2.

Ikasgaia: ZELULAK ETA

EHUNAK
1.- Ehun adiposoa edo gantz ehuna.
2.- Ehun konektiboa.
3.- Ehun epiteliala.
4.- Gihar ehuna.
5.- Nerbio ehuna.
6.- Hezur ehuna.

1.- Ehun adiposoa edo gantz ehuna:

ADIPOZITO UNILOKULAREAK EDO GANTZ ZURIKO ZELULAK:
Gantz-ehunaren parte dira batez ere, baina badira ehun konektiboan
sakabanatuta daudenak ere. Kolore zuria (batzuetan horixka) koipeak bere
egoera freskoan duen koloreari dagokio. Energia gantz-azido neutroen
moduan biltegiratzen espezializatuta daude, organismoaren balantze
energetikoa positiboa denean. Organismo helduaren adipozitorik gehienak
mota honetakoak dira, Adipozito unilokulareek gantz tanta handi bat dute
zitoplasman.

Badira beste adipozito mota batzuk, hala nola multilokulareak, edo gantz
arrearen, beixaren eta arrosaren adipozitoak. Saguetan, adipozitoak zuri,
arre eta beix gisa sailkatzen dira, beren morfologiaren arabera.

Morfologia:
Adipozito unilokulare tipikoek forma borobildua dute. Zelulen tamaina
aldakorra da, eta erreserbako substantziez beteta daudenean, 100 edo
150 µm-ko diametrora irits daitezke. Adipozitoen diametroa ere aldatu
egiten da garapenean zehar. Adibidez, gizakietan, fetuan 40-50 µm-koa
da, jaioberritan 50-80 µm-koa, haurtxoetan 90-130 µm-koa, heldu
meheetan 50-200 µm-koa, eta heldu gizenetan 90 eta 270 µm-koa.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.1

Gehieneko tamaina oxigenoaren hedapenak eta zelulaz kanpoko
matrizearekiko interakzioek mugatzen dute.

 irudia.
Grasa
blanca.

Adipocitos uniloculares y septos de tejido conectivo. Tinción

tricrómica.

Adipozito unilokulareak lipido-tanta handia dute barruan, zitoplasmaren

zatirik handiena hartzen duena. Lipido-tantak organismo eukarioto
guztietan daude, eta horrek esan nahi du zelularentzat oinarrizko
funtzioak betetzen dituztela. Organulu horiek ez daude bi geruza lipidikoz
inguratuta, baizik eta lipido-geruza bakar batez, 5 nm inguruko lodierakoa,
erretikulu endoplasmatikoko mintzetatik eratorria, eta bimentinazko
harizpi sare batez estalita daude.

Lipido-tanta erretikulu endoplasmatikoarekin zein mitokondriekin

kontaktuan egon daiteke, eta horrek triglizeridoen esterifikazioa eta
degradazioa errazten ditu, hurrenez hurren. Lipido-tanten barruan
erretikulu endoplasmatikoko zisternak daude batzuetan, eta horrek
2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.2
jatorrizko organulua adierazten du. Gainerako organuluak eta begi
bakarreko adipozitoen nukleoa mintz plasmatikoaren kontra zanpatuta
daude. Edozein zelulatako organulu tipikoak dira: erretikulu
endoplasmatikoa, Golgi aparatua, mitokondriak eta abar. Tanta lipidikoaz
gain, zelula horiek leize-zuloek eragindako endozitosi-prozesu bizia
erakusten dute lipido-tanta eratzean, eta hori mikroskopia
elektronikoaren bidez ikus daiteke. Kabeolak adiposoaren mintzaren % 30
ere izan daitezke.

Normalean, adipozito handiak talde hexagonal irregularretan jartzen dira,

arraildura-loturen bidez konektatuta, eta, horrela, seinale elektrikoei
modu koordinatuan erantzun ahal izango zaie. Ezin da jakin koipe-
andeleko zelula guztiak konektatuta dauden edo konexio hori taldeka
egiten den.

Adipozito helduen mintz plasmatikoa inguratuz, kanpoko xafla izeneko

matrize estrazelularreko geruza bat dago, epitelioen xafla basalaren
antzekoa. Lamina horrek hesi selektibo gisa edo zelularen euste-egitura
gisa jardun dezake. VI motako kolagenoa, laminina eta heparan sulfatoa
ditu, baina ez fibronektina. Fibronektina adipozito heldugabeen kanpo-
laminan dago, baina helduetan lamininak ordezkatzen du.

2.- Ehun konektiboa:

EOSINOFILOAK
FIBROBLASTOAK
LINFOZITOAK
MASTOZITOAK

EOSINOFILOAK:
Eosinofiloak leukozitoak dira (zelula zuriak), eta aztertutako ornodun
guztien odolean eta ehun konektiboetan daude. P. Ehrlichek 1879an
deskribatu zituen, nahiz eta seguruenik askoz lehenago ikusi ziren. Funtzio
nagusiak bizkarroi helmintoen aurkako defentsa, erantzun alergikoak,
ehunen hantura eta immunitatea dira. Baina gero eta argiagoa da
birmoldaketa jasaten duten ehunen homeostasian parte hartzen dutela,
bai osasuntsu bai kaltetuta.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.3

Basofilo eta neutrofiloekin batera, granulozito izeneko leukozitoen taldean
sartzen dira, haien zitoplasmak granulu ugari baititu, molekula azidoak
dituztenak eta eosinarekin kolore arrosa biziz tindatzen direnak. Hain
zuzen ere, izen eosinofiloa granulu horiek eosinarako duten irrikatik dator.

Baldintza normaletan, eosinofiloak odoleko leukozitoen % 2tik % 4ra

bitartekoak dira. Odol-uholdea uzten dutenean, organoetako ehun
konektiboetan kokatzen dira, non proportzio hori nabarmen handitu
daitekeen. Bitxia bada ere, eosinofiloak hainbat animalia-espezietan
aurkitu dira, hala nola, krustazeo edo oskoldunetan, intsektuetan,
ugaztunetan, arrainetan eta hegaztietan, eta horrek esan nahi du
eboluzioaren aldetik funtzio garrantzitsua dutela.

Morfologia
Eosinofiloak 15 µm-ko diametroa duten zelula biribilduak dira, odoleko
beste zelula batzuk baino handiagoak, hala nola eritrozitoak, linfozitoak
edo basofiloak. Mikroskopia optikoan nukleo bilobulatu bat ikusten da, bi
lobuluak lotzen dituen zubi nuklear fin batekin (1. irudia). Nukleoaren
morfologia espezieen arabera alda daiteke. Adibidez, arratoiaren kasuan
nukleoa eraztun moduan aurkezten da. Zitoplasmak ale oso patenteen
kopuru handia du, granulu espezifikoak deiturikoak, eta eosina bezalako
koloratzaile azidoekin kolore gorri laranjarekin tindatzen dira.

1. irudia. Eosinofiloen irudiak. Ezkerreko lehenengoan monozito bat ere

agertzen da, eta laugarrenean linfozito bat.

FIBROBLASTOAK:
Fibroblastoa ehun konektiboaren mota zelular bereizgarria eta ugariena
da, eta bere funtzio nagusia ehun mota horren zelulaz kanpoko
matrizearen sintesia eta mantentzea da. Oro har, "Blasto" atzizkia zelula
heldu batek sortzen duen zelula ama edo bereizi gabe bati erreferentzia
egiteko erabiltzen bada ere, kasu honetan, ordea, zelularen egoera
metabolikoa eta ugaritzeko gaitasuna adierazteko erabiltzen da.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.4

Hala, fibroblastoa eta fibrozitoa zelula-mota bereko bi egoera desberdin
dira. Fibroblastoa da egoera aktiboa eta fibrozitoa gutxien aktiboa. Autore
askok zelula gazte sintetizatzaile eta ugaria aipatzen dute, fibroblastoa eta
fibrozito terminoa bezala, zelula ez-sekretu eta zahar batentzat gordetzen
dute, matrizearen funtzio sintetizatzaileari dagokionez. Joera orokorra,
ordea, fibroblastoaz hitz egitea da, bi formak aipatzeko.

Fibroblastoa gaur egun ehunen birsorkuntzaren ikerketako zelula

izarretako bat da, eta aspalditik erabiltzen da in vitro esperimentu
askotan. 2006an enbrioien fibroblastoek eta saguen helduek enbrioien
zelula amen antzeko propietateak hartzea lortu zen. Horretarako, lau
transkripzio-faktoretarako kodetzen zuten erretrobirus bidezko 4 geneko
adierazpena aldatu zen. Zelula berri horiei zelula ama pluripotentzia
induzituak edo IPSc (induced pluripotent stem cells) deitu zitzaien. 2007an,
giza fibroblastoetatik IPSc lortu zen. Horrek ikerketa eremu berri bat ireki
du, ehunen birsorkuntzan bide berriak esploratzen dituena enbrioien
erabileraren beharrik gabe.

Morfologia:
Fibroblastoak oso aldakorrak dira formari eta tamainari dagokienez,
dauden organoaren eta jarduera-egoeraren arabera. Oro har, zelula
fusiformeak (1. eta 2. irudiak) edo luzapen zitoplasmatikoak dituzten izar-
zelulak dira, nahiko laburrak eta zabalak izan daitezkeenak, edo luzeak,
meheak eta oso adarkatuak. Azken kasu horretan, fibroblastoak elkarren
artean kontaktuan egon daitezke, lotura motako loturengatik edo
kontaktu fisiko
sinpleengatik.

Ehun konektiboan dauden

gainerako zelulekin ere
elkarreragiten dute, hala
nola neuronak, gihar
zelulak, zelula endotelialak,
leukozitoak eta beste
batzuk, kontaktu fisiko
zuzenen bidez, matrize
estrazelularra bitartekari
gisa erabiliz edo
substantziak jariatuz.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.5

 1. irudia: Fibroblastos en la dermis. En la dermis hay muchos
otros tipos celulares difícilmente identificables con tinciones
generales como ésta.

2. irudia:
Fibroblastos en la
dermis. Esta
imagen pertenece
a un tejido
conectivo denso
irregular donde
los fibroblastos se
encuentran entre
paquetes de fibras
de colágeno.

LINFOZITOAK:
Animalietan organismoaz kanpoko eragileak ezagutzeko eta ezabatzeko
gai diren zelula-multzo bat dago, hala nola birusak, bakterioak, kanpoko
molekulak edo gaizto bihurtu diren berezko zelulak, tumore-zelulak kasu.
Zelula multzo horrek immunitate-sistema deritzona osatzen du, hau da,
organismoaren defentsa-sistema, eta erantzun immunea esaten zaio
molekula edo agente arrotzen aurrean duen eraginari.

Linfozitoak immunitate-sistemako zelulak dira, eta erantzun immunean

parte hartzen dute. Linfozitoak leukozito agranularrenak dira, zitoplasman
ez baitute granulurik mikroskopio optikoarekin behatzen direnean.
Erantzun immunean parte hartzen duten beste zelula batzuk leukozito
granularrak (neutrofiloak, basofiloak eta eosinofiloak), makrofagoak,
zelula dendritikoak, mastozitoak eta abar dira.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.6

Linfozitoak odol-sistemaren bidez mugitzen dira gorputzetik, baina utzi
egin dezakete eta ehunen barrualdetik mugitu narrastiaren bidez. Bi
linfozito mota handi daude: B eta T. Biek azpimotak dituzte. B linfozitoen
funtzioa antigorputzak sortzea da. Antigorputzak immunoglobulina
motako proteinak dira, eta organismoaz kanpoko molekulak ezagutzen
dituzte. B linfozito bakoitza immunoglubulina mota bakarra sortzeko gai
da. Immunoglubulina molekula arrotzarekin elkartzen denean, marka hori
suntsitu egingo da.

T linfozitoek infektatu diren edo gaiztotu diren zeluletan eragiten dute.

Bada hirugarren linfozito mota bat, "Natural killer" edo hiltzailea izenekoa,
infektatutako zelulak eta tumore-zelulak ere hiltzen dituena.

B eta T linfozitoak hezur-muinean sortzen dira eta odolean eta sistema

linfatikoan aurki daitezke. Linfozitoak erraz ikusten dira odol-frotisetan.

B linfozitoak:
Memoriazko B linfozitoak linfozitoak dira, patogeno edo substantzia arrotz
bati emandako erantzun immunean jada aktibatu zirenak, eta
organismoan geratzen direnak erantzun askoz azkarragoa emateko
substantzia bera organismoan sartzen den hurrengoan. Urteetan egon
daitezke organismoan. B linfozito erregulatzaileak (edo Bregs) B
linfozitoen % 0,5 inguru dira pertsona osasuntsuetan. Hanturaren aurkako
efektuak dituzte eta T linfozito erregulatzaileak sortzen laguntzen dute.

T linfozitoak:
Iruzurrean garatzen diren lifnfozitoak dira, eta beste linfozito
batzuengandik bereizten dira gainazalean T hargailuak eramateagatik.

Hiltzaileak edo zitotoxikoak: Gorputzeko zelulen gainazala eskaneatzen

dute, patogenoek infektatu dituzten edo gaizto bihurtu diren
antzemateko. Hala bada, hil egingo dituzte. Hainbat mota daude:

3. "Helpers": Immunitate-sistemako beste zelula batzuei laguntzen

diete immunitate-erantzunean. T helpers linfozito mota
desberdinak daude, eta batzuk beste batzuk baino
eraginkorragoak dira germen motaren arabera.
4. Erreguladoreak: Immunitate-sistemako beste zelula batzuk
kontrolatzen edo inhibitzen dituzte. Ondorio onuragarriak eta
kaltegarriak dituzte.
2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.7
 5. Memoria-tonak: Organismoan infekzio baten ondoren egoten
dira, eta patogeno berak beste infekzio bat eragin ondoren,
erantzun-abiadura handitzen laguntzen dute.

Hiltzaile naturalak: T linfozitoen talde heterogeneo bat dira, bai

erregulatzaileen bai hiltzaileen ezaugarriak dituztenak, beste zelula
immuneen jarduera arautu dezaketelako eta zuzenean zelula infektatuak
hil ditzaketelako.

MASTOZITOAK
Mastozitoak berezko ehun konektiboetan ugari diren zelulak dira, zelula
mieloideetatik eratorriak eta barnean histamina eta heparina bezalako
substantziekin granulu ugari dituztenak. Itxura borobildua dute eta
pikorrek metakromasia dute (koloratzaileaz bestelako kolorea hartzen
dute). Mastozitoak immunitate-sistemarekin lotuta daude, zehazki,
hirpersentsibilizazio- eta alergia-erreakzioekin.

Paul Ehrlichek XIX. mendearen amaieran aurkitu zituen anilinarekin

tindatzen ziren zelulak zirela eta zitoplasman granulu metakromatikoak
zituztela. "Mastzellen" deitu zien (alemanez, ondo elikatuta), pentsatzen
baitzuen bere pikorrak zeuden ehunetik hartzen zuten elikagaien prozesu
fagozitiko baten hondarrak zirela. Ordutik, mastozitoak ornodun talde ia
guztietan aurkitu dira, arrain talde batzuk barne. Horregatik, ziurrenik
filogenetikoki antzinako zelulak dira.

Morfologia:
Mikroskopio optikoan, mastozitoek forma borobildua edo oboidea dute,
eta gizakietan, 8-20 mikrometroko diametroa dute, aztertutako
organoaren arabera. Nukleoa ez da obalatua eta erdiko posizioan dago.
Ezaugarri metakromatikoak dituzten pikorrez betetako zitoplasma da
zelula mota honen bereizgarriena. Hau da, tindatzeko erabiltzen den
koloratzailearen kolorea biratzeko gaitasuna dute. Adibidez, toluidinazko
urdina edo metilenozko urdina erabiltzen denean, aleak kolore
gorrixkakoak dira (1. eta 2. irudiak). Horren arrazoia heparina da,

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.8

glikosaminoglikano sulfatatua.

1. Irudia: mastozitoak, purpura kolorekoak, txerri-larruaren dermisean.

Tindaketa toluidinaren urdinarekin egiten da, baina mastozitoen pikorrek
metakromasia dute eta zitoplasmari itxura purpura ematen diote.

2. irudia. Toluidinazko urdinez tindatutako mastozitoak ebaki erdifin

batean (0.5 µm).

3.- Ehun epiteliala:

ZELULA ENDOTELIALAK
ENTEROZITOAK
HEPATOZITOAK
KERATINOZITOAK

ZELULA ENDOTELIALAK
XIX. mendearen hasieran, von Reckingausenek odol-hodiak zelula-geruza
batez estalita zeudela deskribatu zuen. Geruza hori lodiera-zelula batekoa
da, eta zelula endotelialek osatzen dute. Zelula horiek odolarekin eta
linfarekin kontaktuan dauden sistema kardiobaskularreko eta linfatikoko
hodien barne-azalera dira, hurrenez hurren. Kalkuluen arabera, azalera
endoteliala 350 m2 ingurukoa da, eta zelula endotelial 1etik 6.1013ra, hau
guztia gizakietan. Gizaki heldu baten kasuan, zain eta kapilar-arterien
luzera 90000 km ingurukoa dela kalkulatu da (munduari bira bi aldiz baino
gehiago).

Zelula endotelialak lautu egiten dira eta lotura-konplexuen bidez daude

elkarri konektatuta. Beren eginkizun nagusia odolaren edo linfaren eta
ehunen plasma interstizialaren arteko bitartekari lanak egitea da.
Odolaren propietate fisikoei ere laguntzen diete, egoera normaletan zein
patologikoetan, eta garrantzitsuak dira leukozitoak odolaren eta ehunen
artean igarotzeko.

Morfologia:
Zelula endotelialak oso lautuak dira, eta nukleoa zelularen egiturarik
altuena izan daiteke, nukleoa egitura berdindua ere izan arren. Forma
zelularra estaltzen duen hodiaren diametrora egokitzen da (1., 2. eta 3.
irudiak). Horrela, kapilar finenetan, zelula endotelial batek hodiaren
2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.9
zirkunferentzia osoa zabal dezake; horrela, zelula endotelialen segida
izango litzateke kapilarra osatuko luketena, eta arteriak eta zainak

bezalako edalontzi zabalagoetan, berriz, hainbat zelula endotelial behar

dira ontziaren perimetroa barrutik estaltzeko.

1. irudia. Odol-hodien irudia, non zelula endotelialak (geziak; epitelio

sinplea) ikusten diren, barne-geruza osatuz.

2. irudia. Nerbio-sistemako
odol-hodien irudia, non zelula
endotelialak (geziak) ikusten
diren.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.10

3. irudia. Transmisioko
mikroskopio elektronikoko irudia.
Bertan, zelula endotelial bat
ikusten da, ilearen perimetro
osoa osatzen duena, eta
eritrozito bat barruan.

ENTEROZITOAK
Enterozitoak zutabe-zelulak dira, hesteko mukosaren epitelio prismatiko
sinplearen zatirik handiena osatzen dutenak (1. eta 2. irudiak). Ugariagoak
dira heste meharraren epitelioan lodian eta gehigarrian baino. Heste
meharrean hesteetako epitelioko zelula guztien % 80 ere izan daitezke.
Bere egiteko nagusia nutrizio substantzia edo mantenugaiak heste-argitik
xurgatzea eta gorputzaren barrualdera garraiatzea da. Kontuan izan behar
da hesteetako epitelioa kanpoko ingurunearekin kontaktuan dagoen
gorputzaren azalera handiena dela, azala baino handiagoa.

1. irudia. Arratoi baten heste meharraren irudia. Bertan, enterozitoak

agertzen dira, hesteetako mukosaren epitelioaren zatirik handiena hartuz.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.11

2. irudia. Arratoi baten heste meharra ekortzeko mikroskopia
elektronikoko irudia, enterozitoak erakusten dituena.

Morfologia
Enterozitoek mikrobilositate apikalak dituzte (3. irudia), mitokondria ugari
oinarrian, eta erretikulu endoplasmatikoa eta Golgi-ren aparatu oso
garatua. Epitelioaren osotasuna, hau da, enterozitoak elkarren artean
lotuta egotea, zelula-geruza zigilatu bat osatuz, zelularteko espaziorik utzi
gabe, ondoko enterozitoen artean ezartzen diren lotura-konplexuen
araberakoa da (4. irudia). Lotura estuak eta lotura itsasgarriak daude
zelularen azalera apikaletik gertu.

Enterozitoen alboetako mintzek batez ere desmosomen eta arraildura-

lotura batzuen bidez eragiten diote elkarri. Bere mintz basaletan
hemidesmosomak daude, eta hauek enterozitoak lamina basalari lotuta
mantentzen dituzte.

3. irudia. Arratoi
baten heste
mehearen
epitelioaren
irudia,
mikroskopio
optiko batekin
(ezkerrean) eta

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.12

ekortze-mikroskopio elektroniko batekin (eskuinean) hartutakoa. Bertan,
enterozitoek beren gainazal libreetan dituzten mikrobilotasunen estaldura
erakusten da.

4. irudia. Zelularen enterozitoetan eta domeinu apikal eta basolateraletan

dauden lotura-konplexuak irudikatzen dituen eskema.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.13

HEPATOZITOAK
Hepatozitoak gibeleko zelulak dira, eta organo horren masaren % 80 eta
zelulen % 60 osatzen dute, gutxi gorabehera. Hepatozitoei zelula
parenkimatikoak ere deitzen zaie, gibeleko parenkima osatzen dutelako.
Lodierako zelula bateko xaflak eratzen dira, eta xafla horiek bata
bestearekin lotzen dira, hiru dimentsioko egiturak eratuz, belaki gisa (1.
eta 2. irudiak). Bizitza nahiko luzea dute, gutxi gorabehera 5 hilean behin
berritzen baitira, baina birsortze-prozesuak dauden ala ez araberakoa da.
Gibelean kalteak daudenean, hepatozitoek ahalmen handia dute
kaltetutako zatia ugaltzeko eta birsortzeko.
1.

irudia. Gibelaren antolaketa. E irudian xehetasun handiagoz ikusten dira

hepatozitoak.

2. irudia. Hepatozito binukleatuen eta barruan eritrozitoak dituzten

sinusoideen xehetasuna. Zitoplasmako gune zuri periferikoak lipido-
biltegiak dira.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.14

Morfologia:
Hepatozitoak zelula poliedrikoak direla esan ohi da, hau da, hainbat
aurpegi dituztela. Normalean 6 aurpegi, nahiz eta kopurua aldakorra izan.
Aurpegiak espazio sinusoidal batekin edo hepatozito batekin kontaktuan
egon daitezke (3. irudia). Zelula handiak dira, 20 eta 30 µm arteko
diametrokoak. Nukleo biribilduak eta zelulan zentratuak dituzte, eta gibel
helduetan hepatozito askok (guztizkoaren % 25 arte) bi nukleo dituzte (2.
irudia).

Hepatozitoen nukleo gehienak tetraploideak dira, hau da, zelula normal

diploide baten DNA edukiaren bikoitza dute, baina kromosoma
bakoitzaren 4 kopia edo gehiago izan ditzakete. Nukleoen tamaina
aldakorra da, eta ploidia-mailarekin lotuta dago; ploidia-maila handitu
egiten da gizabanakoaren adinarekin. Heterokromatina sakabanatua dute,
eta nukleolo bat edo gehiago, ondo patenteak. Oso arraroa da
hepatozitoak mitosian aurkitzea.

Zitoplasmaren itxura aldakorra da, eta haren egoera fisiologikoaren

araberakoa, batez ere koipe- edo glukogeno-biltegiek eraginda.
Hepatozitoaren zitoplasmak mitokondria txiki eta ugariak ditu, 800 eta
1000 bitartean zelula bakoitzeko. Zelula hepatiko batek Golgiren 50
konplexu izan ditzakeela
kalkulatu da, eta horiek 3-5
zisternako pilak osatu ohi dituzte
zisterna zabalduen alboetako
guneekin eta gorputz trinkoekin.
Zisterna-pilak apur bat
sakabanatuta daude, batez ere
behazun-hodietatik gertu (3. eta
4. irudiak).

Hepatozitoek peroxisoma ugari

dituzte (200 eta 300 artean),
beste zelula mota batzuek baino
gehiago. Behazun-kanalikuluen
inguruan ere lisosoma ugari ikus
daitezke, baina baita
zitoplasmaren gainerakoan ere.
3. irudia. Hepatozito baten
ultraegituraren eskema.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.15

4. irudia. Ekortze-mikroskopio elektronikoarekin hartutako irudia, gibeleko
hepatozitoak dituena. Kapilar sinusoidalak ikus daitezke hepatozitoen
xaflen artean. Kalibre txikiko kanal irregularrak behazun-kanalikuluak dira,
hepatozitoen mintz plasmatikoz osatuak.

KERATINOZITOAK:
Keratinozitoak epidermisaren zatirik handiena osatzen duten zelulak dira.
Zelulek oso matrize estrazelular gutxi askatzen dutenez, alboko
keratinozitoen zelula-mintzak oso hurbil egoten dira. Gainera, desmosoma
ugariek mesede egiten diote horri, epidermisaren kohesioa eta osotasuna
mantentzea ahalbidetzen baitute. Keratinozitoak sintetizatzen dituzten
proteina familia nagusia keratinak dira, zitoeskeletoaren tarteko filamentu
mota bat. Keratinozitoek epitelioaren oinarrizko zatian hasten den eta
epitelioaren azalekoenean amaitzen den bizi-ziklo bereizgarria dute.

Morfologia eta bereizketa:

Keratinozitoen morfologia ez da konstantea bizitzan zehar, gizakietan
hilabete ingurukoa baita. Aldaketa hori pixkanaka gertatzen da,
epidermisaren oinarrizko aldetik, jaiotzen diren tokiraino,
azalekoeneraino, non hil eta askatu egiten diren. Prozesu honetan
gertatzen diren desberdintasun morfologikoak geruza edo estratu moduan
agertzen dira. Estratuak, barnekoenetik azalekoenera, basala, arantzatsua,
pikortsua eta korneoa dira. Basala izan ezik, nahiko konstantea baita,
beste geruzen lodiera aldakorra da gorputzaren eremuaren arabera (1.
irudia).
Geruzen multzoa, hau da, epidermisa, 50 µm inguruko lodieratik
marruskadura txikia duten gorputz-eremuetan 1 mm baino gehiagora alda
daiteke oinen edo eskuen oinplanoa bezalako eremuetan, non

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.16

marruskadura handia den.

1. irudia. Epidermiseko irudiak, lodiera desberdinekoak. A) Oin-oineko larru

lodia, B) esku-ahurreko azal lodia, D) eskuaren lodiera ertaineko azala, C
eta E) ezpaineko azal fina. Denak arratoiarenak dira. Ikus daitekeenez,
keratinozitoen estratuak, bereiztean, larru lodietan bakarrik antzematen
dira, nahiz eta bereizketa-prozesu hori azal finaren epidermisean ere
gertatzen den.

4.- Gihar ehuna:

KARDIOMIOZITOAK
ESKELETIKOAK

KARDIOMIOZITOAK:
Kardiomiozitoek edo gihar zelula kardiakoek bihotzeko hormetako bihotz
giharra osatzen dute. Beren eginkizuna odola ponpatzea da, uzkurdura eta
distentsioaren bidez, eta horrek bihotzaren sistole eta diastole bihurtzen
du, hau da, bihotzeko bentrikuluen uzkurdura eta erlaxazioa.

Kardiomiozitoak zelula mononukleatuak dira, nukleoa posizio erdigunean

dutenak (1. irudia). Gihar-zelula eskeletikoak baino laburragoak (80 eta
100 µm artekoak) eta zabalagoak (15 µm ingurukoak) dira, eta adarkatuak
dira. Zeharkako ildaskak dituzte, eta horien patroia gihar-zelula
eskeletikoen antzekoa da; zerrenda ilunak dituzte, aktina- eta miosina-
2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.17
harizpiak beren zitoeskeletoan gainjartzearekin bat datozenak, eta banda
argiak dituzte, aktina-harizpiei bakarrik dagozkienak. Hau da,
zitoeskeletoaren antolamendua zelula eskeletikoenaren antzekoa da.

Miosinazko harizpiak miosinazko 400 molekula inguruk osatzen dituzte,

1.600 nanometroko luzerarekin eta 10 nanometroko lodierarekin.
Sarkomeroaren A banda osatzen dute. Miofibrillak ez dira 1 µm-tik
gorakoak lodieran.

1. irudia. Arratoi-bihotz bateko pareta bentrikularreko kardiomiozitoak.

Ugaztunetan, kardiomiozitoen
mintz plasmatikoa, edo
sarkolema, inbaginatu egiten da
zeharkako tumuluak edo T
tumuluak eratzeko. Tumulu
horiek 5 eta 20 nm arteko
diametroa dute, gihar-zelula
eskeletikoenak baino handiagoa,
eta sarkomeroaren Z diskoen
mailan kokatzen dira. Muskulu-
zelula eskeletikoekiko beste
ezberdintasun bat da T
tumuluen eta erretikulu sarkoplasmatikoaren artean diadak sortzen direla,
triaden ordez, eta, gainera, mitokondria gehiago dituztela.

Kardiomiozitoen erretikulu endoplasmatikoak tumulu-sistema bat bezala

inguratzen ditu miofibrillak. Tumulu erretikular horien azpisistema bat

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.18

zeharka orientatuta dago, eta beste bat luzetara. Erretikulu
endoplasmatikoak kardiomiozitoan kaltzioa gordetzeko duen gaitasuna
muskulu eskeletikoan baino 100 aldiz txikiagoa da.

Bihotz-zelulek beren lodiera handitu dezakete hipertrofia bidez, eta hori

miofibrilla-kopurua handitzeagatik gertatzen da, edo miofrilla horien
atrofia bidezko lodiera murrizteagatik, baina ez da zelula-ugalketarik
izaten.

Kardiomiozitoak diskoen bidez lotuta daude. Disko horiek zerrenda ilun

gisa agertzen dira prestaketa histologikoetan, eta lotura-konplexuen
multzo bat dira eta lotura itsasgarriak (fascia adherens izenekoak hemen)
aurki daitezkeenak. Beraz, disko interkalarrak zelulen arteko mugak dira.
Lotura-konplexuen misioa gihar-zelulak kohesionatuta mantentzea da,
alboko zelulen zitoeskeletoaren ainguratze-gune nagusiak izanik. Badira,
halaber, arraildura-loturak kontrakzio-sinkronizazioa ahalbidetzen
dutenak, ondoko zelulen zitoplasmak zuzenean komunikatzen baitituzte.

Bihotzaren uzkurdura erritmikoa sistema autonomoak kontrolatzen du;

sistema autonomoak uzkurduren maiztasuna eta indarra doitzen ditu,
baina taupada-markagailu gisa funtzionatzen duten kardiomiozito berezi
batzuek sortzen dute. Horregatik, bihotz-giharrari uzkurdura nahigabeko
muskulu ildaskatua ere esaten zaio. Sistema autonomoko zuntzek tapada-
markagailu kardiomiozito horiek baliozkotzen dituzte beren erritmoa
erregulatzeko. Kardiomiozito guztiak ez dira taupada-markagailuak, eta ez
dute nerbio-sistema autonomoak inerbatuta egon behar; izan ere,
arraildura-loturen ondorioz, kardiomiozito guztiak elektrikoki lotuta daude
taupada-markagailu horietara. Bihotz-maiztasuna ere hormona bidez
erregulatuta dago.

ESKELETIKOAK
Gihar-zelula eskeletiko ildaskatuek borondatezko uzkurdura giharrak
eratzen dituzte, normalean tendoien bidez hezurretara ainguratuta
daudenak; baina bada hezurrei lotuta ez dagoen borondatezko giharrik
ere. Gihar-zelula eskeletikoak benetan sinzitioak dira, hau da, mintzak
inguratutako zitoplasma bat, nukleo ugari barne hartzen dituena. Zelula
oso luzeak dira, eta oso zitoeskeleto garatua dute, zelula-luzera laburtzeko
aukera ematen duena, eta horrek gihar-uzkurdura eragiten du, eta
horregatik mugimendua.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.19

Morfologia:
Zelula oso luzeak dira, eta hortik dator gihar-zuntz izena ere, hainbat
milimetrotatik metro bat baino gehiagoko luzera izan dezakeena.
Zeharkako ebaketa batean, 10 eta 100 µm arteko diametroa izan
dezakete.

Mioblastoak izeneko ehunka zelula gihar bereizi gabeen fusioari eta

ondorengo elongazioari esker lortzen dira dimentsio horiek. Gihar zelula
eskeletikoek zitoplasman periferikoki kokatzen diren nukleo asko dituzte,
sarkolema izeneko mintz plasmatikoaren azpian (1. eta 2. irudiak).
Nukleoak, mioblastoak batu eta berehala, zelula berriaren barruan
lerrokatzen dira, lurrazalera mugitzen dira eta zitoeskeletoarekin duten
interakzioari esker bertan geratzen dira.

Beste organulu batzuk ere mugitzen dira zelulen periferiarantz. Horrek

espazio intrazelular gehiena uzkurtze-makineriarentzat uzten du. Gihar-
zelula eskeletikoen mintz plasmatikoak inbaginazio ugari ditu T tumuluak
eratzeko. T tumuluak Z lerroen mailan sortzen dira (ikusi beherago) eta
muskuluen uzkurdurarekin inplikatuta daude.

1. irudia. Arratoi-hizkuntzako gihar-zelula ildaskatu eskeletikoak.

Eskuineko irudian hioide hezurrarekiko lotunea agertzen da, kasu honetan
ez da tendoirik eratzen.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.20

2. irudia. Gihar-zelula eskeletiko ildaskatuak, luzetara (goian) eta zeharka
(behean).

Gihar-zelula eskeletikoen barne-edukia zitoeskeletoak menderatzen du,

batez ere aktina eta miosina II harizpiek osatua; azken hori proteina
motore bat da. Biak miofibrilla izeneko sortetan elkartzen dira, eta puntu
gisa ikus daitezke gihar-zelulak zeharka mozten direnean (2. Irudia).

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.21

Miofibrilla bakoitza erretikulu
endoplasmatiko leuneko mintzez
inguratuta dago, erretikulu
sarkoplasmiko gisa (3. irudia).
Erretikulu endoplasmikoak tumulu-sare
bat osatzen du miofibrillak inguratuz, T
tumuluekin estuki lotuta dagoena.

Miofibrillen artean, mitokondriak eta

glukogeno-kumuluak ere badaude.
Miofibrillen artean ditugun organuluak
miofibrillen eta mintz plasmatikoaren
artean geratzen den espazioan
kontzentratzen dira.

3. irudia. T tumuluen eta erretikulu endoplasmatikoaren (sarkoplasmikoa)

arteko lotura. Biek inguratzen dituzte miofibrillak.

Gihar-zelula eskeletiko ildaskatuaren izena mikroskopio optikoarekin

luzetara behatzen denean banda argi eta ilunen patroi bat agertzen delako
sortzen da, ildaska gisa, zelularen ardatz nagusiarekiko perpendikularrean
jarrita (1,2 eta 4. irudiak). Bandeatu hori miofibrillek osatzen duten
zitoeskeletoaren harizpiak gainjartzearen ondorioa da.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.22

5.- Nerbio ehuna:
ASTROZITOAK
NEURONAK

ASTROZITOAK
Astrozitoak nerbio-sistema zentralean dauden zelulak dira (entzefaloa eta
bizkarrezur-muina). Oligodendrozitoekin batera, Schwann-en zelulak eta
mikroglia, nerbio-sistemako zelula glialen taldea osatzen dute. Astrozitoak
ugaztunen zelula glial mota ugarienak dira. Denbora luzez, garrantzi
txikiko zelulatzat hartu dira astrozitoak neuronekin alderatzen zirenean,
eta bazirudien haien funtzioak homeostasi neuronala mantentzera eta
nerbio-sistema zentralaren mugetan hesiak sortzen parte hartzera
mugatzen zirela.

Hala ere, gaur egun, askotariko paper gehigarriak ematen zaizkie, hala
nola:
 hesi hematoentzefalikoa kontrolatzea.
 odol-fluxua erregulatzea.
 neuronei euskarri metabolikoa eta antioxidatzailea ematea.
 neurotransmisoreak birziklatzea.
 Transmisio sinaptikoa erregulatzea.

Batzuetan, beste funtzio batzuk egoera patologikoetan edo garapenean

sortzen dira. Azkenaldian, neuronek erabiltzen duten informazioaren
prozesamenduarekin ere lotu dituzte. Datu interesgarria da primateen
bilakaeran astrozitoen proportzioa handitu egin dela neuronekiko.

Morfologia:
Astrozitoek proteina espezifiko bat dute beren zitoeskeletoan, zuntzezko
proteina glial azidoa izenekoa. Astrozito izena zitoeskeletoaren bitarteko
harizpi horiek zitoplasman agerian jartzen direnean duten izar-formatik
dator, nahiz eta benetako zelula-forma oso aldakorra izan daitekeen,
substantzia grisean (astrozito protoplasmikoak) edo substantzia zurian
(astrozito fibrosoak) egoteaz gain. Oso astrozito eraldatuak ere badaude,
hala nola Bergmann-en glia zerebeloan eta Müllerr-ena erretinan (1.
irudia).

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.23

1. irudia. Zelula glialen irudiak. A, B, C eta D entzefaloan dauden
astrozitoak dituzte. B-k astrozitoen eta neuronen arteko aldeak erakusten
ditu tamainari eta morfologiari dagokienez. A, B eta C artekoetan astrozito
protoplasmikoak agertzen dira; D motakoetan, berriz, zuntzezko
astrozitoak. E hizkian Bergmannen zelula glialak agertzen dira,
zerebelosaren azalean.

Zenbakia:
Astrozitoak entzefaloko glial motarik ugariena dira (2. irudia). Astrozito
kopurua aldatu egiten da zonaren arabera, baina entzefaloaren eremu
gehienen bolumenaren % 20-25 izaten da.

Eginkizunak:
Astrozitoak homogeneotzat jo izan dira beren funtzioei dagokienez,
nerbio-sistema zentraleko hainbat eskualde alderatzen zirenean, baina
gaur egun badakigu funtzionalki askotarikoak direla. Astrozitoen arteko
eta eskualde barruko desberdintasunak, batez ere, proteinen
adierazpenean izandako aldaketen ondorio dira, hala nola kanalak edo
mintzaren beste proteina batzuk.

Horien ondorioz, astrozitoen azpipopulazioak desberdinak dira antzeko

estimuluen aldean. Astrozitoak elektrikoki isilak dira, eta haien funtzioak
ezin dira neuronak aztertzen diren modu berean aztertu.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.24

NEURONAK:
Neuronak, zelula glialekin batera, nerbio-sistema zentrala eta periferikoa
osatzen duten zelulak dira. Sistema horien bidez, animaliek kanpoko
ingurunearekin eta gorputzaren barrualdearekin komunika daitezke,
seinaleak hartuz, informazioa prozesatuz eta erantzunak emanez,
normalean giharrak uzkurtuz organismoaren zatiak mugitzeko edo
mugitzeko. Neuronak dira funtzio horiek egiteko arduradun nagusiak,
mekanismo kimiko eta elektrikoen bidez informazioa jaso, prozesatu eta
igortzen espezializatuta baitaude, batez ere mintz plasmatikoarekin lotuta.

Funtzio horiek ezin ditu zelula batek banaka egin; elkarren artean
konektatuta dauden neurona-talde ugarik egiten dituzte, zirkuituak
osatuz. Zirkuitu bakoitzaren barruan, neuronak batez ere, sinapsi izeneko
mintz zelularretan dauden espezializazio batzuen bidez komunikatzen
dira, eta horiei esker ezartzen dira zirkuitu neuronal horiek.

Neurona batzuk gihar-zelulekin komunikatzen espezializatzen dira,

mugimen-plakak izeneko sinapsien bidez. Nerbio-sisteman neurona-
zirkuitu ugari daude elkarrekin komunikatuta. Giza entzefaloko neuronen
kopurua 86.000 milioikoa dela kalkulatzen da, bizkarrezur-muina eta
nerbio-sistema periferikoa
kontuan hartu gabe; sagu-
entzefalo batean, berriz, 71
milioi inguru dira (Herculano-
Houzelen berrikusia 2009; ikus
1. irudia). Gizakietan neurona
gehienak zerebeloan daude, ia
70.000 milioi, eta gainerakoen
zati handi bat garun-azalean,
15.000 milioi inguru.

1. irudia. Arratoi baten azalaren

eta hipozelaiaren sekzio baten
irudia, Golgiren ebaketa-
teknikaz bustia.

Morfologia:
Neuronek gorputzeko zelula guztien morfologia ezberdin eta konplexuena
dute. Neurona bat hiru domeinu zelularretan banatuta dago: Soma,
dendritak eta axoia (2. eta 3. irudiak). Somaren tamaina eta forma,

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.25

dendriten dentsitatea eta antolamendua, bai eta axoien antolaera, luzera
eta adar-patroia ere, desberdinak dira neurona mota bakoitzerako.

3. irudia. Arratoi baten garun-

2. irudia. Golgiren teknikaz
bustitako arratoi baten garun-
azaleko neurona baten irudia.
azalaren irudia, tindaketa orokor
batekin. Bertan, 2. irudiko
irudiaren zelula jarri da, gutxi
gorabeherako benetako
tamainan.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.26

Neuronen soma edo gorputza oso aldakorra izan daiteke, eta piramide,
esferiko, izar, fusiforme edo saski forma izan dezake. Soma neuronal baten
batez besteko tamaina 20 µm ingurukoa da, baina nahiko alda daiteke
neurona motaren arabera. Barruan nukleoa dago, normalean erdiko
posizioan, erretikulu endoplasmatikoa, Golgi aparatua, mitokondriak,
endosomak, zitoeskeletoko elementuak, eta abar. Gorputz zelularra edo
soma dendritak eta axoia abiatzen diren domeinua da.

Dendritak dira neuronen informazioa jasotzeko elementu nagusia.

Dendrita hitza grekotik dator, eta zuhaitz esan nahi du. Adarren alderdi
horren ondorioz, neurona baten dendrita-multzoa aipatzeko, zuhaitz
dendritikoaz hitz egiten da (1., 2., 3. eta 4. irudiak). Normalean, neurona
batek dendrita nagusi bat baino gehiago izaten du, eta horiek dira somatik
zuzenean sortzen direnak.

Dendrita nagusien kokapen espazialak eta adarkatzeak zehazten dute

zuhaitz dendritikoaren forma. Dendriten kopurua, forma, luzera eta
adarkatzea aldakorra da neurona-mota desberdinen artean. Ezaugarri
horiek guztiak garrantzitsuak dira, jasotzen duten informazioa nola
integratuko den zehazten dutelako. Neurona askoren dendritek arantza
dendritiko izeneko informazioa jasotzen espezializatutako protuberantzia
txiki batzuk dituzte, sinapsiaren elementu postsinaptikoa direnak .

Orduan, arantzadun dendritak esaten zaie, eta arantzarik ez dutenei,

berriz, dendrita leunak. Dendritetan mitokondriak, mintzezko beste
ganbara batzuk, hala nola erretikulu endoplasmatikoa, gorputz
multibesikularrak, endosomak eta zitoeskeletoko elementuak, hala nola
mikrotubuluak, tarteko harizpiak eta aktina-harizpiak.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.27

4. irudia. Ebakitzeko Golgi teknikarekin bustitako sekzio lodietako irudiak.

Axoia, hasiera batean, luzapen mehe bat da, somatik edo zati dendritiko
lodi batetik abiatzen dena eta somatik hurbil dagoena. Somatik, kono
axonikoa deritzon oso argaltzen den protuberantzia bat sortzen da, bere
diametroa modu argian murrizten delako, eta hortik jarraitzen du axoiak.
Axoiak luzera aldakorra izan dezake, milimetro 1 baino gutxiagotik metro
bat baino gehiagora, neurona-motaren arabera (2. eta 4. irudiak).
Normalean axoia adarkatuta egoten da, eta horregatik zuhaitz axonikoaz
ere hitz egiten da. Adar bakoitzari alboko axonikoak deitzen zaio.

Axoia dendritek eta somak informazioa bildu eta beste neurona

batzuetara eramateaz arduratzen da. Ez da, ordea, elementu pasiboa,
informazioaren prozesamendu eta integrazio axonikoa ere badagoelako.
Alboko axonikoak, oro har, oso finak izan arren, loditasun periodikoak izan
ditzakete, hala nola arrosario baten kontuak, eta muturrak ere loditu
egiten dira botoi presinapikoa osatzeko, eskuarki elementu presinaptikoa
dena. Hemen neurotransmisoreak askatzen dira.

Axoiaren hegal luzean material zelularrak garraiatzen dira, organuluak

barne, somaren eta terminal sinaptikoen artean. Organo horietako bat
mitokondrioak dira. Mitokondriak hiru egoeratan ikus daitezke axoietan:
atzeraka mugituz (somarantz), anterogratuki (muturrerantz) edo
ainguratuta. Bitxia bada ere, mitokondrio gehiago daude anterofiloak,
atzerakoiak baino. Hori ez dago axoiaren hazkundearen mende, eta horrek
mitokondrien degradazio distal posiblea adierazten du. Badirudi
mitokondriak axoien Ranvierr-en noduluetan eta sinapsietan
kontzentratuta daudela. Jarduera neuronalak baldintzatu egiten du
mitokondriak axoian lekualdatzea.

Neurona motak:
Neuronak motetan sailkatzea zaila da, morfologian (5. irudia),
konexioetan, neurotransmisoreetan eta propietate elektrikoetan
aniztasuna izugarria baita. Izan ere, arratoiaren hipoeremuan
interneurona motak (neurona azpimota bat) dauden adina neurona mota
egon daitezkeela proposatu da. Agian hori ezin da beste eskualde
entzefaliko batzuetara estrapolatu, baina, hala ere, konplexutasun
neuronalaren ideia bat ematen du.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.28

5. irudia. Nerbio-sistema zentralaren hainbat eskualdetan morfologia
bereizgarriak dituzten neurona motak. Forma neuronal gehienak
multipolarrak dira, nahiz eta tximinoak, pseudoak eta bipolarrak ere
badauden.

Batak bestearengan duen eraginaren arabera, neuronak kitzikatzaileetan

(suspertzaileak) banatzen dira, despolarizazioa edo eszitazioa eragiten
badute (mintz postsinapikoaren gradiente elektrikoa gutxitzea) zelula
dianoan, eta inhibitzaileak hiperpolarizazioa edo inhibizioa eragiten
badute (mintz postsinaptikoaren gradiente elektrikoa handitzea). Efektu
horiek erdibidekoak dira sinapsian askatzen diren
neurotransmisoreengatik.

Horrela, glutamatoa eta aspartatoa neurotransmisore kitzikatzaile

nagusiak dira, eta GABA eta glizina, berriz, inhibitzaileak. Baina badira
beste transmisore asko jarduera kitzikatzailea edo inhibitzailea dutenak.
Oro har, neuronen 5 kategoriaz hitz egin daiteke: kontaktu lokalak egiten
dituzten inhibitzaileak, oso urrun dauden neuronekin harremanetan

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.29

jartzen diren inhibitzaileak, kontaktu lokalak egiten dituzten
kitzikatzaileak, urrutiko neuronak estimulatzen dituzten kitzikatzaileak, eta
neurotransmisioan eragina duten neurona neuromodulatzaileak.
Neuronak askatzen duten neurotransmisorearen arabera ere izenda
daitezke.

6.- Hezur ehuna:

OSTEOZITOAK ETA OSTEOKLASTOAK:
Osteoblastoak hezur-matrizearen sintesian espezializatutako zelulak dira,
eta hezurraren hazkundearen
eta birmoldaketaren erantzule
dira. Hezurraren hazkunde-
frontean daude, bata
bestearen ondoan lerrokatuta,
lodiera-zelula baten zelula-
geruza moduko bat osatuz.
Hezur-matrize hori,
mineralizatu gabea oraindik,
osteoide deitzen da, eta
kaltzio-gatzen bidez heltzen
da. Osteoblastoak hezur-
matrizez erabat inguratzen
direnean, hezur-aintzira deritzen zulo batzuetan itxita geratzen dira, eta,
orduan, osteozitoetan bereizten dira.

Osteozitoak hezur-zelula ugarienak dira hezur helduetan. Hezur-matrizeko

barrunbe batzuetan daude, hezur-aintzira izenekoetan. Hanka luzeak
dituzten armiarmen itxura dute. Hanka horiek zelulaz kanpoko matrizetik
igarotzen diren kanalei dagozkie, hezurretako kanalikuluei, zeinetan
osteozitoen luzapenak hedatzen baitira. Luzapen horien bidez, posible da
substantziak odol-hodietatik osteozito guztietara aldatzea, hezur-matrize
mineralizatua metabolitoak zabaltzea zailtzen duen bitartekoa baita.
Osteozitoek hezur-matrizea mantentzen dute, birxurgatzen dute eta
hezur-matrizea sortzen dute. Gorputzeko kaltzioaren homeostasian ere
esku hartzen dute, hezur-matrizetik askatuz.

Osteoklastoak hezurra ezabatzeaz arduratzen dira, bai hezur-matrize

mineralizatua bai organikoa, birxurgapena izeneko prozesu baten bidez.
Zelula oso handiak eta nukleo anitzak dira.
2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.30
Hezur-matrizea:
Hezurraren osagairik bereizgarriena zelulaz kanpoko matrize mineralizatu
bat da, hidroxiapatitazko kristalak dituena (kaltzio fosfato kristalizatua,
matrizearen % 65 hartzen duena). Zelulaz kanpoko matrizearen
gainerakoa zati organikoak osatzen du, kolageno-zuntz ugariz eta kopuru
txikiagoan glikosaminoglikanoz osatua. Konposizio horrek trinkotasun,
gogortasun, konpresioarekiko erresistentzia eta nolabaiteko elastikotasun
handia ematen dio hezur-ehunari. Kartilagoa ez bezala, hezurra odol-
sistemak gogor irrigatutako ehuna da.

Mikroskopikoki kolageno-zuntzen orientazioa ikusten dugunean, hezur-

ehunen hiru kategoria bereizten ditugu:
 Ez-laminarra, zuntz gurutzatuekin
 Laminarra, sortak osatzen dituzten zuntz paraleloekin.
 Osteonikoa edo laminar zentrokidea, zuntz zentrokideak osatzen
dituzten kolageno-zuntzekin (1. irudia).

Hezur-matrizearen
kolageno-zuntzak.

2.ikasgaia: ZELULAK ETA EHUNAK 2.31