ისტორია ფინალური კითხვა/პასუხი

1. დანაშაულთა კატეგორიები ძველ ქართულ სისხლის სამართალში

___ადრეფეოდალური სამართლის ანალიზით ირკვევა, რომ ერთმანეთისგან არის

განსხვავებული დანაშაულთა სახეები.სამართალდარღვევათა კლასიფიკაციის
საფუძვლად ამა თუ იმ ქმედების სირთულე,მრავლსახეობა და არსის
გათვალისწინება იყო მიჩნეული.პასუხიმგებლობის განსაზღვვრისას დიდი
მნიშვნელობა ენიჭებოდა დამნაშავის ასაკსს. ბერძენი ავტორის მითითებით,
დანაშაულის კლასიფიკაციისათვის გათვალისწინებული უნდა ყოფილიყო
დანაშაულის ყველა გარემოება როგორც დამნაშავის ფიზიკური და ფსიქიკური
მდგომარეობა, ისე დანაშაულის ჩადენის ადგილი, დრო და სხვა პირობები თუ
გარემოებები.

ივანე ჯავახიშვილი ამ საკითხის კვლევისას იმ დასკვნამდე მიდის,რომ

ადრეფეოდალური ქართული სამართალი, ბერძნული და ბიზანტიური სამართლის
მსგავსად,დანაშაულის სამ სახეს იცნობდა,სამსახოვან დაყოფას მისდევდა: „დიდი
დანაშაული“, „საშუალო“ და „მცირე“ . მაგრამ არც ბიზანტიურსა და არც ბერძნულ
სამართალში არ არის მიკვლეული ის კრიტერიუმი,ის საზომი,რაც გვაძლევს
დანაშაულის სამ სახედ დაყოფის საშუალებას. ივ.ჯავახიშვილი აქვე მიუთითებს ,
რომ მართალია, დანაშაულის სამსახოვანი დაყოფა ქართულ სამართალსაც ჰქონდა ,
მაგრამ თითოეული ჯგუფისათვის განკუთვნილი ზუსტი არც ქართულ სამართალში
ჩანს: „ შეცოდება და დანაშაული ყველა ჯგუფისათვის განურჩვევლად
იხმარებოდა,იმგვარადვე,როგორც გარდამავლობითი მოქმედებაა...
ბოროტმოქმედება თავისი შინაარსით დანაშაულზე უფრო მძიმე შეცოდების
გამომხატველი უნდა ყოფილიყო... ივ.ჯავახიშვილის მითითებით,დანაშაულის
კლასიფიკაცია დამყარებული ყოფილა ბრალზე. მაგრამ ბრალის შესახებ ზოგადი
მოძღვრება გვიან ,XVIII საუკუნეში ყალიბდება . სახელოვან ქართველ მეცნიერს
ექვთიმე მთაწმინდელს კი ეს მოძღვრება X საუკუნეში შეუქმნია.

ამრიგად, ძველ ქართულ სამართალში დანაშაულის კლასიფიკაციისას აუცილებელ

მოთხოვნას წარმოადგენდა ბრალის გათვალისწინება, დანაშაულის გამომწვევი
მიზეზები და სხვა.

საინტერესოა ცნობილი ქართველი საეკლესიო მოღვაწის ექვთიმე მთაწმინდელის

მოსაზრებანი დანაშაულის კლასიფიკაციის საკითხზე.ექვთიმე მთაწმინდელს
უსარგებლია ბასილ კესარიელისა და იოანე მმარხველის თხზულებით ( კანონებით )
და მიუკვლევია დანაშაულის ზოგადი შინაარსისთვის. ექვთიმე მთაწმინდელი არ
მსჯელობს სხვადასხვა სახის დანაშაულებათა ბუნების გასარკვევად, არამედ ეხება
მხოლოდ მკველობას,როგორც დანაშაულს და მეტად ღრმამეცნიერულ დასკვნებს
აყალიბებს.
მკველობის შინაარსის გასარკვევად , მისი მისი თვისების შესაცნობად ექვთიმე
მთაწმინდელი დამნაშავის ნებას აქცევს განსაკუთრებულ ყურადღებას. მისი
მითითებით , თუ ვინმემ „ ნებსით თვისით და განზრახვით კაცი მოჰკლას“ – ეს
იქნებოდა „ ნებსითი კაცისკულაი“ მაგრამ შეიძლებოდა ვინმეს შემთხვეოდა „ არა
თვისითა ნებითა,არამედ უნებლიედ შემთხუას კაცის კულაი“ და ეს იქნებოდა
„ უნებლიეთა კაცის კულაი“ ამასთანავე „შემთხვევითიც“

ექვთიმე მთაწმინდელი ამაზე არ ჩერდება. მისი აზრით , ნებსითი და უნებლიე

მკველობები, თავის მხრივ , სხვადასხვა თვისებიდა და სხვადასხვა სახისაა.ნებსით
ანუ განზრახვით მკველობის მაგალითად იგი ასახელებს მკველობას მახვილით ან
შუბით, ან ცულით. გარდა ზემოთ აღნიშნული ნებსით ანუ განზრახ მკველობად
თვლის ექვთიმე მთაწმინდელი თუ „ მისცემენ წამალთა, ჩვილის მკვლელთა საშოსა
შინა“ . აქ , ექვთიმეს აზრით , მკვლელები არიან როგორც წამლის მიმცემი,ისე წამლის
მიმღები.წამლის მიმცემი იმიტომ,რომ მას გამოცდილი აქვს,რომ ასეთ ქმედებას
ჩვილის სიკვდილი მოჰყვება, ხოლო წამლის მიმღები დედა იმისთვის,რომ იგი
დათანხმდა ჩვილის სიკვდილს.

ექვთიმე მთაწმინდელი განზრახ , ნებსით მკველობად თვლის „ უკუთუ ვინ წამალი

ვის შეასვას სასიკუდინე“ . ისეთ მკველობას იგი უწოდებს „ ნებსით და ბოროტ
მკველობას“ , ხოლო რაც შეეხება ასეთ შემთხვევას : თუ ქალმა მამაკაცს შეასვა წამალი
სიყვარულის ტრფიალების შესაქმნელად და ამით მამაკაცი გარდაიცვალა, ექვთიმეს
აზრით, ასეთი მკველობა „ კაცის კულათა თანა არის“ , ე.ი. განზრახი მკველობის სახეა
, რადგან წამლის მიმცემის „ გულის სიტყვა“ ე.ი. შეყვარების სურვილი „ უჯერო და
საეშმაკო“ იყოო და ამის გამოა ნებსითი მკველობა.ექვთიმე მთაწმინდელი ასევე
მსჯელობს გაუფრთხილებლობით ჩადენილს მკველობებზე. მისი აზრით უნებლიე
კაცის კვლაც სხვადასხვა სახისა შეიძლება იყოს.ერთ–ერთი ასეთი არის „ სრულიად
უნებლიე და გარეშე გინებისა და განზრახვისა მოქმდებისა“ ასეთის მაგალითად იგი
ასახელებს: უკუთუ სტყორცნის ქვას ან შეშას ძაღლს,ხის ნაყოფის ჩამოსაყრელად და
მოხვდეს ქვა კაცს და მოკვდეს იგი.აქ მტყორცნელს არათუ განზრახვა ჰქონდა, არამედ
ფიქრადაც არ მოუვიდა,რომ კაცს მოკლავდა, ამიტომ ასეთ ქმედებას ექვთიმე
უწოდებს „ უნებლიეთა და გარეშე გონებისა“ ზემოთ აღნიშნული უნებლიე
დანაშაულის მსგავს დანაშაულად თვლის ექვთიმე მთაწმინდელი ასეთ დანაშაულს: „
უკუთუ ვინ სწუართოს მონა თვისი,ან მოწაფე შოლტითა,გინა კუერთხითა
არაფირცხლითა და შეემთხვიოს მას სიკვდილი“

ამრიგად მთაწმინდელმა დანაშაულის კლასიფიკაციის საფუძვლად აიღო

ნება,განზრახვა და სურვილი,რომელთაგან უპირატებოსას ანიჭებს განზრახვას და
დანაშაულის სამწევროვანი დაყოფა მოგვცა: დიდი დანაშაული, საშუალო და მცირე
დანაშაულები.
2. დანაშაულთა კატეგორიები ვახტანგ VI –ს სამართლის წიგნის მიხედვით

ვახტანგ VI-ის სამართლის წიგნის თანახმად, გასახვავებდნენ სახელმწიფო

დანაშაულის 3 სახეს. ესენი იყო: 1. სამშობლოს ღალატი; 2. სამხედრო საიდუმლოების
გაცემას; 3. ქვეყნისა და ქრისტეს რჯულის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული.

სამშობლოს ღალატი გამოიხატებოდა მტრის მხარეზე გადასვლაში. ამისათვის

კანონმდებელი აწესებდა სიმბოლურ ტალიონს - ფეხის მოკვეთას. შესაძებელი იყოს
მეფის გადაწყვეტილებისამებრ ფეხის მოკვთა შეეცვალათ ქონების კონფისკაციით.
თუმცა, ორივე სახის სასჯელი ერთდროულად არ გამოიყენებოდა.

სამხედრო საიდუმლოების გაცემა მძიმე დანაშაულად ითვლებოდა და მისი

გადასახადით (ფულით) გამოსყიდვა არ დაიშვებოდა. ვახტანგ VI-ის სამართლის
წიგნში ფართოდ იყო წარმოდგენილი პიროვნების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის
წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულები: მკვლელობა, სხეულის დაზიანება, ცემა.
ვახტანგ VI-ის სამართლის წიგნის მიხედვით, მკვლელობა ფულადი ანაზღაურებით
ისჯებოდა, მაგრამ ფულადი ანაზღაურება არ გამოიყენებოდა ზოგიერთი სახის
მკვლელობისათვის, მაგალითად, მეფის, დედმამიშვილის და სხვათა
მკვლელობისათვის. ვახტანგ VI-ის სამართლის წიგნი იცნობს მკვლელობის
მაკვალიფიცირებელ (დამამძიმებელ) გარემოებებს. ასე, მაგალითად,
კვალიფიციურია მკვლელობა, თუ იგი ჩადენელია ქვეშვრდომის მიერ თავისი
მებატონის ან უფროსის მოკვლის მიზნით. მკვლელობის მაკვალიფიცირებელ
გარემოებად მიიჩნეოდა მოწამვლით მკვლელობა. ცოლის მიერ ქმრის მკვლელობა
მაკვალიფიცირებელ გარემოებად ითვლებოდა, თუ ქმარი უბრალო იყო, ე. ი. ცოლს
არ ჰქონდა რაიმე გამამართლებელი საბუთ ქმრის მოკვლისათვის.
მაკვალიფიცირებელ გარემოებებში ჩადენილ მკვლელობად ითვლებოდა ასევე ძმის
მკვლელობა. დედმამიშვილის მკვლელობა იმდენად მძიმე დანაშაულად
ითველობოდა, რომ განაჩენი მეფეს ან კათალიკოსს უნდა გამოეტანა. ვახტანგ VIის
სამართლის წიგნის მიხედვით, მკვლელობის მაკვალიფიცირებელ გარემოებად
მიიჩნეოდა მოდავეთა თუ მოჩხუბართა გაშველებისას მკვლელობა. ვახტანგ VI-ის
სამართლის წიგნის მიხედვით, მკვლელობის მაკვალიფიცირებელ გარემოებებად
ითვლებოდა აგრეთვე მკვლელობა დაყაჩაღებისას და მკვლელობა თანამდებობის
პირისა. ვახტანგ VI-ის სამართლის წიგნი პასუხისმგებლობას აწესებს ცეცხლის
წაკიდებით მკვლელობისთვის, სასაფლაოზე თავდასხმისათვის, როდესაც
სასაფლაოზე მყოფი მკვიდრი პატრონი მოკვდა, საკუთარ სახლში თავდასხმისას
მკვლელობისთვის, იმ გლეხის მკვლელობისთვის, რომელიც ბატონთან ცხოვრობდა,
დაზარალებულის მამულში ჩადენილი მკვლელობისათვის, შუამავლის
მკვლელობისათვის, გინების ნიადაგზე მკვლელობისათვის, ნასვამ მდგომარეობაში
ჩადენილი მკვლელობისათვის, ვალის გადაუხდელობის ნიადაგზე ჩადენილი
მკვლელობისათვის, ბატონის მიერ ყმის მკვლელობისათვის, ფათერაკით
(გაუფრთხილებლობით) ჩადენილი მკვლელობისათვის. ვახტანგ VI-ის სამართლის
წიგნში დიდი ყურადღება ექცეოდა სხეულისა და ჯანმრთელობის დაზიანებას.
ზოგიერთ მუხლი ეხებოდა ოჯახის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებს. დიდი
ადგილი ეჭირა ეკონომიკური დანაშაულების მიმოხილვას. აგრეთვე დანაშაულად
ითვლებოდა: თვითგასწორება, ვაზის აკაფვა, ნერგის მოჭრა, ყანის ვენახის, ღობის,
ბჯის ან თივის ცეცხლის განზრახ წაკიდება, უკანონოდ გადასახადის შეწერა,
საფლავისთვის მიწის უკანონოდ მიტაცება, გინება, დასმენა, მუქარა, ცრუმოწმეობა,
სიგელის წართმევა და დახევა, ჯადოქრობა, მოსამართლის უპატივცემულობა.

3. სასჯელის მიზნები და სახეები ძველ ქართულ სამართალში

იმისათვის რომ გავარკვიოთ სასჯელის მიზნები და სახეები ამისათვის

აუცილებელია შევეხოთ ორ ეტაპს. პირველი, როგორი იყო სასჯელი უძველესი
პერიოდიდან მონღოლთა შემოსევამდე და მეორე როგორი იყო ეს ინსტიტუტი
შემდგომ პერიოდებში. პირველი პერიოდის გასარკვევად დიდად გვეხმარება
ივ.ჯავახიშვილის ნაშრომები,ხოლო მეორე პერიოდის შესახებ ვსარგებლობთ
რამდენიმე ქართველი ავტორის ,მათ შორის ალ.ვაჩეიშვილის გამოკვლევებით.

ივანე ჯავახიშვილი ასახელებს ოთხ მიზანს დანიშნულებისას,რომელიც

არსებობდა მინღოლთა შემოსევებამდე:

1)დამნაშავის დასჯის დროს სასჯელის მიზანი იყო მისი ზნეობრივი გამოსწორება.

მამა ექვთიმე სასჯელის დანიშნულებად თვლიდა წვრთნას. ის დასჯილ ბერებთან
მიდიოდა და ნუგეშს სცემდა,სიტყვით და საქმით ეხმარებოდა მათ.თუ მას
წინანდელი დანაშაულის მსგავსი აღარაფერი ემჩნეოდა,ნუგეშს სცემდა და
ასაჩუქრებდა ყოფილ დამნაშავეს, რათა გულში მტრობა არ დარჩენოდა.

2)სასჯელის მეორე მიზანს როგორც საეკლესიო, ისე საერო სამართალში

წარმოადგენდა დამნაშავე პირთა მიმართ ხორციელი და ფიზიკური ვნების მიყენება.
ამ სახის სასჯელები გამოიყენებოდა იმ ბოროტმოქმედთა მიმართ, რომელთა
გამოსწორება არ ხერხდებოდა წვრთნით ანუ ჰუმანური აღზრდის მეთოდებით.
შესაბამისად ეს სასჯელი გამოიყენება უკიდურეს შემთხვევაში.

3)თუ დამნაშავეს დანაშაულისადმი მიდრეკილება აქვს, წვრთნამ და ფიზიკურმა

სატანჯველმა შედეგია არ გამოიღო, მაშინ ასეთი ადამიანის მიმართ გამოიყენებოდა
ექსორია და გაძევება. ასეთ სასჯელს მიზნად ჰქონდა საზოგადოებრივი მშვიდობის
დამყარება, დამნაშავე პირთაგან საზოგადოების გაწმენდა.

4)სასჯელის მიზნების, დანიშნულების შესახებ შედარებით გლობალურად

მსჯელობს ცნობილი საეკლესიო მოღვაწე და მეცნიერი ეფრემ მცირე. მისი აზრით
განვითარებულ სახელმწიფოში მისი მიზანი და დანიშნულება უნდა იყოს
კანონიერებისა და სამართლიანობის დაცვა.

გაერთიანებულ ფეოდალურ საქართველოში მონღოლთა შემოსევებამდე ასეთი

სასჯელებია:

1)სიკვდილით დასჯა,როგორიცაა თავის მოკვეთა,ჩამოხრჩობა,შეეფარდებოდა

მხოლოდ სახელმწიფო დანაშაულისთვის,მეფის პირადი შეურაწყოფისთის,
მეკობრეობისათვის. ამ სასჯელს იშვიათად იყენებდნენ და თამარის მეფობისას
საერთოდ აღარ გამოიყენებოდა.

2)სხეულის დამაზიანებელი(დამასახიჩრებელი) სასჯელები და ასოთმოკვეთა, მათ

შორის დასაჭურისება, თვალთა დაწვა ანუ დაბრმავება, ენის მოჭრა, ხელისა და ფეხის
მოჭრა.

3)ექსორია და გაძევება.ექსორიის სახეებია მუდმივი და დროებითი და ნიშნავს

კონკრეტულ ადგილას გადასახლებას,ხოლო გაძევებისას კონკრეტული ადგილი არ
იყო მითითებული.

4)თავისუფლების აღკვეთა.საპყრობილის სამი სახე არსებობდა:დილეგი,საკანი და

საპატიმრო.დილეგში ბორკილგაყრილი პატიმრები არიან მოთავსებულები,საკანი
საპატიმროს ქვედასართულია,ბნელი ადგილია,ხოლო საპატიმრო არის
ადგილი,სადაც დაკავებული პირიუჯაჭვოდ იმყოფება.

5)მტკივნეული სასჯელი ანუ გვემითი სასჯელები გამოიყენება ფიზიკური ტანჯვის

მიყენების მიზნით.მტკივნეული სასაჯელები ხორცილედება ჯოხის
ცემით,მათრახით და სხვა იარაღებით.

6)ქონების კონფისკაცია ანუ „მამულის დაჭირვა“ გამოიყენებოდა გამგებლის

მოკვლისთვის.

7)მოქალაქეობრივი უფლების დროებითი ან სამუდამოდ ჩამორთმევა და

გამაწბილებელი სასჯელები.ამაში იგულისხმება არმიაში მონაწილეობის აკრძალვა
და ეს ფაქტობრივად ნიშნავს თავის თანამოძმეებთან თანასწორობის
ჩამორთმევას.ასეთი სასჯელი მკვლელობისა და სამშობლოს ღალატისათვის იყო
დაწესებული.

8)ქონებრივი საზღაური,დანაშაულის ჩადენისათვის,რომელსაც დამნაშავე უხდიდა

დაზარალებულს,სასამართლოს,ფეოდალსა და სახელმწიფოს.ასეთი სასჯელის კარგი
მაგალითია ე.წ. „შუიდეულის“ ისტორია ნაქურდალისთვის

9)დაკრულვა და სხვა საეკლესიო სასჯელები,რაც ძირითადად რელიგიური

დანაშაულებისათვის ინიშნებოდა.ეკლესია დაკრულვას იყენებდა სქესობრივი და
ზნეობრივი

მონღოლთა შემოსევის შემდგომ პერიოდიდან სისხლის სამართლის დარგში

სახელმწიფო საჯარო საწყისი სუსტდება,რადგან თვით სახელმწიფო უძლური ხდება
ებრძოლოს დანაშაულს და მის მის ადგილს იჭერს მხარეთა შორის მორიგება,
თვითგასწორება თუ მოლაპარაკება, სასჯელის ძირითად სახედ კი იქცეა დანაშაულის
გამოსასყიდი ანუ ქონებრივი ანაზღაურება.

პირველ რიგში,უნდა აღვნიშნოთ,რომ ვახტანგ მე–6–ის სამართლის რამდენიმე

მუხლი პირდაპირ მიუთითებს სასჯელის მიზანზე,რომ მან უნდა დააშინოს
დანაშაულის ჩამდენი და გარეშე პირებიც.
 ვახტანგ მე–6–ის სამართლის წიგნში მრავალი მუხლი ეძღვნება
სასჯელის,როგორც სამაგიეროს მიზღვის საშუალებას.მასში მოცემულია,რომ
დამნაშავეს ეკუთვნის დასჯა მის მიერ ჩადენილი ქმედების სამაგიეროდ.

სასჯელის სახეები ვახტანგ მე–6–ის სამართლის წიგნში:

1)სიკვდილით დასჯა,რაც ვახტანგის სამართლის წიგნში როგორც სასჯელი

პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული,თუმცა შეგვიძლია ივარაუდოთ რომ იგი
გამოიყენებოდა მეფის,კათალიკოსის ან უფლისწულის მოკვლისას,ასევე ძმისა და
დის მკვლელობისას,ქვეყნისა და ქრისტეს რჯულის ღალატისას.

2)დამასახიჩრებელი სასჯელებიდან ვახტანგ მე–6–ის სამართლის წიგნში ვხვდებით

ნასაღს(ასოთმოკვეთა),რომელიც გამოიყენება ცრუმორწმუნეობისას,ტყვის
გაყიდვისას,ქვეყნისა და რჯულის ღალატისას,მისნობისა და კუდიანობისას,ბატონის
გაჯავრებისა თუ ხელით

ცემისას.ცნობილია ერეკლე მეორემ შეთქმულებისათვის ალექსანდრე ამილახვარი

ცხვირის მოჭრითა და ფეხის ძარღვის გადაჭრით დასაჯა.

3)ტკივილს მიმყენებელი სასჯელები(ცემა) ცოტაა და მკრთალადაა მოცემული

ვახტანგის სამართლის წიგნში.მაგალითად,თუ ცოლი ქმარს ცემს ან დაჭრის დიდი
გვემა და ტანჯვა უნდა მიუსაჯოს კათალიკოსმა.

4)თავისუფლების აღკვეთაა დაწესებული კაცისთვის,რომელიც ქალს ტანჯავს და

ცუდად ეპყრობა.

5)გამაწბილებელ სასჯელად ითვლება პიროვნების დამცირება და ზნეობრივი

ტანჯვის მიყენება.ვახტანგის სამართლის წიგნი ითვალისწინებს მაჭანკლის დასჯას
გამაწბილებელი სასჯელით–ყელზე საბლის მობმითა და ტიტველს მთელ სოფელში
შემოტარებით.

6)ქონებრივ სასჯელში იგულისხმება ჯარიმა,რომელსაც სახელმწიფოს სასარგებლოდ

იხდის დამნაშავე და კონფისკაცია.

7)საეკლესიო ხასიათის სასჯელები–დაკრულვა,შეჩვენება.შეჩვენება ძალზე მძიმე

სასჯელი იყო.ვისაც ეს სასჯელი შეეფარდებოდა,მას ზიარების ქორწინებისა და
გვირგვინთა კურთხევის უფლება აქ ჰქონდათ,ხოლო სიკვდილის შემდეგ
ქრისტიანული წესით არც ანდერძი აეგებოდა და არც დასაფლავება არ
შეიძლებოდა.შეჩვენებას მოჰყვებოდა შერისხვა ანუ საერო საერო ხასიათის
სასჯელი.შერისხულს მამული უნდა ჩამორთმეოდა და ლაშქრობაში მონაწილეობის
უფლებაც ეკრძალებოდა,იგი სამშობლოდან უნდა გაედევნათ.ამაზე მძიმე სასჯელი
ეკლესიას არ ჰქონდა
4. საკუთრების უფლება. საკუთრების უფლების შეწყვეტა; საკუთრების უფლების
სახეები

___ქართული სამართლებრივი და ლიტერატურული ძეგლების ანალიზით

შესაძლებელი ხდება გაირკვეს საკუთრების დაკარგვის (შეწყვეტის) ფორმალური
(იურიდიული) და მატერიალური საფუძვლები თუ გზები.ცნობილია საკუთრების
დაკარგვის შემდეგი პირობები:

1.სათანადო დაწესებულებაში საკუთრების უფლების დამადასტურებელი საბუთის

წარუდგენლობა.

2.თუ საბუთი არ იყო სრულფასოვანი და ჰქონდა ფორმალური ნაკლი.

3.მესაკუთრის ან მქონებლის გარდაცვალება და მემკვიდრეთა არარსებობა

4.ხანდაზმულობის ვადის გასვლა.მაგალითად,თუ მესაკუთრე 30 წლის მანძილზე არ

სარგებლობდა თავისი უფლებით და არ ეპატრონებოდა თავის ქონებას და ასეთ
ქონებას დაეპატრონა გარეშე პირი არა ძალით,მძლავრობით,არამედ რაიმე იძულების
გარეშე,კეთილსინდისიერად.

5.თუ მესაკუთრე არღვევდა იმ პირობებს რომელიც დადებული იყო ადრინდელ

მესაკუთრესა ან მქონებელთან.

ქართული სამართლის მიხედვით დოკუმენტის შედგენის ფორმალურ მხარეს დიდი

მნიშვნელობა ენიჭებოდა.დოკუმენტში ნათლად უნდა ყოფილიყო ფიქსირებული
მხარეების ვინაობა,მხარეთა უფლება-მოვალეობები,საკუთრეის უფლების
ობიექტების რაობა,მათი ნიშან-თვისებები,ზომა,წონა.საბუთებში მოცემული უნდა
ყოფილიყო მოწმეები და მხარეთა ხელრთვა.საბუთებში აუცილებლად
ფიქსირდებოდა საბუთების შემდგენთა ვინაობა.

პროფესოი ი.დოლიძე იხილავს საკუთრების უფლების დაკარგვის(შეწყვეტის) გზებს

ბექა- აღბუღას სამართლის მიხედვით. იგი ასახელებს:ხელშეკრულების ფორმის
დაუცველობა,ბატონის სამსახურის შეუსრულებლობა,ღალატი,მკვლელობა და სხვა
მძიმე დანაშაულებები,ვალის ან სისხლის ფასის გადაუხდელობა.

სამეფო საკუთრება:მეფე,როგორც უმაღლესი ხელისუფალი,ყველაზე დიდი

მესაკუთრე იყო.მეფე მოიაზრებოდა ,როგორც მთელი ქვეყნის მესაკუთრედ და

მეპატრონედ.მაგრამ ეს სრულიადაც არ ნიშნავს იმას,რომ მეფე იყო მთელი

საქართველოს მიწა-წყლის კერძო მესაკუთრე.მეფე უნდა მივიჩნიოთ როგორც მთელი
ქვეყნის პოლიტიკური მესაკუთრე და არა კერძო მესაკუთე-მფლობელი.საქართველოს
მეფეს კერძო საკუთრების უფლებით ჰქონდა სამეფო დომენი,რომელიც
გულისხმობდა როგორც საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ სამეფო
მიწებს ,მამულებს,ასევე დაპყრობილ ტერიტორიებს.მეფეს შეეძლო გარკვეული წილი
დომენი გადაეცა აზნაურებისა და სხვა კატეგორიის წარმომადგენლებისათვის
სამსახურის ან კერძო საკუთრების უფლებით.ქვეყნის ტერიტორიაზე მდებარე სხვა
მიწებს (ფეოდალთა მიწებს ) მეფე ვერ ეხებოდა .მეფის მიერ სამსახურის უფლებით
გაცემულ მიწებს „საკარგავი’’ ეწოდებოდა,რომელსაც თავისი იურიდიული რეჟიმი
ჰქონდა დაწესებული.საკარგავი კერძო საკუთრება არ იყო.საკარგავის ინსტიტუტი
შეერწყა მამულს და XIII საუკუნიდან ისინი იდენტური ცნებები გახდა.მეფეს
როგორც საჯარო ხელისფლების მფლობელს.ემორჩილებოდა ქალაქები და
ციხეები.მეფეებს თავისი მოხელეები ჰყავდათ ჩაყენებული როგორც ქალაქებში ისე
ციხეებში.ამ მოხელეთა მეშვეობით კრეფდნენ ბაჟსა და სხვადასხვა სახის
გადასახადებს.სამეფო საკუთრებები მემკვიდრეობით გადადიოდა შვილზე თუ იგი
მეფე გახდებოდა.

აგარაკი არის მიწის ნაკვეთი რომელიც კერძო მფლობელობაში აქვს

მესაკუთრეს.აგარაკი არ შედის სათემო მიწათმოქმედებაში.მოაგარაკეს მიწის
გაყიდვა-გასხვისება თავისუფლად შეეძლო.აგარაკის გადაცემა მოაგარაკეს არ შეეძლო
მსგავსად ფეოდალისა,თუ ფეოდალი თავის მამულს გადასცემდა თავის
ვასალს,ვასალი კი თავის ვასალს და ა.შ. აგარაკი ის მიწის ნაკვეთი იყო რომელიც
უშუალოდ ექვემდებარებოდა მოაგარაკეს და რომელიც არ გადაეცემოდა
ბენეფიციუმის სახით.ის შეიძლება ყოფილიყო დასახლებულიც და
დაუსახლებელიც,ანუ საყანე თუ სხვა სახის სამეურნეო მიწის ნაკვეთი.ქართულ
წყაროებში აგარაკი ხშირად მოიხსენიება ეკლესიაზე შეწირულ
ობიექტად.გვიანფეოდალურ პერიოდში კი აგარაკი დასასვენებელ საზაფხულო
ქალაქგარე ადგილად გვევლინებოდა.

სათემო მიწათმფლობელობა როგორც საკუთრების სახე:სათემო მიწათმფლობელობა

წინ უძღვის მიწაზე კერძო საკუთრებას,როგორც სახელწოდებიდან ჩანს იგი
კოლექტიური საკუთრება,თემის საკუთრება იყო.სათემო მიწათმფლობელობა უფრო
ადრეულია,ვიდრე სხვა სახის მიწათმფლობელობა.მას ახასიათბს კოლექტიური
მფლობელობისა და სარგებლობის სახე მიწაზე,ტყეზე,წყალზე,საძოვრებზე.ის
ყალიბდება გვაროვნული წყობის დაშლის შედეგად,რომელიც გაცილებით
ძლიერი(ფართო) იყო ახალი წელთაღრიცხვის დასაწყისში,მაგრამ შემდგომში იგი
სუსტდება სხვა სახის მიწათმფლობელობის გაჩენის გამო.

მამული როგორც საკუთრების სახე:მამული მიწის საკუთრების გამომხატველი

ტერმინი იყო.ილია ჭავჭვაძე მამულს სამშობლოს უწოდებს.იგივე მნიშველობისაა ეს
ტერმინი მრავალ ქართულ საერო თუ საეკლესიო წყაროებში.ამჯერად ჩვენ
„მამულს“ვეხებით

როგორც მიწაზე კერძო საკუთრების სახე.სიტყვა მამული მამისეულიდან მოდის.იგი

შეიძლებოდა ყოფილიყო მიწაც და სხვა ქონებაც.მისი სპეიფიკურობა იმაში
გამოიხატებოდა ,რომ იგი რადგან მამისეული ქონება იყო,მემკვიდრეობით
გადაეცემოდა.მამული გასხვავდებოდა სამეფო მიწისაგან.მამული შეიძლება ქონოდა
ყველას :მეფეს,გლეხს,ეკლესიას,ფეოდალს...

მამულის რაობის შესახებ საუბარია ქართულ საკანონმდებლო

ძეგლებში.მაგალითად:ძეგლიდების მე-3,მე-5,მე-6,მე-7,მე-9,მე-11
მუხლებში.რომლებშიც მამული მიწის ნაკვეთის მნიშვნელობით არის
წარმოდგენილი.

ბექა-აღბუღას წიგნის მე-2,მე-3,მე-4 მუხლებშიც მამულის ოდენობაზეა საუბარი.აქაც

მამული მიწის ნაკვეთია ,რომლის სიდიდეც განსაზღვრავს ფასს. ამავე წიგნის 36-ე,42-
ე,44-ე მუხლებში მამულის ცნებაზე იგულისხმება არა მარტო მიწა არამედ სხვა
ქონებაც.მემამულე ნიშნავს ამ მიწის მეპატრონესაც და ამ მიწაზე აგებულ შენობებსა
თუ სხვა ნაგებობებს.

მამულზე საუბარია ასევე ვახტანგ VI სამართლის წიგნშიც.110-ე მუხლში

აღნიშნულია,რომ „ნაბიჭურის წილი არ არის მამულში“.სხვა მუხლების მიხედვით
მამული ყველგან მიწის ნაკვეთია,რომელიც ეკუთვნის
ფეოდალს,მფლობელს,ბატონს,აზნაურს,საყდარს,გლეხსა და ბუშსაც კი.

5. საკუთრების უფლების წარმოშობის გზები ძველ ქართულ სამართალში

___ სამოქალაქო სამართლის თეორია საკუთრების წარმოშობის თავდაპირველ და

ნაწარმოებ გზებს იცნობს. საკუთრების უფლების თავდაპირველი გზაა, როდესაც
ნივთს ან ქონებას , ანუ საკუთრების ობიექტს არ ჰყოლია მესაკუთრე და საკუთრება
წარმოიშვა პირველად. საკუთრების უფლების თავდაპირველ გზებს ეხება ვახტანგის
სამართლის წიგნის 170-183 მუხლები. საკუთრების უფლების წარმოშობის
პირველადი გზაა, მაგალითად, უპატრონო ნივთის დასაკუთრება, გარეული
ცხოველებისა თუ ფრინველების ან ნანადირევის მისაკუთრება.

საკუთრების უფლების წარმოშობის ნაწარმოები გზაა, როდესაც ნივთს ან ქონებას ,ან

საკუთრების უფლების ობიექტს ჰყავდა მესაკუთრე და სხვადასხვა მიზეზით
გამოვიდა ეს ქონება ან სიკეთე მისი საკუთრებიდან და გადავიდა ახალი მესაკუთრის
ხელშ, ასეთი გზებია: ჩუქება, ყიდვა-გაყიდვა, გაცვლა, მემკვიდრეობა, მზითვი
სასამართლო გადაწყვეტილება , შეწირულობა, გირავნობა, შეწირულობა.

ჩუქების შესახებ ვახტანგ გორგასლის სამართლის წიგნში არაფერი არ არის

მოცემული. სამაგიეროდ ჩუქების შესახებ საუბარია ბექა-აგბუღას სამართლის წიგნში.
მისი მიხედვით მჩუქებელს არ შეუძლია ნაჩუქრის კან დაბრუნება, ნაჩუქრის უკან
დაბრუნება მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი როდესაც ისპობა ჩუქების მიზეზი. ეს
მიზეზებია: მოყვრობის მოშალა, რის მიხედვითაც მჩუქებელს ნაჩუქარი მთლიანად
„დაუკლებლად“ უბრუნდება.

საკუთრების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გზა იყო ყიდვა-გაყიდვა. ეს საკუთრების

უფლება ძალიან მტკიცე იყო. ვახტამგის სამართლის წიგნის მიხედვით „ნასყიდობის“
მოშლა მხოლოდ მეფის პრეროგატივა იყო. მიუხედავად ასეთი უფლებისა მეფე მაინც
თავს იკავებდა ამ უფლების ჩამორთმევისგან, ვახტანგის სამართლის წიგნის
მიხედვით ქონება წერილობით უნდა იყოს შესრულებული, რათა სხვისი მამული არ
იყოს გაყიდული „შეტყუებით“ და საზღვარი არ იქნეს დარღვეული.
საკუთრების წარმოშობის ერთ-ერთი გზა იყო მზითევი. გაყრის შემთხვევაში
მზითევი ცოლსა და მის ნათესავს რჩებოდა. საკუთრების წარმოშობის ერთ-ერთი
საშუალება იყო გაცვლა. ქართული სამართლის ძეგლების ანალიზით ირკვევა , რომ
არსებობდა საკუთრების უფლების წარმოშობის სხვა საშუალებებიც. მათ შორის:
ა)მემკვიდრეობით მიღებული საკუთრება. ამის აღმნიშვნელი ტერმინი იყო
„მკვიდრობაი“. ის წარმოიშვა , მამულზე დამკვიდრებისგან. დამკვიდრება ხდებოდა
ან კანონით ან ანდერძით.
ბ)განჩინებით ანუ საერთო საკუთრებაში თავისი, საკუთარი წილის გამოყოფით
მიღებული ქონება.
გ)განთავისებით ანუ განცალკევებით, სხვისთვის მიღებული ქონება.
დ)შოვნითი ანუ „ნაშოები“ ქონება. ამ გზით შეიძლება როგორც მამულის ასევე
ნივთის დაუფლება. შოვნა შეიძლებოდა ასევე ომით, ხანგრძლივი ფლობით და
მიტოვებული ადგილების დაუფლებით.
ე)ნაჭირნახულევი ანუ უხმარის სახმარად გაქცევა, გაკეთილშობილება, რაც
საკუთრებად ხდებოდა.

6. ქორწინება და განქორწინება ძველი ქართული სამართლის მიხედვით;

ქორწინების პრინციპები ძველ ქართულ სამართალში სხვადასხვანაირი იყო.

ქორწინების უძველესი წესი ყოფილა მოტაცებით ქორწინება, თუმცა შემდგომში მან
ადგილი დაუთმო მოლაპარაკების გზით ანუ ნიშნობის საშუალებით ქორწინებას.
ქორწინების წინაპირობა იყო ნიშნობა, თუმცა ამასაც წინ უძღვოდა საცოლის შერჩევა
ანუ გაჩხრეკა, შეზვერვა, მაჭანკლობა, შუაკაცობა და სხვ. საცოლის მოძებნაში
აქტიურობდნენ მშობლები, არსებობდა ასევე აკვანში დანიშვნის პრაქტიკაც. საცოლის
შერჩევა ხდებოდა მშობლების და ახლობლების გაკითხვით, ან სახალხო და
რელიგიურ დღესასწაულებზე დათვალიერებით. ყურადღება ექცეოდა საცოლის
ვინაობას, გარეგნობას, მშობლებს, ოჯახის საქმიან მხარეს, ჯანმრთელობას,
გენეალოგიას და სხვ. საცოლის დათვალიერების შემდეგ ოჯახი მის ოჯახში
გზავნიდნენ შუაკაცს და ატყობინებდა საქმროს ოჯახის სურვილს, შემდეგ საცოლის
ოჯახი აგროვებდა ცნობებს საქმროს შესახებ. მექორწინეთა სურვილი მხედველობაში
არ მიიღეობდა, რადგან მშობლები წყვეტდნენ ნიშნობისა თუ ქორწილის საკითხს.
თავდაპირველად შუაკაცები თუ მაჭანკლები უსასყიდლოდ მონაწილეობდნენ,
თუმცა შემდგომში სასყიდლიანი გახდა და ასევე საძრახისიც. ამას კანონმდებლობაც
ებრძვის. საცოლის შერჩევის და თანხმობის მიღების შემდეგი ეტაპია ნიშნობა.
იმდროინდელი სამართლებრივი ნორმების ანალიზით ირკვევა, რომ ნიშნობა
ატარებდა სამართლებრივი გარიგების, ხელშეკრულების სახეს, მისი დარღვევისთვის
დაწესებული იყო იურიდიული პასუხისმგებლობა. უძველესი დროიდანვე ცოდნიათ
დაწინდვა მცირეწლოვანი ქალ-ვაჟის, თუმცა ეს რუისურბნისის საეკლესიო კრებამ
აკრძალა. აკვანში დანიშვნა ხდებოდა მშობელთა ინიციატივით, არსებობს ცნობები
იმის შესახებაც, რომ მშობლები ჯერ კიდევ ბავშვბების დაბადებამდე შეთანხმდნენ.
ნიშნობის რიტუალის შესრულებისას ორივე მხარე ვალდებული იყო მიეტანათ
ნიშანი ანუ წინდი. ქორწინების ფორმა მამამძუძეობა, ვაჟი შედის ცოლის გვარში
შვილების გაჩენის მიზნით და ამ გვარში გაჩენილი ბავშვი აქ იზდეება, მხოლოდ
წამოზრდილი შედის მამის სახლში. არსებობდა საცოლისათვის გამოსასყიდის
გადახდის ფორმა, ანუ ცოლის ყიდვა. ნებაყოფლობითი ქორწინება, ანუ მხარეთა
თანხმობა, ოღონდ არა ქალ-ვაჟის არამედ მშობლების. 1003 წლის რუის-ურბნისის
საეკლესიო კრებით დადგინდა საქორწინო ასაკი, ქალებისთვის 12 წელი,
მამაკაცებისთვის კი განისაზღვრებოდა სქესობრივი მომწიფებით 15-16 წელი. ამ
კრებაზე ასევე აიკრძალა წარმომადგენლობითი ქორწინება. ქორწინების
დამაბრკოლებელი გარემოებებია: სქესობრივი მოუმწიფებლობა (უასაკობა), მხარეებს
შორის თანხმობის არარსებობა, ნათესაობა, ქორწინებაში ყოფნა, სულით
ავადმყოფობა, რელიგიისადმი დამოკიდებულება, წოდებრიობა, ტერიტორიული
პრინციპი.

უძველეს პერიოდში განქორწინება მამაკაცის ნებაზე იყო დამოკიდებული და

გამოიხატებოდა ცოლის მოშორებით, გაგდებით. ქართ. სამართლის მიხედვით
განქორწინების ერთ-ერთი საფუძველია მრუშობა, რისთვისაც არა მხოლოდ
განქორწინება, არამედ სხვა სახის სასჯელის შეფარდებაც იყო. ცოლის მრუშობის
შემთხვევაში ქმრის ღირსების დამცირება იყო და 15 წლით უზიარებლობით
ისჯებოდა, ხოლო ქმრის მრუშობა განქორწინების საფუძველი მხოლოდ იმ
შემთხვევაში გახდებოდა თუ მამაკაცი გათხოვილ ქალთან დაიჭერდა ურთიერთობას.
ქმარს ქონდა უფლება მოღალატე ცოლი ადგილზე მოეკლა თუ ის სხვასთან
წაასწრებდა ამისთვის პასუხს არ აგებდა. ადათობრივი სამართლის მიხედვით ქმარს
უფლება ჰქონდა მოღალატე ცოლი ვირზე შეესვა და ისე გაეგზავნა მშობლებთან.
ვირზე შესმა უმკაცრესი გამაწბილებელი სასჯელია. განქორწინების საფუძვლად
ითვლებოდა ასევე ცოლის დასნებულება. თუ ქალი ქორწინებამდე დასნეულდა
მარტივად განქორწინდებოდა, ხოლო თუ ქორწინების პერიოდში ქმარს უნდა
დაემტკიცებინა რომ მას მისი დაავადების გამო ეყრებოდა და ნახევარი სისხლის
ფასიც უნდა გადაეხადა. ქართ. სამართალში არ შეიძლებოდა განქორწინების მიზეზი
ყოფილიყო ქორწილამდე ორსულობა, თუ ქალს ერთი წლის განმავლობაში ყავდა
ქმარი და ხელახლა გათხოვდა ან თუ იცოდა ცოლის ორსულობის შესახებ ან თუ
თვითონ დააორსულა. განქორწინების მიზეზი შეიძლებოდა ყოფილიყო ცოლის
ქეიფი უცხო მამაკაცთან ან აბანოში მასთან ერთად ტანის დაბანა, ან საცირკო
სანახაობის დასწრება ქმრის უნებართვოდ. განქორწინების მიზეზი შეიძლებოდა
ყოფილიყო ერთ-ერთი მეუღლისგან სახელმწიფო ღალატი. კანონიერ საფუძვლად
ითვლებოდა ასევე იმპოტენცია, ან მეუღლის მონაზვნად აღკვეცა, რომელიმეს
მოწამლით მოკვლის მცდელობა ან სოდომური ცოდვები(მამათმავლობა,
ცხოველთმავლობა).

7. მეუღლეთა შორის ქონებრივი ურთიერთობები; მშობლებსა და შვილებს შორის

პირადი და ქონებრივი ურთიერთობანი;

___მონათფლობელობის პერიოდის საქართველოში მეუღლეთა შორის პირადი

ურთიერთობების შესახებ ცნობები არ გაგვაჩნია. ამ პერიოდის შესახებ შეიძლება
ითქვას, რომ მეუღლეთა პირადი ურთიერთობები რეგულირდებოდა ქრისტიანული
რელიგიის დამკვიდრების პარალელურად და ამ რელიგიის მოძღვრების
შესაბამისად, რომლის მიხედვითაც ქალი წარმოადგენს მამაკაცის საკუთრებას, იგი
უუფლებოა თავისი მეუღლის წინაშე და ისე უნდა ემორჩილებოდეს ქმარს, როგორც
უფალს.

რაც შეეხება მომდევნო პერიოდს, მეუღლეთა შორის პირადი ურთიერთობები

ქრისტიანული მოძღვრების სრული შესაბამისობით ვითარდება, რომლის
მიხედვითაც ცოლი მთლიანად ემორჩილება ქმარს. ქმარს შეეძლო ფიზიკურად
დაესაჯა ცოლი დაუმორჩილებლობისათვის, ხოლო მრუშობისათვის ფიზიკურად
გაენადგურებინა იგი.

საქართველოში მეუღლეთა შორის პირადი ურთიერთობის ხასიათსა და შინაარსის

გასარკვევად მოვიშველიოთ ი.ცურტაველის თხზულებას „შუშანიკის მარტვილობა“.
მოცემულ ნაწარმოებში შედარებით მცირე ცნობებია მეუღლეთა ქონებრივი
ურთიერთობების შესახებ. ყურადღებას იპყობს მეუღლეთა შორის ის ქონებრივი
ურთიერთობა, რაც საჩუქრებში გამოიხატება.

რაც შეეხება VI-VII საუკუნეების ცნობებს მეუღლეთა პირადი და ქონებრივი

ურთიერთობის შესახებ, ისინი თითქმის არ არსებობს, მაგრამ ის უნდა აღინიშნოს,
რომ ქალი ღებულობდა მზითევს, ჰქონდა მემკვიდრეობის უფლება და გვევლინება
როგორც ქონებრივი ურთიერთობის სუბიექტი.

X-XIII საუკუნეებში ცოლის პირადი და ქონებრივი უფლებების შესახებ ცნობებს

გვაწვდის საკანონმდებლო ძეგლები. მაგალითად, გიორგი ბრწყვინვალეს
სამართალი_“ძეგლისდადება“ ძირითადად სისხლის სამართლის ძეგლია,
რომლიდანაც ირკვევა, რომ საოჯახო ქონებაში ქალს სრული წილი არ გააჩნდა. რაც
შეეხება ბექასა და აღბუღას სამართლის წიგნს, მასში უფრო ფართოდაა მოცემული
მეუღლეთა უფლებრივი ურთიერთობები. აქ აღნიშნულია, რომ ქალის მზითევი,
რომელიც მოძრავი ქონების სახით ჰქონდა წაღებული ქალს მშობლების ოჯახიდან,
ქალის უპირობო, ხელშეუვალი საკუთრება იყო.

ამრიგად, XII-XVIII საუკუნეების საქართველოში მეუღლეთა პირად და ქონებრივ

ურთიერთობათა სამართლებრივი რეგლამენტაცია გარკვეულ ცივილიზებულ
ჩარჩოებრია მოქცეული. ქალი, როგორც მეუღლე, არ წარმოადგენს საკუთრების
ობიექტს. იგი თვითონვეა სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი. სრუწლოვანი
ქალი, როგორც მეუღლე, დამოუკიდებლად განაგებდა საკუთარ ქონებას, ცოლი და
ქმარი ერთმანეთთან შედიან სხვადასხვა ქონებრივ გარიგებაში_გააჩუქონ, გაჰყიდონ,
გაცვალონ საკუთარი "მიუდევარი" ქონება. ქმარი ვერ გაასხვისებდა ცოლის ქონებას
მისი ნებართვის გარეშე. საქართველოსთვის უცხო იყო აღმოსავლეთ ქვეყნებისთვის
დამამცირებელი ცოლის სრული უუფლებობა. მას არ განიხილავდნენ როგორც ქმრის
საკუთრებას. თუ აღმოსავლეთის ქვეყნებში ცოლის მიერ რაიმე ნივთის გარეთ გატანა
ქურდობად ითვლებოდა და ცოლი სასტიკად ისჯებოდა, ან ქმარს შეეძლო იგი
ვალებში დაეგირავებინა_საქართველოში ამის მსგავსს ვერ შევხვდებით.
ფეოდალიზმისათვის არ არის დამახასიათებელი ქალისა და მამაკაცის სრული
თანასწორუფლებიანობა და ამას ვერც საქართველოში შევხვდებით, მაგრამ ჩვენს
ქვეყანაში შეინიშნება და არ არსებობდა ცივილიზებული ქვეყნებისათვის
დამახასიათებელი პირადი და ქონებრივი ურთიერთობების სამართლებრივი
მოწესრიგება.

მშობლებსა და შვილებს შორის პირადი ურთიერთობის შესახებ VI საუკუნამდე

ცნობები არ შემონახულა. სამაგიეროდ ამ საკითხზე ცნობებს გვაწვდის
ჰაგიოგრაფიული მწერლობის ძეგლი "ცხრათა ძმათა კოლაელთან მარტვილობა"

მშობლებსა და შვილებს შორის ქონებრივი ურთიერთობის გასარკვევად დიდი

მნიშვნელობა აქვს მემკვიდრეობის წესების დადგენას.

ვინაიდან IX-X საუკუნეების საქართველოში ქალებს ჰქონდათ მემკვიდრეობის

უფლება, მათ მზითევის მიეცემოდათ, უმთავრესად სამემკვიდრეო წილიდან.
ამრიგად, მზითევი ის ქონება იყო, რომელიც ახლად გათხოვილ ქალს მიჰქონდა
თავისი ქმრის ოჯახში. თავდაპირველად მზითევი მოძრავი ქონება იყო, მოგვიანებით
მზითვად უძრავი ქონებაც ხდება და ამ ქინებას, მიწას "დედული" ეწოდა.

გვიანი შუა საუკუნეების საქართველოს საკანონმდებლო ძეგლების მიხედვით,

კერძოდ, ვახტანგიდ სამართლის 257_ე მუხლის მიხედვით ქალს მზითვად მამული
არ უნდა მიეცეს.

როდესაც ვმსჯელობთ მშობლებსა და შვილებს შორის ქონებრივი ურთიერთობის

შესახებ, უნდა დავასკვნათ, რომ შვილები თანასწორუფლებიანი მემკვიდრეები არ
იყვნენ მშობლების ქონებაზე. ზაქართველოში არსებობდა საუხუცესო ანუ საუფროს,
საშუალო და მინორატი ანუ საუმცროსო, რომელთა შესახებ მსჯელობა გვექნება
ქართული სამემკვიდრეო სამართალში. მშობლებსა და შვილებს შორის ქონებრივი
ურთიერთობის საკითხთან მჭიდროდაა დაკავშირებული შვილობისა და ზესიძის
უფლებები.

ქართული სამართლის მიხედვით ისეთი ოჯახები, რომლებსაც მხოლოდ ქალიშვილი

ჰყავდათ, ცდილობდნენ, რომ ქალიშვილი სახლში დაეტოვებიათ, ე.ი შემოეყვანათ
შვილად სიძე.

ქართული საკანონმდებლო ძეგლებში შვილებული სიძე შეიძლებოდა ყოფილიყო

"წიგნით შესული" ან "უწიგნოდ შესული", ასევე "მამულ დაწერილი".

ოჯახის წევრთა ქონებრივი ურთიერთობის საკითხები სხვა პირთა შორის,

მაგალითად, უკანონოდ შობილთა უფლებები, განიხილება ქართული
მემკვიდრეობითი სამართლით და მათ არ შევეხებით.

8. მემკვიდრეობითი სამართლის ობიექტები; კანონისმიერი მემკვიდრეობა;

ისტორიულად მემკვიდრეობის უფლება ჯერ მოძრავ, შემდეგ კი უძრავ ქონებაზე

გაჩნდა. მემკვიდრეობის ობიექტებიდან თავდაპირველად უნდა დავასახელოთ
უძრავი ქონება - მამული, მამისგან მემკვიდრეობით მიღებული უძრავი საკუთრება,
მამულს ზოგი მიიჩნევს როგორც მხოლოდ მიწას, ზოგი კი ყოველგვარ ქონებას,
რომელიც მამის დანატოვარია. მამულის ერთგვარ სახეს წარმოადგენდა საკარგავი,
პირობითი, დროებითი მიწისმფლობელობა სამსახურისთვის, რომლის ყიდვა ან
გაყიდვა არ შეიძლება. მემკვიდრეობის ობიექტს წარმოადგენდა ნასყიდი ქონება.
ისტორიულად საქართველოში ნასყიდობის თავისუფლება არ არსებობდა, თუ არ
ჩავთვლით იმას, რომ მამულის გაყიდვისას ბატონთან შეთანხმება. მემკვიდრეობის
ობიექტი იყო მონაგები, ის ქონება, რომელიც მოგებული იყო. სხვანაირად მონაგები
შრომა-გარჯით მოპოვებული ქონება იყო. მემკვიდრეობის დროს ასეთი ქონება მეტად
მყარი და არასადაო იყო. ცნობილია ასევე მემკვიდრეობის ისეთი ობიექტი,
როგორიცაა ნასისხლი ანუ სისხლის ფასში მიღებული ქონება. მემკვიდრეობის
ობიექტად შეგვიძლია დავასახელოთ ასევე ნამზითვი ქონებაც.

კანონისმიერი მემკვიდრეები მაშინ გამოდიან ასპარეზზე, როდესაც არ არსებობს

ანდერძი, ან არის იგი, მაგრამ სრულიად უსამართლო, კანონსაწინააღმდეგოა. ასეთ
შემთხვევაში ადგილი აქვს კანონისმიერი და ანდერძისმიერი მემკვიდრეობის
დაპირისპირებას, რას საბოლოოდ კანონისმიერი მიმეკვიდრეობის გამარჯვებით
მთავრდება.კანონისმიერი მემკვიდრეობა არ ანიჭებს აბსოლუტურ თავისუფლებას
მოანდერძეს, იგი გარკვეულად ზღუდავს მას, იმიტომ, რომ კანონი საერთო ნებაა.
კანონისმიერი მემკვიდრეობა საფუძველს იღებს ზნეობიდან, ამიტომ კანონისმიერი
მემკვიდრეობის წესები ადათობრივ ნორმებსაც ეყრდნობა. მემკვიდრეობის
საფუძველს შეადგენდა ნათესაობა. იმ ნათესაობის აღსანიშნავად, რომელიც შეიძლება
მემკვიდრედ გამოსულიყო, ქართულში მრავალი ტერმინი გამოიყენებოდა: შვილი,
მშობელი, მკვიდრი, თვისი, მეყვსი და ა. შ. ქართული სამართლის მიხედვით,
კანონით მემკვიდრეთა წრეში, პირველ ყოვლისა, შედიოდნენ შვილები, ამასთან,
უპირატესობა ენიჭებოდა ვაჟიშვილებს. მემკვიდრეობაში ვაჟიშვილები მშობლების
პირდაპირი მემკვიდრეები იყვნენ. ვაჟების უპირატესობა ქალიშვილებთან
შედარებით იმით იყო განპირობებული, რომ ვაჟები გვარის გამგრძელებლები იყვნენ.
უვაჟიშვილო ოჯახი მოიხსენიებოდა როგორც „დავსებული“, „ამოწყვეტილი“. რაც
შეეხება ქალიშვილს, იგი აგრძელებდა სხვა გვარის სიცოცხლეს, რადგან სახლიდან
მიდიოდა. საქართველოს ზოგიერთ კუთხეში ადგილი ჰქონდა ლევირატი მოვლენას,
რაც გულისხმობდა უშვილოდ გარდაცვლილი ძმის ცოლის შერთვას ძმის მიერ, რათა
არ გადაშენებულიყო გარდაცვლილი ძმის ოჯახი. „საუფროსო“არის მემკვიდრეობაში
დამატებითი წილი უფროსი შვილისათვის. ზოგჯერ მას უწოდებენ „საუხუცესოს“.
ტერმინ „საუმცროსოთი“ („მინორტით“) აღინიშნებოდა უმცროსი ძმის დამატებითი
წილი სამემკვიდრეო ქონებაში. შუათანა ძმის წილს მემკვიდრეობში „სასაშუალო“
ეწოდებოდა. „საჭირნახულო“ ჭირნახულისათვის,გარჯილობისათვის განკუთვნილი
წილია. იგი შეიძლებოდა მიეღო როგორც უფროსს, ისე საშუალოს ან უმცროს ძმას.
ქართული სამართალი იცნობს ავადმყოფი შვილის წილს მემკვიდრეობისას, თუმცა ეს
საკითხი წესრიგდებოდა არა უშუალოდ ქართული სამართით, არამედ ვახტანგVI-ის
კოდიკოში შეტანილი ბერძნული სამართლით. ნაშვილები, როგორც მემკვიდრე,
გათანაბრებულია ღვიძლ შვილებთან. ნაშვილები ძირითად ქმრის ნათესავია, მაგრამ
შეიძებოდა არანათესავი ყოფილიყო. ნაშვილებს ქონება ეძლეოდა შვილების
თანაბრად როგორც კანონით, ისე ანდერძით. ნაშვილები კარგავდა მემკვიდრეობის
უფლებას უფლებას თუ იგი გაძეველი იყო ოჯახიდან. უკანონოდ შობილთა
სამემკვიდრეო უფლებები, ანუ კანონიერი ქორწინების გარეშე დაბადებულთა
მემკვიდრეობა ქართულ სამართალში იწოდება როგორც ნაბიჭვართა მემკვიდრეობა
და ისინი სარგებლობენ უაღრესად შეზღუდული უფლებებით. აღმავალი და
გვერდითი ხაზის სამემკვიდრეო უფლებებზე მსჯელობისას უნდა ითქვას, რომ
ქართულ სამართალში მკვეთრად არ არის გამოხატული მშობლების სამემკვიდრეო
უფლებები. მშობლების მემკვიდრეებად ცნობის ფაქტს ვასკვნით წყაროთა ანალიზის
შედეგად. გვერდითი ხაზის ნათესავები, დები და ძმები, მხოლოდ მაშინ იღებენ
მემკვიდრეობაშ წილს, როცა აღარ არის კანონისმიერ მემკვიდრეთა პირველი ან
მეორე რიგი. კანონით მემკვიდრეთა წრეში შედიოდა ქვრივიც. აღბუღას სამართლის
მიხედვით, თუ ქვრივი უშვილოა, მას რჩება თავისი მზითევი, მამული კი ბატონს.
ქვრივი მამაკაცი, თავისი ცოლის ქონების მემკვიდრეა.

9. ანდერძით მემკვიდრეობა ძველ ქართულ სამართალში; ლეგატი და

ფიდეოკომისი

ანდერძი იყო სამკვიდროს დამტოვებლის სიტყვიერი ან წერილობითი მითითება,

ნების გამოცხადება მისი ქონების შესახებ, თუ ვის უნდა მიკუთვნებოდა ქონება. საქ-
ში ანდერძის ინსტიტუტი ადრეფეოდალიზმის ხანაში იყო ცნობილი. სამართლის
ძეგლებიდან და სხვა წყაროებიდან ირკვევა, რომ არსებობდა ანდერძის შედარებითი
და არა აბსოლუტური თავისუფლება. ანდერძით მემკიდრეობისას საჭიროა გაირკვეს
ანდერძის სუბიექტები ანუ სამკვიდროს დამტოვებელი და მისი მიმღები პირები.
სამკვიდროს დამტოვებელი უნდა ყოფილიყო 18 წლის. ქალის კი როგორც
მოანდერძის ასაკი 12 წელი იყო. მოანდერძე აუცილებლად უნდა ყოფილიყო
შერაცხადი, უნდა შესძლებოდა ნების თავისუფლად გამოვლენა, დაუშვებელი იყო
ანდერძის იძულებით შედგენა, დაშინებით, მოტყუებით. ანდერძი შეიძლებოდა
ყოფილიყო ზეპირი ან წერილობითი. ანდერძებს ძირითადად სასულიერო პირები
ადგენდნენ, იმიტომ რომ ანდერძის ბათილობა რომ არ დამგარიყო დაცული უნდა
ყოფილიყო მისი ფორმა. თუ ანდერძი დგებოდა სხვისი ხელით, მაშინ მოანდერძე
ხელმოწერით ან რაიმე ნიშნიტ ადასტურებდა, ასევე აუცილებელი იყო მოწმეების
დასწრება, დაახლოებით 7 მოწმე ესწრებოდა. წერილობითი ანდერძები ინახებოდა
ეკლესიებში. მოანდერძეს შეეძლო შეეცვალა უკვე შედგენილი და მიცემული ანდერძი
სურვილისამებრ, ასეთ შემთხვევაში ძველი ანდერძი ძალას კარგავდა. ანდერძი უნდა
შესრულებულიყო ისე, როგორც მოანდერძეს სურდა, ის ასახელებდა ანდერძის
აღმსრულებელ პირს, მას ვისაც ენდობოდა. ანდერძს მოწმის ხელმოწერის გარეშე
ძალა არ ჰქონდა.

სხვადასხვა ქვეყნები იცნობენ ე.წ. საანდერძო დანაკისრს, დავალებას. სამართალი

იცნობს მის 2 ფორმას. 1) ლეგატი-ამის მიხედვით მემკვიდრეს ქონების გარკვეული
ნაწილი უნდა გადაეცა მესამე პირისთვის. 2) ფიდეოკომისია-მემკვიდრეს უნდა
შეესრულებინა ესა თუ ის მოქმედება
10. სასამართლო ორგანიზაცია გაერთიანებულ საქართველოში

სასამართლოების უძველესი ფორმა სამედიატორო სასამართლო იყო. ასეთი

სასამართლოები ჯერ კიდევ გვაროვნული წყობის პერიოდში იყო. გვარში
წარმოშობილ კონფლიქტებს გვარის უფროსი წყვეტდა, ხოლო გვარებს შორის
წარმოშობილს მედიატორები. მედიატორებს ირჩევდნენ მხარეები, რაღა უსიხლოდ
მოეგვარებინათ პრობლემა, ე.ი. სამედიატორო სასამართლოს ძირითადი
დანიშნულება მხარეთა მშვიდობიანი მორიგება იყო. სასამართლო საქმეებს
იხილავდნენ ასევე სახალხო კრებები. სასამართლო ფუნქციები გააჩნდათ ასევე
სამხედრო მთავარსარდლებსაც. სასამართლო ორგანიზაცია უფრო ჩამოყალიბდა
გაერთ. ფეოდ. საქართველოში. ამ დროს მოსახლეობა ორ მთავარ სასამართლო
უწყებას ექვემდებარებოდა სამეფო და საკათალიკოსო სასამართლოებს. უზენაეს
მართლმსაჯულებას ახორციელებდა მეფე, მის სასამართლოსს

სამართალი სამეუფეო ერქვა, სახელმწიფოს გაძლიერების შემდეგ მეფე მხოლოდ

რთულ და გახმაურებულ საქმეებს განიხილავდა. სხვა კატეგორიის საქმეებისთვის კი
ჩამოყალიბდა სპეციალური სასამართლო დაწესებულება (სააჯო კარი, საბჭო,
სამსჯავრო სახლი), სადაც ისხდნენ კაცნი მართლად მცნობელნი და განმკითხველნი
და იხილავდნენ საჩივრებს. სააჯო კარს სათავეში ედგა მწიგნობართუხუცეს-
ჭყონდიდელი, რომელიც მხოლოდ ორშაბათობით იხილავდა საქმეებს. სააჯო კარი
განიხილავდა ქვემდგომი ინსტანციების გადაწყვეტილებით უკმაყოფილა პირთა
საჩივრებს და იყო უმაღლესი ინსტანციის სასამართლო. მწიგნობართუხუცეს-
ჭყონდიდელი სააჯო კარში საქმეებს განიხილავდა საწოლის და ზარდახანის
მწიგნობრებთან ერთად. სასამართლო ფუნქციები გააჩნდათ ასევე სახელმწიფო
საბჭოს და დარბაზსაც. გარდა ამისა დაარსებული იყო სპეციალური
სასამართლოებიც, მაგალითად მპარავთმძებნელთა. ამგვარად, არსებობდა
შემდეგნაირი სასამართლო სისტემა: 1. უმაღლესი მოსამართლე იყო მეფე, რომელიც
უშუალოდ ან სპეციალურ პირთა დახმარებით იხილავდა საქმეებს. 2.სასამართლო
ფუნქციები გააჩნდა დარბაზს. 3.არსებობდა სააჯო კარი უმაღლესი ინსტანციის
სასამართლო. 4.არსებობდა საკათალიკოსო სასამართლო, იხილავდა საეკლესიო
მსახურთა ან ყმების საქმეებს. 5.არსებობდა სამპარავთმძებნელო სასამართლო.
6.არსებობდა წოდებრივი სასამართლო. 7.არსებობდა ფეოდალთა სასამართლო,
სადაც ფეოდალი ახორციელებდა მართლმსაჯულებას

11. სასამართლო ორგანიზაცია გვიანფეოდალურ ხანაში; მდივანბეგთა

სასამართლო

___მონღოლთა ბატონობის შედეგად საქართველოს ერთიანობა დაირღვა.ქვეყნის

დაქუცმაცებულობა სასამართლო ორგანიზაციაზეც აისახა.ყველა სამეფო-სამთავროს
ამ სფეროში მტნაკლები თავისებურება ახასიათებდა.ამიტომ სასამართლო
ორგანიზაცია გვიანფეოდალურ საქართველოში სამეფო-სამთავროების მიხედვით
უნდა განვიხილოთ. ასეთიიყო სასამართლო ორგანიზაცია ქართლ-
კახეთში,იმერეთში, და დასალეთ საქართველოს სამთავროებში.
გვიანფეოდალურ საქართბელოში სასამართლო დაწესებულებას დივანს
უდოდებდენ,რაც სპარსული სიტყვაა და სახელმწიფო
კრებას,კანცელარიას,დაწესებულებას ნიშნავს.გვიანფეოდალური საქართველოს
სამეფო-სამთავროებში სასამართ₾ო ორგანიზაციის ძირითადი,სპეციალიზებული
დაწესებულება იყო ცენტრალურ ხელისუფლების მდივანბეგის
სასამართლო.მდივანბეგი სპეციალიზირებული სასამართლო მოხელეა,მოლოდ
სასამართლო ფუნქციით აღჭურვილი მდივანბეგის სახელი შემოვიდა მე-17
საუკუნეში.

მდივანბეგის სასამათლო კოლეგიალურია.ვახტანგ მე-6 ის კანნების მიხედვით

მდივანბეგი ეწოდებოდა სასამართლოს უფროსს,რომელიც უფროსი მოსამართლე
იყო.სავარაოდოდ სასამართლოს შემადგენლობაში 3 კაცი უნდა ყოფილიყო.
მდივანბეგი,მსაჯულები ანუ მოსამართლეები და მდივანი,რომლის ფუნქციას
შეადგენდა ორივე მხარის ჩვენების ჩაწერა აგრეთვე სამართლის წიგნების
წაკითხვა,რომლებიც განსახილველ საქმეებს ეხებოდნენ და იასულნი,რომლებიც ორ
ჯგუფად იყოფოდნენ

ა)მართლის მთქმელი უქრთამო იასულნი , რომლებსაც ევალებოდათ საგამოძიებ

ფუნქციის შესრულება

ბ)გაწყრომისა და დაჭერის იასულნი,რომელთაც ევალებოდათ დამნაშავეთა შეპყრობა

და განაჩენის სისრულეში მოყვანა.

მე-17 საუკუნის ქართლის სამეფოში რამდენიმე მდივანბეგი არსებობდა.მე-18

საუკუნის პირველ მეოთხედში არ იყო სამზე ნაკლები მდივანბეგი,თუმცა შესაძლოა
მეიც ყოფილიყო.მე-18 სუკუნეში ეს ინსტიტუტი გაძლიერდა და 60 - იან წლებში და
მათი საერთო რაოდენობა 28 წევრს შეადგენდა.აღმოსავლეთ საქართველოში
მდივანბეგთა სასამართლო მოქმედებდა როგორც გართიანებული,ისე მხარეებისა და
ცალკეული რეგიონების მიხედვით.

მდივანბეგი არის მხოლოდ მეფის ესეიგი კარის მოხელე.ის არგავდა არცერთ სხვა
ფეოდალს და მისი კომპეტენცია მეფის ხელისუფლების სიძლიერით
განისაზღვრებოდა.მდივანბეგს ხელი მიუწვდებოდა სისხლისა და სამოქალაქო
ხასიათის ყოველგვარ საქმეთა განხილვაზე,მაგრამ არ არჩევდა ყველა საქმეს,რადგან
ეს საქმეები სხვა მოხელეების განხილვის კომპეტენციაში შედიოდა.სისხლისა და
სამოქალაქო სამართლის მნიშვნელოვანი და რთული საქმეები ამოღებული იყო
ადგილობრივი მოხელეებისა და ფეოდალების იურისდიქციიდან და ისინი
მდივანბეგს ან კიდევ მეფესა და დარბაზს ქემდებარებოდა.მეფის ხელისუფლება
ცდილობდა,რომ ადგილობრივი მოხელეებისა და ფეოდალების იურისდიქციიდან
ამოეო განსაკუთრებით მნიშნველოვანი საქმეები. „ დასტურალამალის „ მიხედვით
ზოგი სისხლის სამართლის საქმე მდივანბეგის განსაკუთრებულ კომეტენციას
შეადგენდა.მაგალითად,მკვლელობის საქმე ადგილობრივი მოხელებისა და
მემამულეების იურისდიქციიდან ამოღებული იყო. ასეთ საქმეზე კარზე უნდა
გამოჩენილიყო მდივანბეგის მიერ,ასევე,როგორც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი
სისხლის სამართლს საქმეები - ღალატ,სალაროსა და ეკლესიის გაძარცვა, დარბაზის
კონპეტენციაში შედიოდა.

შეიძლებოდა მკვლელობის საქმე მისი თავისებურებების გამო მეფის ან დაბაზის

გარჩევის საგანიც ყოფილიყო,მაგრამ ვეუელბრივ ამ საქმეს მდივანბეგი იხილავდა.
სისხლისსამართლის ცალკეულ საკითხებს ადგილობრივ ფეოდალს , მოხელეს ან
ხევისბერს ექვემდებარებოდა. მაგალითად „ დასტურლამალისა „ და სხვა წყაროეის
მიხედვით თავის გატეხა,კბილების ჩამტვრება,ხელის მოტეხა და სხვა მოურავის
ნაცვლისა და ფოდალის ქვემდებარე იყო. მდივანბეგის განსაკუთრებულ
ომპეტენციას მიეკუთნებოდა „ დიდი საქმე „ . ეს შეიძლება ყოფილიყო როგორც
სისხლის,ისე სამოქალაქო სამართ₾ის საქმე.ის გარემოება,რომ მკვლელობა
მდივანბეგის განსაკუთრებულ კომპეტენციას შეადგენდა,არ ნიშნავს,რომ მას არ
შეეძლო გარჩია მკვლელობაზე უფო მცირე მნიშვნელობის დანაშაულები.
მკვლელობის გარდა არსებობდა სხვა დავები რომლებიც სამეფო კარზე მეფესა ან
დარბაზს უნდა გარჩა.

ყველა საქმე,რომელიც არ ითვლებოდა „ დიდ საქმებს“ როგორც წესი ადგილობრივ

ფეოდალებსა და მათ მოხელეებს ექვემდებარებოდა . მდივანბეგს ასე
ქვემდებარებოდა ის საქმეებიც,რომელთა მონაწილე მხარეები პირადად მას
იმართადნენ.კანომდებლობის მიხედვით,მოქალაქეთა საჩივარო მოურავს უნდა
გაერჩია,სადედოფლოს სასამართლო საქმეები - დედოფლუს სხავლთუხუესს,მაგრამ
თუ მხარეები თავისი სურვილით მიმართავდენ მდივანბეგს,იგი უფლებამოსილი
უყო გაერჩია საქმე.

12. სასამართლო პროცესი. პროცესის სახეები ძველ ქართულ სამართალში

___უძველესი დროიდან საქმის გამრჩევი ყველა პირი იწოდებოდა მსაჯულად, ბჭედ

ან მოსამართლედ. ქართული სამართლის ძეგლები განსაკუთრებულ ყურადღებას
აქცევენ მოსამართლისათვის აუცილებელ თვისებებს. ბაგრად კურაპალატის
სამართლის წიგნში ხაზგასმულია, რომ მოსამართლე უნდა იყოს ღვთისმოშიში,
სამართლიანი, მოუსყიდველი, მიუდგომელი, რომელიც არავის ხათრით
უსამართლობას არ ჩაიდენს. ზოგ შემთხვევაში დასაშვებია მოსამართლის გაწყრომაც,
როცა ეს საჭიროა საქმის განხილვისას. სასამართლო პროცესში მონაწილე მხარეებს
„მოდავეები“ ეწოდებათ, მოსარჩლეს „მოჩივარი“, ხოლო მოპასუხეს „მოადი“.
ურთიერთდავას „ცილება“ ერქვა. ისტორიულად ცნობილია სასამართლო პროცესის
სამი ფორმა: 1) საბრალდებო, 2) ინკვიზიციური ანუ სამძებრო, 3) შერეული.
საბრალდებო პროცესი სასამართლო პროცესის უძველესი ფორმაა. მისთვის
დამახასიათებელია მთელი რიგი პრინციპები. ესაა შეჯიბრებითობის პრინციპი, რაც
იმით გამოიხატება, რომ მხარეებს საქმის წარმოებისას თანასწორი უფლებები
ჰქონდათ. ისინი საქმის დაწყების ინიციაორები იყვნენ, აგროვებდნენ
დამამტკიცებელ საბუთებს და განსახილველად აძლევდნენ მოსამართლეებს.
მოსამართლეებს მხოლოდ უნდა შეესწავლათ წარმოდგენილი მასალები და
გამოეტანათ განაჩენი. წინასწარი გამოძიება არ ტარდებოდა მხოლოდ საქმის
სასამართლო განხილვას ჰქონდა ადგილი. სხვა პრინციპებია ზეპირობა და
საჯაროობა.

ფეოდალიზმის პერიოდში წარმოიშვა პროცესის მეორე ფორმაინკვიზიციური ანუ

სამძებრო. საქმის აღძვრა უკვე აღარ ხდებოდა მხარეთა კერზო ინიციატივით, არამედ
სახელმწიფო თავისი მოხელეების ინიციატივით იწყებდა პროცესს. აღარ იყო
დამახასიათებელი შეჯიბრიანობის პრინციპი. მხარეები თანასწორუფლებიან
სუბიექტებად აღარ გვევლინებოდნენ. ორივეს ფუნქციებს სასამართლო ასრულებდა.
ის იწყებდა საქმეს, აგროვებდა მტკიცებულებებს. პროცესი წერილობით და
საიდუმლოდ მიმდინარეობდა, გამოიყოფილია წინასწარი გამოძიების სტადია, როცა
ხორციელდებოდა მტკიცებულებათა შეკრება. ყველაზე სრულყოფილ საბუთად
ითვლებოდა ბრალდებულის მიერ ბრალის აღიარება. ამ პერიოდის სასამართლო
პროცესი ძირითადად შეიძლება ჩაითვალოს სამძებროდ, საბრალდებო პროცესის
ელემენტებით.

13. სასამართლო მტკიცებულებები ძველ ქართულ სამართალში

___საპროცესო სამართალში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სასამართლო

მტკიცებულებებს. ქართულ მტკიცებულებით სამართალში
სასამართლომტკიცებულებას ზოგადად საბუთი ეწოდებოდა, მიუხედავადიმისა,
იგიფიციიქნებოდა, წერილობითი დოკუმენტი თუ მოწმისჩვენება.ვახტანგ VI-ის
სამართლის წიგნის მე-6 მუხლში ჩამოყალიბებული დამამტკიცებელ საბუთთა
სისტემა ექვსიმტკიცებულებისაგან შედგება: ფიცი,
შანთი,მდუღარე,ხმალი,მოწმე,ცოდვისმოკიდება.ვახტანგისეულ სასამართლო
მტკიცებულებათა სისტემაში საერთოდ არაა მოხსენიებული წერილობითი
დამამტკიცებელი საბუთები. ისინიკი საკმაოდ დიდროლს ასრულებდნენ ქართულ
პროცესუალურ სამართალში, განსაკუთრებით ნივთზე საკუთრების უფლებასთან ან
სახელშეკრულებო ურთიერთობებთან დაკავშირებული დავებისდროს. ასერომ,
ვახტანგისმიერ ჩამოყალიბებულ მტკიცებულებათა სისტემა არასრულყოფილია და
ზუსტად არასახავს ამათუიმ მტკიცებულების მნიშვნელობას
სამართალწარმოებისათვის.ახლაგანვიხილოთთითოეულიმტკიცებულებანი:

ა)ფიცი როგორც სასამართლო მტკიცებულება თითქმის ყველა ხალხის

სამართალწარმოებისთვისაა ცნობილი უძველესი დროიდან გვიანშუასაუკუნეებამდე
პერიოდში. გამონაკლისი არც საქართველოა. მას ვხვდებით ქართული სამართლის
არაერთ ძეგლში. ვახტანგის სამართლის წიგნი მას პირველხარისხოვან
მტკიცებულებად აღიარებს.ფიცის ფორმულის შინაარსი საქმის არსიდან
გამომდინარეობდა.ფიცის რიტუალი ეკლესიაში ტარდებოდა. ვახტანგ VI-ის
სამართლის წიგნი განასხვავებს ერთმანეთისაგან „შეგდებულ“ და „შეუგდებელ“
თანამოფიცარს.ბ) მოწმის ჩვენება. სამეცნიერო ლიტერატურაში გამოთქმულია
მოსაზრება, რომ IX-XIV საუკუნეებში, როდესაც ქართული სახელმწიფოებრიობა
განვითარების მაღალ საფეხურზე იდგა და სამართლებრივი კულტურაც მისი
ადეკვატური იყო, მოწმის ჩვენებასა და წერილობით საბუთებს დიდი
პროცესუალური მნიშვნელობა ენიჭებოდა. ცნობილია, რომ ვახტანგის სამართლის
წიგნის ძირითადი წყარო ქართული ადათობრივი სამართალიაგ) ცოდვისმოკიდება.
ცოდვისმოკიდებას ეხება ვახტანგის სამართლის წიგნისმე-14 მუხლი.მუხლიდან
ირკვევა, რომ ცოდვის მოკიდება მცირე მნიშვნელოვან საქმეზე
გამოიყენებოდა.შეწამებულმა შემწამებელი ზურგზეუნდამოიკიდოს და წარმოთქვას
ფიცი სგანმსაზღვრელი ფორმულა, რომლისარსიც „ცოდვისმოკიდებაში“
მდგომარეობსდ) აღიარება-აღიარებას, როგორც მტკიცებულებას არცერთი მოქმედი
სამართლის ძეგლი საქართველოში არიცნობს, თუმცა პრაქტიკაში
მასუდიდესიმნიშვნელობაენიჭებოდა. აღიარება როგორც მტკიცებულება, კარგად
ჩანს სასამართლოხასიათის დოკუმენტებში. აღიარებითშეწამებული დანაშაულს
ადასტურებდა, ხოლო მოპასუხესარჩელს, ე.ი. აღიარება დანაშაულის
შემამსუბუქებელ გარემოებადითვლებოდა. აღიარებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა
ჰქონდა სასამართლოსათვის.ე) ნივთიერი მტკიცებულებები. პიროვნების
ბრალეულობა სრულიად შესაძლებელია ნივთიერი საბუთებითაც დამტკიცებულიყო.
მოპარული საქონელი თუ ნივთები ეჭვმიტანილის სახლში, ნაქურდა ლის კვალი და
სხვა სრულიად შესაძლებელია სასამართლოს გა ეთვალისწინებინა, როგორც
მტკიცებულება, რასაც მნიშვნელობა ექნე ბოდა განაჩენის გამოტანისასვ)
ექსპერტიზა. XVIII საუკუნის II ნახევარში საკმაო დმოგვეპოვება დოკუმენტები,
რომელთა მიხედვითაც სასამართლო სპეციალური ცოდნით აღჭურვილ პირებს
ავალებდა, შეესწავლათ ესათუის საკითხი და წარედგინათ წერილობითი დასკვნა.
ასეთი პირები ექსპერტებად წარმოგვიდგებიან, ხოლო მათ მიერშედგენილი
დოკუმენტი – ექსპერტიზისდასკვნად.ზ) დოკუმენტი. ვახტანგ VI სასამართლო
მტკიცებულებათა სისტემაში წერილობით საბუთს არიხსენიებს, თუმცა სამართლის
წიგნის სხვამუხლებითაც და სასამართლო დოკუმენტებითაც აშკარაა, რომ
წერილობითი დოკუმენტი მნიშვნელოვანი მტკიცებულება იყო ქართულ
სამართალწარმოებაში, გვიანიშუასაუკუნეებისპერიოდში. ხელშეკრულების
დადების ფაქტის დადასტურების ყველაზე უფროძლიერი გარანტი კი სათანადოდ
შედგენილი წერილობითი დოკუმენტია ნუ „წიგნია“.ცხადია, წერილობითი
დოკუმენტის, წიგნის შედგენა გამორიცხავს შემდგომში ხელშეკრულების მოშლის
შესაძლებლობას.თ) ორდალები. ორდალი ნიშნავს „ღვთისმსჯავრს“.არსებობა
სასამართლო მტკიცებულებათა სისტემაში დაბალი სამართლებრივი კულტურის
მაჩვენებელია. ორდალებს თითქმის ყველა ხალხის სამართალ წარმოებაი ცნობს.
ორდალთაინსტიტუტი, როგორც სასამართლო მტკიცებულება, დაფუძნებულია
წარმოდგენაზე, რომლის მიხედვითაც ადამიანებს შორის წარმოშობილი დავების
გადასაწყვეტად შესაძლებელიაღვთაებისმონაწილეობა. ორდალი იყო მიმართვა
ღმერთისადმი.

14. დანაშაულის სუბიექტი ძველ ქართულ სამართალში; ბრალის

შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები
ქართული სამართლის მიხედვით,დანაშაულის სუბიექტის ერთ–ერი ძირითადი
მოთხოვნა იყო ქმედების ჩამდენის სათანადო ასაკი.ძველ ქართულ სამართალში
ზუსტად არ ჩანს,თუ რა ასაკიდან დგებოდა სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა.
იოვანე მმარხველი თვლიდა, რომ პირის პასუხისმგებლობა 30 წლის ასაკიდან
ეფარდებოდა. ექვთიმე მთაწმინდელის მოსაზრებით კი 30 წლის ასაკს მიღწეული
პირი მის მიერ ჩადენილი დანაშაულისთვის მსუბუქად ისჯებოდა. ვახტანგ მე–6–ის
სამართლის წიგნის მიხედვით პასუხისმგებლობის საკითხი 10 წლის ასაკიდან
დგებოდა.10 წლამდე ასაკის ბავშვისთვის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა არ
დაიშვება, მათი მოქმედება გათანაბრებულია შემთხვევასთან ანუ „ფათერაკთან“.
ამრიგად, დანაშაულის სუბიექტისთვის აუცილებელი იყო სათანადო ასაკი და ეს
ასაკი შეადგენდა 10 წელს, 10 წლიდან წესდებოდა სისხლის სამართლის
პასუხისმგებლობა. დანაშაულის სუბიექტის მეორე მოთხოვნა ანუ დამახასიათებელი
ნიშანი იყო შერაცხადობა. ძველი საეკლესიო კანონებიდან ჩანს, რომ შეურაცხადი
პირი პასუხისმგებლობისგან თავისუფლდებოდა. შეურაცხადობა გამოიხატება
ტერმინით: „უმეცრებაი გონებისა“ ანუ შეუგნებლობა, ე.ი. დანაშაულის ჩამდენის
ისეთი მდგომარეობა, როცა მას არ ესმის თავისი მოქმედების საშიშროება და
შედეგები. ასევე „ფრიადი უძლურებაი გონებისაი“ ანუ ფსიქიკური დაავადება, ანუ
სულით ავადმყოფობა. ამრიგად, ძველი ქართული სამართლის მიხედვით,
დანაშაულის სუბიექტებად არ ჩაითვლებოდნენ პირები, რომელთაც გონებრივი
განუვითარებლობის ან სულით ავადმყოფობის გამო არ შეეძლოთ შეეფასებინათ
თავიანთი ქმედება და ამ ქმედებით დამდგარი შედეგის საშიშროება–როგორც
დანაშაული.

რაც შეეხება სიმთვრალეში ჩადენილ დანაშაულს,ვახტანგ მე–6–ის სამართლის წიგნის

მიხედვით სასჯელი დაწესებულზე მეტი თუ არა ნაკლები არ არის მთვრალი
კაცისთვის.კანონმდებელი ამბობს,რატომ სვამს იმდენს,რომ დანაშაულამდე მივიდეს.
ჩვეულებრივ, შუა საუკუნეების კანონმდებლობა და იურიდიული პრაქტიკა სისხლის
სამართლის სუბიექტებად მიიჩნებდა როგორც ფიზიკურ პირებს, ისე
გაერთიანებებს,ქალაქებს,თემებს და კორპორაციებს ანუ იურიდიულ პირებს.ვახტანგ
მე–6–ის სამართლის წიგნის ზოგიერთ მუხლში სისხლის სამართლის კოლექტიური
პასუხიმგებლობის მაჩვენებელი მაგალითები.ასევე ოჯახის წევრთა სისხლის
სამართლის პასუხისმგებლობა ოჯახის უფროსის მიერ ჩადენილი
დანაშაულისთვის.ვახტანგ მე–6–ის სამართლის წიგნში მოცემულია თანხის
დაკისრება ოჯახისათვის.დანმანაშავე სისხლის ფასის გადაუხდელობის შემთხვევაში
ცოლ–შვილით უნდა გადაეცეს მეორე მხარეს. ვახტანგ მე–6–ის სამართლის წიგნში
გათვალისწინებულია ქურდის პასუხისმგებლობა დაზარალებულის
სასარგრბლოდ.რომ ქურდმა უნდა გადაუხადოს დაზარალებულს ნაქურდალის
შვიდმაგი ღირებულება,ქურდთან ერთად პასუხისმგებლობის ბუბიექტად მისი
ცოლ–შვილიც გამოდის.

დანაშაულის ჩადენისათვის პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ ან სრულიად

გასათავისუფლებელ გარემოებად ითვლებოდა თუ დანაშაული ჩადენილი იყო
გამოუვალი მდგომარეობის ანუ იძულების გამო. ასეთ გარემოებებში იგულისხმება
თუ ჩამდენი მოქმედებდა თავისი უფროსის, მეფის ან სხვა დიდი ხელისუფალის
ბრძანებით ან ომიანობისა და თავდასხმის დროს იძულებულ იყო თავი დაეცვა და
თავდამსხმელი დაეჭირა. იმდროინდელი იურიდიული ტერმინოლოგია ასეთ
გარემოებებს უწოდებს საჭირო მიზეზს ან ჯეროვან მიზეზს. ბრაეულობის
დამამძიმებელ გარემოებებად კი ითვლებოდა: • მეორედ ჩადენილი დანაშაული. იგი
გაცილებით მკაცრდ ისჯებოდა როგორც საერო ისე საეკლესიო სამართლით. • თუ
დამნაშავე ცოდვისმოყვარე იყო ან უკრძალველობასა და თავხედ კადნიერებას
ამჟღავნებდა • ნათესავისადმი ჩადენილი დანაშაული, მკვლელობა, სისხლის აღრევა,
მცირეწლოვანთა გახრწნა. • თანამდებობის პირტა მოურიდებლობა, მათ მიერ
ჩადენილი უფრო მკაცრად ისჯებოდა ვიდრე ჩვეულებრივი მოქალაქეების. •
დანაშაულის ჩადენა საშინელ ადგილას ანუ საპატიჟო ადგილებზე. ასეთ ადგილად
ნაგულისხმევია დიდი სალარო ან ეკლესია. ასევე დამამძიმებელი გარემოება იყო
საკრძალავ ადგილთა შეხება და დაშავება, რასაც შეიძლებოდა ადამიანის დაშავება ან
სიკვდილი მოყოლოდა

15. ვალდებულებითი სამართალი, ვალდებულების ცალკეული სახეები.

ვალდებულებითი სამართალი წარმოადგენს სამოქალაქო-სამართლებრივი ნორმების

ერთობლიობას, რომელიც არეგულირებს ქონების გადაცემასთან, სამუშაოს
შესრულებასთან, მომსახურების გაწევასთან, ზიანის მიყენებასთან, უსაფუძვლო
გამდოდრებასთან და სხვ. დაკავშირებით წარმოშობილ ურთიერთობები.
ვალდებულებითი სამართალი ზოგადი და კერძო ნაწილებისგან შედგება. ზოგადი
ნაწილი მოიცავს ნორმებს, რომლებიც თანაბრად გამოიყენება ყველა ვალდებულების
მიმართ. ეს ნორმები შეიცავენ ზოგად დებულებებს ვალდებულებათა და
ხელშეკრულებათა, ვალდებულების წარმოშობისა და შეწყვეტის შესახებ. კერძო
ნაწილი კი მოიცავს ისეთ ნორმებს, რომლებიც არეგულირებენ ცალკეულ
ვალდებულებებს, მაგალითად, ნასყიდობას, ქირავნობას და სხვა .

ვალდებულების უძველესი ტერმინი ძველ რომიდან მოდის. ამ ტერმინს ვხვდებით

XII ტაბულის კანონებში.ნიშნავდა შებოჭვას, დაბორკილებას, შეკვრას,დაბმას, რამაც
შემდგომში ვალდებულების შინაარსი მიიღო. უნდა.აღინიშნოს, ისევე როგორც
რომის სამართალში ვალდებულების წარმომობის. საფუძვლები იყო: გარიგება
(ხელშეკრულება), ზიანის მიყენება(დელიქტი) და სხვა საფუძვლები, მაგალითად,
უკანონო ანუ უსაფუძვლო გარიგება.ქართული სამართლის მიხედვით
ვალდებულებაში მოსაწილეობს ორი მხარე (ორი პირი) – კრედიტორი და დებიტორი.
ეს ტერმინები ქართული არ არის, მაგრამ მყარად დაიმკვიდრა ადგილი ქართულს
წყაროებში. ქართული სამართლის მიხედვით ვალდებულების შესრულების, იბიექტი
იყოგარკვეული მოქმედების შესრულება ან მოქმედების შესრულებისაგან თავის
შეკავება, ხოლო ვალდებულების საგანი იყო ნივთები და სხვადასხვა სახის
ფასეულობები ქართულ სამართალში ჩანს ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის
აუცილებლობა.

ქართული სამართლის მიხედვით ვალდებულების შეწყვეტის საფუძვლები იყო;

ვალდებულების შესრულება, მხარეთა შეთანხმება,ვალდებულების შეწყვეტაზე,
ასევე. ვალდებულების შეუსრულებლობის შესაძლებლობა ობიექტური მიზეზების
გამო (პირის გარდაცვალება ან სტიქიური მოვლენები).

ქართული სამართლი კარგად იცნობს თავდებობას, და ტერმინი თავდებობა

გულისხმობდა ხელშსეკრულებაში მესამე პირის ჩართვას და მის მიერ
ვალდებულების შესრულების თავის თავზე აღებას, თავდებობა გვხვდება ბერძნული
სამართლის წიგნში სადაც შეუზელბელი იყო დედაკაცი თავდებად დადგომოდა
ვინმეს, ასევე არგად იყო თავდებობვა ცნობილი ვახტანგის სამართლის წიგნთა
კრებულში და ასევე დავთ ბაგრატიონის სამართლის წიგნშიდაც.

ვალდებულებითი სამართლის ცალკეული სახეები

1-ყიდვა-გაყიდვის ინსტიტუტი

ქართული სამართლის მიხედვით ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულება.ორმხრივი და

სასყიდლიანი ხელშეკრულება იყო. ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულების დადებისას
შეთანხმება ეფუძნებოდა მხარეთა თავისუფალი ნების გამოვლინებას. შეთანხმება
დაუშვებელი იყო ფიზიკური ან ფსიქიკური ზემოქმედებით ნების თავისუფალ.
გამოვლინებაზე. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ ყიდვა-გაყიდვის.დროს მხარეთა
შეთანხმება თავისუფალი ნების გამომჟღავნება ცხოვრების ეკონომიური პირობებით
იყო განსაზღვრული. ნასყიდობის ხელშეკრულების ობიექტი შეიძლება ყოფილიყო
ნივთები,საყოფაცხოვრებომომსახურების საგნები, სურსათ-სანოვაგები და სხვა,
მცირედი ღირებულების საგნები არ ფორმდებოდა ხელშეკრულებით და ის ვაჭრობის
გზით იყიდებოდა. ოფიციალური წერილობითი დოკუმენტის შედგენა
მნიშვნელოვანი იყო მიწის, ყმების,შინაური ცხოველკების , შენობების ან სხვა უფრო
მნიშვნელოვანი ფასეულობების ტაობაზე.

2- ნაჩუქობის ხელშეკრულება

ნაჩუქრობა ერთ ერთი მნიშვნელოვანი ინსტიტუტია ვალდებულებითი სამართლის ,მ

ნაჩუქრობა როგორც გარიგების სახე, უსასყიდლო ხელშეკრულებას წარმოადგენდა,
რომლის ძალითაც ერთი მხარე რომელიც იყო მჩუქებელი ქონებას გადასცმდა მეორე
მხარეს ამ გზით შესაძლებელი იყო ვალის პატიება ან სხვა , ჩუქება ნებაყოფლობითი
ხზასიათის გარიგება იყო, ასევე საინტერსოა ჩუქების მოტივიც ჩუქების მოტივი
საქართველოში ძირითადად იყო მეგობრობა, ნათესაობა, კეთილგანწყობის
დამყარება, ა.დიუმას მიხედვით ქართველებს ისე უყვართ გაჩუქება როგორც სხვა
ხალხს საჩუქრის მიღება, ჩუქება ხანდახან სამართლიანობის სახეს წარმოადგენდა ,
ნაჩუქობის ხელშეკრულება შესაძლებელია დადებული ყოფილიყო როგროც ზეპირი
ისე წერილობითი ფორმითაც.

3-ქონების ქირავნობის ხელშეკრულება

ქირავნობის ხელშეკრულების ანალიზისას აუცილებელია აღინიშნოს მისი

სასყიდლიანობა. მეორე ნიშანია ნივთის დროებითი გადაცემა. ქირავნობა
გამორიცხავდა ნივთის (მიწის) მუდმივად. ანუ სამამულოდ ან მემკვიდრეობით
გადაცემას. ქირავნობის მესამე ნიშანია. გასაქირავებელი ნივთის ინდივიდუალურად
განსაზღვრულობა, კონკრეტიკა. ქირავნობის ხელშეკრულება მხარეთა ნების
გამოვლინების შედეგად წარმოიქმნებოდა. მაგრამ გვხვდება ისეთი ქირავნობის
ხელშეკრულებაც, რომელიც იდებოდა სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე.
ქირავნობის ხელშეკრულებისას გამქირავებელი ძირითადად გამოდიოდა ქონების
მეპატრონე.

4- ქონების უსასყიდლოდ სარგებლობა

სხვისი ქონების სარგებლობის მთავარი მიზეზი ხდებოდა საყოფაცხოვრებო

მოთხოვნილებები, მრავალი წყაროებით დასტურდება რომ საქართველოში ქონებით
უსასყიდლოდ სარგებლობის ნაირსახეობები არსებობდა, ასეთები იყო ღამის
გასათევით უფასოდ სარგებლობა , საზღაურის გარეშე მკურნალობა და სხვა.

16.ვალდებულების უზრუნველყოფის საშუალებები ძველ ქართულ სამართალში

___ვალდებულებითი სამართალი სამოქალაქო სამართლის სფეროში შედის.

ვალდებულებითი სამართლის თეორიაში კრედიტორსა და დებიტორს
ვალდებულების სუბიექტებს უწოდებენ. ქართული სამართალი მსგავსად
რომაული სამართლისა, იცნობს ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის
საშუალებებს: პირგასამტეხლოს, ბეს, გირავნობასა და თვდობას. ქართული
წყაროების მიხედვით ბესა და პირგასამტეხლოს აღსანიშნავად გამოიყენებოდა
ტერმინი წინდი. წინდი ნიშნავდა გირაისაც, ნივთს, საჩუქარს, ნიშანს ქალწულის
დანიშვნისას. ივ. ჯავახიშვილის მითითებით წინდი ნიშნავდა ბეს, ასევე ვალის
ამოღების ანუ სესხის გადახდის უზრუნველყოფის საშუალება ქონებრივი სახსარი
იყო. ივ. ჯავახიშვილის მითითებით წინდი არა მარტო ვალს, არამედ ყოველგვარი
ვალდებულებისა და ხელშეკრულების უზრუნველყოფის საშუალება იყო. ივ.
ჯავახიშვილი არ ეთანხმება მ. კოვალევსკის მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც
ქართული ,,წინდი” სომხურიდან უნდა იყოს შემოსული და მიუთითებს, რომ
თვით სომხებს ამ ცნებისათვის საკუთრი ტერმინი არ აქვს და სპარსულიდან
ნასესხები არ არის. მეცნიერების აზრით, ,,წინდი” წინასწარ მიცემული ქონება იყო
ვალდებულების შესასრულებლად.

წინდი, როგორც საცოლის დანიშვნის გამომხატველი სიტყვა „დაწინდვა“,

გულისხმობდა საცოლისათვის ნივთების მიტანას, სამკაულის, ბეჭდისა და სხვა
სახით, რითაც მხარეები ადასტურებდნენ მომავალი ქორწინების
უზრუნველყოფას. ქართული სამართლის ძეგლების მიხედვით საწინდარს
გირაოს მნიშვნელობა ეძლევა. რაც შეეხება ტერმინ „პირგასამტეხლოს“, იგი
ქართული სამართლის ან სხვა სახის ძეგლებში არ გვხვდება, მაგრამ მისი
შინაარსი გაიგივებულია წინდთან. ეს ტერმინი ძალზე ახალია. რაც შეეხება
ტერმინ „ბე“-ს, ისიც არ მოიპოვება ძველ წყაროებში, მაგრამ მას ვხვდებით
ვახტანგის სამართალში, სომხურისა და ბერძნული სამართლის ქართულ
ვერსიებში. ამრიგად, ვალდებულების უზრუნველყოფის საშუალებების
პირგასამტეხლოს, გირაოსა და ბეს შინაარსის გამომხატველი იყო ტერმინი
„წინდი“, „წინდთან“ სიახლოვეს იჩენს ,,დახუთვა“. ვალდებულების
უზრუნველყოფის ანუ შესრულების საშუალებად ქართული სამართალი იცნობს
ასევე თავდებობას. თავდებობის ინსტიტუტი რომის სამართლიდან იღებს
სათავეს. იგი ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის საშუალება იყო.
სამართლის ისტორია იცნობს როგორც წერილობით, ისე სიტყვიერ თავდებობას.
ქართული სამართლის მიხედვით ტერმინი „თავდებობა“ გულისხშობდა
ხელშეკრულებაში (ვალდებულებაში) მესამე პირის ჩართვას და მის მიერ
ვალდებულების შესრულების ,,თავს დებას“, თავის თავზე აღებას,
უზრუნველყოფას. ხშირად თავდებობის გზით ვალდებულების შესასრულებლად
თავდების ქონებაც გამოიყენებოდა. ისტორიულად თავდებობა მჭიდრო კავშირში
იყო წინდთან. ხშირად წინდი თვით თავდები იყო. თავდებობა ერთგვარად
უკავშირდება მძევლობასაც. ზოგჯერ თავმდები და მძევალი ერთი და იგივე
პიროვნებაა.თავდებობის შესახებ უძველესი საკანონმდებლო წყაროები არ
მოგვეპოვება.

ბერძნული სამართლის მიხედვით, დედაკაცი თავდებად არ შეიძლება დადგეს,

მაგრამ თუ მაინც დაიყენეს თავდებად, მას სასამართლოში მისვლის უფლება არა
აქვს. ბერძნული სამართლის მიხედვით, თუ ქალი თავდებად დადგა და ვალი
გადაუხადა მევალეს, ის ამ ვალს მევალისაგან ვეღარ დაიბრუნებს, იმიტომ, რომ
დედაკაცი თავდებად არ უნდა დამდგარიყო.

გირაო. სამოქალაქო სამართლის მეცნიერებაში აზრთა სხვადასხვაობაა იმის

შესახებ, გირავნობა სანივთო სამართალს განეკუთვნება თუ ვალდებულებითი
სამართლის სფეროს. გირავნობას ჩვენ განვიხილავთ როგორც ვალდებულების
შესრულების უზრუნველყოფის საშუალებას, ე.ი. მივაკუთვნებთ მას
ვალდებულებითი სამართლის სფეროს.თუ გირაო დაიკარგა მტრის თავდასხმის
შედეგად, ამ შემთხვევაში ზარალდება გირაოს ჩამდები, დამგირავებელი. თუ
გირაო დაზიანდა, ზარალდება გირაოს ამღები. თუ დაგირავებული პირუტყვი
დაავადდა ან მოკვდა გირაოს ამღების მიზეზით, პასუხისმგებლობა ეკისრება
კრედიტორს, ხოლო თუ პირუტყვი დაზიანდა ან მოკვდა კრედიტორის ბრალის
გარეშე, მაშინ ზარალდება გირაოს ჩამდები.