Leksioni 4

Lëvizja rrethore dhe zbatime të tjera të

ligjeve të Njutonit
1. Modeli i Grimcës në
lëvizje rrethore
uniforme (zgjerim)
2. Lëvizja rrethore jo-
uniforme
3. Lëvizja në sistemet e
referimit të
përshpejtuara
4. Lëvizja në prani të
forcave të rezistencës

Festa e Çajit në Disneyland është një udhëtim me

shumë lëvizje rrethore. Çdo kupë rrotullohet rreth
një boshti qendror. Përveç kësaj, gjashtë kupa janë
montuar në një platformë rrotulluese. Për më tepër,
tre platforma të tilla janë montuar mbi një platformë
të madhe që rrotullohet në drejtim të kundërt me
platformat më të vogla.
Zgjerim i modelit të grimcës në
lëvizje rrethore uniforme

2
v
ac =
r

2
v
å F = mac = m r
Zgjerim i modelit të grimcës në
lëvizje rrethore uniforme
 Kuic 1 Pjesa I
Ju jeni duke udhëtuar mbi një karusel që rrotullohet me
shpejtësi konstante. Sedilja mbi të cilin jeni ulur mban
përgjatë gjithë kohës orientimin për nga lart; ajo nuk
përmbyset.
Cili është drejtimi i forcës normale nga sedilja mbi ju kur
ju jeni në majë të rrotës?
(a) lart
(b) poshtë
(c) E pamundur ta përcaktojmë
 Kuic 1 Pjesa I
Ju jeni duke udhëtuar mbi një karusel që rrotullohet me
shpejtësi konstante. Sedilja mbi të cilin jeni ulur mban
përgjatë gjithë kohës orientimin për nga lart; ajo nuk
përmbyset.
Cili është drejtimi i forcës normale nga sedilja mbi ju kur
ju jeni në majë të rrotës?
(a) lart
(b) poshtë
(c) E pamundur ta përcaktojmë
 Kuic 1 Pjesa II
Ju jeni duke udhëtuar mbi një karusel që rrotullohet me
shpejtësi konstante. Sedilja mbi të cilin jeni ulur mban
përgjatë gjithë kohës orientimin për nga lart; ajo nuk
përmbyset.
Cili është drejtimi i forcës neto mbi ju kur ju jeni në majë
të rrotës?
(a) lart
(b) poshtë
(c) E pamundur ta përcaktojmë
Modeli i analizës: Grimca në lëvizje
rrethore uniforme (i zgjeruar)

2
v
å F = mac = m r
 Shembull. 1:
Lavjerësi konik
Një top i vogël me masë m është
varur me një fije me gjatësi L.
Topi rrotullohet me shpejtësi
konstante v sipas një rrethi
horizontal me rreze r sic tregohet
në figurë. (Meqë fija lëviz sipas
sipërfaqes së një koni, sistemi
njihet si lavjerës konik.) Gjeni një
shprehje për v në terma të
gjatësisë së fijes dhe këndit që ajo
formon me vertikalen në figurë.
 Shembull 1:
Lavjerësi konik

åF y = T cos q - mg = 0 ® T cos q = mg
mv 2
å F x = T sin q = mac = r
2
v
tan q =
rg
v = rg tan q

v= Lg sin q tan q
 Shembull 2:
Sa shpejt mund të rrotullohet?
Një objekt me masë 0.500 kg është lidhur në fund të një
korde 1.50 m të gjatë. Objekti lëviz sipas një rrethi
horizontal sic tregohet në figurë. Nqs korda mund të
durojë një tension maksimal
prej 50.0 N, sa është shpejtësia
maksimale me të cilën mund të
lëvizë objekti para se korda të
këputet? Supozojmë që korda
qëndron horizontalisht gjatë
lëvizjes.
 Shembull 2:
Sa shpejt mund të rrotullohet?

2
v
T =m
r

Tr
v=
m

Tmax r ( 50.0 N )(1.50 m )

vmax = = = 12.2 m/s
m 0.500 kg
 Shembull 2:
Sa shpejt mund të rrotullohet?
Supozojmë që objekti lëviz sipas një rrethi me rreze më
të madhe me të njejtën shpejtësi v. Ka më shumë apo
më pak të mgjarë që korda të këputet?

më pak
 Shembull 3:
Sa është shpejtësia maksimale e makinës?
Një makinë 1 500-kg që po lëviz mbi një rrugë të
sheshtë, horizontale kalon nëpër një kthesë sic tregohet
në figurë. Nqs rrezja e kthesës është 35.0 m
dhe koeficienti i fërkimit
statik midis gomave dhe
rrugës së thatë është 0.523,
gjeni shpejtësinë maksimale
me të cilën makina mund të
kalojë kthesën.
 Shembull 3:
Sa është shpejtësia maksimale e makinës?
2
vmax
f s ,max = µs n = m
r
åF y = 0 Þ n - mg = 0 Þ n = mg

µ s nr µ s mgr
vmax = = = µ s gr
m m

vmax = ( 0.523) ( 9.80 m/s ) ( 35.0 m ) = 13.4 m/s

2
 Shembullë3:
Sa është shpejtësia maksimale e makinës?
Supozojmë që makina e kalon këtë kthesë në një ditë
me shi dhe fillon të rrëshqasë në kthesë kur shpejtësia
e saj është 8.00 m/s. Cfarë mund të themi për
koeficientin e fërkimit static në këtë rast?

vmax 2
vmax = µ s gr Þ µ s =
gr

(8.00 m/s )
2

µs = = 0.187
( 9.80 m/s ) ( 35.0 m )
2
 Shembull 4:
Rruga e anuar
Ju jeni një inxhinier ndërtimi dhe ju është dhënë për detyrë
të projektoni një rrugë të lakuar në mënyrë të tillë që një
makinë të mos mbështetet tek fërkimi për të kaluar kthesën
pa rrëshqitur. Me fjalë të tjera, një makinë që lëviz me një
shpejtësi të caktuar mund ta kalojë kthesën edhe
kur rruga është e mbuluar me akull. Një
rrugë e tillë është zakonisht e anuar, që
tregon që është e pjerrësuar për nga
brenda kthesës. Suipozojmë që shpejtësia
e caktuar për rrugën është 13.4 m/s (30.0
mi/h) dhe rrezja e kurbës është 35.0 m. Ju
nevojitet të përcaktoni këndin e pjerrësisë
së kurbës.
 Shembull 4:
Rruga e anuar

mv 2
å Fr = n sin q = r
å Fy = n cos q - mg = 0 Þ n cos q = mg
2
v
tan q =
rg
é ( 13.4 m/s )
2
ù
q = tan -1 ê ú
êë ( 35.0 m )( 9.80 m/s 2
) úû
= 27.6°
 Shembull 4:
Rruga e anuar
Imagjinojmë që e njejta rrugë është ndërtuar në Mars. A
mund të përshkohet ajo me të njetjën shpejtësi?

Jo, v duhet të reduktohet.

2
v
tan q = Þ v = rg tan q
rg
 Shembull 5:
Karuseli
Një fëmijë me masë m lëviz mbi një karusel sic
tregohet në figurë. Fëmija lëviz sipas një rrethi vertikal
me rreze
10.0 m me shpejtësi konstante
prej 3.00 m/s.
(A) Përcaktoni forcën e
ushtruar nga sedilja mbi
fëmijën në fund te rrethit.
Shprehni përgjigjen tuaj në
terma të peshës së fëmijës, mg.
 Shembull 5:
Karuseli
2
v
åF = n bot - mg = m
r
v 2
æ v ö 2
nbot = mg + m = mg ç1 + ÷
r è rg ø
æ ( 3.00 m/s )
2
ö
nbot = mg ç1 + ÷
ç (10.0 m ) ( 9.80 m/s 2 ) ÷
è ø
= 1.09mg
 Shembull 5:
Karuseli
(B) Pwrcaktoni forcwn e ushtruar nga sedilja mbi
fwmijwn nw majw tw rrethit.
v2
å F = mg - ntop = m r
v2 æ v2 ö
ntop = mg - m = mg ç1 - ÷
r è rg ø
æ ( 3.00 m/s )
2
ö
ntop = mg ç1 - ÷
ç (10.0 m ) ( 9.80 m/s 2 ) ÷
è ø
= 0.908mg
 Shembull 5:
Karuseli
Supozojmë që një defekt në mekanizmin e karuselit bën
që shpejtësia e fëmijës të rritet në 10.0 m/s. Cfarë pëson
fëmija në majë të rrethit në këtë rast?

æ (10.0 m/s )
2
ö
ntop = mg ç1 - ÷ = -0.020mg
ç (10.0 m ) ( 9.80 m/s 2 ) ÷
è ø

Fëmija humbet kontaktin me sediljen

e tij.
 Lëvizja rrethore jo-uniforme

! ! !
a = ar + ar
! ! !
å F = å Fr + å Ft
 Kuic 2 Pjesa I
Një rruazë rrëshqet me shpejtësi konstante përgjatë një
teli të përkulur që ndodhet mbi një sipërfaqe horizontale
sic tregohet në figurë

Ndërtoni vektorët që paraqesin forcën e ushtruar nga teli

mbi rruazë në pikat A, B.
Kuic 2 Pjesa I
 Kuic 2 Pjesa II
Një rruazë rrëshqet me shpejtësi konstante përgjatë një
teli të përkulur që ndodhet mbi një sipërfaqe horizontale
sic tregohet në figurë

Supozojmw qw rruaza pwrshpejton me nxitim tangencial

konstant duke lwvizur nga e djathta. Ndwrtoni vektorwt
qw paraqesin forcwn m bi rruazw nw pikat A, B dhe C.
Kuic 2 Pjesa II
 Shembull 6:
Mbani sytë tek topi
Një top i vogël me masë m është lidhur në fund të një
fije me gjatësi R dhe lëviz sipas një rrethi vertikal rreth
një pike të fiksuar O, sic ilustrohet në figurë.

Përcaktoni nxitimin tangencial të

topit dhe tensionin në fije në cdo
cast kur shpejtësia e topit është v
dhe fija formon këndin q me
vertikalen.
 Shembull 6:
Mbani sytë tek topi
 Shembull 6:
Mbani sytë tek topi

åF t = mg sin q = mat
at = g sin q
2
mv
å Fr = T - mg cos q = R
æv 2
ö
T = mg ç + cos q ÷
è Rg ø
 Shembull 6:
Mbani sytë tek topi

æ vtop 2 ö
Ttop = mg ç - 1÷
ç Rg ÷
è ø
æ vbot 2 ö
Tbot = mg ç + 1÷
è Rg ø
 Shembull 6:
Mbani sytë tek topi
(A) Sa duhet të jetë shpejtësia e topit kur ai kalon në
majë të rrethit nqs tensioni në fije shkon në zero
momentalisht në këtë pikë?

æ vtop 2 ö
0 = mg ç - ÷ Þ vtop = gR
ç Rg ÷
è ø
 Shembull 6:
Mbani sytë tek topi
(B) Po nëse topi lëviz në mënyrë të tillë që shpejtësia
në majë është më e vogël sesa kjo vlerë? Cfarë
ndodh?
Topi fillon lëvizjen e rënies së
lirë për këtë pjesë të lëvizjes
së tij afër majës, dhe fija
c’tendoset gjatë kësaj kohe.
Lëvizja në sistemet e përshpejtuara

Forcat fiktive: forcat e dukshme që duket se veprojnë mbi cdo masë

të përshkruar në një sistem referimi të përshpejtuar (jo inercial)
Forcat reale: gjithmonë bashkëveprimet midis dy objekteve…
Nuk mund të identifikojmë një objekt të dytë për forcën fiktive
Lëvizja në sistemet e përshpejtuara
Forcat fiktive
 Kuic 3
Konsiderojmë pasagjerin në një
makinë që kthehet majtas, si në
figurë. Cili nga pohimet e
mëposhtme rreth forcës në drejtimin
horizontal, nqs ai është në kontakt
me derën e djathtë, është korrekt?
(a) Pasagjeri është në ekuilibër midis forcave reale që
veprojnë nga e djathta dhe forcave reale që veprojnë nga
e majta.
(b) Mbi pasagjerin veprojnë vetëm forcat reale nga e djathta.
(c) Mbi pasagjerin veprojnë vetëm forcat reale nga e majta.
(d) Asnjëri nga pohimet e mësipërme nuk është i vërtetë.
 Kuic 3
Konsiderojmë pasagjerin në një
makinë që kthehet majtas, si në
figurë. Cili nga pohimet e
mëposhtme rreth forcës në drejtimin
horizontal, nqs ai është në kontakt
me derën e djathtë, është korrekt?
(a) Pasagjeri është në ekuilibër midis forcave reale që veprojnë
nga e djathta dhe forcave reale që veprojnë nga e majta.
(b) Mbi pasagjerin veprojnë vetëm forcat reale nga e djathta.
(c) Mbi pasagjerin veprojnë vetëm forcat reale nga e
majta.
(d) Asnjëri nga pohimet e mësipërme nuk është i vërtetë.
 Shembull 7:
Forcat fiktive në lëvizjen lineare
Konsiderojmë një eksperiment në situatën e përshkruar në hyrje
të leksionit: ju jeni duke u rrotulluar në festën e cajit dhe po
mbani në dorë telefonin të varur me një fije. Supozojmë që shoku
juaj qëndron në tokë jashtë platformës rrotulluese dhe po ju
vëzhgon. Ju e mbani fundin e sipërm të fijes mbi një pikë afër
buzës së jashtme të kupës së cajit që rrotullohet. Si vëzhguesi
inercial (shoku juaj) dhe ai jo inercial (ju) bini dakord që fija
formon një kënd q me vertikalen. Ju pohoni që një forcë, të cilën
e dimë që është fiktive, shkakton devijimin e fijes nga vertikalja.
Sa është madhësia e kësaj force që lidhet me nxitimin centripet të
telefonit të matur nga vëzhguesi inercial?
 Shembull 7:
Forcat fiktive në lëvizjen lineare
Inertial observer:
ìï å Fx = T sin q = mac
í
ïîå Fy = T cos q - mg = 0

Noninertial observer:
ì F ¢ = T sin q - F
ïå x fictitious = 0
í
ïî å Fy¢ = T cos q - mg = 0

Ffictitious = mac
 Shembull 7:
Forcat fiktive në lëvizjen lineare
Supozojmë se doni të matni nxitimin centripet të telefonit
tuaj nga vëzhgimet tuaja. Si mund ta bëni?

T sin q = mac
T cos q - mg = 0
ac = g tan q
Lëvizja në prani të forcave të rezistencës
Lëvizja në prani të forcave të rezistencës

Modelet e thjeshtuara:
1. Supozojmë forcën e rezistencës µ shpejtësinë e objektit në lëvizje
2. Supozojmë që forca e rezistencës µ katrorin e shpejtësisë së objektit në
lëvizje
 Modeli 1: Forca e rezistencës
proporcionale me shpejtësinë e objektit

! !
R = -b v

åF y = ma Þ mg - bv = ma

dv b
=g- v
dt m
 Modeli 1: Forca e rezistencës
proporcionale me shpejtësinë e objektit
b
0 = g - vT
m
mg
or vT =
b
mg
v=
b
(1- e - bt /m
)
= vT (1 - e - t /t )

æ 1ö
v (t ) = vT (1 - e -t /t
) = vT çè1 - e ÷ø = 0.632vT
 Shembull 8:
Rënia e sferës në vaj
Një sferë e vogël me masë 2.00 g lëshohet nga prehja mbi
një enë të madhe me vaj, ku mbi të vepron një
forcë rezistence
proporcionale me
shpejtësinë e saj. Sfera arrin
një shpejtësi fundore prej
5.00 cm/s. Përcaktoni
kostanten kohore t dhe
kohën për te cilën sfera arrin
90.0% të shpejtësisë së saj
fundore.
 Shembull 8:
Rënia e sferës në vaj
mg m æ vT ö vT
b= t = = mç ÷=
vT b è mg ø g
5.00 cm/s
t= 2
= 5.10 ´ 10 -3
s
980 cm/s
0.900vT = vT (1 - e - t /t ) Þ 1 - e - t /t = 0.900
t
e - t /t
= 0.100 Þ - = ln ( 0.100 ) = -2.30
t
t = 2.30t = 2.30 ( 5.10 ´ 10-3 s ) = 11.7 ´ 10-3 s
= 11.7 ms
Modeli 2: Forca e rezistencës proporcionale
me katrorin e shpejtësisë së objektit
1
R = D r Av 2

2
1
å F = mg -
2
D r Av 2

æ Dr A ö 2
a = g -ç ÷v
è 2m ø

æ Dr A ö 2 vT =
2mg
0 = g -ç ÷ vT
è 2m ø Dr A
Shpejtësitë fundore
 Kuic 4
Një top basketbolli dhe një top çeliku më diametër 2-inch,
me të njejtën masë, lëshohen në ajër nga prehja nga e
njejta lartësi, e rendit të 1 m ose më shumë. Cili prej tyre
do të godasë tokën i pari?
(a) Topi prej çeliku do të godasë tokën i pari.
(b) Topi i basketbollit do të godasë tokën i pari.
(c) Të dy do të godasin tokën njëkohësisht.
 Kuic 4
Një top basketbolli dhe një top çeliku më diametër 2-inch,
me të njejtën masë, lëshohen në ajër nga prehja nga e
njejta lartësi, e rendit të 1 m ose më shumë. Cili prej tyre
do të godasë tokën i pari?
(a) Topi prej çeliku do të godasë tokën i pari.
(b) Topi i basketbollit do të godasë tokën i pari.
(c) Të dy do të godasin tokën njëkohësisht.
 Shembull konceptual 9:
Skysurfer
Konsiderojmë një skysurfer i
cili pasi hidhet nga një avion
me këmbët e lidhura në
surfboard, bën disa lojëra,
dhe pastaj hap parashutën e
tij. Përshkruani forcat që
veprojnë mbi të gjatë këtyre
manovrave.
 Shembull 10:
Forca e rezistencës e ushtruar mbi një top bejsbolli
Një lojtar hedh një top bejsbolli me masë 0.145-kg
me shpejtësi 40.2 m/s (= 90 mi/h). Gjeni forcën e
rezistencës mbi top për këtë shpejtësi.
 Shembull 10:
Forca e rezistencës e ushtruar mbi një top bejsbolli

2mg 2mg
vT = ÞD= 2
Dr A vT r A
2
1 1 æ 2mg ö æ v ö
R = D r Av = ç 2
2
÷ r Av = mg ç ÷
2

2 2 è vT r A ø è vT ø
2
æ 40.2 m/s ö
R = ( 0.145 kg ) ( 9.80 m/s ) ç
2
÷ = 1.2 N
è 43 m/s ø
 Vlerësojmë për të mësuar

Një top i vogël lëshohet nga prehja në pozicionin A

dhe rrotullohet poshtë nëpër një trajektore rrethore
nën veprimin e gravitetit. Kur topi arrin në pozicionin
B, cili nga drejtimet e treguara korespondon më
shumë me drejtimin e forcës normale mbi top?

9. E pamundur ta
përcaktojmë.
 Vlerësojmë për të mësuar
Një top i vogël lëshohet nga prehja në pozicionin A
dhe rrotullohet poshtë nëpër një trajektore rrethore
nën veprimin e gravitetit. Kur topi arrin në
pozicionin B, cili nga drejtimet e treguara
korespondon më shumë me drejtimin e nxitimit të
topit?

9. E pamundur
ta përcaktojmë
 Vlerësojmë për të mësuar

Një top i vogël lëshohet nga prehja në pozicionin A

dhe rrotullohet poshtë nëpër një trajektore rrethore
nën veprimin e gravitetit. Kur topi arrin në pozicionin
B, cili nga drejtimet e treguara korespondon më
shumë me drejtimin e forcës neto mbi top?

9. E pamundur ta
përcaktojmë
 Vlerësojmë për të mësuar
Një masë prej 5 kg lëshohet nga prehja mbi një plan të pjerrët të
lëmuar që formon këndin 37° me drejtimin horizontal. Përbërësja
tangenciale e nxitimin është afërsisht:
1. 10 m/s²
2. 8 m/s²
3. 6 m/s²
4. 4 m/s²
5. 2 m/s²
6. 0 m/s²
7. Ekzaktësisht gjysma midis 2 përgjigjeve të mësipërme
8. Negativja e njërës nga përgjigjet e mësipërme
9. Eshtë e pamundur të përcaktojmë përbërësen tangenciale të nxitimit
të bllokut
10. Nuk e di se cfarë nënkupton “tangenciale” në këtë situatë
 Vlerësojmë për të mësuar
Një masë prej 5 kg lëshohet nga prehja mbi një plan të pjerrët të
lëmuar që formon këndin 37° me drejtimin horizontal. Përbërësja
radiale e nxitimin është afërsisht:
1. 10 m/s²
2. 8 m/s²
3. 6 m/s²
4. 4 m/s²
5. 2 m/s²
6. 0 m/s²
7. Ekzaktësisht gjysma midis 2 përgjigjeve të mësipërme
8. Negativja e njërës nga përgjigjet e mësipërme
9. Eshtë e pamundur të përcaktojmë përbërësen radiale të nxitimit të
bllokut
10. Nuk e di se cfarë nënkupton “radiale” në këtë situatë
 Vlerësojmë për të mësuar
Një top rrokulliset përgjatë një palni të pjerrët në mënyrë
të tillë që shkon pjesërisht lart dhe pastaj rrokulliset
përsëri për poshtë. Cili nga grafikët e mëposhtëm do
paraqesë përbërësen tangenciale të nxitimit të tij kundrejt
kohës, nga çasti kur ai lëshohet deri kur rikthehet në
pikën fillestare?
1. 2. 3. 4.

5. Grafikët 1 dhe 2 6. Grafikët 3 dhe 4

7. Asnjëri prej grafikëve
8. Nuk është e qartë se çfarë nënkuptohet me
“tangenciale” në këtë situatë.