KABANATA I

SULIRANIN AT KALIGIRAN NG PAG-AARAL

Panimula

Ang munisipalidad na kilala rin bilang Tugaya ay kilala bilang “Industrial Capital ng

Lanao del Sur” dahil sa maranao crafts na may kasamang mga gong, drums, instrumento sa

musika, paghabi, basket, at metal wares, at iba pa. Nakikilala din ito bilang isang ‘UNESCO

Home for Culture and Heritage’. Ang Tugaya ay may 23 baranggay. Ang Tugaya ay

matatagpuan sa baybayin ng pinakamalaking lawa sa Mindanao Island and Lake Lanao.

Ang Tugaya ay sikat sa maraming tusong bagay tulad ng mga baor, tambol, agong, at

tapiserya. Gumagana rin ang mga ito sa iba’t ibang materyales tulad ng kahoy, tanso, at iba pa.

Ang totoo, karamihan sa mga ibinebenta sa maraming pamilihan sa buong bansa ay mula sa

maliit na bayang ito ng mga artisan.

Kilala ang mga maranao sa pagiging sopistikado ng kanilang paghabi at gawa sa kahoy at

metal. Nagawa nila marahil ang pinaka kamangha manghang arkitektura ng vernacular ng

pilipinas sa kanilang kahangang hangang torogan. Ang mga disenyo na bumubuo sa batayan para

sa kanilang okir ay isa sa pinaka sistematiko sa bansa. Kabilang sa mga mas kilala sa mga

disenyo ng kanilang okir ay ang sarimanok.

Natatangi ang Tugaya na ang bayan ay tinatahanan ng halos lahat ng mga artesana at

atesano ng iba’t ibang mga hangarin. Ang bawat sambahayan ay dalubhasa sa ilang uri ng sining

o bapor na bahagi ng tradisyonal na kultura ng Maranao: paghabi ng loom ng back-strap, paghabi

ng tapiserya, at iba pang mga uri ng paggawa ng tela na gawa sa kamay; pandayan ng

paghuhugas ng iba’t ibang anyo ng tanso o tanso na mga sisidlan, instrument, at pandekorasyon

na item; larawang inukit sa kahoy at inlay na ina ng perlas; gawa sa metal at pilak- at ginto-

1
panday - lahat na gumagamit ng tradisyunal na porma ng Maranao ng dekorayson, okir. Mula sa

pamayanang ito nagmula ang mga artesano na nanawagan na palamutihan ang mga pangunahing

uri ng arkitektura sa tradisyunal na pamamaraan, halimbawa, Ang Maranao “torogan” o mga

bahay ng hari. Ang mga sining sa pagganap ay natatangi din sa mga residente ng Tugaya, kung

saan ang hilig para sa masining na arte ay lumalabas sa pang-araw-araw na mga laro at mga

pangkaraniwang artikulo ng domestic paggamit.

Batayang Teoretikal

Ang mga mananaliksik ay nag interview at pumunta sa mga manggagawa ng mga antic sa

tugaya upang makatulong at mapalawak ang kaalaman sa ginagawang pag-aaral. Sa bahaging ito

inilalahad ito ng mananaliksik ang mga teoryang kasangkot sa ginagawang pag-aaral na may

kinalaman sa pagpapahalaga at paggawa ng antik at ang mga kwento sa likod nito.

Ayun kay Anidah, ang mga klase ng antigo sa Tugaya ay baor, gador, sarimanok,

kulintang, agong, dadaboang, malong, dbakan, gandaman, sumakab, landap, langkit,

mamandyang, tabo at kabo. Dagdag pa ang Sugod 1, dilimbayan, poon a Tugaya, Bobong, Raya,

Sumbagarogong, Kampong Talao, Pandi a Ranao at Cota ang may magagaling na taga gawa ng

antigo. At ang mga kahoy naginagamit nila sa pag-gawa ng antigo ay nara, gemelina, mahogani,

langka at mangga.

At ayun kay H. Husain, nahihirapan sila gumawa ng antigo dahil nahihirapan sila

kumuha ng tipay kase mahirap kumuha at mahal gumamit ng plastic resin 10=60 at mas

maganda yung giniling na shell kase ito ay may presyong 50 pesos kada 5 kilos, bukod sa mura

lang ito madali din ito gamitin dahil ilagay mo lang ang ½ cup powder sa plastic bowl tapus

2
lagyan ng plastic resin at tantiyahin tapos lagyan ng kunting pang kulay at ilang patak ng

hardener.

Dagdag pa si H. Husain, ay nagsimula siya gumawa ng mga antigo noong 1985 at ayun

sakanya sundang ang pinaka antigong meron siya dahil mahigit 150 years ang sundang na hawak

niya ngayon dahil galing sakanyang mga ninono ang sundang na iyon at iyon ang pinaka

mahalagang antigo na meron siya.

At ayun kay Sohaili Casan ang ginagamit nilang kasangkapan sa pag-gawa ng baor ay

tipay, pang okir, bakbak, pako, logitip, sandir, at panasang. Kada isang araw ay limang oras sila

nag tatrabaho at minsan ay isang buwan nila natatapos ang isang baor ngunit kadalasan ay

sampong araw. Ayun sa na interview namin na residente ng Tugaya na si Omelkhair ang hawak

ng bario ng Bago a Engud na si Hon. Khalid M. Abdulrahman na sumakab ay matagal ng antigo

dahil mula ito noong 15-16BC kaedad nito ang Battle of Maktan at ito ay pag-mamay-ari ni Izra.

3
Batayang Konseptwal

Mga Antik sa Tugaya

Baor
Sundang
Ang Kwento sa Likod ng
mga Antik sa Tugaya Okir
Gadur
Tambol
Tipay

Mga mag-aaral

Mga gumagawa ng antik

Lahat ng makakabasa rito

Pigura 1. Istematik na Dayagram ng Pag-aaral

Batay sa inilarawang iskematik dayagram, ang pag-aaral na ito ay nakatuon lamang sa

mga kwento ng iba’t-ibang Antik ng Tugaya tulad ng Baor, Sundang, Okir, Gadur, Tambo at

Tipay. Upang maibahagi ang kwento ng ibat-ibang uri ng antik na ito ang mga mananaliksik ay

magsasagawa ng interbyo sa mga tauhan sa likod ng paggawa ng mga antik ng Tugaya.

4
Paglalahad ng Suliranin

Ang pag-aaral na ito ay may paksang “Ang Kwento sa Likod ng mga Antik sa

Tugaya” ay naglalayong sagutin ang mga sumusunod na suliranin:

1.) Ano ano ang antik ng Tugaya;

2.) Paano ginagawa ang mga antik; at

3.) Ano ang kahalagahan nito?

Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito na may paksang “Ang mga kwento sa likod ng mga antik sa

Tugaya” ay makakatulong ng Malaki sa mga sumusunod:

Sa mga mag-aaral. Upang malaman nila kung ano ano ang mga uri ng antik at ano ang

kwento sa likod ng pag-gawa rito.

Sa mga gumagawa ng antik. Para malaman ng iba kung ano ang pag hihirap na

ginagawa nila para makaboo ng antik.

At sa lahat ng makakabasa rito. Upang malaman nila ang kahalagahan ng antik, at

paano ito ginagawa.

Saklaw at Limitasyon

Ang pananaliksik na ito ay nag lalayon na makakuha ng mga respondante mula sa mga

manggagawa at may alam sa mga antik ng Tugaya. Nais makabuo ng mga mananaliksik ng 50
5
respondanteng babae at 50 respondante din mula sa kalalakihan upang makuha ang kabuoang

bilang na 100 na respondanteng magiging tulay upang maisakatuparan ang pananaliksik.

Depensiyon ng mga terminolohiya

Baor- Ang baor o sa ingles ay tinatawag na chest, na madalas ay gawa sa matibay na

kahoy at maaring lagyan ng mga Kung ano-anong imporatanteng kagamitan sa bahay o personal

mong bagay. Makaluma ito, o antique, kaya madalas naririnig nating mga Pilipino na maraming

mahahalungkat sa baor ng ating mga lolo at lola.

Sundang- Isang bagay na matalim katulad ng palakol.

Okir- Ay ang pang uukit ng baor ang okir a datu ay mga disenyong maraming pakurba-

kurba na ginagawa ng mga maranao at tausog ng Mindanao. Ang mga pinakakilalang okir ay ang

mga hugis ng sarimanok (Ibon mula sa alamat), naga (ahas Mula sa alamat) at pako rabong

(fern). Ang mga disenyong ito ay ginagamit bilang dekorasyon sa mga bahay ng mga sultan.

Gadur /baur- Isang heganting banga na gawa sa kahoy at kaban ng kahoy na inukitan

ng Tipay. Isang materyal na masalimuot na nakaukit sa paligid ng Gadur at Baur sa tradisyonal

na patern na makikita ng mga dekorasyong sining ng Maranao.

Tambol- Tinatawag ng mga Maranao na tabo, mula sa inukit na troso. May mga

nakalilok na disenyong halaman at bulaklak sa kabuuhan ng katawan ng tambol. Ang tatlong

suson na patungan ng tambol ay may nakaukit na hugis pako at kianoko ( hugis kuko ng kamay).

Ang pamatungan ay gawarin sa inukit na kahoy.

6
 Calsimine / tipay- Ay gawasa madaling makuhang produkto tulad ng calcium carbonate

na hinahaloan ng tubig ( paminsan ay pigment at glue ) para mas madali at mabilis matuyo at

mapaipatong sa pader at kisame , ginagamit din bilang paint.

Antique/Antigo- Ang antigong at antigo ay tumutukoy sa mga bihirang koleksyon ng

mga item na daan-daang taong gulang at kung saan ay natatangi.

Tugaya- Ay kilala bilang “Industrial Capital ng Lanao del Sur “dahil sa Maranao crafts.

Artisan/Artisano- Ang artisano /artisan ay isang manggagawa o mga dalubhasa sa

paggawa o paglikha ng mga bagay na gawa sa kamay na maaaring magagamit o striktong pang

dekorasyon

Kasangkapan-Ang kasangkapan o kagamitan ay mga bagay na ginagamit upang

makatulong sa pagdadali ng mga Gawain

7
 KABANATA II

KAUGNAY NA LITERATURA AT PAG-AARAL

Tinalakay ng mga mananaliksik sa bahaging ito ang lahat ng babasahing pampanitikan at

pag-aaral na kaugnay ng kung ano ang mga antigo. Binubuo ng dalawang bahagi ang kabanatang

ito; ang mga kaugnay na panitikan na syang ginagamit na teorya ng mga mananaliksik sa

kanyang isinagawang pag-aaral ginamit ito upang magpatibay ang pagsusuri at kaugnay na pag-

aaral na ginamit naman ng mga mananaliksik upang iugnay sa kanilang isinagawang pag-aaral.

Kaugnay na Literatura

Natatangi ang Tugaya na ang bayan ay tinatahanan ng halos lahat ng mga artesana at

artesano na ibat’t ibang mga hangarin. Ang bawat sambahayan ay dalubhasa sa ilang uri ng

sining o bapor na bahagi ng tradisyonal na kultura ng Maranao: paghabi ng loom ng back-strap,

paghabi ng tapiserya, at iba pang mga uri ng paggawa ng tela na gawa sa kamay; pandayan ng

paghuhugas ng iba’t ibang anyo ng tanso o tanso ng mga sisidlan, instrumento, at pandekorasyon

na item; larawang inukit sa kahoy at inlay na ina ng perlas; gawa sa metal at pilak- at ginto-

panday- lahat na gumagamit ng tradisyonal na porma ng Maranao ng dekorasyon, okir. Mula sa

pamayanang ito nagmula ng mga artesano na nanawagan na palamutihan ang mga pangunahing

uri ng arkitektura sa tradisyonal na pamamaraan, hal., Ang Maranao “torogan” o mga bahay ng

hari. Ang mga sining sa panggap ay natatangi din sa mga residente ng Tugaya, kung saan ang

8
hilig para sa masining na arte ay lumalabas sa pang araw-araw ng mga laro at mga

pangkaraniwang artikulo ng domestic paggamit.

Ang “Baor” o mga chest na gawa sa kahoy ay kabilang sa mga pinakamahusay na piraso

na ginagawa dito. Hindi tulad ng ibang mga baur, ang Maranao baur ay inukit ng kamay na may

masalimuot na pattern ng okir at nilagyan ng “tipay” o pinakintab na mga shell. Gayundin ang

mga Tugayanian ang pinakakilalang gumagawa ng mga gawang metal. Ang “gadur” o mga

banga ng tanso, tabak at ang “kampilan” o mga espada ay kabilang sa kanilang mga obra

maestro.

Ang paghabi ng tela sa Tugaya ay may kasamang tradisyonal na Timog-silangang

Asyano na back-strap loom weaving, na ginagamit ng mga katutubong okir na pandekorasyon na

motif. Ang masipag, dalubhasa na paghabi ng karayom ay gumagawa ng mga kumplikadong

“langkit” ng mga panel na isinasama sa tradisyonal na kasuotan sa Maranao, ang “along landap”.

Ginagamit ng mga pandayan ang cire perdue o pamamaraang “nawala na waks” upang makabuo

ng iba’t ibang uri ng mga produktong tanso o tanso na sumusunod sa mga tradisyonal na anyo,

tulad ng “gador” (isang pares ng mga pinalamuting tanso na urns). Ginagamit ang metal forging

ng tradisyonal na Timog-silangang Asyano na dobleng-bellows forge, at gumagamit ng mga

tradisyonal na tool. Ang iba pang mga anyo ng gawaing metal ay kasama ang paghuhulma ng

kamay at paghampas ng mga sheet ng metal, isang matrabahong pamamaraan na binabago ang

mga patag na sheet ng metal sa matibay, solidong metal na Maranao kulintang ensemble gong ng

mga instrument, kabilang ang “gandingan”at “agong” kasama sa gawaing kahoy ang paggawa ng

mga pandekorasyon na bagay, mga gayak na kasangkapan tulad ng tradisyonal na imbakan na

9
“baul”, mga instrumentong pangmusika tulad ng malaking drum na “dadabuan”, at seremonyal

na 12-talampakang mga drum ng Maranao (tulad ng ginamit para sa si adhan noong 1800s). Ang

mga inukit at pininturang mga produktong gawa sa kahoy ay nagtatampok din ng natatanging

okir pandekorasyon na mga motif.

10
Kaugnay na Pag-aaral
Ang mananaliksik ay nag interview at napag-aralan nila ang kahirapan sa pag-gawa ng

antigo at para makadagdag sa kanilang kaalaman.

Sa pag-aaral ni Asmin Panda, ang ginagamit nilang mga kasangkapan sa paggawa ng

baor ay tipay, pang okir, bakbak, pako, logitip, sandir, at panasang

Ayun sa pananaliksik ni Mohanie Pangcoga, ang mga klase ng antigo sa Tugaya ay baor,

gador, sarimanok, kulintang, agong, dadaboang, malong, dbakan, gandaman, sumakab, landap,

langkit, mamandyang, tabo at kabo.

Ayun sa pag-aaral ni Aiman Salahoden, mahirap ang pag tipay at ang pag binta nito dahil

ilang araw ang paggawa ng baor kung mensan ay umaabot ng buwan at ilang oras din ang

nilalaan kada isang araw sa pag-gawa ng baor, at kapag naman ito ay ibibinta nila nahihirapan

sila ibinta dahil hindi naman ito essential sa isang tao.

Ang mga kahalagahan ng mga antigo ay napag-aaralan ni Barodi Normala, Ang mga

antigo tulad ng mga tunay na mamahaling bagay, ay hindi kailanman lumalabas sa uso at ang

nakuha na ngayong antigo, na may simbolong imprint na kultura at kasaysayan, ay mas

papahalagahan sa loob ng ilang taon.

At sa pag-aaral ni Wafah Nasief, Ang Tugaya Artisans ay may mahahalagang tuntunin

sapaghubog ng kasaysayan ng Bangsamoro, partikular ang lipunang Marana. Sa pambihirang

mga talento na namana nila sa kanilang mga ninuno, napanatili nila ang dignidad ng Bangsamoro

Cultural Heritage sa pamamagitan ng paggawa ng mga kakaiba at tradisyonal na handmade na

mga produkto na hindi lamang ng mga lokal na turista ang gusting bumili kundi pati na rin ang

mga dayuhan sa pagsusuot ng mga tradisyonal na istilong taglay nito.

11
 KABANATA III
DISENYO AT METODO NG PANANALIKSIK
Sa kabanatang ito ay ipapakita ang mga kalahok sa pananaliksik, mga instrumentong

ginait at pamamaraan sa pangangalap ng datos.

Disenyo ng Pananaliksik

Ang disenyo ng pag-aaral o pananaliksik na naayon sa pagkulikta ng mga datos ay ang

deskriptibo-sarbey dahil naangkop ito upang mapalawak at masusi kong ano ano ang mga antik

ng Tugaya, paano ito ginagawa at ano ang kahalagahan nito sa kabuhayan ng mga naninirahan sa

Tugaya na silang mga manggagawa at may kinalaman sa paggawa ng mga antik sa nasabing

lugar.

Respondente

Ang gumanap na mga respondente sa ginawang pag-aaral na ito ay ang mga gumagawa at

may alam sa mga antik mula sa ibat ibang barangay ng Tugaya. Pumili ang mga mananaliksik ng

60 respondanteng babae at 60 respondante din mula sa kalalakihan upang makuha ang kabuoang

bilang na 100 na respondanteng magiging tulay upang maisakatuparan ang pananaliksik.

Instrumento ng Pananaliksik

Ang instrumentong ginamit sa pananaliksik na ito ay kwestyoner o talatanungan na

ibibigay sa 100 respondenteng may alam sa paggawa ng mga antik ng Tugaya. Ang talatanungan

ay bumubuo ng 3 na katanungan; (1) Ano ano ang antik ng Tugaya? (2) Paano ginagawa ang

mga antik? at (3) Ano ang kahalagahan nito? Sinagutan ng mga kalahok ang bawat tanong sa

pamamagitan ng pag papaliwanag.

12
Paraan ng Pagkalap ng Datos

Ang paraan ng pangangalap ng datos ay nagsimula sa paggawa ng talatanungan at

sinundan ng pag-e-edit sa instrumento para maiwasto ang kaayusan ng mga tanong at upang

matiyak ang kaangkupan ng mga tanong sa mga problemang nais lutasin ng mga mananaliksik.

Ang paghingi ng pahintulot sa bawat kalahok ang sumunod. Personal na

pinamamahalaan ng mga mananaliksik ang pagbibigay ng mga talatanungan sa bawat kalahok at

ibinigay ang tamang panuto sa pagsagot upang makuha ang nararapat na tugon. Kinalap ang mga

instrumento at inihambing ang mga sagot ng bawat kalahok at binigyan ito ng kabuuan.

Istatistikal na Tritment

Ang istatistikal na tritment na gagamitin sa pag-aaral na ito ay ang pagkuha ng

porsyento o bahagdan upang makuha ang resulta ng pag-aaral na ito.

Hipotesis

Ang mga pangunahing suliranin na nangangailangan ng solusyon upang malutas at

magkaroon ng mga kasagutan. Ang layuning magkaroon ng pag-aaral para sa mga kasagutang

mga suliranin.

Ang nabanggit na suliranin ay ano ano ang paggawa ng baur. May layunin na

malaman ang kung ano anong pamamaraan ang ginagamit ng mga manggagawa. Ang kanilang

mga pamamaraan ay nababatay sa mga ninanais ng mga mamiili. Gumagamit ang mga

manggagawa ng ibat’t ibang pamamaraan sa paggawa nito upang maging maganda at maayos

ang kalalanasan nito.

13
Kahalagahan ng Pag-aaral

Malaki ang maitutulong ng pag-aaral na ito lalong lalo na sa mga mag-aaral, mga

gumagawa ng antik at sa lahat ng makakabasa rito dahil mas lalawak pa ang kanilang kaalaaman

tungkol sa ibat-ibang antik ng Tugaya, kung paano ito ginagawa at ang kahalagahan nito

kahalagahan nito sa lipunan.

14