10

lơ-xru, người ta đã chính thức công nhận khái niệm phân tú. Khái niệm này duoc định
nghǐa như sau: “phân từ là lưong vât chát nho nhât tham gia vào các phàn ứng hóa học và
quy định nên các tính chất của nớ”. Định nghĩa này đã được Menđê-lê-ép dùng làm một
trong những cơ sở quan trọng để viết cuốn sách “những cơ sở hóa học”. Định nghĩa đó
cũng được coi là định nghĩa cơ bản và được sử dụng trong Hóa học suốt từ cuối thế kỷ
XIX cho đến những giai đoạn sau này. Tuy nhiên, trong sự phát triển của Hóa học, do xuất
phát từ cách tiếp cận khác nhau mà đã hình thành những định nghĩa khác nhau về phân
tử. Chẳng hạn, nếu dựa vào những dữ kiện vật lý về cấu trúc phân tử hoặc sự tương tác
hóa học giữa các phân tử với nhau người ta lại cho rằng, phân tử là lượng vật chất
nhỏnhất có khả năng tồn tại độc lập, hoặc phân tử là lượng vật chất nhỏ nhất tham gia vào
tương tác Hóa học với các tiểu phân khác.
O thời kỳ mà cấu tạo của các chất rắn và 10
chất lỏng chưa được nghiên cứu, việc kiểm tra
học thuyết phân tử bằng thực nghiệm chủ yếu dựa vào việc khảo sát tính chất của các
chất khí thì các định nghĩa trên đều cùng tồn tại. Trong những điều kiện như vậy, mâu
thuẫn giữa các định nghĩa trên về khái niệm phân tử chua nay sinh. Nhưng khi những
phương pháp nghiên cứu mới về Vật lý đã cho phép hiểu rõ cấu tạo của một loạt những
chất rắn và chất lỏng, đặc biệt là những thành tựu của môn Hóa tinh thể thì người ta thấy
một điều rất rõ ở nhiều hợp chất hóa học, ví dụ ở đa số các muối vô cơ ở thể rắn không có
những phân tử tồn tại độc lập, nghĩa là có cấu trúc xác định. Khi đó xuất hiện mâu thuẫn
trong các định nghĩa vềphân tử đã nêu ra ở trên, cụ thể là mâu thuẫn giữa định nghĩa thứ
nhất và định nghĩa thứ hai. Việc giải quyết mâu thuẫn đó không thể thực hiện bằng thực
nghiệm, tức là không thể sử dụng thực nghiệm để chứng minh định nghĩa nào là đúng,
định nghĩa nào là sai. Trong bối cảnh đó người ta thiên về định nghĩa thứhai, bởi vì định
nghĩa đó phản ánh được những đặc trưng về cấu trúc, dưới góc độvật lý của vật chất.
- Từ định nghĩa thứ hai- phân tử là lượng vật chất nhỏ nhất có khả năng tồn tại
độc lập- một số nhà hóa học đã cải biến thành định nghĩa: Phân tử là những phần
tửnhỏ nhất của vật chât, có những tính chất căn bản có khả năng tồn tại độc lập
và được cấu tạo từ các nguyên tử giống nhau hoặc khác nhau. Các nguyên tử
này kết hợp với nhau tạo thành một khối thống nhất bởi những mối liên hệ hóa
học. Nhưvậy, người ta đã thay thế định nghĩa về phân tử dưới góc độ hóa học
bằng định nghĩa về phân tử mang tính vật lý. Việc thay thế và chuyển đổi đó diễn
ra đúng dưới ánh sáng của lý thuyết hiện đại về cấu trúc vật chất, nhưng lại không
phải là
2. Phép biện chứng trong khái niệm phân tủ
- Cùng với sự nảy sinh khái niệm nguyên tố hóa học, trên cơ sở đề xuất của Avô-
ga-đrô, Lô-răng và Can-ni-đa-rô tại đại hội các nhà hóa học vào năm 1860 ở
Các-