Kapitulli 6

Puna dhe energjia

Puna dhe energjia kinetike;
 Puna e kryer nga një forcë mbi një trup me përkufizim, është prodhimi
i forcës me zhvendosjen e pikës së zbatimit të forcës.
 Në qoftë se forca dhe zhvendosja kane drejtime të ndryshme, kryen
punë vetëm përbërësja e forcës në drejtimin e zhvendosjes.

W = F cos  x = Fx x
F
Fx 1 J = 1 N.m

A = Fx Δx
Δx
Δx x
x1 x2
kur mbi një pikë materiale kryejnë punë disa forca, puna e plotë gjëndet
duke llogaritur punën e kryer nga secila prej forcave dhe duke bërë
shumën e punëve të gjetura.

 F y =F sin  + Fn –mg=0 Aplot = Fx x = m ax x

 Fx = F cos =.m ax
Puna e kryer nga djali duke
e çvendosur ate me x
është F cos . x.
 W K= = W K =
Aplot

Në qoftëse shpejtësia fillestare është vf dhe shpejtësia përfundimtare

është vp kemi: 2 vp = vf +2ax x
2

Por puna e plotë e kryer nga forca rezultante është e barabartë me punën e
plotë të kryer mbi pikën materiale,
Aplot = Fx x = m ax x

Duke zëvëndësuar 1 (vp2 – vf2 ) me ax  x, merret

2

Aplot = 1 mv 2 – 1 m v 2
p f
2 2
1
Madhësia 2 mv2 quhet energji kinetike e pikës
materiale1dhe shënohet me WK.
2
1 mv 2 – m vf2
Aplot = ∆ WK = p Teorema e energj kinetike
2
 Një bllok me masë 4 kg, fillimisht në prehje, ngrihet ne
një lartësi 3 m, duke zbatuar mbi të një forcë me modul 60
N, të drejtuar vertikalisht lart.Gjeni (a) punën e kryer nga
forca e zbatuar, (b) punën e kryer nga forca e rëndesës dhe
(c) shpejtësinë përfundimtare të bllokut.
• Forca e zbatuar ka drejtimin e lëvizjes ( = 0), kështuqë puna e kryer nga
ajo është pozitive:
Azbat = Fzbat cos 0o y = (60 N)(3 m) = 180 J

•Forca e rëndesës ka drejtim te kundërt me atë të lëvizjes ( = 1800),

kështuqë puna e kryer nga ajo është negative:
Ag = mg cos 180o y = (4 kg)(9,81 N / kg)(-1)(3 m) = -118 J

Pra, puna e plotë e kryer mbi bllok është Aplot 180 J – 118 J = 62 J.

Duke zbatuar teoremën e enrgjisë kinetike me vf = 0, marrim

Aplot = 62 J = ½ mvp2 –½ m vf2 = ½ mvp2
c)Atëhere shpejtësia përfundimtare e bllokut është

2A plot 2(62 J )
vp =   5,57 m / s
m 4kg
Puna e kryer nga një forcë e ndryshueshme

 Figura 6.5 Një forcë e Fx

ndryshueshme mund të
përafrohet me një numër
forcash konstante që ushtrohen
në intervale të vogla. Puna e
kryer nga njera prej këtyre
focave konstante paraqitet me x
x1 Δx1 x2
sipërfaqen e katërkëndëshit te
vogel. Puna e plotë e kryer nga A  lim  Fx xi
forca nga x1 në x2 është sa x 0
i
sipërfaqja e plotë nen kurbe
x2
për këtë interval.
A   Fx dx 
 x1
 Një bllok me masë 4 kg që qëndron mbi një tavolinë pa
fërkim (figura 6.6a), është lidhur me një sustë horizontale
që i bindet ligjit të Hukut dhe ushtron një forcë Fx = - kx,
ku x matet duke u nisur nga pozicioni i ekuilibrit të blloku
dhe konstantja elastike është k = 400 N/m. Susta
ngjishet deri në x1= - 5 cm. Gjeni (a) punën e kryer nga
susta mbi bllok, ndërsa blloku zhvendoset nga x1=-5 cm
deri në pozicionin e tij të ekuilibrit x2 = 0, (b) modulin e
shpejtësisë së bllokut në pikën x2=0.
Fx, N
40
Fx = -kx
20
m
-7 -5 -3 -1 1 3 5 7 x, cm
x2
x1 = 5cm x2 = 0 -20
x1

-40
 Fx = - kx = - (400 N/m)(- 0,05 m) = + 20 N.
Pra puna e kryer është
0
A=

 0 , 05
Fx dx

= ½ (0,05 m) (20 N) = 0,500 N.m = 0,500 J.

Puna është pozitive meqë forca ka drejtimin e

lëvizjes. Kjo tregohet në figurë nga fakti që
trekëndëshi është mbi boshtin e x.
Kjo punë mund të llogaritet gjithashtu me anë të
njesimit integral :
0 0 0 1 2 0 1 2
A= x1 Fx dx  x1 kxdx  k x1 xdx  2kx |x1  2 kx1
=½ (400N/m)(0,05m)2=0,500J
 (b) Shpejtësia e bllokut mund të gjendet nga
fakti që energjia kinetike e tij është
0,5J: F,N x

 WK = ½ mv2 = 0,500 J 6
5

 Kurse shpejtësia është: 4

3
2W 2(0,500 J )
 v = m  4kg = 0,50 m/s 2
K

1 2 3 4 5 6 X, m

Meqënëse forca e ushtruar nga susta mbi bllok është – kx, qoftë x pozitiv apo negativ,
puna e kryer nga një sustë mbi një bllok kur ai zhvendoset nga një pozicion
fillestar x1 që i korespondon ngjeshjes apo zgjatimit të susës, në pozicionin e
ekuilibrit x = 0, jepet nga 0 1 2
A= x
 kxdx  kx
2
 6.3 Puna dhe energjia në tre dimensione
 Puna e kryer nga forca mbi pikën materiale për një zhvendosje të vogël
s është A = F s s
 Për të gjetur punën e kryer nga forca, kur pika materiale zhvendoset
gjate kurbës nga pika 1 në pikën 2, llogarisim produktin Fs s për çdo
element të trajektores

Figura 6.8 (a) Një pikë materiale në

lëvizje Gjatë një kurbe të çfarëdoshme
në hapësirë (b) Përbërësja e forcës sipas
drejtimit pingul F, ndryshon drejtimin e
shpejtësisë së pikës materiale, por jo
modulin e shpejtësisë. Përbërësja e
forcës sipas drejtimit tangent Fs,
ndryshon modulin e shpejtësisë së pikës
materiale
,
Prodhimi skalar
∙

,
Zgjidhje
Puna dhe energjia e një sistemi pikash materiale;
energjia potenciale

 Në shumë raste, puna e kryer mbi një sistem

nuk rrit energjinë kinetike të sistemit, por
ndërkohë ruhet ne formën e energjisë
potenciale.
 Puna e plotë e kryer nga forca gravitacionale
kur skiatori ngjitet në majë të të përpjetës
dhe pastaj kthehet në pozicionin fillestar
është zero. Forca gravitacionale thuhet se
është forcë konservative. Figura 6.12 (a) Tre rrugë që
bashkojnë pikat 1 dhe 2. Në
 Që këtej rrjedh se :
qoftë se puna e kryer nga një
 Puna e kryer nga një forcë forcë konservative nga 1 në 2
konservative mbi një pikë materiale është e
(vija majtas) është A, puna e
pamvarur nga rruga e ndjekur nga pika
materiale për të lëvizur nga një pikë tek
kryer në kthim nga 2 në 1 (vija
tjetra. në mes), do të jetë -A, sepse
puna e kryer gjatë një rruge të
mbyllur është zero.
 Puna e kryer nga një forcë konservative, mbi një pikë materiale, nuk varet
nga rruga e ndjekur, por varet vetëm nga pozicionet 1 dhe 2 të rrugës.
 Një tjetër shembull i forcës konservative është ajo e ushtruar mbi një sustë.
një sistem të përbërë nga një sustë dhe një bllok (masë). Blloku është në
prehje mbi një tavolinë pa fërkim, në pozicionin x = 0 dhe susta nuk është e
deformuar. E tërheqim lehtësisht bllokun me një forcë të barabartë në
madhësi dhe me kah kundërt me atë të ushtruar nga susta, në mënyrë që
susta të zgjatet. Meqënëse susta ushtron mbi bllokun nje forcë Fs = - kx,
duhet të ushtrojmë një forcë të barabartë në madhësi dhe të kundërt në kah
Fb= +kx për ta lëvizur bllokun pa nxitim.

Fzbat= kx

X=0 X
 Ab = +

1 2
kx
2
 Energjia potenciale dhe
ekuilibri në një dimension
 Një pikë materiale është në ekuilibër, U
në qoftë se rezultantja e forcave që
veprojnë mbi të është zero.
 Kjo ndodh në x = 0, ku susta nuk është e
deformuar. Për x pak më të madh se U = ½ kx2
zero, forca Fx = - dU/dx është negative.
 Në ekuilibrin e qendrueshëm, një Fx = -dU/dx = -kx
zhvendosje e vogël lind një forcë
kthyese, që e zhvendos pikën materiale
drejt pozicionit të saj të ekuilibrit. x
 Në ekuilibrin indiferent, një
zhvendosje e vogël nuk jep asnjë
forcë dhe pika materiale vazhdon
të jetë në ekuilibër
 U
U

x x

Figura 6.15 Në rastin e kësaj

kurbe që paraqet energjinë Figura 6.16 Grafiku i një funksioni të
potenciale, Fx = - dU/dx është energjisë potenciale U, për të cilën x=0
zero në x = 0, por ky ekuilibër është pozicion i ekuilibrit indiferent
është i paqëndrueshëm.