Dịch tễ học file PDF

GIỚI THIỆU
DỊCH TỄ HỌC
Phạm Nhật Tuấn

Bộ môn Dịch tễ
Khoa Y tế Công cộng
Đại học Y Dược TP. HCM
phamnhattuan@ump.edu.vn
1
MỤC TIÊU BÀI GIẢNG
1. Phân tích được ĐỊNH NGHĨA của

dịch tễ học.
2. Liệt kê được 3 MỤC ĐÍCH, 3 CHIẾN LƯỢC

nghiên cứu, và 3 NỘI DUNG của dịch tễ học.
2
PHÂN TÍCH GỐC TỪ
EPIDEMIOLOGY được tạo nên từ 3 từ có nguồn

gốc từ Hy Lạp
Epi về
Demos người
Logos môn học
3
NHỮNG NGƯỜI SÁNG LẬP
Hippocrates (400 năm trước công nguyên)

• Sự xuất hiện của bệnh dựa trên CƠ SỞ LÝ LUẬN
KHOA HỌC không phải hiện tượng siêu nhiên
• Bài viết “Không khí, nước và nơi chốn”
oÔng đề nghị yếu tố thuộc về TÚC CHỦ VÀ MÔI
TRƯỜNG như là hành vi có thể quyết định đến
sự phát triển của bệnh
4
John Graunt (1620 -1674)

 Bài phân tích quan trọng về dữ kiện chết được
xuất bản năm 1662
 Định lượng những mô hình sinh, chết, và sự
xuất hiện bệnh theo
 Giới
 Thành thị/nông thôn
 Mùa
5
William Farr (1807 - 1883)

• “Cha đẻ” của giám sát và sinh thống kê hiện đại
• Dựa vào phương pháp của Graunt nhưng thu
thập một cách CÓ HỆ THỐNG và phân tích
Tỉ lệ mắc bệnh phân bố theo tình
trạng hôn nhân, nghề,
Tỉ lệ chết và cao độ
6
John Snow (1813-1858)

• Vào giữa những năm 1800, John Snow, một
bác sĩ gây mê, đã tiến hành một loạt các cuộc
điều tra về sự bùng phát của bệnh dịch tả
7
John Snow (1813-1858)

• Tiến hành nghiên cứu những vụ dịch tả bùng
phát để
Tìm nguyên nhân gây bệnh
Ngăn ngừa tái phát bệnh
8
John Snow (1813-1858)

• Minh họa một cách kinh điển TRÌNH TỰ CỦA
DỊCH TỄ HỌC
oDịch tễ học mô tả để hình thành giả thuyết
oDịch tễ học phân tích để kiểm định giả thuyết
oỨng dụng
“CHA ĐẺ CỦA DỊCH TỄ HỌC THỰC ĐỊA”
9
• 1831-1832:
oLuân Đôn xuất hiện trận dịch tả, đến từ Ấn Độ
qua những cảng biển ở Anh
10
• 1848:
oTả xuất hiện trở lại
oSnow quan sát những đặc điểm lâm sàng và sự
phân bố những ca bệnh ở cộng đồng
 HÌNH THÀNH GIẢ THUYẾT tả lây qua nước
hoặc thức ăn bị ô nhiễm
11
Vụ dịch tả ở London năm 1853 – 1854 cho phép
Snow đi từ việc hình thành giả thuyết đến kiểm
định giả thuyết về nguyên nhân gây tả với BA
PHƯƠNG PHÁP
• So sánh tỉ suất chết do tả ở các khu vực
• So sánh tỉ suất chết do tả ở những nhóm phơi
nhiễm với nguồn nước khác nhau
• So sánh đặc điểm những ca mắc và không
mắc tả 12
So sánh tỉ suất chết do tả ở CÁC KHU VỰC

• Những hộ gia đình ở Luân Đôn vào thế kỷ 19
nhận nước từ những công ty tư nhân và 2 công ty
chính: Southwark & Vauxhall và Lambeth
13

• Tại thời điểm đó, hai công ty đều lấy nước từ HẠ
NGUỒN sông Thames ở Luân đôn
• Trận dịch tả vào năm 1849, số người chết từ 2
công ty XẤP XỈ NHAU
14

• Năm 1852, công ty Lambeth di chuyển về
THƯỢNG NGUỒN sông Thames
• Vụ dịch tã ở London năm 1853, Snow ghi nhận TỈ
LỆ CHẾT CAO HƠN ở những QUẬN có nhận
nước từ công ty Southwark & Vauxhall
15

• Snow HÌNH THÀNH GIẢ THUYẾT
Nước từ công ty Southwark & Vauxhall là
nguyên nhân gây ra dịch tã
• Cách làm này được xem là NGHIÊN CỨU
TƯƠNG QUAN vì số liệu được thu thập trên
TỪNG QUẬN
16
So sánh tỉ suất chết do tả ở những HỘ phơi nhiễm

với NGUỒN NƯỚC KHÁC NHAU
• Snow thu thập số liệu về những HỘ nhận nước
từ công ty S&V và Lambeth
• So sánh TỈ SUẤT CHẾT giữa các hộ nhận nước
từ 2 công ty
17
Công ty cấp nước Dân số Số chết Chết/

1000
Southwark 167.654 844 5,0
& Vauxhall
Lambeth 19.133 18 0,8
Cả hai 300.149 652 2,2
Sự khác nhau này CHỈ DO sự khác biệt của

nguồn cấp nước hay còn do yếu tố khác?
18
Để trả lời câu hỏi này, Snow chỉ tập trung vào
những quận được cung cấp nước bởi CẢ HAI
công ty
Công ty cấp nước Dân số Số chết Chết/
1.000
Southwark 98.862 419 4,2
& Vauxhall
Lambeth 154.615 80 0,5
Snow kết luận công ty S&V là nguyên nhân gây

ra vụ dịch tã và đề nghị dời công ty này 19
So sánh đặc điểm ở ca mắc và không mắc tả

• Vụ dịch bùng phát vào tháng 8 và tháng 9 năm
1854 tại QUẢNG TRƯỜNG VÀNG, London
20
So sánh đặc điểm ở ca mắc và không mắc tả

• Snow sử dụng BẢN ĐỒ của thành phố London
oMô tả sự phân bố của các ca bệnh
oĐánh dấu vị trí của những trụ bơm
oTìm MỐI LIÊN QUAN giữa sự phân bố các ca
mắc tả và vị trí của các trụ bơm
21
So sánh đặc điểm những ca mắc và không mắc tả

• BẢN ĐỒ ĐIỂM cho thấy
oNhiều hộ gia đình mắc tả phân bố xung quanh
giếng bơm A, giếng bơm ở phố lớn so với bơm
B và bơm C
22

• BẢN ĐỒ ĐIỂM cho thấy
oBơm B bị ô nhiễm và Bơm C ở vị trí không
thuận lợi
 GIẢ THUYẾT: Nước ở giếng bơm A là
nguyên nhân gây tả
23

• Để KHẲNG ĐỊNH giếng bơm A là nguồn lây tả,
Snow thu thập thông tin về nơi nhận nước
Những người MẮC HOẶC CHẾT DO TẢ
Những người KHÔNG MẮC TẢ
24
• Ở những người MẮC HOẶC CHẾT DO TẢ
o61 người có sử dụng nước từ giếng bơm A ở
phố lớn – Broad Street
o6 người không sử dụng nước ở giếng bơm này
o6 người không rỏ có sử dụng hay không
o2 ca không sống gần khu vực có dịch nhưng
có sử dụng nước từ giếng bơm phố lớn
25

• Ở phía đông giếng bơm A, có 2 khu vực
KHÔNG CÓ NGƯỜI MẮC TẢ
oNhững công nhân làm việc tại nhà máy bia
Sử dụng nước tại giếng bơm của nhà máy
Nhận phần rượu mạch nha mỗi ngày
Snow khẳng định nước ở giếng bơm A là
nguồn lây tả
26
Can thiệp
• Thuyết phục chính quyền bỏ giếng bơm A
DỊCH TẢ GIẢM
27
28
29
LỊCH SỮ DIỄN TIẾN
Giữa và cuối 1800s

• Nhiều tác giả khác ở Châu Âu, Mỹ bắt đầu ứng
dụng phương pháp dịch tễ học để điều tra sự xuất
hiện của bệnh
Chủ yếu là BỆNH LÂY CẤP TÍNH
30
1930s và 1940s
• Phương pháp dịch tễ học được ứng dụng cho
Bệnh KHÔNG LÂY
Những vấn đề liên quan đến sức khỏe: hành vi,
kiến thức, thái độ
31
 Những năm đầu 1950, nghiên cứu hút thuốc lá

và ung thư phổi của Richard Doll và Austin
Bradford Hill
 Nghiên cứu bệnh tim mạch trên những người
sống tại Frammingham, Masachusetts
 Thập niên 60 và 70, phương pháp DTH được áp
dụng để thanh toán bệnh đậu mùa ở toàn thế giới
32
 1980s, DTH mở rộng nghiên cứu về lĩnh vực

chấn thương và bạo lực
 1990s, DTH liên quan đến những lĩnh vực về gen
và phân tử
 Hiện nay, nhân viên YTCC khắp thế giới chấp
nhận và sử dụng phương pháp dịch tễ học
oMô tả sức khỏe cộng đồng
oGiải quyết các vấn đề hàng ngày
33
ĐỊNH NGHĨA
DTH là môn học về

• SỰ PHÂN BỐ
• Các YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH của những biến cố
hoặc tình trạng liên quan đến sức khỏe TRONG
NHỮNG DÂN SỐ CỤ THỂ
• Ứng dụng môn học này để KIỂM SOÁT những
vấn đề sức khỏe
34
ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
35
Bác sĩ Lâm sàng Dịch tễ học

 Quan tâm từng người  Quan tâm đến dân số
bệnh cụ thể, bệnh bao gồm cả người bệnh,
nhân tìm đến bác sĩ và ngườikhỏe
 Không xếp nhóm  Xếp nhóm
 Dựa vào cơ chế sinh  Dựa vào một phần cơ
bệnh chế bệnh để đưa ra giả
thuyết
36
• DTH dựa MỘT PHẦN vào sự hiểu biết cơ chế

sinh bệnh để HÌNH THÀNH GIẢ THUYẾT
• KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT dựa trên dân số
• Dù cơ sinh bệnh KHÔNG RÕ, giả thuyết VẪN
ĐƯỢC GIỮ khi nó đã được kiểm chứng là ĐÚNG
37
• Người hút thuốc lá thường mắc bệnh tim mạch

• Bệnh tim mạch sẽ giảm nếu người HTL giảm
hoặc bỏ hút thuốc
• Khi quan sát hiện tượng này, chuyên gia dịch tễ
học có thể kết luận
oCó mối liên quan giữa HTL và bệnh tim mạch
38
MỤC ĐÍCH – CHIẾN LƯỢC – NỘI
DUNG CỦA DTH
Mục đích Chiến lược Nội dung
Mô tả bệnh trạng Mô tả DTH mô tả
để hình thành giả
thuyết
Xác định nguyên So sánh DTH phân tích
nhân
Xác định hiệu quả So sánh DTH can thiệp

can thiệp
39
DỊCH TỄ HỌC MÔ TẢ
AI tuổi, giới, v.v.
Ở ĐÂU
BỆNH
KHI NÀO
WHO ? WHERE ? WHEN ?

3 W’s
Con người Nơi Chốn Thời gian
40
DỊCH TỄ HỌC PHÂN TÍCH
Xác định nguyên nhân gây bệnh - Tiếp Cận Đoàn Hệ
B+
PN+
B-
DÂN SÔ
NGUY
CƠ B+
PN-
B-
To : Bắt đầu T1 : Phát hiện bệnh

41
DỊCH TỄ HỌC PHÂN TÍCH
Xác định nguyên nhân gây bệnh - Tiếp Cận Bệnh Chứng
PN+
BỆNH+
PN-
DÂN SỐ
NGHIÊN
PN+ CỨU
BỆNH-
PN-
T0 : Tìm nguyeân nhaân T1 : Baét ñaàu

42
DỊCH TỄ HỌC CAN THIỆP
Xác định hiệu quả biện pháp can thiệp
HQ+
CT+
HQ-
DÂN SÔ PHÂN
NGHIÊN BỔ
CỨU NGẪU
HQ+
NHIÊN
CT-
HQ-
To: Bắt đầu T1: Phát hiệu hiệu quả

43
KẾT LUẬN
44
Ở đâu?
Hiệu quả
Ai? hay không?
Khi nào?
Tại sao?
DTH Mô Tả
DTH Can Thiệp

DTH Phân Tích
45
BỆNH VÀ
SỰ XUẤT HIỆN DỊCH

phamnhattuan@ump.edu.vn
1
Sau khi học xong bài này, học viên có thể
• Liệt kê được 4 giai đoạn trong quá trình phát triển
của một bệnh
• Liệt kê được 3 thành phần của dây chuyền lây
• Mô tả được những ứng dụng của lịch sữ tự nhiên

và dây chuyền lây trong lĩnh vực phòng ngừa.
• Liệt kê được các hình thức của 1 vụ dịch, và cách

xác định một trường hợp bệnh. 2
LỊCH SỬ TỰ NHIÊN CỦA BỆNH
• Diễn tiến của bệnh trên người theo thời gian
 Bắt đầu với sự phơi nhiễm hoặc tích lũy

những yếu tố có khả năng gây bệnh
 Nếu KHÔNG có sự can thiệp của y khoa,
tiến trình sẽ kết thúc với kết cục
Hồi phục hoặc tàn phế hoặc tử vong
3
• Hầu hết các bệnh đều có 1 lịch sử tự nhiên
đặc trưng
• Tuy nhiên, trong một số bệnh quá trình diễn

tiến vẫn chưa được hiểu rõ
• Hiểu được lịch sử tự nhiên của bệnh sẽ giúp

NVYT đưa ra những biện pháp phòng ngừa
bệnh thích hợp
4
5
Giai đoạn cảm nhiễm
• Giai đoạn phơi nhiễm với tác nhân gây bệnh
• Kết thúc giai đoạn này khi tác nhân gây bệnh
tích tụ ĐỦ trong cơ thể túc chủ để bắt đầu quá
trình bệnh
• Đối với bệnh mạch vành
Giai đoạn cảm nhiễm tương ứng với thời kỳ
nồng độ cholesterol tăng dần trong huyết thanh
6
Giai đoạn bệnh bán lâm sàng

• Giai đoạn thay đổi BỆNH LÝ bắt đầu
• Tuy nhiên, trong giai đoạn này dấu hiệu hay
triệu chứng lâm sàng KHÔNG CÓ HOẶC
KHÔNG RỎ RÀNG
7
Giai đoạn bệnh bán lâm sàng

• Bệnh lây: thời kỳ ủ bệnh
• Bệnh không lây: thời kỳ tiềm tàng
• Hiện tượng xơ vữa ĐMV XẢY RA TRƯỚC KHI
CÓ triệu chứng lâm sàng của bệnh tim mạch
8
Giai đoạn bệnh lâm sàng

• Các triệu chứng hay dấu hiệu xuất hiện RỎ RỆT
• Khó thở, đau ngực, mệt khi vận động nhiều là
những triệu chứng của bệnh tim mạch xuất hiện
trong giai đoạn này
Giai đoạn kết cục
• Bệnh nhân có thể hồi phục, tàn phế hoặc chết
9
• Trên một người, diễn tiến thông thường của
bệnh có thể BỊ TẠM NGƯNG vào bất kỳ thời
điểm nào do
oHiệu quả của biện pháp phòng ngừa hoặc

điều trị
oSự thay đổi của túc chủ
oDo các ảnh hưởng khác
10
CÁC BẬC PHÒNG NGỪA
DỰ PHÒNG BẬC 1 DỰ PHÒNG BẬC 2 DỰ PHÒNG BẬC 3
GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN

BÁN LÂM KẾT CỤC
CẢM NHIỄM SÀNG LÂM SÀNG
Leavell và Clark đưa ra 3 chiến lược phòng ngừa

tương ứng với các giai đoạn tự nhiên của bệnh
DỰ PHÒNG BẬC 0
DỰ PHÒNG BẬC 1 DỰ PHÒNG BẬC 2 DỰ PHÒNG BẬC 3
GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN BÁN GIAI ĐOẠN GIAI KẾT CỤC
LÂM SÀNG
CẢM NHIỄM LÂM SÀNG
1978, Strasser đề nghị một biện pháp dự phòng

trước giai đoạn cảm nhiễm để phòng ngừa bệnh tim
mạch và gọi là phòng ngừa bậc 0
Phòng ngừa bậc 0 (Primordial prevention)

• Can thiệp TRƯỚC giai đoạn cảm nhiễm
• Bao gồm các hành động
Thay đổi các yếu tố quyết định sức khỏe của
DÂN SỐ và ngăn chặn sự hình thành các yếu
tố (môi trường, kinh tế, xã hội, hành vi) tăng
nguy cơ mắc bệnh TRONG TƯƠNG LAI
13
Phòng ngừa bậc 0 (Primordial prevention)

• Điều chỉnh các yếu tố quyết định ở mức độ hệ
thống hơn là điều chỉnh các yếu tố nguy cơ ở
mức độ cá nhân
• Thay đổi thái độ, hành vi, và giá trị xã hội: bước
quan trọng để phòng ngừa bậc 0 thành công
• Cấm sản xuất thuốc lá để phòng ngừa ung thư
phổi do hút thuốc lá
14
Phòng ngừa bậc 1 (Primary prevention)
• Can thiệp vào giai đoạn CẢM NHIỄM
• Giảm số mới mắc bệnh bằng cách
Giảm hoặc loại trừ yếu tố nguy cơ gây bệnh
Nâng cao sức đề kháng
• Tiêm chủng để ngừa các bệnh truyền nhiễm
• Xây dựng chương trình GDSK về tác hại của
thuốc lá trong phòng ngừa ung thư phổi
15
Phòng ngừa bậc 2 (Secondary prevention)

• Phát hiện và ngăn chặn những thay đổi bệnh
lý ở GIAI ĐOẠN CẬN LÂM SÀNG và do đó
kiểm soát sự tiến triển của một bệnh cụ thể
Làm giảm diễn tiến của bệnh
Phòng ngừa sự phát tán bệnh lây
Ngăn chặn bệnh mạn tính và tử vong
• Chụp nhũ ảnh để phát hiện sớm ung thư vú
16
Phòng ngừa bậc 3 (tertiary prevention)
• Can thiệp vào giai đoạn LÂM SÀNG và KẾT
CỤC
• Ngăn ngừa hậu quả xấu hơn
Giảm mức độ trầm trọng của bệnh
Phòng ngừa biến chứng hay giảm tử vong
• Sử dụng thuốc ức chế β cho những bệnh nhân
hồi phục sau nhồi máu cơ tim để giảm tử vong
17
Câu hỏi – Cho biết các biện pháp sau đây áp dụng
bậc phòng ngừa nào?
1. Để phòng ngừa thiếu máu, thiếu sắt do mang
thai, phụ nữ có thai phải uống sắt và axít Folic
mỗi ngày
2. Để phòng ngừa TNGT do uống rượu bia, người
đã uống rượu bia không được phép lái xe
18
Câu hỏi – Cho biết các biện pháp sau đây áp dụng bậc
phòng ngừa nào?
3. Để giảm tỉ lệ nhiễm HIV qua đường quan hệ tình
dục không an toàn
A.Bộ công an ra quân triệt phá những ổ mại dâm
B.Bộ y tế mở các phòng xét nghiệm để phát hiện
sớm những trường hợp nhiễm HIV
C.Phát thuốc ARV miễn phí cho bệnh nhân có H
19
HIỆN TƯỢNG TẢNG BĂNG
• Sự phân bố ca bệnh trong cộng đồng
• Phần thấy được chiếm MỘT TỈ LỆ NHỎ
• MỘT TỈ LỆ LỚN phần không thấy được, bao gồm
Những ca chẩn đoán sai, không được chẩn đoán
Người mang mầm bệnh, hoặc có yếu tố nguy cơ
20
21
22
1 ca SXHD có sốc
9 ca SXHD nằm viện
80 ca khám SXHD
ở phòng khám tư
150-200 ca SXHD
điều trị tại nhà, chưa
kể thể ẩn
23
TAM GIÁC DỊCH TỄ HỌC
• Có nhiều mô hình nguyên nhân gây bệnh
• TAM GIÁC DỊCH TỄ HỌC, mô hình truyền thống,
đơn giản nhất của bệnh truyền nhiễm
Bệnh: kết quả của SỰ TƯƠNG TÁC giữa TÁC
NHÂN và TÚC CHỦ với SỰ HỖ TRỢ của MÔI
TRƯỜNG giúp đưa tác nhân từ nguồn bệnh đến
túc chủ
24
CDC (2012). Principles of Epidemiology in Public Health Practice Third Edition

25
Tác nhân:
• Yếu tố sinh học: vi rút, vi trùng, ký sinh trùng
• Yếu tố vật lý: tư thế làm việc và hội chứng ống cổ
tay
• Yếu tố hóa học: nhiễm L-tryptophan và hội chứng
rối loạn tăng cơ và sụt cân
26
Túc chủ: người có khả năng mắc bệnh, phụ thuộc vào
• Hành vi nguy cơ:
Hút thuốc lá, uống rượu bia, lối sống tĩnh tại
• Cấu trúc gen
• Tình trạng dinh dưỡng
• Tình trạng miễn dịch
• Những đặc tính khác: tuổi, giới
27
Môi trường: những yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến

tác nhân và cơ hội phơi nhiễm của túc chủ
• Yếu tố vật lý: thời tiết, khí hậu
• Yếu tố sinh học: côn trùng truyền tác nhân
• Yếu tố kinh tế xã hội: điều kiện vệ sinh, sự đông
đúc, và sự sẳn có của dịch vụ y tế
28
TƯƠNG TÁC GIỮA TÁC NHÂN, MÔI
TRƯỜNG VÀ TÚC CHỦ
CÂN BẰNG
• Không bệnh
• Kiểm soát
KHÔNG CÂN BẰNG
A H Môi trường làm thay đổi tác nhân
• Tăng số lượng, tính độc hại
E của tác nhân
H
KHÔNG CÂN BẰNG
A
Môi trường làm túc chủ thay đổi
• Hành vi nguy cơ E
• Suy dinh dưỡng
• Miễn dịch thấp
A H
E 29
PHÒNGofNGỪA
Application triangle ofBỆNH
causationDỰA VÀO
to prevention
of diseases
Bệnh truyền nhiễm Bệnh không lây

Cúm A H1N1 2009 Ung thư phổi
Túc chủ – tăng cường miễn dịch Túc chủ – HTL
• Cải thiện dinh dưỡng, tập thể • Không HTL
dục, vắc xin Tác nhân – độc chất tar
Tác nhân – virus • Không HTL
• Giảm tối đa số lượng, sự tăng Môi trường – Thông khí kém
trưởng, độc lực: rửa tay, đeo • Thay đổi môi trường
khẩu trang
Environment – Khu vực đông
đúc
• Tránh tập trung ở các khu vực
đông đúc
30
DÂY CHUYỀN LÂY
CDC (2012). Principles of Epidemiology in Public Health Practice Third Edition

31
DÂY CHUYỀN LÂY
Vật chủ (Reservoir): nơi tác nhân gây bệnh khu
trú, phát triển
• Người
oNgười bệnh có triệu chứng
oNgười lành mang trùng
• Động vật
• Môi trường
DÂY CHUYỀN LÂY
Ngõ Ra
Tác nhân gây bệnh ra khỏi vật chủ:
• Đường tiêu hóa: phân, chất ói
• Dịch tiết đường hô hấp
• Máu và các dịch khác
• Dịch xuất tiết ở niêm mạc và da
DÂY CHUYỀN LÂY
Ngõ Ra
• Một tác nhân có thể có NHIỀU ngõ ra cũng như
ngõ vào
• Thông thường, tác nhân có ngõ ra TƯƠNG ỨNG
với ngõ vào
DÂY CHUYỀN LÂY
Cách lây (Mode of Tranmission)
Lây trực tiếp: nguồn bệnh truyền TRỰC TIẾP từ

vật chủ đến túc chủ cảm thụ
Hôn, quan hệ tình dục
 Phơi nhiễm trực tiếp với đất, rau có chứa vi

sinh vật gây bệnh
35
DÂY CHUYỀN LÂY
Lây trực tiếp: nguồn bệnh truyền TRỰC TIẾP từ

vật chủ đến túc chủ cảm thụ
Giọt nước bọt: phát tán trong phạm vi RẤT

NGẮN do ho, hắt xì hoặc nói chuyện
36
DÂY CHUYỀN LÂY
Lây gián tiếp: Nguồn bệnh vào NHỮNG VẬT

TRUNG GIAN đến túc chủ cảm thụ
Không khí
Vật chuyên chở: thực phẩm, nước, những

sản phẩm sinh học (máu), khăn tay, dao mổ
Véc tơ: muỗi, bọ chét, ve
37
DÂY CHUYỀN LÂY
Ngõ Vào
• Nơi tác nhân VÀO túc chủ cảm thụ
• Tác nhân gây bệnh xâm nhập vào túc chủ qua
Đường hô hấp
Đường tiêu hoá
Máu, thể dịch
Da và niêm mạc
DÂY CHUYỀN LÂY
Túc chủ cảm thụ (Susceptible Host): tính cảm
thụ của túc chủ cảm thụ phụ thuộc vào
• Cấu trúc gen
• Tình trạng miễn dịch (chủ động, thụ động,

miễn dịch cộng đồng)
• Hành vi nguy cơ
• Tình trạng dinh dưỡng

ỨNG DỤNG DÂY CHUYỀN
LÂY TRONG PHÒNG BỆNH
Kiểm soát bệnh: Can thiệp vào mắc xích NHẠY

CẢM NHẤT
• Loại bỏ tác nhân
• Can thiệp vào cách thức lây
• Bảo vệ ngõ vào
40
Trong mùa dịch Covid19, mắc xích nào của dây

chuyền lây được can thiệp?
41
Để ngăn dịch tả ở London, John Snow yêu cầu

chính quyền đóng giếng bơm A ở phố lớn, mắc
xích nào được can thiệp?
42
SỰ XUẤT HIỆN BỆNH THÀNH DỊCH
Các mức độ bệnh
• Bệnh lưu hành
o Mức độ xuất hiện ca bệnh ỔN ĐỊNH trong

một khu vực địa lý nhất định
o Được xem như MỨC NỀN/MỨC MONG ĐỢI

của một bệnh
43
• Bệnh lưu hành
o Trong 4 năm qua số trường hợp bị bệnh X:

4-9 ca
o Giả sử không có sự biến động trong dân số,

số ca bệnh mong đợi được báo cáo trong
năm nay: 5 hoặc 6 ca
44
• Bệnh lưu hành có thể trở thành DỊCH khi
o Các điều kiện về túc chủ, tác nhân hay môi

trường thay đổi
45
• Ca lẻ tẻ
o Một số ÍT ca bệnh MỚI xuất hiện có liên hệ với

nhau về thời gian và địa điểm gợi ý về 1 vụ dịch
o 4 ca viêm phổi do Pneumocystis carinii ở nam

thanh niên đồng tính GỢI Ý về vụ dịch AIDS
46
• Dịch: mức độ xuất hiện các ca bệnh VƯỢT

QUÁ MỨC MONG ĐỢI trong một VÙNG ở một
THỜI ĐIỂM cụ thể trong một DÂN SỐ xác định
• Đại dịch: dịch xảy ra trên nhiều quốc gia, ảnh

hướng đến nhiều người
47
MÔ HÌNH DỊCH
• Dịch bùng phát NGUỒN CHUNG
Tất cả trường hợp bệnh đều PHƠI NHIỄM

CHUNG MỘT NGUỒN trong NHIỀU NGÀY,
NHIỀU TUẦN hoặc LÂU HƠN
Phơi nhiễm có thể liên tục hoặc không
Đường cong dịch cho thấy các ca bệnh tăng

dần, có thể ổn định sau đó giảm từ từ khi phơi
nhiễm kết thúc
48
MÔ HÌNH DỊCH
49
MÔ HÌNH DỊCH
• Trận dịch bệnh bạch cầu sau vụ nổ bom nguyên

tử ở Hirosima
Một thí dụ của trận dịch bùng phát nguồn chung

với các ca bệnh phơi nhiễm trong thời gian dài
50
MÔ HÌNH DỊCH
• Dịch bùng phát NGUỒN ĐIỂM
Các ca bệnh phơi nhiễm chung một nguồn bệnh

trong một khoảng thời gian TƯƠNG ĐỐI NGẮN
Đa số các ca bệnh xảy ra trong một thời kỳ ủ

bệnh
Đường cong dịch cho thấy các ca bệnh tăng

nhanh chóng đến đỉnh và giảm nhanh sau đó
51
MÔ HÌNH DỊCH
52
MÔ HÌNH DỊCH
• NHÂN RỘNG
oVụ dịch KHÔNG có một nguồn chung do dịch

lây từ người sang người
oĐường cong dịch sẽ theo chu kỳ
Mỗi đợt dịch sau sẽ có một đỉnh cao hơn

đỉnh của đợt dịch trước
Các đỉnh dịch sẽ cách nhau bằng một thời

kỳ ủ bệnh
53
MÔ HÌNH DỊCH
54
MÔ HÌNH DỊCH
• HỖN HỢP
oMô hình bao gồm những đặc tính của cả dịch

nguồn chung và nhân rộng
oMô hình của một trận dịch NGUỒN CHUNG

theo sau là một sự lây truyền thứ phát
NGƯỜI-NGƯỜI không hiếm
55
MÔ HÌNH DỊCH
• HỖN HỢP
oMột trận dịch NGUỒN CHUNG lỵ trực trùng

xảy ra ở một nhóm 3000 phụ nữ tham gia buổi
nhạc hội
oVài tuần sau, 1 số trường hợp lỵ lây theo kiểu

NGƯỜI-NGƯỜI từ những người tham dự buổi
nhạc hội được phát hiện thêm ở cộng đồng
56
Endemic (bệnh lưu hành)
Epidemic (dịch bùng phát)
No. of cases of a disease
Endemic Epidemic
Time
ĐỊNH NGHĨA CA BỆNH
• Trong điều tra dịch, định nghĩa ca bệnh là một

bước quan trọng trong các bước điều tra dịch
Một tập hợp những TIÊU CHÍ LÂM SÀNG,

CẬN LÂM SÀNG được giới hạn bởi THỜI
GIAN, NƠI CHỐN, CON NGƯỜI để quyết định
một người có hoặc không có bệnh
58
• Tiêu chí lâm sàng nên ĐƠN GIẢN và ĐO

LƯỜNG KHÁCH QUAN
Sốt cao: ≥ 400C
Tiêu chảy: ≥ 3 lần đi cầu phân lỏng/ngày
59
• Định nghĩa ca bệnh giới hạn bởi

THỜI GIAN: một người khởi phát bệnh trong
2 tháng qua
NƠI CHỐN: người dân ở khu vực quận 4
CON NGƯỜI: người trên 60 tuổi
60
Phân loại
• Ca xác định (confirmed case)
• Ca có khả năng (probable case)
• Ca nghi ngờ (suspect, possible case)
61
ĐỊNH NGHĨA TRƯỜNG HỢP BỆNH
HỘI CHỨNG HÔ HẤP CẤP TÍNH NẶNG (SARS)
Ca nghi ngờ (possible or suspect case)
Một người, sau ngày 1.12.2002 với bệnh sử
• Sốt cao (>380C)
• VÀ Ho hoặc khó thở
• VÀ trong 10 ngày trước khi có các triệu chứng trên, CÓ MỘT HAY
NHIỀU phơi nhiễm sau
o Phơi nhiễm trực tiếp với chất tiết đường hô hấp của ca nghi ngờ hay
ca có khả năng của SARS
o Du lịch từ vùng có dịch SARS
o Cư ngụ tại vùng có dịch SARS
Ca có khả năng (Probable case)
Một ca nghi ngờ với những bằng chứng thâm nhiễm trên X quang phổi phù
hợp với viêm phổi hay hội chứng suy hô hấp (RDS)
Ca xác định (Confirmed case)
Một ca nghi ngờ có xét nghiệm (+) với SARS Co.V
Tài liệu tham khảo
1. Nguyễn Đỗ Nguyên, Bài giảng “bệnh và sự
xuất hiện dịch”
2. Trần Trọng Đàm, Bài giảng “bệnh và sự xuất
hiện dịch”
3. Kulaya, handout “Introduction to Epidemiology
and prevention of disease”
4. Sorin Ursoniu, handout “primordial prevention”
5. http://www.iwh.on.ca/wrmb/primary-secondary-
and-tertiary-prevention
6. CDC (2012). Principles of Epidemiology in
Public Health Practice Third Edition
63
CƠ HỘI – SAI LỆCH
GÂY NHIỄU

1
MỤC TIÊU
Sau khi học xong phần này, học viên có thể
• Xác định được những ảnh hưởng có thể có của cơ
hội, sai lệch, và yếu tố gây nhiễu trên một mối liên
quan tìm thấy trong một nghiên cứu dịch tễ học.
• Nêu được những nguyên tắc cơ bản để kiểm soát
những ảnh hưởng nói trên khi thực hiện một nghiên
cứu dịch tễ học.

2
GIỚI THIỆU
Khi tiến hành nghiên cứu

• KẾT QUẢ CÓ GIÁ TRỊ = SỰ THẬT
• KẾT QUẢ CÓ SAI SỐ = SỰ THẬT + SAI SỐ
3
GIỚI THIỆU
SAI SỐ GỒM
 Cơ hội – Sai số ngẫu nhiên
 Sai lệch
Sai số hệ thống
 Gây nhiễu
4
CƠ HỘI
5
CƠ HỘI
• Xảy ra khi chọn một mẫu ngẫu nhiên từ dân số

CHỌN MẪU
• Tạo ra một ước lượng KHÔNG CHÍNH XÁC về dân
số MỤC TIÊU
• KHÓ tránh và KHÓ kiểm soát
• GIẢM khi chọn một MẪU nghiên cứu ĐỦ LỚN
6
CƠ HỘI
Dân Số Mục Tiêu
Ước CƠ
lượng
HỘIcỡ mẫu
Dân Số Chọn Mẫu Mẫu
Tham số Suy diễn Số thống kê

(Parameter) Ước lượng (Statistic)
7
CƠ HỘI
50
 CỠ MẪU   CƠ HỘI
50
Xác suất bốc được 1 bi xanh = 1/2
P/2 bi đều xanh : (1/2)2 = 25/100
P/5 bi đều xanh : (1/2)5 # 3/100

8
SAI SỐ HỆ THỐNG
9
SAI SỐ HỆ THỐNG
Xảy ra trong quá trình tiến hành nghiên cứu
• Chọn mẫu nghiên cứu KHÔNG ĐẠI DIỆN cho
dân số mục tiêu
SAI LỆCH CHỌN LỰA
• Không đo lường chính xác THÔNG TIN về phơi
nhiễm hay bệnh
SAI LỆCH THÔNG TIN
• Không kiểm soát CÁC YẾU TỐ GÂY NHIỄU
10
SAI LỆCH CHỌN LỰA
Dân số nghiên cứu
Bệnh Không bệnh Nhóm người bệnh và

Phơi nhiễm Phơi nhiễm phơi nhiễm có xác suất
Bệnh Không bệnh
vào mẫu nghiên cứu
Không phơi nhiễm Không phơi nhiễm cao hơn các nhóm khác
Bệnh Không bệnh

Phơi nhiễm
Phơi nhiễm
Một nhóm trong dân số Bệnh Không bệnh
có xác suất vào mẫu Không phơi nhiễm Không phơi nhiễm
lớn hơn các nhóm khác Mẫu nghiên cứu
 Sai lệch chọn lựa
• Trong những nghiên cứu MÔ TẢ, sai lệch chọn

lựa làm cho
 Tỉ lệ có biến cố quan tâm không chính xác
• Trong nghiên cứu PHÂN TÍCH, sai lệch chọn lựa

làm cho mối liên quan giữa phơi nhiễm và bệnh
Ở những người tham gia nghiên cứu KHÁC
với người đủ điều kiện NHƯNG KHÔNG THAM
GIA NGHIÊN CỨU
• Các loại sai lệch chọn lựa thường gặp
Sai lệch do người tình nguyện
Sai lệch do đối tượng nghiên cứu từ chối tham
gia nghiên cứu
Sai lệch do mất theo dõi
Sai lệch Neyman
Sai lệch Berkson
Hiệu ứng công nhân khỏe
14
SAI LỆCH NGƯỜI TÌNH NGUYỆN
• Xảy ra khi thỏa CẢ 2 điều kiện

 Có sự KHÁC BIỆT giữa người tình nguyện và
nhóm còn lại
 Những khác biệt này có ẢNH HƯỞNG đến kết
cục nghiên cứu
15
• Ganguli và cộng sự so sánh TỈ SUẤT TỬ

VONG ở 1366 người được chọn ngẫu nhiên
và 315 người tình nguyện
• Người tình nguyện đa số
 Nữ
 Điểm kiểm tra nhận thức và TĐHV cao

 Ít sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe
16
• Sau 6 đến 8 năm theo dõi

 Tỉ suất tử vong ở nhóm người tình nguyện
THẤP HƠN rất nhiều so với người không
tình nguyện
 Những đặc điểm như nữ giới, điểm kiểm
tra nhận thức và TĐHV, ít sử dụng dịch vụ
chăm sóc sức khỏe có liên quan đến tỉ
suất tử vong
17
• Tác giả kết luận

 Cần lưu ý sai lệch chọn lựa nếu nghiên cứu
liên quan đến sức khỏe với đối tượng nghiên
cứu là người tình nguyện
18
SAI LỆCH DO TỪ CHỐI THAM GIA
NGHIÊN CỨU
• Xảy ra khi thỏa CẢ hai điều kiện

 Người từ chối tham gia nghiên cứu có đặc
điểm KHÁC với người đồng ý tham gia
 Sự khác biệt này ẢNH HƯỞNG ĐẾN kết cục
nghiên cứu
19
NGHIÊN CỨU
Bảng 1. mối liên quan giữa HTL và nguy cơ RLCNT sau 10 năm
với giả định không ai từ chối tham gia nghiên cứu
Số người Nguy cơ RLCNT- sau RR

RLCNT 10 năm
HTL+ 100 10% 2
(n=1000)
HTL- 50 5%
(n=1000)
NGHIÊN CỨU
Bảng 2. Mối liên quan giữa HTL và nguy cơ RLCNT sau 10 năm
với 20% người HTL từ chối tham gia nghiên cứu do THA
Số người Nguy cơ RLCNT- sau RR
RLCNT 10 năm
HTL+ 60 7,5% 1,5
(n=800)
HTL- 50 5%
(n=1000)
• Người từ chối tham gia nghiên cứu KHÁC với

người tham gia ở đặc điểm THA
• THA có liên quan đến RLCNT
SAI LỆCH BERKSON
• Xảy ra trong NGHIÊN CỨU BỆNH CHỨNG

được thực hiện trong bệnh viện
Sự kết hợp giữa yếu tố phơi nhiễm và bệnh
thường làm cho người ta CÓ NHIỀU CƠ HỘI
nhập viện hơn
SAI LỆCH BERKSON
• Trong một nghiên cứu bệnh chứng

 Ca bệnh được chọn trong bệnh viện có thể có
tỉ lệ phơi nhiễm CAO HƠN so với ca bệnh
được chọn trong dân số
23
SAI LỆCH BERKSON
• Prudenzano và cs (2005) đo huyết áp của những

người nhập viện do đau đầu Migraine tái phát
Tỉ lệ THA là 38% so với 11% trong dân số
chung
 Những người nhập viện thường có nhiều mối
liên quan giữa hai biến cố y khoa hơn so với
những người trong dân số chung
24
HIỆU ỨNG CÔNG NHÂN KHỎE
• Xảy ra trong những nghiên cứu đoàn hệ liên

quan đến NGHỀ NGHIỆP khi chọn
Nhóm phơi nhiễm: CÔNG NHÂN
Nhóm chứng: DÂN SỐ CHUNG
• Biến số phơi nhiễm có khuynh hướng trở thành
YẾU TỐ BẢO VỆ
25
HIỆU ỨNG CÔNG NHÂN KHỎE
Dân số chung
Công
nhân phơi Công Không làm Tổng
nhiễm nhân việc
Chết 50 4500 2500 7000
Thời gian- 1000 90000 10000 100000

người
Tỉ suất chết 0,05 0,05 0,25 0,07

(người-năm)
Hai câu hỏi phán xét sai lệch chọn lựa

1.Đối tượng nghiên cứu trong NHÓM
CHỨNG/NHÓM KHÔNG ĐƯỢC CHỌN có KHÁC
nhóm nghiên cứu hay không?
2.Các yếu tố khác biệt giữa hai nhóm có ẢNH
HƯỞNG ĐẾN KẾT CỤC nghiên cứu hay không?
27
THÍ DỤ
• Xác định mối liên quan giữa sử dụng thuốc

ngừa thai và K vú ở những người phụ nữ tiền
mãn kinh
• Một nghiên cứu bệnh chứng được thực hiện
Nhóm bệnh: 500 phụ nữ K vú tiền mãn kinh
Nhóm chứng: 500 phụ nữ THA tiền mãn kinh
cùng tuổi, cùng bệnh viện với nhóm bệnh
28
THÍ DỤ
• 40% phụ nữ K VÚ tiền mãn kinh có sử dụng

thuốc ngừa thai
• 5% phụ nữ ở NHÓM CHỨNG có sử dụng thuốc
ngừa thai
Thuốc ngừa thai là yếu tố nguy cơ gây ra ung
thư vú ở phụ nữ tiền mãn kinh
29
THÍ DỤ
• Sai lệch chọn lựa có xảy ra khi chọn nhóm chứng

là phụ nữ tiền mãn kinh bị THA không?
Nhóm chứng có đặc điểm nào KHÁC nhóm
bệnh hay không?
Có: phụ nữ tiền mãn kinh trong nhóm chứng
KHÁC trong nhóm bệnh ở đặc điểm THA
30
THÍ DỤ
 Những đặc điểm khác biệt có ảnh hưởng đến

việc sử dụng thuốc ngừa thai ở nhóm chứng
hay không?
Có: nhóm chứng có tỉ lệ sử dụng thuốc ngừa
thai thấp
Người THA thường không được chỉ định sử
dụng thuốc ngừa thai do tác dụng phụ của
thuốc ngừa thai
31
THÍ DỤ
• Một nghiên cứu cắt ngang được thực hiện để xác

định tỉ lệ SDD ở trẻ dưới 6 tháng tuổi và mối liên
quan với kiến thức và thực hành nuôi con của bà
mẹ
• Một trong những tiêu chí LOẠI đối tượng nghiên
cứu: mẹ vắng nhà tại thời điểm khảo sát.
32
THÍ DỤ
• Nếu loại những BÀ MẸ VẮNG NHÀ tại thời điểm

nghiên cứu
 Sai lệch chọn lựa có thể xảy ra hay không?
 Nếu có ảnh hưởng như thế nào đến tỉ lệ SDD
của trẻ dưới 6 tháng tuổi ?
33
THÍ DỤ
• Bà mẹ vắng nhà do PHẢI ĐI LÀM SỚM DO KINH

TẾ có thể là một điểm khác biệt so với bà mẹ có
mặt tại thời điểm nghiên cứu
• Điểm khác biệt này có thể ảnh hưởng đến tỉ lệ
SDD của trẻ dưới 6 tháng tuổi trong mẫu
• Tỉ lệ SDD của trẻ dưới 6 tháng tuổi trong nghiên
cứu sẽ THẤP HƠN so với thực tế
34
KHẮC PHỤC
 HÌNH DUNG TRƯỚC sai lệch chọn lựa CÓ THỂ
và đưa ra cách khắc phục CỤ THỂ dựa vào
 Kỹ thuật chọn mẫu
 Tiêu chí chọn vào và loại ra
 Dân số chọn mẫu
35
SAI LỆCH THÔNG TIN
• Lỗi trong việc đo lường biến số phơi nhiễm hoặc
biến số kết cục làm cho chất lượng thông tin
khác nhau ở các nhóm so sánh
HOẶC
• Xảy ra do một sự khác biệt hệ thống trong việc
đo lường biến số phơi nhiễm hoặc kết cục giữa
nhóm nghiên cứu và nhóm chứng
• Những đặc tính quan trọng

 Xảy ra SAU KHI đối tượng nghiên cứu đã
được chọn vào nghiên cứu
 Liên quan đến việc THU THẬP DỮ LIỆU
 XẾP NHẦM NHÓM NGHIÊN CỨU
Thông tin thu thập không chính xác có thể do
 Đối tượng nghiên cứu
oCung cấp thông tin không chính xác
 Người thu thập số liệu
oCó kỹ năng thu thập số liệu chưa tốt
 Người nghiên cứu
oChọn những công cụ đo lường kém giá trị

Hậu quả
• Đối tượng nghiên cứu bị xếp nhầm nhóm nếu

biến số được đo lường trên thang đo DANH ĐỊNH
Xếp nhầm nhóm
KHÔNG KHÁC BIỆT
KHÁC BIỆT
Xếp nhầm nhóm KHÔNG KHÁC BIỆT
• Xảy ra khi sự xếp nhóm phơi nhiễm hoặc bệnh

không chính xác với XÁC SUẤT BẰNG NHAU ở
• Với biến số NHỊ GIÁ, xếp nhầm nhóm không

khác biệt luôn làm số đo kết hợp tiến đến 1
Xếp nhầm nhóm KHÁC BIỆT

• Xảy ra khi sự xếp nhóm phơi nhiễm hoặc bệnh
không chính xác với XÁC SUẤT KHÁC NHAU ở
• Có thể làm TĂNG HOẶC GIẢM sức mạnh của số
đo kết hợp phụ thuộc vào HƯỚNG của việc xếp
nhầm
Xếp nhầm nhóm bệnh do
• Công cụ chẩn đoán bệnh không chính xác
• Bệnh nhân tự khai báo tình trạng bệnh không

chính xác
• Thông tin về tình trạng bệnh được mã hóa không

chính xác trong cơ sở dữ liệu của cơ sở y tế
Xếp nhầm nhóm phơi nhiễm do
• Công cụ chẩn đoán phơi nhiễm không chính xác
Bộ câu hỏi được xây dựng để thu thập thông tin
phơi nhiễm không hợp lý
Thiết bị đo lường phơi nhiễm không chính xác
Hồ sơ về tình trạng phơi nhiễm của cơ sở y tế

được ghi nhận không chính xác
Xếp nhầm nhóm phơi nhiễm
• Đối tượng nghiên cứu TỰ KHAI BÁO về tình
trạng phơi nhiễm không chính xác
SAI LỆCH BÁO CÁO - Bệnh nhân thường có
khuynh hướng khai báo KHÔNG THẬT
Câu hỏi nhạy cảm
Bệnh nhân nghĩ nếu trả lời thật có thể ảnh
hưởng tiêu cực đến họ
Khắc phục – SAI LỆCH BÁO CÁO

• Giải thích rỏ ràng mục đích nghiên cứu
• Hạn chế câu hỏi nhạy cảm
45
• Một nghiên cứu bệnh chứng được thực hiện để
xác định mối liên quan giữa bệnh lậu và số
lượng bạn tình trung bình tron 2 tháng qua
100 người phụ nữ vừa được chẩn đoán mắc

bệnh lậu
100 người phụ nữ không mắc bệnh lậu trong

cùng bệnh viện được chọn
46
• Những người bệnh lậu được tư vấn bệnh có thể

được phòng ngừa nếu điều trị cho cả bạn tình
• Cả hai nhóm được hỏi về số lượng bạn tình

trong vòng hai tháng qua
• Số lượng bạn tình trung bình ở nhóm bệnh lậu

gấp 4 lần so với nhóm không bệnh
47
• Sai lệch thông tin có xảy ra không?
• Nếu có, nhóm nào có khả năng khai báo không

chính xác?
Nhóm phụ nữ không mắc lậu có khả năng

khai báo không chính xác số bạn tình
48
• Đối tượng nghiên cứu TỰ KHAI BÁO về tình
trạng phơi nhiễm không chính xác
SAI LỆCH HỒI TƯỞNG
Thường gặp trong nghiên cứu bệnh chứng
Người không có biến cố có khuynh hướng
NHỚ KHÔNG CHÍNH XÁC tiền sử phơi nhiễm
so với người có biến cố
Khắc phục - SAI LỆCH HỒI TƯỞNG

• Sắp xếp câu hỏi phỏng vấn theo trình tự thời gian
hợp lý, bắt đầu từ những phơi nhiễm gần nhất
• Sử dụng nhóm chứng CÓ BIẾN CỐ KHÁC để
giảm khả năng nhớ không chính xác
• Sử dụng câu hỏi đóng thay vì câu hỏi mở
• Sử dụng thông tin từ hồ sơ bệnh án
50
• Xác định nguyên nhân của tật nứt đốt sống, một
nghiên cứu bệnh chứng được thực hiện
oNhóm bệnh: 100 bà mẹ có con bị bệnh
oNhóm chứng: 100 bà mẹ có con không bệnh
o50% bà mẹ nhóm bệnh cho biết có ít nhất một

lần viêm họng trong suốt thai kỳ
o5% bà mẹ nhóm chứng khai báo có có ít nhất
một lần viêm họng trong suốt thai kỳ
oSo với hồ sơ bệnh án, nhóm chứng cung cấp
thông tin KHÔNG CHÍNH XÁC so với nhóm
bệnh
DO NGƯỜI PHỎNG VẤN
• Nếu biết được MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU, người
phỏng vấn
Có thể GỢI Ý hoặc HƯỚNG DẪN đối tượng
nghiên cứu trả lời câu hỏi phỏng vấn THEO
HƯỚNG giả thuyết nghiên cứu
DO NGƯỜI PHỎNG VẤN
K+ K-
HT +++ +
54
Khắc phục – sai lệch thông tin do Người Phỏng Vấn

• Tập huấn
• Sử dụng công cụ đánh giá kết cục khách quan
• Làm MÙ người phỏng vấn
Giả thuyết hoặc mục tiêu nghiên cứu
Tình trạng bệnh hoặc phơi nhiễm của đối
tượng nghiên cứu
55
BIẾN SỐ GÂY NHIỄU
56
Liên quan không nhân quả
C Tuổi
E D VĐTL BMV
Một biến số gây nhiễu phải đáp ứng CẢ 3 TIÊU CHÍ
• Liên quan với biến số phơi nhiễm: phân bố không
đều ở nhóm phơi nhiễm và không phơi nhiễm
• Là yếu tố nguy cơ của bệnh
• Không là BIẾN SỐ TRUNG GIAN trong chuổi
nhân quả giữa phơi nhiễm và bệnh 57
Mối liên quan KHÔNG nhân quả xảy ra khi

• Thay đổi biến số phơi nhiễm KHÔNG làm thay
đổi biến số kết cục
• Mối liên quan dương tính giữa số nhà thờ và số
chết do ung thư
Một thí dụ cho mối liên quan không nhân quả
Mối liên quan KHÔNG nhân quả xảy ra khi

• Biến số có thể ảnh hưởng đến số chết là KÍCH
CỠ THÀNH PHỐ - biến số bị che dấu
• Thành phố có DÂN SỐ LỚN có thể có NHIỀU
NHÀ THỜ và NHIỀU NGƯỜI CHẾT HƠN
• Giảm số nhà thờ trong thành phố lớn CŨNG
KHÔNG LÀM GIẢM SỐ CHẾT DO UNG THƯ
ẢNH HƯỞNG
Không có ảnh hưởng của BIẾN SỐ TUỔI
VĐTL BMV
Tổng
Có Không
Có 30 70 100
Không 70 30 100
Tổng 100 100 200
OR = ad/bc = 0,18
60
ẢNH HƯỞNG
Có ảnh hưởng của BIẾN SỐ TUỔI – Tăng OR
VĐTL BMV
Tổng
Có Không
Có 10 70 80
Không 90 30 120
Tổng 100 100 200
Tuổi≥60 ++ Tuổi ≥60 + OR =0,05
OR xa 1 61
ẢNH HƯỞNG
Có ảnh hưởng của BIẾN SỐ GIỚI – Giảm OR
VĐTL BMV
Tổng
Có Không
Có 50 70 120
Không 50 30 80
Tổng 100 100 200
Nam ++ Nam + OR =0,43
OR gần 1 62
NHỮNG CÁCH KIỂM SOÁT
GIAI ĐOẠN THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• Phân bổ ngẫu nhiên
• Bắt cặp
• Hạn chế
NHỮNG CÁCH KIỂM SOÁT
GIAI ĐOẠN PHÂN TÍCH
• Phương pháp chuẩn hóa
Trực tiếp
Gián tiếp
• Phân tầng
• Những phương pháp hồi quy

KHẮC PHỤC GÂY NHIỄU
Phương pháp hạn chế
• Phương pháp đơn giản nhất
• Trong mối liên quan giữa VĐTL và BMV
Tuổi: một biến số gây nhiễu tiềm tàng
• Để kiểm soát biến số tuổi, chỉ chọn khảo sát

người ≥ 60 tuổi
• Giảm khả năng khái quát hóa từ mẫu đến dân số
65
Phương pháp bắt cặp
• Các biến số gây nhiễu tiềm tàng được bắt cặp
Nhóm bệnh và nhóm chứng trong NGHIÊN

CỨU BỆNH CHỨNG
Nhóm phơi nhiễm và nhóm không phơi nhiễm

trong NGHIÊN CỨU ĐOÀN HỆ
66
Cần bắt cặp khi
• Những biến số gây nhiễu KHÓ ĐO LƯỜNG
Môi trường
Thói quen dinh dưỡng Bắt cặp: anh chị

em, vợ chồng,
Yếu tố di truyền
hàng xóm
Tình trạng kinh tế
• Mẫu nhỏ
67
Hạn chế của phương pháp bắt cặp
• Không xác định được ảnh hưởng của biến số bắt

cặp
• Tốn thời gian và công sức để nhận diện và tuyển

chọn nhóm chứng nếu bắt cặp nhiều yếu tố
68
PHƯƠNG PHÁP PHÂN TẦNG
VĐTL  BMV
ORthô
VĐTL  BMV ở VĐTL  BMV ở

người ≥60 tuổi người < 60 tuổi
OR ở nhóm OR ở nhóm
≥60 tuổi ORkh <60 tuổi 69
RRMH = 1,5
KJ Jager (2008). Confounding: What it is and how to deal with it 70
Hạn chế của phương pháp phân tầng
• Có thể không kiểm soát hết ảnh hưởng của biến

số gây nhiễu – Gây nhiễu thặng dư
Nếu biến số gây nhiễu là biến số định lượng

được phân nhóm thành biến số định tính với ít
giá trị
• Không thể phân tầng cùng lúc nhiều biến số
71
KẾT LUẬN
Nguyễn Đỗ Nguyên. Sách Dịch tễ học cơ bản. Bộ

Môn dịch tễ, Khoa YTCC, Đại học Y Dược Tp.HCM
72
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. David G. Kleinbaum. ActivEpi Companion
Textbook
2. Moyses Szklo and F. Javier Nieto. Epidemiology
Beyond the Basic, second edition
3. Kenneth J.Rothman. Epidemiology – An
Introduction, second edition
4. Penny Webb and Chris Bain. Essential
Epidemiology, second edition
5. Isabel dos Santos Silva. Cancer Epidemiology:
Principles and Methods
6. Nguyễn Đỗ Nguyên. Sai Lệch – Handout bài
giảng cho học viên sau đại học 73
SUY DIỄN
NGUYÊN NHÂN

1
Sau khi học xong bài này, học viên có thể

• Xác định được Ý NGHĨA của NGUYÊN NHÂN
GÂY BỆNH trên quan điểm dịch tễ học
• PHÂN BIỆT nguyên nhân CẦN, ĐỦ, THÀNH
PHẦN
• Liệt kê và áp dụng được CÁC TIÊU CHÍ CỦA
HILL để phán đoán một sự kết hợp trong một
nghiên cứu y học CÓ NHÂN QUẢ
2
GIỚI THIỆU
• Một mục tiêu quan trọng của dịch tễ học

Lượng giá được sự kết hợp giữa phơi nhiễm
và kết cục có TÍNH NHÂN QUẢ
3
GIỚI THIỆU
• Trong ĐIỀU TRỊ một bệnh nhân, bác sĩ quyết

định đưa ra một phát đồ điều trị cho bệnh nhân
DỰA VÀO GIẢ ĐỊNH
Điều trị sẽ cải thiện tình trạng của bệnh nhân
4
GIỚI THIỆU
• Trong QUẢN LÝ DỊCH VỤ Y TẾ, quyết định

cung cấp một loại hình chăm sóc sức khỏe
DỰA VÀO GIẢ ĐỊNH
Dịch vụ được cung cấp sẽ cải thiện tình trạng
sức khỏe của cá nhân và cộng đồng
5
KHÁI NIỆM
NGUYÊN NHÂN
• Khái niệm về nguyên nhân: chủ đề được

tranh luận nhiều trong dịch tễ học
• “The word cause is an
ABSTRACT NOUN and, like beauty, will have
DIFFERENT MEANINGS in DIFFERENT
CONTEXTS” MacMahon và Pugh, 1970
6
KHÁI NIỆM
NGUYÊN NHÂN
• Khái niệm về nguyên nhân: chủ đề được tranh
luận nhiều trong dịch tễ học
• “Nguyên nhân là một danh từ TRỪU TƯỢNG
và, giống sắc đẹp, sẽ có NHIỀU NGHĨA KHÁC
NHAU trong NHỮNG BỐI CẢNH KHÁC NHAU”
MacMahon và Pugh, 1970
7
KHÁI NIỆM
NGUYÊN NHÂN
• Nếu nói rằng HTL là một nguyên nhân gây
ung thư phổi, có thể hiểu
MỌI NGƯỜI hút thuốc lá sẽ mắc ung thư
phổi
HOẶC
ÍT NHẤT MỘT NGƯỜI hút thuốc lá sẽ mắc
ung thư phổi
8
KHÁI NIỆM
NGUYÊN NHÂN
• “A cause of specific disease event as an
ANTECEDENT event, condition, or
characteristic that was necessary for the
occurrence of disease at the moment it
occurred, given that OTHER CONDITIONS
ARE FIXED” Rothman và Greenland, 2005
9
KHÁI NIỆM
NGUYÊN NHÂN
• “Một nguyên nhân của một bệnh cụ thể là một
biến cố, điều kiện, hoặc đặc tính XẢY RA
TRƯỚC cần thiết cho sự xuất hiện của bệnh
nếu những điều kiện khác CỐ ĐỊNH”
Rothman và Greenland, 2005
10
ĐẶC ĐIỂM
CỦA NGUYÊN NHÂN
• Có mối liên quan
X xảy ra với Y
• Có thứ tự thời gian
X đến trước Y
• Có hướng cụ thể
X  Y
11
CÁC KIỂU MỐI LIÊN QUAN
NHÂN QUẢ
• Một chuỗi liên quan nhân quả có thể
TRỰC TIẾP: một nguyên nhân gây bệnh trực
tiếp KHÔNG qua bất kỳ yếu tố trung gian
GIÁN TIẾP: một nguyên nhân gây bệnh
nhưng qua một hoặc nhiều yếu tố trung gian
• Trong sinh học người, những yếu tố trung gian
HẦU NHƯ LUÔN HIỆN DIỆN trong bất kỳ tiến
trình nhân quả 12
CÁC KIỂU MỐI LIÊN QUAN
NHÂN QUẢ
David D.Celentano (2019). Gordis Epidemiology Sixth Edition
13
NGUYÊN NHÂN CẦN VÀ ĐỦ
• Đặc điểm
Bệnh không xuất hiện nếu KHÔNG CÓ
nguyên nhân đang quan tâm (điều kiện CẦN)
Nếu nguyên nhân đang quan tâm HIỆN DIỆN,
bệnh LUÔN XẢY RA (điều kiện ĐỦ)
Quan hệ 1-1, rất hiếm xảy ra
Vi rút dại gây bệnh dại
14
NGUYÊN NHÂN CẦN VÀ ĐỦ
Phơi Nhiễm Bệnh
+ -
+ đúng sai
- sai đúng
David D.Celentano (2019). Gordis Epidemiology Sixth Edition
15
NGUYÊN NHÂN
CẦN KHÔNG ĐỦ
• Đặc điểm
Để bệnh xảy ra phải có NGUYÊN NHÂN gây
bệnh quan tâm
Tuy nhiên, tự nó KHÔNG ĐỦ để gây bệnh
Để bệnh xuất hiện, các nguyên nhân khác
PHẢI KẾT HỢP với NGUYÊN NHÂN CẦN,
thường theo MỘT CHUỖI THỜI GIAN cụ thể
16
NGUYÊN NHÂN
CẦN KHÔNG ĐỦ
• Người mắc ung thư không phải tâm vị dạ dày
phải nhiễm Helicobacter pylori (HP)
• Tỉ lệ nhiễm HP trong dân số khá cao nhưng tỉ
lệ ung thư dạ dày ở dân số này khá thấp. Do
đó, hầu hết những người nhiễm HP SẼ
KHÔNG mắc ung thư
• Các yếu tố KẾT HỢP để phát triển ung thư:
hút thuốc lá, ăn thực phẩm chứa ni-trát 17
NGUYÊN NHÂN
CẦN KHÔNG ĐỦ
+ -
+ đúng đúng
- sai đúng
David D.Celentano (2019).
Gordis Epidemiology Sixth
Edition
18
NGUYÊN NHÂN
ĐỦ KHÔNG CẦN
• Đặc điểm
Bệnh
Có thể xuất hiện CHỈ DO MỘT nguyên nhân
Cũng có thể do nguyên nhân khác gây ra
Xảy ra không cần các nguyên nhân này
XUẤT HIỆN CÙNG VỚI NHAU
Nguyên nhân này HIẾM XẢY RA
Tiêu chí ĐỦ HIẾM khi đạt được từ một yếu tố
19
NGUYÊN NHÂN
ĐỦ KHÔNG CẦN
• Bệnh bạch cầu (leukemia) do phơi nhiễm
Phóng xạ
Benzen
• Tuy nhiên, bệnh KHÔNG LUÔN LUÔN xảy ra
ở những người phơi nhiễm với phóng xạ hoặc
Benzen
20
NGUYÊN NHÂN
ĐỦ KHÔNG CẦN
+ -
+ đúng sai
- đúng đúng
Edition
21
NGUYÊN NHÂN
KHÔNG ĐỦ KHÔNG CẦN
• Đặc điểm
Bệnh
CÓ THỂ KHÔNG XẢY RA nếu nguyên nhân
hiện diện
CÓ THỂ XẢY RA khi yếu tố không hiện diện
Một mô hình phức tạp có thể MÔ TẢ CHÍNH
XÁC NHẤT mối liên quan nhân quả trong hầu
hết các BỆNH MẠN TÍNH
22
NGUYÊN NHÂN
• Những TẬP HỢP CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ của
bệnh mạch vành (BMV) - một thí dụ của
nguyên nhân không đủ - không cần
Người có thể mắc BMV nếu có các tập hợp
HTL, ĐTĐ, HDL thấp
Cholesterol HT, THA, Không VĐTL
Mỗi yếu tố trong tập hợp các yếu tố trên là
nguyên nhân không cần – không đủ
23
NGUYÊN NHÂN
+ -
+ đúng đúng
- đúng đúng
Edition
24
BÁNH NGUYÊN NHÂN
ROTHMAN
• Một mô hình NGUYÊN NHÂN ĐỦ được đề nghị

bởi Rothman bao gồm một tập hợp các yếu tố
nguy cơ
• Mỗi yếu tố nguy cơ được xem là một NGUYÊN
NHÂN THÀNH PHẦN
25
BÁNH NGUYÊN NHÂN
ROTHMAN
• Một bệnh có NHIỀU nguyên nhân đủ
26
BÁNH NGUYÊN NHÂN
ROTHMAN
• Các nguyên nhân đủ có thể có CÙNG một vài

nguyên nhân thành phần
• Một nguyên nhân thành phần hiện diện trong
TẤT CẢ nguyên nhân đủ: NGUYÊN NHÂN CẦN
27
BÁNH NGUYÊN NHÂN
Khoâng beänh
ROTHMAN
Beänh Beänh
E A H A J A
D B G B I C
C F F
A Mô hình 1
A
Mô hình 2 Mô hình 3
CÁC LOẠI NGUYÊN NHÂN
R Bonita (2007). Basic Epidemiology Second Edition
29
ỨNG DỤNG KHÁI NIỆM NGUYÊN
NHÂN – PHÒNG NGỪA
• Ức chế BẤT KỲ NGUYÊN NHÂN THÀNH

PHẦN của nguyên nhân đủ
• Không cần phải xác định tất cả các nguyên
nhân thành phần của nguyên nhân đủ
Không bắt buộc hoặc không thể nghiên cứu
chi tiết về cơ chế sinh bệnh
30
PHƯƠNG PHÁP
SUY DIỄN NHÂN QUẢ
• Bệnh nhiễm trùng  Định đề Koch

• Bệnh không lây  “Tiêu chí” của Bradford Hill
31
ĐỊNH ĐỀ HENLE – KOCH
• 1840 Henle đề nghị những định đề về mối liên

quan nhân quả của bệnh nhiễm trùng
• 1884, Koch mở rộng những định đề này
• Hữu ích trong việc chứng minh MỐI LIÊN
QUAN NHÂN QUẢ TRONG BỆNH NHIỄM
TRÙNG
32
• Mầm bệnh
1. Phải được tìm thấy trong tất cả các ca bệnh
2. Không tìm thấy trong các bệnh khác
3. Được phân lập từ người bệnh
4. Được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm
5. GÂY BỆNH khi cấy vào ĐỘNG VẬT cảm
nhiễm
6. Được xác định từ kết quả TÁI phân lập
33
• KHÔNG THỂ áp dụng trong các trường hợp

Bệnh do NHIỀU yếu tố nguy cơ gây nên
Bệnh do Virus
Virus KHÔNG THỂ NUÔI CẤY như vi trùng
do virus sống trong tế bào và phát triển ở đó
Virus có thể hiện diện KHÔNG CÓ TRIỆU
CHỨNG LÂM SÀNG
34
CÁC TIÊU CHÍ HILL
• 1965, Austin Bradford Hill phát triển 9 “tiêu chí”

để phân biệt mối liên quan có và không có nhân
quả
• Các “tiêu chí” này dựa vào những tiêu chí được
đề nghị đầu tiên bởi hiệp hội ngoại khoa Hoa kỳ
năm 1964
35
SỨC MẠNH SỰ KẾT HỢP
• Sự kết hợp tìm được càng mạnh, mối liên quan có
khuynh hướng là mối liên quan nhân quả
Mối liên quan giữa yếu tố phơi nhiễm và bệnh
càng mạnh, mối liên quan CÀNG ÍT CÓ KHẢ
NĂNG DO YẾU TỐ GÂY NHIỄU
• Có thể đo lường bằng thang đo tỉ số hoặc hiệu số
36
SỨC MẠNH SỰ KẾT HỢP
• Kết quả từ nghiên cứu THA VÀ ĐỘT QUỴ dựa
vào dân số Thụy Điển
Người THA mức độ nặng có nguy cơ đột quỵ
cao gấp 5,43 lần so với người không THA
Kết quả này cho thấy có ít hoặc không nghi ngờ
mức độ THA là nguyên nhân gây đột quỵ
37
TÍNH HẰNG ĐỊNH
• Sự lặp lại kết quả RẤT QUAN TRỌNG trong
nghiên cứu dịch tễ học
• Mối liên quan tìm được có thể là mối liên quan
nhân quả khi nó HẰNG ĐỊNH với kết quả
Trong những loại nghiên cứu KHÁC NHAU, với
những DÂN SỐ, VÀ THỜI ĐIỂM KHÁC NHAU
38
TRÌNH TỰ THỜI GIAN
• Tiêu chí CẦN THIẾT để phán xét một mối liên
quan nhân quả
• Mối liên quan tìm được có thể được xem làm mối
liên quan nhân quả
Khi yếu tố được xem là nguyên nhân gây bệnh
phải XẢY RA TRƯỚC khi bệnh phát triển
• Tiêu chí này được xác định dễ dàng hơn trong
NGHIÊN CỨU ĐOÀN HỆ 39
TRÌNH TỰ THỜI GIAN
•Số ca chết/ngày tăng sau
khi mật độ hạt mịn tăng
•Sau khi mật độ hạt mịn
giảm thì số ca chết/ngày
cũng giảm
Dữ kiện sinh thái cho
thấy: ô nhiễm không khí
tăng số chết/ngày
Edition
40
KHUYNH ĐỘ LIỀU ĐÁP ỨNG
• Khi liều phơi nhiễm tăng nguy cơ mắc bệnh cũng

tăng
• Nếu một mối liên quan có khuynh độ liều đáp ứng
được tìm thấy, có thể có bằng chứng mạnh về
một mối liên quan nhân quả
41
• Nghiên cứu về THA VÀ ĐỘT QUỴ cho thấy so
với người có huyết áp bình thường
Người tiền THA có nguy cơ đột quỵ gấp 2,84
lần
Người THA mức độ trung bình có nguy cơ đột
quỵ gấp 3,9 lần
Người THA mức độ nặng có nguy cơ đột quỵ
gấp 5,43 lần 42
43
SỰ HỢP LÝ SINH HỌC
• Nếu mối liên quan tìm được có tính nhân quả thì
nó phải PHÙ HỢP với những kiến thức sinh học
hiện hành
• Sẽ khó giải thích mối liên quan nhân quả nếu mối
liên quan tìm được KHÔNG PHÙ HỢP với những
kiến thức về cơ chế sinh học hiện hành
44
SỰ HỢP LÝ SINH HỌC
• Tuy nhiên, mối liên quan tìm được trong nghiên

cứu thỉnh thoảng ĐẾN TRƯỚC những kiến thức
về sinh học hiện hành
• Quan sát của Gregg về mối liên quan giữa
Rubella và đục thủy tinh thể bẩm sinh được phát
hiện TRƯỚC KHI hiểu biết về virus gây quái thai
45
TÍNH ĐẶC HIỆU
• MỘT PHƠI NHIỄM chắc chắn chỉ gây ra MỘT
BỆNH
Virus Rubella CHỈ GÂY bệnh sởi Đức
• Kết luận về mối liên quan nhân quả được cũng cố
khi mối liên quan được tìm thấy trong những dân
số có
NHỮNG ĐẶC TÍNH RIÊNG BIỆT với những
PHƠI NHIỄM CỤ THỂ 46
TÍNH ĐẶC HIỆU
• Tiêu chí YẾU NHẤT trong tất cả các tiêu chí
Một nguyên nhân thường gây ra NHIỀU bệnh
Thuốc lá gây
 K phổi, K tụy, K bàng quang
 Bệnh tim mạch
 Khí phế thủng
47
SỰ CHẶT CHẼ CỦA BẰNG CHỨNG
• Tương tự sự hợp lý về mặt sinh học
• Một mối liên quan tìm được có tính nhân quả nên
phù hợp với sự hiểu biết về lịch sử tự nhiên và cơ
chế bệnh sinh
Những mô hình theo TRÌNH TỰ THỜI GIAN
của PHƠI NHIỄM và những ảnh hưởng sinh
học được biết của PHƠI NHIỄM nên phù hợp
với những mô hình BỆNH quan sát được
48
BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM
• Nếu một yếu tố được xem là nguyên nhân của

một bệnh
Người nghiên cứu mong đợi nguy cơ mắc bệnh
sẽ giảm khi phơi nhiễm với yếu tố nguy cơ
giảm hoặc được loại trừ
49
• Nếu những hoạt động phòng ngừa dựa trên bằng
chứng thực nghiệm giúp giảm hoặc loại trừ nguy
cơ mắc bệnh
Kết luận mối liên quan có thể có nhân quả giữa
phơi nhiễm và bệnh được cũng cố
• Theo quan điểm của Hill
Tiêu chí MẠNH NHẤT để hỗ trợ lý giải một mối
liên quan nhân quả 50
• Những thực nghiệm ở động vật thí nghiệm cung

cấp bằng chứng mạnh vì động vật được nuôi cấy
Mô phỏng tính nhạy cảm với phơi nhiễm cụ thể
Giám sát sự phát triển của bệnh
Xác định sự thay đổi cơ chế sinh bệnh
51
• Thử nghiệm lâm sàng cung cấp bằng chứng về

mối liên quan nhân quả vì thử nghiệm lâm sàng
với kỹ thuật phân bổ ngẫu nhiên
Kiểm soát biến số gây nhiễu và sai lệch cho
phép xác định mối liên quan THẬT giữa biện
pháp phòng chống bệnh và kết cục
52
TÍNH LOẠI SUY
•Nếu mối liên quan tìm được TƯƠNG TỰ như
những lập luận đã được chấp nhận khác, nó có
tính nhân quả
•Những lập luận tương tự RÕ RÀNG có thể tăng
thêm trọng lượng cho những bằng chứng về
những mối liên quan YẾU
53
TÍNH LOẠI SUY
•Trong nghiên cứu về mối liên quan giữa HTL THỤ
ĐỘNG và ung thư phổi
Khó khăn khi định lượng phơi nhiễm và đo lường
chính xác tất cả các yếu tố phơi nhiễm
Lý giải nguy cơ K phổi tăng ở người HTL thụ
động TƯƠNG TỰ như nguy cơ K phổi ở người
HTL do có những cơ chế sinh bệnh giống nhau
54
TÍNH LOẠI SUY
•Tuy nhiên, Bradford Hill và những nhà DTH khác

nhận ra khái niệm về tính loại suy
Có thể được bắt đầu từ những CẢM GIÁC
KHÔNG THỰC TẾ và có thể phụ thuộc vào SỰ
TƯỞNG TƯỢNG của người nghiên cứu
55
LƯU ĐỒ SUY DIỄN NHÂN QUẢ
Nguyễn Đỗ Nguyên. Sách Dịch tễ học cơ bản. Bộ Môn dịch tễ, Khoa YTCC,
Đại học Y Dược Tp.HCM 56
KẾT LUẬN
•Hiện tượng sức khỏe
Nhiều yếu tố tác động tương hỗ gây ra
•Phòng bệnh
Can thiệp vào BẤT KỲ nguyên nhân thành phần
của phức hợp nguyên nhân đủ
•Phán xét mối liên quan nhân quả
Tuân thủ tiến trình suy diễn
 Cơ hội, sai lệch, nhiễu
 Định đề Koch, các tiêu chí Hill 57
NHỮNG THIẾT KẾ
NGHIÊN CỨU DỊCH TỄ
HỌC
BM DỊCH TỄ – KHOA YTCC
Mục Tiêu Bài Giảng
▪Sau khi học xong, học viên có thể

•Liệt kê được 9 loại thiết kế nghiên
cứu dịch tễ học.
•Xác định được bản chất của một
loại thiết kế nghiên cứu dịch tễ.
Định Nghĩa Thiết Kế Nghiên Cứu
▪Một kế hoạch chi tiết những bước cơ

bản để xác định đối tượng nghiên
cứu, phương pháp thu thập, phân
tích, và lý giải những dữ kiện nhằm
mô tả về bệnh trạng, hoặc suy diễn
về nguyên nhân của bệnh, hoặc kết
luận về hiệu quả của một biện pháp
can thiệp sức khỏe.
Phân Loại
MỤC ĐÍCH CHIẾN LƯỢC THIẾT KẾ
QUAN SÁT
Mô tả bệnh trạng Mô tả Mô tả
Hình thành giả thuyết Tương quan
nhân quả Báo cáo một ca
Loạt ca
So sánh Cắt ngang
Xác định nguyên nhân So sánh Phân tích

Bệnh-chứng
Đoàn hệ
Đánh giá biện pháp So sánh Can thiệp

can thiệp Thử nghiệm lâm sàng
Thử nghiệm thực địa
Can thiệp cộng đồng
NGHIÊN CỨU QUAN SÁT
Chỉ đơn thuần quan sát những tính chất tự có của bệnh và
những yếu tố ảnh hưởng đến bệnh trạng, hoàn toàn không có
một tác động nào lên chúng
Nghiên cứu mô tả: mô tả bệnh trạng với các thuộc tính của nó
Nghiên cứu phân tích: xác định mối liên quan hoặc quan hệ
nhân quả giữa yếu tố nguy cơ và bệnh
Có 2 loại
Các nghiên cứu mô tả
Các nghiên cứu phân tích
CÁC NGHIÊN CỨU MÔ TẢ
1.Nghiên cứu tương quan (Correlational study)

Mô tả mối liên quan giữa bệnh và các yếu tố quan tâm
Hình thành giả thuyết về mối liên quan giữa nguyên nhân
(yếu tố tiếp xúc) với hậu quả (bệnh)
Đối tượng nghiên cứu là từng dân số, biến số là trị số
trung bình của từng dân số đó
VÍ DỤ
§Khi so sánh số người đoạt giải Nobel
và sự tiêu thụ chocolate của các nước
trên thế giới, kết quả cho thấy các
nước có lượng tiêu thụ chocolate bình
quân đầu người càng cao thì càng có
nhiều người đoạt giải Nobel.
Nghiên cứu mô tả
BÁO CÁO MỘT CA – HÀNG LOẠT CA
2. Báo cáo một ca (Case report):

Mô tả những đặc tính bệnh trạng của một bệnh xảy ra trên
một đối tượng nghiên cứu duy nhất
Có thể gợi ý về mối liên hệ giữa yếu tố nguy cơ và bệnh
3. Báo cáo hàng loạt ca (Case series report) :
Mô tả một bệnh lý xảy ra trên cùng một nhóm người
Ghi nhận những đặc điểm của một bệnh.
Có thể giúp phát hiện dịch hoặc một bệnh mới
Báo cáo một ca: Phát ban mề đay là triệu chứng ban đầu
của nhiễm COVID19
Một phụ nữ 54 tuổi bị phát ban ngứa và nổi mề đay trong
3 này sáu đó là khó thở trong 1 ngày. Xét nghiệm SAR-
CoV-2 dương tính.
Phát ban mề đay không được báo cáo là triệu chứng ban
đầu của nhiễm COVID-19.
Báo cáo loạt ca: Các trường hợp trẻ em bị nhiễm
virus Corona năm 2019”: Các đặc điểm lâm sàng và
dịch tễ học.
Mô tả 10 trường hợp bệnh nhi xảy ra ở các khu vực
ngoài Vũ Hán/
Nghiên cứu mô tả
NGHIÊN CỨU CẮT NGANG (Cross-sectional
study)
Đo lường tỷ lệ hiện mắc của một bệnh.
Các số đo về tiếp xúc và hậu quả được ghi nhận ở cùng một thời
điểm khảo sát (dữ kiện từ từng cá thể)
Mô tả tình hình sức khoẻ, bệnh tật với những đặc điểm dân số
hoặc trong điều tra dịch
Có thể được phân tích để tìm sự kết hợp giữa yếu tố tiếp xúc và
bệnh
Đặc điểm: không có điểm xuất phát cụ thể
không có chiều nghiên cứu rõ ràng
Thuận lợi: ít tốn kém, thực hiện nhanh
Hạn chế: không xác định trình tự thời gian giữa nguyên nhân
và hậu quả
Abstract: The purpose of this study was to examine the current utilization of healthcare
services, exploring unmet healthcare needs and the associated factors among people living in
rural Vietnam. This cross-sectional study was conducted with 233 participants in a rural area.
The methods included face-to-face interviews using a structured questionnaire, and
anthropometric and blood pressure measurements. We considered participants to have
unmet health needs if they had any kind of health problem during the past 12 months for
which they were unable to see a healthcare provider.
Nghiên cứu cắt ngang: Các nhu cầu chưa được đáp
ứng và các yếu tố liên quan ở nội thành và ngoai
thành Việt Nam
NGHIÊN CỨU PHÂN TÍCH
Là nghiên cứu quan sát thực hiện trên hai nhóm

người để so sánh nguy cơ mắc bệnh
Sự khác biệt về số mắc bệnh ở 2 nhóm có và
không có phơi nhiễm sẽ xác lập được mối liên hệ
giữa bệnh và yếu tố tiếp xúc (phơi nhiễm)
Nghiên cứu phân tích
NGHIÊN CỨU BỆNH - CHỨNG
1. Nghiên cứu bệnh chứng (Case control study)

Quan sát nhóm bệnh và nhóm người không bệnh (nhóm chứng)
Đi ngược về quá khứ để thu thập thông tin về tiếp xúc với yếu tố nguy cơ ở hai
nhóm
So sánh tỷ lệ tiếp xúc với yếu tố nguy cơ giữa hai nhóm có bệnh và không có
bệnh để tìm mối liên quan
Ưu điểm: Tương đối ít tốn kém về thời gian và chi phí
Hạn chế: Hai biến cố tiếp xúc và bệnh đã xảy ra nên khó xác định trình tự thời
gian giữa nguyên nhân và hậu quả.
Dễ có sai số khi thu thập dữ kiện
Đặc điểm: xuất phát bằng có bệnh , chiều nghiên cứu đi ngược chiều thời
gian
Nghiên Cứu Quan Sát Phân Tích – Bệnh-Chứng
PN+
B+
PN- Dân số
nghiên
PN+ cứu
B-
PN-
t0 : Tìm nguyên nhân t1 : Bắt đầu

NGHIÊN CỨU ĐOÀN HỆ
Từ dân số chưa mắc bệnh, chọn hai nhóm có và

không có tiếp xúc với yếu tố nguy cơ
Được theo dõi trong một thời khoảng để ghi
nhận có hoặc không có bệnh mới khởi phát
So sánh tỷ suất mới mắc bệnh giữa nhóm có tiếp
xúc và nhóm không có tiếp xúc
Nghiên cứu đoàn hệ tiến cứu (Prospective cohort study):

Khi bắt đầu nghiên cứu, việc tiếp xúc với yếu tố nguy cơ ở nhóm có tiếp
xúc đã xảy ra trong khi bệnh chưa khởi phát, các trường hợp bệnh mới
xuất hiện được ghi nhận qua theo dõi một thời gian
Nghiên cứu đoàn hệ hồi cứu (Retrospective cohort study) :

Khi bắt đầu nghiên cứu, việc tiếp xúc với yếu tố nguy cơ và bệnh đều đã
xảy ra, nhưng xác định được thời điểm tiếp xúc đã xảy ra trước khi
phát bệnh.
Để có được dữ kiện, phải đi ngược thời gian từ khi tiếp xúc, sau đó, lần
theo thời gian để ghi nhận những bệnh mới đã xảy ra, cho đến thời điểm
nghiên cứu.
Ưu điểm:
có thể xác lập mối liên hệ nhân quả giữa tiếp xúc và bệnh vì
trình tự thời gian là rõ rệt
Hạn chế:
tốn kém, kéo dài thời gian
đối tượng bỏ tham gia
Đặc điểm:
xuất phát bằng sự tiếp xúc
chiều nghiên cứu đi cùng chiều thời gian
Nghiên Cứu Đoàn Hệ Tiến Cứu
B+
PN+
B-
Dân số
nghiên
cứu B+
PN-
B-
to : Bắt đầu t1 : Phát hiện bệnh

20
Nghiên Cứu Đoàn Hệ Hồi Cứu
B+
PN+
B-
Dân số
nghiên
cứu B+
PN-
B-
to : Xuất phát = Xếp nhóm t1 : Bắt đầu
Truy tìm bệnh
21
Nghiên Cứu Đoàn Hệ
ĐOÀN HỆ HỒI CỨU ĐOÀN HỆ TIẾN CỨU

Retrospective cohort study Prospective cohort study
Chọn nhóm PN, và không PN Chọn nhóm PN, và không PN

Tìm bệnh đã có từ 2010 đến Phát hiện bệnh từ 2021
2021
2010 2021
Chuùng ta đang ở đây !

22
Material and methods. Based on registers, a Danish population-based cohort of adult,
incident, mixed-site cancer patients diagnosed between 1 October 2007 and 30
September 2008 was established. At 14 months following diagnosis participants
completed a questionnaire including health-related quality of life (EORTC QLQ C-30),
psychological distress (POMS-SF), and unmet needs with regard to physical, emotional,
family-oriented, sexual, work-related, and financial problems. Unmet needs were
assessed through six ad hoc questions.
Nghiên cứu đoàn hệ: Mối liên qua giữa nhu cầu
chưa được đáp ứng và chất lượng cuộc sống của
bệnh nhân ung thư
CÁC LOẠI NGHIÊN CỨU CAN THIỆP
1.Thử nghiệm lâm sàng (Clinical trials) hoặc

Thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát
(Randomizer controlled trials - RCT)
Đối tượng nghiên cứu: bệnh nhân
Mục đích nghiên cứu là xác định hiệu quả của một phương pháp
điều trị.
Chia thành hai nhóm, có và không có can thiệp
So sánh tỷ suất xuất hiện vấn đề nghiên cứu ở hai nhóm
Cần lưu ý vấn đề y đức trong nghiên cứu
2. Thử nghiệm thực địa (Field trials)

Đối tượng nghiên cứu: người không bệnh
nhưng có nguy cơ mắc bệnh
Mục đích: tìm biện pháp phòng ngừa các bệnh
phổ biến hoặc trầm trọng, ảnh hưởng lên sức
khoẻ cộng đồng
Chia nhóm có và không có tiếp xúc với yếu tố
cần nghiên cứu, rồi so sánh kết quả ở hai nhóm
3. Thử nghiệm can thiệp cộng đồng

(Community intervention study )
Đối tượng: cả cộng đồng nhằm giải quyết các vấn đề sức
khoẻ của cộng đồng
Các biện pháp can thiệp: biện pháp dễ áp dụng cho cộng
đồng hơn là cá nhân như cung cấp fluor cho nước sinh
hoạt, giáo dục sức khoẻ . . .
Giới hạn của loại nghiên cứu này là chỉ có thể khảo sát một
số lượng nhỏ các cộng đồng và khó chọn ngẫu nhiên
Thiết Kế Nghiên Cứu
Lựa Chọn
Hiện Tượng Sức Khỏe
1. Bao nhiêu ? Ai ?
Mô tả
Ở đâu ? Khi nào ?
2. Nguyên nhân gì ? Phân tích
3. Biện pháp can

Can thiệp
thiệp có hiệu quả ?
29
Thiết Kế Nghiên Cứu
Xác Định
Đối tượng NC
Dân số Cá nhân
Tương Quan Mục đích NC
Mô tả Tìm nguyên nhân Đánh giá hiệu quả
Một Ca Điểm xuất phát

Chiều NC ~ Chiều thời gian
Loạt Ca
Không rõ Hậu quả Nguyên nhân
Ngược chiều Cùng chiều
Cắt Ngang Bệnh-Chứng Đòan Hệ Can Thiệp

SỐ ĐO BỆNH TRẠNG
EPI DEPT. – FPH – UMP HCMC
1
1. Phaân bieät ñöôïc yù nghóa cuûa soá hieän maéc vaø
soá môùi maéc.
2. Löïa choïn vaø tính toaùn ñöôïc nhöõng soá ño
beänh traïng, töû vong thích hôïp cho moät
nghieân cöùu dòch teã hoïc.
3. Lyù giaûi ñöôïc yù nghóa cuûa nhöõng soá ño beänh
traïng trong moät nghieân cöùu dòch teã hoïc.
MỤC TIÊU
SỐ ĐO BỆNH TRẠNG 2
Ca mới mắc
Ca hiện mắc
Chết, khỏi bệnh, di dân

SỐ HIỆN MẮC
4
• Tỷ lệ hiện đang bệnh
• Mức độ phổ biến và quy mô của bệnh
• Gánh nặng bệnh tật
• Tính từ khảo sát cắt ngang
• Tính tại một thời điểm hay trong một thời khoảng
• Phản ảnh nhu cầu chăm sóc và điều trị
SỐ HIỆN MẮC
 Soá Hieän Maéc Thôøi Ñieåm
Soá beänh hieän coù taïi thôøi ñieåm

Daân soá cuøng thôøi ñieåm
 Soá hieän maéc thôøi khoaûng
Soá beänh hieän coù trong thôøi khoaûng

Daân soá trung bình giöõa thôøi khoaûng
SỐ HIỆN MẮC
Ca 1
Ca 2
Ca 3
Ca 4
Ca 5
Ca 7 Ca 6
Kinh phí, nhaân söï cho naêm 2020
Ca 8
01.01.2019 31.12.2019
(120 ngöôøi) (100 ngöôøi)
P (01.01) = 3 / 120 = 25 / 1.000
P (31.12) = 4 / 100 = 40 / 1.000
SỐ HIỆN MẮC THỜI ĐIỂM
SỐ HIỆN MẮC 7
Ca 1
Ca 2
Ca 3
Ca 4
Ca 5
Ca 7 Ca 6
Ca 8
01.01.2018 31.12.2018
(120 ngöôøi) (100 ngöôøi)
P (2019) = 7 / 110 = 63/1.000
SỐ HIỆN MẮC THỜI KHOẢNG

SỐ HIỆN MẮC 8
Thay đổi tử số:
• Tiêu chí chẩn đoán thay đổi, kỹ thuật tốt hơn
• Điều trị có hiệu quả
• Số bệnh mới tăng hay giảm
• Bệnh hồi phục hoặc tử vong nhanh chóng
• Số lượng lớn người khỏe đi vào hay ra khỏi
dân số
SỐ HIỆN MẮC
Số hiện mắc cao?
• Khả năng sống còn cao
• Bệnh phổ biến
Số hiện mắc thấp?
• Tử vong nhanh
• Điều trị hiệu quả nhanh
• Số mới mắc thấp
THAY ĐỔI SỐ HIỆN MẮC

SỐ MỚI MẮC
11
• Bệnh mới xuất hiện trong dân số nguy cơ trong một
khoảng thời gian
• Nghiên cứu đoàn hệ
• Đo lường sự xuất hiện của bệnh (nguy cơ)
• Thay đổi khi có sự thay đổi tình trạng quân bình của các
yếu tố gây bệnh
• Quan trọng trong tìm hiểu nguyên nhân
ĐẶC ĐIỂM
SỐ MỚI MẮC
Cummulative Incidence
Soá beänh môùi trong moät thôøi khoaûng
Soá ngöôøi coù töø ñaàu thôøi khoaûng
NGUY CƠ (Risk)
SỐ MỚI MẮC TÍCH LŨY

Ngöôøi Naêm 1 Naêm 2 Naêm 3 Naêm 4 Naêm 5 Naêm 6
1 x
2 x
3 BỆNH
4 CHẾT
5
6 x
7
8
9 x
10
11 x
12
Nguy cô = 5 / 12 = 42% trong 6 naêm

14
 Nguy cô = 42% trong 6 naêm
 Lyù giaûi
 ÔÛ nhöõng ngöôøi chöa maéc beänh,

xaùc suaát ñeå maéc beänh trong
voøng 6 naêm laø 42%

 Nhöõng ñieåm caàn löu yù
➢ Thôøi ñieåm khôûi beänh (beänh maïn tính)
➢ Thôøi khoaûng quan saùt (keùo daøi)

➢ Maãu soá (daân soá nguy cô)
➢ Thôøi gian – Ngöôøi (moãi caù nhaân)

Incidence Density
Toång soá beänh môùi

Toång thôøi gian-ngöôøi nguy cơ
TỶ SUẤT (Rate)
TỶ SUẤT MỚI MẮC

SỐ MỚI MẮC 17
Ngöôøi Naêm 1 Naêm 2 Naêm 3 Naêm 4 Naêm 5 Naêm 6 t nguy cô
1 x 2,5
2 x 3,5
3
1,5
4 2,5
5 4,5
6 x 0,5
7 0,5
8 2,5
9 x 2,5
10 2,5
11 x 1,5
12 1,5
Tæ suaát = 5 ngöôøi / 26 ngöôøi-naêm = 192/1.000/ naêm

18
 Tæ suaát = 5 ngöôøi / 26 ngöôøi-naêm
= 192/1.000/ naêm
 Lý giải: hàng năm trong 1000 người theo
dõi, có 192 người không mắc bệnh X mắc bệnh
X

SỐ MỚI MẮC 19
• Lưu ý
• Thời gian nguy cơ: thời gian cá nhân còn ở trong dân
số và chưa mắc bệnh.
• Khó tính được chính xác thời gian nguy cơ của từng
cá nhân. → ước tính tổng thời gian nguy cơ
khoảng thời gian quan sát x

dân số trung bình thời khoảng.
LIÊN QUAN HIỆN MẮC – MỚI MẮC
Beänh Suyeãn ôû Hoa Kyø
Tuoåi I haøng naêm P d (naêm)
0–5 6 / 1.000 29/1.000 4,8
6 – 16 3 / 1.000 32/1.000 10,7
17 – 44 2 / 1.000 26/1.000 13,0
45 – 64 1 / 1.000 33/1.000 22,0
65+ 0 36/1.000 33,0
Chung 3 / 1.000 30/1.000 10,0
22
• Số hiện mắc tùy thuộc:
Số người bị bệnh trong quá khứ
Bệnh mạn tính? Bệnh cấp tính?
→ Thời gian bệnh.
Số mới mắc bệnh
• Số mới mắc cao → nguy cơ mắc bệnh cao.
• Số hiện mắc cao → có nguy cơ cao?

 P ~ I.d
 P=I.d
 d = thôøi gian trung bình cuûa beänh

KẾT LUẬN
25
Moâ Taû Beänh Traïng
 Tæ Leä Hieän Maéc
MỨC ĐỘ PHỔ BIẾN của bệnh

tại một thời điểm
 Tæ Suaát Môùi Maéc
NGUY CƠ MẮC BỆNH

trong moät thôøi khoaûng
26
 Tæ Leä Hieän Maéc
Hiện mắc thời điểm
Hiện mắc thời khoảng
27
 Tæ Suaát Môùi Maéc
Mới mắc tích lũy = Nguy cơ(Tæ Leä)

Thôøi khoaûng
Tỉ trọng mới mắc (Tæ Suaát)
Ñôn vò = 1 / thôøi gian

28
SỐ ĐO KẾT HỢP
Dịch Tễ Học Cơ Bản
Mai Thị Thanh Thúy
1
Số Đo Kết Hợp
Mục Tiêu Bài Giảng
1. Tính ñöôïc nhöõng soá ño keát hôïp, goàm nguy cô töông ñoái, tæ soá
soá cheânh, tæ soá tæ leä hieän maéc, nguy cô qui traùch, vaø nguy cô
qui traùch daân soá.
2. Lyù giaûi ñöôïc yù nghóa cuûa moät soá ño keát hôïp ñeå xaùc ñònh moät
nguyeân nhaân gaây beänh, vaø ñònh löôïng ñöôïc taùc ñoäng cuûa
moät nguyeân nhaân ñoái vôùi tình traïng söùc khoûe cuûa moät coäng
ñoàng.
2
MỘT SỐ KHÁI NiỆM
● Nguyên nhân - Yếu tố nguy cơ – Phơi nhiễm
● Bảng 2 x 2
Bệnh
Nguyên nhân Có Không Tổng
Có a b a+b
Không c d c+d
Tổng a+c b+d a+b+c+
3
d
Nguy Cơ Tương Đối
4
Cholesterol huyeát thanh cao coù taêng nguy cô

maéc beänh maïch vaønh hay khoâng ?
Chol. huyeát Beänh maïch vaønh Toång

thanh (mg%) Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
5
BMV / Chol. cao ~ BMV / Chol. bình thöôøng
Chol. huyeát Beänh maïch vaønh Toång
thanh (mg%)
Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
R1 = 51 / 422 trong 6 naêm

R0 = 16 / 454 trong 6 naêm 6
R1 : R0 = (51 / 422) : (16 / 454) = 3,4
Ngöôøi coù cholesterol huyeát thanh cao coù

nguy cô maéc BMV gaáp 3,4 laàn so vôùi
ngöôøi coù chololesterol huyeát thanh bình
thöôøng.
7
R1 : R0 = RR
RR = Risk Ratio = Tæ soá Nguy cô
RR = Relative Risk
NGUY CƠ TƯƠNG ĐỐI
8
Möùc ñoä keát hôïp
RR = 1 : Khoâng lieân quan

RR > 1 : Taêng nguy cô
RR < 1 : Baûo veä
9
Chol. huyeát thanh BMV Toång

(mg%) Coù Khoâng
Cao a b a+b
Bình thöôøng c d c+d
Toång a+c b+d a+b+c+d
RR = R1 / R0
RR = [a / (a + b)] : [c / (c + d)]
10
Tỉ Số Số Chênh
11
SOÁ CHEÂNH : ODDS
Soá cheânh = Nguy cô / (1 - Nguy cô)
12
Chol. huyeát thanh Beänh maïch vaønh Toång
(mg%)
Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
Soá cheânh BMV/Chol. cao = O1

= R1 : (1 – R1)
= (51 / 422) : [1 – (51 / 422)]
= 51 / (422 - 51) = 51 / 371
13
(mg%)
Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
Soá cheânh BMV/Chol. Bình thöôøng = O0

= R0 : (1 – R0)
= (16 / 454) : [1 – (16 / 454)]
= 16 / (454 - 16) = 16 / 438
14
Cholesterol huyeát thanh cao coù taêng nguy cô

maéc beänh maïch vaønh hay khoâng ?
O1 = 51 / 371 O0 = 16 / 438
O1 : O0 = 3,76 Lyù giaûi : ………
15
O1 : O0 = OR
OR = Odds Ratio
TÆ SOÁ SOÁ CHEÂNH
16
Möùc ñoä keát hôïp
OR = 1 : Khoâng lieân quan

OR > 1 : Taêng nguy cô
OR < 1 : Baûo veä
17

(mg%) Coù Khoâng
≥ 245 51 (a) 371 (b) 422
< 210 16 (c) 438 (d) 454
Toång 67 809 876
OR = O1 : O0 = (51 x 438) : (371 x 16)
O1 = 51 / 371
OR = ad : bc
O0 = 16 / 438
18
TỈ SỐ TỈ LỆ HIỆN MẮC
HTL Ho và Thở Khò Khè Tổng
Có Không
Có 13 13 26
Không 2 72 74
Tổng 15 85 100
Tỉ lệ ho và thở khò khè ở nhóm HTL +
P1 = 13 : 26
Tỉ lệ ho và thở khò khè ở nhóm HTL-
P2 = 2 / 74
19
TỈ SỐ TỈ LỆ HIỆN MẮC
HTL Ho và Thở Khò Khè Tổng
Có Không
Có 13 13 26
Không 2 72 74
Tổng 15 85 100
PR = P1 : P2
= 18,5
PR (Prevalence ratio) = P1 : P2
PR = [a / (a + b)] : [c / (c + d)] 20
TỶ SỐ TỶ LỆ HIỆN MẮC
P1 : P0 =PR
PR = Propotion Ratio = Tæ soá Tỷ Lệ

Hiện Mắc
TỶ SỐ TỶ LỆ HIỆN MẮC
21
Nguy Cơ
Qui Trách
22
Nguy Cơ Qui Trách

(mg%) Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
ÔÛ nhöõng ngöôøi taêng cholesterol huyeát

thanh, coù bao nhieâu ngöôøi bò BMV laø vì
taêng cholesterol huyeát thanh ?
23
Nguy Cơ Qui Trách

(mg%) Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
R1 – R0 = (51 / 422) – (16 / 454)
= 0,0856 = 856 / 10.000 trong 6 naêm
24
Nguy Cơ Qui Trách
R1 – R0 = 856 / 10.000 trong 6 naêm

Trong soá 10.000 ngöôøi taêng chol. huyeát
thanh coù BMV, trong 6 naêm, chæ coù 856 ngöôøi
bò BMV laø thöïc söï vì taêng chol. huyeát thanh
ÔÛ 10.000 ngöôøi taêng chol. huyeát thanh coù

BMV, neáu chol. huyeát thanh trôû laïi bình thöôøng,
trong 6 naêm coù theå giaûm ñöôïc 856 ngöôøi BMV
25
Nguy Cơ Qui Trách
AR = R1 – R0
= Attributable Risk
NGUY CÔ QUI TRAÙCH
RD = Risk Difference
= Hieäu soá Nguy cô
26
Nguy Cơ Qui Trách
Soá môùi
maéc
AR
Khoâng phôi Phôi nhieãm

nhieãm 27
Phần Trăm Nguy Cơ Qui Trách
AR% = AR / R1
= (R1 – R0) : R1
28
Phần Trăm Nguy Cơ Qui Trách
AR% = AR : R1
= 0,708 # 71%
ÔÛ nhöõng ngöôøi taêng chol , chæ
coù 71% caùc tröôøng hôïp BMV laø
thöïc söï vì taêng cholesterol
ÔÛ nhöõng ngöôøi taêng cholesterol, neáu

cholesterol trôû laïi bình thöôøng, tæ leä môùi maéc
BMV seõ giaûm ñöôïc 71%.
29
Nguy Cơ
Qui Trách Dân Số
30
Nguy Cơ Qui Trách Dân Số

(mg%) Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
Trong toaøn boä daân soá, coù bao nhieâu

ngöôøi bò BMV laø do taêng chol./huyeát
thanh?
31
PAR = Population Attributable Risk

= Nguy cô qui traùch daân soá
PAR = (RT – R0)
32

(mg%) Coù Khoâng
≥ 245 51 371 422
< 210 16 438 454
Toång 67 809 876
PAR = RT – R0
= (67 / 876) – (16 / 454)
= 0,0412 = 412/10.000 trong 6 naêm
33
PAR = 412/10.000 trong 6 naêm

Trong 10.000 ngöôøi cuûa toaøn daân soá, trong
6 naêm, chæ coù 412 ngöôøi bò BMV laø
thöïc söï do taêng chol.
Neáu toaøn daân soá khoâng coøn ai taêng chol.,

trong 6 naêm, cöù moãi 10.000 ngöôøi, seõ
giaûm ñöôïc 412 tröôøng hôïp BMV.
34
Phần Trăm Nguy Cơ Qui Trách Dân Số
PAR% = PAR / RT
35
Phần Trăm Nguy Cơ Qui Trách Dân Số
PAR% = PAR / RT = 54%
Trong toaøn daân soá, chæ coù 54% caùc

tröôøng hôïp BMV laø thöïc söï do taêng chol.
Neáu toaøn daân soá khoâng coøn ai taêng

chol., tæ leä môùi maéc BMV seõ giaûm 54%
36
Kết Luận
37
Số Đo Kết Hợp Tỉ Số
ÑOÄ LÔÙN CUÛA HAÄU QUAÛ maø ngöôøi coù

phôi nhieãm phaûi gaùnh chòu, so vôùi
ngöôøi khoâng phôi nhieãm
38
RR Nguy cô töông ñoái

Döïa vaøo soá môùi maéc
Nghieân cöùu ñoaøn heä
OR Tæ soá Soá cheânh

Nghieân cöùu beänh-chöùng,
ñoaøn heä
PR Tæ soá tæ leä hieän Maéc
Döïa vaøo soá hieän maéc
Nghieân cöùu caêt ngang
39
RR , OR, PR = 1
Yeáu toá PN Khoâng Lieân Quan ñeán beänh
RR , OR, PR > 1
Yeáu toá PN laø Yeáu Toá Nguy Cô
RR , OR, PR < 1
Yeáu toá PN laø Yeáu Toá Baûo Veä
40
Số Đo Kết Hợp Hiệu Số
TAÙC ÑOÄNG thaät söï cuûa yeáu toá phôi nhieãm
AR , AR% : Nguy cô qui traùch

ôû nhoùm coù phôi nhieãm
PAR , PAR% : Nguy cô qui traùch

trong toaøn daân soá
41
Số Đo Kết Hợp Hiệu Số
TAÙC ÑOÄNG thaät söï cuûa yeáu toá phôi nhieãm
Số Đo Tác Động
YÙ nghóa SÖÙC KHOÛE COÂNG COÄNG
42

Dịch tễ học file PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dịch tễ học file PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GIỚI THIỆU

Phạm Nhật Tuấn

1. Phân tích được ĐỊNH NGHĨA của

2. Liệt kê được 3 MỤC ĐÍCH, 3 CHIẾN LƯỢC

EPIDEMIOLOGY được tạo nên từ 3 từ có nguồn

Logos môn học

Hippocrates (400 năm trước công nguyên)

John Graunt (1620 -1674)

William Farr (1807 - 1883)

John Snow (1813-1858)

John Snow (1813-1858)

John Snow (1813-1858)

So sánh tỉ suất chết do tả ở CÁC KHU VỰC

So sánh tỉ suất chết do tả ở CÁC KHU VỰC

So sánh tỉ suất chết do tả ở CÁC KHU VỰC

So sánh tỉ suất chết do tả ở CÁC KHU VỰC

So sánh tỉ suất chết do tả ở những HỘ phơi nhiễm

Công ty cấp nước Dân số Số chết Chết/

Sự khác nhau này CHỈ DO sự khác biệt của

Snow kết luận công ty S&V là nguyên nhân gây

So sánh đặc điểm ở ca mắc và không mắc tả

So sánh đặc điểm ở ca mắc và không mắc tả

So sánh đặc điểm những ca mắc và không mắc tả

So sánh đặc điểm những ca mắc và không mắc tả

So sánh đặc điểm những ca mắc và không mắc tả

So sánh đặc điểm những ca mắc và không mắc tả

Giữa và cuối 1800s

 Những năm đầu 1950, nghiên cứu hút thuốc lá

 1980s, DTH mở rộng nghiên cứu về lĩnh vực

DTH là môn học về

Bác sĩ Lâm sàng Dịch tễ học

• DTH dựa MỘT PHẦN vào sự hiểu biết cơ chế

• Người hút thuốc lá thường mắc bệnh tim mạch

Xác định hiệu quả So sánh DTH can thiệp

AI tuổi, giới, v.v.

WHO ? WHERE ? WHEN ?

To : Bắt đầu T1 : Phát hiện bệnh

T0 : Tìm nguyeân nhaân T1 : Baét ñaàu

To: Bắt đầu T1: Phát hiệu hiệu quả

DTH Can Thiệp

Phạm Nhật Tuấn

• Liệt kê được 3 thành phần của dây chuyền lây

• Mô tả được những ứng dụng của lịch sữ tự nhiên

• Liệt kê được các hình thức của 1 vụ dịch, và cách

• Diễn tiến của bệnh trên người theo thời gian

 Bắt đầu với sự phơi nhiễm hoặc tích lũy

• Tuy nhiên, trong một số bệnh quá trình diễn

• Hiểu được lịch sử tự nhiên của bệnh sẽ giúp

Giai đoạn bệnh bán lâm sàng

Giai đoạn bệnh bán lâm sàng

Giai đoạn bệnh lâm sàng

oHiệu quả của biện pháp phòng ngừa hoặc

oSự thay đổi của túc chủ

oDo các ảnh hưởng khác

DỰ PHÒNG BẬC 1 DỰ PHÒNG BẬC 2 DỰ PHÒNG BẬC 3

GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN

Leavell và Clark đưa ra 3 chiến lược phòng ngừa

DỰ PHÒNG BẬC 1 DỰ PHÒNG BẬC 2 DỰ PHÒNG BẬC 3

1978, Strasser đề nghị một biện pháp dự phòng

Phòng ngừa bậc 0 (Primordial prevention)

Phòng ngừa bậc 0 (Primordial prevention)

Phòng ngừa bậc 2 (Secondary prevention)

• Sự phân bố ca bệnh trong cộng đồng