BIRUSAK

1
 AURKIBIDEA:

ZER DIRA BIRUSAK?: 3

Zergatik ez dira izaki bizidunak birusak? 3

FASEAK 3
Birus vs birioia 3

EGITURA 5

UGALKETA 7
ZIKLO LITIKOA 7
ZIKLO LISOGENIKOA 8

SAILKAPENA PARASITATZEN DUTEN ZELULA MOTAREN ARABERA 9

MOTAK 9
DNA birusa 9
RNA birusa 10

BIBLIOGRAFIA 11

2
 1. ZER DIRA BIRUSAK?:

Birus bat agente infekzioso txiki bat da, bakterio bat baino txikiagoa dena, eta soilik
mikroskopio elektronikoarekin ikusi daitekeena. Birus bat nahitaezko bizkarroi intrazular gisa
definitu daiteke. Birus bat ez dago inolako zelulaz osatua; beraz, agente azelularra da.

Partikula biriko bakoitzak, edo birioi, azido nukleiko bakarra du (RNA edo DNA), genoma birala
kodetzen duena eta kapsida izeneko estalki proteiko batez inguratuta dagoena.

Birusak zelula bizietan soilik erreplika daitezke, bakterioetan, animalietan edo landareetan.
Ugaltzeko gai dira, baina ezin dute beren kabuz egin, ez baitute entzimarik sartzen eta ez
baitute organorik edo organulurik funtzioak betetzeko. Izaki bizidun bat behar dute ugaltzeko,
eta, jakina, ez dira elikatzeko eta harremanak izateko gai beste organismorik erabili gabe.

Zergatik ez dira izaki bizidunak birusak?

- Ez dute egitura zelularrik, ez dira zelulak. Gogoratu zelula bizidun guztien oinarrizko
unitate funtzionala dela.
- Ez dute metabolismorik. Metabolismoaren bidez, bizidunek substantziak trukatzen
dituzte eta ingurugiroarekin (elikatu eta hondakinak kanporatu).
- Birusak ez dira elikatzen.

2. FASEAK:

Zelulaz kanpoko fasea: zelula ostalaritik kanpo daudeneko fasea. Bizigabeak dira. Birusei fase
honetan, birion edo partikula biriko deritze.

Zelula barneko fasea: zelula ostalarien azalari itsatsita daudeneko fasea. Birusek zelula
ostalarian haien genoma (DNA edo RNA) sartzen dute eta barruan erreplikazio-prozesua hasten
da. Ostalariaren sistema entzimatikoa erabiliz ugaltzen dira birusak.

Birus vs birioia:

Birologian, «birion» deitzen zaio birusaren forma extrazelularrari, zelula bat infektatzen ari ez
den bitartean.

3
Birusa zelula ostalari espezifiko baten barruan erreplikatzen den nahitaezko parasito
azelularra da. Birioa beste birus mota bat da. Birusaren eta birionaren arteko alde nagusia da
birusa nukleoproteinaren partikula dela, eta birioa, berriz, birusaren forma aktiboa eta
infekziosoa. Birus bat kapside izeneko kapsidez estalitako material genetikoa da, eta ez du
inolako jarduera metabolikorik erakusten. Birus baten etapa bektoriala da birioia, kutsatutako
zelula ostalari batetik beste zelula ostalari batera birus bat transmititzea ahalbidetzen duena.
Beraz, birusa zelulaz kanpoko fasea da, eta birioa, berriz, birusaren fase intrazelularra.

Birusa Birioia

Desberdintasuna Definizioa Birusa bizkarroi txiki bat da,
azido nukleikozko molekula
batez osatua eta proteina
estalki batez estalia. Hau da,
nukleoproteina partikula da.
Birioia zelula ostalariaz
kanpo dagoen birus
baten forma osoa eta
infekziosoa da. Hau da,
birus baten forma
infekziosoa da.

Egitura Egitura intrazelularra da. Egitura extrazelularra

da.

Forma Birus baten formak Birioi gehienak

helikoidalak, ikosaedrikoak, esferoidalak edo makila
prolatuak, inguratzaileak eta formakoak dira.
konplexuak dira.

Antzekotasuna
- DNA edo RNA dute material genetiko gisa.
- Estalki proteiko batez estalita daude.
- Partikula autoerreplikatiboak dira.
- Zelularrak ez diren organismoak dira, ostalariaren
espezifikoak direnak.
- Jarduera metaboliko gutxiago erakusten dute.

4
 3. EGITURA:

Birusak bi edo hiru zatiz osatuta daude: material genetikoa, informazio hereditarioa daramana
eta DNA edo RNA izan daitekeena (azido nukleikoa zirkularra edo lineala eta kate bakarrekoa
edo bikoa), inoiz biak batera; gene horiek babesten dituen estalki proteikoa, kapsidea
deritzona, eta, batzuetan, zelulatik kanpo daudenean inguratzen dituen geruz bikoitz
lipidikoa; bilgarri birikoa.

a) Azido nukleikoa: DNA edo RNA kate batek edo

gehiagok osatzen dute, baina inoiz ez biek aldi
berean. DNA eta RNA kate bikoitzekoak edo
errazekoak izan daitezke.

Birus sinpleenek zortzi proteina kodetu ditzakete soilik, baina konplexuenek berrehun
proteina kodetu ditzakete. Proteina horiek honako hauek izan daitezke:

- Egiturazko proteinak: kapsidea eratzeaz arduratzen dira.

- Proteina entzimatikoak: azido nukleiko biriko berrien sintesian esku hartzen
dute.
- Proteina aglutinatzaileak: zelula ostalariaren mintzarekiko itsaspena errazten
dute.

b) Kapsida: genoma birikoa biltzen eta babesten duen estalki proteinikoa da. Bere
eginkizuna da genoma birusetik babestea eta parasitatu beharreko zelulak elkartzeko
eta sartzeko lekuak ezagutzea.

Mintzezko estalkirik ez duten birusetan, kapsida, birusak parasitatzen dituen zelulen

mintzeko errezeptoreak ezagutzeko gai da. Kapsida osatzen duten
proteina-azpiunitateei protomeroak deritze. Genoma birikoak gene gutxikoak dira,
beraz, proteina mota gutxi batzuk osatzen dute. Hainbat protomeroen batzeari
kapsomeroak deritze. Kapsomeroak, kapsida osatzen duten proteina-unitate
globularrak dira eta modu erregular eta simetrikoan antolatzen dira.

Genoma birikoa + Kapsida → Nukleokapsida

5
Horregatik hainbat formetan egituratu daiteke:

A.- Helikoidalak: Kapsidaren proteina azpiunitateak forma helikoidalean

antolatzen dira. Helizeak azido nukleikoaren helizeari jarraitzen dio. Egitura
luzanga, barnea hutsa duen egitura tubularra. DNA edo RNA
kate bat kiribildua. Tabakoaren mosaikoaren birusa
(landare-birusa).

Horrelako adibide bat tabakoaren mosaikoaren birusa da.

B.- Ikosaedrikoak: Egitura poliedrikoa. 20 alde triangular dituzte, globo

itxura hartuz. Egitura itxia da. Bi kapsomero-mota: hexonak (6 proteina
edo protomero elkartuz) kapsidaren aurpegiak eratu eta pentonak (5
protomerok osatu) eta ikosaedroaren erpinak eratu.

Adibide bat polioaren birusa da.

C.- Konplexuak: bakteriofagoetan agertzen da, eta bakterioei erasotzen

diete. Bi atal dituzte: burua eta buztana. Burua ikosaedrikoa da eta han
dago azido nukleikoa. Buztana, azido nukleikoa bakterioen barruan
injektatzeko prestatuta dago. Buztanaren oinean,oinaldeko plaka dago,
arantzak dituena eta oinalde plakara lotzen dira buztan-zuntzak.
Oinaldeko plaka, arantzak eta zuntzak proteinaz osatuta daude. Birus
bakteriofago batzuk kapsida mota hau dute. Adibidez, T4 birusa
Escherichia coli bakterioa infektatzen duenak.

Adibidea: T4 bakteriofagoa.

D.- Mintzezko estalkia duten birusak: Lipido-geruza bikoitz batek osatzen

duen bilkin bat dute kanpo-mintza bezala. Bilkina lipido-geruza bikoitz batek
osatzen du (parasitatutako zelula ostalaritik datorrena) eta hainbat glikoproteina
ditu txertatuta. Proteina horiek birusaren genomak kodetzen ditu. Proteinak
bilkinetik kanporantza daude, espikulak eratuz (lotura espezifikoan

6
 parte hartu, detektatzea eta biriona osatalrian sartzean). Bilkinean molekula
entzimatikoak ere
badaude (alderantzizko
transkritasa).

Adibidez: Amorruaren
birusa, hiesarena,
hepatitisarena,
gripearena,
coronavirusa…

4. UGALKETA:

Ez dute berezko metabolismorik, zelularena erabiltzen dute. Birusek zelulak behar dituzte
ugaltzeko eta nolabaiteko bizi-jarduera edukitzeko. Zeluletatik kanpo birusek ez dute inongo
jarduerarik, guztiz bizigabeak dira. Horrenbestez, zelulak parasitatu behar dituzte ugaldu ahal
izateko (zeluaren tresneria genetikoa erabiltzen dute birusaren kopiak egiteko).

Birusek ez dute nutrizio-funtziorik ezta erlazio-funtziorik ere ez. Aldiz, badituzte mekanismoak
zelula ostalarien barruan ugaldu ahal izateko eta hortik lortzen dituzte kapsomero eta azido
nukleiko berriak sintetizatzeko beharrezko energia eta materia.

Bi bizi-ziklo/ugalketa-ziklo mota daude: ziklo litikoa eta ziklo lisogenikoa.

a) ZIKLO LITIKOA

Birusak zelula infektatzen du, ugaldu egiten da eta ostalaria lisatzen du (hil egiten du). Birus
hauei birulento deritze. Bakteriofago eta animalia-birusen ugalketa-ziklo da.

- Ainguraketa fasea: biriona osatalariaren zeluletara finkatu buztan-zuntzak eta arantzak

erabiliz.

- Sartze-fasea: bakteriofagoak bakterioaren zelula-pareta zulatu oinaldeko plakan dauden

entzimen bidez. Zulotik birusaren azido nukleikoa sartu, genoma birikoa zitoplasma
bakterianora igaroz eta zelularen DNA degradatzea.

7
 - Eklipse-fasea: jarduera metaboliko hadiena. Birusak, bakterioaren RNA polimerasa
entzima eta nukleotidoak erabiliz (osatalariaren makineria), mRNA birala sintetizatu
(transkripzioa). mRNA hori oinarri hartuta birusaren proteinak sintetizatu (kapsomeroak).
DNA birikoa behin eta berriz erreplikatzen da.

- Muntaketa-fasea: kapsomero eratu berriak elkartu kapsidak eratuz eta DNA birikoa
paketatzea.

- Lisi edo askatze-fasea: bakterioaren lisia eta birion berrien kanporaketa.

b) ZIKLO LISOGENIKOA

Birus batzuk, zelula bat infektatzean ez

dute suntsitzen. Birusaren genoma zelula
ostalariaren DNAn integratzen da harekin
bikoizteko eta transmititzeko.

- Ainguraketa fasea: biriona

osatalariaren zeluletara finkatu.

- Sartze-fasea: bakteriofagoak
bakterioaren zelula-pareta zulatu
oinaldeko plakan dauden entzimen bidez. Zulotik birusaren azido nukleikoa sartu,
genoma birikoa zitoplasma bakterianora igaroz.

- Fagoaren DNA bakterioaren DNAn integratzea: Bakterioaren genoman integratutako

birusaren genomari probirus edo profrago deritzo.

- Ugalketa: integratutako profagoa bakterioaren DNA bikoizten denean bikoizten da.

Profagoaren DNAk zenbait belaunaldi iraun ditzake bakterioaren DNAn txertatuta behin eta
berriz bikoizten, estimulu batek profagoaren DNA eta zelula osatalariarena banatzea induzitu
arte. Hortik aurrera, profagoaren DNAk ziklo litiko bat hasiko du eklipse fasetik.

8
Harreman hori sortzeko gai diren bakterioei lisogeniko deritze, eta bakteriofagoei, fago ahuldu.
Ziklo hori duten birusen artean erretrobirusak daude. Birus horiek RNA dute eta, alderantzizko
transkriptasaren bidez, DNA bitartekari bat sintetizatzen dute, horren bidez bikoizketa egiteko.
Zelula ostalariak profagoaren DNA daukan bitartean, birus horren infekzioekiko inmunea izango
da.

5. SAILKAPENA PARASITATZEN DUTEN ZELULA MOTAREN ARABERA:

- Birus bakteriofagoak. Bakterioak erasotzen eta kutsatzen dituzten guztiak dira.

- Landareen birusa. Landareen zelulei eragiten diete. Fitobirus izenekoak dira.
- Animalien birusak. Animalia erreinuko kideen zeluletan erreplikatzen dira.
- Arkeen birusak. Arkeak infektatzen dituzte, zelulabakarreko mikroorganismo
prokaronteak.

6. MOTAK:

Material genetikotzat duten azido nukleiko motaren eta erreplikatzen diren arabera, animalien
birusak zazpi motatan sailkatzen dira (Baltimore sailkapena):

a) DNA birusa:
• I. mota: DNA bikatenarioa (dsDNA birus): Kate bikoitzeko DNA birusak dira. Birusaren
DNAren erreplikazioa ostalariaren DNAren mendeko edo birusak kodetutako
DNA-polimerasen bidez egiten da.

• II. klasea: DNA monokatenarioa (ssDNA): Kate baten DNA birusak dira. I. taldean
bezala, birusaren DNAren erreplikazioa DNA-polimerasen bidez egiten da, DNAren
mende. DNA katea desberdina izan daiteke birusetan; beraz, talde horren barruan,
honela sailka daitezke birusak:
- ssDNA birusak. Monokatenario DNA kateak ez du polaritaterik edo polaritate
mistoa du.
- ssDNA (+) birusak. Polaritate positiboko DNA katea. Hori gertatzen da sekuentzia
bereko RNAren bertsio bat proteina bihurtu daitekeenean.
- ssDNA birusak (-). Polaritate negatiboko DNA katea. Aurrekoaren kontrako kasua.
- ssDNA birusak (+/-). Polaritate bi norabideetako DNA katea. Genomak bi
zentzumenak ditu, positiboa eta negatiboa.

9
 • VII. Klasea: atzera transkribatutako DNA bikatenarioa: Kate bikoitzeko DNA birusak
dira. Birus talde honek material genetikoa 'alderantzizko transkripzioaren' bidez
erreplikatzen du: jatorrizko DNAtik RNA sortzen da; RNA hau alderantzizko
transkriptasaren bidez DNA bihurtzen da berriro. Adibidez, herpesvirusa.

b) RNA birusa:
• III. klasea: RNA bikatenarioa: Kate bikoitzeko RNA birusak dira. Talde honetako birusak
zitoplasman erreplikatzen dira eta ez daude zelula ostalarien polimerasen mende, DNA
birusak ez bezala, birioan behar diren entzimak barne hartzen baitituzte. Adibidez,
reobirusa.

• IV. klasea: RNA monokatenarioa (+): Kate bateko RNA birusak dira. Talde honetako
birusak zitoplasman erreplikatzen dira; DNA birusak ez bezala, ez dira ostalariaren hain
mendekoak, eta ez dute tarteko DNA erabiltzen erreplikatzeko. RNA kateak polaritate
positiboa du, eta horrek esan nahi du mRNA biralaren berdinak direla; beraz, ostalariak
berehala itzul ditzake. Adibidez; koronabirusa, poliomelitisa.

• V. klasea: RNA monokatenario (-): Kate bateko RNA birusak dira. Talde honetako
birusek ez dute tarteko DNA erabiltzen erreplikatzeko. RNA birala negatiboa da, eta
horrek esan nahi du mRNAren osagarria dela; beraz, RNA positibo bihurtu behar da
itzulpenaren aurretik RNA polimerasa batengatik. RNA positibo bihurtzeko prozesua
beharrezkoa denez, birusaren jatorrizko RNA ez da berez infekziosoa. Hemen sartzen
dira, halaber, RNA birus monokatenario anbisentidoak (zentzu postiboa eta negatiboa).
Talde honetako adibide bat gripearen birusa da.

• VI. mota: RNA monokatenario erretrokranskribatua: Kate bateko RNA birusak dira.
Birus talde honek duen berezitasuna da 'alderantzizko transkripzioa' izeneko prozesu
baten bidez erreplikatzen dela: DNA jatorrizko RNAtik abiatuta sortzen da alderantzizko
transkriptasa izeneko entzima baten bidez. Adibidez, erretrobirusa.

10
BIBLIOGRAFIA:

1. Virus [Internet]. Genome.gov. [citado el 6 de mayo de 2022]. Disponible en:

https://www.genome.gov/es/genetics-glossary/Virus

2. 1. Estructura de un virus [Internet]. Juntadeandalucia.es. [citado el 6 de mayo de 2022].

Disponible en: 1. Estructura de un virus (juntadeandalucia.es)

3. Prieto PB. Los 7 tipos de virus (y sus características) [Internet]. Medicoplus.com. 2020
[citado el 6 de mayo de 2022]. Disponible en:
https://medicoplus.com/medicina-general/tipos-virus

4. Clasificación de Baltimore [Internet]. Microbiología. 2020 [citado el 6 de mayo de

2022]. Disponible en: https://microbiologia.net/virus/clasificacion-sistema-baltimore/

5. 2º batxilergoko Biologiako liburua, Santillana. ISBN: 9788491088370

11