USHTIME TE ZGJEDHURA

Puna dhe energjia kinetike

Dhjetor 2020
1 Një grimcë me masë 3.0-kg që lëviz përgjatë boshtit x e ka shpejtësinë
+2.0 m/s kur kalon nëpër origjinë. Mbi të ushtrohet një forcë e vetme, Fx, që
varion me pozicionin, sic tregohet në figurë. (a) Sa është energjia kinetike e
grimcës kur kalon nëpër origjinë? (b) Soa punë është kryer nga forca kur grimca
lëviz nga x = 0.0 m në x = 4.0 m? (c) Sa është shpejtësia e grimcës kur ajo është
në x = 4.0 m?

ZGJIDHJE Paraqitja pikturale tregon grimcën që lëviz sipas drejtimit pozitiv të

boshtit x. Energjia kinetike e grimcës rritet meqë mbi të kryhet punë. Mund të
llogarisim punën e kryer mbi të nga grafiku i Fx kundrejt x dhe lidhim energjinë
e tij kinetike kur ajo është në x = 4.0 m me energjinë e saj kinetike kur ka qenë në
origjinë me punën e kryer mbi të duke përdorur teoremën punë - energji kinetike.

(a) Llogarisim energjinë kinetike K 0 = 12 mv 2 = 1

2 (3.0 kg )(2.0 m/s) 2
të grimcës kur është në x = 0:
= 6.0 J
(b) Meqë forca dhe zhvendosja janë W0 → 4 = 1
2
(base)(altitude)
paralele, puna e kryer është = 1
2
(4.0 m )(6.0 N )
sipërfaqja nën kurbë. Përdorim
= 12 J
formulën për sipërfaqen e
trekëndëshit për të llogaritur
sipërfaqen nën kurbën e grafikut të
F(x):
2K 4 s
K 4 s = 12 mv42 s ⇒ v4 s = (1)
(c) Shprehim energjinë kinetike të m
grimcës në x = 4.0 m në terma të
shpejtësisë dhe masës së saj:
Përdorim teoremën punë - energji W0→4.0 m = K 4 s − K 0
kinetike, lidhim punën e kryer mbi
grimcën me ndryshimin e energjisë
kineike të saj:

Gjejmë energjinë kinetike të K 4 s = K 0 + W0→4

grimcës në x = 4.0 m:

Zëvendësojmë vlerat numerike dhe K 4 s = 6.0 J + 12 J = 18 J

vlerësojmë K4 s:

Zëvendësojmë vlerat numerike në 2(18 J )

v4 = = 3.5 m/s
ekuacionin (1) dhe gjejmë v4: 3.0 kg
2 Një grimcë lëviz sipas një rrethi me qendër në origjinë dhe madhësia e
r
vektorit të saj të pozicionit r është konstante. (a) Diferenconi
r r r r
r ⋅ r = r 2 = constant në lidhje me kohën dhe tregoni që v ⋅ r = 0, dhe kështu që
r r r r
v ⊥ r. (b) Diferenconi v ⋅ r = 0 në lidhje me kohën dhe tregoni që
r r r r
a ⋅ r + v 2 = 0 , dhe kështu që ar = − v2 / r (c) Diferenconi v ⋅ v = v 2 në lidhje me
r r
kohën dhe tregoni që a ⋅ v = dv dt , dhe kështu që at = dv dt .

ZGJIDHJE Rregullat për diferencimin e vektorëve janë të njejta me ato pë

diferencimin e skalarëve dhe skalarët gëzojnë vetinë e shoqërimit.
r r
d r r r dr dr r
r r
(a) Diferencojmë r ⋅ r = r2 = constant: (r ⋅ r ) = r ⋅ + ⋅ r = 2vr ⋅ rr
dt dt dt
= (constant ) = 0
d
dt
r r r r
Meqenëse v ⋅ r = 0 : v ⊥r

r r
r r d r r r dv dv r
(b) Diferencojmë v ⋅ v = v2 = constant (v ⋅ v ) = v ⋅ + ⋅ v = 2ar ⋅ vr
në lidhje me kohën: dt dt dt
= (constant ) = 0
d
dt
r r r r
Meqenëse a ⋅ v = 0 : a ⊥v

r r
Rezultatet e (a) dhe (b) na tregojnë që a është pingule me v dhe paralele
r
(ose antiparalele) me r
r r
r r d r r r dr r dv
(c) Diferencojmë v ⋅ r = 0 në (v ⋅ r ) = v ⋅ + r ⋅
lidhje me kohën: dt dt dt
r r d
= v 2 + r ⋅ a = (0 ) = 0
dt
r r r r
Meqë v2 + r ⋅ a = 0 : r ⋅ a = −v 2 (1)

Shprehim ar në terma të θ , ku θ ar = a cos θ

r r
është këndi midis r dhe a :
r r r r
Shprehim r ⋅ a : r ⋅ a = ra cos θ = rar

Zituteëvendësojmë në ekuacionin rar = −v 2

(1) dhe përftojmë ar: v2

ar = −
r
3 Një forcë e vetme horizontale vepron sipas drejtimit +x mbi një karrocë
me masë m. Karroca fillon të lëvizë nga prehja në x = 0, dhe shpejtësia e saj rritet
me x si v = Cx, ku C është një konstante. (a) Gjeni forcën që vepron mbi karrocë
në funksion të x. (b) Gjeni punën e kryer nga forca për lëvizjen e karrocës nga x =
0 në x = x1.

ZGJIDHJE Përdorim përcaktimin e punës për të përftuar një shprehje për

varësinë nga pozicioni të forcës që vepron mbi karrocë. Puna e kryer mbi
karrocë mund të llogaritet nga ndryshimi i energjisë kinetike.
(a) Shprehim forcën që vepron mbi
F (x ) =
dW
karrocë në terma të punës së kryer (1)
dx
mbi të:

Zbatojmë teoremën punë - energji W = ΔK = K − K i

kinetike për karrocën dhe marrim: ose, meqë karroca fillon të lëvizë
nga prehja, W = K

Zëvendësojmë W në ekuacionin
F (x ) = = (12 mv 2 )
dK d
(1) dhe marrim: dx dx
=
d 1
dx
[ 2
]
2 m(Cx ) = mC x
2

(b) Puna e kryer nga forca W = ΔK = 12 mv12 − 12 mv02

ndryshon energjinë kinetike të = 12 mv12 − 0 = 12 m(Cx1 )
2

karrocës:
= 1
2 mC 2 x12
4 Një forcë që vepron mbi një grimcë në planin xy me koordinata (x, y) jepet
( )
r
si F = (F0 r) yiˆ − xĵ , ku F0 është konstante pozitive dhe r është distanca e
grimcës nga origjina. (a) Tregoni që madhësia e kësaj force është F0 dhe që
r
drejtimi i saj është pingul me r = xiˆ + yĵ . (b) Gjeni punën e kryer nga kjo forcë
mbi grimcën që lëviz sipas një rrethi me rreze 5.0 m me qendër në origjinë.

ZGJIDHJE (a) Përdorim përcaktimin e madhësisë së vektorit për të treguar që

r
madhësia e F është F0 dhe përcaktimin e produktit skalar për të treguar që
r
drejtimi i saj është pingul me r . (b) Puna e kryer kur grimca lëviz sipas një
trajektoreje rrethore mund të gjendet nga përcaktimi i saj.

r
r F = Fx2 + Fy2
(a) Shprehim madhësinë e F :
2 2
⎛F ⎞ ⎛ F ⎞
= ⎜ 0 y⎟ + ⎜− 0 x⎟
⎝ r ⎠ ⎝ r ⎠
F
= 0 x2 + y2
r

r F F0
Meqë r = x2 + y2 : F = 0 x2 + y2 = r = F0
r r

r r
Nga produkti skalar i F me r :
r r ⎛F ⎞
( )(
F ⋅ r = ⎜ 0 ⎟ y iˆ − x ˆj ⋅ x iˆ + y ˆj
⎝ r ⎠
)
⎛F ⎞
= ⎜ 0 ⎟(xy − xy ) = 0
⎝ r ⎠

r r r r
Meqë F ⋅ r = 0: F ⊥r

θ2
(b) Puna e kryer për një zhvendosje r r
W1 rev = ∫ F ⋅ ds
këndore nga θ1 në θ 2 jepet nga:
θ1

( )
θ2
⎛F ⎞ r
= ∫ ⎜ 0 ⎟ y iˆ − x ĵ ⋅ ds
θ1 ⎝ r ⎠

∫θ (r sin θ iˆ − r cosθ ĵ )⋅ ds
θ2
F0 r
=
r 1

( )
θ2
r
= F0 ∫ sin θ iˆ − cosθ ĵ ⋅ ds
θ1

r
Shprehim vektorin radial r në terma të r
madhësisë së tij r dhe këndit θ që ai r = r cosθ iˆ + r sin θ ĵ
formon me boshtin x:

r r r
Diferenciali i r është tangent me rrethin dr = ds = − r sin θ dθ iˆ + r cosθ dθ ĵ
(mund të bindemi shumë lehtë duke
r r (
= − r sin θ iˆ + r cosθ ĵ dθ )
bërë produktin skalar të r me dr ) dhe
r
kështu që mund ta përdorim atë si ds në
shprehjen për punën e kryer nga forca
F në një rrotullim:
 r
Zëvendësojmë ds , dhe pas integrimit marrim:

∫ (sin θ iˆ − cosθ ˆj )⋅ (− r sin θ iˆ + r cosθ ˆj )dθ

2π
W1 rev,ccw = F0
0
2π 2π
( )
= −rF0 ∫ sin 2 θ + cos 2 θ dθ = −rF0 ∫ dθ = −rF0 θ ] 0 = −2πrF0
2π

0 0

Zëvendësojmë vlerën numerike të r W1rev, ccw = −2π (5.0 m )F0

dhe marrim:
= (− 10π m )F0

Nqs rrotullimi është orar, integrali W1 rev,cw = −rF0 θ ] 2π = 2πrF0

0

bëhet:

Zëvendësojmë vlerën numerike të r W1rev, cw = 2π (5.0 m )F0 = (10π m )F0

dhe marrim: