Fizika 2: Departamenti I Inxhinierisë Fizike Universiteti Politeknik I Tiranës

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES
DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE
Fizika 2
Departamenti i Inxhinierisë Fizike

Universiteti Politeknik i Tiranës
KAPITULLI 20
Potenciali elektrik
2
20. Potenciali elektrik
Përmbajtja:
20.1 Puna e forcave të fushës elektrostatike;
20.2 Energjia potenciale elektrostatike;
20.3 Potenciali i krijuar nga një sistem
ngarkesash elektrike pikësore;
20.4 Llogaritja e potencialit elektrik për
ngarkesat elektrike jo pikësore
4/6/2020 3
DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE Kap.20 Potenciali elektrik
20.1 Puna e forcave të fushës elektrosatike
Forcat e fushës elektrostatike janë konservative, pra puna për zhvendosjen e ngarkesës
nuk varet nga trajektorja e lëvizjes, por varet nga vendodhja fillesare dhe përfundimtare
e ngarkesës.
R1) Fusha elektrike e një ngarkesë pikësore q1,


F
dr
Le të jetë ngarkesa q0 e vendosur në largësi r nga ngarkesa q1. 

Puna elementare për zhvendosjen dl, është: dl
q0
r
dA = F  dl  cos
dA = F  dr q1
q1  q0
dA = k 2
 dr
r
4
20.1 Puna e forcave të fushës elektrostatike
Puna e plotë për zhvendosjen e ngarkesës, q0 nga pika 1, në pikën 2, është:
q1  q0
A =  dA =  k  dr
r2

F
1 1 dr
A = k  q1  q0   −  1


 r1 r2  q0 dl
r1
2
q q 1 1
  − 
r2
A= 1 0
4 0  r1 r2  q1
Pra, puna e fushës elektrostatike të ngarkesës q1, për zhvendosjen e ngarkesës q0 , varet
nga venddhja fillesare dhe përfundimtare e ngarkesës .
5
20.1 Puna e forcave të fushës elektrostatike
R2) Fusha elektrike e n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn

1
Kur ngarkesa elektrike q0, lëviz në fushën e n ngarkesave q0
pikësore q1, q2 ,... qn forca rezultante e ushtruar mbi të, do r1,1
2
të jetë:
   
FR = F1 + F2 + ... + Fn r1, 2
Puna e forcës rezultante, do të jetë: q1

r2,1
A = A1 + A2 + ... + An r2, 2 r3,1 r3, 2

q2
q3
qi  q0
n  1 1 
A= 
 − 
i =1 4 0 r r ku: ri,1, ri,2 janë largësitë nga ngarkesa qi, deri tek pikat fillestare 1
 i ,1 i , 2  dhe përfundimtare 2, të zhvendosjes së ngarkesës q0,
Forcat e fushës elektrostatike janë konservative, pasi puna e forcave të fushës elektrostatike
për zhvendosjen e ngarkesës q0 , varet nga venddhja fillesare dhe përfundimtare e ngarkesës .
20.2 Energjia potenciale elektrostatike
Teorema e energjisë potenciale për bashkeveprimin elektrostatik: 

F
dA = −dW dr

A = −W 1 
q0 dl
R1) Sistemi i dy ngarkesave pikësore q0, q1 r1
2
q1  q0 1 1
A=   −  r2
4 0  r1 r2 
q1
q1  q0 1 1
W1 − W2 =   − 
4 0  r1 r2 
Kur ngarkesat ndodhen pambarimisht larg (në infinit), energjia potenciale e bashkëveprimit elektrostatik
është zero, pra: r2 →  W =0 
q1  q 0 1
W1 = 
4 0 r1
7
Energjia potenciale e bashkëveprimit elektrostatik të ngarkesave q0, q1, që ndodhen në largësi r,

jepet me shprehjen:
q1  q 0 1
W =  r
q0
4 0 r
W  0, nese q1  q0  0 q1
Kur ngarkesat kanë shenja të njëjta, W > 0, d.m.th. energjia potenciale e bashkëveprimit të tyre
është pozitive dhe për largimin e tyre në pambarim, forcat e bashkëveprimit ndërmjet ngarkesave
kryejnë punë pozitive.
W  0, nese q1  q0  0
Kur ngarkesat kanë shenja të kundërta, W < 0, pra për zhvendosjen e tyre në pambarim, duhet të
kryhet punë nga forcat e jashtme, kundrejt forcave elektrostatike të bashkëveprimit reciprok
ndërmjet ngarkesave.
8
R2) Sistemi i n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn

q0
Energjia potenciale W e ngarkesës elektrike q0, e vendosur në fushën e r1
n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn është e barabartë me shumën e
energjive potenciale të q0, në fushën e cdonjërës ngakesë të marrë
vecmas : r2
q1 r3
n n
qi  q0 1
W =  Wi =  
i =1 i =1 4 0 ri
q2
q3
Energjia potenciale e bashkëveprimit elektrostatik të ngarkesës q0, e vendosur në fushën e n
ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn , që ndodhet në largësi r1, r2 ,... rn , nga secila ngarkesë, jepet me
shprehjen:
n
qi 1
W = q0   
i =1 4 0 ri
9
R1) Sistemi i dy ngarkesave pikësore q0, q1

q0
r
q1  q 0 1
W = 
4 0 r q1
q0
R2) Sistemi i n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn r1
r2
n q1 r3
qi
1
W = q0   
i =1 4 0 ri q2
q3
Raporti i energjisë potenciale W ndaj madhësisë së ngarkesës q0, është konstante në cdo
pikë të fushës,
𝑾
= 𝒌𝒐𝒏𝒔𝒕𝒂𝒏𝒕𝒆
𝒒𝟎
Vlera e këtij raporti karakterizon fushën, në një pikë të dhënë, nga pikëpamja energjitike
10
20.3 Potenciali elektrik
Potenciali V i fushës elektrostatike në një pikë cfarëdo, që është madhësia fizike që karakterizon
fushën nga pikëpamja energjitike, është e barabartë me energjinë potenciale të njësisë së
ngarkesës provë q0, të vendosur në atë pikë.
W
V =
q0
Potenciali i fushës elektrostatike është zero, në pikat që ndodhen pambarimisht larg
𝑾∞
𝑽∞ = =𝟎
𝒒𝟎
11

1
Puna që kryehet nga forcat e fushës elektrostatike për zhvendosjen e q0

r1
2
ngarkesës, q0 ndëmjet dy pikave të fushës, është:
A = −W
r2
A = W1 − W2
q1
A = q 0  V1 − q 0  V2 = q 0  (V1 − V2 )
Puna që kryhet nga forcat e fushës elektrostatike për zhvendosjen e ngarkesës elektrike,
ndëmjet dy pikave të fushës, është e barabartë me produktin e madhësisë së ngarkesës me
diferencën e potencialeve midis pikave.
A Diferenca e potencialeve midis pikave.

V1 − V2 = 1𝐽
q0 Njësia matëse në SI është V (volt): 1𝑉 =
1𝐶
12
W
V =
q0
W1 W1 − W A1,
V1 = = =
q0 q0 q0
Potenciali i fushës elektrostatike, është numerikisht e barabartë me punën që kryhet nga forcat e
fushës elektrostatike për zhvendosjen e ngarkesës pozitive njësi (q0 =+1) nga pika e dhënë në
pambarim, sipas një trajektoreje cfarëdo.
13
20.3 Potenciali elektrik i krijuar nga një sistem ngakesash elektrike pikësore
R1) Potenciali i ngarkesës pikësore
A1,
V1 =
q0
 
q1  q0
A1, =  dA =  k 2
 dr
1 r1 r
q1  q 0 1
A1, = 
4 0 r1
1 q1
V1 = 
4 0 r1
14
20.3 Potenciali elektrik i krijuar nga një sistem ngakesash elektrike pikësore
R2) Potenciali i n-ngarkesave pikësore 1
Kur fusha elektrostatike krijohet nga n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn, r1
potenciali rezultant i fushës në një pikë cfarëdo të saj, do të jetë i barabartë
me shumën algjebrike të potencialeve Vi të fushave të vecanta, të krijuar në
atë pikë nga secila ngarkesë qi :
q1
1q
Vi =  i r2
40 ri r3
q2
1 q1 1 q2 1 qn
V1 =  +  + ... +  q3
40 r1 40 r2 40 rn
n
1 qi
V1 = 
4 0 i =1 ri
15
DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE Kap.20. Potenciali elektrik
20.4 Potenciali elektrik për ngarkesat elektrike jo pikësore
Për llogaritjen e potencialit të fushës elektrike, në pikën P, të krijuar nga një shpërndarje e
vazhduar ngarkesash (me shpërndarje lineare, sipërfaqësore dhe vëllimore), veprohet si më
poshtë:
1. Shpërndarjen e ngarkesave e ndajmë në element të

vegjël me ngarkesë dq;
2. Llogaritim potencialin e fushës elektrike të krijuar

nga njëri prej elementeve të vegjël dq;
3. Llogaritim potencialin e fushës elektrike, në pikën P,

të krijuar nga shpërndarja e vazhduar ngarkesash, 1dq
V= 
duke përdoruar parimin e superpozimit 4 0 r
16
20.4.1 Potenciali mbi boshtin e një unaze njëtrajtësisht të ngarkuar
1 dq
V=  =
40 r
1 dq
= 
40 x2 + a2
1 1
V =
4 0

x +a
2 2  dq
1 Q
V = 
4 0 x2 + a2
17
DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE Kap.20. Potenciali elektrik
20.4.2 Potenciali mbi boshtin e një disku të ngarkuar
dq   2a  da
dV = k  =k
x2 + a2 x2 + a2
R
  2a  da
V =  dV =  k  =
0 x +a
2 2
a  da
R
= k  2 
0 x2 + a2
 R 2 
V = 2  k  x 1 + 2 − 1

 x 
 
18
Sipërfaqet ekuipotenciale
Sipërfaqja në të cilën potenciali elektrik është i njëjtë në cdo pikë të tij, quhet sipërfaqe
ekuipotenciale
V = konstante
R1) Ngarkesa pikësore
Për fushën elektrike të krijuar nga një ngarkesë pikësore, potenciali i së cilës në cdo pikë
të fushës, llogaritet me shprehjen: ▼
►
▼
1 q
▼
►
V = 
4 0 r ►
+ ►
►
sipërfaqet ekuipotenciale janë sipërfaqe sferike.
▼
▼
►
V Konstante
▼
R2) Dy plane të ngarkuar njëtrajtësisht me shenja të kundërta + -


• E
Sipërfaqet ekuipotenciale janë plane paralel me planet e ngarkuar. +d 1 -
y 
E
Pasi, puna që kryhet për zhvendosjen e ngakesës q0, nga pika 1 në pikën 2, që + d •2 -
ndodhen në të njëtën largësi nga pallka, do të jetë 
E
+ -
A = q 0  (V1 − V2 ) ku: V1 , V2 janë përkatësisht potencialet e pikave 1, 2
Por kjo punë mund të shprehet : A = F·Δy·cosθ


A = (q0  E )  y  cos =0 + 
-
2 E
+ -
Rrjedhimisht: q0  (V1 − V2 ) = 0 
E -
+

V1 = V2 + E -
▼
►
▼
▼
►
R1) Ngarkesa pikësore

►
►
+
sipërfaqet ekuipotenciale janë sipërfaqe sferike. ►
▼
▼
►
V Konstante
▼
+ -
R2) Dy plane të ngarkuar njëtrajtësisht me shenja të kundërta 
E -
+

E -
+
Sipërfaqet ekuipotenciale janë plane paralel me planet e ngarkuar. 
+ E -
Figurat tregojnë se vijat e intensiteti të fushës elektrostatike janë pingule me sipërfaqet

ekuipotenciale
21
R3) Në përgjithësi:
Puna që kryhet për zhvendosjen Δl të ngakesës q0, në sipërfaqen me potencial të njëjtë, është:
A = F  l  cos
 A = (q 0  E )  l  cos
E
 Gjithashtu:
1 
l A = q 0  (V1 − V2 ) ku V1 = V2
A=0

Rrjedhimisht: cos = 0 =
2
Vijat e intensiteti të fushës elektrostatike janë pingule me sipërfaqet ekuipotenciale
22
Vijat e intensiteti të fushës elektrostatike janë pingule me sipërfaqet ekuipotenciale
▼
►
V Konstante
►
► ► E
►
►
++ +++ ++ ++ +
►
►
+ +++ ++ ++++
▼
▼
▼
▼ ▼
▼ ▼ ▼
23
Lidhja midis intensitetit dhe diferencës së potencialeve
Për fushën elektrike të paraqitur në figurë, le të llogaritim punën që kryhet nga fusha elektrike për
zhvendosjen e ngarkesës pozitive q0 nga pika i në pikën f, sipas trajektores së treguar në figurë.
Puna elementare për zhvendosjen 𝑑𝑠,

Ԧ është:
𝑑𝐴 = 𝐹Ԧ ∙ 𝑑 𝑠Ԧ 𝐹Ԧ = 𝑞0 ∙ 𝐸
𝑑𝐴 = 𝑞0 𝐸 ∙ 𝑑 𝑠Ԧ
Puna e plotë për zhvendosjen e ngarkesës, q0 nga pika i, në f, është:

𝑓
𝐴 = 𝑞0 න 𝐸 ∙ 𝑑𝑠Ԧ
𝑖
Gjithashtu: 𝐴 = −𝑞0 ∙ 𝑉𝑓 − 𝑉𝑖
𝑓
Rrjedhimisht: 𝑉𝑓 − 𝑉𝑖 = − න 𝐸 ∙ 𝑑𝑠Ԧ
𝑖
24
• Në rastin e një fushe elektrike të njëtrajtshme në drejtimin x

𝑓
𝑉𝑓 − 𝑉𝑖 = − න 𝐸 ∙ 𝑑𝑠Ԧ 𝐸 ∙ 𝑑𝑠Ԧ = 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 ∙ cos 𝜃 = 𝐸 ∙ 𝑑𝑠

𝑖
𝑓
𝑉𝑓 − 𝑉𝑖 = −𝐸 න 𝑑𝑠
𝑖
𝑉𝑓 − 𝑉𝑖 = −𝐸 ∙ ∆𝑥
∆𝑉 = −𝐸 ∙ ∆𝑥
∆𝑉
𝐸=−
∆𝑥
Intensiteti i fushës elektrike është numerikisht e barabartë me ndryshimin e potencialit në njësinë

e gjatësisë të marr në drejtimin pingul me sipërfaqen ekuipotenciale dhe i drejtuar në anën e
zvogëlimit të potencialit
25
• Në përgjithësi për fushën elektrostatike:
𝐸 = 𝐸𝑥 ∙ 𝑖Ԧ + 𝐸𝑦 ∙ 𝑗Ԧ + 𝐸𝑧 ∙ 𝑘
Përbërëset e fushës elektrike, Ex ,Ey , Ez jepen përkatësisht me me shprehjet:
V V V
Ex = − ; Ey = − ; Ez = −
x y z
  V  V  V  
E = − i + j+  z 
 x y z 
Madhësia ∂𝑉, ∂𝑉, ∂𝑉, quhet gradient i potencialit (grad V) dhe karakterizon shpejtësinë e
∂𝑥 ∂𝑦 ∂𝑧
ndryshimit të potencialit.
26
∆𝑉
𝐸=−
∆𝑥
Vijat e një fushe elektrike kanë drejtimin dhe kahun e zvogëlimit të potencialit elektrik.
►
►
q0 Vulët
Vlartë + ►
►
►
27
20.4.3 Potenciali në afërsi të një rrafshi të pafundëm njëtrajtësisht të ngarkuar
𝜎
𝐸 = 𝐸𝑥 = ∙ 𝑖Ԧ x0
2 𝜀0 +
 
𝜎 E E
𝐸 = 𝐸𝑥 = − ∙ 𝑖Ԧ x<0 + 
2 𝜀0 
E
E
 dV  O+
 X
E=− i 
E E
dx
+
dV = −E  dx
V
 x 𝑉 𝑥
V dV = − 2 0 0 dx x0 න 𝑑𝑉 = − −
𝜎
න 𝑑𝑥 x<0
0 2 𝜀0
𝑉0 0

V (x ) − V0 = − x 𝜎
2 0 𝑉 𝑥 − 𝑉0 = ∙𝑥
2 𝜀0

V (x ) = V0 − x x0 𝑉 𝑥 = 𝑉0 +
𝜎
∙𝑥 x<0
2 0 2 𝜀0
28
20.4.3 Potenciali në afërsi të një rrafshi të pafundëm njëtrajtësisht të ngarkuar
V
V0
x0 x0
 
V (x ) = V0 + x V (x ) = V0 − x
2 0 2 0
29
Potenciali i fushës së dy rrafsheve të pafundëm të ngarkuar njëtrajtësisht, me shenja të kundërta
E=0 x<0 
+ E -
   
E = Ex =  i ; 0 xd 
0 + E -
•
E= 0 x > 0 dhe x >d + 
E -
 dV 
E=− i +O x
- X
dx d
dV = −E  dx
x=d
V
 x

 dV = − 
0 0
dx 0 xd V2 = V1 − x
V1 0
 
V (x ) = V1 −  x 0 xd V1 − V2 =  d
0 0
30
E=0 x<0 
+ E -
   
E = Ex =  i ; 0 xd 
0 + E -
•
E= 0 x > 0 dhe x >d + 
E -
 dV 
E=− i +O x
- X
dx d
dV = −E  dx
E=0 për x < 0 E= 0 për x > 0 dhe x >d
dV
E=−
dV
=0 E=− =0
dx dx
V =c − te
= V1 x<0 V = c −te = V2 x > 0 dhe x > d
31
V1
V2
O d X
x0
0 xd
V = c − te = V1
 x  0 dhe x  d
V (x ) = V1 − x
0
V = c −te = V2
32
20.4.4 Potenciali brenda dhe jashtë një sipërfaqeje sferike njëtrajtësisht të ngarkuar
1 Q
Er =  2 per rR
4 0 r
Er = 0 për r<R
+ R
+
dV
Er = −
+
dr r
dV = − Er  dr
dr
 dV = −k  Q r2
rR Er = 0 për r<R
k Q V = c −te = V( R )
V (r ) = + V0 V0 = 0 per r → 
r
k Q k Q
V (r ) = V( R ) = rR
rR R
r
33
20.4.4 Potenciali brenda dhe jashtë një sipërfaqeje sferike njëtrajtësisht të ngarkuar
rR rR
k Q k Q
V( R ) = V (x ) =
R r
34
Për këtë leksion u shfrytëzuan materiale

nga:
Kurs i Fizikës 2
(Elektriciteti, Elektromagnetizmi,
Optika)
Për studentët e Inxhinierisë
Faqe: 77 - 100
4/7/2020 35
4/7/2020 36

Fizika 2: Departamenti I Inxhinierisë Fizike Universiteti Politeknik I Tiranës

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fizika 2: Departamenti I Inxhinierisë Fizike Universiteti Politeknik I Tiranës

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES

DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE

Departamenti i Inxhinierisë Fizike

20. Potenciali elektrik

20.1 Puna e forcave të fushës elektrosatike

R1) Fusha elektrike e një ngarkesë pikësore q1,

20.1 Puna e forcave të fushës elektrostatike

Puna e plotë për zhvendosjen e ngarkesës, q0 nga pika 1, në pikën 2, është:

R2) Fusha elektrike e n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn

Puna e forcës rezultante, do të jetë: q1

A = A1 + A2 + ... + An r2, 2 r3,1 r3, 2

20.2 Energjia potenciale elektrostatike

Teorema e energjisë potenciale për bashkeveprimin elektrostatik: 

Energjia potenciale e bashkëveprimit elektrostatik të ngarkesave q0, q1, që ndodhen në largësi r,

R2) Sistemi i n ngarkesave pikësore q1, q2 ,... qn

R1) Sistemi i dy ngarkesave pikësore q0, q1

20.3 Potenciali elektrik

Potenciali i fushës elektrostatike është zero, në pikat që ndodhen pambarimisht larg

20.3 Potenciali elektrik

Puna që kryehet nga forcat e fushës elektrostatike për zhvendosjen e q0

A Diferenca e potencialeve midis pikave.

20.3 Potenciali elektrik

R1) Potenciali i ngarkesës pikësore

R2) Potenciali i n-ngarkesave pikësore 1

20.4 Potenciali elektrik për ngarkesat elektrike jo pikësore

1. Shpërndarjen e ngarkesave e ndajmë në element të

2. Llogaritim potencialin e fushës elektrike të krijuar

3. Llogaritim potencialin e fushës elektrike, në pikën P,

20.4 Potenciali elektrik për ngarkesat elektrike jo pikësore

20.4.1 Potenciali mbi boshtin e një unaze njëtrajtësisht të ngarkuar

20.4 Potenciali elektrik për ngarkesat elektrike jo pikësore

20.4.2 Potenciali mbi boshtin e një disku të ngarkuar

R1) Ngarkesa pikësore

R2) Dy plane të ngarkuar njëtrajtësisht me shenja të kundërta + -

Por kjo punë mund të shprehet : A = F·Δy·cosθ

R1) Ngarkesa pikësore

sipërfaqet ekuipotenciale janë sipërfaqe sferike. ►

Figurat tregojnë se vijat e intensiteti të fushës elektrostatike janë pingule me sipërfaqet

Vijat e intensiteti të fushës elektrostatike janë pingule me sipërfaqet ekuipotenciale

Vijat e intensiteti të fushës elektrostatike janë pingule me sipërfaqet ekuipotenciale

Lidhja midis intensitetit dhe diferencës së potencialeve

Puna elementare për zhvendosjen 𝑑𝑠,

Puna e plotë për zhvendosjen e ngarkesës, q0 nga pika i, në f, është:

Lidhja midis intensitetit dhe diferencës së potencialeve

• Në rastin e një fushe elektrike të njëtrajtshme në drejtimin x

𝑉𝑓 − 𝑉𝑖 = − න 𝐸 ∙ 𝑑𝑠Ԧ 𝐸 ∙ 𝑑𝑠Ԧ = 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 ∙ cos 𝜃 = 𝐸 ∙ 𝑑𝑠

Intensiteti i fushës elektrike është numerikisht e barabartë me ndryshimin e potencialit në njësinë

Lidhja midis intensitetit dhe diferencës së potencialeve

• Në përgjithësi për fushën elektrostatike:

Përbërëset e fushës elektrike, Ex ,Ey , Ez jepen përkatësisht me me shprehjet:

Lidhja midis intensitetit dhe diferencës së potencialeve

20.4.3 Potenciali në afërsi të një rrafshi të pafundëm njëtrajtësisht të ngarkuar

20.4.3 Potenciali në afërsi të një rrafshi të pafundëm njëtrajtësisht të ngarkuar

Potenciali i fushës së dy rrafsheve të pafundëm të ngarkuar njëtrajtësisht, me shenja të kundërta

Potenciali i fushës së dy rrafsheve të pafundëm të ngarkuar njëtrajtësisht, me shenja të kundërta

Potenciali i fushës së dy rrafsheve të pafundëm të ngarkuar njëtrajtësisht, me shenja të kundërta

Për këtë leksion u shfrytëzuan materiale

You might also like