ВОВЕД

Извори на сигнали и напојувања - Независни генератори

1. Независен напонски генератор (идеален), сл. 1а: вредноста на неговиот напон е однапред
позната. Примери:
V = 12 V; v(t) = 311V·sin (314·t)
i

V V v(t) V R

Слика 1а Слика 1б
Вредноста на струјата низ независниот напонски генератор може да се одреди единствено
преку решавање на колото во кое тој е поврзан. Пример: за сл. 1б, вредноста на струјата i е:
V
i=
R
2. Независен струен генератор (идеален), сл. 2а: вредноста на неговата струја е однапред
позната. Примери:
I = 500 mA; i(t) = 1mA·sin (314·t + π)

I
I v R

Слика 2а Слика 2б
Вредноста на напонот кој владее на краевите на независниот струен генератор може да се
одреди единствено преку решавање на колото во кое тој е поврзан. Пример: за сл. 2б,
вредноста на струјата v е:
v = IR

2. Реални генератори: Идеалниот напонски генератор има нулта внатрешна отпорност (затоа
кога ќе се исклучи претставува куса врска), а идеалниот струен генератор има бесконечно
голема внатрешна отпорност (исклучен: отворено коло). Во праксата генераторите не се
идеални, туку имаат реална внатрешна отпорност, која се манифестира како сериска
отпорност во случајот на реален напонски генератор (сл 3а), или паралелна отпорност во
случајот на реален струен генератор (сл 3б).

RS Ако RS е доволно мала Ако RP е доволно голема

отпорност, напонскиот отпорност, струјниот генератор
генератор може да се I RP може да се смета за идеален.
V
смета за идеален.

Слика 3а Слика 3б

1
Извори на сигнали и напојувања - Зависни генератори

1. Напонски контролиран напонски генератор: Вредноста на напонот на неговите краеви

зависи пропорционално од некој друг напон во колото. Коефициентот на пропорционалност
a е бездимензионална големина. Струјата низ овој тип на генератор се определува преку
решавање на колото во кое тој е поврзан.

vk
a·vk

2. Струјно контролиран напонски генератор: Вредноста на напонот на неговите краеви

зависи пропорционално од некоја струја во колото. Коефициентот на пропорционалност r
има димензија на отпорност. Струјата низ овој тип на генератор се определува преку
решавање на колото во кое тој е поврзан.

ik
r·ik

3. Струјно контролиран струен генератор: Вредноста на неговата струја зависи

пропорционално од некоја друга струја во колото. Коефициентот на пропорционалност β е
бездимензионална големина. Напонот на краевите на овој тип на генератор се определува
преку решавање на колото во кое тој е поврзан.

ik
β·ik

4. Напонски контролиран струен генератор: Вредноста на неговата струја зависи

пропорционално од некој напон во колото. Коефициентот на пропорционалност g има
димензија на проводност. Напонот на краевите на овој тип на генератор се определува преку
решавање на колото во кое тој е поврзан.

vk
g·vk

2
Пасивни елементи во колата

Отпорник
i
v1
v v1 − v2
v R i= i R
i=
R R
v2

Кондензатор : акумулира енергија во форма на количество електрицитет

i
dv(t )
Во временски домен: i (t ) = C
v C dt
t
1
v(t ) = v(t = 0) +  i ( x)dx
C0

Во домен на наизменични комплексни големини: I = jCV

Индуктивен елемент (калем) : акумулира енергија во форма на магнетен флукс

i
di(t )
Во временски домен: v (t ) = L
v L dt
t
1
i(t ) = i(t = 0) +  v( x)dx
L0
Во домен на наизменични комплексни големини: V = jL I

3
Тевененова теорема: Помеѓу две точки A и B, дел од колото кој се состои од генератори
(зависни и независни) и отпорници, може да се еквивалентира со еден тевененов напонски
генератор VT и еден тевененов отпорник RT. Вредноста на тевененовиот генератор е оној
напон кој владее помеѓу точките A и B кога врската кон останатото коло ќе се прекине.
Вредноста на тевененовиот отпорник е онаа отпорност која постои помеѓу точките A и B
кога ќе се исклучат сите независни генератори.

А RТ А
Генератори, Останато VТ Останато
отпорници B коло B коло

А А
Исклучени
Генератори,
B VТ независни B
отпорници
генератори RТ

Нортонова теорема: Помеѓу две точки A и B, дел од колото кој се состои од генератори
(зависни и независни) и отпорници, може да се еквивалентира со еден нортонов струен
генератор IN и еден нортонов отпорник RN. Вредноста на нортоновиот генератор е онаа
струја што тече низ кусата врска која ги поврзува точките A и B (врската кон останатото
коло е прекината). Вредноста на нортоновиот отпорник е онаа отпорност која постои помеѓу
точките A и B кога ќе се исклучат сите независни генератори.

А А
Генератори, Останато IN
B RN Останато
отпорници коло B коло

А А
Исклучени
Генератори,
B IN независни B
отпорници
генератори RN

4
Задачи:

1. За колата прикажани на сликите, да се определат изразите за напоните V1 и V2 во зависност

од напонот VA и вредностите на отпорниците.
i
а) VA
i=
V1 R1 R1 + R2
VA R1
V1 = iR1  V1 = V A напонски делител
R1 + R2
V2 R2
R2
V2 = iR2  V2 = V A
R1 + R2

VA
Специјален случај: R1 = R2  V1 = V2 =
2

i
б) R2 R3 со оваа еквиваленција колото
R23 = R2 R3 =
R2 + R3 се сведува на примерот од сл. а)
V1 R1
R1
VA V1 = iR1  V1 = V A
R1 + R23
V2 R2 R3 R23
V2 = iR23  V2 = V A
i2 i3 R1 + R23

в) i1 i2 = i1 + i1 = (1 +  )i1
V A = V1 + V2 = i1 R1 + i2 R2
R1
V1 V A = i1 R1 + (1 +  )i1 R2
VA
VA (1 +  )V A
i1 =  i2 =
β·i1 R1 + (1 +  ) R2 R1 + (1 +  ) R2
V2 R2
R1
i2 V1 = i1 R1  V1 = V A
R1 + (1 +  ) R2
(1 +  ) R2
V2 = i2 R2  V2 = V A
R1 + (1 +  ) R2

И ова коло би можело да се еквивалентира со колото на сл.а), ако на местото на отпорникот

R2 се постави еквивалентен отпорник (1+β)R2.

5
2. За колoтo прикажанo на сликaтa, да се определат изразите за струите I1 и I2 во зависност од
струјата IA и вредностите на отпорниците.

v = I A (R1 R2 ) = I A
а) R1 R2
R1 + R2
v R2
I1 =  I1 = I A струен делител
R1 R1 + R2
IA
v R1 R2 v R1
I2 =  I2 = I A
I1 I2 R2 R1 + R2

IA
Специјален случај: R1 = R2  I1 = I 2 =
2

3. За колото прикажано на сликата да се определат сите напони и струи во зависност од

струјата IA и вредностите на отпорниците.
V 1 = I A R1
 1 
R1  R2 + 

V2 =IA  
j C
V1 R1 1
R1 + R2 +
IA C j C
1
V2 R1 R2 R2 +
jC
I1 = I A
I1 I2 1
R1 + R2 +
jC
R1
I2 = IA
1
R1 + R2 +
jC

6
4. Да се поедностави колото на сликата употребувајки ја:
а) тевененовата теорема
б) нортоновата теорема

RB1 RC1

VCC
VBB

RC2
RB2 RE

Решение:
а) Тевененова теорема:

RB 2
VT 1 = VBB
RТ2 RB1 + R B 2
RB1 R B 2
RТ1
VТ2 RT 1 = RB1 RB 2 =
R B1 + R B 2
RC 2
VT 2 = VCC
VТ1 RE RC1 + RC 2
RC1 RC 2
RT 2 = RC1 RC 2 =
RC1 + RC 2

б) Нортонова теорема:
VBB
I N1 =
RB1
RB1 RB 2
IN2 R N 1 = RB1 RB 2 =
IN1 RN2 RB1 + RB 2
RN1 RE
2 VCC
IN2 =
RC1
RC1 RC 2
R N 2 = RC1 RC 2 =
RC1 + RC 2