Temel Bakım Hizmetleri

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2892

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1849
TEMEL BAKIM HİZMETLERİ
Yazarlar
Prof.Dr. Mustafa CANKURTARAN (Ünite 1, 7)
Prof.Dr. Belgin. Demet ÖZBABALIK ADAPINAR (Ünite 2, 3, 4)
Prof.Dr. Emine DÜNDAR (Ünite 5)
Prof.Dr. Baki ADAPINAR (Ünite 6)
Prof.Dr. Ali ARSLANTAŞ (Ünite 8)
Editör
Prof.Dr. Belgin Demet ÖZBABALIK ADAPINAR
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcıları
Dr.Öğr.Üyesi Fatma Seçil Banar
Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Temel Bakım Hizmetleri
E-ISBN
978-975-06-3241-9
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ocak 2019
2708-0-0-0-1309-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................. viii
Temel Bakımın Planlanması........................................................... 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 3
BİREYSEL TEMEL GEREKSİNİMLER VE TANIMLAR ...................................... 5
BAKIM UYGULAMALARININ YÜRÜTÜLMESİNDE
TEMEL KURALLAR ................................................................................................... 7
ALIŞKANLIKLARIN ORTAYA KONMASI ............................................................. 8
TEMEL BAKIM YÜRÜTÜRKEN SIK KARŞILAŞILAN KISITLILIKLAR ......... 9
BİREYE ÖZGÜ BAKIM PLANLAMASI .................................................................. 10
PLANLANAN BAKIMLA İLGİLİ BİLGİYİ SUNMA VE İLETİŞİM
YOLLARI ...................................................................................................................... 10
BAKIM PLANI İLE İLGİLİ GEREKLİ DÖKÜMANI HAZIRLAMA VE
DOLDURMA ............................................................................................................... 10
BAKIM PLANININ YÜRÜTÜLMESİ SIRASINDA TEKNOLOJİYİ
KULLANMA VE GELİŞTİRME ................................................................................ 11
ÖLÜM ANINDA YANINDA OLMA ........................................................................ 11
Özet ................................................................................................................................ 13
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 14
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 15
Yararlanılan İnternet Kaynakları ................................................................................ 15
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 15
Yaşlılarda Kazalardan Korunmak İçin Çevrenin 2. ÜNİTE

Düzenlenmesi................................................................................. 16
GİRİŞ ............................................................................................................................. 17
KAZA TANIMI ............................................................................................................ 17
YAŞLILARDA EN SIK KARŞILAŞILAN KAZALAR VE SONUÇLARI ............. 18
Ev Kazaları .................................................................................................................... 18
Düşme ...................................................................................................................... 18
Yanıklar, Ev Yangınları .......................................................................................... 19
Yabancı Cisim Yutma, Aspirasyon ve Boğulma ................................................. 20
Zehirlenmeler ......................................................................................................... 20
Elektrik Çarpmaları ............................................................................................... 20
Trafik (Motorlu Araç) Kazaları ............................................................................ 20
KAZALARDAN KORUNMADA KİŞİSEL FAKTÖRLERİN
BELİRLENMESİ ........................................................................................................... 21
KAZALARDAN KORUNMADA ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN
BELİRLENMESİ ........................................................................................................... 22
KAZAYI ÖNLEMEDE KİŞİSEL ÖNLEMLER ......................................................... 22
KAZAYI ÖNLEMEDE ÇEVRESEL ÖNLEMLER ................................................... 22
Ev İçi Düzenlemeleri .................................................................................................... 23
Telefon ..................................................................................................................... 23
Kapılar .................................................................................................................... 23
İlaçlar ....................................................................................................................... 23
Zemin ...................................................................................................................... 23
Elektrik ve Aydınlatma ve Yangın ........................................................................ 23
iv İçindekiler
Merdiven ................................................................................................................. 24
Mobilya .................................................................................................................... 24
Banyo ve Tuvalet .................................................................................................... 24
Özet ................................................................................................................................ 25
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 27
3. ÜNİTE Meşguliyet Tedavi.......................................................................... 30

GİRİŞ ............................................................................................................................. 31
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN TANIMI VE AMACI ........................................... 31
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ ............................................................ 32
Fiziksel Meşguliyet Terapisi ....................................................................................... 32
Zihinsel Meşguliyet Terapisi ....................................................................................... 32
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN UYGULAMA İLKELERİ VE YOLLARI ........... 33
MEŞGULİYET TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER
VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ ............................................................................. 34
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN VERİMLİLİĞİNİ DEĞERLENDİRME
YOLLARI ....................................................................................................................... 35
Yaşlılarda Fonksiyonel Yetenekleri Değerlendirme Ölçekleri ................................ 35
Yaşam Kalite Ölçekleri ................................................................................................. 35
Yaşlıların Düşme ve Diğer Kaza Sıklığı Ölçekleri .................................................... 36
Yaşlıların Ruhsal ve Zihinsel Aktiviteleri Ölçme ..................................................... 36
Özet ................................................................................................................................ 38
4. ÜNİTE Davranış Tedavisi........................................................................... 42

GİRİŞ ............................................................................................................................. 43
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN TANIMI VE AMACI ................................................. 43
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ ................................................................. 44
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİ UYGULANMA İLKELERİ VE YOLLARI ................. 45
DAVRANIŞ TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE
BAŞARISIZLIK NEDENLERİ .................................................................................... 47
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN VERİMLİLİĞİNİ DEĞERLENDİRME
YOLLARI ....................................................................................................................... 47
Özet ................................................................................................................................ 48
5. ÜNİTE Psikososyal İletişim Terapisi.......................................................... 52

GİRİŞ ............................................................................................................................. 53
SOSYAL HİZMET KAVRAMI VE PSİKOSOSYAL İLETİŞİM ............................. 54
Psikososyal İletişim Terapisinden Beklentiler .......................................................... 55
İçindekiler v
ÇOCUK VE GENÇLERDE PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ ...................... 56
Oyun Terapisi .............................................................................................................. 56
Spor Terapisi ................................................................................................................ 56
Sanat Terapisi ................................................................................................................ 56
MADDE BAĞIMLILARINDA PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ ................ 57
Kısa Girişimler .............................................................................................................. 57
Kısa Süreli Terapiler .................................................................................................... 57
Madde Danışmanlığı ................................................................................................... 58
Motivasyonel Görüşme ............................................................................................... 58
Kontrollü İçme Yöntemi .............................................................................................. 58
Bilişsel Davranışçı Terapi ............................................................................................ 58
Relaps Önleme .............................................................................................................. 58
Nikotin Bağımlılığında Psikososyal Terapi ............................................................... 59
Grup Psikoterapisi ........................................................................................................ 59
YAŞLILIK VE DEMANSDA (BUNAMA) PSİKOSOSYAL İLETİŞİM
TERAPİSİ ...................................................................................................................... 59
Zihinsel Aktiviteler ...................................................................................................... 60
Paylaşım Saati Aktiviteleri ........................................................................................... 60
Hobi Saati Aktiviteleri ................................................................................................. 60
Psikomotor Aktiviteler ................................................................................................ 60
Sanat Aktiviteleri .......................................................................................................... 60
Müzik Aktiviteleri ........................................................................................................ 60
Egzersiz ve Spor Aktiviteleri ....................................................................................... 60
Manevi Bakım Aktiviteleri .......................................................................................... 60
Oyun Aktiviteleri ......................................................................................................... 61
Dış Ortam Aktiviteleri ................................................................................................. 61
Dans Terapisi ................................................................................................................ 61
KANSERLİ HASTALARDA PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ ..................... 61
Kanser Destek Grupları ............................................................................................... 62
SOSYAL HİZMETE MUHTAÇ HASTA VE YARALILARA
PSİKOSOSYAL DESTEK ............................................................................................ 62
Sosyal Hizmete Muhtaç Kişilerin Özellikleri .......................................................... 62
Özet ................................................................................................................................ 64
Bakım Hizmetlerinin Etik ve Hukuksal Boyutu............................ 68 6. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 69
BAKIM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELERİN
TANIMLANMASI ....................................................................................................... 70
Evde Bakım ................................................................................................................... 70
Huzur Evleri .................................................................................................................. 71
Gündüzlü Hizmetler .................................................................................................... 71
Ulusal Eylem Planı ....................................................................................................... 71
ETİK ÇERÇEVESİNDEN BAKIM HİZMETLERİNE BAKIŞ ............................... 71
vi İçindekiler
BAKIM HİZMETLERİNİN DENETLEME MEKANİZMALARI ........................ 72

BAKIM HİZMETLERİNİ SAĞLAMA SIRASINDA KARŞILAŞILAN
HUKUKİ SORUNLAR ................................................................................................ 73
ETİKSEL SORUNLAR ................................................................................................ 74
BAKIM HİZMETLERİNE TOPLUMUN BAKIŞI ................................................... 74
BAKIM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ AHLAK VE DİNSEL KURALLAR .............. 75
Özet ................................................................................................................................ 77
7. ÜNİTE Özbakım ve Beslenme................................................................... 80

GİRİŞ ............................................................................................................................. 81
BİREYSEL BAKIM VE TEMİZLİK BECERİLERİNİN TANIMI .......................... 82
GİYSİ VE BARINMA KOŞULLARI .......................................................................... 83
TEMİZLİK .................................................................................................................... 84
İDEAL BANYO VE TUVALET KOŞULLARI ......................................................... 85
ÖZ BAKIMI GERÇEKLEŞTİRME SIRASINDA KİŞİSEL VE ÇEVRESEL
GÜVENLİK .................................................................................................................. 85
ENFEKSİYONLARDAN KORUNMA ...................................................................... 86
AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI ............................................................................................. 87
TEMEL BESLENME İLKELERİ ................................................................................ 88
Özet ................................................................................................................................ 90
Yararlanılan İnternet Kaynakları ............................................................................... 92
8. ÜNİTE Bakım Elemanının Karşılaşılması Muhtemel Olan Sağlık

Sorunları ve Alınması Gereken Önlemler Tıbbi
Dokümantasyonun Hukuksal Yönü............................................... 94
GİRİŞ ............................................................................................................................ 95
BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL SORUNLARI ................................................... 95
Bakım Elemanlarında Bel Ağrısının Görülme Nedenleri ..................................... 96
BAKIM ELEMANININ PSİKOLOJİK SORUNLARI ............................................. 97
Ruh Sağlığını Etkileyen Faktörler .............................................................................. 98
BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK SORUNLARININ
NEDENLERİ ve BAŞ ETME YOLLARI .................................................................... 99
Bireysel Faktörler .......................................................................................................... 100
Cinsiyet ve Yaş ........................................................................................................ 100
Fiziksel Egzersiz ve Sigara Kullanımı .................................................................. 100
Eğitim ...................................................................................................................... 100
Vücut Mekaniklerinin Öğrenilmesi ..................................................................... 100
Antropometrik Ölçüler ......................................................................................... 102
Psikososyal Faktörler ................................................................................................... 102
Çalışma Saatleri ...................................................................................................... 102
İş Görevleri .............................................................................................................. 102
İş Stresi ..................................................................................................................... 103
İçindekiler vii
Fiziksel Faktörler .......................................................................................................... 103
Hasta Bakım Odası Tasarımı ................................................................................ 103
Ayarlanabilir Yükseklikler ..................................................................................... 103
BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK SORUNLARINI
ENGELLEMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER ................................ 106
Fiziksel Sorunlar İçin Alınacak Önlemler ................................................................ 106
Fiziksel Yükün Azaltılması .................................................................................... 107
Çalışma Ortamının Ergonomik Düzenlenmesi ................................................. 108
Bel Ağrılarının Önlenmesinde Eğitimin Yeri ..................................................... 108
Psikolojik Sorunlar İçin Alınacak Önlemler ............................................................ 108
Özet ................................................................................................................................ 110
Sözlük......................................................................................... 113
viii İçindekiler
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
İnsanoğlunun varlığını sürdürebilmesi temel bakım gereksinimlerinin karşılanması
ile mümkün olmaktadır. Günümüzde değişen koşullar, artan bilimsel ve teknolojik ge-
lişmeler geleneksel bakım anlayışını değiştirmiş ve gerek bireyin gerekse toplumun diğer
öğelerinin temel bakım hizmetlerine bakışını da farklılaştırmıştır. Bu değişimin en çok
hissedildiği yaş grupları ise bebekler ve yaşlılardır. Son 20 yılda ülkemizde ortalama ya-
şam süresi anlamlı bir şekilde uzamıştır. Türkiye’de 2009 yılı itibarıyla doğuştan itibaren
beklenen yaşam süresi 73,4 yıl olup bu değer erkekler için 71,5 ve kadınlar için 76,1’dir.
Bu durum temel bakım ile beraber geçmiş bilgilerimizin artık çok geçerli olmadığını yeni
birçok kavramın ve hizmetin hayatımızın içinde olması gerektiğini bize göstermektedir.
Elinizdeki kitap, temel bakım hizmetleri ile ilgili en güncel ve en son bilgileri içermek-
te olup bu konudaki birikimlerin bir ürünüdür. Kitap sekiz bölümden oluşmaktadır. İlk
ünite konunun ana hatlarını oluşturmakta olup yaşlıda temel bakımın nasıl planlanması
gerektiğini vurgulamaktadır. İkinci ünite ile beraber daha iyi yaşam koşulları oluşturmak
için oluşabilecek kazalardan korunma yolları tanımlanmaktadır. Üçüncü ve 4. üniteler
yaşlının zamanını daha verimli geçirmesine yardımcı olacak meşguliyet ve davranış teda-
vilerini tanımlarken, 5. ünite psikososyal davranış tedavisinden bahsetmektedir. Altıncı
ünite bakım hizmetlerinin etik ve hukuksal boyutunu gözden geçirmekte, 7. ünite ise öz
bakım ve beslenmeyi içermektedir. Son ünite ile de bakım hizmetleri üzerinde ki dini ve
ahlaki bakışı da öğrenmiş olmaktayız.
Farklı bilim alanlarından farklı insanların oluşturduğu bu kitabın sizler için iyi bir
referans kitabı olması dileği ile verimli bir yıl geçirmenizi diliyorum.
Editör
Prof.Dr. Belgin Demet ÖZBABALIK ADAPINAR
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Yaşlılık ve bakım konusunu tanımlayabilecek,
 Temel bakımın ana prensiplerini sıralayabilecek,
 Bakım tiplerini ve yerlerini ifade edebilecek,
 Sosyal hizmet alanı ve yaşlı bakımı ilişkisini açıklayabilecek,
 Temel bakımda sorunlar, iletişim ve uygulama alanlarını tanımlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
• Geriatri • Sosyal Hizmet Alanı
• Yaşlı • İnterdisipliner Ekip
• Bakım • Evde Bakım
• Aktivite • Kurumsal Bakım
• Bağımlılık • Sağlıklı Yaşlı
• Yetiyitimi • Kırılgan Yaşlı

İçindekiler
• GİRİŞ
• BİREYSEL TEMEL GEREKSİNİMLER VE
TANIMLAR
• BAKIM UYGULAMALARININ
YÜRÜTÜLMESİNDE TEMEL KURALLAR
• ALIŞKANLIKLARIN ORTAYA KONMASI
• TEMEL BAKIM YÜRÜTÜRKEN SIK
KARŞILAŞILAN KISITLILIKLAR
• BİREYE ÖZGÜ BAKIM PLANLAMASI
Temel Bakım Hizmetleri Temel Bakımın Planlanması • PLANLANAN BAKIMLA İLGİLİ BİLGİYİ
SUNMA VE İLETİŞİM YOLLARI
• BAKIM PLANI İLE İLGİLİ GEREKLİ
DÖKÜMANI HAZIRLAMA VE
DOLDURMA
• BAKIM PLANININ YÜRÜTÜLMESİ
SIRASINDA TEKNOLOJİYİ KULLANMA
VE GELİŞTİRME
• ÖLÜM ANINDA YANINDA OLMA
Temel Bakımın Planlanması
GİRİŞ
İnsanlar artık daha uzun yaşamakta, doğum oranları azalmakta ve sonuçta yaşlı nüfus sayı
ve oranı gün geçtikçe artmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu
65 yaş ve üzeri olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde 2000 yılında yapılan nüfus sayımında
65 yaş ve üzeri nüfus tüm nüfusun %5.7’si iken 2007’de bu oran %7.1, 2009’da %6.9 ve son
olarak Türkiye İstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010
verilerine göre bu oran % 7.2’dir (5.327.736 kişi). Devlet Planlama Teşkilatı tarafından
hazırlanan verilere göre yaşlı nüfusun 2015 yılında 8.4 milyon, 2025 yılında ise 12 milyon
olacağı tahmin edilmektedir.
Yaşlı nüfusun artmasının yanı sıra doğuştan itibaren beklenen yaşam süresi de art-
maktadır. Türkiye’de 2009 yılı itibarıyla doğuştan itibaren beklenen yaşam süresi 73,4 yıl
olup bu değer erkekler için 71,5 ve kadınlar için 76,1’dir. Nüfus oranlarının dışında hasta-
ne hizmetlerinin ve akut hospitalizasyonların % 36’sını ve sağlık harcamalarının %50’lere
yaklaşan kısmını 65 yaş üstü hastalar kullanmaktadır.
Yaşın ilerlemesiyle birlikte fizyolojik, psikolojik, emosyonel, bilişsel, sosyal alanlarda
değişiklikler oluşabilmekte, bireyin fonksiyonel kapasitesi azalırken kronik hastalıklar
artmaktadır. Yaşlılık döneminde kronik hastalıkların bulunması bireylerin yaşamlarını
olumsuz etkilemekte, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmede yetersizlik, fonksiyo-
nel güçsüzlük, hastalık semptomları ve fiziksel iyilik halinin bozulması tedaviye uyumu
zorlaştırmakta ve öz bakım gücü yetersizliğine neden olarak psikolojik sorunlara yol aça-
bilmektedir.
Bugün için yaşlılarımızın kasım 2009’daki bir rakama göre sadece 235’te birinin yatılı
bakım kurumlarında yer alması, evde bakım sisteminin yetersiz sayı ve donanımda olma-
sı, yaşlılar ile ilgili gündüz hastanesi -gündüz bakımevi ve kreşleri- yaşlı apartmanları gibi
alternatif daha modern daha az maliyetli ve bakımı ve sosyal yapıyı destekleyen sistem-
lerin olmaması ya da bir iki taneyi geçmemesi bakımın önünde önemli engellerdir. Ülke
nüfusunun yaşlanmaya başlaması ile son 10 yılda özelikle geriatri alanında üniversitelerde
bilim dallarının açılması ile ve yaşlı bakımının sağlık, sosyal, fiziksel, psikolojik yönlerinin
olduğu gerçeğinden hareketle oluşturulmaya çalışılan multidisipliner yaklaşımla bugün
için yetersiz ama önemli adımlar atılmaktadır.
Geriatri ve Gerontoloji’nin gelişimi paralelinde 1954 yılında Clark Tıbbitts’in “yaşlıla-
rın toplumsal ve kültürel çevreden soyutlanmadan incelenmesine” ilişkin görüşü ile sos-
yal-gerontoloji kavramını ortaya çıkmıştır. Sosyal gerontoloji, yaşlıların ve yaşlanmanın
toplumsal yapıyı nasıl etkilediği ve bu etkiden nasıl etkilendiğini inceleyerek kuramsal bir
4 Temel Bakım Hizmetleri
çerçeve oluşturmayı amaçlayan bir disiplindir. Gerontolojik sosyal hizmet, toplumu bir
bütün olarak ele alır ve sosyal refah programlarının geliştirilmesinde de rol oynar. Çağdaş
yaşlı politikası sorunları önlemeyi, hizmetler ile var olan sistemi her an hazır tutmayı ve
yaşlıların sağlıklı yaşlanmasına olanak sağlayan ortamları oluşturmayı temel almaktadır.
Bu hizmetin verilebilmesinde sosyal hizmet uzmanlarına büyük görevler düşmektedir.
Yaşlılara yönelik verilen hizmetleri genel olarak barınmaya ilişkin hizmetler, gündüz
bakımı ve destek hizmetleri, boş zaman değerlendirilmesine yönelik faaliyetler, çalışma
yaşamı ve ekonomik sorunlara ilişkin hizmetler olarak 4 başlık altında toplanabilir. Bunun
yanı sıra yaşlılara yönelik sağlık hizmetlerini, eğitim ve çalışma hizmetlerini ayrı bir kate-
gori olarak ele alan yaklaşımlar da vardır. Bu başlıkların her birinin altında sosyal hizmet
uzmanının görevleri çeşitlenmekte ve önemi artmaktadır. Bu görevleri düşünüldüğünde
ve geriatrist gözüyle bakıldığında sosyal hizmet uzmanları özellikle yaşlı hastalar için vaz-
geçilemez kimselerdir.
Sosyal hizmet uzmanı yaşlıyı değerlendirirken kişilerin sorun çözme kapasitelerini
geliştirmelerine yardımcı olmayı, yaşlıların toplumda var olan kaynaklara ulaşmalarını
sağlamayı, mevcut hizmetleri yaşlıların ihtiyaçlarına cevap verir hale getirmeyi, yaşlı ve
çevresi arasındaki etkileşimi kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.
Yaşlının, evde, hastanede, kurumda nerede değerlendirildiğine göre temel bakımın
planlanması değişmektedir. Kurumsal bakım, evde bakım, toplumda değerlendirme, has-
tanede bakım farklıdır ve her birinde sosyal hizmet uzmanının görevleri vardır.
Örneğin hastanede değerlendirilirken sosyal hizmet uzmanı, yaşlıyı polikliniğe ilk
geldiği andan itibaren değerlendirmeye başlar. Doktor tarafından muayenesi yapılan yaşlı
ve yakını ile ilk görüşmeyi yapar. Muayene sonrası doktorun istediği tetkiklerin yapıl-
ması ve sonuçlarının doktoruna gösterilmesi konusunda danışmanlık eder. Sonuçlara
göre ilaç kullanımı, diyetinin ayarlanması ve diğer ilgili dallara yönlendirilen hastanın
bu meslek elemanları ile görüşmesi sağlanır. Ekip elemanlarının koordinasyonunun sos-
yal hizmet uzmanı tarafından sağlanması, hastanın tekrarlar yaşamasını engellemiş olur.
Böylece yaşlının aynı bilgileri tekrarlaması ve bıkkınlık oluşmaması sağlanmış olur. Has-
tanın yatması gerektiğinde yaşlı ve ailesine yatış işlemleri ve yatış sırasında hastane pro-
sedürü hakkında bilgi verilir. Yaşlı hastanede kaldığı sürece takip edilir. İhtiyacına göre
psikolojik desteklemede bulunulur. Yaşlının kendisine yetmediği durumlarda kendisinin
ve yakınlarının isteği doğrultusunda bakıcı temini konusunda yönlendirilir. Yaşlının sü-
rekli kullanması gereken tıbbi malzeme ve cihazların temini konusunda da sosyal hizmet
uzmanı yaşlı ve yakınlarına danışmanlık eder. Raporlarının hazırlanması için doktorları
ile görüşür. Taburculuk sonrası bakım problemi yaşayacağı düşünülen yaşlı ve yakınları,
ilgili sosyal hizmet kuruluşları (Huzurevi, bakımevi, rehabilitasyon merkezi vs.) hakkında
bilgilendirilir. Yaşlının taburculuk sonrası yaşayacağı ortam sosyal hizmet uzmanı tarafın-
dan değerlendirilir. Evin mimari yapısından yaşlının kiminle yaşayacağına kadar her türlü
ayrıntı önemlidir. Yaşlının yaşamını sağlıklı ve kaliteli sürdürebilmesi için gerekli düzen-
lemelerin yapılması sosyal hizmet uzmanınca sağlanır. Yakını olmayan yaşlı hastaların
takibi de sosyal hizmet uzmanınca yapılır. Kalacak yeri olmayan yaşlılar için uygun sosyal
hizmet kuruluşları ile görüşülür, sosyal inceleme raporu hazırlanır ve yaşlının kuruluşa
kabulü için gerekli işlemler başlatılır. Ayrıca yaşlı huzurevi gibi bir sosyal hizmet kuru-
luşundan geliyorsa kuruluşla irtibat ve koordinasyon sosyal hizmet uzmanınca sağlanır.
Sosyal hizmet alanının aktif olduğu yerlerden birisi de kurumsal bakımdır. Günümüz-
de kurumsal bakımın yerini, yaşlının bulunduğu ortamda/evde desteklenerek yaşama-
sı almıştır. Ancak ülkemiz koşullarında uzun dönemli bakım hizmetlerine gereksinimi
olan yaşlıların kurumlardan hizmet alması için talep halen devam etmektedir. Ülkemizde
uzun dönemli bakım hizmetleri Yaşlı ve Özürlülük Genel Müdürlüğü, belediyeler, kamu
1. Ünite - Temel Bakımın Planlanması 5
kurumları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörlere bağlı bakım kuruluşları tarafından
yürütülmektedir. Farklı kurumlara bağlı yürütülen uzun dönem bakım hizmetlerinde be-
lirli bir standardizasyon mevcut olmayıp; yaptığımız bu çalışma ile uzun dönemli bakım
hizmeti sunan kurumlar arasında standardizasyon sağlanarak, hizmetlerin ulaşılabilir,
etkin, verimli, güvenli ve kaliteli olarak sunulması hedeflenmiştir. Sosyal hizmet uzmanı
kimlerin uzun dönemli bakım hizmetine nerede ihtiyaç duyduğunun belirlenmesi; ihtiyaç
duyulan bakım hizmetinin güvenli, eşit, ulaşılabilir ve kaliteli olarak sunumunun sağlan-
ması konularında sorumluluk almalıdır.
Ülkemizde yaşlı bakımı verecek personel ya da bireyin nitelik ve nicelik açısından
yetersizliği önemli bir sorundur. Bu mevcut durumda özveri ile çalışan ve kendini ge-
liştirmeye çalışan personel olmadığı anlamında yorumlanmamalıdır. Ancak özellikle hu-
zurevlerinde ve bakımevlerindeki personel sayımız ve personelin yararlandığı hizmet içi
eğitimler ve mezuniyet sonrası eğitimler konusunda önemli eksikler vardır. Bakımevle-
rinde çalışan personelin interdisipliner bir ekip oluşturması, bakımevindeki yaşlı bakımı-
nın kalitesinin arttırılmasının ilk şartıdır. Bugün gördüğümüz uygulama bakımevi per-
sonelinin bir arada çalışma, ekip olarak hareket etme konusunda sorunların görülebildiği
gerçeğidir. Bunun çok yönlü olarak ele alınması gerekmektedir.
BİREYSEL TEMEL GEREKSİNİMLER VE TANIMLAR

Her yaşlının bakım ihtiyacı farklıdır. Kronolojik yaş bakım ihtiyacının belirlenmesinde
tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Önemli olan yaşlının bağımsızlık derecesidir.
Bunun anlaşılması da her yaşlının bireysel gereksinim ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile
olmaktadır. Yaşlının nerede yaşadığı ve kiminle yaşadığı son derece önemlidir. Yine yaş-
lının eğitim durumu ve sosyoekonomik durumu bireysel gereksinimler konusunda belir-
leyicidir. Ancak temel bakımda, barınma, yemek yapma ve yeme, temel ve enstrumental
günlük yaşam aktivitelerini yapma yer almaktadır. Tek başına yaşayan ve demansı olan bir
yaşlının yemek hazırlamasındaki zorluk ve tehlikeler veya günde 8-10 çeşit ilaç kullanan
bir yaşlının ilaca ulaşmasındaki sorunlar ve ilaç kullanımında yardım ihtiyacı gereksinim
olarak o yaşlıda diğerlerinden daha önemli olabilir. Dolayısı ile tüm olası gereksinimler
her yaşlı için farklı olabilir.
Yaşlının hijyenik bakım ihtiyacı var mı tespit edilmelidir. Beslenme, boşaltım, hare-
ket, ekonomik, giyinme ve vücut ısısının korunması, yardımcı cihaz kullanımı, ilaç kulla-
nımının düzenlenmesi alanlarındaki gereksinimleri özellikle tespit edilmelidir.
Burada günlük yaşam aktiviteleri ve enstrumental günlük yaşam aktivitelerinin ve
bunları değerlendirne testlerinin bilinmesi gereklidir. Bu testler kişinin bağımsızlık de-
recesini anlamaya yönelik ve günlük gereksinimlerini de ortaya çıkaran testlerdir. Bulaşık,
çamaşır, ütü, yemek yapma, alışveriş, evdeki temel aletleri kullanabilme gibi ögeleri yapıp
yapamadığını, yardıma ihtiyacı olup olmadığını saptayan enstrumental günlük yaşam ak-
tiviteleri testleri son derece önemli ve belirleyicidir.
Yaşlı hastalarda fonksiyonel yetersizlik sık karşılaşılan bir durumdur. Çeşitli yaşa bağlı
değişiklikler, sosyal faktörler veya hastalıklar nedeniyle gelişebilir. Yaşlı hastanın kendine
bakım kapasitesi günlük yaşam aktivitelerinin değerlendirilmesiyle ölçülür. Günlük ya-
şam aktiviteleri temel (GYA) ve enstrümantal günlük yaşam aktiviteleri (EGYA) olmak
üzere 2 gruba ayrılır. 65 yaş üzerindeki grubun %25’inde, 85 yaş üzerinde ise %50’sinde
temel GYA’de bağımlılık tespit edilmiştir. Bu bağımlılık kardiyovasküler hastalıklara, de-
mansa veya kas-iskelet sistemi hastalıklarına bağlı olabilir. Hastanın klinik izlemi boyunca
gelişebilecek sorunların tespiti ve özel bakım ihtiyacı veya bakımevine yerleştirilme ihti-
yacının anlaşılması açısından her hastanın bazal seviyesinin saptanması önemlidir. GYA
veya EGYA’de saptanan düşüşler depresyon, demans, düşme, inkontinans, görme prob-
lemi veya diğer hastalıkların habercisi olabilir. Bu testlerden alınan puanlardaki düşüşe
neden olan medikal bir sebep bulunamazsa destekleyici yaklaşımlar önerilmelidir. Temel
günlük yaşam aktivitelerinde ve enstrümantal günlük yaşam aktivitelerinde test edilen
başlıklar Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1.1 ENSTRÜMANTAL GÜNLÜK YAŞAM

Temel ve enstrümantal TEMEL GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ
AKTİVİTELERİ
günlük yaşam
aktivitelerinde test Banyo Telefon kullanma
edilen başlıklar. Giyinme Alışveriş
Transfer Yemek hazırlama
Tuvalet Ev korunması
Kontinans Transport
Beslenme Medikasyonlar
Finans
Bu alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Gün-
lük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Bu testin amacı hastanın günlük işlerinde ne yaptığını
kaydetmektedir. Hastanın ne yapabileceğini öğrenmek hedeflenmemiştir. Değerlendirilen
işler gayta kontinansı, idrar kontinansı, beslenme, yıkanma (yüz yıkama, saç bakımı, tıraş
dahil olmak üzere), giyinme, transfer, tuvalet kullanma, mobilite, basamak çıkma ve ban-
yodan oluşmaktadır. Hastanın bu işleri bağımsız veya yardımlı yapmasına göre puanlanır.
Alınan skor bağımsızlık derecesini gösterir, ne kadar az puan alınırsa temel günlük yaşam
aktiviteleri o kadar bağımsız yapılmaktadır.
Lawton-Broody Enstrümantal Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği (EGYA) ise işlemleri
hastanın ne derece bağımsız yerine getirdiğine göre puanlandırılır. Toplam puan 17’dir. Alı-
nan puan bağımsızlık derecesini gösterir, aktiviteleri yerine getirmedeki bağımsızlık dere-
cesi arttıkça alınan puan da artar. Bu testlerin sadece ilk değerlendirmede uygulanması de-
ğil, belli aralıklarla tekrarlanması önerilmektedir. Disabilite belli bir sürede gelişen dinamik
bir süreç olduğu için hastaların belli aralıklarla bu açıdan değerlendirilmesi uygun olur.
Denge ve duruş bozuklukları yaşla birlikte artar ve düşmelere neden olur. Düşmeler
morbidite ve mortaliteye neden olması açısından önlenmesi önemlidir. Kas-iskelet sistemi
hastalıkları, demans dahil nörolojik hastalıklar ve polifarmasi düşme riskini artırmakta-
dır. Yaşlıların yaklaşık %30’u yılda bir kez düşmektedir. Bu oran 80 yaş üstünde %50’ye
çıkmaktadır. Yaşlıların yaklaşık %20’sinde ise yürüme problemi vardır ve bunlar yürürken
bir başka kişiye veya yardımcı aletlere ihtiyaç duymaktadır. Geriatrik değerlendirme ya-
pılan tüm yaşlılara son 6 ay içinde düşüp düşmedikleri sorulmalıdır. Evet yanıtı verenlere
postür ve mobilite testleri uygulanmalıdır.
Bir kez düşmesi olduğu tespit edilen yaşlılara ‘Kalk ve yürü testi’ uygulanmalı, bu testi
yapamayanlara daha ileri testler yapılmalıdır. Bu testte hastadan kollarını kullanmadan
oturduğu yerden kalkması, 3 metre yürüyerek geri dönmesi ve tekrar oturması istenir. Bu
test ile kuvvet, duruş ve denge değerlendirilebilmektedir. ‘Zamanlı kalk ve yürü’ testinde
ise bu işlem yapılırken zaman tutulur, 15 saniye ve üzerindeki süre düşmelerle ilişkili-
dir. Son bir yıl içinde rekürren düşmesi olanlar veya denge ve postür bozukluğu olanlar
eğitimli kişiler tarafından ve fizyoterapistlerle işbirliği halinde değerlendirilmelidir. İleri
değerlendirme; düşmenin ciddiyeti, hastanın kullandığı medikasyonlar, akut veya kronik
medikal problemler, kardiyovasküler durum, mobilite durumu, görme, postür ve denge-
nin değerlendirilmesi, alt ekstremite eklemlerinin fonksiyonu ve temel nörolojik değer-
lendirmeyi içermelidir.
Denge ve postür ile ilgili testlerin gerçekleştirilmesinde ve bozukluk saptanan hasta-
ların terapisinde fizik tedavi uzmanları ve fizyoterapistler ile işbirliği içinde çalışılmalıdır.
Böylece tam bağımsız, yarı bağımlı, bağımlı yaşlı; dinç sağlıklı yaşlı, kırılgan yaşlı
tanımları ortaya kondukça yaşlının gereksinin düzeyi ve çeşitleri de ortaya çıkmaktadır.
Kırılgan yaşlı yaştan bağımsız olarak yarı bağımlı ya da tam bağımlı olan, çok sayıda has-
talığı olan, genel durumunun daha bozuk olduğu veya daha çabuk bozulabilen yaşlılar
için kullanılan bir tanımdır.
BAKIM UYGULAMALARININ YÜRÜTÜLMESİNDE TEMEL

KURALLAR
Yaşlıya saygı, yaşlıyı anlamaya çalışma ve yaşlıya temel bakım alanında da en temel kuralı
ve felsefeyi oluşturur. Bakım uygulamasındaki temel kurallar bakımın tipine, nerede ve
kimler tarafından yapıldığına göre değişmektedir.
Yaşlının tıbbi bakımı, yaşlının akut, subakut ve kronik bakımı şeklinde üç kısımda in-
celenebilir. Akut bakım, yaşlının hastanede bakımını içermektedir. Akut bakım üniteleri-
nin (geriatrik değerlendirme üniteleri) amacı, medikal tedavi vermenin yanında multidi-
sipliner işbirliği ile fonksiyonel bağımsızlığın idamesi sağlamak, çok yönlü bir taburculuk
planı çizmektir.
Subakut bakım, uzun dönem bakım evlerinde kısa bir süre kalması planlanan hasta-
ları içermektedir. Amaç, rehabilitasyon, kompleks bir medikal bakım ve/veya yara bakımı
içindir. Bu kişiler, genelde hastanelerden yeni taburcu edilmiş olup hemşirelik bakımına
ihtiyaç duymaktadır.
Kronik bakım ise multiple kronik hastalıkları olan ve toplumda yaşamayı tek başına
başaramayan yaşlılara uygulanmaktadır. Bir de özel bakım vardır ki taburculuk planı ol-
mayan, demans bakımı, diyaliz, hospis bakımına ihtiyaç duyan yaşlılar içindir ve eğitilmiş
personel gereklidir.
Subakut ve kronik bakımın temel hedefleri, fonksiyonel yetersizliğin korunması, bi-
lişsel durumun takibi, hayat kalitesinin yükseltilmesi, hastalıkların önlenmesi, sağlığın
korunmasıdır. Ülkemizde evde bakım, gündüz geriatri hastaneleri, yaşlı evleri-huzurev-
leri sayısında belirli rakamlara ulaşılırken, bakımevleri ve uzun süreli bakım sistemleri ve
evde bakım sistemleri yeni gelişmektedir.
Yaşlıda bir bakım opsiyonunu seçmek için problemlerin kesin tanısı; özürlülüğün ve
yeti yitiminin tam tanımı, prognoz, entellektüel kapasite, karar verme yetisi, mental hasta-
lık, uygun bakım opsiyonlarına ulaşmaları için sosyal destek ağının belirlenmesi, hastaya
ve ailesine sunulacak bir tedavi planı oluşturulması amacıyla yardım ve devamlı gözetim
önemlidir. Bağımlılık düzeyi, bakım ihtiyacının süresi, bakımın yoğunluğu, bakımın kar-
maşıklığı, kişisel faktörler ve çevresel faktörler bakım tipini belirlemektedir.
Temel bakımın kime nerede ne zaman nasıl ve ne kadar süre yapılacağına göre plan-
lamalar değişebilmektedir. Bakıcının hazırlığı, malzemelerin hazırlığı, yaşlının bilgilendi-
rilmesi, odanın veya ortamın hazırlanması, uygun çalışma alanının oluşturulması, bakım
önlemlerinin oluşturulması, gözlem kriterlerinin oluşturulması ve uygulama sonrası taki-
bi ana temel bakım başlıklarıdır.
Toplum kökenli bakımın kurumsal alternatife oranla çok daha ucuz olduğu inancı
vardır. Tüm toplum ve ev kökenli bakım tipleri, gayri resmi sektöre, özellikle ailelere so-
rumluluk ve masrafın büyük kısmını yüklemiştir. İyi ev bakımı, hastane veya bakımevine
yerleşmeyi geciktirir. İnterdisipliner ekipteki kişiler evdeki güvenliliğin, bakımın sağ-
lanmasından sorumludur. Eğitim, egzersiz programı, ev dekorasyonunun düzenlenmesi,
ilaçların düzenlenmesi, azalmış düşmeler, banyonun güvenliği, elde taşınabilir duş, tırab-
zanlar, kaymayan zemin, uygun aydınlatma, uygun su ısıtıcı, evin güvenliliği, duman de-
tektörü, halı saçakları, serbest kordonların saklanması, baston, yürüteç, tekerlekli sandal-
ye sağlanması evde bakımda önemlidir. Acil durum telefonları kolay ulaşılabilir olmalıdır.
Destekli yaşam sisteminde ise beslenme, ev düzeni, çamaşır, transport, sağlık bakımı
uygulanabilir. Bakımevlerinden daha hesaplıdır. Haftalık doktor bakımı yapılmaktadır.
Grup evlerinde demans hastaları, son dönem hastalar için grup halindeki apartmanlarda
yaşam sistemidir. Sosyal ilişkileri arttırır. Bakım verenler için kolaylıktır ve maliyeti düşü-
rür. Ev hastaneleri sistemi ise hastanede bakımını evde uygulamaktır. Eğitimliler, evliler,
günlük yaşam aktivitelerinde bağımlı olanlar tercih ediyor. Yaşlıda transport önemlidir,
demans hastalarının anlamsız dolaşma, kaçma, kaybolma eğilimi olduğundan dikkatli
olunmalıdır. Yaşlıda tüm bakım sistemlerine rağmen bakıcı tükenme sendromu sıktır.
Özellikle kadın cinsiyette olan aile bireyleri risk altındadır.
Bunlar dışında temel bakım hasta olmadan da toplumda yaşayan yaşlılar için evde
veya toplum merkezlerinde mümkündür. Dolayısı ile bakımın kuralları aslında her yerde
ve ne tip bir bakım olduğuna göre değişmektedir.
ALIŞKANLIKLARIN ORTAYA KONMASI

Bakım verilecek kişinin alışkanlıklarının ortaya konması son derece önemlidir. Görmesi,
işitmesi, anlaması, hareket kabiliyeti yanında alışkanlıkları da bakım sonuçlarını etkile-
mektedir.
Yaşlının kiminle yaşadığı, ziyaretçileri, iletişim halinde olduğu kişiler de gene bakı-
mını etkilemektedir. Sigara ve alkol alışkanlıkları ile öyküsü önemlidir. Eski ve mevcut
sağlık sorunlarının, hastalıklarının bilinmesi son derece önemlidir. İlaçlarını kimin aldığı,
getirdiği, kendisinin mi içtiği yoksa hatırlatıldığımı yine önemlidir.
Tuvalet alışkanlıkları, idrar ve gayta tutamama sorunları, ishal kabızlık gibi sindirim
sistem alışkanlıkları, mide rahtsızlıkları ve yakınmaları ve iştahı yine bakımı etkileyen
faktörlerdendir.
Uykusu, uykuya başlaması, uykuyu sürdürmesi, uyku kalitesinin ortaya konması, gün-
düz uyumaları varlığı, kısa kestirme şeklinde uykuların varlığı yine bakımı etkileyebil-
mektedir. Uyku veya iştah amaçlı ilaç dışı bir madde kullanıp kullanmadığı, alternatif tıp
ürünlerini çeşitli vesilelerle alıp almadığı da önemlidir.
Mental durumu önemlidir. Hafıza sorunları, unutkanlık varlığı bunlarla, baş etme
için geliştirdiği varsa yöntemler son derece önemlidir ve bakımını da etkilemektedir.
Depresif bir özellik veya duydudurum varlığı, bakım kalitesini ve sonuçlarını etkileyece-
ğinden en başından sorgulanmalı ve tespit edilmelidir. Var ise hekime başvurması öneril-
meli veya hekimine danışılmalıdır. Doktora veya sağlık kurumuna başvurma alışkanlık-
ları da önemlidir.
Gün içinde neler yaptığı, varsa hobileri, günlük yaşam aktiviteleri sırasında varsa rutin
yaptıklarının bilinmesi önemlidir.
Sevdigi müzikler, kedi köpek gibi sevdiği bir hayvanın varlığı, bakmaktan hoşlandığı
aile fotoları da bazen özellikle demans hastasında olmak üzere bakım sonuçlarını etkile-
mektedir.
Kisisel hijyeni ile ilgili alışkanlıkları, sevdikleri, banyo düzeninin ve alışkanlıklarının
bilinmesi de bakımın sonucunu etkilemektedir.
Beslenme alışkanlıkları, sevdigi yiyecekler, alışkın olduğu yemek saatleri son derece
yönlendiricidir.
TEMEL BAKIM YÜRÜTÜRKEN SIK KARŞILAŞILAN

KISITLILIKLAR
Yaşlı bakımında temel sorunlardan birisi sosyoekonomik sorunlardır. Her ne kadar bir
çok sağlık sorunu için geri ödeme sitemleri varsa da bakım ve ekip pahalı olabilmekte
ve yaşlıya ve yakınlarına ve devlete çok ekonomik yük getirebilmektedir. Örneğin yaşlı
bakımını finanse etme yöntemleri bilinmedikçe akut-subakut ve kronik bakımevi sistemi
yeterince de anlaşılamaz. Sistemin mevcut halini analiz edebilmek, gelecek ile ilgili planlar
kurgulayabilmek için ülkedeki sosyo-kültürel ve ekonomik düzey bilinmeli ve uzun süreli
bakım masrafları ve finans seçenekleri iyi değerlendirilmelidir.
Bir bireyin ilgi, saygı ve koruma hakkı yaşla birlikte azalmaz. Geriatrik tıp ve etik
prensipler açısından bu en önemli ilkedir. Her bir birey, toplumun ilgisini, saygısını ve
korumasını diğer bireylerle eşit olarak hak etmektedir. Buna eşitlik prensibi denir. Eşitlik
prensibi, kronolojik yaş, beklenen yaşam süresi, cinsiyet, ırk ve diğer özelliklere göre ayı-
rımcılık yapılmamasını sağlar.
Yaşlıların sosyal hizmetler kapsamına giren, sosyal rahatsızlık yaratan, eksikliklerinin
ya da varlıklarının bir ölçüyü aşması durumunda sosyal hastalık aşamasına gelen gereksi-
nimleri, sorunları, sıkıntıları, çaresizlikleri vb., Prof Dr İlhan Tomambay’ın makalesinde
şu şekilde gruplanmıştır. Bu temel bakım uygulamaları içinde bir çok yönüyle benzerdir.
1. Ekonomik sorunlar (Çalışma yaşında olmadığı ya da çalışamadığı için yaşanan pa-
rasızlık sorunu, gelirinin olmaması, gereksinimlerini giderecek maddi güce sahip
olamama.)
2. Sosyal sorunlar (Aile ile ilgili sorunlar, komşularla ilgili sorunlar, diğer yakın çev-
resi ile ilgili sorunlar vb.)
3. Psikolojik sorunlar (Bunalım, iç daralması, kaygı olarak beliren sorunlar.)
4. Kültürel sorunlar (İçinde bulunduğu ortamın kültürü ile kendisinin sahip olduğu
kültür arasında uyumsuzluk,)
5. Yaşlılıkta rutin toplumsal hizmetlere ulaşmakta güçlük yaşanması. (Örneğin, kiralık
ev bulma sıkıntısı, kiralarının yatırılmasında, emekli aylıklarının alınmasında, de-
ğerlendirilmesinde, sosyal sigortalardaki işlerinin izlenmesinde yaşanan sıkıntılar.
6. Kuşak sorunları (Yaşıyla ilgili bakış ve anlayışının gençlerin anlayış ve bakışlarıyla
örtüşememesinin yarattığı sorunlar.)
7. Yalnızlık sorunu (Evlatları tarafından onun istediği sıklıkta aranmaması ve bunun
yarattığı bunalım.)
8. İletişimsizlik sorunu (İletişim kurmada çekingenlik, yaşanan güçlük, cesaretsiz-
lik…)
9. Sevgisizlik sorunu (Eski sevdiklerinin ya ölmüş olmaları ya da çeşitli nedenlerle
çevresinden uzaklaşmaları dolayısıyla yaşanan sevgi açlığı.)
10. Sağlık sorunları (Çeşitli ağrılar, doktora gidememe, vb.)
11. Umutsuzluk sorunu (Derdini tam anlamıyla anlatamama, ağrılarının geçmeyece-
ğinin, gözlerinin artık daha iyi görmeyeceğinin, kulaklarının daha iyi duymayaca-
ğının bilincinde olması ve bunun yarattığı sorunlar.)
12. Cinsel sorunlar (Zaman zaman cinsel arzu duyması ve ancak bunu karşılayacak
ortam ve olanağa sahip olamamasının yarattığı sorunlar.)
13. Ev işlerini yapmada kendine yetememe (Yetememe ya da aynı işleri yapmaktan
bıkkınlık yaşama, bıkma…)
14. Cansıkıntısı ve zaman geçirememe sorunu. (Örneğin, gözleri görmediğinden is-
tese de kitap okuyamadığı için, tekbaşına gezmeye cesaret edemediği için, kendisi
için program üretemediği için… yaşadığı sorunlar.)
Bu tür yaşlıların karşı karşıya olduğu sorunlar temel bakımını da etkilemektedir. Hele
bir de bakım ihtiyaç derecesi arttıkça, bu sorunlarında daha da artması son derece önemli
kısıtlılıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bütün bu sorunların bakım verilende ve bakım
verende ve ailede çeşitli sosyal ve psikolojik sonuçları olmaktadır. Bu sorunların aşılma-
sında bakım ekibinde bir sosyal hizmet uzmanı olması son derece yararlı olacaktır. Yaşlı-
nın profesyonel bir destege ulaşması bakımı da kolaylaştırmaktadır.
BİREYE ÖZGÜ BAKIM PLANLAMASI

Yukarıda da anlatıldığı gibi bakımın tipi ve yeri dışında yaşlının kendi özellikleri de ba-
kımı etkilemektedir. Bu sebeple bakım yaşlının ihtiyaçlarına, alışkanlıklarına ve tercihine
göre olabildiğince bireyselleştirilmelidir. Diyabet hastası, demans hastası, depresyon has-
tası, yatalak inme hastası, yalnız hasta, çok ilaç içen yaşlı hepsi farklı bakımlara ihtiyaç du-
yan yaşlı örnekleridir. Bu sebeple bireye özgü bakım planlaması yapılmalıdır. Bu bakımın
sonuçlarını da olumlu etkileyecektir. Diyabet hastasında yemeklerinin hazırlanmasından
sıklığına, ilaçlarının alınmasına bireysel bir çok farklılık olacaktır ve bu da bakımın başa-
rısını etkilemektedir.
Bireyin ailesi de yaşlı ve yaşlı bakımından söz edilirken önemli belirleyici noktalardan-
dır. Tek başına yaşayan yaşlıyla, eşi ile veya çocukları ile yaşayan arasında farklar vardır.
Yaşlı değerlendirmesinde her aşamada aile ile de mümkünse görüşülmesi, özellikle bakım
hastalarında son derece önemli bir durumdur. Karşılıklı yönlendirmeler, onların bilgilen-
dirilmesi ve bakım sürecine katkı vermeleri de son derece önemlidir ve her yaşlıda her
ailede farklı olacaktır ve bakım planının bireyselleştirilmesini etkileyecektir.
PLANLANAN BAKIMLA İLGİLİ BİLGİYİ SUNMA VE İLETİŞİM

YOLLARI
Bakım planın anlatılması son derece önemlidir. Burada yaşlı ve varsa yakınları son derece
önemlidir. Yaşlının anlayacağı, duyacağı, göreceği bir ortamda bakımın nedenleri, tipi,
amacı yaşlıya ve varsa yakınlarına birlikte ve ayrı ayrı anlatılmalıdır.
Bunu sunarken etik değerler son derece önemlidir. Yaşlının özsaygısının zedelenme-
mesi ve desteklenmesi önemlidir.
İletişim yolları her yaşlı hastada farklı olabilir. Sevdikleri, alışkanlıkları, görme-işitme-
anlama-duygudurum kapasitesine göre farklı bir sunum ve iletişimle aktarılması gerekli-
liği açıktır. Hiç konuşamayan bir yaşlıyla, sadece göz ve el teması bile bakımın sonuçlarını
olumlu yönde etkileyebilmektedir. Bu sebeple yaşlının günlük yaşam aktiviteleri, duygu
durumu, enstrümental günlük yaşam aktiviteleri, demansif durumu ve hareket durumu
ve beslenme durumu mutlaka değerlendirilmelidir ve kurulacak iletişim buralarda ki so-
nuçlarla yönlendirilmelidir.
İletişim ve sunmada yaşlının varsa ailesi ile ilişki de son derece farklılıklar göstere-
bilmektedir. Aile görüşmesi sosyal hizmet uzmanının yaşlı değerlendirirken en önemli
destek ve bilgi kaynaklarındandır. Ayrıca ailelerin görüşleri alınırken, ayrı olarak mutlaka
yaşlıya yakınları olmadan da bir değerlendirme yapılmalıdır. Bazen sonuçlar farklı çıka-
bilmekte ve bu da bakımın sonuçlarını etkileyebilmektedir.
BAKIM PLANI İLE İLGİLİ GEREKLİ DÖKÜMANI HAZIRLAMA VE

DOLDURMA
Yaşlıya bakımın verildiği yere göre değişmektedir. Bakımevinde farklı, evde farklı, has-
tanede farklıdır. Ancak yaşlının kabülünde her çalışılan yerde mutlaka standart bir ka-
bul ve değerlendirme formu, ilgili bakıma uygun değerlendirme testleri, varsa çok yönlü
geriatrik değerlendirme testlerini içeren bir resmi kayıt sistemi olmalıdır. Yine bakımın
takibinde ve sonrasında ayrı değerlendirme formları her bakım tipine özel formlar ve
takip ve değerlendirme kartları olmalıdır. Bu formlar her aşamada doldurulmalıdır. Ça-
lışılan ve bakımın yapıldığı sistemde bu formlar ve kayıt sistemi hem yaşlının bakım
sonuçlarını olumlu etkilemekte hem de sistemin kendisini yenileme ve geliştirmesine
yararı olmaktadır.
Döküman çalışılan ve bakımın verildiği tip, yer ve sisteme göre değişebilir ancak
kendi içerisinde standart bir yapısı olmalıdır. Özellikle duygudurum, mental durum,
fiziksel hastalıklar, ilaçlar, beslenme durumu, günlük yaşam aktiviteleri, enstrümental
günlük yaşam aktiviteleri, yaşlının demografik özellikleri, alışkanlıkları, aile desteği,
sosyoekonomik ve eğitim durumu mutlaka dökümanda yer almalıdır. Yine bu formların
çalışılan yere ve bağlı bulunan kuruluşlara göre uyarlanmış, ortak ve uluslararası lite-
ratüre uygun ama ülkemizde geçerlilik güvenilirliği yapılmış değerlendirme ölçeklerini
içermesi gerekmektedir.
BAKIM PLANININ YÜRÜTÜLMESİ SIRASINDA TEKNOLOJİYİ

KULLANMA VE GELİŞTİRME
Teknoloji yaşamın bir çok alanında olduğu gibi yaşlı bakımında çok önemlidir. Daha yaş-
lıya ulaşma ve iletişimden başlayarak telefon, bilgisayar gibi kayıt sistemlerinin olması
önemlidir. Bakım ile ilgili sistemin organizasyonunda da teknolojik gelişmeler takip edil-
melidir. Özellikle evde ve hastanede bakım sistemlerinde hatta toplumda yaşayan yaşlı-
larda ev güvenliği veya yaşlı güvenliği ile ilgili alarm sistemleri, bilgilendirme sistemleri
bakımın ve planın bir parçası olmalıdır.
Yaşlıya uygun akıllı evler, modern binalarda gerontoteknolojik bir felsefeye göre bir
değerlendirme, yaşam ve bakım sistemi en ideali olandır. Ancak teknoloji kullanımı ilk
başta pahalı görünmektedir, oysa ki uzun dönemde yararları ile daha maliyet etkin olabi-
leceği yönünde yayınlar vardır.
Burada önemli sorunlardan biri de yaşlının eğitim durumunun veya adaptasyon du-
rumunun da teknoloji kullanımına uygun olması veya bu konularda da yaşlıya eğitim
verilmesi, gösterilmesi gerekliliğidir. Ancak yaşlılar ve özellikle bakım derecesi ihtiyacı
yüksek olan yaşlılarda ailelerinin işbirliği son derece yararlı olmaktadır.
ÖLÜM ANINDA YANINDA OLMA

Son yarım yüzyıl içinde tıptaki ilerlemeler eskiden ölümle sonuçlanan pek çok akut hasta-
lıktan kurtulmaya imkan sağlamıştır. Bunun sonucu olarak beklenen yaşam süresi giderek
artmakta, dolayısıyla yaşla beraber ortaya çıkan hastalıklar ve kronik hastalıklarla sıklıkla
karşılaşılmaktadır. Bu süreç içinde çoğu tıbbi girişim hastalığı ortadan kaldırmak yerine
kronik hastalıklarla baş etmeye yöneliktir.
Yaşlı ile çalışan ve bir arada olan mesleklerde önemli bir iş alanı da ölüm gerçeği ile
yüzleşmesinde yaşlının yanında durmak, anlamaya ve destek olmaya çalışmaktır. Yaşam
sonu, palyatif bakım, destek tedaviler bir çok yaşlıda gerekmektedir.
Yaşamın uzaması ve pek çok kişinin bir veya daha çok dejeneratif ve sakatlığa sebep
olan hastalıkla ileri yaşlara ulaşması sonucunda yaşamın sonuna doğru hastaların bakım
ihtiyaçları artmıştır. Yaşam sonundaki bakımın özellikleri ve sona doğru yaklaşırken ve-
rilecek kararlar özellik arz eden konulardır. Yaşam sonundaki ölmek üzere olan hastanın
bakımı ve verilecek kararlar medikal bakım, hemşirelik bakımı, etik ilkeler, kanunlar ve
ekonomi açısından karmaşık bir durum arz eder. Bu konuyla ilgili pek çok soru üzerinde
tartışmalar devam etmektedir ve tam bir konsensusa varılamamıştır.
Yaşam kalitesinin artırılması, ailenin desteklenmesi ve hastalığın yüklerinin azaltılma-
sı gibi konulara odaklanmak şeklinde özetlenebilir. Hastalar hala yaşam uzatıcı tedaviyi
alıyor olsalar bile bu yaklaşımlardan fayda görürler. Yaşamının sonuna yaklaşmış hastala-
rın bakımı konusunda basamaklı bir yaklaşım geliştirilmelidir. Bu basamaklar aşağıdaki
gibidir:
1. Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesi
2. Bakımın amaçlarının netleştirilmesi ve açıklanması
3. Bakımın planlanması
4. Planın uygulanması
5. Tedavinin etkinliğinin ve semptomların şiddetinin değerlendirilmesi
6. Değişiklik olmaması veya başarı durumunda tedaviye devam edilmesi/ Yeni bir
problemle karşılaşılması veya başarısızlık durumunda yeni bir tedavi seçeneği
aranması/ Ölümün gerçekleşmesi durumunda sağlık personelinin üzerine düşen
görevlerin yerine getirilmesi.
Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesini takiben bakım amaçlarının belirlenmesi
gereklidir. Hastalık farklı hastalarda farklı şekilde seyredebileceğinden hekim, sosyl hizmet
uzmanı, hasta ve yakınlarını hastanın mevcut sağlık durumu, hastalığın ölüm ihtimali de
dahil tüm muhtemel seyirleri, girişim-tedavi seçenekleri ve bunların fayda ve zararları ko-
nusunda bilgilendirmelidir. Gerekli bilgilendirmeden sonra hastanın değer yargılarını ve
tercihlerini anlamaya çalışmalıdır. Bunların sonucunda tedavi amaçları belirlenmeli, amaç-
lar hasta ve yakınlarıyla görüşerek netleştirilmelidir. Hastalığın seyri boyunca hastalık iler-
ledikçe ve tedavi verildikçe amaçlar değişebilir. Bu yüzden hasta ve yakınlarının ihtiyaçları
ve tercihleri sık sık değerlendirilmelidir. Bir başka deyişle karar verme yaşa sonunda bakı-
mın sadece başlangıcında yapılan bir basamak değildir, aynı zamanda dinamik bir süreçtir.
Bundan sonraki aşama bakımın planlanmasıdır. Bakımın her aşaması dikkatli bir şe-
kilde planlanmalıdır. Öncelikle semptomların belirlenmesi ve iyileştirilmesi gereklidir.
Şikayetlerin sebepleri belirlenmeli, geri döndürülebilir sebepler tedavi edilmelidir. Sürekli
semptomlar için düzenli, epizodik semptomlar için ise lüzumu halinde kullanılacak ilaç-
ların belirlenmesi gerekir. Hastalık seyrinde meydana gelebilecek medikal durumlar ko-
nusunda dikkatli olunmalıdır.
Bakımın planlanması aşamasında bakımın nasıl yapılacağı kadar nerede yapılacağı da
önemlidir. Hastanın bakımının nerede sağlanacağının baştan belirlenmesi şarttır. Ayrıca
fonksiyonel problemler, mobilite, beslenme ve hijyen ile ilgili problemler çözüme kavuş-
turulmalıdır.
Beklenen kayıp konusunda aile bireylerinin bilgilendirilmesi, aydınlatılması gerekli-
dir. Yaşam sonunda bakım planlanırken karar verilmesi gereken hassas konular aşağıda
listelenmiştir.
1. Agresif tedavilerden kaçınılmalıdır. Yaşlıda agresif kemoterapi veya kemoterapiye
dirençli ilerlemiş kanserde kemoterapi verilmesi buna örnektir.
2. Eksik tedavi yapılmamalıdır. Yaşam kalitesini düzeltecek tedaviler aksatılmamalıdır.
3. Tedavinin kar-zarar oranı dengelenerek karar verilmelidir.
4. Semptomların tedavisi yeterli yapılmalıdır.
5. Medikal endikasyon, yaşam kalitesi, hasta ve ailenin istekleri gözden geçirilerek
karar verilmelidir.
6. Kardiyopulmoner resusitasyon (CPR), mekanik ventilasyon, diyaliz, parenteral
beslenme ve hidrasyon gibi invaziv işlemlere yukarıda belirtilen şekilde karar ve-
rilmelidir.
Beklenen ölüm karşısında üzüntü ve yas anlaşılmalı, bu konuda hasta ve ailesine des-
tek verilmelidir. Hasta ve yakınları birbirlerine veda edebilmeleri ve birlikte vakit geçi-
rebilmeleri için ölümün yakın olduğu konusunda bilgilendirilmelidirler. Aile bireylerine
destek ve bakım sağlanmalıdır
Özet
Yaşlılık gerçeği ve yaşlı nüfus artmakta ve buna paralel ola-
rak bakım ihtiyacı olan yaşlılar artmaktadır. Temel bir bakım
planının olması bakımın yeri ve tipi ile başlar ve son derece
kapsamlıdır. Sosyal hizmet uzmanı veya yaşlıdan sorumlu
kişi bu temel bakımı aile ve yaşlı ve diğer ilgili disiplinlerle
birlikte planlamalıdır.
Kurumsal bakım, evde bakım, hastanede bakım; yaşlının ol-
duğu her aşamada bakım planları olmalıdır. Gelişmiş ülkeler
baz alınıp, kendi toplum geleneğimiz göz önünde bulundu-
rularak oluşturulacak bir sistem, tüm toplumca benimsene-
cek ve desteklenecektir.
Kendimizi Sınayalım
1. Yaşlı bakım tipleri arasında yer almayan hangisidir? 6. Hangisi yaşam sonu bakımın basamaklarından değildir?
a. Evde bakım a. Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesi
b. Hastanede bakım b. Bakımın amaçlarının netleştirilmesi ve açıklanması
c. Kurumsal bakım c. Bakımın planlanması
d. Palyatif bakım d. Planın uygulanması
e. İnkontinans bakımı e. Tedaviye son verilmesi
2. Türkiye’de 2010 tarihine göre yaşlı nüfus oranı yaklaşık % 7. Hangisi Bakım planının yürütülmesi sırasında teknoloji-
kaçtır? yi kullanma ve geliştirme içerisinde yer almaz?
a. 5 a. Elektronik tabanlı kayıt sistemi
b. 7 b. Gerontoteknoloji
c. 10 c. Pediatri
d. 12 d. Yaşlının ve ailenin adaptasyonu
e. 15 e. Bakımda teknolojinin kullanılması
3. Hangisi yaşlı bakımda bireysel ihtiyaçlarının belirlenme- 8. Hangisi bireye özgü bakım planlamasında primer önemli
sinde ana değerlendirme kriterlerinden değildir? değildir?
a. Günlük yaşam aktiviteleri a. Diyabet varlığı
b. Enstrumental Günlük yaşam aktiviteleri b. Demans varlığı
c. Beslenme değerlendirmesi c. Aile
d. Hastalıkları ve ilaçları d. Alışkanlıkları
e. Safra kesesi ameliyatı öyküsü e. Gerontoteknoloji
4. Hangisi günlük temel yaşam aktivitelerinden biri değildir? 9. Yaşıyla ilgili bakış ve anlayışının gençlerin anlayış ve ba-
a. Giyinme kışlarıyla örtüşememesinin yarattığı sorunlar nedir?
b. Banyo a. Kuşak sorunu
c. Kontinans b. Sevgi sorunu
d. Transfer c. Ekonomik sorun
e. Bulaşık yıkama d. Geleneksel sorun
e. Duygu sorunu
5. Hangisi yaşlı bakım planının sunulmasında temel mad-
delerden değildir? 10. Derdini tam anlamıyla anlatamama, ağrılarının geçme-
a. Etik değerler yeceğinin, gözlerinin artık daha iyi görmeyeceğinin, kulak-
b. İletişim larının daha iyi duymayacağının bilincinde olması ve bunun
c. Göz Teması yarattığı sorunlara ne isim verilir?
d. Ailesi a. Sevgi sorunu
e. Yemek çeşidi b. İletişim sorunu
c. Umut sorunu
d. Kuşak sorunu
e. Gereksizlik sorunu
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

1. e Yanıtınız yanlış ise “Bakım Uygulamalarının Yürü- Arıoğul, S, (2006). Geriatri ve Gerontoloji Kitabı MN Medi-
tülmesinde Temel Kurallar” başlıklı konuyu yeniden kal ve Nobel, 1. Baskı, Ankara.
gözden geçiriniz. Ersanlı E, (2008). Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlı-
2. b Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu yeniden lık. Pegem yayınevi, 1. Baskı, Ankara.
gözden geçiriniz. Souza LM, Lautert L, Hilleshein EF. (2011). “ Quality of life
3. e Yanıtınız yanlış ise “Bireysel Temel Gereksinimler ve and voluntary work among the elderly.” Rev Esc Enferm
Tanımlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. USP. 45(3):665-71.
4. e Yanıtınız yanlış ise “Bireysel Temel Gereksinimler ve Michel JP, Robine JM, Herrmann F. (2010). “Tomorrow, who
Tanımlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. will take care of the elderly? The oldest old support ratio.”
5. e Yanıtınız yanlış ise “Planlanan Bakımla İlgili Bilgiyi Bull Acad Natl Med. 194(4-5):793-801.
Sunma ve İletişim Yolları” başlıklı konuyu yeniden Onat, Ü.(2003) 2. Ulusal Geriatri Kongresi. “Yaşlılara Sunu-
gözden geçiriniz. lan Sosyal Hizmetler”. Antalya.
6. e Yanıtınız yanlış ise “Ölüm Anında Yanında Olma” Bilgin Y.(2002) Yaşlı bakımında bakım standartları. Türk Al-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. man Sağlık Vakfı yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
7. c Yanıtınız yanlış ise “Bakım Planının Yürütülmesi Sı- Arpacı F (2009). Farklı boyutlarıyla yaşlılık. Eğitim ve Kültür
rasında Teknolojiyi Kullanma ve Geliştirme” başlıklı yayınları, Ankara.
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yahyagil, Y.M. (2001) “Toplumsal Değişme Sürecinde Yaşlılık
8. e Yanıtınız yanlış ise “Bireye Özgü Bakım Planlaması” ve Yaşlılara Yönelik Sosyal Hizmet”. Sosyal Hizmet Sem-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. pozyumu 96 Toplumsal Gelişme ve Değişme Sürecinde
9. a Yanıtınız yanlış ise “Temel Bakım Yürütürken Sık Sosyal Hizmetler. T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve
Karşılaşılan Kısıtlılıklar” başlıklı konuyu yeniden Çocuk Esirgeme Kurumu ve H.Ü. Sosyal Hizmetler Yük-
gözden geçiriniz. sekokulu ortak yayını No: 2. Ankara, 199-208.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Temel Bakım Yürütürken Sık
Karşılaşılan Kısıtlılıklar” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
Yararlanılan İnternet kaynakları
http://tuik.gov.tr.
http://www.bgs.org.uk
http://www.akademikgeriatri.org
2
Amaçlarımız
 Kaza tanımını ve yaşlılarda en sık karşılaşılan kaza nedenlerini ifade edebilecek,
 Kazalardan korunmada önemli olan kişisel ve çevresel faktörleri belirleyebilecek,
 Kazaları önlemede alınabilecek kişisel ve çevresel önlemleri sıralayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Kaza • Kırık
• Düşme • Aspirasyon
• Ev Kazası • Yanık
• Trafik Kazası • İntoksikasyon
• Yangın • Güvenlik

İçindekiler
• GİRİŞ
• KAZA TANIMI
• YAŞLILARDA EN SIK KARŞILAŞILAN
KAZALAR VE SONUÇLARI
• KAZALARDAN KORUNMADA KİŞİSEL
Yaşlılarda Kazalardan Korunmak FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ
Temel Bakım Hizmetleri • KAZALARDAN KORUNMADA
İçin Çevrenin Düzenlenmesi
ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN
BELİRLENMESİ
• KAZALARI ÖNLEMEDE KİŞİSEL
ÖNLEMLER
• KAZALARI ÖNLEMEDE ÇEVRESEL
ÖNLEMLER
Yaşlılarda Kazalardan
Korunmak İçin Çevrenin
Düzenlenmesi
GİRİŞ
Yaşlılık dönemi bireyin, yaşam tarzı ile ilgili pek çok değişikliği de beraberinde getirir.
Bunun nedenleri çoğunlukla yaşa bağlı değişen fiziksel, duygusal ve sosyal durumlardır.
Örneğin, yaşlanma ile azalan görme ve işitme duyusu etraftaki pek çok tehlikeyi gö-
rünmez kılabildiği gibi iletişim sorunlarına yol açarak çevreden haberdar olmayı da ön-
leyebilir. Yine yaşlanma ile beraber bireyin yalnız yaşama becerisi azalırken, buna karşın
çoğunlukla da yalnız yaşamak zorunda kalarak tehlikelere karşı savunmasız olabilir. Bazı
kronik hastalıklar hareketi zorlaştırarak kişileri bulundukları mekana bağımlı kılabilir.
Bellek sorunları nedeniyle dikkat ve bilişsel aktiviteler azalabilir. Yapılan çalışmalar-
da, yaşlıların %56,6’sında görme gücünde azalma, %39,6’sında işitme gücünde azalma,
%78’inde unutkanlık, %76,2’sinde yürüme güçlüğü, % 60,8’inde karanlığa uyum göster-
mekte güçlük ve %88,1’inde güçsüzlük ve bitkinlik problemleri olduğu belirlenmiştir.
Tüm bu olumsuz durumlar yaşlının kazalara yatkınlığını arttırır.
Yaşlılar hem ev içi hem de ev dışı alanlarda kazalara yatkındırlar. Bununla beraber
yaşlılarda en fazla görülen kazalar ev kazalarıdır.
KAZA TANIMI
Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre kaza Arapça kökenli bir sözcük olup” Can veya mal
kaybına, zararına neden olan kötü olay” anlamına gelmektedir. Daha geniş bir ifade kul-
lanmak gerekirse kaza; daha önce alınabilecek önlemlerle engellenebilen, önceden plan-
lanmayan ve beklenmeyen bir zamanda ortaya çıkan, can ve mal kaybı ile sonuçlanan bir
olay olarak tanımlanmaktadır.
http://www.msxlabs.org/forum/x-sozluk/235461-kaza-kaza-nedir-kaza hakkinda.
html#ixzz201NeqwRs
Kazaların tipleri ile nasıl ve niçin olduğuna ilişkin konular çok sayıdaki çalışmalar ile
incelenmiştir. Kazalar, sadece nedenleri ile değil doğurduğu sonuçlar açısından da gü-
venlik ve sağlık çalışmalarını meşgul eden bir problemdir. Çünkü bu soruya bulunacak
cevaplar, kazaları önleyebilmek için yapılacak çalışmaların temelini de teşkil eder.
Kazalar şu şekilde sınıflanabilir,
• İş kazaları,
• Ev kazaları,
• Trafik kazaları,
• Zehirlenmeler,
• Yanıklar,
• Diğerleri (spor, kitlesel, boğulma, elektrik çarpması).
Kazaların görülme oranları ile ilgili bilgiler çok değişiktir. Genel popülasyona baktığı-
nızda, Türkiye’ deki kazaların %40’ ı trafik kazaları, %20’ si iş kazaları, %20’ si ev kazaları
ve %5’ i ise ateşli silah yaralanmalarıdır. Ayrıca tarımsal uygulamalar ve sportif etkinlik-
lerde de kazalar görülmektedir. Türkiye genelindeki kaza dağılımında ev kazaları, trafik
kazalarından sonra iş kazaları ile birlikte ikinci sırada yer almaktadır. İş kazaları, daha
sıklıkla çalışma hayatındaki genç popülasyon arasında görülürken, ev kazaları evde daha
çok zaman geçiren çocuk, özürlü ve yaşlı grupta daha fazla görülür. Trafik kazaları yaşa-
ma, duyu organlarının zayıflaması ve reflekslerde azalmadır.
Yaşlılarda en sık rastlanılan kazalar ev kazaları ve düşmelerdir. Daha sonraki sırada
trafik kazaları gelir. İleri yaş grubunda (85 ve üzeri) düşme sonrası hastaların %20’si ölür.
Yaşlılık döneminde, kazalar artan bir şekilde sakatlık ve ölüm nedeni olup ölüm nedenleri
arasında 6. Sırada yer almaktadır.
Yaşlılarda görülen kazaların %82’sini ev kazaları oluşturmaktadır. Oranlara bakıldığında,

yaşlılarda kaza oranları %60 ile düşme (ev veya dışarıda), %22 trafik kazası, %8 darp, %6-8
delici-kesici alet yaralanmaları, %4 ateşli silah yaralanmalarıdır.
www.dti.gov.uk/homesafetynet Works/pdffalls/accidents
Kaza sınıflamaları hakkında ne biliyorsunuz?

1
YAŞLILARDA EN SIK KARŞILAŞILAN KAZALAR VE SONUÇLARI
Bütün yaş gruplarında kazalara rastlanabilir ama özellikle çocuklar ve yaşlılarda bunların
görülme oranı biraz daha yüksektir.
Yaşlılarda kazaların oluşmasındaki ana nedenler, dikkat azalması, yalnız yaşam,
görme ve işitme gücünün azalması, karanlığa adaptasyonun zayıflaması, adale kuvveti
ve koordinasyonun yetersiz olması, unutkanlık, erken yorulma ve ileri yaştır.
Yaşlılarda en sık görülen kazalar ev ortamında görülen kazalardır.
Ev Kazaları
Ev kazaları içerisinde en sık rastlanan kaza tipleri düşme, yangın, havasız kalma ve zehir-
lenmelerdir.
Düşme
Düşmeler, en sık rastlanan kaza tiplerinden birisidir ve sıklıkla ciddi yaralanmalara sebep
olur. Yaralanmalar genellikle kol, bacak, kaburga veya kafatası kemiklerinde görülen kı-
rıklardır. Huzurevi ve hastanelerdeki düşme hızının, 65 yaş ve üzeri toplumda yaşayanlara
göre 3 kat daha fazla olduğu açıklanmaktadır. Huzurevinde yaşayan yaşlıların düşme mik-
tarı, yatak başına 1.5 yıl olup bunların çoğunluğu yaralanmadan hafif olarak geçirilirken,
%10-15’i hastaneye yatışla sonlanmaktadır. Hafif düşmelerle, %10-25’inin ise hastaneye
yatış ya da kırıkla sonuçlandığı belirtilmektedir.
Düşmenin pek çok nedeni vardır.
Düşme risk faktörleri; biyolojik, davranışsal, çevresel ve sosyoekonomik faktörler ola-
rak dört grupta toplanmaktadır.
2. Ünite - Yaşlılarda Kazalardan Korunmak İçin Çevrenin Düzenlenmesi 19
İleri yaş, kadın olmak, refleks ve duyu azalması, unutkanlık,

Biyolojik faktörler
kronik ya da akut diğer hastalıklar
Dolabın en üst rafını temizleme gibi fiziksel yeteneğinin

üstünde aktivite ve günlük işleri yapmak, uygun olmayan
Davranışsal faktörler
ayakkabı-terlik giyme, yetersiz besin alımı ve yetersiz
egzersiz yapmak
Kayan zemin, yetersiz aydınlatılmış alan, tutma yerlerinin

Çevresel faktörleri
eksikliği
Sosyal ve ekonomik faktörler Yetersiz gelir, düşük eğitim, kötü koşullu konutlarda yaşam
Düşme tipleri ve nedenleri

Düşme tipleri
a. Çarpma
b. Dengesiz eğilme
c. Uzanma
d. Denge kaybı
e. Kayma
En sık düşme tipleri şekil 1 de özetlenmiştir.
Şekil 2.1
Pinto, M.R.,
Medici, S.D., Sant,
C.V Ergonomics
Gerontechnology and
Design For The Home-
Environment, Applied
Ergonomics 2000
Düşme nedenleri;
• Merdiven, sandalye, yatak, koltuk gibi yüksek bir yerden düşme,
• Tümsek, halı gibi engellere takılarak düşme,
• Zayıf ışıklandırma, karanlıkta yapılan aktiviteler nedeniyle düşme,
• Şekli bozulmuş veya cilalanmış yüzey, tuvalet, banyo gibi ıslak zemin sorunları
nedeniyle düşme,
• Beyin hastalıklarına bağlı denge ve baş dönmesi problemleri nedeniyle düşme,
• Görme, işitme, dokunma gibi duyu kayıplarına bağlı ortaya çıkan düşme,
Yanıklar, Ev Yangınları
Unutkanlık, refleks kaybı, dikkat eksikliği, ihmal veya fiziksel kusurlar ev yangınlarının
en büyük nedenleri arasındadır. Bu yangınların sonucu olarak bölgesel veya genel yanık
olguları sıklıkla görülür. Yanık dışında yangında ortaya çıkan diğer bir durum, karbon
monoksit solunmasına bağlı zehirlenmelerdir. Yanıklar yaşamsal olarak önemli bölgeleri
veya vücudun geniş alanlarını tuttuğu zaman ölüm ortaya çıkabilir. Sinir uçlarının yoğun
olduğu hassas bölgelerde olduğu zaman ise şok gelişebilir.
Yangında oluşan karbon monoksit zehirlenmelerinde, renksiz ve kokusuz olan karbon
monoksit gazı, kanda hemoglobindeki oksijenin yerini alarak %30 oranında zehirlenme-
ye, yaklaşık %65 oranında da ölüme neden olur. Bu kişilerin kanlarında ölçülebilir şekilde
karbon monoksit gazı saptanır.
Lokal olarak vücut yanıkları, ev yangınları dışında gaz, elektrik ya da açık ateşe ku-
maş veya elbiselerin değmesi ile de olabilir. Koku alma yeteneği azalmış yaşlı, demanslı
insanlarda da bu sıklıkla gözlenir. Aşırı alkol ve sigara kullanma da birer yangın nedeni
olabilir. Bunların önlenebilmesi için hemen alev almayan kumaş türlerinin kullanılması
yararlı olabilir.
Yanlışlıkla alınan sıcak maddeler, korozif likitler ve buhar yanık ve yaralara yol açabi-
lir. Bu nedenle yaşlıyı çok sıcak maddeleri kullanmasından uzak tutmak gerekir.
Yanıklar kaç dereceye ayrılır ve özellikleri nelerdir?

2
Yabancı Cisim Yutma, Aspirasyon ve Boğulma
Yutma zorluğu, diş problemi olan ve yatağa bağımlı kişiler yemek parçalarını veya aldık-
ları sıvıyı solunum yollarına kaçırırlar, ana bronşlardan birinin tıkanması ile hasta nefes
alamaz ve ölebilir. Buna aspirasyona bağlı asfiksi adı verilir. Bu tip kişilere yatırarak ye-
mek vermekten kaçınmak, yutamayan kişilerin yutamama nedenini araştırmak ve farklı
beslenme yolları denemek, yemek vermek için zorlamamak, diş tedavisini yapmak gibi
önlemler alınabilir.
Zehirlenmeler
Evdeki ve çevredeki birçok madde zehirlenmeye yol açabilir. Bunlar çoğunlukla katı veya
sıvı zehirli maddeler yoluyla, daha az bir olasılıkla inhalasyon (solunum) yoluyla olur.
Zehirlenme bilmeden, yiyeceklerle veya intihar amacı ile olabilir. Yaşlının aldığı ilaçların
dozunu ayarlayamaması, çoklu ilaç etkileşimleri, duyu organlarının zayıflaması nedeniyle
renk, koku algısını yapamamaları zehirlenmeleri kolaylaştırır. Deterjanlar, tarım ilaçları,
boya maddeleri, gaz, karosen, antifiriz ve diğer temizleyici maddeler zehirlenmeye yol
açabilir. Bu maddeler orijinal paketlerinde değil de herhangi bir şişe ya da paketin içinde
bulunmaları nedeni ile yanlışlıkla alınabilirler.
Elektrik Çarpmaları
Evlerdeki 220’nin üstü 230/240 alternatif akımlar oldukça tehlikeli sonuçlara yol açabilir.
100 volt altındaki akımlar nadiren tehlikeli olabilir. Evde elektrik tamiri ile uğraşanlarda
bu tip elektrik kazaları sıklıkla görülmektedir. Çoğu kazalar, dikkatsizlikten ya da evdeki
elektrik donanımındaki bir hatadan kaynaklanır. Elektrik hattının ortada olması ya da aşı-
rı yük binmesi de buna neden olabilir. Özellikle banyoda ve banyo sonrasında ıslak kalı-
nan durumlar tehlikeli olabildiği gibi, derinin ıslaklığı ve geçirgenliği de önemlidir. Elekt-
rik çarpmaları kardiyak fibrilasyon, koma ve solunum sıkıntısı ile ölüme neden olabilir.
Trafik (Motorlu Araç) Kazaları

Trafik kazaları ulaşım kazaları arasında en çok yaralanma ve ölümün ortaya çıktığı kaza
türüdür. Trafik kavramını yayaların, hayvanların ve araçların karayolu üzerindeki hare-
ket ve durumları olarak tanımlayabiliriz. Trafik kazaları ise karayolu üzerinde bulunan
hareket halinde olan veya duran bir veya birden fazla aracın veya insanın karıştığı ölüm,
yaralanma ve zararla sonuçlanmış olan olaylardır. Yaşlıların diğer gruplara göre daha fazla
etkilendiği kaza tipleri yaya kazalarıdır. Yaşlının dikkat eksikliği, yürüme güçlüğü, refleks
azalması ve duyu organ bozukluğu trafik içindeki hareket halinde veya duran araçlar ile
ilgili risk yaratır. Motorlu araç kazaları geçici bilinç kaybından, felce ya da kalp krizine
(miyokart enfarktüsü) kadar ciddi tıbbi ek problemlere de yol açabilir. Yaş arttıkça tra-
fik kazaları sonrasında beyin, omurga, göğüs kafesi ve iskelet sistemi yaralanması riskleri
artar. Yaşlılarda basit ve hafif bir incinme sonrası bile ciddi yaralanmalar oluşabileceği
unutulmamalıdır.
Yapılan çalışmalar, 65 yaş üstü grupta, kadınların, evli olmayanların ve eğitim düzeyi düşük
olanların, 75 yaş üstü grupta ise, yalnız yaşayanların daha fazla ev kazası riski taşıdığını
saptamıştır. Genel anlamda kaza oranları kadınlarda erkeklerden daha yüksek olup her iki
cinste de yaşla birlikte artmaktadır.
KAZALARDAN KORUNMADA KİŞİSEL FAKTÖRLERİN

BELİRLENMESİ
Yaşlı bireylerin kazalarından korunmada, kazalara yönelik riskli davranışların belirlen-
mesi, önlenmesine yönelik girişimlerin planlanması ve uygulanması önemlidir. Burada
sorumluluk, yaşlı bireyin kendisi dışında, birlikte yaşadığı veya yaşamadığı akraba ve ya-
kınlarına, komşularına, bireye sağlık hizmeti veren ekibe, sivil toplum örgütlerine ve top-
lumun diğer kesimlerine düşmektedir.
Yaşlılarda kazaların önlenmesi girişimleri; yaşlı bireye ve ona bakım verenlere verile-
cek eğitim, kazalara yönelik riskli davranışları azaltmak için bireylerin yaşamlarının göz-
lemlenmesi bunlarla ilgili bağlı risk faktörlerinin belirlenmesi aşamasından geçmelidir.
Yaşlıların davranışsal problemleri kazaları oluşturan en önemli nedenlerden biridir.
Depresyon, demans, inmelere bağlı davranış ve dikkat değişiklikleri, beceri yeteneğindeki
kayıp kişisel davranış problemlerinin başında gelir. Öncelikle yaşlı bireylerin davranışsal
risklerinin belirlenmesi ve buna yönelik tedavi girişimlerinin başlaması gereklidir. Yaşlı
bireylerin yakınları ve onlarla ilgilenen sağlık personelinin yaşlılarla ilgili farkındalık taşı-
maları gereklidir. Aralıklı gözlemlerinde davranış ve bilişsel yeteneklerinde bir kayıp olup
olmadığını izlemelidirler. Daha içe kapanık veya daha öfkeli, tuhaf davranan, konuşma
özelliği değişmiş yaşlılar mutlaka sağlık kontrollerinden geçirilmelidir. Çalışmalar göster-
miştir ki; özellikle inme ve inme sonrası davranış değişikliği gösteren kişiler daha fazla
düşme riskine sahiptir. Yine demans tanısı konan bireyler gerek hastalığın kendisinden
gerekse hastalık esnasında kullandığı ilaçlardan dolayı düşme olasılığına daha çok sahiptir.
Yaş kaza geçirme olasılığını daha çok arttıran bir nedendir. Seksen yaş ve üzerinde
bulunan yaşlılar ev kazası geçirenler arasında ilk sırada saptanmıştır. Yaş arttıkça ev kazası
geçirenlerin sıklığı da artmaktadır. Eklem, kemik, kas hastalıkları, şeker gibi hastalıkların
sinirler üzerinde yaptığı hasar (nöropati) gibi durumlar fiziksel özür yaratmakta ve kaza
riskini arttırmaktadır. Örneğin eklem dejenerasyonu (artroz) sahibi yaşlıların karşıdan
karşıya geçişleri yavaş ve tedirgindir. Sıklıkla yardıma gereksinim duyarlar. Görme ve
işitme kusurları gerek ev içi gerekse ev dışı ortamlarda kazalara açık bir durum yaratır.
Arkadan gelen aracın sesini duyamamak, trafik işaretlerini görememek motorlu araç ka-
zalarına olan riski arttırır. Çalışmalar göstermiştir ki, kardiyovasküler sistem hastalığı gibi
herhangi bir kronik hastalığı olanların, gözlük, işitme cihazı ve baston gibi yardımcı araç
kullananların ev kazası geçirme sıklıkları daha yüksektir.
Kadınlar erkeklere göre daha fazla kaza geçirmektedir. Bunun sebebi ise kadınların
ortalama yaşam sürelerinin daha fazla olması ve bu nedenle kronik hastalıklara daha fazla
oranda yakalanma riski taşımalarıdır.
Eğitim durumu dikkate alındığında, 8 yılın altında eğitim alanların kaza riski daha
fazladır. Eğitim düzeyi arttıkça kaza geçirme olasılığı da azalmaktadır. Bu durum öğre-
nim düzeyi düşük olan yaşlılara, ev kazaları ve korunma yolları konusunda eğitim veril-
mesi gerekliliğini açıklar.
Birlikte yaşadığı bir kişinin varlığının kaza sıklığına etkisi ile ilgili çalışmalar çelişki-
lidir. Örneğin bazı çalışmalar, yalnız eşiyle birlikte yaşayanların ( %47) ev kazalarını, eşi
ve çocukları (%20,5), sadece çocukları (%12) ve yalnız başına yaşayanlara (%22,2) daha
sık yaşadıkları saptarken diğerleri, yalnız yaşayanların başka birisi veya birileri ile birlikte
yaşayanlara göre daha fazla yaşadıkları belirlemiştir. Yaşlı eş ile yaşayanların daha sık kaza
geçirdiğini savunan görüş, bunun nedeni olarak eşle birlikte yaşamanın çocuklarının des-
teğinden daha yoksun kalmaları anlamına geldiğinden bahsetmişlerdir.
Yaşlı bireylerin “dolap kullanırken “gece karanlıkta oda veya koridor içerisinde yürürken”,
“küvet, duş, tuvalet zaman geçirirken”, “hızla yataktan kalkarken”, “ev içinde yürürken”, “ıs-
lak elle kapı/pencere kolu açarken” ev kazalarına yönelik riskleri vardır. Kadın olmak ve
eğitim düzeyi bu davranışları olumlu yönde etkiler
www.dti.gov.uk/homesafetynet work/pdffalls/accident.
KAZALARDAN KORUNMADA ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN

BELİRLENMESİ
Birçok çalışma, yaşlıların ev kazalarını en çok kış mevsiminde (%60), mutfakta (%27,7)
ve kayma nedeniyle (%36,1) yaşadıkları belirlenmiştir. Yine yapılan çalışmalar yaşlı birey-
lerin en çok koridorda, tuvalette, mutfakta, oturma odası ve yatak odasında düşerek kaza
geçirdiklerini belirlemişlerdir. Sosyokültürel yapıya göre ev içi döşemenin yapısı (örneğin
muşamba) kaza olasılığını arttırır. Ev kazalarına ev içinde önlem almadan yaşayanların
kaza riski daha yüksektir. Kaygan yüzeyler, düzgün olmayan zeminler, evdeki aydınlatma
hataları ve yetersiz ışık, sabit olmayan mobilyalar, eşikler, yürüme zorluğu olan hastaların
evlerindeki çok miktarda halı, sehpalar, yerde bulunan objeler, kalabalık mobilyalar, kaza-
ya en çok neden olan çevresel koşullardır.
Trafik yoğun bölgelerde yalnız başına hareket etmek, trafik ışıkları olmayan kavşak-
lardan geçmek, yüksek ve taşlı yollardan seyahat etmek, kronik hastalığa rağmen refleks
gerekecek araç (otomobil, kamyon…) kullanmakta ısrarlı olmak, yağışlı, karlı ve buzlu
havalarda açık havada bulunmak kaza riskini arttırabilir.
Kazaların oluşmasına neden olan bireysel ve çevresel risk faktörlerini sıralayınız?

3
KAZAYI ÖNLEMEDE KİŞİSEL ÖNLEMLER
1. Eğitim; yaşlıyı ve çevresini bilgilendirmeye yönelik eğitimler, olabilecek risklere
karşı farkındalık yaratarak kişiye güvenli davranışları öğretir ve bunları destekler.
2. Destekleyici uygulamalar; yaşlının evde veya dışarıda hareketi ve eylemi için ge-
rekli destekleyici uygulamalar kaza riskini azaltır. Örneğin, baston veya diğer des-
tekleyici alet kullanma, duştan çıktıktan sonra ıslak zemin için kullanacakları kay-
mayı engelleyen gereçler ya da tutunma yerlerine yönelik düzenlemeler yaşlıların
güvenli davranışlarını destekleyecek önlemler den bazılarıdır.
3. Sağlık personelinin desteği; risk faktörlerini azaltmak için, kazalara yönelik risk
faktörlerinin saptanmasında önemlidir. Doktor, sağlık personeli, hemşire, kurum
çalışanları kişiyi olabilecek kazalardan korumak için, uyarı işaretleri koyabilirler.
Kişinin sağlık ve denge kontrolleri sık sık yaptırılabilir. İşitme cihazı, gözlük, yürü-
me gereçleri tavsiye edilebilir. Gece karanlıkta kalkmaması tavsiye edilebilir.
KAZAYI ÖNLEMEDE ÇEVRESEL ÖNLEMLER

Yaşlının yaşam kalitesinin yükseltilebilmesinde ve kazaların önlenmesinde günlük yaşa-
mının büyük bir bölümünün geçtiği konut ve çevresi büyük önem taşımaktadır. Yaşlının
ev ve dış ortamında kazalara karşı günlük yaşam aktivitelerini ve yaşam kalitesini düzen-
leyen uygulamalar son derece önemli olup, bu uygulamaların amacı yaşlı güvenliğini sağ-
lamaktır. Bu güvenlik önlemleri aynı zamanda kişinin yaşına, cinsine, fiziksel ve mental
durumuna, sosyo-kültürel yapısına ve evdeki yaşam şekline uygun olmalıdır.
Bu güvenlik önlemleri hasta ve hasta yakınına görsel yada yazılı materyal ile hatırlatı-
labilir, liste şeklinde sunulabilir.
Ev İçi Düzenlemeleri
Telefon
Her durumda ulaşılabilecek birden fazla telefon olmalı.

Acil telefon numaraları telefonun yakınlarına yerleştirilmeli.
Gerekli telefon numaraları gece görülebilecek şekilde aydınlatılmalı.
Kapılar
Girişte ve tekerlekli sandalye ile problem yaşamamak için sahan-
lık, merdiven ve kapı geçişleri geniş ve yatay olmalı.
Kapı kolları içeriden ve dışarıdan kolay açılabilecek şekilde olmalı.
Kapı eşikleri olmamalıdır.
Kapı kolları ve kapılar sağlam olmalı.
Kapıya yakın olarak yerleştirilmiş bir oturma yeri eve yorularak
gelen yaşlı bireyin dinlenmesine olanak sağlayabilir.
İlaçlar
İlaçlar direkt ışık almayan, serin ve güvenli yerde saklanmalıdır.
İlaçlar kendi kutularında tutulmalıdır.
Yanlış ilaç kullanımının engellenmesi amacıyla ilaç kutularının
üzerine çeşitli uyarıcılar yazılmalıdır.
Mutfakta böcek ilacı bulundurulmamalıdır.
Zemin
Zemine kayabilecek özellikte olan halı, kilim gibi malzemeler se-
rilmemelidir
Zemindeki malzemeler kenarları takılıp, düşmeye ve kaymaya yol
açabilecek biçimde veya kıvrılmış durumda olmamalıdır.
Özellikle banyo, mutfak ve tuvalette çabuk kuruyan zeminler ter-
cih edilmelidir.
Islak yerler hızlıca kurulanmalıdır.
Ayak tabanı kaydırmaz terlik ya da ayakkabı seçilmeli ve giyil-
melidir.
Yatak etrafında bol miktarda yürüyüş yolu bırakılmalıdır.
Elektrik ve Aydınlatma ve Yangın

Aydınlatma yeterli olmalıdır.
Aydınlatma için kullanılan aletler temiz ve iyi durumda/ bakımlı
olmalıdır
Yatak odasından banyo ve tuvalete giden koridora gece lambası
kullanılmalıdır.
Elektrik, telefon kablolar açıkta ve takılmaya, düşmeye yol açabile-
cek biçimde olmamalıdır.
Elektrik fiş ve prizleri (topraklı) geceleri acil durumlarda kolayca
görünebilecek özellikte (ışıklı) olmalıdır.
Elektrik kabloları mutfak, banyo gibi su kullanılan alanlarda elektrik çarpmasını ön-
leyici özellikte olmalıdır.
Mümkünse yangın alarmı kullanılmalıdır.
Yaşlıların yatakta sigara içmesi engellenmelidir
Yangın merdiveni ya da acil çıkış kapıları olmalıdır.
Doğal gaz kullanılıyorsa alev ya da arıza anında otomatik gaz kesim sistemi olmalıdır.
Ocak, ısıtıcı gibi araçların düğmelerinin açık kapalı durumları kolayca fark edebilecek
biçimde işaretletmiş olmalıdır.
Ocak, ısıtıcı gibi araçların düğmeleri yanıklara engel olacak şekilde fırının ön tarafında
olmalıdır.
Ocak ve fırınların yakınında kolayca tutuşabilecek maddeler ve cisimler olmamalıdır.
Merdiven
Çok katlı binalarda merdivenin yanı sıra minimum1100 x 1400 mm ölçü-

lerinde asansör kabini konulmalıdır.
Merdivenlerde ayağın takılabileceği uygunsuz basamak uygulamaları ter-
cih edilmemeli, eşit, uygun genişlik ve yükseklikte olmalıdır.
Merdivenlerin her iki tarafında sağlam tırabzan bulunmalıdır.
Merdivenler ve giriş iyi aydınlatılmalıdır.
Mobilya
Mobilyalar, düşme riskini azaltmak için duvarlar boyunca ve alanın
köşesine yerleştirilmelidir.
Yumuşak oturaklı ama sert destek kollu sandalye ve koltuklar tercih
edilmelidir.
Sandalye ve kanepeler çok yüksek ya da çok derin olmamalı, kolay-
lıkla kalkılabilmelidir.
Sandalye ve kanepeler sağlam ve güvenli olmalı, oturma ya da aya-
ğa kalkmada yardımcı kollukları olmalıdır, eğilme yada sallanma
yapmamalıdır.
Masa ayakları düşme ve takılmaları engellemek için dışarıya çıkıntılı olmamalıdır.
Mutfak masalarında ayakta kullanıldığı durumlarda bir destek fonksiyonu da üstlene-
bilmelidir.
Yaşlıların baston kullandığı düşünülerek kapı üzerinde bir baston askısı yapılabilir.
Banyo ve Tuvalet
Oturma-kalkma eyleminin daha rahat yapılmasını sağlamak için
klozet kenarından duvara monte edilecek bir destek kolu olan klo-
zetler tercih edilmelidir.
Banyo ve tuvaletler iyi aydınlatılmalı, döşeme malzemesi kaygan
olmamalı, kaymayan paspaslar kullanılmalı, döşemeler ıslak bıra-
kılmamalıdır.
Kaymayan terlikler kullanılmalıdır.
Banyo ve tuvalette eşik olmamalıdır.
Sonuç olarak; Yaşlılarda kazalara sıklıkla rastlanmaktadır. Bunun en önemli nedeni
yaşlanma ile değişen ve bozulan denge ve duyu organlarıdır. Kazalarda bireylerin rolü ol-
duğu kadar çevrenin ve yaşanılan mekânın da etkisi vardır. Bu nedenle, riski azaltmanın
yolu, bireylerin bilgilendirilmesi ve yaşanılan çevrenin düzenlenmesinden geçer.
Özet
Daha önce alınabilecek önlemlerle engelle-nebilen, önceden me güçlüğü, refleks azalması ve duyu organ bozukluğu trafik
planlanmayan ve beklenmeyen bir zamanda ortaya çıkan, içindeki hareket halinde veya duran araçlar ile ilgili risk ya-
can ve mal kaybı ile sonuçlanan olaylara kaza denir. Kazalar, ratır. Yaş arttıkça trafik kazaları sonrasında beyin, omurga,
iş, ev, trafik kazaları, zehirlenmeler ve yanıklar şeklinde sınıf- göğüs kafesi ve iskelet sistemi yaralanması riskleri artar.
lanabilir. Yaşlılarda en sık rastlanılan kazalar ise ev kazaları Yaşlıların davranışsal problemleri, yaş, kadın olma, eğitim
ve düşmeler, trafik kazaları olarak sıralanabilir. Yaşlılık dö- durumu, birlikte yaşadığı bir kişinin varlığı kazaları oluştu-
neminde, kazalar artan bir şekilde sakatlık ve ölüm nedeni ran kişisel faktörler iken, olduğu yer, zaman ve mevsim çev-
olup ölüm nedenleri arasında 6. sırada yer almaktadır. Yaşlı- resel faktörlerdir. Bu bağlamda eğitim ile davranışsal destek
larda kazaların oluşmasındaki ana nedenler, dikkat azalması, sağlamak bireysel riskleri azaltırken, çevre ve mekân düzen-
yalnız yaşam, görme ve işitme gücünün azalması, karanlığa lemesi birey dışındaki riskleri azaltır. Buna göre yaşlının ka-
adaptasyonun zayıflaması, adale kuvveti ve koordinasyonun zadan korunmasında yaşadığı çevrenin;
yetersiz olması, unutkanlık, erken yorulma ve ileri yaştır. İyi aydınlatılması, eşyaların az ve düzenli oluşu, hareket ala-
Düşmeler, en sık rastlanan kaza tiplerinden birisidir. Düşme nının fazlalığı, halı ve kilim gibi kazayı kolaylaştıran zemin
nedenleri; Merdiven, sandalye, yatak, koltuk gibi yüksek bir materyallerinin azaltılması, elektrik kablolarının engel teşkil
yerden düşme, tümsek, halı gibi engellere takılarak düşme, etmesinin önlenmesi alınacak ilk önlemlerdendir.
zayıf ışıklandırma, karanlıkta yapılan aktiviteler nedeniyle Kapıların geniş ve eşiksiz oluşu, kolay ulaşabilen birden faz-
düşme, şekli bozulmuş veya cilalanmış yüzey, tuvalet, ban- la telefonun varlığı, kaygan zeminlerin önlenmesi, ilaçların
yo gibi ıslak zemin sorunları nedeniyle düşme, beyin hasta- iyi korunması, evde ki tehlikeli ateş kaynaklarının kontrol
lıklarına bağlı denge ve baş dönmesi problemleri nedeniyle edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması, ocak havagazı gibi
düşme, görme, işitme, dokunma gibi duyu kayıplarına bağlı kullanılan araçların düğmelerinin kontrol edilmesi, otomatik
ortaya çıkan düşme olarak sıralanabilir. kapatma sistemi ve yangın alarmı gibi önlem sistemlerinin
Daha az görülmekle beraber yangınlar ve ev yangınları da alınması diğer önemli çevresel korunma yollarındandır.
görülebilir. Yaşlılarda unutkanlık, refleks kaybı, dikkat ek- Merdivenlerde iki taraflı tırabzan olması, iyi ışıklandırılması,
sikliği, ihmal veya fiziksel kusurlar yangınlarının en büyük tuvalet ve banyo gibi yerlerde oturma ve kalkmayı kolaylaştıran
nedenleri arasındadır. tutunma sistemlerinin olması yaşlılar için mutlak gereklidir.
Yaşlıların diğer gruplara göre daha fazla etkilendiği trafik Yaşlıların bireysel ve çevresel koşullarının takibi kaza riskini
kaza tipi ise yaya kazalarıdır. Yaşlının dikkat eksikliği, yürü- azaltarak yaşam kalitesini arttırabilir.
1. Aşağıdakilerden hangisi kazaya yol açan ve yaşlılık döne- 6. Aşağıdakilerden hangisi kazaların oluşmasındaki kişisel
mine ait fizyolojik değişimdir? faktörlerden biri değildir?
a. Ayakta çıkan nasırlar a. Kırsal yerde oturmak
b. Bel fıtığı b. İleri yaş
c. Görme duyusunda azalma c. Davranış problemleri
d. Gece uykusunda azalma d. Düşük eğitim
e. Daha agresif davranış şekli e. Birlikte yaşadığı insan sayısı
7. Yaşlıları için hangi mevsim en çok kazaya sebebiyet verir?

2. Aşağıdakilerden hangisi yaşlılıkta görülen ve kazalara yol
a. Sonbahar
açan nörolojik değişimlerden biri değildir?
b. İlkbahar
a. Görme azalır
c. Kış
b. Duyma azalır
d. Yaz
c. Dokunma azalır
e. İlk ve sonbahar
d. El becerisi azalır
e. Bellek azalır. 8. Yaşlı kazaları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi en doğrudur?
a. Evin çok aydınlatılması hastanın ruh sağlığını boza-
3. Yaşlılarda en sıklıkla rastlanılan kaza tipi hangisidir? rak kazaya eğilimi arttırır.
a. İş kazası b. Çok katlı binalarda asansörün kullanılması yaşlının
b. Eş kazası tembelleşmesine neden olur.
c. Ev kazası c. Yerde bulunan halı ve kilimler ne kadar çok olursa o
d. Trafik kazası kadar az kazaya neden olur.
e. Boğulma d. Oturma odasındaki mobilyalar duvar kenarına ve
köşelere yerleştirilmeli
4. Aşağıdakilerden hangisi yaşlılarda sıklıkla rastlanmayan e. Kapı girişi boş bırakılmalı, sandalye masa gibi eşyalar
kaza tiplerindendir? olmamalıdır.
a. Ev kazası
b. Düşme 9. Yaşlıyı kazadan korumak için yapılabilecek çevre düzen-
c. Trafik kazası lemeleri ile ilgili en doğru cümle hangisidir?
d. İş kazası a. Banyo ve mutfak gibi ıslak zemin alanları sık sık ku-
e. Zehirlenmeler rulanmalı ve mümkünse ıslanmaz malzemelerden
yapılmalıdır?
5. Aşağıdakilerden hangisi yaşlıların evlerinde çıkan ev b. Merdivenlerden düşmeyi engellemek için sağ el tara-
yangınlarının nedenlerinden biri sayılmaz? fında tırabzan bulunmalıdır.
a. Unutkanlık c. Yaşlı ilaçları aydınlık ve kış-yaz oda sıcaklığında sak-
b. Refleks kaybı lanması gereklidir.
c. Dikkat eksikliği d. Kapı girişlerindeki eşikler aydınlatılmalı ve hastanın
d. Fiziksel kusurlar dikkatini çekmelidir.
e. Kasten e. Yaşlının konforu için tüm sandalyeler sallanan tarzda
yapılmalıdır.
10. Yaşlının maruz kaldığı trafik kazalarını en önemli nedeni

nedir?
a. Yaşlının hızlı ve dikkatsiz araba kullanması
b. Yaşlının refleks ve duyu organlarındaki bozulmalar
c. Yaşlı bireylerin trafik polisini dinlemek istemeyişi
d. Yaşlının bindiği arabalarında yaşlı oluşu
e. Çoğu kere yaya geçitlerini kullanmamaları
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. c Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu yeniden Sıra Sizde 1
gözden geçiriniz. • Trafik kazaları: Günümüzde trafiğe çıkan araç sayısına
2. d Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılarda En Sık Karşılaşılan göre hızlı bir artış gösteren kaza grubudur. Ölümle sonuç-
Kazalar ve Sonuçları” başlıklı konuyu yeniden göz- lanan kazalarda ilk sırayı alır. Adli olaylar grubuna giren
den geçiriniz. trafik kazalarını, polise bildirmek zorunludur
3. c Yanıtınız yanlış ise “Kaza Tanımı” başlıklı konuyu • İş kazaları: Kişilerin gereği geçirdikleri kazalardır. İş ka-
yeniden gözden geçiriniz. zalarına örnek olarak inşaat kazalarını, yeraltında çalı-
4. d Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılarda En Sık Karşılaşılan şanların geçirdiği kazalar örnek verilebilir. İş kazalarının
Kazalar ve Sonuçları” başlıklı konuyu yeniden göz- büyük kısmı, yoğunluğun diğer günlere göre daha fazla
den geçiriniz. olduğu haftanın son günlerinde meydana gelmektedir. En
kısa sürede polise bildirilmesi gereken kazalardır.
5. e Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılarda En Sık Karşılaşılan
• Ev kazaları: Ev kazaları, genelde yanık, zehirlenme, kesici
Kazalar ve Sonuçları” başlıklı konuyu yeniden göz-
alet yaralanmalarından oluşur.
den geçiriniz.
• Spor kazaları: Düşme, çarpışma, çarpma, burkulma gibi
6. a Yanıtınız yanlış ise “Kazalardan Korunmada Kişisel
şekillerde meydana gelir.
Faktörlerin Belirlenmesi” başlıklı konuyu yeniden
• Kitlesel kazalar: Yangın, bina çökmesi gibi durumlarda
gözden geçiriniz.
meydana gelir.
7. c Yanıtınız yanlış ise “Kazalardan Korunmada Çevre- • Diğer kazalar: Bu grup kazalara doğal afetler, uçak, gemi
sel Faktörlerin Belirlenmesi” başlıklı konuyu yeni- ve tren kazaları dahil edilebilir.
den gözden geçiriniz.
8. d Yanıtınız yanlış ise “Kazayı Önlemede Çevresel Ön- Sıra Sizde 2
lemler” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Buna göre yanıklar; birinci, ikinci ve üçüncü derece olmak
9. a Yanıtınız yanlış ise “Kazayı Önlemede Çevresel Ön- üzere 3 kategoride toplanır.
lemler” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Birinci derecede yanık yüzeysel, sadece deri ve derialtı do-
10. b Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılarda En Sık Karşılaşılan kuda genellikle kalıcı izler bırakmadan iyileşen lezyonları
Kazalar ve Sonuçları” başlıklı konuyu yeniden göz- kapsar. İz kalsa bile kontraktür yani yanık dokunun yarattığı
den geçiriniz. gerilme söz konusu değildir.
İkinci derece yanıklar ise çok daha ciddi olup, olayın hemen
ardından ya da birkaç saat içinde vücutta büller yani içi sıvı
dolu kabarcıklar oluşur ve deri altı yumuşak dokuda da ha-
sar oluşur. Eğer sadece deride lezyon olmuşsa, burada hasar
beyaz parlak bir skar şeklinde önemli olmayan bir konraktür-
le oluşur. Dokuda büyük harabiyete yol açan yanıklar ciddi
kontraksiyon ve şekilsiz oluşumlara yol açarlar.
Üçüncü derece yanıklarda kömürleşme meydana gelir. 3.
derecede yanıklarda ölüm ortaya çıkma olasılığı yüksektir
Özellikle geniş yüzeyli 3.derecede yanıklar öldürücüdür.
Sıra Sizde 3
• Bireye İlişkin Faktörler:
• İleri Yaş
• Denge ve yürüme problemleri
• Duyma yetersizliği
• Görme bozuklukları
• İlaç kullanımı
• Bazı hastalıklar (hipertansiyon, osteoporoz vb.)
• Çevreye ilişkin Faktörler
• Kaygan ve ıslak zemin
• Kalabalık ve hareketli mobilyalar ve objeler
• Yetersiz aydınlatma
Yararlanılan Kaynaklar
Güner, P. Ve Güler, Ç. Yaşlıların Ev Güvenliği ve Güvenlik
Listesi, Turkish Journal of Geriatrics 2002, 5 (4): 150-154.
Pinto, M.R. Medici, S.D. Sant, C.V. Bianchi, A. Zlotnicki, A.
Napoli, C. Ergonomics, Gerontechnology and Design
For The Home-Environment, Applied Ergonomics 2000,
31.317-322.
İlçe ö, İlçe C, Dıramalı A, “yaşlılarda ev kazalarının önlen-
mesi ve ev kazalarının önlenmesine yönelik iç mekân
çözümlemeleri”, Hacettepe sosyolojik araştırmalar, e der-
gisi; 2007
Ortabağ T, Özdemir Ö, Kılıç S, Özel bakım merkezinde ya-
şayan yaşlı bireylerin ev kazalarına yönelik riskli dav-
ranışlarının belirlenmesi, Gülhane Tıp Dergi 2011; 53:
189-194
Yıldırım YK, Karadakovan A. Yaşlı bireylerde düşme korkusu
ile günlük yaşam aktiviteleri ve yaşam kalitesi arasındaki
ilişki. Türk Geriatri Dergisi 2004; 7: 78-83.
www.gebam.hacettepe.edu.tr/oneri/yaslilarda_dusme.pdf
http://www.msxlabs.org/forum/x-sozluk/235461-kaza-kaza-
nedir-kaza hakkinda.html#ixzz201NeqwRs
www.dti.gov.uk/homesafetynet work/pdffalls/accidents
3
Amaçlarımız
 Meşguliyet tedavisinin tanımını ve amacını ifade edebilecek,
 Meşguliyet tedavsinin uygulama ve verimliliğini arttırma yollarını açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Meşguliyet • Fonksiyonel Değerlendirme
• Uğraşı Ölçekleri
• Ergoterapi • Depresyon Ölçekleri
• Yaşam Kalite Ölçekleri

İçindekiler
• GİRİŞ
• MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN TANIMI VE
AMACI
• MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ
• MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN UYGULAMA
Temel Bakım Hizmetleri Meşguliyet Tedavisi İLKELERİ VE YOLLARI
• MEŞGULİYET TEDAVİSİ SIRASINDA
KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE
BAŞARISIZLIK NEDENLERİ
• MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN
VERİMLİLİĞİNİ DEĞERLENDİRME
YOLLARI
Meşguliyet Tedavisi
GİRİŞ
Dünyada ve ülkemizde doğum oranlarının düşmesi, koruyucu tedaviler ile erken ölüm-
lerin önlenmesi gibi nedenlerle yaşlı nüfus giderek artmaktadır. Beklenen yaşam sürele-
ri gelişmiş ülkelerde %80-85’lere ulaşmıştır. Amerika’daki 65 yaş ve üzeri popülasyonun
2030’da %22’ye çıkacağı belirtilmektedir. Dünya’daki yaşlı sayısı 2000 yılında 600 milyon
iken 2050’de 1,2 milyar olması beklenmektedir. Ülkemizde 65 yaş ve üzeri nüfus ora-
nı 2009’da %7 olarak tespit edilmiş ve ileriye yönelik projeksiyonlarda 2025’te %10,7’lere
ulaşacağı öngörülmektedir. Sayısal artış yaşlılık dönemi ile ilgili eski bakış açısını da de-
ğiştirmiştir. Artık yaşlılık kavramı hayatının sonuna gelen ve ölümü bekleyen zihinsel ve
fiziksel aktivasyona ihtiyaç duymayan bir dönem olmaktan çıkıp, tüm engellere rağmen
fiziksel, sosyal ve zihinsel açıdan desteklenmesi gereken bir dönem olarak düşünülmekte-
dir. Günümüzde gelişmiş ülkelerde başta olmak üzere tüm ülkelerde gerek sağlıklı gerekse
hasta yaşlıların zamanlarını daha iyi ve faydalı geçirebilecekleri merkezler bulunmaktadır.
Burada bulunan destek personeli yaşlılara fizyoterapi, iş ve meşguliyet tedavileri uygula-
makta ve daha aktif bir dönem geçirmelerini sağlamaktadırlar.
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN TANIMI VE AMACI

Meşguliyet (ergoterapi) veya diğer adı ile uğraşı tedavisi; Hastanın sağlığını sürdürmek, var
ise patolojisini azaltmak, adaptasyon ve verimliliğini sağlamak için, seçilmiş işler veya iş-
levler ile fonksiyonlarını düzenleme, güçlendirme ve performansını arttırma sanatıdır. Bir
diğer anlatımla, yaşlanma sonucu mental, sosyal veya fiziksel yeteneklerde oluşan bozuk-
ları iyileştirmek, mevcut yetenekleri geliştirmek, ortaya çıkartmak ve kişinin bu yetenek-
lerini günlük hayatında kullanabilmesini öğretmek için uygulanan amaca yönelik hare-
ketlerdir. Çeşitli nedenler ile sosyal hayattan kopmuş, kişilerde boş zaman etkili ve verimli
geçirilmediği taktirde iletişim, bilişsel, duygusal, davranışlarda problemler yaşanabilir.
http://www.rehabilitasyon.com/action/makale/1/Is_ve_Ugrasi_Terapi si__Ergoterapi__Ne-
dir-4032
İlk kez, akıl hastanelerinde, hastanın düşüncelerini sorunlarından uzaklaştırmak ve

topluma yeniden uyumunu sağlamak amacıyla, uygulanmaya başlayan bu tedavi yöntemi,
birinci dünya savaşında savaş mağdurlarının rehabilitasyonu için geliştirilmiştir. Meşguli-
yet tedavisi bu konuda uzmanlaşmış kişiler veya fizyoterapistler tarafından yapılır.
Meşguliyet tedavisinin amacı;

1. Anlamlı ve amaçlı aktivitelerle kişilerin potansiyel yeteneklerini geliştirerek gün-
lük yaşam aktivitelerine katılımını ve bu aktivitelerdeki bağımsızlığını sağlamak,
2. Yaşlılık dönemi gibi toplumsal katılımını etkileyen fiziksel, zihinsel ve çevresel en-
gel taşıyan durumlarda, engele neden olan durumu değerlendirmek, bunları orta-
dan kaldırmak, azaltmak veya düzenlemektir.
Böylece; meşguliyet tedavisi ile;
• Zihinsel ve motor işlevler korunur
• Kronik hastalıkların komplikasyonlarının geciktirilir
• Yaşam kalitesinin artırılır
• Yaşamla bağlantının kuvvetlenmesine katkı sağlanır.
Yaşlı hastanın bakımında hedefler; hastalıkları ve fonksiyonel yetersizlikleri önlemek ve

yaşlanan bireylerin hayat kalitelerini artırmaktır. İlerleyen yaşla bu amaçlar ihtiyaca, bulun-
duğu sürece göre değişir. Yaşlanma sürecinde yaşlı;”Sağlıklı-aktif dönem”, “Düşkünleşme
dönemi” ve yaşlının toplum içinde, evinde veya çevresinde aktif hizmet sağlanmadığı süre-
ce tek başına yaşamayı sürdüremediği “Hizmet-gereksinimi dönemi” aşamalarından geçer.
Hizmet gereksinimi döneminde bakım anlamında daha profesyonel kişilerce aktif hizmet
sağlanması gereklidir. Bu nedenle yaşlı bakımı planlamasında kronolojik yaştan ziyade
yaşlının bulunduğu süreç (yaşlının fonksiyonel, fiziksel, mental, sosyal sağlık durumu de-
ğerlendirilerek), kişisel tercihleri, bakıcı ile ilgili faktörler, yaşlının sosyal güvencesi ve eko-
nomik durumu, bakım hizmetlerinin ulaşılabilirliği değerlendirilerek hareket edilmelidir.
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ

Meşguliyet Terapisi ikiye ayrılır
1. Fiziksel Meşguliyet
2. Zihinsel Meşguliyet
Fiziksel Meşguliyet Terapisi

Fiziksel meşguliyet tedavisinin amacı; yaşlının fiziksel gelişimine katkıda bulunmak ve boş
zamanını verimli olarak değerlendirmesi sağlamaktır. Uygulaması planlanan uğraşların
seçiminde dikkat edilmesi gereken özellikler vardır. Buna göre uğraşların, hasta - yaşlının
yapabileceği, zevk alabileceği, kabul edebileceği ve sürdürebileceği uğraşlar olmalıdır.
En sık uygulanan yöntemler;
1. Spor (Ev içi ve dışı)
2. Müzik aleti çalmak
3. El işçiliği (tahta boyama, resim, seramik, takı, dantel vs.)
4. Gezi
5. Yeni veya eski tanıdıkları ile bir araya gelmek
Zihinsel Meşguliyet Terapisi

Zihinsel meşguliyet tedavisinin amacı; Yaşlının zihinsel egzersiz yaparak bilişsel fonksi-
yonlarını koruması ,psikolojik olarak desteklenerek duygusal fonksiyonlarını koruması
amaçlanır.
En sık uygulanan yöntemler;
1. Müzik dinlemek
2. Şarkı söylemek
3. Album, video gibi yöntemler kullanılarak, eski anılarını yeniden gözden geçirmek,
düğün gibi bazı önemli tarihleri konuşmak
3. Ünite - Meşguliyet Tedavisi 33
4. Güncel olayları ve haberleri değerlendirmek
5. Yeni durumlarla karşı karşıya bırakılarak hatırlatma egzersizi yapmak (Banka işle-
mi, market alışverişi, yemek yapmak gibi…)
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN UYGULAMA İLKELERİ VE YOLLARI

Meşguliyet tedavilerinde uygulama ilkeleri şöyle sıralanabilir.
1. Kararlı olmak
2. Aynı saatte devamlılığı sağlamak
3. İlginç, eğlendirici olmak
4. Kişiye özel, kolay kabul edilebilir olmak
5. Yan etkisi bulunmamak
6. Bu durumun gerekli olduğuna ve yararlı olacağına kişiyi ikna etmek
Meşguliyet tedavisi uygulama yolları;
1. SANAT; Zamanı iyi değerlendirmek için yapılan sanatsal uğraşılar, hem kişiye hem
de çevreye olumlu katkılar sağlayabilir. Sanat aynı zamanda bireyin yaratıcılığını
da ortaya çıkarır. Sanat kavramı içinde; fotoğrafçılık, resim, seramik, makrome,
örgü, kumaş, batik, biçki, ebru, cam boyama drama ve müzik sayılabilir. Yaşlılara
bildikleri sanat aktivitelerini arttıracak ya da yeni kazandıracak fırsatların sunul-
ması onların yaşama zevklerini arttırabilir. Yaşlılar bu kurslarda aldıkları bilgilerle
yeteneklerini geliştirme imkânı bulurlar. Ayrıca ürettikleri malzemeyi sergileyerek
beğeniye sunabilirler. Bu nedenle bu tip aktivitelerin sürdürülebileceği mekanlar aç-
mak ve yaşlıya araç gereç desteğini sağlanmak önemli bir rehabilitasyon hizmetidir.
Sanatsal uygulamaların yolları;
a. Seramik; Seramik bir veya birden fazla metalin, metal olmayan element ile birleşmesi
sonucu oluşan inorganik bileşiktir. Genellikle kayaların dış etkiler altında parçalan-
ması ile oluşan kil, kaolen ve benzeri maddelerin yüksek sıcaklıkta pişirilmesi ile
meydana gelirler. Bu açıdan halk arasında pişmiş toprak esaslı malzeme olarak bili-
nir. Seramikle uğraşma, insanın yaşadığı çevre ile arasındaki bağı kuvvelendirmesini
sağlar. Seramiğin içindeki ana malzeme olan kil, yaşlının yaşadığı çevre olan iliş-
kini kurmasında güçlendirir. Böylece yaşlı, içinde bulunduğu çevreye kendi özgün
ürünleri ile katılabileceğini görür. Seramik çalışmaları yorucu işler olup, yaşlılara
çamurun yoğrulması aşamalarında yardımcı olmak gerekir. Seramik elle veya kalıpla
şekillendirilebilir. Elle şekillendirmek yaşlılar için daha tercih edilen olmalıdır.
Seramik uğraşısında elle şekillendirmenin yararları

Kullanılan kil negatif elektriği ve doğal bir üründür. Sakinleştirme etkisi vardır.
Yaratıcılığı desteklekler
El-göz koordinasyonu sağlar.
Üç boyutlu çalışmaya fırsatı verir.
Hayal gücünü geliştirir ve özgün ürünler çıkarır.
Hem zihinsel hem de bedensel aktiviteye sağlar.
Grupla çalışması gerçekleştirir.
Yaşlının problemlere farklı çözümler getirmesini sağlar.
Özgüven kazandırır.
Bağımsız düşünmeye ve bunu uygulamaya imkân tanır.
b. Örgü; Tığ veya şiş ile yapılan örgüler olarak çeşitlere ayrılır. Türk insanının özel-
likle kadınların yatkın olduğu bir uygulamamdır. Yapılışı kolay, ekonomik, sağlam
ve estetik bir görünüşü vardır. Uygulama alanı çok geniştir. Yaşlı için oldukça iyi
zaman geçirme etkinliğidir. Böylece yaşlı etrafındaki bireylere hediyeler hazırlaya-

bilir, ürünlerini sergileyebilir ve kendini işe yarayan bir insan olarak hisseder. Zevk
ve bilgisini göre ürünler hazırlar.
c. Boncuk; Boncuk işi, geleneksel işlerimiz arasındadır. Gündelik kullanımdan, hedi-
yelik eşyaya kadar pek çok kullanım alanı vardır. Anadolu’da nazar boncuğu, bon-
cuk oyası, boncuk takısı ve giysi süslemeleri yaygındır. Genellikle yaşlı bayanların
tercih ettiği bir aktivitedir.
d. Cam ve kumaş boyama; Her ikiside uzun uğraş ve dikkat gerektirir. Uğraşı sırasın-
da, özellikle cam işinde, güvenlik açısından dikkatli olunmalıdır.
e. MÜZİK; Seslerin, insan üzerindeki etkisi, ilkçağlardan bu yana bilinen bir gerçek-
tir. İnsanın tabiatında var olan manalı, ritmik ve melodik seslere karşı hassasiyetin,
ne gibi fonksiyonları olduğuna dair son yıllarda çeşitli araştırmalar yapılmaktadır.
Müzik, kişinin ruh halini tersine döndürüp, mutluluk oluşturur.
Hangi makam vücudun hangi organını etkiler?

1
Büyük İslam bilgini İbn-i Sina, musikinin tıpta oynadığı rolü şöyle tanımlamaktadır:
“Tedavinin en iyi yollarından, en yetkililerinden biri, hastanın akli ve ruhi güçlerini artır-
mak, cesaret vermek, hastanın çevresini sevimli ve hoşa giden hale getirmektir.
Bernard Manguin 1963’te yazdığı bir makalede, Türk müziğinin
özellikle Mevlevi müziğinin, ruhi bir esasa sahip olduğunu buna karşın
Batı müziğinin ise sadece estetik amacı hedeflediğinden bahsetmiştir.
Müziğin tedavide kullanılma yolları;
Sözlerle; Konuşma bozukluğu ve bellek bozukluğu tedavisinde kul-
lanılır.
Enstrümanla; Motor sinir sistemi bozukluklarının tedavisinde baş-
vurulur. Bir alet çalma ve grupla çalışma, kendine güven duygusunu
artırır.
Ritim; Kas ve eklem hastalıklarında, denge bozukluklarında, moti-
vasyon eksikliği gibi durumlarda kullanılır.
Dinleme: Bellek ve dikkati artırır. Kendine güven duygusu ka-
zandırır.
http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/PH16Guidance.pdf
Müzikle tedavi ne sağlar?

1. Müzik duygusal değişiklikler meydana getirir.
2. Sosyal ilişkileri güçlendirir.
3. Psikolojik etkileri vardır.
4. Koruyucu hekimlik alanında kullanılır.
5. Doğumda, stres azaltma ve ağrı giderici olarak kullanılır.
6. Nörolojik hastalarda, motor sinir sistemi hastalıklarında, fizik tedavi metodu ola-
rak kullanılır.
MEŞGULİYET TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN

GÜÇLÜKLER VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ
Tedavinin ihtiyaca yönelik olmaması yada kişinin bunu gereksiz hissetmesi durumun-
da tedavinin yarım bırakılması sıklıkla görülür. Aile ve toplumun tedaviye inanıp destek
vermemesi tedaviyi olumsuz etkileyebilir. Maliyet olumsuz etki yapabilir. Erkekler terapi-
ye uyum konusunda kadınlara göre daha fazla desteğe ihtiyaç duyarlar. Tedavi sırasında
ortaya çıkabilecek korku, mutsuzluk, başarısızlık hissi, başkaları tarafından küçümsenme
tedaviyi bırakmaya neden olabilir. Bu nedenle tedavi sırasında karşılaşılabilecek olumsuz-
luklarla ilgili ayrıntılı bilgilendirilme yapılmalıdır.
Meşguliyet tedavisinin devamlılığı kişiye verdiği mutluluk ve haz ölçüsünde olur. Aksi
halde verimlilik düşer.
MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN VERİMLİLİĞİNİ DEĞERLENDİRME

YOLLARI
Verimliliği değerlendirme yollarının başında kişilere öncesi ve sonrası uygulanan ölçekler
gelir. Bu ölçekler belli sayıdaki, benzer kişiye daha önceden uygulanıp, hastalıklarda nasıl
değiştiğinin sayısal olarak ortaya konduğu anket özellikli değerlendirme araçlarıdır.
Meşguliyet tedavisinin verimliliğini değerlendirmede incelenecek başlıklar şöyle sıra-
lanabilir.
a. Yaşlıların fonksiyonel yeteneklerindeki düzelme
b. Yaşlıların yaşam kalitesinde düzelme
c. Yaşlıların düşme ve diğer kaza sıklıklarında azalma
d. Yaşlıların ruhsal ve zihinsel aktivitelerde düzelme
Tüm bu başlıkları değerlendiren ölçeklerden bazıları şunlardır.
Yaşlılarda Fonksiyonel Yetenekleri Değerlendirme Ölçekleri

Çok sayıda ölçek vardır. Bunlardan en ünlüsü BARTHEL GÜNLÜK YAŞAM ÖLÇEĞİDİR.
Buna göre ölçek
1. Beslenme
2. Tekerlekli sandalyeden yatağa ve tersi transferler
3. Kendine bakım
4. Klozete oturup kalkma
5. Yıkanma
6. Düzgün yüzeyde yürüme
7. Merdiven inip çıkma
8. Giyinip soyunma
9. Bağırsak bakımı
10. Mesane bakımı
Başlığında değerlendirilir. Toplam 100 puan olup, hasta kötüleştikçe puan düşer.
Fonksiyonel alanı değerlendiren başka hangi ölçekleri bliyorsunuz?

2
Yaşam Kalite Ölçekleri
En çok kullanılanlarından biri; Yaşlılar İçin DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ YAŞAM KALİ-
TESİ MODÜLÜ (WHOQOL-OLD: T) olup Türkiye için geçerlilik ve güvenirlik çalışması
2010 yılında yapılmıştır. Buna göre test 6 alandan oluşmuştur.
1. Bedensel
2. Ruhsal
3. Bağımsızlık düzeyi
4. Sosyal İlişkiler
5. Çevresel
6. Kişisel inançlar
Kalite arttıkça puan artar.
Yaşlıların Düşme ve Diğer Kaza Sıklığı Ölçekleri

YAŞLILAR İÇİN DÜŞME DAVRANIŞLARI ÖLÇEĞİ (YDDÖ) örnek olarak verilebilir.
1. Bilişsel Uyum
2. Hareketlilik
3. Sakınma
4. Farkındalık
5. Acelecilik
6. Pratiklik
7. Aktivite planında değişiklik
8. Dikkatlilik
9. Seviye Değişiklikleri
10. Telefona yetişme
Basamaklarında değerlendirilir. Her bir kategoride 1-4 arası puan vardır. Arttıkça düş-
me sıklığı artmaktadır.
Yaşlıların Ruhsal ve Zihinsel Aktiviteleri Ölçme

Geriatrik depresyon ölçeği ve kısa durum değerlendirme testi en sık kullanılanlarından
biridir.
GERİATRİK DEPRESYON ÖLÇEĞİNDE, hastaya sorulan 30 soruya hastanın verdiği
evet veya hayır cevaplarından oluşur. Yaşlı hastalarda depresyon taraması yapılması için
1983 yılında Yesavage ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. 1991 yılında ise kullanım
kolaylığı açısından Burke ve arkadaşları tarafından 15 soruluk kısa formunun geçerliliği
ve güvenilirliği kanıtlanmıştır. Geriatrik depresyon skalası-kısa (15 puanlık) formu hızlı
ve kolay uygulanabilir bir tarama testidir. Beş puan üzeri depresyonla uyumlu olabilir,
hastanın kliniğiyle değerlendirilmesi gerekir. Demanslı hastalara uygulanabilir olması bir
avantajıdır. Testin Türkiye’deki geçerlilik ve güvenilirliği Ertan ve Eker tarafından 30’u
depresyonlu 276 hasta üzerinde 2000 yılında araştırılmış ve Türkiye’deki depresyonun ta-
ramasında kullanılmasında güvenilir olduğu saptanmıştır.
Bu ölçekteki sorular aşağıdaki gibidir.
ÖNERGE; Lütfen yaşamınızın son bir haftasında kendinizi nasıl hissettiğinize ilişkin
aşağıdaki soruları evet veya hayır şeklinde cevaplayın
1. Hayatınızdan memnun musunuz?

2. İlgilendiğiniz veya yapmakta olduğunuz işlerden çoğunu yapmayı bıraktınız mı?
3. Hayatınızın boş olduğunu mu düşünüyorsunuz?
4. Zamanınızın büyük kısmında sıkılıyor musunuz?
5. Çoğunlukla olumlu ruh halinde misiniz?
6. Size kötü şeyler olacağından korkuyor musunuz?
7. Kendinizi çoğunlukla mutlu mu hissedersiniz?
8. Sıklıkla umutsuzluk hisseder misiniz?
9. Dışarı çıkıp yeni bir şeyler yapmaktansa çoğunlukla evde/odanızda kalmayı mı tercih edersiniz?
10. Her zamankinden daha fazla hafıza sorununuz olduğunu düşünüyor musunuz?
11. Şu an hayatta olmak güzel mi?
12. Sizce şu anki durumunuz değersiz mi?
13. Enerji dolu olduğunuzu mu hissediyorsunuz?
14. Durumunuzun ümitsiz olduğunu mu hissediyorsunuz?
15. Diğer insanların çoğunun sizden iyi durumda olduklarını mı düşünüyorsunuz
DEĞERLENDİRME; 5 soru (1, 5, 7, 11 ve 13) olumlu, diğerleri olumsuz kurgulanmıştır. Ölçeğin

değerlendirmesinde olumlu sorulara hayır, olumsuz sorulara evet yanıtları l ‘er puanla eşleşmiştir.
Ölçekten toplam 6 ve üzerinde puan toplanması depresyon tanısı için anlamlı kabul edilmektedir
Kısa durum değerlendirme testi (Mini mental durum testi), hastanın mental (bilişşel)
durumunu değerlendirmeyi amaçlayan bir testtir. Her doğru yanıta 1 puan verilir ve top-
lam 30 puan üzerinden hasta değerlendirilir.
ORYANTASYON
İçinde bulunduğumuz yıl.................................................................................................. (1)
Mevsim............................................................................................................................ (1)
Ay..................................................................................................................................... (1)
Gün.................................................................................................................................. (1)
Tarih................................................................................................................................ (1)
Şu anda bulunduğunuz yerin adı...................................................................................... (1)
Kaçıncı kattayız................................................................................................................... (1)
Bulunduğumuz şehrin adı................................................................................................. (1)
Ülkenin adı..................................................................................................................... (1)
Cumhurbaşkanımızın adı.................................................................................................. (1)
HAFIZA (KAYIT ETME)
Şu kelimeleri tekrarlayın: Elma, masa, bayrak. Hatırlamasını isteyin.
Hemen hatırlama....................................................................................................... (111)
Hasta her üç kelimeyi de öğrenene kadar tekrarlayın:
Kaç tekrarda öğrendi? (Skor yok) .....................................................................................
DİKKAT ve HESAPLAMA
100’den başlamak üzere yedi çıkararak say 93 86 79 72 65
Doğru cevaplar....................................................................................................... (11111)
VEYA
“DÜNYA” kelimesini hecele................................................................................................
Şimdi geriden başlayarak hecele........................................................................... (11111)
Eğitimsizse hesap yerine haftanın günlerini geriye saydır
HATIRLAMA
Daha önce verilen üç kelimeyi hatırla........................................................................... (111)
LİSAN
Gösterilen cisimlerin adları: KALEM............................................................................... (1)
SAAT................................................................................... (1)
Aşağıdaki cümleyi tekrarlamasını iste:
“Sen gidersen, ben de giderim” ......................................................................................... (1)
MOTOR FONKSİYON ve ALGILAMA
Verilen direktifleri izleme
Kağıdı sağ elinle al.......................................................................................................... (1)
İkiye katla........................................................................................................................ (1)
Masaya koy...................................................................................................................... (1)
Alttaki cümleyi okutup söyleneni yapmasını iste
GÖZLERİNİ KAPA....................................................................................................... (1)
Alttaki bölüme bir cümle yazmasını iste
............................................................................................................................................... (1)
Alttaki şekli kopya etmesini iste
............................................................................................................................................... (1)
Tüm bu ölçeklerin dışında alanları değerlendiren çok sayıda ölçek vardır.
Özet
Yaşlanma sonucu mental, sosyal veya fiziksel yeteneklerde
oluşan bozukları iyileştirmek, mevcut yetenekleri geliştir-
mek, ortaya çıkartmak ve kişinin bu yeteneklerini günlük
hayatında kullanabilmesini öğretmek için uygulanan amaca
yönelik hareketlere meşguliyet tedavisi adı verilir. Bu tedavi
ile zihinsel ve motor işlevler korunur, kronik hastalıkların
komplikasyonları geciktirilir, yaşam kalitesinin artırılır, ya-
şamla bağlantının kuvvetlenmesine katkı sağlanır. Meşgu-
liyet tedavisi, fiziksel ve zihinsel olmak üzere ikiye ayrılır.
Fiziksel tedavi, müzik aleti çalmak, el işciliği, gezi ve ziya-
retler iken, zihinsel olanlar, müzik dinlemek, şarkı söylemek,
eski anıları hatırlatan dökümanları gözden geçirmek, güncel
olayları takip etmek, kitap okumak, fikir kuluplerinde görev
almak olarak sıralanabilir. Meşguliyet tedavilerinde sürekli-
lik sağlamak için, kararlı olmak, aynı saatte devamlılığı sağ-
lamak, eğlendirici olması, kişiye özel ve kolay kabul edilebilir
olası, yan etkisi bulunmaması ve bu durumun gerekli oldu-
ğuna kişinin ikna edilmesi gereklidir. Sanatın bütün dalları
ve müzik gerek alet ve gereçlerle gerekse sadece dinleyerek ve
seyrederek iyi bir meşguliyet yolu olabilir. Geleneksel ölçü-
lere uyan meşguliyet yolları Türk insanı için çok daha tercih
edilebilirdir. Boncuk, örgü gibi…. Kişinin sıkılması, toplum
desteğinden yoksun olması, maliyetin yüksek olması, erkek
cinsiyeti, tedavinin bırakılmasına neden olabilir. Bu neden-
le tedavi sırasında karşılaşılabilecek olumsuzluklarla ilgili
ayrıntılı bilgilendirilme yapılmalıdır. Meşguliyet tedavisinin
devamlılığı kişiye verdiği mutluluk ve haz ölçüsünde olur.
Aksi halde verimlilik düşer.
Meşguliyet tedavisinin başarısı kişide yaptığı fonksiyonel,
zihinsel ve ruhsal değişikliklerle ortaya konabilir. Bunlarla il-
gili pek çok test vardır. Bu testler öncesi ve sonrası sayısal de-
ğerleri ile kişide yapılan tedavinin değişikliğini gösterebilir.
1. Aşağıdakilerden hangisi meşguliyet tedavisini birincil 6. Müzikle tedavi aşağıdakilerden hangisini veya hangileri-
amacı değildir? ni sağlar?
a. Zihinsel işlevleri korumak. I. Müzik duygusal değişiklikler meydana getirir.
b. Motor işlevleri korumak. II. Sosyal ve akraba bağlarını kuvvetlendirir.
c. Evin kazancını sağlamak. III. Yaşlı kişilerinde bunu yapabileceklerini topluma gösterir.
d. Kronik hastalıkları engellemek. IV. Koruyucu hekimlikte kullanılır.
e. Yaşam kalitesini arttırmak. V. Doğumu kolaylaştırır.
a. I, II, III ve V
2. Meşguliyet tedavisini kimler yürütür? b. I, III, IV ve V
a. Konuşma terapistleri c. I, II, III, IV
b. Sosyal çalışmacılar d. I, II, IV, V
c. Uğraşı terapistleri e. I, II, III, V
d. Doktorlar
7. Meşguliyet tedavisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi veya
e. Akrabalar
hangileri doğrudur?
I. Tedavi ile ilgili kararlı olunmalı
3. Müziğin hangi özelliği dikkat ve belleği arttırır?
II. Bu tedavi her gün olmalı
a. Ritm
III. Ciddi ve kurallı uygulamalar yapılmalı
b. Enstrüman
IV. Tedaviler kişiye özel olmalı
c. Şarkı söylemek
V. Tedavinin gerekliliğine ikna olmalı
d. Şarkı dinlemek
a. I ve II
e. Beste yapmak
b. I, II, III ve IV
c. I, II, IV ve V
4. Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri meşguliyet teda-
d. I, III, III ve IV
visinin yarar sağladığı alanlardan birisidir?
e. I, IV ve V
I. Fonksiyonel durum
II. Zihinsel aktivite 8. Bartel ölçeği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
III. Yaşlının evliliği a. Günlük yaşam ölçeğidir.
IV. Yaşlının ruhsal durumu b. Depresyonun varlığını veya yokluğunu gösterir.
V. Yaşlının parasal durumu c. Zihinsel durumu test eder.
a. I ve II d. Ruhsal durumu test eder.
b. II ve III e. Düşen hastalarda düşme sıklığını test eder
c. I, II, V
d. I, II, IV 9. Kısa mental durum değerlendirme ölçeği ile ilgili aşağı-
e. I, II, III, IV dakilerden hangisi doğrudur?
a. Günlük yaşam ölçeğidir.
5. Müziğin hangi özelliği motivasyonu sağlar? b. Depresyonun varlığını veya yokluğunu gösterir.
a. Makam c. Zihinsel durumu test eder.
b. Sözler d. Ruhsal durumu test eder.
c. Ritm e. Düşen hastalarda düşme sıklığını test eder.
d. Enstrüman
10. Geriatrik depresyon değerlendirme ölçeği ile ilgili aşağı-
e. Nakarat
dakilerden hangisi doğrudur?
a. Türkiye’ uygulanamaz.
b. Kısa ve uzun formu vardır.
c. Sadece sağlam hastaya uygulanabilir.
d. Bu alanda uygulanan tek ölçektir.
e. Sadece felç geçiren hastaya uygulanabilir.

1. c Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Tanımı Sıra Sizde 1
ve Amacı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Rast makamı rahatlık verir.
2. c Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Tanımı • Uşşak, karamsarlıktan kurtar.
ve Amacı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Hüseyni makamı iç organlardaki spazmı, yani kasılmayı
3. d Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Çeşitle- önler.
ri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Buselik ve Nihavent makamı kan dolaşımını düzenler,
4. d Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Uygula- kasları rahatlatır.
ma İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden göz- • Hicaz makamı narsizmi önler, ürogenital sistemi olumlu
den geçiriniz. etkiler.
5. c Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Çeşitle- • Rehavi beyni boşaltır, insana sonsuzluk duygusu verir.
ri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Acemaşiran aklı geliştirir, doğumu hızlandırır.
6. d Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Uygula- Yapılan başka bir araştırmada; Rast makamının felçli hasta-
ma İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden göz- lara, Irak makamının nevrotik hastalara, İsfahan makamının
den geçiriniz. zekâ ve bellek gücünü arttırmaya yararlı olduğunu ve Rehavi
7. e Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Uygula- makamının da baş ağrısı, iç sıkıntısı gibi durumlara olumlu
ma İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden göz- etkiler yaptığını belirlemişlerdir.
den geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Verim- Sıra Sizde 2
liliğini Değerlendirme Yolları” başlıklı konuyu yeni- Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçeği: Kişinin günlük yaşam ak-
den gözden geçiriniz. tivitelerindeki bağımsızlık düzeyini gösterir. Kendine bakım,
9. c Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Verim- sfinkter kontrolü, transfer, hareket, iletişim, sosyal algı ve bi-
liliğini Değerlendirme Yolları” başlıklı konuyu yeni- lişsel durum bölümlerini içeren 18 maddeden oluşmaktadır.
den gözden geçiriniz. Skorlama 18-126 puan arasındadır. Türk toplumuna adaptas-
10. b Yanıtınız yanlış ise “Meşguliyet Tedavisinin Verim- yonu, geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları yapılmıştır.
liliğini Değerlendirme Yolları” başlıklı konuyu yeni- Fonksiyonel Ambulasyon Skalası:Ambulasyo-nu değerlen-
den gözden geçiriniz. diren bir skaladır. 0’dan 5’e kadar 6 evreden oluşmaktadır.
Hasta evre 0’da non fonksiyonel ambulasyon, evre 5’de ise
bağımsız ambulasyon yapabilir
http://www.hayatimdegisti.com/forum/makaleler/9580- American Occupational Therapy Association. (2002). Occu-
hangi-makam-hangi-hastaliga-osmanli-da-muzikle- pational therapy practice framework:Domain and pro-
tedavi.html cess. The American Journal of Occupational Therapy, 56,
Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaşar R, Engin F, Standardize 609–639.
Mini Mental Test?in Türk Toplumunda Hafif Demans Fisher, A.G. (1997).Multifaceted measurement of daily life
Tanısında Geçerlik ve Güvenilirliği Türk Psikiyatri der- task performance: Conceptualizing a test of instrumental
gisi, 2002; 13(4): 273-281 ADL and validating the addition of personal ADL tasks.
Folstein MF, Folstein S, Mc Hugh PR (1975) “Mini Mental Physical Medicine and Rehabilitation, 11(2), 289–303.
State” A practical method for grading the cognitive state www.nice.org.uk/PH16
of patients for the clinician. J Psychiatr Res, 12:189-198. College of Occupational Therapists and National Association
Judith Whitehead: Occupational Therapy Team Leader: April for Providers of Activities for Older People (2007) Acti-
2011 vity provision: benchmarking good practice in care ho-
Turner A, Foster M, Johnson S. (2002) Occupational therapy mes for older people. London: College of Occupational
and physical dysfunction: principles, skills and practice. Therapists.
Churchill Livingstone: Harcourt publishes, Chapter 7 www.megep.gov.tr (megep -mesleki eğitim ve öğretim sis-
Hansen R. & Atchison B. (2000) Conditions in occupational teminin güçlendirilmesi projesi yaşlı ve hastahizmetleri
therapy: effects on occupational performance. Lippincott sosyal ve kültürel aktivite organizasyonu, Ankara, 2008)
Williams & Wilkins: Baltimore. Ertan T, Eker E, Şar V (1997) Geriatrik depresyon ölçeğinin
Kutsal Y G, Geriatri, Hacettepe Üniversitesi Geriatrik Bilim- Türk yaşlı nüfusunda geçerlilik ve güvenilirliği. Nöropsi-
ler Araştırma ve Uygulama Merkezi, Turgut Yayıncılık, kiyatri Arşivi, 34: 62-71.
İstanbul, 2002. Eser S, Saatlı G, Eser E, Baydur H, Fidaner C, Yaşlılar İçin
http://egitek.meb.gov.tr/aok/aok_kitaplar/AolKitaplar/Psi- Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Modülü
koloji_2/3.pdf WHOQOL-OLD: Türkiye Alan Çalışması Geçerlilik ve Gü-
h t t p : / / w w w. d o n u s u m k o n a g i . n e t / m a k a l e . venilirlik Sonuçları Türkçe Sürüm Türk Psikiyatri Dergi-
aspid=2495&baslik=hafizanizi_gelistir si 2010; 21(1): 37-48
Crennan M, MacRae A, Occupational Therapy Discharge http://www.seniorhomes.com/p/occupational-therapy/
Assessment of Elderly Patients from Acute Care Hospi-
tals, Physıcal & Occupatıonal therapy ın Gerıatrıcs, Vol.
28(1), 2010
4
Amaçlarımız
 Davranış tedavisini tanımlayarak, amaç ve çeşitlerini ifade edebilecek,
 Davranış tedavisi uygulama ilkeleri ve yollarını sıralayabilecek,
 Davranış tedavisi sırasında rastlanılan güçlükleri ve başarısızlık nedenlerini
ifade edebilecek,
 Davranış tedavisinin verimliliğini değerlendirme yollarını sıralayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Davranış
• Bilişsel
• Kognitif

İçindekiler
• GİRİŞ
• DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN TANIMI VE
AMACI
• DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ
• DAVRANIŞ TEDAVİSİNİ UYGULANMA
Temel Bakım Hizmetleri Davranış Tedavisi İLKELERİ VE YOLLARI
• DAVRANIŞ TEDAVİSİ SIRASINDA
KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE
BAŞARISIZLIK NEDENLERİ
• DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN VERİMLİLİĞİNİ
DEĞERLENDİRME YOLLARI
Davranış Tedavisi
GİRİŞ
Canlıların yaptıkları eylem veya eylemler bütününe davranış adı verilir. Davranış sadece
ve sadece beynin bir ürünüdür. Davranabilmek için girdiyi (input) işleyebilecek ve değişik
çıktılara (output) yol verebilecek sofistike bir “işlemci” gereklidir. İnsan beyni modern
bilgisayardan farklı olarak çok fazla işlemcinin birlikte çalıştığı fonksiyonel bir yapıya sa-
hiptir. Bu durum karışık davranış modellerinin oluşmasına neden olabilir. Zaman zaman
davranışlarımız kendimizi huzursuz edecek şekilde farklılaşabilir. O dönemlerde bunu
anlamak ve farkına varmak rahatlamanın en kolay yollarından biri olabilir. Bizi huzursuz
ve rahatsız eden davranışlarımızın farkına vararak bunları düzeltmeye çalışmak günümü-
zün en modern tedavilerinden davranışçı tedavinin esas amacını oluşturur.
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN TANIMI VE AMACI

Davranış tedavisi veya bilişsel davranışçı tedavi, düşüncelerimizin, duygularımız ve dav-
ranışlarımız üzerindeki önemini vurgulayan ve işlevsel olmayan duyguları ve düşünceleri
belli bir amaç doğrultusunda sistematik bir şekilde değiştirmeyi amaçlayan psikoterapötik
yaklaşımdır. Kısaca yaşantımızı kötü yönde etkileyen düşünce ve duygulardan kurtulmak
için kullanılan bir yöntemdir. Bu tedavi modeli sağlıklı bireylerle beraber, depresyon, de-
mans ve kronik hastalığa sahip kişilerde de kullanım alanı bulmuştur.
Bilişsel-davranışçı terapiler ortaklıklarının henüz başlangıcında olmalarına karşın öğ-
renme kuramları gibi bilimsel bir temel üzerine oturmaları, bilim ile klinik uygulamalar
arasında sağlam köprüler oluşturmaları, uygulamalardan alınan parlak sonuçlar ve yar-
dım alan bireye kısa bir sürede sorun çözme becerileri kazandıran yönleriyle 21. Yüzyılın
en gözde psikoterapötik yaklaşımı olacak gibi görünmektedirler.
Tedavinin ana amacı, bireylerin ve grupların baş etme becerilerini iyileştirmektir. Bu
tedaviyi uygulayan kişilere davranış terapistleri adı verilir. Uygulayıcı terapistler, tedavi
sırasında çok aktif olurlar ve kişiyi geçmişten başlayarak şimdi ve burada ne yaptığı ile
ilgilenmeye yönlendirmeye çalışırlar. Bu tedavi teknikleri, kişilerin kendileri, dünya ve
gelecek hakkındaki olumsuz ve otomatik bilişlerini ve onların duygu ve düşüncelerle olan
bağlantılarını denetim altında tutabilmeyi hastalara öğretebilmek amacı ile geliştirilmiştir.
Bilişsel ve Davranışçı terapilerde terapist ve danışan birlikte
1. Sorunu tanıma ve anlama
2. Sorunun ne olduğu konusunda ortak bir fikir sahip olma
3. Sorunun kişinin günlük hayatına, düşünce, duygu ve davranışlarına etkisini saptamak
4. Tedavi hedeflerini belirlemek ve tedavi planı oluşturmak
şeklinde bir plan yaparlar.
Sorunları ile ilgili bir yol arayışına girerler.

Davranış tedavisinin amacı; danışanın sorunlarını çözmekte halen kullandığı baş etme
yöntemlerinden daha yararlı olabilecek çözümler üretebilmesini sağlamak ve bunu gün-
lük pratik süreçlerine sokmaktır.
Davranış tedavisi ile ilgili ilk fikirler, Skinner’in 1953 de yapmış olduğu bir çalışmadan
sonra çıktı. Joseph Wolpe ve Hans Eysenck’in çalışmaları bu fikri daha da kuvvetlendir-
di. Bununla beraber, davranış tedavisinin çıkış kaynağı olarak üç farklı bölge gösterilir.
Güney Afrika’da Wolpe’nin grubu, Amerika’da Skinner’in grubu, İngiltere’de Rachman ve
Eysenck grubu aynı anda temel teori üzerinde çalışmaya başlamışlardır. Her birinin bu
tedavi ile ilgili farklı alan yaklaşımları olmuştur. Örneğin; Eysench kişilik bozuklukları ile
ilgilenirken, Skinner öğrenme üzerine yoğunlaşmıştır.
Yirminci yüzyılın ikinci yarısında, davranış tedavisi Aaron Beck’in kognitif tedavisi ile
birleşti ve kognitif ya da bilişsel davranış tedavisi şeklinde anılmaya başlandı.
Thompson ve Gallagher (1985) davranışçı (bilişsel veya kognitif) tedavide, kişinin
bilişsel rolünü yeniden yapılandırdığı ve kendini denetleme teknikleri kullanarak özellikle
yaşlı depresif hastaların belirgin yarar görebileceğini vurguladılar. Shute (1986) ise kronik
hastalıkları bulunan yaşlılarda bu tip tedavilerle daha kolay işbirliği sağlandığını belirtti.
Psikiyatri alanında oldukça rağbet gören bu tedaviler en sıklıkla depresyon, fobi ve
anksiyete tedavisinde kullanılır.
http://tr.scribd.com/doc
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ

Yeniden öğrenme kuramlarına dayanan bu tedaviler son yıllarda giderek etkin ve yaygın
olarak kullanılmaktadır. Davranışçı Terapi içinde birçok alt tedavi tipini içerir. Bunlardan
bazıları;
1. Sistematik Duyarsızlaştırma
Anksiyeteli kişilerde daha çok kullanılabilecek bu yöntem için önce gevşeme ve ra-
hatlama yöntemleri kullanılır Yaşlı hastanın tedirgin ve vazgeçmeye hazır davranışları-
nı engellemek amacıyla en az korku veren uyarandan başlayarak yavaş yavaş kaçınılan
davranış ya da nesnelerle hasta karşı karşıya getirilir. Anksiyeteye neden olan durumun
görüntüsünü canlandırma ile derin kas gevşemesinin kombinasyonundan oluşur. Bu tek-
nikte hastaya önce gevşeme ve rahatlama öğretilir. Giderek güçlenen ve kendine güveni
artan kişi, baş etmeyi öğrendikçe değişik yollardan ödüllendirilir ve başarılı davranışlar
pekiştirilir. Örneğin, yaşlının yalnızlık, karanlık korkusunun yenilmesinde kullanılabilir.
Uçak yolculuğu ve yükseklik korkusunda kullanılabilir.
2. İtici Koşulama (Aversiyon)
Hoş olmayan bir uyaran, istenmeyen bir davranışın ortaya çıkmasına neden olursa bu
teknik uygulanır. Örneğin tırnak yeme, idrar-gayta kaçırma gibi durumlarda acı veren bir
müdahalede bulunmak bir tür olumsuz koşulama ile tedavi tekniğidir. Ancak özellikte
yaşlıda etkinliği ve yararı tartışmalıdır.
3. Üstüne Gitme (Exposure)
Sıkıntı yaratan konu veya objeyi hayalde veya gerçek yaşamda bütün şiddeti ile yaşa-
mak, çekinilen durumla aşamalı olarak yüzleşmek bu tekniğin temel ilkesidir.
4. Ters Niyetleme
Bu teknikle korku ve sıkıntı yaratan duygular bilinçli bir çaba ile zihinde canlandı-
rılarak yenilmeye çalışılır. Korkuları olan kişiler kendilerinde korku uyandıran nesne ve
durumlardan kaçmaya, uzak kalmaya çalışırlar. Hastadan istenen bu kaçınma davranışını
terk ederek korkularının üstüne gitmesidir.
4. Ünite - Davranış Tedavisi 45
5. Operant Koşulama
Hastanın davranış öyküsü ve sonuçlarının dikkatle değerlendirilmesi ve değiştirilme-
sidir. İstenen davranış desteklenir ve pekiştirilirken olumsuz davranış durdurulmaya ça-
lışılır.
Davranışçı terapiler çocuk, genç, yetişkin, yaşlı ve aile ile çalışmak için son derece uygun-
dur; Genel olarak bu terapilerin amaçladığı hedefler bireyin hoşnutluk durumunun artması,
sosyal becerilerinin geliştirilmesi ve istenmeyen davranışının azaltılmasıdır. Terapi sırasın-
da yapılan etkinlikler, klinik ortam dışında da gerçekleştirebilir (asansöre binerken, alışve-
rişe giderken).
http://onlinemakale.dusunenadamdergisi.org/pdf/dusunenadam/2110201018281-6-13.pdf
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİ UYGULANMA İLKELERİ VE YOLLARI

Davranış terapisinin temeli Ivan Pavlov tarafından geliştirilen klasik koşullanma ilkeleri
ile BF Skinner tarafından geliştirilen edimsel koşulama ilkelerine dayanmaktadır. Dört
çeşit edimsel koşullanma yöntemi vardır; bunlar markayla ödüllenme, kendini denetleme,
biyobildirim ve itici koşullara kendini koşulama yöntemleridir.
1. “Markayla” (jetonla) ödüllenme denetimi zor olan davranışlar da bir dereceye ka-
dar etkili olabilir. Temel ilke iyi davranış için marka (jeton) verme, kötü davranış
için markayı geri almadır. Çocuklarda çok sık kullanılır. Söz dinleme ödül, yara-
mazlık ödülün geri alınmasıdır.
2. “Kendini denetim” bireyin davranışının başkaları tarafından da ödüllendirilmesi
yerine, bireyin kendisinin vereceği ödüllenmelerle denetim altına alınabileceği dü-
şüncesidir. Sigara içme, oburluk, kekeleme, fazla içki içme ve kötü çalışma alışkan-
lıklarını ortadan kaldırma da kullanılmıştır.
3. “Biyobildirim” (biyolojik geri bildirim) gittikçe yaygınlaşan bir biyolojik kendini
denetim yöntemi haline gelmektedir. Bu teknikte birey mekanizmasını bilmediği
halde, kendi bedeninin işleyiş tarzını etkileyebilen bazı değişiklikleri yapabilir. Ör-
neğin: bir kimsenin gerginlikten ileri gelen kronik baş ağrısı vardır. Bu kimse teda-
vi için psikoloğa gittiğin de psikolog hastanın alnına ve boynuna elektrotlar koyar
ve böylece kaslar da gerilme ve gevşemeleri en ince ayrıntılarına kadar izler. Aletler
öyle ayarlanabilir ki bireyin kasları gerginleşince yüksek bir düdük sesi duyulur.
Birey kaslarını gevşetirse düdük sesi kesilir. Birey, alete bağlandıktan sonra “düdük
sesini kesecek ne gerekli ise onu yapması” istenir hemen hemen herkes kaslarını
gevşetmeyi zamanla öğrenmiştir. Bu teknik migren, baş ağrısı, yüksek tansiyon,
kalp çarpıntısı ve sara nöbetlerinin tedavisin de etkin bir biçim de kullanılmıştır.
4. “İtici uyarıcılara koşulama yöntemi” Bu yöntem bırakması gerçekten zor olan alış-
kanlıklar söz konusu olduğun da uygulanır. Bu tür tedavi bazı normal dışı alışkan-
lıklardan, sigara içmekten, oburluktan ve alkolden vazgeçmek isteyen kişiler üzerin
de başarıyla kullanılmıştır Teknik, kötü alışkanlıklarla acı veren itici bir uyarıcıyı
aynı anda vermektedir. Örnek olarak sigarayı bırakmak isteyen kişiye belirli bir
hapı içtikten belirli bir süre sonra bol miktar da sigara içmesi istenir kişinin kanın
da ki ilaç, sigarada ki nikotinle karışınca onun midesini bulandırır. Ağrı vererek
sürekli kusturur. Bu teknik bir süre uygulandıktan sonra kişi sigarayı gördükten
sonra midesi bulanmaya başlar ve zamanla sigarayı bırakır.
Tedavi için tedavi uzmanı ve danışan; sorunu birlikte anlamaya; sorunun danışanın
düşünce, duygu ve davranışlarını ve gün içindeki işlevlerini nasıl etkilediğini belirlemeye
çalışırlar. Davranışçı tedavi davranışa yönelir, temeldeki sorunların ne olduğuyla ya da
genel kişilik sorunları ile ilgilenmez. Tedavi veren kişi, davranış bozukluklarını öğrenme,
kavram ve süreçleriyle ortadan kaldırılabilirse sorunu çözmüş olarak kabul eder. Danışa-
nın tedavi seansları içinde öğrendiklerini seanslar arasındaki süreç içinde de uygulaması
istenir. Seans sayısı sorunun nitelik ve şiddetine göre değişir. Genelde haftada bir, birer sa-
atlik 10-15 seans olarak planlanır ancak, bu süre kısalabilir veya uzayabilir. Tedavi tamam-
landıktan sonra danışan ve terapist, izleme seansları yapabilir. Amaç tedavide sağlanan
değişimin izleme döneminde de başarı ile devamını sağlamaktır. Bilişsel ve Davranışçı
terapiler gerektiğinde ilaçlarla birlikte de kullanılabilir. Farmakolojik tedavinin tek başı-
na yetersiz kaldığı durumlarda davranışsal yöntemler ilaçla birlikte uygulandığında çok
olumlu sonuçlar alınmaktadır.
En sık kullanım alanları
• Anksiete ve Panik Atakları
• Fobiler (ör. Agorafobi, sosyal fobi)
• Kronik Yorgunluk Sendromu
• Depresyon
• Obsesif-Kompulsif bozukluk
• Yeme bozuklukları
• Cinsel sorunlar
• İlişki sorunları
• Eşler arası ilişkiler (Eş terapileri)
• Çocukluk ve Ergenlik dönemi sorunları
• Genel Sağlık sorunları
• Kronik Ağrı
• Alışkanlık şeklinde devam eden davranış sorunları (Tikler)
• Öfke
• İlaç ve alkol kullanımına bağlı sorunlar
• Şizofreni ve diğer psikozlar
• Öğrenme güçlüğüne bağlı sorunlar
• Bipolar bozukluk (İki Uçlu Duygu Durum Bozuklukları)
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Uyku bozuklukları
Davranış çözümlemesini anlatınız.

1
Davranışçı tedavinin özellikleri
1. Davranışçı tedavi kişilere nasıl hissetmeleri gerektiğini söylemez, duyguların ya-
rarlarını ve istenmeyen durumlarla karşılandığında sakin kalabilmeyi vurgular.
2. Davranışçı tedavi terapistleri, danışanın sorunlarını çok iyi anlamak istediği için
çok soru sorar ve danışanlarını da kendi kendilerine soru sormaları konusunda
teşvik eder.
3. Davranışçı tedavi planlı ve yol göstericidir. Her görüşmede belirli yöntemler ve
kavramlar öğretilir, danışanın amaçlarına ve hedeflerine yöneliktir. Danışanlara
hedeflerinin ne olması gerektiği ya da neye katlanmaları gerektiği söylenmez. Na-
sıl düşünmeleri gerektiği ve istediklerini nasıl elde edebilecekleri konusunda yol
gösterilir.
4. Davranışçı tedavi bilimsel olarak desteklenen çoğu duygusal ve davranışsal tepki-
nin öğrenilmiş olduğu varsayımını kabul eder. Bu yüzden terapinin hedefi, danı-
şanlara yanlış bildiklerini ve istenmeyen tepkilerin isteyerek unutmalarına, yeni
tepki verme yolları öğrenmelerine yardım etmektir.
5. Davranışçı tedavi düşünmenin temel gerçeklerine, gerçek olay ve durumlara daya-
nır. Çoğunlukla, durum düşündüğümüz gibi olmadığı zamanlarda kendimizi kötü
hissederiz. Eğer bilirsek, zamanımızı kendimizi kötü hissederek harcamayız.
DAVRANIŞ TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER

VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ
a. Etkili bir tedavi süreci için güvenilir terapi ve terapist gereklidir. Bazı terapi yön-
temleri kişinin iyileşmesinin asıl sebebinin terapist ve danışan arasındaki olum-
lu ilişki olduğunu varsayar. Tam tersi durumlarda tedavide güçlükle karşılaşılır.
Uyumsuz bir danışman ve terapist ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın olumsuz sonuç
verecektir.
b. Terapist ile danışan arasında işbirliği tedavinin başarısı için gereklidir. Terapist için
tedavi vermeye çalıştığı kişinin hayattan ne istediği öğrenilmeli ve anlaşılmaya çalı-
şılmalıdır. Terapistin görevi dinlemek, öğretmek, desteklemek, cesaretlendirmek-
ken, danışanın rolü ise endişe ve sorunlarını ifade etmek, öğrenmek ve öğrendiğini
uygulamaya çalışmaktır. Bu işbirliğinin uygun olmaması tedavinin başarısızlığı ile
sonuçlanır.
c. Davranışçı terapi uygulamaları sırasında üzerinde önemle durulması gereken ko-
nulardan biri, tekniklerin standart biçimde kullanılmasıyla ilgilidir. Standart veya
paket tedavi programları başarısız olmaya mahkûmdur. “Hastalık yok, hasta var-
dır” ilkesinden yola çıkarak tedavinin her hasta için, o hastanın bireysel ve kültürel
özellik ve gereksinmeleri göz önünde bulundurularak düzenlenmesi gerekir. Çün-
kü tanılar aynı olsa da hastalığın gidişi her bireyde farklılıklar gösterecektir.
d. Davranışçı terapiler tüm psikiyatrik sorunların çözümünde kullanılabilen sihirli
değnek değildir. Gerçekten de iyileşmeyi belirleyen tek etken seçilen yaklaşım de-
ğildir. Hatta hiçbir teknik yöntem kullanmadan yalnızca hastayı dinlemek, ona ilgi
ve empati gösterip, zaman ayırmak bile bazı olgularda önemli yararlar sağlayabil-
mektedir.
e. Terapist yaşlılar ile çalışırken daha yavaş bir yol izleyebilir. Çünkü yaşlı hastaların
duygusal algı güçlüklerinin yansıra, tedavi ve terapistte uyum sorunu olabilir.
DAVRANIŞ TEDAVİSİNİN VERİMLİLİĞİNİ DEĞERLENDİRME

YOLLARI
Davranış tedavisinin verimliliği, tedavi verilen alanla karşılaştığında kişinin gösterdiği
davranış şekline göre değerlendirilir. Örneğin, ölümcül bir trafik kazasından kurtulan
birisi, daha sonra taşıtlara binmemek gibi kaçınma davranışı oluşturabilir. Bu kişinin
tekrar trafiğe çıkabilmesi bir verimliliktir. Gittiği herhangi bir mekândan bir enfeksiyon
kapan birisi, daha sonraki dönemlerde enfeksiyon riskini azaltmak için aşırı temizliğe
yönelebilir. Bu durum onu sosyal yaşamdan koparabilir. Bu davranış tipinin değişmesi
bir verimliliktir.
Özet
Bilişsel-davranışçı terapiler, yaşam problemleri için öğrenme
kuramlarını uygulayarak, bireylerin günlük yaşamlarında
karşılaştıkları güçlüklerin üstesinden gelmelerine yardım et-
meyi amaçlayan tedavilere verilen isimdir. Yaşa, zaman, olaya
veya hastalığa bağlı ortaya çıkan baş etme zorlukları kişinin
günlük hayatını etkiler. Bilişsel terapinin hedefi gerçek dışı
inanç, düşünce ve olumsuz kendilik durumunun değiştiril-
mesidir. Bilişsel-davranışçı terapi teknikleri bireyin baş etme
becerilerini genişleterek kişisel gelişimine ve hastalıkla ilgili
yaşantılara uyum göstermesine yardım edebilir. Bu teknikler-
den bazıları okulda, evde, iş ortamında uygulanabildiği gibi,
boş zaman etkinliği olarak da uygulanabilmektedir. Biliş-sel-
davranışçı tedavi teknikleri, bireyin uyumsal olmayan davra-
nışlarını değiştirmek ve sağlıklı baş etme yanıtlarını artırmak
davranış terapistleri tarafından yapılmalıdır. Farklı teknik ve
uygulama şekilleri vardır.
1. Aşağıdakilerden hangisi davranışçı yaklaşımın ilkeleri 6. Davranış tedavisinin en sık kullanım alanı aşağıdakiler-
arasında değildir? den hangisi veya hangileri olabilir?
a. Sorunun tanımlanması I. Tikler
b. Sorunun anlaşılması II. Eş ile ilgili sorunlar
c. Sorunla ilgili fikir birliği sağlanması III. Öfke kontrol bozukluğu
d. Sorunu çıkaranların cezalandırılması IV. Kilo kaybı
e. Sorunla baş etme yollarının belirlenmesi a. Yalnız II
b. II ve IV
2. Davranışçı tedavinin yaratıcısı kimdir? c. I ve II
a. Skinner d. I, III ve IV
b. Back
e. I, II, III ve IV
c. Pavlow
d. Freud
7. Aşağıdakilerden hangisi Biyobildirimi tanımlar?
e. Montgomery
a. Kendini denetleme problemine verilen isimdir.
b. Kendi kendini denetlemenin biyolojik yoludur.
3. Aşağıdakilerden hangisi davranışçı tedavinin çeşitlerin-
c. Kendini denetleme sırasında ortaya çıkan belirtilerdir.
den biri değildir?
d. Kendini denetleme mekanizması bozukluğudur.
a. Sistematik Duyarsızlaştırma
e. Kendini denetleyememektir.
b. Üstüne gitme
c. İtici koşulama
d. Çekilme 8. Aşağıdakilerden hangisi davranış tedavisinde rastlanılan
e. Ters niyetlenme en önemli başarısızlık nedenidir?
a. Tedavi yapanın genç olması
4. Davranışçı tedavi için aşağıdakilerden hangisi ya da han- b. Standart tedaviden kaçınarak her bireye farklı tedavi
gileri doğrudur? uygulanması
I. Her yaş ve cinsteki kişiye uygulanabilir. c. Terapist ile hasta arasındaki güven sorunu
II. Kişiliği değiştirmeye yöneliktir. d. Terapistin tedaviyi sürdürme arzusu
III. Sorunların davranışlara olan etkilerini gözlemle- e. Hastanın tedaviyi sürdürme arzusu
meye yöneliktir.
IV. Yaşlı depresyonunda sıklıkla kullanılabilir. 9. Sigarayı bırakmada hangi davranışçı yöntem kullanılabilir?
a. Yalnız I a. İtici uyarıcılara koşulama yöntemi
b. I ve II b. Biyobildirim
c. I, II ve III c. Kendini denetim
d. Yalnız III d. Üstüne gitme
e. I, III ve IV e. Marka ile ödüllendirme
5. Davranış tedavisinin en sık kullanım alanı aşağıdakiler- 10. Kronik baş ağrısında hangi davranışçı yöntem kullanı-
den hangisi veya hangileri olabilir?
labilir?
I. Baş ağrıları
a. İtici uyarıcılara koşulama yöntemi
II. Uçak korkuları
b. Biyobildirim
III. Panik bozukluk
c. Kendini denetim
IV. Uykusuzluk
d. Üstüne gitme
a. I
e. Marka ile ödüllendirme
b. I ve II
c. I, II ve III
d. Yalnız III
e. I, II, III ve IV

1. d Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisinin Tanımı ve http://www.bionity.com/en/encyclopedia/Behaviour_the-
Amacı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. rapy.html
2. a Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisinin Tanımı ve http://www.doktorsitesi.com/yazi/bilissel-ve-davranissal-
Amacı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. terapiler-nedir/7604
3. d Yanıtınız yanlış ise “Davranışçı Tedavinin Çeşitleri” http://www.thefullwiki.org/Behaviour_therapy
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. http://www.mersinterapi.com/haber/723-terapi-davranis-
4. e Yanıtınız yanlış ise “Davranışçı Tedavinin Çeşitleri” tedavileri.html
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. http://megep.gov.tr
5. e Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisini Uygulanma DEMİRALP M, OFLAZ F, Bilişsel-davranışçı terapi teknikle-
İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden gözden ri ve psikiyatri hemşireliği uygulaması, Anatolian Journal
geçiriniz. of Psychiatry 2007; 8.132-139
6. e Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisini Uygulanma ht t p : / / w w w. b e a h . g ov. t r / i n d e x . p hp ? o p t i o n = c o m _
İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden gözden content&view=article&id=260
geçiriniz. http://tr.scribd.com/doc/45799669/Psikoterapilerden-
7. b Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisini Uygulanma Davran%C4%B1%C5%9Fc%C4%B1-Terapi
İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden gözden http://www.gebam.hacettepe.edu.tr/yaslilikta_kaliteli_ya-
geçiriniz. sam_son.pdf
8. c Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisi Sırasında
Karşılaşılan Güçlükler ve Başarısızlık Nedenleri”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
9. a Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisini Uygulanma
İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
10. b Yanıtınız yanlış ise “Davranış Tedavisini Uygulanma
İlkeleri ve Yolları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1
Davranış çözümlemesi üç bölümden oluşur:
1. Önceki olay: Davranışın öncesinde olan ya da davranışın
ortaya çıkmasına neden olan, tahrik eden uyaranın, ipu-
cunun belirlenmesi.
2. Davranış: Bireyin söylediği ya da söylemediği, yaptığı ey-
lemlerin neler olduğunun, zamanının, sıklığı ve süresinin
belirlenmesi.
3. Sonuç: Davranış sonucunda bireyin düşündüğü etkinin
yönünün (olumlu, olumsuz, yansız) tanımlanması
5
Amaçlarımız
 Toplum, birey ve iletişim kavramlarını yorumlayabilecek,
 Sağlığın fiziksel, ruhsal ve sosyal boyutları arasındaki etkileşimi açıklayabilecek,
 Sosyal hizmet ve psikososyal iletişim kavramlarını açıklayabilecek,
 Çocuk ve gençler, madde bağımlısı kişiler, yaşlı ve demanslı kişiler, kanser has-
taları ile sosyal hizmete muhtaç kişilerde psikososyal iletişim terapi yöntemle-
rini açıklayabilecek,
 Psikososyal iletişim terapisinin önemini ifade edebilecek
Anahtar Kavramlar
• Birey • Sosyal Sağlık
• İletişim • Ruhsal Sağlık
• Toplum • Psikososyal İletişim Terapisi
• Fiziksel Sağlık

İçindekiler
• GİRİŞ
• SOSYAL HİZMET KAVRAMI VE
PSİKOSOSYAL İLETİŞİM
• ÇOCUK VE GENÇLERDE PSİKOSOSYAL
İLETİŞİM TERAPİSİ
• MADDE BAĞIMLILARINDA
Temel Bakım Hizmetleri Psikososyal İletişim Terapisi PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ
• YAŞLILIK VE DEMANSDA (BUNAMA)
PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ
• KANSERLİ HASTALARDA PSİKOSOSYAL
İLETİŞİM TERAPİSİ
• SOSYAL HİZMETE MUHTAÇ HASTA VE
YARALILARA PSİKOSOSYAL DESTEK
Psikososyal İletişim Terapisi
GİRİŞ
Birey, çeşitli ihtiyaçları olan ve bu ihtiyaçlarını karşılayabileceği maddi kaynakları sınırlı
bir ortamda yaşayan sosyal ve medeni bir varlıktır. İnsan; bir toplumun içinde doğar,
toplumda yaşar, o toplumun kültürünü alır, toplumsal kurallara uyar, yaşamın çeşitli dö-
nemlerinde aldığı özelliklerle toplumsallaşır ve iletişimini sürdürür.
Toplum; sınırları belli bir doğal çevrede ortak amaçlar için bir araya gelen, birbiri ile
ilişki, iş birliği ve dayanışma içinde olan insanlardan oluşan kümelerdir. Yaşantımızın bü-
yük bir bölümü toplumsal etkileşimlerden oluşmaktadır. İnsanlar toplumda herhangi bir
sebepten dolayı etkileşimde bulunur (ev, okul, iş yeri, arkadaşlık grupları gibi). Etkileşim-
ler, bir grubun üyeleri arasında gelişen alma verme sürecidir. Kişiler, toplumsal etkileşim
ile bir kimlik sahibi ve etkisi altında olduğu toplumun bir parçası olurlar.
Birey ve toplum nedir?

1
İletişim, kişisel ve toplumsal yönleri olan, iki kişiyi ilişki içine sokan psikososyal bir
süreçtir. Toplumsal yaşamda bir sorunu çözmek için insanların düşünce alışverişinde bu-
lunmaları ve iletişim kurmaları gerekir. Karşılıklı konuşma ve tartışma becerisinin ge-
liştirilmediği bir toplumda, bir sorunu çözmek amacıyla başlatılan iletişim, kısa sürede
sürtüşme ve çatışmaya dönüşür. Birey ilk sosyal deneyimlerini aile içinde yaşadığından
aile içi iletişimin toplumsal açıdan önemi büyüktür. Etkili iletişim, sağlıklı bir aile ve top-
lumun oluşmasında rolü olan temel unsurlardan bir tanesidir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından kabul edilen tanımlamada; sağlığın fiziksel, ruhsal
ve sosyal boyutları ile bir bütün olduğu ve her boyutun birbirini etkilediği, bu olgulardan
birinde yaşanan sorunun diğerlerini de olumsuz etkileyeceği belirtilmektedir.
Bu tanıma esas olan bilimsel bakış, insanın biyo-psikososyal bir varlık olduğunu ve
tıbbın sağlık sorunlarına bütüncül yaklaşmasının zorunluluğunu ortaya koymaktadır.
Fiziksel ve ruhsal sağlığımız ayrılmaz bir bütündür. Fiziksel hastalıklar ruh sağlığımızı,
ruhsal durumumuz bedensel işlevlerimizi etkiler. Hastalık ise biyolojik, ruhsal, sosyal,
çevresel, ailesel, psikososyal, psikoseksüel yönden çok boyutlu bir olgu olup, bir yaşam
sorunudur. Özet olarak beden ve ruh sağlığını birbirinden ayırmak mümkün değildir
Günümüzde, birçok fiziksel hastalığın etiyolojisinde psikolojik faktörlerin rol oyna-
dığı, bedensel yakınmaların organik veya psikolojik temelli olarak ayrılmasından çok,
tüm hastalara bütünü kavrayarak yaklaşılması gerektiği anlayışı benimsenmektedir.

Araştırmaların sonuçları psikososyal yaklaşımın hastanın duygu durumunun düzelme-
sine, daha az hastanede yatmasına, birçok konuda daha iyi işlev görmesine yardımcı ol-
duğunu göstermektedir.
Dünyada en son gelişen bilim dallarından birisi olan psikoloji bilimi, sağlık hizmetle-
rinin her alanına olumlu katkıda bulunmuştur. Kişi bedensel ve psikolojik yönden destek-
lendiğinde sağlıklı olacaktır. Psikoloji, insan davranışlarını biyolojik, psikolojik ve sosyal
yönlerden bütüncül yaklaşımla ele alan, uygulama alanı geniş bir bilim dalıdır. Bu nedenle
insanın sadece ruh sağlığı ve sorunları ile ilgili olmayıp aynı zamanda iş yaşamı, spor,
hukuk gibi yaşamsal birçok alanda uygulama yapmaktadır. Ayrıca psikoloji, araştırma ve
uygulama sürecinde nöroloji, psikiyatri, sosyoloji gibi birçok farklı bilim dalı ile işbirliği
içindedir.
Toplumsal destek terimi, bireyin başka bireylerle veya gruplarla var olan iletişimini
anlatır. Birçok araştırma göstermiştir ki; yalnız yaşayan ya da diğer insanlarca dışlanan
kişiler, stresle ilgili süregelen hastalıklara karşı daha duyarlıdır. Stresle başa çıkmada güve-
nilen, sevilen, rahat iletişim kurulabilen insanların yardımı, bireyleri rahatlatarak, stresin
olumsuz etkilerinin azaltılmasında destek olmaktadır.
Stresle başa çıkmada önemli bir konuda stres içindeki bireylerin boş zamanlarını geçir-
me ve bu zamanlarda gösterdikleri etkinliklerdir. Boş zamanı değerlendirme, bireyin yapı-
sına uygun ve yapmaktan zevk aldığı toplumsal, kültürel ve sportif etkinliklere katılarak,
günlük yaşamın tekdüzeliğinden kurtulması ve insanlarla iletişim kurarak toplumsal bir
kişilik kazanması olarak tanımlanmaktadır. Sinema, spor karşılaşmaları, tiyatro, konser,
sergi gibi etkinliklere katılmak duygu boşalımını sağlayarak kişiyi psikolojik yönden rahat
ve sağlıklı kılar. Ayrıca hobilerin, farklı bir aktivite ile uğraşarak zevk almak ve gevşemeye
neden olmak, başarmak ve kendini ifade etmek gibi diğer yararları da bulunmaktadır.
SOSYAL HİZMET KAVRAMI VE PSİKOSOSYAL İLETİŞİM

Psikolojik tedavi ve bakım, genel tedavi ve bakımın ayrılmaz bir parçasıdır. Hastanın psi-
kolojik durumunun yanında, hastalık ya da sorunun aileye olan etkilerinin de düşünü-
lerek ailenin de ele alınması gereklidir. Fiziksel hastalığı olan kişilerin psikolojik bakımı,
“sadece vücut organları ile değil, bir bütün olarak insan varlığı ile uğraşılması gerekir”
anlayışını benimsemektedir.
Ruhsal bozukluklar aynı zamanda fiziksel hastalıklar, yoksulluk, işsizlik, madde bağımlı-
lığı, aile çözülmeleri, korunmaya muhtaç çocuklar, sokak çocukları, yaşlılık gibi birbiriyle
bağlantılı sosyal sorunlar ile iç içedir. Bu nedenle ruh sağlığı ve hastalıkları alanında sosyal
hizmet mesleğinin kendine özgü çok boyutlu sorumlulukları vardır.
Sosyal hizmet tıbbın psikiyatri uzmanlık alanında yüz yılı aşkın süredir etkindir. Sos-
yal hizmet eğitiminde yer alan; psikolojiye giriş, krize müdahale, gelişim psikolojisi, sosyal
psikoloji, davranış bozuklukları psikolojisini içeren insan davranışı ve sosyal çevre dersle-
rinin yanı sıra görüşme yöntemleri, tıbbi ve psikiyatrik sosyal hizmet dersleri ruh sağlığı
alanındaki temel bilgi ve becerileri edindirmeyi amaçlamaktadır.
Sosyal hizmet uzmanı ise sağlığın alt öğelerinden “sosyal” alanda sorumluluk sahibi
olan, sosyal sağlığın sağlanmasında yetkin konumda olan kişidir. Sosyal hizmet uzmanları
toplum ruh sağlığının korunması ve geliştirilmesinde, tanı, terapi ve izleme aşamalarında
psikiyatri biliminin çeşitli kısımlarında rol alırlar. Mesleki uygulamalar bağımsız olarak
yapılabildiği gibi, özel, psikiyatrik sosyal hizmet bilgi ve becerisinin kullanıldığı hekim
sorumluluğu altındaki uygulamalar içinde de yapılabilir.
5. Ünite - Psikososyal İletişim Terapisi 55
Sosyal hizmet mesleğinde uygulanan bir teknik olan psikososyal inceleme hastanın
aile ve sosyal çevresinde yapılır. Buradaki çalışma alanları içinde hasta, hastanın ailesi ve
sosyal çevresi yer almaktadır. Kişinin özellikleri ve sorunun niteliği girişimin sınırlarını
belirler. Psikososyal çalışma;
• Viziteleri,
• Klinikte bireyle çalışmayı,
• Grup çalışmalarını,
• Ev görüşmesini,
• İşyeri görüşmesini,
• Gündüz/gece hastanesi uygulamasını,
• Sosyal işlevsellik etkinliklerini (uğraşı, spor, gezi gibi),
• Taburculuk sonrası izlemeyi
kapsar.
Psikososyal çalışma hangi kavramları kapsamaktadır?

2
Hasta ailesiyle çalışma; aile üyeleriyle görüşmeyi, grup çalışmalarını ve ev ziyaretlerini
içerir. Hastanın ailesi dışındaki sosyal çevresiyle bilgi edinme, bilgilendirme, kaynak bul-
ma, iletişim kurma amaçlı görüşmeler yapılır.
Psikososyal inceleme, tanı öncesinde, terapi sırasında ve taburculuk sonrası izleme
aşamalarının tümünde yapılabilir. Ayrıca kişinin sağlık sigortası ve malulen emekli olma
koşulları gibi ekonomik hayatı ile ilgili bilgiler de temin edilebilir. Psikososyal inceleme
raporlaştırılır ve hastadan sorumlu hekimle ve terapi ekibinin diğer üyeleriyle paylaşılır.
Psikososyal İletişim Terapisinden Beklentiler

Kişi ve ailesi için psikososyal iletişim terapisinin beklenen amaçları arasında;
• Terapide uyumu artırmak,
• Kişi ve ailesi için hayat kalitesini arttırmak, yeni başa çıkma yetenekleri edinmele-
rine yardım etmek,
• Değişim umudunu arttırmak,
• Tekrar aynı sorunla karşılaşmayı önlemek,
• Duygusal destek sağlamak,
• Uyum, duygu ve davranış değişiklikleri sağlamak,
• Hastalık ya da sorunun belirtilerini öğretmek,
• Aile yükünü ve stresini azaltmak
yer almaktadır.
Günümüzde psikososyal iletişim tedavisine yönelişin nedenleri arasında;
• Psikolojik sorunlara neden olan biyo-psikososyal etkenleri kişi ve ailesi ile birlikte
gözden geçirip sorunun belirtileri ile daha iyi baş edilebilmelerinin sağlanması,
• Uzun yatış süreli hastane tedavilerinin maliyetlerinin artması ve bunu karşılayan
kaynakların azalması, kısa yatış süreli hastane tedavilerinin ve eğitimle desteklen-
miş tedavi yöntemlerinin gerekliliğinin açığa çıkması,
• Sorunun tekrarlamasının önlenmesinde, terapiye uyumda, iş ve günlük yaşam
olaylarının hastalık ya da sorun sürecine olumsuz etkilerinin giderilip önlenmesi
bulunmaktadır.
ÇOCUK VE GENÇLERDE PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ

Modern tıpta pediatri 18 yaşına kadar olan çocuklarla uğraşmaktadır. Ergenlik; yetişkinlik
öncesi fizyolojik, psikolojik, sosyolojik ve pedagojik yönleri olan bir süreçtir. Büyümenin
bedenin her yanında eşit olmaması, aşamalar halinde olması gibi nedenler, ergenin uyum
yeteneğini zorlaştırır. Bu gerginlik hali, bireyler üzerinde toplumun etkilerini artırdığı an-
larda daha belirgin olarak ortaya çıkar.
Çocuklarda gelişim aşamaları fiziksel, zihinsel ve sosyal olmak üzere üç döneme
ayrılır.
Bebeklik ve ön çocukluk dönemlerinde fiziksel gelişimin yanı sıra duygusal ve sosyal
gelişim de hızlıdır. Fiziksel gelişim döneminde temel iki ölçüt boy ve kilodur.
Zihinsel gelişimde her yaş grubundan beklenen farklı aşamalar vardır. Örneğin bir yaş
döneminde çocuğun bağımsızlık duygusu yokken üç yaş döneminde çocuk ayrı bir birey
olduğunun bilincindedir.
Sosyal gelişim bebeklik ve çocukluk dönemlerinde başlar ancak ilkokula başlama sü-
reci ile hızlanır. Bu dönemde çocuk aileden çok arkadaş ve öğretmenlerinin etkisi altında-
dır. Yaptığı faaliyetleri ile beğeni toplamak ister.
Çocukların erişkinden farklı fiziksel, fizyolojik, davranış ve psikolojik özellikleri olduğu,

sürekli büyüme ve gelişme gösterdiği bilincinin yerleşmesi, çocukların bakımının bir top-
lum sorunu olduğu ve bilimsel yaklaşımlarla herkesin bu sorumluluğu yüklenmesi gerektiği
düşüncesi 20 Kasım 1959’ da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda “Çocuk Hakları Bildirge-
si” ile kabul edilmiştir.
Oyun Terapisi
Oyunun çocukların hayatında önemli bir yer kapladığı çok öncelerden biliniyordu. Jean-
Jacques Rousseau, 18. Yüzyılın başında, çocukları anlamak için oyunlarının gözlenmesi-
nin önemini vurgulamıştır. Çocuklar iç dünyaları ile ilgili iletişimi oyun yoluyla dış dün-
yaya ifade ederler. Bu nedenle oyun terapisi, çocukların oyunu ve oyuncakları kullanarak
kendilerini ifade ettikleri, çocukların uyumlu ve mutlu olarak yaşamalarını hedefleyen
gelişimsel bir terapi şeklidir. Oyun ve oyuncaklar kullanılarak çocuklar ile iletişim kur-
maya, sorunları çözmelerine ve olumsuz davranışlarını değiştirmelerine yardımcı olunur.
Çocuklar, kendilerine güvenli bir ortam sunan eğitimli bir oyun terapisti ile istedikleri
şekilde oynayabilmeleri için cesaretlendirilirler. Bu süreçte, çocuklara duygusal sorunla-
rını ifade edebilmeleri için farklı oyuncaklar sağlanarak kendilerini sanat, drama ve hayal
içeren oyunlar yoluyla ifade edebilmeleri için fırsat yaratılır. Geliştirilecek oyun arkadaşı
projeleri ile oyun terapisi desteklenebilir.
Spor Terapisi
Gençler ve çocuklar için düzenlenecek jimnastik, futbol, voleybol, yoga ve Uzakdoğu
sporları gibi farklı fiziksel aktiviteler ile fiziksel ve ruhsal gelişime katkıda bulunulması
amaçlanır.
Sanat Terapisi
Sanat terapisi; sanatın değişik dallarını, kişilerin yaratıcılıklarını, yaşadıkları süreçleri ve
ortaya çıkardıkları ürünlerini kişilerin gelişmesi, değişmesi ve gelişmesi için kullanmak-
tadır. Yaşanan zorluklar, sorunlar ve kişisel çatışmaların yumuşak bir geçişle üstesinden
gelmeyi sağlar. Bu yöntem kısaca kişinin duygularını sanat yoluyla dışa vurma biçimidir.
Bir sanat eseri ortaya koyan kişi bilinç dışındaki duygu ve düşünceleriyle yüzleşebilir. Sa-
nat terapisinin önemli katkılarından biri de stresi azaltmasıdır.
Sanat terapisinde;
• Serbest çizim,
• Resim yapma oturumları,
• Film gösterim günleri,
• Yaratıcı yazma,
• Fotoğrafçılık,
• Yayımcılık eğitimi,
• Müzik ve ritim eğitimleri,
• İnteraktif psiko-drama eğitimleri
ile çocuk ve gençlerin psikososyal gelişimlerine destek olunması amaçlanır. Bu yöntem,
çocuk ve gençlerin ait olma ve dayanışma hissini kazanmalarına yardımcı olur.
MADDE BAĞIMLILARINDA PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ

Bağımlılarla yapılan terapiler ile bağımlının içgörü geliştirmesi, bağımlı olduğunu kabul
etmesi ve yeni yaşam hedefleri oluşturması amaçlanır.
Bu tedavilerin ayrıca;
• Geleceğe yönelik inanç, ümit ve iyimserlik oluşturma,
• Anlamlı arkadaşlıklar ve sosyal bağlar geliştirme,
• Entelektüel, fiziksel ve ruhsal gelişim için fırsatlar araştırma,
• Ait olma duygusu ve özdeğer geliştirme,
• Başkalarına karşı güven kazanma,
• Fiziksel ve ekonomik güvenliği sağlama
gibi hedefleri bulunmaktadır.
Kısa Girişimler
Kısa girişimler ile farkındalığın yükseltilmesi, değişim ve bireyin kendini denetlemesi he-
deflenir. Sorunun algılanması ve çözüm arayışını hızlandıran kısa danışmalık hizmetleri-
ni kapsayan bir yaklaşımdır. Bu yöntemin özellikleri arasında;
• Eğitiminin kolay oluşu,
• Kısa oluşu,
• Genel sağlık hizmetlerinde ve rutin uygulamada kullanılabilir oluşu,
• Düşük maliyetli oluşu,
• Sorun ile ilgili özelleşmiş tedavi kurumlarına ulaşmakta kolaylık sağlaması,
• Tedavi arayışını hızlandırması,
• Uzun süreli tedaviler için bekleme süresini kısaltması,
• Özelleşmiş tedavilerden önce kişinin motivasyonunun sağlanması
yer almaktadır.
Kısa girişim sağlık personeli, hemşire, sosyal çalışanlar ve sağlık eğitmenleri gibi kişi-
lerce uygulanabilir. Uygulamada yazılı ve görsel araçlardan faydalanılır.
Kısa Süreli Terapiler

Kısa girişimler ile geleneksel uzmanlaşmış terapiler arasında yer alan, şimdiki zamana
odaklanmış, davranışsal değişimi amaçlayan, uzmanlaşmış profesyonellerce uygulanan
bir yöntemdir. Amaçları arasında;
• Madde kötüye kullanımı ile ilişkili belirlenmiş hedef davranışında ölçülebilir bir
değişim yaratmak,
• Madde kullanımı ile sonucu gelişen psikolojik, sosyal ve ailedeki fonksiyonel bo-
zulmaları iyileştirmek
bulunmaktadır.
Madde Danışmanlığı
Madde danışmanlığı, hastanın şimdiki durumunun gerçekleri ile uğraşan, danışmanın
profesyonel bir şekilde tavsiyelerde bulunduğu, randevu düzeni içinde yapılan görüşme-
lerden oluşan bir yöntemdir. Kişinin bireysel gereksinimleri saptanarak uygun hizmetlere
yönlendirilir. Kişiye sorunlarını anlatması için fırsat verilerek birey yargılanmadan din-
lenip, koşulsuz kabullenilir. Yakın gelecek için gerçekçi hedefler koyması için yardımcı
olunur. Hedefler sadece madde kullanımı açısından değil aynı zamanda sosyal içerikli de
olabilir. Seçenekler bireye sunularak birisini seçmesi sağlanır. Sosyal çevrenin değiştiril-
mesinde yardım, uzaklaştırıcı hobilerin edinilmesi gibi yönleri bulunabilir.
Motivasyonel Görüşme
Motivasyonel görüşme, değişim için isteksiz ya da kararsız olan kişilerin sorunlarını anla-
malarını ve değişim amacıyla eyleme geçmelerini sağlamak için yapılan hasta ve danışan
arasında özel bir iletişim yoludur. Kararsızlığı çözmeye, aktivasyonu sağlamaya, davranışı
değiştirmeye yöneliktir. Bu teknikte kişiyi eğitmeye çalışmaktan çok dinleyerek stratejik
soruların sorulması ve ortaya bir verinin çıkarılması amaçlanır. Yöntem, uzmanın danışa-
nın tercih yapma özgürlüğüne saygı duyduğu bir arkadaşlık ilişkisine benzetilebilir. İkna,
saldırgan yüzleştirme ve tartışma motivasyonel görüşmenin kuramsal olarak karşıtlarıdır.
Kontrollü İçme Yöntemi

Bağımlı olmayan ancak bağımlılığa aday kişilerdeki alkol kullanım bozukluklarında yeri
olan etkin bir tedavi yöntemidir. Alkol kullanımını azaltmak ya da sınırlamak “kontrollü
içme” olarak isimlendirilir. Alkol kullanım bozukluklarında temel hedef alkol kullanımı-
nın tamamen bırakılması olmakla birlikte bağımlılığa ilerleyebilecek tehlikeli düzeyde al-
kol kullanımı olan kişilerde bu yönteminin önemli yararlar sağladığı görülmüştür.
Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel terapi; kendine zarar verici davranışlara neden olan yanlış düşünce ve inançları
değiştirmeyi hedef alan bir psikoterapi yöntemidir.
Hastaya,
• Altta yatan inançların temelini çürüterek, madde kullanma isteğinin sıklığını ve
gücünü azaltarak,
• Maddeye duyulan aşırı isteğin kontrol edilmesinde özgül teknikleri öğreterek
yardımcı olunur.
Relaps Önleme
Relaps, kişinin alkol ya da madde kullanımını bıraktıktan sonra tekrar kullanmaya baş-
laması demektir. Relaps madde bağımlılarında %40 ile 80 oranında görülür. Relapsların
üçte ikisinin genellikle ilk üç ay içinde ortaya çıktığı gösterilmiştir. Relapsla başa çıkma
yöntemleri diğer tüm terapi yöntemlerine eş olarak kullanılabilir ya da farklı bir terapi
yöntemi olarak uygulanabilir. Uzmanın, danışan kişiye relapsın her şeyin bittiği ve teda-
vinin başarısızlığı anlamına gelmediğini anlatması gerekir. Relaps önlemede temel yakla-
şımlar arasında;
• Sosyal destek yaklaşımı,
• Yaşam biçimini değiştirme yaklaşımı ve
• Bilişsel davranışçı terapi
yer almaktadır.
Nikotin Bağımlılığında Psikososyal Terapi

Nikotin güçlü bir bağımlılıktır. Tamamen bırakmadan önce genellikle başarısızlıkla so-
nuçlanan bırakma girişimlerinde bulunulmuştur. Bırakmak için kişiye önerilebilecek
önemli nedenler şunlardır:
• Daha sağlıklı ve daha uzun bir yaşam
• Kalp krizi ve kanser olma riskinde azalma
• Sigarayı bırakarak sağlıklı bir bebeğe sahip olma şansının artması
• Ekonomik kazanç
Bırakmak için beş anahtar ise şunlardır:
• Bırakmaya hazır ol.
• Bırakmak için destek al.
• Bırakmana yardımcı olacak yeni beceriler ve davranışlar öğren.
• Gerekirse bunun için geliştirilen ilaç tedavilerinden uygun şekilde yararlan.
• Bırakma girişiminde başarısızlığa hazırlıklı ol.
Nikotin bağımlılığından kurtulmada yer alan anahtar öğeler nelerdir?

3
Grup Psikoterapisi
Grup psikoterapisinde grubu oluşturan kişiler düzenli aralıklar ile toplanmaktadır. Bu
toplantılar grubun amacına göre toplantıların akışını düzenleyecek eğitilmiş bir lider
tarafından yönetilmektedir. Grup üyesi bireyler kendileri ile ilgili gözlemlerle yüzleş-
mekte ve kendi davranışlarının başkaları üzerindeki etkisi, başkalarının davranışlarının
da kendi üzerlerindeki etkisi hakkında fikir edinme ve bu konuda konuşma fırsatı bul-
maktadırlar. Eğer grup üyeliği birkaç ay boyunca sürdürülürse, grup birbirine bağlı hale
gelmekte ve grup üyeleri birbirleriyle daha etkin bir biçimde iletişim kurmaktadırlar. Bu
ortam kişisel gelişimi destekleyerek olumlu katkılar sağlamakta ve elde edilen izlenimler
yaşama yansıtılmaktadır.
YAŞLILIK VE DEMANSDA (BUNAMA) PSİKOSOSYAL İLETİŞİM

TERAPİSİ
Yaşlanma, psikolojik, ekonomik ve sosyal yönleri olan fizyolojik bir süreçtir. Çoğu ülkede
yaşlılık sınırı olarak 65 yaş kabul edilir.
Bazı araştırmacılar 65-75 yaşı genç yaşlı,75-85 yaşı yaşlı ve 85 üstü yaşı ileri yaşlı ola-
rak sınıflandırmaktadır.
Yaşlanma dönemince birçok patolojik değişiklik ve kronik hastalık görülür. Yaşlıların
pek çoğunda ayrı terapi ve iyileştirme programları gerektiren nöroloji, ortopedi, kardiyo-
loji ve solunumu ilgilendiren bozukluklar mevcuttur. Bu nedenle yaşlılarda yaşamı fonk-
siyonel olarak iyileştirme çabaları daha karmaşık, yorucu ve zaman alıcıdır.
Demans (bunama), edinsel olarak gelişen bilişsel yeteneklerde günlük yaşam aktivitelerini
bozacak düzeydeki bozulmaları tanımlar. Bu durumu tam anlamıyla ortadan kaldıran bir
ilaç bulunmamakla birlikte hastalığın ilerlemesini geciktiren ya da kısmi fayda sağlayabilen
ilaç tedavileri bulunmaktadır.
Demanslı kişileri iyileştirme çabalarında özellikle hastalığın erken dönemlerinde öz

bakım eğitimini de kapsayan davranış ve uğraş terapileri de önemli yer tutar. Demansın
farklı evrelerinde değişken nitelikli çok sayıda aktiviteden faydalanılır.
Zihinsel Aktiviteler
Hastaların mevcut zihinsel kapasitelerini tüm yaşamsal işlevleri içerecek şekilde destek-
lemek, demansla başa çıkma kapasitelerini arttırmak ana hedeftir. Renkler ve şekillerin
birlikte yorumlanması, kavramlar arası ilişki kurulması, olayların sıralanması, zaman ve
mevsimlerin vurgulanması, saatin ve bu saat dönemlerinin günün hangi kısmına karşılık
geldiğinin yorumlanması gibi zihinsel aktiviteler ile bireyin zaman, yer ve kişi uyumunun
korunması ve iyileştirilmesi sağlanabilir. Burada dikkati yoğunlaştırma kapasitesinin art-
tırılması ya da devamı ile yaşam kalitesinin arttırılması hedeflenir.
Paylaşım Saati Aktiviteleri

Fotoğraflar, el aletleri, müzik ve ses kayıtları, geçmişte kullanılan bazı aletler kullanılarak
eski deneyimlerin hatırlanması ve hastaların bu konuda paylaşımları sağlanabilir. Bu du-
rum, iletişimi arttırarak yalnızlık hissinin aşılmasına da yardımcı olacaktır.
Hobi Saati Aktiviteleri

Burada hastanın geçmiş yaşantısı ile bağlantılı olarak, çevreyle olan etkileşimini arttırmak
ve ortaya bir ürün çıkarması sağlanarak öz saygısının arttırılması amaçlanmaktadır. Bu
şekildeki düzenli bir hobi bu kişilerde sık karşılaşılan demansın aşılmasında da yardımcı-
dır. Örgü örmek, resim yapmak, el işleri ve müzik de demansa ait belirtilerin azaltılmasın-
da yararı olabilecek hobilerdir.
Psikomotor Aktiviteler
Hastaların geçmişlerinde de yer alan bazı aktivitelerin birlikte yapılması hem birey ile ile-
tişimin sağlanmasında hem de el becerilerini ve vücut esnekliklerini korumada yardımcı
olabilir. Bu grup içinde halka sıralama, denge sağlama, hamur yoğurma, vida sıkma, be-
bek giydirme gibi aktiviteler yer alabilir.
Sanat Aktiviteleri
Zihinsel ve fiziksel aktiviteyi birlikte sağlaması nedeni ile bu tip uğraşlar günlük hayata
uyumun geliştirilmesinde faydalıdır. Bu gibi yöntemlerden duyu ve düşünce eşgüdümü-
nün devamı için faydalanılabilinir.
Müzik Aktiviteleri
İleri derecede demansı olan kişilerin bile müziğe tepkileri genellikle olumlu olduğundan
bu hastalarda sıklıkla görülen taşkınlık, huzursuzluk ve kafa karışıklığı müzik yardımı ile
azaltılabilir. Özellikle yemek ve banyo sırasında dinletilen müzik ile demanslı kişilerin
davranışsal problemlerinde azalma sağlanabilir.
Egzersiz ve Spor Aktiviteleri

Demanslı bireylerin vücut aktivitelerinin idamesi ve hareket kısıtlanmalarının önüne ge-
çebilmek içim hafif egzersiz ve yürüyüşlerden yararlanılabilir. Bu tip aktiviteler ile aynı
zamanda depresyonun etkileri de hafifletilebilir.
Manevi Bakım Aktiviteleri

Bu gibi aktiviteler ile kişinin ait olduğu toplumun dini, ahlaki kural ve uygulamalarının
bir parçası olması, hatırlaması ve manevi huzur hissi duymasına yardımcı olunabilir.
Oyun Aktiviteleri
Bu gibi aktiviteler ile demans hastalarının kurgulama, yargılama, kendini ifade edebilme
gibi edinimlerinin geri kazanılması hedeflenmektedir. Amacı olan, duyu ve düşünceleri
uyaran, isteklerine uygun oyun aktiviteleri kurgulanarak bu kişilerin yaşam kaliteleri art-
tırılabilir. Bu yolla kendilerini ifade edebilmeleri, sosyal dışlanma duygularının azalması,
duyu, sinir ve kas koordinasyonu sağlanabilir.
Dış Ortam Aktiviteleri

Kişinin önceden tanıdığı yerlerin ziyareti ile hatırlamasının sağlanması, bilmediği yerlerin
ziyareti ile ise değişiklik yaratılarak yaşam isteğinin arttırılmasına katkıda bulunabilir.
Dans Terapisi
Dans terapisi yaşlıların depresyona girmelerini ve yalnızlık hissini engelleyerek dansla bir-
likte egzersiz yapmalarını, kas sisteminin güçlenmesini ve denge hissinin kuvvetlenmesini
sağlayarak yardımcı olmaktadır.
Yaşlı ve demanslı kişilerde hangi psikososyal iletişim terapileri uygulanabilir?

4
KANSERLİ HASTALARDA PSİKOSOSYAL İLETİŞİM TERAPİSİ
Kanser, hasta ile yakınlarında bilişsel, psikolojik, duygusal, ruhsal ve sosyal yönden önem-
li etkiler yaratan bir hastalıktır. Tanı ve tedavi sürecinde kişi, ruh ve bedenine yönelik
algısında, günlük hayatın devamında, ilişkilerinde, kişisel ve sosyal rollerinde oluşan de-
ğişiklikler nedeniyle desteğe gereksinim duyar. Bu dönemde hasta tanı ve tedaviyle ilgili
endişeler, belirsizlik, tedavi sonucunda oluşacak yan etkiler ve ölüm düşüncesi gibi etken-
lerin oluşturacağı psikososyal rahatsızlıkla baş etmek yanı sıra oluşan yeni sürece uyum
sağlamak için de çaba sarf etmektedir.
Bu hastalarda cerrahi girişim, kemoterapi, radyoterapi gibi çoğul tedaviler yanısıra psi-
kososyal iyileşmenin sağlanması da temel tedavi hedefleri arasındadır. Bunu sağlayan çok
önemli bir araç sosyal destektir.
Sosyal destek içeriğinde rolü olan bireyler arasında aile üyeleri, yakın çevre ve sağlık
bakım ekibi (hekim, hemşire, sosyal hizmet uzmanı, psikolog) bulunur. Sosyal destek ile
kanser hastasının içinde bulunduğu gerçeğe uyumu kolaylaşacaktır. Bir kanser hastasının
temel psikososyal gereksinimleri arasında;
• Kanser ve tedavisi konusunda bilgi edinme,
• Yaşam planını ve önceliklerini yeniden biçimlendirme,
• Kanser hastası olmaktan kaynaklanan damgalanma sorunundan kurtulma,
• Kontrolü sağlama ve çaresizlik hissinden arınma
• Ölüm düşüncesinden uzaklaşma,
• Yakın çevre ve tedavi ekibiyle sağlıklı bir iletişim sağlama,
• Baş etme becerilerini geliştirme; aile ve arkadaşlardan destek alma ve onlara destek
verme becerisini artırma,
• Depresyon ve anksiyeteden kurtulma
gibi öğeler bulunmaktadır.
Kanser Destek Grupları

Sosyal destek kavramı içinde yer alan destek grupları kişilere, iç dünyalarını paylaştıkla-
rı ve başkaları tarafından kabul edildikleri bir iletişim ortamı yaratan, krizle savaşmada
kullanılan psikososyal bir müdahale aracıdır. Sosyal hizmet uygulamasında, gerek bilişsel,
psikolojik ve duygusal, gerekse kültürel, ekonomik ve sosyal boyutları olan çeşitli sorunla-
rın çözümünde grup dinamiklerinden yararlanılmaktadır.
Bir kanser destek grubunda hem yakın çevre içinde arkadaş olarak yer alan diğer kanser has-
taları hem de yönetici olarak sağlık ekibinden sosyal hizmet uzmanı, psikolog ya da konuyla
ilgili diğer sağlık profesyonellerinden birisi yer alır. Bu nedenle bir kanser destek grubu çok
boyutlu yönü ile psikososyal uyum için oldukça faydalıdır.
Gruplarda yaygın olarak üzerinde durulan konular;

• Kişisel hayatın kontrolüne etkin olarak sahip olmayı öğrenme,
• Kanserle bağlantılı sorunların tartışılması,
• Kanser tanısıyla oluşan kayıplarla baş edilmesi (bedensel değişimler, sosyal çevre-
deki değişimler gibi),
• Umudu korurken hastalığı kabullenmenin öğrenilmesi,
• Tedavi sırasında oluşan duygusal baskının azaltılması,
• Grup üyeleri arasında duyguların paylaşılması,
• Psikososyal gereksinimlerin tanımlanması,
• Ben kavramının güçlendirilmesi,
• Koşullar gerektirdiğinde ölüm üzerine konuşma,
• Mevcut durumla ilgili belirsizliğin azaltılmasına yönelik girişimler
olarak sıralanabilir.
Destek grupları oluşturulurken haftalık oturumların sayısı ve süresi, kaç hafta süreceği
ve üyelerin sayısı gibi konuların da netleştirilmesi gerekir. Grup oturumları; tanı, tedavi, iyi-
leşme ya da bakım süreci boyunca hastalığın her aşamasında gerçekleştirilebilir. Her oturum
yaklaşık bir, bir buçuk saat ve ortalama 6 ila 20 arasında üyenin katılımıyla sürdürülebilir.
Bir kanser destek grubunda yaygın olarak üzerinde durulan konular nelerdir?
5
SOSYAL HİZMETE MUHTAÇ HASTA VE YARALILARA
PSİKOSOSYAL DESTEK
Bu kavram içinde hastalara psikolojik, sosyal ve ekonomik destek sağlama hastaneye ve has-
talığa uyum sürecini kolaylaştırmak ve sosyal hayatını en verimli, en iyi şekilde sürdürmek
için gerekli tıbbi, psikolojik destek verilmesi yer alır.
Sosyal hizmete muhtaç olan kişinin gereksinimlerinin saptanarak özellikle fizyolojik

eksiklikleri öncelikle giderilmesi amaçlanmalıdır. Böylece kişinin psikolojik yönden de
düzelmesi kolaylaştırılır. Örneğin, yürüme engelli kişiye sağlanan tekerlekli sandalye ile
fizyolojik ihtiyacının giderilmesi yanında kısmen de olsa psikolojik destek sağlanmış olur.
Sosyal Hizmete Muhtaç Kişilerin Özellikleri

• Ebeveynlerinden biri ya da her ikisini kaybeden veya terk edilen çocuklar
• Ebeveynleri tarafından ihmal ve istismar edilen çocuklar
• Doğuştan engelli doğanlar ya da sonradan bir sağlık sorunu trafik kazası veya do-
ğal afetle engelli hale gelenler
• Yaşlılığa bağlı psikolojik ve fizyolojik engelleri olan ya da evlatları tarafından terk
edilen yaşlılar
Kimler sosyal hizmete muhtaç kişi kavramı içinde yer almaktadır?

6
Sosyal hizmete muhtaç hasta ve yaralıya psikolojik yaklaşımlar genel olarak şöyle sı-
ralanır:
• Sosyal hizmete muhtaç hasta veya yaralılara ait mevzuat hakkında kişi ve yakınla-
rının bilgilendirilmesi
• Sosyal hizmete muhtaç hasta veya yaralıya amacın anlaşılır şekilde anlatılarak ge-
rekli tanıtımın yapılması
• Kişinin yaşadığı yerin ihtiyaçlarına uygun biçimde düzenlenerek adresin tespiti ve
sosyal hizmet uzmanı ile işbirliği yapılması
• Hasta veya yaralının durumu, kimlik bilgilerinin kayıt altına alınması
• Sosyal hizmet hastası veya yaralının gizlilik prensibine sadık kalınarak temizlik,
beslenme ve diğer fizyolojik ihtiyaçlarının giderilmesi
• Hastanın ihtiyaçlarını gidermede sürekliliği sağlayacak yakını veya gönüllü bir ki-
şinin bu konuda eğitilmesi
• Sosyal hizmete muhtaç olan kişi, oyun veya okul çağındaysa eğitiminin tamamlan-
ması için girişimlerde bulunulması
• Hasta ve yaralının uygun beceriler ile sosyal ve ekonomik yönden üretime katılı-
mının ve hayatını sürdürmesinin sağlanması.
Özet
Birey, çeşitli ihtiyaçları olan ve bu ihtiyaçlarını karşılayabile- Bağımlılarla yapılan terapiler ile bağımlının içgörü geliştir-
ceği maddi kaynakları sınırlı bir ortamda yaşayan sosyal bir mesi, bağımlı olduğunu kabul etmesi ve yeni yaşam hedefleri
varlıktır. Toplum; sınırları belli bir doğal çevrede ortak amaç- oluşturması amaçlanır. Bu amaçla; kısa girişimler, kısa süreli
lar için bir araya gelen, birbiri ile ilişki, iş birliği ve dayanış- terapiler, madde danışmanlığı, motivasyonel görüşme, kont-
ma içinde olan insanlardan oluşan kümelerdir. Yaşantımızın rollü içme yöntemi, bilişsel davranışçı terapi, relaps önleme,
büyük bir bölümü toplumsal etkileşimlerden oluşmaktadır.
nikotin bağımlılığının tedavisi, grup psikoterapisi gibi yön-
İletişim, kişisel ve toplumsal yönleri olan, iki kişiyi ilişki içine
temlerden faydalanılmaktadır.
sokan psikososyal bir süreçtir. Toplumsal yaşamda insanla-
Yaşlanma, psikolojik, ekonomik ve sosyal yönleri olan fiz-
rın düşünce alışverişinde bulunmaları ve iletişim kurmaları
yolojik bir süreçtir. Çoğu ülkede yaşlılık sınırı olarak 65 yaş
gerekir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından kabul edilen tanım- kabul edilir. Demans (bunama), edinsel olarak gelişen bilişsel
lamada; sağlığın fiziksel, ruhsal ve sosyal boyutları ile bir yeteneklerde günlük yaşam aktivitelerini bozacak düzeyde-
bütün olduğu ve her boyutun birbirini etkilediği, birinde ki bozulmaları tanımlar. Yaşlı ve demanslı kişilerde uygula-
yaşanan sorunun diğerlerini de olumsuz etkileyeceği belir- nabilecek psikososyal iletişim terapisi yöntemleri arasında
tilmektedir. Fiziksel ve ruhsal sağlığımız ayrılmaz bir bü- zihinsel aktiviteler, psikomotor aktiviteler, paylaşım saati
tündür. Hastalık, biyolojik, ruhsal, sosyal, çevresel, ailesel, aktiviteleri, hobi saati aktiviteleri, sanat aktiviteleri, müzik
psikososyal, psikoseksüel yönden çok boyutlu bir olgu olup, aktiviteleri, egzersiz ve spor aktiviteleri, oyun aktiviteleri,
bir yaşam sorunudur. manevi bakım aktiviteleri, dış mekan aktiviteleri, dans tera-
Ruh sağlığı ve hastalıkları alanında sosyal hizmet mesleğinin pisi bulunmaktadır.
kendisine has çok boyutlu sorumlulukları vardır. Sosyal hiz-
Kanser, hasta ile yakınlarında bilişsel, psikolojik, duygusal,
met tıbbın psikiyatri uzmanlık alanında yüz yılı aşkın süredir
ruhsal ve sosyal yönden önemli etkiler yaratan bir hastalıktır.
etkindir.
Bu hastalarda cerrahi girişim, kemoterapi, radyoterapi gibi
Çocukların erişkinden farklı fiziksel, fizyolojik, davranış
çoğul tedaviler yanı sıra psikososyal iyileşmenin sağlanması
ve psikolojik özellikleri olduğu, sürekli büyüme ve gelişme
gösterdiği bilincinin yerleşmesi, çocukların bakımının bir da temel tedavi hedefleri arasındadır. Psikososyal iyileşmede
toplum sorunu olduğu ve bilimsel yaklaşımlarla herkesin bu kanser destek grupları önemli bir rol oynamaktadır.
sorumluluğu yüklenmesi gerektiği düşüncesi 20 Kasım 1959’ Sosyal hizmete muhtaç hasta ve yaralılara psikososyal destek
da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda “Çocuk Hakları Bil- kavramı içinde hastalara psikolojik, sosyal ve ekonomik des-
dirgesi” ile kabul edilmiştir. Çocuklarda uygulanacak psiko- tek sağlama hastaneye ve hastalığa uyum sürecini kolaylaştır-
sosyal iletişim terapisinde oyun, spor ve sanat terapileri alt mak ve sosyal hayatını en verimli, en iyi şekilde sürdürmek
başlıkları bulunmaktadır. için gerekli tıbbi, psikolojik destek verilmesi yer alır.
1. Aşağıdakilerden hangisi geriatri biliminin ilgilendiği yaş 6. 18. Yüzyılın başında çocukları anlamak için oyunlarının
grubudur? gözlenmesinin önemini vurgulayan bilim adamı aşağıdaki-
a. 45 yaş üzeri lerden hangisidir?
b. 55 yaş üzeri a. Jean-Jacques Rousseau
c. 65 yaş üzeri b. John Graunt
d. 25 yaş üzeri c. William Farr
e. 35 yaş üzeri d. Jacques Bertillon
e. İbn-i Sina
2. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmet kavramını tam
olarak tanımlamaktadır? 7. Hangisi nikotin bağımlılığından kurtulmanın kişiye sağ-
a. Yaşlılara yardım layacağı yararlardan biri değildir?
b. Yetim çocuklara yardım a. Daha sağlıklı ve daha uzun bir yaşam
c. Fiziksel engellilere yardım b. Kanser olma riskinde azalma
d. Afet sonrası yardım c. Sağlıklı bir bebeğe sahip olma şansının artması
e. Kişinin sosyal durumuna göre tıbbi yardım yaparak d. Ekonomik kazanç
kişiyi sosyal hayata kazandırmak e. Kalp krizi riskinde artış
3. Çocuk Hakları Bildirgesi Birleşmiş Milletler Genel Ku- 8. Aşağıdakilerden hangisi yaşlı ve demanslı kişilerde uygu-
rulu tarafından hangi tarihte kabul edilmiştir? lanabilecek psikososyal iletişim terapilerinden biri değildir?
a. 10 Kasım 1959 a. Dans terapisi
b. 10 Kasım 1958 b. Müzik aktiviteleri
c. 10 Aralık 1959 c. Hobi saati aktiviteleri
d. 20 Kasım 1959 d. Uzun ve ağır spor aktiviteleri
e. 30 Kasım 1959 e. Zihinsel aktiviteler
4. Hafıza, düşünme, problem çözme gibi bilişsel yetenek- 9. Aşağıdakilerden hangisi bir kanser destek grubunda üze-
lerde günlük yaşam aktivitelerini bozacak düzeydeki bozul- rinde yaygın olarak durulan konulardan biri değildir?
maların olduğu geriatrik dönem hastalığı aşağıdakilerden a. Kanser tanısıyla oluşan kayıplarla baş edilmesi
hangisidir? b. Kanser tedavisinde kullanılabilecek bitkisel ürünle-
a. Demans rin tartışılması
b. Depresyon c. Umudu korurken hastalığı kabullenmenin öğrenil-
c. Romatizma mesi
d. Kalp hastalığı d. Mevcut durumla ilgili belirsizliğin azaltılmasına yö-
e. Kanser nelik girişimler
e. Ben kavramının güçlendirilmesi
5. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal iletişim terapisinin
beklenen amaçlarından biri değildir? 10. Aşağıdakilerden hangisi çocuklarda uygulanabilecek sa-
a. Değişim umudunu arttırmak nat terapileri yöntemlerinden biri değildir?
b. Duygusal destek sağlamak a. Resim yapma oturumları
c. Uyum, duygu ve davranış değişiklikleri sağlamak b. Yaratıcı yazma
d. Ailenin yükünü ve stresini azaltmak c. Oyun terapisi
e. Hastalık ya da sorunun belirtilerini inkar etmeyi öğ- d. Müzik ve ritim eğitimleri
renmek e. Fotoğrafçılık

1. c Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılık ve Demans’ da (Buna- Sıra Sizde 1
ma) Psikososyal İletişim Terapisi” başlıklı konuyu Birey, çeşitli ihtiyaçları olan ve bu ihtiyaçlarını karşılayabile-
yeniden gözden geçiriniz. ceği maddi kaynakları sınırlı bir ortamda yaşayan sosyal ve
2. e Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Hizmete Muhtaç Hasta medeni bir varlıktır.
ve Yaralılara Psikososyal Destek” başlıklı konuyu ye- Toplum; sınırları belli bir doğal çevrede ortak amaçlar için
niden gözden geçiriniz. bir araya gelen, birbiri ile ilişki, iş birliği ve dayanışma içinde
3. d Yanıtınız yanlış ise “Çocuk ve Gençlerde Psikososyal olan insanlardan oluşan kümelerdir.
İletişim Terapisi” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz. Sıra Sizde 2
4. a Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılık ve Demans’ da (Buna- Psikososyal çalışma; viziteleri, klinikte bireyle çalışmayı,
ma) Psikososyal İletişim Terapisi” başlıklı konuyu grup çalışmalarını, ev görüşmesini, işyeri görüşmesini, gün-
yeniden gözden geçiriniz düz/gece hastanesi uygulamasını, sosyal işlevsellik etkinlik-
5. e Yanıtınız yanlış ise “Psikososyal İletişim Terapisin- lerini (uğraşı, spor, gezi gibi), taburculuk sonrası izlemeyi
den Beklentiler” başlıklı konuyu yeniden gözden kavramlarını kapsar.
geçiriniz.
6. a Yanıtınız yanlış ise “Çocuk ve Gençlerde Psikososyal Sıra Sizde 3
İletişim Terapisi” başlıklı konuyu yeniden gözden Nikotin bağımlılığından kurtulmada yer alan anahtar öğeler
geçiriniz. arasında; bırakmaya hazır ol, bırakmak için destek al, bırak-
7. e Yanıtınız yanlış ise “Nikotin Bağımlılığında Psi- mana yardımcı olacak yeni beceriler ve davranışlar öğren,
kososyal Terapi” başlıklı konuyu yeniden gözden gerekirse bunun için geliştirilen ilaç tedavilerinden uygun
geçiriniz. şekilde yararlan, bırakma girişiminde başarısızlığa hazırlıklı
8. d Yanıtınız yanlış ise “Yaşlılık ve Demans’ da (Buna- ol kavramları yer almaktadır.
ma) Psikososyal İletişim Terapisi” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz Sıra Sizde 4
9. b Yanıtınız yanlış ise “Kanser’ de Psikososyal İletişim Yaşlı ve demanslı kişilerde; zihinsel aktiviteler, psikomotor
Terapisi” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. aktiviteler, paylaşım saati aktiviteleri, hobi saati aktiviteleri,
10. c Yanıtınız yanlış ise “Çocuk ve Gençlerde Psikososyal sanat aktiviteleri, müzik aktiviteleri, egzersiz ve spor aktivi-
İletişim Terapisi” başlıklı konuyu yeniden gözden teleri, oyun aktiviteleri, manevi bakım aktiviteleri, dış mekan
geçiriniz. aktiviteleri, dans terapisi gibi psikososyal iletişim terapileri
uygulanabilir.
Sıra Sizde 5 http://www.megev.gov.tr
Bir kanser destek grubunda yaygın olarak üzerinde durulan Darülaceze Demans Çalışma Grubu. Demanslı yıllara değer
konular arasında; kişisel hayatın kontrolüne etkin olarak sa- katan aktiviteler (Derleme). Akademik Geriatri Dergisi
hip olmayı öğrenme, kanserle bağlantılı sorunların tartışıl- 2009;1: 152-156.
ması, kanser tanısıyla oluşan kayıplarla baş edilmesi, umudu Tarık Tuncay. Kanserle baş etmede destek grupları (Derle-
korurken hastalığı kabullenmenin öğrenilmesi, tedavi sıra- me). Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi 2010;21: 59-71.
sında oluşan duygusal baskının azaltılması, grup üyeleri ara-
sında duyguların paylaşılması, psikososyal gereksinimlerin
tanımlanması, ben kavramının güçlendirilmesi, koşullar ge-
rektirdiğinde ölüm üzerine konuşma, mevcut durumla ilgili
belirsizliğin azaltılmasına yönelik girişimler yer alır.
Sıra Sizde 6
Ebeveynlerinden biri ya da her ikisini kaybeden veya terk
edilen çocuklar, ebeveynleri tarafından ihmal ve istismar
edilen çocuklar, doğuştan engelli doğanlar ya da sonradan
bir sağlık sorunu trafik kazası veya doğal afetle engelli hale
gelenler, yaşlılığa bağlı psikolojik ve fizyolojik engelleri olan
ya da evlatları tarafından terk edilen yaşlılar sosyal hizmete
muhtaç kişi kavramı içinde yer almaktadır.
6
Amaçlarımız
 Bakım hizmetleri ile ilgili yasal düzenlemeleri tanımlayabilecek,
 Bakım hizmetlerinin denetleme mekanizmalarını tanımlayabilecek,
 Bakım hizmetlerinin etiksel ve hukuksal boyutunu açıklayabilecek,
 Bakım hizmetleri sırasında karşılaşılabilecek etiksel ve hukuksal sorunları ifade
edebilecek,
 Bakım hizmetlerine toplumsal bakış, ahlak ve dinsel öngörüleri açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Bakım Hizmeti • Huzur Evleri
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk • Yaşlı Bakım Parası
Esirgeme Kurumu • İhmal ve İstismar
• Sosyal Devlet • Gündüz Bakım Evleri
• Evde Bakım

İçindekiler
• GİRİŞ
• BAKIM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL
DÜZENLEMELERİN TANIMLANMASI
• ETİK ÇERÇEVESİNDEN BAKİM
HİZMETLERİNE BAKIŞ
• BAKIM HİZMETLERİNİN DENETLEME
MEKANİZMALARI
• BAKIM HİZMETLERİNİ SAĞLAMA
Bakım Hizmetlerinin Etik ve
Temel Bakım Hizmetleri SIRASINDA KARŞILAŞILAN HUKUKİ
Hukuksal Boyutu SORUNLAR
• BAKIM HİZMETLERİNİ SAĞLAMA
SIRASINDA KARŞILAŞILAN ETİKSEL
SORUNLAR
• BAKIM HİZMETLERİNE TOPLUMUN
BAKIŞI
• BAKIM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ AHLAK
VE DİNSEL KURALLAR
Bakım Hizmetlerinin Etik ve
Hukuksal Boyutu
GİRİŞ
Yaşlılık, normal bir süreç olup, bireylerin fizyolojik ve ruhsal güçlerini yavaş yavaş ve geri
dönüşümsüz olarak kaybetme durumu olarak tanımlanabilmektedir. Yaşlılığın başlama
zamanı ile ilgili tanımlamalar değişiktir. Sosyal olarak yaşlılık, kişinin toplum içinde yaşlı
olarak tanımlanması ile başlamaktadır. Ekonomik tanımlamada, kişinin emekli olması ile
yaşlılık başlamaktadır. Kronolojik tanımda yaşlılığın başlangıcı için bir yaş sınırı kullanı-
lır. Uluslararası karşılaştırmalarda yaygın olarak kronolojik tanım kullanılır. Batılı ülkeler
başta olmak üzere tüm dünyada yaşlı nüfus giderek artmaktadır. Bunun nedeni olarak son
50 yılda ekonomik, sosyal ve sağlık alanındaki gelişmeler gösterilebilir.
Ülkemizde de ortalama yaşam süresi son yıllarda hızla yükselmiş olup ortalama yaş
71 olarak belirlenmiştir. Nüfusunun toplam 71.517,100 olarak belirtildiği 2008 yılı veri ta-
banı dikkate alındığında ülkemizde 60 yaş üstü kişilerin toplam nüfusa oranının yaklaşık
olarak % 10 olduğu görülmektedir.
Yeni bir dönem olan yaşlılık yeni sorunları da beraberinde getirir. Sağlık sorunları-
nın dışında yaşlının en sık karşılaştığı diğer sorunlar, ekonomik ve sosyal hakları ile ilgili
olanlardır. İleri toplumlarda yapılan yasal düzenlemeler, yaşlıların bu sorunları daha az
yaşamalarına yöneliktir. Bu yasal düzenlemeler bakım hizmetleri, sosyal hizmetler, sosyal
yardımlar ve çeşitli emeklilik sistemleri yolu ile yapılmaktadır.
Anayasamızın ikinci maddesinde Cumhuriyetin Nitelikleri açıklanırken “Türkiye
Cumhuriyeti Sosyal bir hukuk Devletidir” ifadesi kullanılmıştır. Sosyal bir hukuk devleti
olmanın temel özelliklerinden biride ülkede yaşayan yaşlı, özürlü (engelli) vatandaşlara
yönelik sosyal yardım, bakım ve hayatın devamı için gerekli kolaylıkları sağlayacak yasal
düzenlemelerin de yapılmasını da sağlamaktır. Buna göre devlet yaşlının, bakımı, konut,
sağlık, eğitim ve dinlenme ihtiyaçlarını karşılamalı ve ailesini de yaşlı bakımı nedeniy-
le desteklemelidir. Sosyal devlet ilkesi, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde,
hukukî ve siyasî anlamda gelişmiş ülkelerin anayasalarında yerini almıştır. Böylece “yaş-
lılar için devlet sorumluluğu” ve hayatın her alanında yaşlılara garantinin sağlanması söz
konusu olmuştur. Sosyal devlet ilkesi sonucunda, yaşlıların bakım, gözetim ve korunma
gibi ihtiyaçlarının yerine getirilmesi, yaşlılar için bir “hak”, vatandaşı oldukları devlet için
de bir “görev” halini almıştır.
BAKIM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELERİN

TANIMLANMASI
Birleşmiş Milletler tarafından 12 Nisan 2002’de İspanya’nın başkenti Madrit’te gerçekleşti-
rilen Uluslararası Madrit Yaşlanma Hareketi Planı’nda, yaşlıların devletten alacakları hiz-
metin “hak” şeklinde olması uluslararası alanda benimsenmiştir.
Türkiye’de ise ilk kez 1930 tarihinde yürürlüğü giren 1580 sayılı yasa ile bakıma muh-
taç kişilerin (yaşlıların) korunması, yaşlı evleri yapma ve yönetme yükümlülüğü birer
kamu kuruluşu olan Belediyelere verilmiştir. Daha sonrada değişik illerde aceze evleri,
güçsüzler yurdu, düşkünler evi ve huzurevi adı altında yatılı yaşlı kuruluşları açılmıştır.
Aynı zamanda çeşitli dernekler, azınlıklar ve gerçek kişiler de yaşlılara hizmet vermek
amacıyla yatılı yaşlı kuruluşları açmışlardır.
Gerçek anlamda ise yaşlı hizmetleri ilk defa 1963 yılında Saglık ve Sosyal Yardım
Bakanlıgı’na bağlı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlügü kurulmasıyla kamu hizmetleri içe-
risindeki yerini almıstır. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlı ilk huzurevi 1966’da
Konya’da, ikincisi ise Eskişehir’de açılmıştır.
Yaşlıların sosyal hakları, 1961 ve 1982 anayalarında “sosyal ve ekonomik haklar” başlı-
ğı altında tanımlanmıştır. 1982 Anayasanın 61. maddesinde yaslılara yönelik olarak “Yas-
lılar devletçe korunur. Yaslılara devlet yardımı ve saglanacak diger haklar ve kolaylıklar
kanunla düzenlenir” hükmü yer almaktadır.
Türkiye’de, sosyal hizmetler 1983 tarihinde yürürlüge giren, 2828 sayılı “Sosyal Hiz-
metler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu” ile hukuken tanımlanmıstır.
Buna göre; sosyal hizmetler;
• Kişi ve ailelerin kendi bünye ve şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan
maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine
• İhtiyaçlarının karşılanmasına
• Sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasına
• Hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesinine yardımı amaçlayan sis-
temli ve programlı hizmetler bütünü” dür.
Söz konusu Kanunun 4’üncü maddesinin (c) bendinde ‘Muhtaç Yaşlı; sosyal veya eko-
nomik yönden yoksunluk içinde olup, korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç yaşlı sta-
tüsündeki’ birey, (e) bendinde ise ‘Huzurevleri; muhtaç yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda
korumak ve bakmak, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan yatılı
sosyal hizmet kuruluşu’ olarak tanımlanmaktadır.
2828 sayılı Kanunun 4.üncü maddesinde belirtilen genel esaslar dahilinde muhtaç
yaşlıların tespiti, korunması, bakımlarının sağlanması ile ilgili hizmetleri yürütmek, bu
hizmetler için gerekli sosyal hizmet kuruluşlarının tesisi ve işletilmesi ile ilgili görevleri
yerine getirmek üzere YAŞLI HİZMETLERİ DAİRE BAŞKANLIĞI kurulmuştur Bu dai-
renin adı, 07.07.2005 tarihli resmi gazete ile YAŞLI BAKIM HİZMETLERİ DAİRESİ BAŞ-
KANLIĞI olarak değiştirilmiştir.
Evde Bakım
Türkiye’de son yıllarda yapılan yasal düzenlemeler, ailesi ekonomik yoksunluk içinde bu-
lunan bakıma muhtaç özürlü bireylere bakım parası altında bir maddi yardım ile evde
bakımlarını mümkün kılmaktadır. Bakımı aile bireyi ya da yakını tarafından karşılanan
özürlü birey için, bakımı yapan kişiye bir asgari ücrete kadar ödeme yapılmaktadır. Bu
bireylere bakım adı altında yapılan yardımlar, parasal yardım, sosyal bakım ve rehabili-
tasyon hizmetlerini kapsamaktadır Bakım hizmeti ve bakım ücretinden faydalanmak için
ikamet edilen yerdeki İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne veya varsa İlçe Sosyal Hizmetler
Müdürlüğü başvurmak gerekmektedir.
6. Ünite - Bakım Hizmetlerinin Etik ve Hukuksal Boyutu 71
Huzur Evleri
Ülkemizde, yaşlılara yönelik yatılı kurum hizmetleri SHÇEK’e bağlı faaliyet gösteren Hu-
zurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri, Özel Huzurevleri, Yaşlı
Bakım Merkezleri ve Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları bünyesinde açılan Huzurevleri
eliyle sunulmaktadır. SHÇEK Genel Müdürlüğüne bağlı Huzurevleri ve Yaşlı Bakım Re-
habilitasyon Merkezlerinde ekonomik durumu iyi olan ve sosyal yönden yoksunluk içinde
bulunan yaşlılarımıza ücretli, ekonomik yönden yoksunluk içinde bulunan ve 1005 sayılı
Kanun gereği İstiklal Madalyası verilen yaşlılarımıza ise ücretsiz yatılı bakım hizmeti su-
nulmaktadır. Bakım Merkezleri Yönetmeliği çerçevesinde; dernekler, vakıflar, azınlıklar
ve özel-tüzel kişiler de huzurevleri açabilmekte ve uygunlık şartları SHÇEK tarafından
denetlenmektedir.
Gündüzlü Hizmetler
“Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Yaşlı Bakımı ile Evde Yaşlı Hizmetle-
ri Hakkında Yönetmelik” 07.08.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kurumlar yatılı
kurum bakımına gereksinim duymayan ve ekonomik-sosyal durumu ne olursa olsun ev
ortamında yaşayan sağlıklı veya hasta yaşlıların sosyal ve psikolojik gereksinimlerini kar-
şılamak amacıyla hizmet vermektedir.
Ulusal Eylem Planı

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerinin kat-
kısıyla 2008 yılında gerçekleştirilen yaşlanma ulusal eylem planı çalıştayında, bazı yeni
düzenlemeler gerektiği vurgulanmıştır. Bunlardan bazıları
• “Yaşlı Meclisleri ve Yaşlı Danışmanlık Kurulu oluşturulmalı
• SHÇEK ve Sağlık Bakanlığı denetiminde ruhsal sorunu olan, madde bağımlığı
olan yaşlılar için ayrı bakımve huzurevleri açılmalı
• Yaşlı istismarının önlenmesi amacıyla yasal düzenlemeler yapılabilmesi ile eğitim
programları düzenlenmeli
• Geriatri servislerinin ve hastanelerinin oluşturulması ve gerekli yasal düzenleme-
ler yapılmalı
• “Yaşlı dostu kentler” oluşturulmalı
• Ulusal Yaşlılık Enstitüsü biran önce hayata geçirilmeli
http://www.shcek.gov.tr/yasli-bakim-hizmetleri.aspx
ETİK ÇERÇEVESİNDEN BAKIM HİZMETLERİNE BAKIŞ

Etik, bireyin davranışlarına, temel olan ahlak ilkelerinin tümüdür. Bir bilim alanı olan
etik, genelde doğru ve yanlışları açıklayan, belirleyen ilkelere ait felsefi bilim veya ahlak
felsefesi olarak da tanımlanır. Hasta ve sağlık profesyonelleri açısından kuralları belirleyen
etiğe tıp etiği adı verilir. Tıp etiği 4 ana ilke üzerinden tanımlanır.
1. Yararlılık
2. Zarar vermeme
3. Hasta özerkliğine saygı
4. Adalet
İnsan yaşamında hastalık ve bakım dönemleri birey için en güçsüz ve mutsuz dö-
nemlerdir. Birey çevresinden gelecek her desteğe gereksinim duyar. Sağlık ve/veya bakım
hizmeti sunanların doğru ve güçlendirici davranışları, iyileşme sürecini kısaltır. Bakım
hizmetlerini yürüten kişilerin bağlı olduğu etik kavramlara sağlık bakım etiği adı verilir
ve genel anlamda yukarıdaki 4 ana prensip üzerinden tanımlanır. Amacı, sağlık bakım
hizmeti verenler ile hizmet alanların beklentileri arasındaki çelişkilerden doğan ikilemleri
pratik açıdan çözüme ulaştırmaktır.
Bakım etiğinin çerçevesi meslek örgütlerinin kendi hizmetlerinin sunulması sırasında
bağlı olmak zorunda oldukları kurallar şeklinde belirlenir. Örneğin hemşireler için ilk etik
kodları Florance Nightingale andı ile belirlenmiştir.
Bakım Etiğinin bakım veren ve bakılan bireyler açısından sunduğu bazı yararlar var-
dır. Örneğin;
• Bakım sunan kişi veya kuruluşun davranışlarını ve sorumluluğunu belirler. Zarar-
dan kaçınma, zararlı etken ve koşulları ortadan kaldırma ve önlemeyi içerir. Buna
zarar vermeme denir.
• Sorunların hem hastalıkta hemde sağlıkta görülmesini sağlar. Bakım veren taraf
açısından motivasyon, tutarlılık, mesleki tatmin, dayanışma ve süreklilik sağlar.
Bakılan birey açısından inanma, sadık kalma ve ahlaki ilkeler doğrultusunda tutar-
lı ilişkisinin yarattığı güven duygusuna sebep olur. Buna sadakat denir.
• Birey için iyi olanı yükseltir. Buna yarar sağlama denir.
• Hasta ile ilgili yapılan uygulamalarda doğru kayıt tutulmasına neden olur. Buna
doğruluk denir.
• Tedavi ve bakımda kullanılan araç gereç-donanım kaynakları, kişilerin yetki, yete-
nek ve yeterliliklerinin eşitlik ilkesine uygun dağılımını sağlar. Buna adalet denir.
• Bakım eylemi sırasında karşılaşılabilen baskı ve önyargıları engeller. Bireye ait bil-
gilerin saklanması, gerçeği söylemeyi gerektirir. Buna güvenirlik denir.
• Mesleğin toplumsal değerini güçlendirir. Etik ve manevi olarak prensip sahibi ol-
mayı sağlar. Buna dürüstlük denir.
• Karar verme özgürlüğü ve bağımsızlığını sağlar sağlar. Buna otonomi adı verilir.
• İnsanın yaşamına, haklarına, duygu ve düşüncelerine, başkalarına zarar vermediği
sürece davranışlarına ve onuruna saygılı olmayı ifade eder. Buna İnsan onuruna
saygı denir.
BAKIM HİZMETLERİNİN DENETLEME MEKANİZMALARI

Yaşlı bakım hizmetleri ile ilgili denetleme yetkisi, aynı zamanda hizmetin sağlanmasından
da sorumlu olan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumuna aittir. Kurum bu yet-
kisini 2828 sayılı kanunun 9. Maddesinin (g) fıkrasında belirtildiği üzere ‘Kuruma bağlı
olanların dışında kurulacak Sosyal Hizmet Kuruluşlarının açılış iznine, her türlü standart-
larına ve işleyişlerine ilişkin esasları, varsa ücret tarifelerini tespit etmek, denetimini yap-
mak ve bu esaslara uymayanların faaliyetlerini durdurmak’ hükmüne bağlı olarak uygular.
Aynı kanunun 34. ve 35. Maddesinde ise ‘Açılacak özel kurumların açılış izni, standart-
ları ve denetleme esasları bir yönetmelikle düzenlenir’ denilmektedir. Bu maddeler doğ-
rultusunda Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği 07.08.2008
tarih ve 26960 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelikle
gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişilerine ait huzurevlerinin ve bakımevlerinin açılış,
hizmet, personel ve işleyiş koşulları ile ücret, denetim, devir ve kapatılma işlem ve esasları
SHÇEK tarafından belirlenmektedir.
İlgili yasanın öngördüğü esaslar doğrultusunda yaşlıya yönelik var olan hizmetlerin
iyileştirilmesi ve yeni hizmetlerin başlatılması çalışmaları;
• SHÇEK Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi Yönet-
meliği,
• Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği,
• Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde açılacak Huzurevlerinin kuruluş ve İşle-
yiş Esasları Hakkında Yönetmelik
• Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmet-
leri Hakkında Yönetmelik
olmak üzere 4 farklı yönetmelik ile yürütülmektedir.

HUKUKİ SORUNLAR
Yaşlı bakımı sırasında hukuki sonuç yaratacak pek çok sorunla karşılaşılır. Bunların ba-
şında yaşlının ihmali ve istismarı gelmektedir. Yaşlı istismarı dendiğinde ailede ve kurum-
sal bakım yapan yerlerde yaşlılara karşı yapılan bedensel, ekonomik ve psikolojik nedenli
istismarlar anlaşılmalıdır.
Uluslararası Yaşlı İstismarının Önlenmesi Kuruluşu ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
Toronto Deklerasyonu’na göre yaşlı istismarı “Güven beklentisi olan herhangi bir ilişkide
yaşlıya zarar veren veya strese sokan tek ya da tekrarlayan uygunsuz davranışlarda bulu-
nulmasıdır” anlamınına gelmektedir.
Yaşlı istismarı olarak bilinen kavram, ilk olarak 1975’te İngiltere’de, bakıma muhtaç bir
yaşlının kendisine bakan bir aile üyesi tarafından fiziksel istismara uğramasını tanımlayan
bir bilimsel olgu ile ortaya çıkmıştır. Korkutma, sömürme ve fiziksel, duygusal ve psiko-
lojik açıdan zarar verme durumları yaşlı istismarının genel belirleyicilerindendir. Yaşlı
ihmali, pasif ve aktif ihmal olarak iki farklı şekilde tanımlanabilir. Aktif ihmal, yiyecek,
su barınma, giyinme, tıbbi ve duygusal destek gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasındaki
eksiklik ve yetersizliktir. Yaşlıya bilinçli olarak (kasıtlı) fiziksel ve duygusal acı vermeyi de
içermektedir. Pasif ihmal, zarar verme niyeti olmadan bakıcı kişinin, yaşlı bireyin temel
ihtiyaçlarını karşılamada yanlış davranışıdır
Yaşlı ihmali ise, aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları, özel bakıcılar yaşlıya bakmakla
yükümlü bireylerin yaşlının günlük gereksinmelerini karşılamamasıdır. Yaşlı istismar ve
ihmal türleri şöyle sıralanabilir;
1. Fiziksel İstismar; Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı
verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta
tutma gibi eylemleridir. Örnek olarak tekme atma, tokat atma, itme, vurma, sars-
ma, dövme ya da kötü niyetle ilaç uygulama bunlar içinde sayılabilir.
2. Psikolojik İstismar; yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla strese
sokan davranışlardır. Örnek olarak sözel saldırı, küçümseme, aşağılama, gözda-
ğı verme, tehdit etme, utandırma, sürekli eleştirme, korkutma, lakap takma, zorla
çevresinden ayırma bunlar içinde sayılabilir.
3. Cinsel İstismar; Yaşlının isteği dışında dokunma, tecavüz, zorla soyunma, açık şe-
kilde cinsellik içeren fotoğraf çekme türünde cinsel ilişkiye girilmesidir.
4. Ekonomik İstismar; yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal olmayan
şekilde kötüye kullanılması veya çalmasıdır.
5. İhmal; Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz ih-
tiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede istek-
siz davranarak veya reddederek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermektir.
Örnek olarak yeme, giyinme, ısınma, kişisel hijyen gibi gereksinimlerin karşılan-
maması, duygusal-sosyal uyarının sağlanmaması, uzun zaman yalnız bırakılması
bunların başında sayılabilir.
Yaşlının rahatsızlıkları nedeniyle diğer bireylere, özellikle bir bakıcıya bağımlı olması
istismar olasılığını artırabilir. İstismar yaygın olmakla birlikte, çok sayıda istismar olgusu
rapor edilmemekte ve gizli kalmaktadır.
Yaşlı istismarı uygulayan kişiler genelde; aile üyeleri (eş, çocuk, kardeş vb.), akrabalar,
bakıcılar ve yaşlı ile etkileşimde bulunan diğer kişilerdir. Ailedeki yaşlı istismarı, yüzde
13 oranında eşler, yüzde 2 oranında çocuklar ve yüzde 21 oranında akrabaları tarafından

yapılmaktadır.
İhmal, istismar ve şiddet bir suçtur. Yasalara göre bu durumdan şüphelenildiğinde adli
makamlara bildirmek zorunluluğu vardır.

ETİKSEL SORUNLAR
Etik sorunlar, bakım sırasında hasta ve bakım veren arasındaki ilişkinin iyi olmasıy-
la ilgili tereddütlerin veya itirazların ortaya çıktığı durumlardır. Etik sorunlar, ya bakım
sırasında gerekli davranışın biçimlendirilmesi ilgili belirsizlik yaşanması veya üzerinde
uzlaşmaya varılmış davranış biçimine uyulmaması gibi iki ana grupta toplanılabilir. Genel
olarak bunların ilki “etik ikilem” ,ikincisi “etik ihlali” olarak adlandırılmaktadır.
Etik ikilem tedavi sırasında mesleki bilgilerin kullanılması ile ilgili çelişkidir. Örneğin
tedaviyi durdurarak acıyı dindirme yaşamı koruma ilkesi ile çelişir. Diğer örnek, hastanın
sırlarını söylememe mahremiyet ilkesine dayanır, ancak intihar edebilecek hastanın du-
rumunu söylemek sır tutma ile gerçeği söyleme ilkesi arasında kalınan bir tür ikilemdir.
En çok karşılaşılan etik problemlerin ana başlıkları şunlardır:
• Doğruyu söylememe
• İşbirliğini reddetme
• Yetersizlik
• Yetki azlığı
• Hasta yararına karar vermede güçlük
• İlacın kötüye kullanımı
• Bireylerin denek olarak kullanılması
• Hekim istemini uygulama/uygulamama
• Yetersiz koşullarda çalışmayı reddetme
• Bilgilerin gizliliğini paylaşma
• Yaşamı destekleyici tedavilerin/araçların sonlandırılması
• Şüpheli ilaç istismarının rapor etmeme
• Bilgi vermeme
BAKIM HİZMETLERİNE TOPLUMUN BAKIŞI

İnsanlar yaşlandıkça bedensel yönden zayıflarlar. Eski çağlardan beri bedensel zayıflıklara
sahip olma toplum için bir alay konusu olabilmektedir. Günümüzde bununla ilgili çok
önemli değişiklikler olduğu, zamanla aşınan bedeninden dolayı yaşlılara yardım ve des-
tek verilmesi prensibi benimsenmiştir. Bu anlayış günümüzün sosyal devlet ve dayanışma
anlayışını doğurmuştur. Güçlünün güçsüsü ezdiği toplum bugünün güçsüze yardım top-
lumuna dönüşmüştür.
Dünya ölçeklerine paralel anlamda Türk toplum yapısıda hızla değişmektedir. Eski-
den sosyal bir problem gibi görülmeyen yaşlılık yenilerde artık bir problem olarak algılan-
maktadır. Ancak bu durumun kurumlara dönüşmesi ile gecikmeler ve direnmeler vardır.
Örneğin, bakım algısı hala bir hayır işi şeklinde yorumlanmakta, yardımlaşma prensiple-
rine göre sürdürülmektedir. Bunun yaşlının bir “hak” talebi şeklinde olabileceği ve sosyal
devletin bir parçası olduğu bilinci henüz tam olarak yerleşmemiştir.
Türkiye’de aile bireyleri arasındaki bağın halen güçlü olması, yaşlıların yaşam ve ba-
kım alanlarını belirlemedeki tercihlerininde farklı olduğunu göstermektedir. Türkiye’de
yaşlıların yakın sosyal çevresi çok iyi işlemektedir. Yaşlı kendisine eş, çocuk ve yakın akra-
balarının bakmasını tercih etmektedir. Bu durum zaman zaman ekonomik yetersizlik ne-
deni ile olabildiği gibi daha çok da toplumun diğer bireylerinin bakım hizmetleri üzerine
oluşturduğu ön yargılar ile ilgilidir. Yapılan bir çalışmada her 10 yaşlıdan 7’sinin çocukları
ile ya aynı evde ya da çocukları ile aynı binada, sokakta veya mahallede oturduklarını
göstermektedir. Cinsiyetler arasında çok belirgin bir farklılık görülmemekle birlikte genel
tercihin çocuklarla veya çocuklara çok yakın oturmak olduğu anlaşılmaktadır. Böylesi bir
tercihin, gerek yaşlı gerekse de yaşlının çocukları açısından sosyal ve ekonomik olarak
oldukça avantajlı olabileceği düşünülebilmektedir. Kapalı toplumlarda yaşlısına bu şekilde
bakım vermeyi seçen diğer aile bireylerinin yaşlıya olan ihmal veya istismarları toplumun
tepkisi nedeniyle dile gelmez ve sürdürülür. Kalitesiz bakım devam eder. Örneğin, annesi-
nin alışverişini yapmayan ihmal sahibi bir oğul toplum tarafından ayıplanır.
Toplumdaki diğer bir yanlış kanı, devletin bakım verdiği huzurevler veya bakım evleri
ile ilgili olandır. Huzurevleri toplum gözünde bakım verilmeyen yaşlının atıldığı yerler
olarak algılanır ve fikri çoğunlukla reddedilir. Tabi ki evdeki ihmal ve istismarlar bakım
koşullarında da karşımıza çıkabilmektedir, ancak tercih nedeni olarak arttıkça denetim
mekanizmalarıda daha iyi işleyecektir.
Toplumda bakım hizmetlerinin evde işin profesyoneli olarak birine devredilmesi dü-
şüncesi özellikle maddi kaynakları iyi olan kesimlerde giderek kabul görmeye başlamıştır.
Evde bakım parası ile ilgili gelişmelerde bunu destekler boyuttadır. Bu durum sosyal dev-
let anlayışının azda olsa yaşlı topluma getirdiği refah açısından önemlidir. Burada temel
sorun, bakıcıya güven, bakım sırasındaki oluşabilecek olumsuzluklara karşı kaygı, yaşlı-
nın olduğu kadar, evin ve değerli eşyaların zarara uğrayabileceği düşüncesidir. Bu noktada
bakım hizmetleri ile ilgili bir garantör mekanizma aranmaktadır. Geleneksel anlamda ise
daha önce ev, temizlik işlerinde çalışan konunun yabancısı bireyler ile Türkiye’de oturma
izni bile olmayan daha ucuza hizmet veren yabancı kökenli bakıcılar bakım pazarını oluş-
turmaktadır. Türkiye’de yeni dönemlerde belediye ve sivil toplum örgütleri bakım serifika
programları açmakta, yüksekokullarda bununla ilgili bölümler yaygınlaşmaktadır. Tür-
kiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığının bu konu ile ilgili eylem
planlarını ve bakım programlarını açıklayan dökümanları, internet ortamından eğitim
çalışmaları mevcuttur.
BAKIM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ AHLAK VE DİNSEL KURALLAR

Bakım hizmetleri ile ilgili etiksel her kavram ahlak ve dinsel açıdan da geçerlidir. Dini
inanç, kelime anlamı ile bir düşünceye bağlı bulunma, bir dine inanma, inanılan şey,
görüş, öğreti anlamında olup, inançlar bireylerin yaşam biçimini, tutumlarını, sağlık ve
hastalık hakkındaki duygularını etkileyerek davranışlarına rehberlik ederler. Bilimsel
araştırmalara göre hasta bakım hizmetleri sırasında dini ve ruhani hayatla ilgili konular
gündeme gelmektedir. Bu nedenle bakım verenin hastanın biyolojik olduğu kadar dinsel
durumunu da tanıması gerektiği söylenir. Çünkü hastanın dinsel yaşantısı onun biyolojik
ve psikolojik yapısını da etkiler. Örneğin birçok insana göre hastalık, bireyin sabrını öl-
çen bir sınama sistemidir. Hasta bazen hastalığını günahkârlığa karşılık bir ceza görerek
reddedebilir. Aile ve sağlık personelini istemeyebilir. Ölümcül bir hastalık için savaşmayıp
kendini ölüme terk edebilir. Hastalıklarla ilgili “bu neden bana oldu?” ya da “neden tanrı
bu hastalığı bana verdi? ”soruları ile kendini sorgulayabilir.
Din olgusunun yerleştiği toplumlarda, din ve inanç kuralları hem bakım şartlarını
hem de bakımın içeriğini etkiler. Örneğin İslamiyet’te kadın hasta, mahremiyet kuralları
açısından kadın bakım verenleri tercih eder. Aynı şey zaman zaman erkek hasta içinde
geçerlidir. Yine evin diğer bireylerimde bakım verenin cinsiyetine kendi mahremiyet ko-
şulları içinde karar verir.
Osmanlı İmparatorluğu’ nda birçok ırktan, milletten, dinden insanlar yüzyıllarca bir arada
yaşamıştır. 2. Abdülhamit 1896 yılında Darülacezeyi kurduğunda midraş, şapel ve camiyi
de inşa ettirmiştir. Yine İstanbul darülaceze Müdürlüğünde de, midraş, şapel ve mescid yan
yana bulunmaktadır.
Örneğin Yehova şahitleri, yaşamı tehdit eden durumlarda bile kan transfüzyonunu
kabul etmezler. Musevilerin bir kolu olan Brastlav Hasidizmi yandaşları, modern tıbba ve
psikiyatriye karşı olumsuz bir tutum içindedir. Oruç tutulan aylarda, hasta oruç tutmakta
ısrarlı ise gün içinde alınan ilaçları aksatabilir. Kan verme ve serum almanın orucunu
bozabileceğini iddia edebilir. Bayramlarda yiyeceklerine yeterli özeni göstermeyebilir.
Bu nedenle bakım alan bireyin inanç ve inanç düzeyi dikkatle izlenmelidir. Onu ra-
hatlatacak bazı inanç uygulamaları, örneğin dua etmek, motive edilebilir. Ancak inanç
uygulamalarının ona zarar vermesine de engel olunmalıdır (ilaç almayı reddetmek). Ba-
kım veren kişi açısından hasta ile kendi dinsel duygularını çok karşı karşıya getirmemeye
çalışmak, dinsel tutumları konuşurken rahat olmak, hasta ve ailesinin içinde bulunduğu
durumu anlar açısından değerlendirmek yerinde olur. Ancak bakım verenlerin hastaları
ile konular konuşurken onlarda “dindar insanlar daha iyidir, dindar olmayanlar daha kö-
tüdür” şeklinde bir sonuç ortaya çıkmasına imkan vermemek gerekmektedir.
Son zamanlarda, dini inancın hastalıklardan koruyucu ve iyileştirici etkisi konusunda
gerek halk kesimi gerekse tıbbi otoriteler arasında olumlu bir kanı vardır. Ancak hastalara
tıbbi yöntemler dışında dua etmelerini önermekle ilgili etik sorun bulunmaktadır.
Bazı dini kurallar sağlığa zararlı sigara, alkol ve uyuşturucuyu yasaklayarak sağlığa da
koruyucu etki yaparlar. Dini ayinler depresyonu engelleyebilir, tansiyon arteryel üzerine
olumlu etki yaratabilir.
Din ve sağlık bireylerin en çok önem verdiği iki önemli kavramdır. Geçmişte bireylere
iki hizmeti de götüren aynı kişilerdir. Bugün bu alanlar ayrılmada hastanın yaşamı üzeri-
ne benzer derecelerde etkin olabileceği unutulmamalıdır.
Özet
Yaşlılık, normal bir süreç olup, bireylerin fizyolojik ve ruhsal Din ve sağlık bireylerin en çok önem verdiği iki önemli kav-
güçlerini yavaş yavaş ve geri dönüşümsüz olarak kaybetme ramdır. Bilimsel araştırmalara göre hasta bakım hizmetleri
durumu olarak tanımlanabilmektedir.Dünyanın birçok ül- sırasında dini ve ruhani hayatla ilgili konuların bakım alan ve
kesinde, sosyal devlet anlayışı ile yaşlılıkta ortaya çıkan bazı bakım veren arasında bir gündem oluşturduğunu saptamış-
bakım problemleri devlet eliyle çözülmektedir. Türkiye’de lardır. Bu nedenle bakım verenin hastanın biyolojik olduğu
yaşlılıkla ilgili bakım hizmetlerini Sosyal Hizmetler ve Ço- kadar dinsel durumunu da tanıması gerektiği söylenir. Din
cuk Esirgeme Kurumu yürütmektedir. Buna göre kurum, olgusunun sıkı yerleştiği toplumlarda, din ve inanç kuralları
belli bir yaşın üstünde bakıma ihtiyacı olan ve maddi güçten hem bakım şartlarını hem de bakımın içeriğini etkiler. Dini
yoksun yaşlılara evde bakım parası adı altında maddi yardım ve ahlaki kurallar hastaların yemek yemesinden bakılma bi-
yapmaktadır. Diğer taraftan yoksul veya yoksul olmayan yaş- çimine kadar birçok alana olumlu ya da olumsuz etki yapar.
lılara ise huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabili- Türkiye’de aile bireyleri asındaki bağın halen güçlü olması,
tasyon Merkezleri, Özel Huzurevleri, Yaşlı Bakım Merkezleri yaşlıların yaşam ve bakım alanlarını belirlemedeki tercihleri-
ve Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları bünyesinde açılan Hu- nin de farklı olduğunu göstermektedir. Yaşlıya daha çok eşi,
zurevleri yoluyla yatılı bakım desteği sunmaktadır. Bu ku- çocuğu veya yakın akrabası bakmaktadır. Bu durum zaman
rumlar işleyişleri ve finansmanlarını belirlenmesi açısından zaman ekonomik yetersizlik nedeni ile olabildiği gibi daha
da sosyal hizmetlere bağlı olarak çalışırlar ve denetlenirler. çok da toplumun diğer bireylerinin bakım hizmetleri üze-
İnsan yaşamında hastalık ve bakım dönemleri birey için en
rine oluşturduğu ön yargılar ile ilgilidir. Türk toplumunda
güçsüz ve mutsuz dönemlerdir. Bu dönemlerde bakım veren-
huzurevleri hala kolay kabul edilebilir bir düşünce değildir.
lerin çok önemlidir. Ancak bu bakımı sağlarken bazı uymak
Huzurevleri toplum gözünde bakım verilemeyen yaşlının
zorunda olunan kurallar vardır. Buna etik kurallar denir.
atıldığı yerler olarak algılanır. Bu konuda yakınını “huzure-
Buna göre bakım sırasında yararlılık, zarar vermeme, hasta
vine” gönderen bireyler üzerine diğer bireylerin vicdani ve
özerkliğine saygı ve adalet başta gelen 4 ana etik ilkedir.
yargılayıcı baskısına rastlanır. Buna karşın bakım hizmetleri-
Bakım sırasında ortaya çıkan etiksel sorunlar “etik ikilem”,
nin evde işin profesyoneli olarak birine devredilmesi düşün-
ikincisi “etik ihlali” olarak ikiye ayrılırlar. Etik ikilem tedavi
cesi özellikle maddi kaynakları iyi olan kesimlerde giderek
sırasında mesleki bilgilerle çelişen durumlar, etik ihlal yan-
kabul görmeye başlamıştır. Evde bakım parası ile ilgili geliş-
lış uygulamalardır. Etik ikileme örnek, acı çekmemesi için
melerde bunu destekler boyuttadır. Bu durum sosyal devlet
hastanın hayatına son verme, atik ihmal hastanın ilaçlarını
anlayışının azda olsa yaşlı topluma getirdiği refah açısından
vermemedir.
önemlidir. Türkiye’de yeni dönemlerde belediye ve sivil top-
Yaşlı bakımı sırasında hukuki sonuç yaratacak pek çok so-
lum örgütleri bakım sertifika programları açmakta, yükseko-
runla karşılaşılır. Bunların başında yaşlının ihmali ve istisma-
rı gelmektedir. Yaşlı istismarı dendiğinde ailede ve kurumsal kullarda bununla ilgili bölümler yaygınlaşmaktadır. Türkiye
bakım yapan yerlerde yaşlılara karşı yapılan bedensel, eko- Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığının
nomik ve psikolojik nedenli istismarlar anlaşılmalıdır. İhmal, bu konu ile ilgili eylem planlarını ve bakım programlarını
istismar ve şiddet bir suçtur. Yasalara göre bu durumdan şüp- açıklayan dokümanları, internet ortamından eğitim çalışma-
helenildiğinde adli makamlara bildirmek zorunluluğu vardır. ları mevcuttur.
1. Birleşmiş Milletler tarafından 12 Nisan 2002’de 6. Yaşlıya bakım verenin güç kullanarak vücuda zarar ver-
İspanya’nın başkenti Madrit’te gerçekleştirilen Uluslararası me, ağrı verme tarzındaki istismara ne tip istismar adı verilir?
Madrit Yaşlanma Hareketi Planı çerçevesinde yaşlılık kavra- a. Fiziksel
mı ile ilgili hangi sonuç kabul edilmiştir? b. Psikolojik
a. Parası olamayan yaşlılar devletin onlara sağladıkları c. Cinsel
bakımevlerinde yaşarlar.
d. İhmal
b. Devletin yaşlıya sağladığı hizmetler, yaşlının devlet-
e. Ekonomik
ten alması gereken bir “hak” olarak görülmelidir.
c. Hasta yaşlı isterse kendi hayatına son verebilmelidir.
d. Her ülkede bulunan sasyal hizmetler birimleri muh- 7. Bilerek veya bilmeden yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç,
taç yaşlıları saptamakla yükümlüdür. tıbbi cihaz ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorum-
e. Yaşlılık geri dönüşümsüz bir dönemdir. Bu dönemde luluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya redde-
aslolan yaşlının huzur içinde ölmesidir. derek yaşlıya duygusal, fiziksel acı ve sıkıntı vermek tarzın-
daki istismara ne isim verilir?
2. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmetlerin sorumluluk- a. Fiziksel
larından değildir? b. Psikolojik
a. Kişi ve ailelerin kendi bünye ve şartlarından doğan
c. Cinsel
veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve
d. İhmal
sosyal yoksunluklarının giderilmesine yardımcı olur.
e. Ekonomik
b. Yaşlılar için gerekli eğlence, gezi hizmetlerini hazırlar
ve yürütür.
c. Kişi ve ailelerin kendi bünye ve şartlarından doğan 8. Yaşlıya bakım verenin, yaşlıya ait para veya malı yasal
veya kontrolleri dışında oluşan İhtiyaçlarının karşı- olmayan şekilde kötüye kullanılması veya çalması tarzındaki
lanmasına istismara ne isim verilir?
d. Sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine a. Fiziksel
yardımcı olunmasına b. Psikolojik
e. Hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilme- c. Cinsel
sinine yardımı amaçlayan sistemli ve programlı hiz- d. İhmal
metler bütünü” dür. e. Ekonomik
3. Ülkemizde huzurevleri hangi kuruma bağlıdır?
a. Devlet bakalığına 9. Yaşlıya bakım verenin sözel veya sözel olmayan yolla
b. Sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme kurumuna strese sokan davranışlar tarzındaki istismara ne isim verilir?
c. Belediyelere a. Fiziksel
d. Çalışma bakanlığıma b. Psikolojik
e. İl genel meclisine c. Cinsel
d. İhmal
4. Aşağıdakilerden hangisi tıp etiğini oluşturan 4 ana ilke- e. Ekonomik
den biri değildir?
a. Yararlılık
10. Ulusal eylem planı hangi yıl devreye girdi?
b. Zarar vermeme
a. 2006
c. Hasta özerkliğine saygı
d. Adalet b. 2005
e. Çaresizlik c. 2008
d. 2002
5. Aşağıdakilerden hangisi bakım veme sırasında karşılaşı- e. 2009
lan etiksel sorunlardan biri değildir?
a. Doğruyu söylememe
b. Bireylerin denek olarak kullanılması
c. Hasta bilgilerini paylaşmama
d. İlacın kötüye kullanımı
e. Şüpheli ilaç istismarının rapor etmeme

1. b Yanıtınız yanlış “Bakım Hizmetleri ile İlgili Yasal http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/modul_
Düzenlemelerin Tanımlanması” ise başlıklı konuyu pdf/720S00010.pdf
yeniden gözden geçiriniz. h t t p : / / w w w. n u r u l l a h y u c e l . c o m / n y u c e l / i n d e x .
2. b Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetleri ile İlgili Yasal php?option=com_content&view=article&id=85&Item
Düzenlemelerin Tanımlanması” başlıklı konuyu ye- id=23
niden gözden geçiriniz. http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/modul_
3. b Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Denetleme pdf/723H00001.pdf
Mekanizmaları” başlıklı konuyu yeniden gözden www.geriatri.gov.tr
geçiriniz. www..thb.hacettepe.edu.tr
4. e Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Sağlama Dinç L, Hemşirelik Hizmetlerinde Etik Yükümlülükler. Ha-
Sırasında Karşılaşılan Etiksel Sorunlar” başlıklı ko- cettepe Tıp Dergisi 2009; 40:113-119.
nuyu yeniden gözden geçiriniz. Eryılmaz B, Kamu Etiği ve Etik Liderlik, Kamu Görevlileri
5. c Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Sağlama Etik Kurulu. 13.02.2012.
Sırasında Karşılaşılan Etiksel Sorunlar” başlıklı ko- http://www.etik.gov.tr/duyurular/tasraegitim/sunumlar.htm
nuyu yeniden gözden geçiriniz. Karaöz S, Cerrahi Hemşireliği ve Etik. CU Hemşirelik Yüksek
6. a Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Sağlama Okulu Dergisi, 2000, 4(1).
Sırasında Karşılaşılan Hukuksal Sorunlar” başlıklı Tıp Etiği Elkitabı, Dünya Hekimler Birliği, Çeviri; Dr Murat
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Civaner, 2005.
7. d Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Sağlama Türk Hemşireler Derneği. Hemşireler İçin Etik İlke ve So-
Sırasında Karşılaşılan Hukuksal Sorunlar” başlıklı rumluluklar, 2009. 13.02.2012.
konuyu yeniden gözden geçiriniz. http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/hemsirelik-mesle-
8. e Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Sağlama gietigi/ hemsireler-icin-etik-ilke-ve-sorumluluklar.aspx
Sırasında Karşılaşılan Hukuksal Sorunlar” başlıklı Bilge ÖNAL DÖLEK, Evde ve Kurumda Uzun Dönemli Ba-
konuyu yeniden gözden geçiriniz. kım, klinik gelişim dergisi, 2012; 25: 95-99
9. b Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetlerini Sağlama Ayşe SAYAN, Gülgün DURAT ,YAŞLI İSTİSMARI VE
Sırasında Karşılaşılan Hukuksal Sorunlar” başlıklı İHMALİ:Önleyici Girişimler
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt: 7, Sayı:
10. c Yanıtınız yanlış ise “Bakım Hizmetleri ile İlgili Yasal 3, 2004
Düzenlemelerin Tanımlanması” başlıklı konuyu ye- Uysal A. Dunyada yaygın bir sorun: yaşlı istismarı ve ihmali.
niden gözden geçiriniz. URL: http://www.sabem.saglik.gov.
tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=2071. 09 Ocak 2007.
Yaşlı istismarı. URL: http://-tr.wikipedia.org/wiki/Yaşlı_istis-
marı - 20k. 09 Ocak 2007.
Saadettin ÖZDEMİR, Dînî Sosyal Hizmetlerin Temelleri,
SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi SDU F Sosyal Bilimler Dergisi
Mayıs 2012, Sayı:25, ss.125-138.
7
Amaçlarımız
 Yaşlının özbakımı ve hijyeni konularını açıklayabilecek,
 Yaşlı için ideal banyo ve tuvalet koşullarını sıralayabilecek,
 Yaşlıda infeksiyonlardan korunma yollarını ifade edebilecek,
 Yaşlıda beslenme konusunu açıklayabilecek,
 Yaşlıda özbakım ve güvenlik alanlarını tanımlayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Geriatri • İnterdisipliner Ekip
• Yaşlı • İnfeksiyonlar
• Bakım • Beslenme
• Özbakım • Malnutrisyon
• Güvenlik • Temizlik
• Sosyal Hizmet Alanı • Hijyen

İçindekiler
• GİRİŞ
• BİREYSEL BAKIM VE TEMİZLİK
BECERİLERİNİN TANIMI
• GİYSİ VE BARINMA KOŞULLARI
• TEMİZLİK
Temel Bakım Hizmetleri Özbakım ve Beslenme • İDEAL BANYO VE TUVALET KOŞULLARI
• ÖZ BAKIMI GERÇEKLEŞTİRME
SIRASINDA KİŞİSEL VE ÇEVRESEL
GÜVENLİK
• ENFEKSİYONLARDAN KORUNMA
• AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI
• TEMEL BESLENME İLKELERİ
Özbakım ve Beslenme
GİRİŞ
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu 65 yaş ve üzeri olarak tanımlanmış-
tır. Ülkemizde 2010 yılı rakamlarına göre 65 yaş üstü nüfus %7.1, yaklaşık 5 milyon yaşlı
seviyelerindedir. Ortama yaşam süresi ise 2008 yılında erkeklerde 70.6 ve kadınlarda 75.7
olarak bildirilmiştir.
Yaşlanmayla birlikte psikolojik, fizyolojik, bilişsel, emosyonel, sosyal alanlarda deği-
şiklikler oluşmaktadır; bir yandan fonksiyonel kapasitesi azalırken, genel olarak kronik
hastalıklar artmaktadır. Bu durum bireylerin yaşamlarını olumsuz etkilemekte, günlük
yaşam aktivitelerini yerine getirmede yetersizlik, fonksiyonel güçsüzlük, hastalık semp-
tomları ve fiziksel iyilik halinin bozulması tedaviye uyumu zorlaştırmakta ve öz bakım
gücü yetersizliğine neden olmaktadır.
Yaşlının özbakımı son derece önemlidir. Kendisinin yapabilmesi, yardıma ihtiyacı ol-
ması, bağımlı ya da bağımsız olması, fonksiyonel yapısı son derece belirleyicidir. Giyin-
mesi, barınması, yemek yemesi, güvenligi ve sürekli temizliği ve hijyeni bu özbakımın
temelini oluşturmaktadır. Bu bölümde özbakımın bu elemanları tüm yönleriyle değerlen-
dirilmektedir.
Yaşlının eviçinde, toplumda ve özbakım sırasında her aşamada güvenliği son dere-
ce önemlidir. Özellikle özbakımı gerçekleştirme sırasında özellikle evde veya kurumda
banyodan tuvalete kadar tüm özbakım temel alanlarının yaşlılara göre yapılmış olması
veya ona göre modifiye edilmiş olması son derece önemlidir. Yaşlıya göre ev ve eviçi dü-
zenlemeleri son yıllarda giderek önem kazanmaktadır. Düşmelerden, kaybolmalara, ya-
ralanmalara kadar farklı durumlar söz konusu olabilir. Yaşlının mental kapasitesine göre,
demansı, depresyonu varlığına göre süreç değişebilmektedir. Yaşlıların temel ve özel du-
rumlarla ilgili eviçi ve evdışı güvenliklerinin sağlanması son derece önemlidir.
Yaşlılarda infeksiyonlara sıklıkla rastlanmaktadır. Atipik etkenlerle, atipik klinik pre-
zantasyonlarda infeksiyonlara sıklıkla rastlanmaktadır. Klasik bir idrar yolu infeksiyonu
kendini düşme, idrar kaçırma, sepsis ile gösterebilmektedir. İnfeksiyonların önlenmesi ve
aşılama son derece önemlidir.
Yaşlılarda beslenme sorunları sıktır. Ağız ve diş sağlığından yola çıkılarak, besinin ha-
zırlanmasından besinin tüketimine, ekonomik-sosyal-medikal faktörler farklı sebeplerle
yaşlıda beslenmeyi etkilemektedir. Malnutrisyon; yani yetersiz beslenme yaşlılarda sıktır
ve erken tanınması ve tedavisi hayat kurtarıcı olabilmektedir.
Yaşlının kiminle yaşadığı, özbakımını kendisinin mi yaptığı, nerede oturduğu, evi,
sosyoekonomik ve eğitim durumu, yakınlarının ilgisi ve desteği, toplumun desteği, resmi
ve özel kurumlarının bakış açıları gibi bir çok faktör yaşlıda özbakımı ve bununla ilgi-
li parametreleri etkilemektedir. Bu sebeple her yaşlıya özgü değişik faktörler bu süreci
etkilemektedir. Burada daha çok genel hatlarıyla özbakım konusu işlenmektedir, elbette
bireysel yaşlıya ve ortamına özgü değişiklikler olabilmektedir.
Yaşlıya saygı, yaşlıyı anlamaya çalışma ve yaşlıya yardım geriatrinin tüm alanlarında
en temel kuralı ve felsefeyi oluşturur. Özbakım uygulamasında da bu felsefe geçerlidir.
BİREYSEL BAKIM VE TEMİZLİK BECERİLERİNİN TANIMI

Her yaşlının bakım ihtiyacı farklıdır. Ancak özbakım genelde değişmemektedir. Kro-
nolojik yaş bakım ihtiyacının belirlenmesinde tek başına bir anlam ifade etmemektedir.
Önemli olan yaşlının bağımsızlık derecesidir. Bunun anlaşılması da her yaşlının bireysel
gereksinim ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile olmaktadır. Yaşlının nerede yaşadığı ve ki-
minle yaşadığı son derece önemlidir. Özbakımda da barınma, yemek yapma ve yeme,
temel ve enstrumental günlük yaşam aktivitelerini yapma önemli yer almaktadır. Tek ba-
şına yaşayan ve demansı olan bir yaşlının yemek hazırlamasındaki zorluk ve tehlikeler
veya günde 8-10 çeşit ilaç kullanan bir yaşlının ilaca ulaşmasındaki sorunlar ve ilaç kulla-
nımında yardım ihtiyacı gereksinim olarak o yaşlıda diğerlerinden daha önemli olabilir.
Dolayısı ile tüm olası bireysel bakım ihtiyaçları ve bunlara özgü temizlik becerilerinin
tanımı önemlidir.
Her yaşlının özbakımında bazı temel ihtiyaçlar vardır. Beslenme, boşaltım, hareket,
giyinme ve vücut ısısının korunması, yardımcı cihaz kullanımı, ilaç kullanımının düzen-
lenmesi alanlarındaki bireysel bakım ihtiyaçları ortaya çıkarılmalıdır.
Günlük yaşam aktiviteleri ve enstrumental günlük yaşam aktivitelerinin ve bunları
değerlendirne testlerinin bilinmesi özbakımda da son derece önemlidir. Yaşlının bağım-
sızlık derecesini anlamaya yönelik ve günlük bireysel bakım ihtiyaçlarını da ortaya çıkaran
testlerdir. Bulaşık, çamaşır, ütü, yemek yapma, alışveriş, evdeki temel aletleri kullanabilme
gibi ögeleri yapıp yapamadığını, yardıma ihtiyacı olup olmadığını saptayan enstrumental
günlük yaşam aktiviteleri testleri son derece önemli ve belirleyicidir. Özbakımda özellikle
hareket, banyo, temizlik, idrar ve gayta yapabilme, yemek yeme, giyinebilme son derece
önemli yer tutar.
Yaşlı hastalarda fonksiyonel yetersizlik sık karşılaşılan bir durumdur. Bu da özbakımı
da etkilemektedir. Çeşitli yaşa bağlı değişiklikler, sosyal faktörler veya hastalıklar nedeniy-
le gelişebilir. Yaşlı hastanın kendine bakım kapasitesi günlük yaşam aktivitelerinin değer-
lendirilmesiyle ölçülür. Günlük yaşam aktiviteleri temel (GYA) ve enstrümantal günlük
yaşam aktiviteleri (EGYA) olmak üzere 2 gruba ayrılır.
65 yaş üzerindeki grubun %25’inde, 85 yaş üzerinde ise %50’sinde temel GYA’de bağım-
lılık tespit edilmiştir. Bu bağımlılık kardiyovasküler hastalıklara, demansa veya kas-iskelet
sistemi hastalıklarına bağlı olabilir. Yaşlının izlemi boyunca gelişebilecek sorunların tes-
piti ve özbakım ihtiyacını, bireysel bakım ihtiyaçlarını anlamak açısından her hastanın
bazal seviyesinin saptanması önemlidir. GYA veya EGYA’de saptanan düşüşler depresyon,
demans, düşme, inkontinans, görme problemi veya diğer hastalıkların habercisi olabilir.
Bu testlerden alınan puanlardaki düşüşe neden olan medikal bir sebep bulunamazsa des-
tekleyici yaklaşımlar önerilmelidir. Özbakımın ihtiyaçlarının saptanması ve bunlardaki
değişiklikler bizlere yaşlının sağlık durumu hakkında da bilgi vermektedir.
Bu alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Gün-
lük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Bu testin amacı hastanın günlük işlerinde ne yaptığını
kaydetmektedir. Hastanın ne yapabileceğini öğrenmek hedeflenmemiştir. Değerlendirilen
işler gayta kontinansı, idrar kontinansı, beslenme, yıkanma (yüz yıkama, saç bakımı, tıraş
dahil olmak üzere), giyinme, transfer, tuvalet kullanma, mobilite, basamak çıkma ve ban-
7. Ünite - Özbakım ve Beslenme 83
yodan oluşmaktadır. Hastanın bu işleri bağımsız veya yardımlı yapmasına göre puanlanır.
Alınan skor bağımsızlık derecesini gösterir, ne kadar az puan alınırsa temel günlük yaşam
aktiviteleri o kadar bağımsız yapılmaktadır.
Lawton-Broody Enstrümantal Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği (EGYA) ise işlemleri
hastanın ne derece bağımsız yerine getirdiğine göre puanlandırılır. Toplam puan 17’dir.
Alınan puan bağımsızlık derecesini gösterir, aktiviteleri yerine getirmedeki bağımsızlık
derecesi arttıkça alınan puan da artar. Bu testlerin sadece ilk değerlendirmede uygulan-
ması değil, belli aralıklarla tekrarlanması önerilmektedir. Disabilite belli bir sürede gelişen
dinamik bir süreç olduğu için hastaların belli aralıklarla bu açıdan değerlendirilmesi uy-
gun olur.
Günlük yaşam aktiviteleri kişinin özbakım ihtiyaçları hakkında önemli fikirler verir ve
yaşlının özbakımı bunlara göre şekillendirilmeli ve bireyselleştirilmelidir.
Çok yönlü yaşlı değerlendirme ölçekleri kullanılarak yaşlıların tam bağımsız, yarı ba-
ğımlı, bağımlı yaşlı; dinç sağlıklı yaşlı, kırılgan yaşlı tanımları netleştikçe yaşlının bireysel
bakım ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Kırılgan yaşlı yaştan bağımsız olarak yarı bağımlı ya
da tam bağımlı olan, çok sayıda hastalığı olan, genel durumunun daha bozuk olduğu veya
daha çabuk bozulabilen yaşlılar için kullanılan bir tanımdır.
Bireysel bakım ihtiyacına göre temizlik ihtiyacı değişebilecektir. Ancak özbakımdaki
temel alanlar değişmemekte, sadece hastanın fonksiyonel kapasitesine göre yardım ihtiya-
cı değişmektedir. Burada önemli olan bu durumdaki yaşlılara sürdürülebilir bir desteğin
devam etmesidir. Unutulmamalıdır ki kişinin özbakımının yetersiz oluşu başta depresyon
olmak üzere, kişide bir çok sosyal psikolojik ve medikal duruma sebep olmaktadır. İhtiya-
ca göre temizlik tanımlamaları ve başlıkları temizlik altbaşlığında ayrıntılı incelenmiştir.
GİYSİ VE BARINMA KOŞULLARI

Yaşlının barınma konusu son derece önemlidir. Yaşlının yaşadığı ev yaşlının öz bakımında
belirleyeci olabilmektedir. Kiminle yaşadığı önemlidir. Yalnız, eşiyle, çocuklarıyla, bakı-
cısı ile yaşaması hepsi farklı özbakım imkanları sunmaktadır. Bunun dışında yaşlı evde
değil kurumda da kalıyor olabilir. Bakımevleri, huzurevleri, rehabilitasyon merkezleri bu-
nun sık rastlanan örnekleridir. Tüm bunlar yaşlının özbakımını etkilemektedir. Buradaki
koşullara göre temel bakım değişmese de özbakımla ilgili bazı faktörler ve buralarda yatış
sebepleri ve hastalıkları sonucunda bazı özbakım yetileri değişebilmektedir.
Barınma sadece yaşanan yeri değil; yaşanan yerin ısınma, temizlik, güvenlik kısım-
larını da içermektedir. Yaşlının evini temizleyebilmesi, veya evin yaşlı için temizlenmesi
konuları elbette yaşlının fiziksel ve mental sağlığından ve ekonomik durumundan etki-
lenmektedir. Yine besinlere ulaşım için alışveriş yapmaktan, yemek hazırlamaya kadar
beslenme konusu da barınmanın içindedir ve bu konularda yardıma ihtiyacı olan veya
tam bağımlı olan yaşlılar sıktır. Tüm bu konularda belediyelerin, yaşlı ve özürlülük genel
müdürlüğünün, toplum gönüllülerinin, yaşlının yakınlarının, komşularının katkılarına
ihtiyacı olan yaşlı sayısı sıktır.
Kültürel olarak yaşlısına bakan, bakmaya çalışan ve aile dayanışması içerisinde olan
bir toplum olarak bu sorunlar ne kadar aza indirilmeye çalışılsa da özellikle değişen ya-
şam koşulları, şehir hayatında çalışmanın zorlukları sonucunda çekirdek aile tipine geçiş;
yaşlıların eğer yardıma ihtiyaçları varsa barınma dahil bir çok özbakım koşulunda zor-
lanmalarına sebep olmaktadır. Burada yasalarla ve sivil toplum kuruluşlarının destekleri
ile ve aile desteği ile özellikle barınma konusunda önemli adımlar atılmaktadır ve devam
etmelidir. Ülkemizde kurumsal bakım için 20 binlerde bir yatak kapasitesi vardır, bunun
50 bin ve 100 binli rakamlara çıkmasına ihtiyaç vardır.
Yine 2010 yılından itibaren uygulamaya geçen evde sağlık hizmeti, aile hekimi tara-
fından yaşlının evde bakımı, belediyelerin evde bakım destekleri, evde barınma ve temel
ihtiyaç destekleri gibi evde bakıma yönelik faaliyetlerin arttırılması, evde bakımın gelişti-
rilmesi son derece etkin ve ekonomiktir. Evde bakım yaşlı bakımının bugün en önemli ve
dinamik konusudur ve ülkemizde gelişmektedir.
Barınma için evin ısınmasından güvenliğine bir çok konu bu alana girmektedir. Bun-
larında her birinin ekonomik gereklilikleri vardır. Bu konularda yaşlılar zorlanmaktadır
ve desteğe ihtiyaç duymaktadır. Kişilerin daha genç dönemlerinde artık yaşam süresinin
uzayacagını da düşünerek yaşlılık dönemi için bakımla ilgili mental-ekonomik-medikal
hazırlık yapmaları çok önemlidir. Yasalardaki yeni düzenlemelerin yaşlılara barınma ko-
nularında ve tüm özbakım konularında destek vermesi de son derece önemlidir.
Yaşlıların bir arada oturduğu yaşlı evleri, yaşlı apartmanları, yaşlı mahalleleri gündüz-
leri bir arada olunan ve desteklerin sağlandığı yaşlı kreşleri, yaşlı dayanışma merkezleri
gibi örneklerin sayılarının artması ve ülke sathına yaygınlaşması da önemlidir.
Giyinme ve giysiler özbakımın son derece önemli temel alanlarındadır. Yaşlının giysi
bulması, giysilerinin temizliği, rahatlığı, pratikliği, son derece önemlidir. Yaşlı giysi içinde
kendini rahat hissetmelidir. Kendi kendime yeterliliği korumada ve desteklemede giyinme
çok önemlidir. Yaşlının giyinme konusunda demans, felç, depresyon, gibi sağlık sebepleri
veya başka sebeplerle yardıma ihtiyacı varsa mutlaka desteklenmelidir. Burada aile, bakı-
cı, devletin evde bakım sistemleri hepsi birer faktör olabilir ve daha da yaygınlaşmalıdır.
Uygun giyinme ve temiz giyinme yaşlının psikolojik olarak olumlu etkiler ve sağlığı içinde
belirleyicidir. Yaşlının oryantasyonunun bozuk olduğu, felçli olduğu, görmediği, hareket
kabiliyeti sorun olan durumlarda yardıma ihtiyacı vardır.
Giysilerin pratik, az düğmeli, rahat, bol olması belirleyecidir. Giyinmenin ve giysile-
rin basit olması önemlidir. Hatta demansı olan yaşlılarda alışkanlıklarını bozmamak için
benzer aynı giysilerin birden fazla olması psikolojik olarak rahatlatıcı ve pratik olabilir.
İdrar veya gayta kaçırması olan yaşlılarda ve genel olarak kolay çıkartılabilen giysiler ter-
cih edilmelidir.
TEMİZLİK
Temizlik kelime anlamı herkesçe bilinmektedir. Genel hijyen kuralları geçerlidir. Ancak
yaşlıda temel sorun el yıkamadan banyo yapmaya bunları tek başına yapıp yapamadığı
gerçeğidir.
Yardıma ihtiyaç durumu tespit edilmelidir. İdrar ve gayta tutamamak veya zaman za-
man kaçırmak son derece önemlidir ve uygun önlemler ve tedavi ile temizlik hedeflen-
melidir. Yine demansı olan yaşlılarda, felçli yaşlıda, depresif yaşlıda, hareket kabiliyetinde
yetersizlik olan yaşlıda temizliğin sağlanması son derece önemlidir.
Temizlik vücut temizliği, tuvalet ile ilgili temizlik, banyo ile ilgili temizlik, ağız ve diş
sağlığı farklı kısımlarda yaşlılar için ayrı ayrı ele alınmalıdır. Eger yaşlı yıkanamayacak
durumda ise silinme, tüm vücut veya bir kısmın silinmesi, bu sırada uygulanacak malze-
meler ve yöntemler yaşlı hasta için ayrı ayrı bilinmelidir.
Yatakta tam silme, yatakta saç yıkama, elbise giydirme çıkartma, ağız ve diş bakımı,
burun bakımı, kulak bakımı, kapalı gözün bakımı, tırnak bakımı, yatak ve malzemele-
rinin temizliği, tuvalette eğitim ve destek, kusma var ise kusma sonrası temizlik, duş ile
temizlik temizliğin farklı alanlarıdır. Temiz su en önemli temizlik aracıdır ancak uygun
ve gerekli durumlarda vücut temizleme ürünleri yara oluşmasını engellemektedir ve ve
hijyenik durumu desteklemekte ve infeksiyonları engellemektedir.
Temizlik bir bütün olarak ele alınmalı, bir kez değil sürdürebilir olması hedeflenmeli-
dir. Bu konuda yaşlının bağımsızlık durumu ve fonksiyonel durumu son derece önemlidir.
Evin temizliğinden, yaşlının temizliğine kadar birçok alanda yaşlının desteğe ihtiyacı ola-
bileceği gerçeği unutulmamalıdır.
İDEAL BANYO VE TUVALET KOŞULLARI

Yaşlının yaşadığı evde tuvalet, banyo ve buralara ev içinde yaşlının ulaşımı son derece
önemlidir. Kaymayan terlikler kullanılmalıdır Özellikle düşmelerin önlenmesinde ve acil
durumlarda son derece yararlıdır. Tuvalet ve banyoya giden antrede ve tuvalet yanında;
duş yanında tutunma barları olmalıdır. Tutunma kolları duvarda yatay eksende iyi sabit-
lenmiş olmalıdır. Tutunma barlarının çapı 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yüksek-
likte yerleştirilmelidir.
Banyo kapısı mekanı daraltmamak için dışarıya açılmalıdır. Banyo zemini kaymaz,
ışık ile parlamayan özellikli malzemeden yapılmalı ve döşemeler ıslak bırakılmamalıdır.
Zemin ile duvar rengi kontrast oluşturacak şekilde farklı renklerden yapılmalıdır.
Giriş ve çıkışlarda düşmelere neden olabileceğinden küvetten kaçınılmalıdır. Oturaklı
duş sistemi tercih edilmelidir. Armatürler kolay açılır kapanır özellikte olmalıdır. Banyoda
havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı güvenliği olmalıdır. Banyo dolapları ve havalandır-
ma sistemleri eşya üzerine çıkmada, ulaşılabilecek yükseklikte olmadır.
Bu konuda daha detaylı bilgiye kaynaklarda yer alan web sitelerinden ulaşılabilmekte-
dir (www.http://geriatri.org).
Burada asıl amaç eviçinde sıklıkla düşme ve acil olayların gerçekleştiği yerler olan tu-
valet, banyo ve antrede güvenliğin sağlanmasıdır. Eski evler buna göre değiştirilmeli; yeni
evlerde yaşlı mimarisine uygun evler ve özellikle tuvalet ve banyo yapıları ve yolları ve
destek sistemleri olmalıdır. Yaşlıya göre ev mimarisi önümüzdeki yıllarda daha da önemli
olacak konulardandır.
ÖZ BAKIMI GERÇEKLEŞTİRME SIRASINDA KİŞİSEL VE

ÇEVRESEL GÜVENLİK
Özbakım sırasında güvenlik; banyo-giyinme-barınma-ısınma-yemek hazırlama-konti-
nans-transfer gibi özbakım örneklerindeki güvenlikten oluştuğundan eviçi güvenlikten
yaşlının yemek yerken aspire etmesinin engellenmesine kadar farklı alanları içerebilir.
İlaçların güvenliği de bu konuya girmektedir.
Ev içi kazalar yaşlıda sık görülmektedir Bu nedenle güvenlik çok önemlidir. Yaşlının
evi hayatını kolaylaştıracak, bağımsızlığını arttıracak, düşme ve kazaları önlemeye yöne-
lik olmalıdır. Yaşlılarda düşme sık görülmektedir. Ev içi kazaların oluş nedenleri incelen-
diğinde büyük kısmına, bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal gibi önlenebilir insan hatalarının
sebep olduğu görülmüştür. Evde yapılacak küçük düzenlemeler ve destekler ile kazalar ve
bunlara bağlı yaralanmaların önemli ölçüde azaltılacağı belirtilmektedir.
Yaşlıların güvenliğinde bir başka konuda yaşlılığa bağlı ortaya çıkan fiziksel değişiklik-
ler ve hastalıklara uygun yardımcı araçların (işitme aygıtı, gözlük, baston vb) kullanımının
sağlanmasıdır. Burada mesela baston kullanımı kültürel olarak sık olmasına rağmen her
yaşlı için uygun değildir ve hatta bazen düşmelere sebep olmaktadır. Yine düşme durum-
larında kırıkların azaltılması için kalça koruyucu pedlerin kullanımı hekime danışılarak
önerilen güvenlik önlemlerindendir.
Evde yangın çıkma, gazdan zehirlenme, kesici aletlerin varlığı gibi durumlarda bazı
yaşlılarda daha sık sorun görülmektedir. Demansı olan yaşlılar, yatağa bağımlı olan yaşlı-
lar için bu tür riskler ve güvenlik daha da fazla önem kazanmaktadır.
Evde ve yaşlının üzerinde yaşlının kimlik bilgileri, bir sorun olması durumunda ula-
şacağı acil durum telefonları ve yapması gerekenler küçük notlar olarak yer almalıdır. Ev
içinde mobil telefon olması, tuşların büyük olması, yaşlının kolay kullanabilmesi, teknolo-
ji kullanılarak yaşlı evinin alarm sistemleri ile ve acil durumlarda yardım isteme sistemleri
ile modernize edilmesi ideal önerilerdendir.
Yanlış ilaç kullanımının engellenmesi önemlidir. Yaşlılar bir çok sebeple farklı ilaçlar
kullanmaktadır. Görme, anlama veya bilgi eksikliği gibi sebeplerle sıklıkla yanlış ilaç kul-
lanabilmektedirler, bunun en aza indirgenmesi son derece önemlidir.
Kaygan zeminler, eşikler, gereksiz çok eşya ve sıkışık odalar, kötü aydınlatma sıklıkla
eviçinde kazalara sebep olmaktadır. Halı, kilimler ve saçaklar; gereksiz kablolar; düşmele-
re sebep olmaktadır. Gece aydınlatmasının yetersiz oluşu da önemli bir sorundur. Bunla-
rın giderilmesi eviçi güvenlik için son derece önemlidir.
Özbakım sırasındaki güvenlik için tuvalette, banyoda veya ev içinde başka bir yerde
acil bir durumda yapılması gerekenlerle ilgili bir hazırlık planı olması son derece yararlı-
dır. Yutma fonksiyonları, yatalak olması, demansı olması, felçli olması yani yaşlının sağlık
durumu da özbakım sırasındaki güvenliği belirgin olarak etkilemektedir ve alınacak ön-
lemler buna göre bireyselleştirilmelidir.
ENFEKSİYONLARDAN KORUNMA
Yaşlılarda infeksiyon hastalıkları ve bu hastalıklarla uğraşabilmek için eğitimli sağlık per-
soneline duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır. İnfeksiyon hastalıkları 65 yaş ve üstü insan-
larda hastaneye yatışa neden olan hastalıklarda ilk onda, mortaliteye sebep olan hastalık-
larda ilk beşte yer alır.
Yaşlanma sürecinde, infeksiyon hastalıklarını kolaylaştıran fizyolojik değişiklikler
vardır. Prostat hipertrofisi, rahim sarkması, idrar torbası hastalıkları idrar yolu infek-
siyonlarını; mukosilier kleransın azalması, öksürük refleksinin azalması, sık aspirasyon,
diyabet-kronik obstrüktif akciğer hastalığı, alkol öyküsü, kalp yetmezliği, gibi kronik
hastalıklar, boğaz florasında ajan patojenlerin kolonizasyonu (Streptococcur Pnemoni-
ae, Hemofilur Influensa, Klebsiella Pnemoniçe), bakımevlerinde yatanlarda gram negatif
bakterilerin kolonizasyonu pulmoner infeksiyonların sıklığını arttırır. Hücresel immu-
nitede bozulma sonucunda gecikmiş tip aşırı duyarlılık mekanizmalarının bozulması,
lökosit fonsiyonlarının bozulması, ve humoral immunitede azalma, önemli fizyolojik
değişiklikler iken, yaşlılıkta üriner ve pulmoner sistem infeksiyonlarını kolaylaştıran ya-
pısal değişiklikler vardır.
Yaşlıların şikayetlerini doktora söylemedikleri, infeksiyon belirtilerini yaşlanmanın
doğal bir sonucu olarak algılamaları, sosyokültürel etkiler, yaşlının kognitif kapasitesinde-
ki azalmalar, demans ve depresyon sıklığının yaşlılarda artması, infeksiyon hastalıklarına
yönelik tanısal işlemlerin bu yaş grubunda güçlükle yapılması, kronik hastalıkların sayısı-
nın çokluğu, ilerleyen yaşla hastalıklara yanıtın değişmesi (ateş yanıtı, lökositoz gibi kla-
sik infeksiyon bulgularının yokluğu) yaşlıda tanıyı geciktiren faktörlerdendir. Hastalarda
sadece halsizlik, iştahsızlık, konfüzyon, inkontinans gibi infeksiyonla direk ilişkisi olma-
yan nonspesifik şikayetler vardır. Yaşlı hastalarda ateş cevabı azalmış ya da baskılanmıştır.
Hipotermi bu yaş grubunda daha sıktır. Yaşlıda ateş ancak ciddi bakteremilerde görülür.
Yaşlı hastalarda sebebi bilinmeyen ateşlerin nedeni genelde gençlere göre daha kolay bu-
lunur ve bağ doku hastalıkları (temporal arterit, polimiyalgia romatika...) ve kanserler
(lenfoma ve karsinom ) önemli ve sık sebepler arasında yer alır. Ateş cevabının azalması
ilerleyen yaşla termal hemostazda meydana gelen bozukluklar (çevre ısısının algılanması,
sudomotor cevap değişiklikleri), interleukin-1 ve tumor nekrozis faktör alfa(TNFa) gibi
endojen pirojen maddelere yanıtın azalması, hipotalamusun endojen pirojen maddelere
duyarlılığının azalması, vücut ısısı yapım ve korunumunda bozulma ile, malnutrisyon,
kronik debilite gibi faktörlerle açıklanabilir. Ateş yanıtının baskılanması sadece tanıyı ge-
ciktirmez, aynı zamanda prognozunda kötü olabileceğini gösterir çünkü ateş önemli bir
konakçı savunma mekanizmasıdır. Ateş yükseldiğinde lökositlerin migrasyonu artar, len-
fokin üretimi artar.
Yaşlılarda infeksiyon hastalıkları gençlere göre daha sık ve ağır seyreder. Enfeksiyonla-
ra bağlı komplikasyonlar daha fazladır. Yaşlılarda enfeksiyonlara bağlı mortalitenin daha
sık olması, immunitede yaşla beraber meydana gelen azalma, sıklıkla altta yatan ciddi has-
talıkların varlığı, nazokomial enfeksiyonların hospitalizasyon sıklığı sonucunda artması,
diyagnostik ve terapatik girişimlerin ve bunlara bağlı komplikasyonların bu yaş grubunda
sık olması, antibiyotik tedavi yan etkilerinin sıklığı gibi nedenlerle açıklanabilir. Bu ne-
denle yaşlıda infeksiyon tanısında hızlı tanı ve uygun antibiyotik tedaisinin hızlı başlan-
ması önemlidir.
Yaşlılarda infeksiyonlardan korunma özbakımın önemli kısımlarındandır. Tabi ki bu-
rada barınma, giyinme, ısınma, beslenme, sağlık kontrollerinin düzenli yapılması, sosyal
destek sistemlerinin iyi olması son derece önemlidir. Temizlik, hijyen, ağız diş sağlığından
barınmaya kadar bir çok faktör infeksiyonlardan korunmada önemlidir. Korunma için
özel ilaçlara gerek yoktur. Bağışıklık sistemi güçlendiricileri olarak tanıtımları yapılan bir
çok ilacın etkinlikleri tartışmalıdır ve genel olara geriatrik yaş grubunda önerilmez.
Hastanın bakım ihtiyacına göre infeksiyonlardan korunma da değişebilir. Yaşlıların ban-
yo yapılamayan durumlarda silinmesi, uygun yasal izinleri alınmış vücut temizleme ürünle-
ri kullanılarak hijyenlerinin sağlanması da bir infeksiyonlardan korunma yöntemidir.
Aşı son derece önemlidir. Geriatrik uygulamada karşılaşılan pek çok infeksiyon has-
talığına karşı elimizde etkin aşı olmaması ve varolan aşıların ise yeterince kullanılma-
ması önemli sorunlardır. Öte yandan aşılar genç erişkinlerdekine kıyasla yaşlı kişilerde
daha zayıf immün yanıt oluşturabilmektedirler. Etkin aşıların varlığı ve bunların uygu-
lanması ile hastanın korunacağı hastalıklar hakkında bilgi eksikliği, aşıların etkinliği
ve yan etkileri konusunda yanlış bilgi edinilmiş olması önemli sorunlardır. Erişkin ve
yaşlı kişilere hizmet veren sağlık personeli immünizasyona ilişkin uygulamalarına rutin
pratiği içinde mutlaka yer vermelidir. Her erişkin hasta muayenesi aşılama için bir fır-
sat olarak değerlendirilmelidir. Sağlıklı yaşlılara influenza, pnömoni ve tetanoz aşıları
yapılması mutlak bir gerekliliktir. Bu aşılara ek olarak kişilerin mesleksel, yaşam tarzı
veya seyahat gibi çeşitli faktörler de göz önünde bulundurularak diğer gerekli aşıların
da yapılması planlanmalıdır.
AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI

Oral kavite, beslenmeye başlamada ve konuşmada anahtar rol oynar. Bu nedenle oral ka-
vitenin yaşla ve hastalıklarla ilgili değişikliklerinden bahsederken bu fonksiyonlara olan
etkileri üzerinde durmak gerekir. Gastrointestinal sistemin bir parçası olarak bu sistemi
etkileyen hastalıkların tutulumunda ağız boşluğunu da değerlendirmelidir. Kolay değer-
lendirilebildiği için rutin fizik muayene sırasında mutlaka incelenmelidir. Özellikle ağız
kanserlerinin sık görüldüğü, tükrük göllenmesinin en yoğun olduğu yerler, bukkal muko-
za, yumuşak damak, ağız tabanı, dilin yan kenarları unutulmamalıdır.
Yaşlanma ile meydana gelen en önemli değişiklik dişlerin kaybıdır. Dişler yaşlanma
ile çoğunlukla çürükler ya da periodontal hastalıklar yüzünden kaybedilirler. Diş mine ve
sement adlı iki dış kaplayıcı tabakadan oluşur. Mine ağız boşluğunda kalan diş yüzeyini
kaplayan, %90 dan fazla mineralize doku içeren ve vücutta bulunan en sert madde ola-
rak bilinen yapıdır. Sement köklerin yüzeyini kaplar. Mine ve sementin altında esas diş
dokusu olan dentin yer alır. Dişin en iç kısmında pulpa adlı sinir lifleri, kan ve lenfatik
damarların bulunduğu yapı bulunur. Yaşlanma ile beraber diş rengi koyulaşır, nedeni de
zamanla mine tabakasının aşınmasına bağlı olarak alttaki daha koyu renkli dentin taba-
kasının belirginleşmesine bağlanmıştır. Mine ve sement ileri yıllarda da ağız boşluğundan
floru emerek remineralizasyona katkıda bulunur; bu da erişkinlerde çürükleri önlemede
florid kullanımını desteklemektedir.
Yaşlanma ile ağızda tükrük salınımının yavaşladığı düşünülmüştür. Ancak normal

sağlıklı bir erişkinde azalmış tükrük salınımı normal kabul edilmemelidir. Yaşlanma ile
tükrük bezlerinin yapısı değişse de yeterli salgıyı yapacak rezerve sahiptir. Bu nedenle
ağızda kuruluk yaşa bağlanmamalıdır.
Bu sebeplerle ağız ve diş sağlığı özbakımı çok önemlidir. Dişlerin varlığı, takma diş
veya protez diş kullanımlarında ki bakımları, diş kontrolleri son derece önemlidir. Varsa
çürüklerin, infeksiyonların tedavisi önemlidir. Uygun diş fırçası, diş macunu, su temi-
ninden başlayarak iyi bir ağız sağlığı son derece belirleyecidir. Yardıma ihtiyacı olan yaş-
lıların desteklenmesi ve gerekiyorsa dişlerinin temizliğinin bakıcı veya yakını tarafından
yapılması önemlidir. Diş protezlerinin temizliği de son derece önemlidir. Mantar veya
diğer infeksiyonlar açısından ağız bakımı son derece önemlidir. Ağzı yıkamak için ayrı bir
içecek kişinin tercihine göre olabilir. Ağız içi bakımı sadece diş bakımı değildir. Derinin
ve ağız içinin de bakılması ve temiz tutulması önemlidir. Yılda 1-2 kez diş hekimi kontrolü
önemlidir. Yine dudaklarının da bakımı, kurumaması önemlidir. Bu konuda krem, vaze-
lin, özel rujlar kullanılabilir. Ortamın odasının havası kuru olmamalıdır, gerekirse hava
nemlendiricileri kullanılabilir.
TEMEL BESLENME İLKELERİ

Yeterli ve dengeli beslenme her yaş grubunda olduğu gibi yaşlılarda da çok önemlidir.
Bakım, tedavi, kronik hastalıklar ve bunlara uygun beslenme programları yaşlının sağ-
lığını ve fonksiyonelliğini belirgin etkilemektedir. Yaşlılarda B12 vitamin eksikliği sıktır,
D vitamini eksikliği sıktır; bu iki vitamin sıklıkla yerine konmalıdır, hekime danışılarak;
ancak özel durumlar dışında bu iki vitamin harici bir beslenme desteğine gerek yoktur. Bu
tür ihtiyaçların doğal ürünlerle giderilmesi önemlidir.
Beslenme immün sistemi destekler, bağışıklığı arttırır, yara iyileşmesini destekler, yara
oluşumunu azaltır, dengeyi olumlu etkiler; demansın önlenmesinde ve tedavisinde dahi
önemli etkileri vardır. Yaşlının hastalıklarına göre mutlaka özel ve ayrı beslenme planı
yapılmalıdır. Hipertansiflerde tuz kısıtlaması yapılması hekime danışılarak önemli bir
destektir. Ayrıca yaşlılarda, yetişkin bireylerden farklı olarak besin alımını etkileyebilecek
faktörlere de dikkat edilmesi gereklidir.
Ağız ve diş sağlığı beslenme için temel önem taşımaktadır ve bu ünitede ayrı bir bö-
lümde yer almaktadır. Tat ve tükrük değişiklikleri, bir çok ilaç ve hastalık yaşlının iştahını
etkilemektedir. Besinlerin hazırlanması, yemeklerin yapılması, ekonomik imkanlar, aile
desteği son derece önemlidir.
Yaşlılarda da diyet yapılabilir ancak bu kişiye özgü ve hekim kontrolünde olmalıdır.
Obesite da yaşlılarda sık rastlanan bir sorundur ama malnutrisyonda sıklıkla yaşlılarda
da görülmektedir. Her yaşlı ayrı olarak değerlendirilmeli ve iki uç taraftanda ele alınma-
lıdır. Kilolu olması yaşlıda beslenmenin iyi olduğu anlamına gelmez, sarkopeni yaşlılarda
sıktır ve önemli kas güçsüzlüğü sebebi yetersiz beslenmedir. Yaşlının beslenme alışkan-
lıklarının ortaya konması son derece önemlidir. Beslenme ile ilgili sorunların ortaya ko-
nulması gereklidir.
Beslenme sorunlarının tespiti için yaşlı değerlendirmelerinde beslenmeye yönelik
tarama testleri son derece önemlidir. Mininutrisyonel değerlendirme en sıklıkla kulla-
nılan testlerdendir. Taramanın sonucuna göre yaşlı beslenme yetersizliği riski taşıyorsa,
bozukluğun şiddeti ve nedenleri saptanmalı ve uygun beslenme programı geliştirilmelidir.
Yaşlının ilaçları, metabolik durumu, hastalıkları plan çizilmesinde son derece önemlidir.
Malnütrisyon tanımı yetersiz beslenmeden aşırı beslenmeye kadar geniş bir yelpazeyi
içerir. Yaşlı insanlarda dengesiz beslenme protein-enerji malnütrisyonuna, vitamin eksik-
liklerine (vitamin B12 ve D vitamini) ve kalsiyum alımı yetersizliğine neden olur. Malnüt-
risyon yaşlı hastalarda, immunitede zayıflama, infeksiyonlara yatkınlık, yara iyileşmesin-
de gecikme, osteoporoz ve diğer ko-morbiditelere neden olmaktadır.
Sağlık personeli veya yaşlıyla birlikte kalan kişi son altı ay içinde %10 veya daha fazla
kilo kaybı veya artışı olup olmadığını sorgulamalı ve periyodik olarak yaşlının vücut ağır-
lığını değerlendirmelidir. Bu değerlendirmede tarama amaçlı Mini Nutrisyonel Değerlen-
dirme Testi kullanılabilir.
Felçli, diyabetik, demanslı, hipertansif, depresif yaşlılarda ve başka hastalıkların var-
lıklarında hastalıklarına özgü beslenme son derece önemlidir. Burada demansta beslenme
durumu ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Alzheimer hastalarında çok ya da az yeme, uygunsuz yeme şeklinde davranışlar gö-
rülebilir. Hastalığın erken ve orta evresinde bazen kontrolsüz aşırı yemeler görülebilir.
Hasta yemek yediğini unutup tekrar tekrar yemek isteyebilir. Yemek zevkleri değişebilir.
Ancak Alzheimer hastalığında asıl büyük sorun orta evreden itibaren ve özellikle ileri
evrede hastanın yeterince beslenememesidir. Hatta ne yediğini, yemek yemenin önemini,
ne zaman yediğini hatırlamayabilir. Yaşlılarda beslenme sorunları sıktır ama Alzheimer
hastalarında daha fazladır. Yaşlıda tat duyusu, koku duyusundaki azalmalar, el titremeleri
olanlarda çatal kaşık tutma zorlukları; yaşlının dişlerinin yetersiz oluşu, yaşlıda yetersiz
beslenme (malnutrisyona) olasılığını arttırmaktadır. Beslenme sorunu-yetersiz beslen-
me Alzheimer hastasında süreci kötüleştiren en önemli etkenlerin başında gelmektedir.
Hastanın genel sağlığı, infeksiyon direnci, kuvveti, dengesi, yürümesi gibi bir çok konu
beslenme yetersizliğinden olumsuz etkilenir. Yetersiz beslenme durumu mutlaka tespit
edilmelidir. Yaşlının, diğer hastalıklarına göre de uygun bir diyet planı hekimi ve varsa
beslenme uzmanı ile birlikte yapılmalıdır. Örneğin şeker hastalığı ya da hipertansiyonu
olan yaşlılarda, diyet hekim önerilerine göre ayarlanmalıdır. Hastanın kullandığı bazı ilaç-
lar iştah artırabilir ya da azaltabilir. Hastanın vücut ağırlığına, beslenme durumuna göre
ilaçlarını hekime danışmayı unutmayınız. Hastanın beslenmesi bakıcı üstündeki en büyük
sorumluluklardan biridir. Hastanın acıkma ve susama hissinin yanıltıcı olabileceğini unu-
tulmamalıdır. hastanın gün içinde aldığı besin ve sıvılarının tipini ve miktarını takip edin.
Öğünlerini düzenli alıp almadığını takip edilmeli; sık ve az öğünler yemesi sağlanmalıdır.
Sıvı alımı önemlidir. Kalp yetmezliği hastalarında sıvı miktarı hekime danışılmalıdır.
Alzheimer hastalarında yemek sırasında huzursuzluk artışı sıktır. Bu nedenle has-
tanın yemek saatlerini, yanında rahat ettiği yakınlarıyla birlikte olabileceği bir zamana
ayarlamak yararlı olacaktır. Dikkat dağıtacak sesler olduğunda yemek yemek istemiyorsa
televizyonun açık olmamasına, yemek saatinde evin içinde gürültü olmamasına dikkat
edilmelidir. Yemek sırasında hastanın dikkatini toplaması icin özen gösterilmelidir. Sade
bir masa ve sade bir yemek düzeni yararlı olacaktır. Kullanılan bardak-çatal-tabak pra-
tik, kolay tutulan, kesici olmayan, kırılmayan şekilde olursa hastanın yemek yemesi hem
kolaylaşır hem de hastaya zarar verme olasılığı azalır. Yemek yemekte zorlanan yaşlıda
yemekleri birbirine karıştırmadan, tek tek, farklı ve parlak renklerdeki (özellikle kırmızı
ve mavi parlak renklerde) tabaklarda vermek hastanın dikkatini yemeğe vermesini sağla-
yabilir. Hastaya çok sıcak yemekler vermemeye dikkat edilmelidir, üstüne dökebilir. Ye-
mesi kolay, yutmakta zorlanabileceği kadar sert olmayan besinler vermeye çalışılmalıdır.
Yaşlıda kabızlık sıktır. Bu sebeple lifli gıdalarla ve bol sebze- meyve ağırlıklı beslenmesini
sağlanmalıdır Alzheimer hastasının ne yediği hafıza açısından hastalık sürecini etkilemez
ama genel sağlığını olumlu etkileyeceğinden önemlidir.
Bütün bunlara rağmen yaşlılar kilo kaybedebilir. Yaşlı yeterince beslenemiyorsa, belir-
gin kilo verdiyse, yutma sorunları varsa veya yuttuklarını nefes borusuna, solunum yol-
larına kaçırıyorsa hekiminize danışarak ağızdan veya mideden farklı besleme yöntemleri
için alternatifler aramaya başlanmalı ve mutlaka hekime başvurulmalıdır.
Özet
Özbakım yaşlıda çok önemlidir. Kendine olan saygısı, psiko-
lojisi, sağlığı üzerinde direk etkilidir. Temizlik, hijyen, özba-
kım faktörlerinin eksiksiz ve uygun gerçekleşmesi yaşlının
hayatında son derece olumlu sonuçlar vermektedir. Burada
yaşlının sosyoekonomik ve eğitim durumu; aile desteği varlı-
ğı son derece önemlidir.
Beslenme, malnutrisyon, infeksiyonlardan korunmada öz-
bakımda temel faktörlerdendir. Yaşlının özbakım sırasındaki
güvenliğinin sağlanması, özellikle eviçi ve özbakım faktörleri
ile ilgili güvenliği son derece önemlidir.
1. Hangisi özbakım konuları arasında yer almamaktadır? 6. Hangisi yaşlılıkta ağız ve diş sağlığında konu içerisinde
a. Temizlik yer almamaktadır?
b. Barınma a. Tükrük
c. İnfeksiyonlardan korunma b. Tat
d. Güvenlik c. Mesane
e. Diyabet d. Mine ve sement
e. Dişler
2. İnfeksiyonlardan korunma için hangisi bir faktör değildir?
a. Beslenme 7. Hangisi yaşlılar için barınma yeri alternatiflerinden de-
b. Yaş ğildir?
c. Hijyen a. Ev
d. Eşlik eden hastalıklar b. Huzurevi
e. Aşı c. Aciller
d. Rehabilitasyon merkezi
3. Hangisi yaşlılarda beslenme konusunda yanlıştır? e. Bakımevi
a. Sarkopeni kas güçsüzlüğü demektir
b. Kilo kaybı önemli değildir. 8. Yaşlıda hangi vitamin eksikleri sıktır ve tedavide yerine
c. Yaşlıya göre bir beslenme programı veya düzeni ya- konulmalıdır?
pılmalıdır a. A
d. Hipertansiyonda tuz kısıtlaması önemlidir b. B12 ve D
e. Demans hastasında beslenme sorunları daha sıktır c. C
d. E
4. Hangisi ev içi güvenliğinde risklerden değildir? e. K
a. Eşikler
b. Kötü aydınlatma 9. Evde sağlık hizmetleri hangi yılda hayata geçirildi?
c. Tuvalet ve banyoda tutacak kollar olması a. 2000
d. Demanslı yaşlı b. 2004
e. Yakıcı ve kesici aletler c. 2006
d. 2008
5. Hangisi yaşlılarda temizlik ile ilgili yanlıştır? e. 2010
a. Banyo yapılamayan durumlarda silme önemlidir
b. Uygun yaşlılarda vücut temizleme ürünleri kullanı- 10. Yaşlılıklat en sık mortalite nedeni olan enfeksiyon hangi-
labilir sidir?
c. İdrar kaçırmaya uygun önlemler ve temizlik yöntem- a. Üst solunum yolu enfeksiyonları
lerine gerek yoktur b. Farenjit
d. Yaşlıya uygun bir banyo ve tuvalet önemlidir c. Prostatit
e. Vücud bçlgelerinin temizliği yaşlının ihtiyaçlarına d. Üriner sistem enfeksiyonu
göre ayarlanmalıdır. e. Sinüzit

1. e Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu yeniden Arıoğul, S, (2006). Geriatri ve Gerontoloji Kitabı MN Medi-
gözden geçiriniz. kal ve Nobel, 1. Baskı, Ankara.
2. b Yanıtınız yanlış ise “Enfeksiyonlardan Korunma” Ersanlı E, (2008). Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlı-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. lık. Pegem yayınevi, 1. Baskı, Ankara.
3. b Yanıtınız yanlış ise “Temel Beslenme İlkeleri” başlık- Bilgin Y.(2002) Yaşlı bakımında bakım standartları. Türk Al-
lı konuyu yeniden gözden geçiriniz. man Sağlık Vakfı yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
4. c Yanıtınız yanlış ise “Öz Bakımı Gerçekleştirme Sıra- Arpacı F (2009). Farklı boyutlarıyla yaşlılık. Eğitim ve Kültür
sında Kişisel ve Çevresel Güvenlik” başlıklı konuyu yayınları, Ankara.
yeniden gözden geçiriniz. Michel JP, Robine JM, Herrmann F. (2010). “Tomorrow, who
5. c Yanıtınız yanlış ise “Temizlik” başlıklı konuyu yeni- will take care of the elderly? The oldest old support ratio.”
den gözden geçiriniz. Bull Acad Natl Med. 194(4-5):793-801.
6. c Yanıtınız yanlış ise “Ağız ve Diş Sağlığı” başlıklı ko- Geriatri Hemşireliği, Akademik Geriatri Dergisi, Nuran Ak-
nuyu yeniden gözden geçiriniz demir, Imatullah Akyar 2009, 1 vol, 2 ocak 73-81
7. c Yanıtınız yanlış ise “Giysi ve Barınma Koşulları” baş-
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
8. b Yanıtınız yanlış ise “Temel Beslenme İlkeleri” başlık- Yararlanılan İnternet Kaynakları
lı konuyu yeniden gözden geçiriniz. http://www.akademikgeriatri.org
9. e Yanıtınız yanlış ise “Giysi ve Barınma Koşulları” baş- http://www.eugms.org
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. http://www.geriatri.org
10. d Yanıtınız yanlış ise “Enfeksiyonlardan Korunma” baş- http://tuik.gov.tr.
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. http://www.bgs.org.uk
http://www.shuder.org
http://www.shy.hacettepe.edu.tr
8
Amaçlarımız
 Bakım elemanının fiziksel sorunlarını tanımlayabilecek,
 Bakım elemanının psikolojik sorunlarını tanımlayabilecek,
 Bakım elemanının fiziksel ve psikolojik sorunlarının nedenlerini ve baş etme
yollarnı açıklayabilecek,
 Bakım elemanının fiziksel ve psikolojik sorunlarını engellemek için alınması
gereken önlemleri belirleyebilecek
Anahtar Kavramlar
• Bel Ağrısı • Ayarlanabilir Yükseklikler
• Depresyon • Parabolik Aydınlatma
• Ruh Sağlığı • Ergonomi
• Vücut Mekanikleri • Depresyon
• Antropometri • Ruh Sağlığı

İçindekiler
• GİRİŞ
• BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL
SORUNLARI
• BAKIM EEMANININ PSİKOLOJİK
Bakım Elemanının Karşılaşılması SORUNLARI
Muhtemel Olan Sağlık Sorunları ve • BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL
Temel Bakım Hizmetleri
Alınması Gereken Önlemler Tıbbi VE PSİKOLOJİK SORUNLARININ
Dokümantasyonun Hukuksal Yönü NEDENLERİ VE BAŞ ETME YOLLARI
• BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL
VE PSİKOLOJİK SORUNLARINI
ENGELLEMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER
Bakım Elemanının Karşılaşılması
Muhtemel Olan Sağlık Sorunları
ve Alınması Gereken Önlemler
Tıbbi Dokümantasyonun
Hukuksal Yönü
GİRİŞ
Gelişen sağlık teknolojileri, bilgi çağının getirdiği değişimler sayesinde yaşlı ve bakıma
muhtaç populasyondaki artış sağlık alanında nitelikli elemanlara olan ihtiyacı arttırmak-
tadır. Hasta, engelli ve yaşlı hizmetleri alanı, dünyada insan hakları gelişimine paralel ola-
rak son yıllarda ülkemizde de hızlı bir değişim süreci içerisine girmiştir. Bu alanda yetiş-
miş nitelikli iş gücüne ihtiyaç ülkemizde de gün geçtikçe artmaktadır. Değişim süreci ve
artan iş gücü ihtiyacı ile alanda faaliyet gösteren çalışanların bilgi ve becerilerini artırarak
kendilerini yenilemelerini gerektirmektedir.
Çalışma yaşamı, insan yaşamının her bölününe yayılan bir öneme sahip olup, bireye
sağladığı olanakların yanı sıra fizyolojik ve psiko-sosyal yönden bazı olumsuzlukları da
beraberinde getirmektedir. Çalışan bireyin sağlığı, genel faktörlerden etkilendiği gibi daha
da fazla oranda çalısma ortamından, koşullarından ve ilişkilerinden kaynaklanan risk-
lerden de etkilenmektedir. Bundan dolayıdır ki, çalısan bireyin beden ve ruh saglıgının
korunması, çağdaş bilimin temel amaçlarından biri olmustur.
Çalışma ortamından kaynaklanan sağlık sorunları açısından risk altında olan meslek
grupları arasında sağlık hizmetlerinde çalışanlar ilk sıralarda yer almaktadır . Sosyal Sigor-
talar Kururmu’ nun 2003 yılı verilerine gore çalışanlarda en fazla bel ve sırt bölgesini ilgi-
lendiren sağlık sorunları görülmektedir. Sağlık çalışanlarında da en fazla bel, sırt bölgesine
ilişkin sorunlarla karşılaşılmaktadır. Çalışanlar en çok bel-sırt bölgesine yönelik şikayetler-
le hastanelere gelmekte ve bel-sırt ağrılarına bağlı olarak hastaneye yatmaktadırlar.
Bakım elemanları, çalıştıkları ortama bağlı olarak olumsuz durumlarla karşılaşabil-
mekte ve bu nedenle çalışan bireylerin sağlıkları tehlikeye girebilmektedir. Çalışma orta-
mında sağlığa zarar veren faktörler fiziksel ve psikososyal olabilmektedir.
BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL SORUNLARI

Bakım elemanlarının fiziksel rahatsızlıkları denildiğinde akla gelen hastalıklar, kas-
iskelet sistemiyle alakalı olanlardır. Kas-iskelet hastalıkları, tüm çalışma gruplarında her
yıl 600.000 çalışandan daha fazlasını etkileyerek,işten uzak kalmaya neden olan işle ilgili
yaralanmaların üçte birinden daha fazlasını oluşturmaktadır. İşle ilgili kas-iskelet hasta-
lıkları eğilme, dönme, ağır kaldırma ve güçlü hareketlerle ilişkilidir. Bakım elemanlarında
kas iskelet sistemiyle ilgili en sık görülen rahatsızlık bel ve sırt ağrılarıdır.
Sağlık çalışanlarında en fazla bel, sırt bölgesine ilişkin sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Çalışanlar en çok bel-sırt bölgesine yönelik şikayetlerle hastanelere başvurmakta ve bel-
sırt ağrılarına bağlı olarak hastaneye yatmaktadırlar. Bel ağrısı, yetişkinlerin %60-80’ ini
yaşamlarının bir döneminde etkilemekte ve en sık 25-44 yaşlar arasında görülmektedir.
Gelişmiş ülkelerde iş gücü kaybına yol açan hastalıklar arasında bel ağrıları ikinci sırada
yer almaktadır ve üretim azalmasını etkileyen en önemli faktör olarak kabul edilmektedir. İş
yerinde ağır kaldırma, öne eğilerek çalışma, bel ve vücüdun yanlış pozisyonlarda kullanılması
gibi risk etkenlere maruz kalma ve uygun olmayan çalışma koşullarına bağlı gelişen mesle-
ki bel ağrısı sık rastlanan sakatlanma nedenidir. Günümüzde teknolojinin yaygınlaşmasına
ragmen beden hareketlerinin azalması sonucu bel ağrısı sıklığının arttığı düşünülmektedir.
Bakım elemanlarında bel ağrısı çoğunlukla bel bölgesinin zorlanması ve incinmesi
sonucunda ortaya çıkmaktadır. Yapılan çalışmalarda, bel ağrısı tekrarlayıcı ve güç isteyen
işlerin gerçekleştirilmesi, gövdenin üst bölümünün rotasyon ve fleksiyonu, tüm bedeninin
vibrasyona maruz kalması ve eşyaların elle kaldırılması arasında güçlü ilişki bulunmuştur.
İşe bağlı bel ağrıları, hemşirelerde diğer kadın çalışanlara göre 1,5-2 kat fazla görül-
mektedir. Dünyada yapılan farklı araştırmalarda hemşirelerde bel ağrısının bir yıllık pre-
velansını %45-%69 arasında bulunmuştur. Ülkemizde yapılan çalışmalarda hemşirelerin
yaklaşık olarak %65-%85’ inin bel ağrısı yaşadığı belirlenmiştir.
Bakım elemanlarında bel ağrısının yaygın olarak görülmesinin temel nedenleri ara-
sında çalışma koşulları önemli bir yer tutmaktadır. Bel ağrısı; bireyin gücünü aşan şekilde
ağırlık kaldırması, uygun taşıma gereçlerinin olmaması, personel eksikliğine bağlı olarak
fiziksel yükün artması, vücut mekaniklerinin doğru kullanılmaması ve bu konuda eğitim
eksikliği gibi pek çok nedenlere bağlanmaktadır. Mesleğe bağlı bel ağrısının bakım eleman-
ları arasında bu kadar yaygın olmasındaki en temel etken ise hasta kaldırma girişimleridir.
Hastaların vücut ağırlıklarının, bakım elemanlarının kaldırma güçlerinin üstünde ol-
ması ya da kaldırma girişimleri bakım elemanlarına yardımcı olamamaları, bakım ele-
manlarının bel bölgelerine daha fazla yük binmesine yol açmaktadır. Yapılan çalışmalarda
bel ağrısı görülme oranının, hastaları sıklıkla kaldıran bakım elemanlarında, az sıklıkta
hasta kaldıran bakım elemanlarına göre daha yüksek olduğu ortaya konulmuştur. Yine
yapılan çalışmalarda bakım elemanları, bel ağrılarının başlamasına yol açan işler arasında
hasta kaldırmayı (%35) ilk sırada göstermişlerdir ve bakım elemanlarında 5 kg’ dan faz-
la ağırlık kaldırma ile bel ağrıları görülme durumu arasında anlamlı ilişki saptanmıştır.
Aynı çalışmada bakım elemanlarının yarısından fazlasının oturma (%53.6), yerden nesne
kaldırma (%57.1), uzanma (%82.2) ve hastanın yatak kenarına çekilmesi (%53.4) gibi uy-
gulamaları doğru olarak gerçekleştirmediği belirlenmiştir.
Bakım elemanları, yaşadıkları bel ağrıları sonucunda fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunlarla
karşı karşıya kalmaktadırlar. Bel ağrılarına bağlı olarak günlük yaşam olumsuz etkilenmek-
te, hareketler kısıtlanmakta; uykusuzluk, huzursuzluk, sinirlilik, depresyon görülmekte; boş
zaman aktiviteleri ve aile için ayrılan zaman azalmaktadır. Bel ağrılarına bağlı olarak iş orta-
mından uzak kalma ve maddi kayıplar bakım elemanlarının bel ağrıları nedeniyle yaşadık-
ları diğer önemli sorunlardır. Bakım elemanlarının bel ağrıları nedeniyle işe gidememeleri,
yaşadıkları ağrı düzeyine bağlı hareketlerinin kısıtlanması ve ağrı nedeniyle huzursuzluk
yaşamaları hasta bakımına yansımakta ve bakımın aksamasına yol açabilmektedir.
Bakım elemanlarının hastaya pozisyon vermelerindeki amaç nedir, hastaya düzenli aralık-
1 larla pozisyon verilmezse ne olur?
Bakım Elemanlarında Bel Ağrısının Görülme Nedenleri

1. Hastaların Hareket Etmesine Yardım: Hastaların ortalama ağırlıkları, güçlü kadın
işçilerin %90’nın kaldırma kuvvetini aşmaktadır. Bunun yanısıra ağır kaldırma gerek-
tiren işlerde çalışan kadınların hafif işlerde çalışanlara nazaran iki kat daha fazla bel ve
sırt problemleri yaşadıkları belirlenmiştir. Hasta bireyin hareket ettirilmesi ve taşın-
ması aynı ağırlıktaki endüstriyel yük ve sağlam bireyin taşınmasından daha zordur.
8. Ünite - Bakım Elemanının Karşılaşılması Muhtemel Olan Sağlık Sorunları ve Alınması Gereken Önlemler Tıbbi
Dokümantasyonun Hukuksal Yönü 97
2. Personel Yetersizliği: Bakım elemanları hastanın kaldırılması, taşıması ve hastaya
pozisyon verilmesi sırasında yardıma ihtiyaç duymaktadır. Hasta-bakıım elama-
nı oranındaki dengesizlik bakım elemanlarının hastaya bakım verirken daha fazla
zorlanmalarına dolayısıyla bel ağrısına yol açmaktadır.
3. Çalışma Ortamının Hasta Bakımına Uygun Düzenlenmemesi: Hasta yatakları,
hasta üniteleri, banyo ve tuvaletler, tıbbi araç ve gereçlerin yeterli ve uygun ol-
maması hasta nakil ve bakım işlemlerini güçleştirmekte ve bakım elemanlarının
zorlanmalarına yol açmaktadır. Çalışanlar ne kadar postürüne ve vücut meka-
niklerine dikkat ederse etsin uygun olmayan yüksekliklerde çalışmak kas- iske-
let rahatsızlıklarına neden olabilir. Öncelikli olarak çalışma ortamlarının uygun
ergonomik dizaynı yapılmalı, çalışana güvenli bir ortam hazırlamalı daha sonra
vücut mekaniklerinin doğru kullanımı sonucu çalışanın sağlığının korunması ve
verimlilikten bahsedilmelidir.
4. Bakım Elemanlarının Çoğunluğunun Kadın Olması: Boy, kilo ve kas kuvveti
açısından erkeklerden farklı olan kadınların, ağırlık kaldırma eylemlerinde daya-
nıklılıklarının daha az olması kas- iskelet rahatsızlıkları riskini artırmaktadır.
5. Hasta Bakımında Yaşanan Stres: Hasta bakmanın stresli bir meslek olduğu bili-
nen bir gerçektir. İş stresi yaşayan bakım elemanlarında boyun, omuz ve bel prob-
lemleri daha çok görülmektedir. Stresin bel ağrısına yol açma nedenleri olarak kas-
larda gerilim oluşturması, vücut mekaniklerinin doğru kullanımının engellenmesi
ve ağrının algılanmasını arttırma gösterilebilir.
6. Üniforma ve Ayakkabı: Bakım elemanlarının hareketlerini kısıtlayan üniforma ve
rahat olmayan ayakkabılar kas iskelet sistemi sorunlarına yol açmaktadır. Ayağa
uygun, hafif topuklu, rahat ayakkabı giyme, uygun pozisyonun sürdürülmesi ve
dengenin sağlanması açısından önemlidir.
Kas gerginliği, tendinit ve karpal tünal sendromu, omuz ağrıları bakım elemanlarında
görülen diğer kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarıdır. Her insan farklı fiziksel kapasiteye sa-
hip olduğundan, kas-iskelet hastalıkları için farklı risk faktörleri ve predispozan faktörlere
sahiptir. Bakım elemanları arasında yapılan çalışmalarda, karpal tünel sendromlarının
%70’i, tendinitlerin ise %62’si kadınlarda görülmüştür. Çok yüksek çalışma yükseklikleri
ve ekipmana uzanma artışı omuz ağrısına neden olabilmektedir.
http://www.nobelmedicus.com/AbstractsView.aspx?id=6.
BAKIM ELEMANININ PSİKOLOJİK SORUNLARI

Kisinin kendisi ve çevresiyle sürekli bir denge ve uyum içinde olması olarak tanımlayabi-
lecegimiz ruh saglıgı, günümüz koşulları nedeniyle gergin ve baskı altındaki insan için her
geçen gün biraz daha önem kazanmaktadır.
Ruh sağlığı sorunları, tüm akut ve kronik sağlık sorunlarının önemli bir oranını olus-
turmasının yanı sıra, çalısma yasamında en fazla iş gücü kaybına neden olan sorunlardan
biridir. Tüm hastalıklar dikkate alınarak yapılan sıralamada iş yaşamını en çok etkileyen
rahatsızlıklar kalp hastalıkları, ikincisi ise ruhsal bozukluklardır.
Bakım elemanları, zor çalısma kosulları, uykusuzluk, yorgunluk, görev ve sorum-
lulukların yeterince belirlenmemiş olması, acı çeken, felçli veya kendinde olmayan in-
sanlara hizmet vermek gibi bir dizi sorunla karsılaşmaktadır. Bu bakımdan, uygunsuz
ortamda çalışan bakım elemanlarının da ruh sağlığının iyi olması çoğu zaman mümkün
olmamaktadır.
Ruh Sağlığını Etkileyen Faktörler

Bireylerin ruh sağlığı üç noktanın etkileşimi sonucu belirlenir; kalıtım, gelişim basamak-
ları, çevre ve insan. Yaşayan her canlı çevresiyle etkilesim halindedir ve çevreye kendini
uydurma becerisine sahiptir. Kişinin çevreye uyum çabaları yetersiz kaldıgında ruhsal
hastalıkların oluşma sürecinin arttığı görülür. Ruhsal hastalıkların oluşmasında etkili fak-
törler arasında; cinsiyet, evlilik, aile, iş yaşamı, egitim, kültürel yapı, sosyo-ekonomik sınıf,
yaşanan çevre yer almaktadır.
Stres, organizmanın fiziksel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ile ortaya çıkan bir
durumdur. Genellikle çok etkenlidir ve organizmanın dengesini değiştirerek fonksiyonel
ve/veya yapısal patolojilere öncülük eder. Stres; bireyin iç ve dış ortamlardaki değisiklikle-
ri tehlike olarak algıladıgı, uygun kaynaklara sahip oldugunda uyum gösterdigi ve denge-
sini sürdürdüğü, kaynaklar yeterli olmadığında uyum ve dengesinin bozulduğu dinamik
bir süreçtir. Bireylerin stres düzeylerinde farklılıkların görülmesinde; bilişsel degerlen-
dirme, başa çıkma mekanizmaları, uyaranların süresi, şiddeti ve anlamı, yaşanan benzer
deneyimler, kişilik özellikleri, durum üzerindeki kontrol algısı, sağlık durumu gibi “kisiye
özgü psikolojik faktörler” rol oynamaktadır.
Çalışanlarda ruhsal çatısma alanları; işyerinde kişiler arası ilişkiler, yapılan işin çalışa-
nın yaşantısını değiştirmesi ve işin fiziksel etkilerinden kaynaklanabileceği belirtilmekte-
dir. Çalışanın ruh sağlığını etkileyen başlıca konular şunlardır;
• İş sürecinin fiziksel faktörleri;
İş yerinde uygun olmayan hava sıcaklığı, rutubet, havalandırma, gürültü, aydınlatma,
iş yerinin hijyen, temizlik ve düzeni çalışanların ruh sağlığını yakından etkilemektedir..
Uygun olmayan iş yeri koşullarının psikiyatrik bozuklukların gelişimine olan etkilerini
inceleyen çalısmalarda bu etmenlerin minör psikiyatrik bozuklukların ortaya çıkmasına
neden oldugu gözlenmistir. Fiziksel şartlar elverişli değilse, bedensel oldugu kadar ruhsal
bozukluklar da fazla ve şiddetlidir.
• Çalışanda, aynı zamanda bedensel bozukluğa sebep olan fiziksel faktörler;
Bireyin bedenine fiziksel olarak zararlı etki yapan gaz ve buharlar, gürültü, vb. etkenler
organik olarak bireye zarar vermelerinin yanında ruhsal bozukluk belirtileri de ortaya
çıkarmaktadır.
• İşin organizasyonu ile ilgili problemler;
Vardiya çalısması bedenin normal çalışma ritmi ile çeliştiği için kronik yorgunluğa ve
bireyin aile ve sosyal yaşamının bozulmasına sebep olur. Yapılan çalışmalar, gece vardi-
yası çalısanlarının kendilerini sürekli yorgun, huzursuz, sinirli ve gergin hissettiklerini ve
vardiya düzeninde çalısma süresi uzamasıyla sağlık problemlerinin görülme olasılığının
arttığını göstermiştir.
• İş faaliyetlerinin psikolojik özellikleri;
İş ritmi ve temposu, monotonluk çalışanın ruhsal yapısı üzerine etkide bulunmakta-
dır. Çalısanın yapacağı iş miktarının çokluğu veya işin kişinin gücünü aşacak kadar zor
olması durumunda bireyin beden ve ruh saglıgının bozulması kaçınılmazdır.
• İş yerinin ergonomik sisteme uygunluğu;
Çalışma düzeninin ergonomi kurallarına uygunluğu çalısanların ortamdaki risk fak-
törlerinden etkilenmesini azaltır. Ergonomik açıdan çalışma ortamındaki başlıca riskler;
Biyolojik riskler (enfeksiyon), kimyasal riskler (kimyasal ajanlar, antineoplastik ajanlar,
anestezik gazlar, temizleme ve sterilizasyon solüsyonları, ilaçlar, sabunlar vb.), çevresel
riskler (kaygan zemin, kötü dizayn vb.), biyomekanik riskler (tekrarlayıcı hareketler, titre-
şim, ağır yük kaldırma vb.).
• İş yerinde kişilerarası iliskilerin etkisi;
Hasta yakınlarıyla çatışma, çok fazla sorumluluk yüklenme iş hayatında strese yol açan
başlıca durumlardır.
Günümüzde çalışan birey, hangi statüde olursa olsun önemli ruhsal baskılar altında-
dır. Bireyin bu baskılara karşı gösterebileceği tepkiler, ruh sağlığı için bir risk olusturur.
Ruh sağlığı araştırmaları, çalışan bireylerde ruhsal bozukluk olaylarına rastlanma oranı-
nın yüksek olduğunu göstermektedir. Ruhsal bozukluklar; bireyin hem genel sağlığının
bozuk olmasına hem de ciddi ekonomik ve sosyal kayıplara neden olmaktadır. Yapılan
araştırmalarda bazı iş gruplarının diğerlerine oranla daha zorlayıcı özelliklere sahip oldu-
gu belirlenmiştir. Özellikle insanla yüz yüze çalışan ögretmenler, polisler, doktorlar, hem-
şireler, hasta bakım elemanları bu riskle en çok karşı karşıya bulunan meslek gruplarıdır.
Bakım elemanlarında baş ağrıları, sırt ağrıları, az uyumak, yorgunluk, kaygı, gerginlik,
dikkat toplama güçlügü, güven azalması, sigara ve alkol kullanımının artması, kazalar, ki-
şiler arası ilişkilerde azalma, sosyal rollerin yürütülmesinde beceriksizlik, sosyal izolasyon,
stresin en erken belirtilerini oluştururken uzun dönemde psikolojik sonuçlar, anksiyete
ve depresyon olarak kendini gösterebilmektedir. Anksiyete ve depresyon yaşam stresleri-
ne karşı verilen normal psikolojik yanıtın parçalarıdır. Temel sağlık hizmetlerinde ruhsal
bozukluklarının görülme oranının %20-30 arasında değiştiği ve bunların büyük kısmını
depresif bozuklukların ve anksiyete bozukluklarının oluşturduğu bildirilmektedir.
Depresyon terimi hafiften şiddetliye ve geçiciden kalıcıya değişen duygudurum bo-
zukluğudur.. Kelime olarak “çöküş” anlamındadır ve belirli bir düzeyden alçalmayı ifade
eder. Depresyon; üzüntü duygusuna bireyin etkinliğini ve günlük hayatını etkileyen, duy-
gusal, zihinsel ve davranışsal belirtilerin eşlik ettiği bir durumdur.
Depresyonun iki temel belirtisi; çökkün duygu durum (kederli, hüzünlü, elemli ruh
hali) ve ilgi, istek azalması ve/veya hiçbirşeyden zevk alamamadır. Depresyonun bu iki
temel belirtisinin yanı sıra yorgunluk, enerji azalması, bitkinlik, uyku bozuklukları, dikkat
toplamada güçlük, iştah bozukluğu, kendine güven azalması, değersizlik ve suçluluk duy-
guları, ölüm ve intihar düşünceleri, hareket ve konuşmalarda yavaşlama ya da ajitasyon
belirtilerinden en az biri görülmektedir.
Depresyonu başlatabilecek psikososyal risk etkenleri; kadın olmak, olumsuz yaşam
olayları, sosyal desteğin yetersiz olması, iş yaşamındaki çatışmalar ve doyumsuzluklar, aile
sorunları vb. durumlardır.
Anksiyete; dışarıdan gelen herhangi bir uyarana karşı oluşturulan normali aşan korku
duygusu olup, yaygın emosyonel reaksiyonlar ve çaresizlik duyguları ile belirgin olabildiği
gibi, fizik ve psişik yakınmalarla maskelenmiş veya birlikte olabilir. Anksiyetenin belirtile-
ri arasında; korku, kaygı, endişe, panik duygusu, aşırı tedirginlik, huzursuzluk, yorgunluk,
uykusuzluk, konsantrasyon güçlügü, nefes almakta güçlük, baş ağrısı, motor gerilim ve
huzursuzluk, taşikardi ve aritmiler, göğüste ağrı veya sıkıntı hissi bulunmaktadır.
Belirli gruplar anksiyete bozuklukları için daha duyarlıdır; bunlar kadınlar, gençler,
sosyal sorunları olanlar ve geçmişte psikiyatrik sorunları olanlar olarak sıralanabilir.
Bakım elemanları, mesleklerindeki yüksek stres kaynakları ve kadın cinsinin risk fak-
törlerini taşımaları nedeni ile potansiyel olarak depresyon ve anksiyeteye yatkın bir gruptur.
BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK SORUNLARININ

NEDENLERİ ve BAŞ ETME YOLLARI
Bakım elemanlarının fiziksel ve psikolojik sorunlarıyla baş edebilmek için bu sorunların
sebepleri ortaya konmalıdır. Bu sebepler kişiden kişiye farklılık gösteren bireysel faktörler
ve çevreden kaynaklanan psikososyal faktörler olmak üzere ikiye ayrılır.
Bireysel Faktörler
Bireysel faktörler arasında yaş, cinsiyet, fiziksel egzersiz, sigara kullanımı, kişisel eğitim,
vücut mekaniklerinin bilinmesi ve antropometrik ölçüler bulunmaktadır.
Cinsiyet ve Yaş
Bakım elemanı olarak çalışan bayanlar kas- iskelet sistemleri ve postür özellikleri nede-
niyle erkeklere göre olumsuz koşullardan daha fazla etkilenmektedir. Ayrıca bakım işiyle
uğraşan kadınlarda özel bir durum olan gebelik önemlidir. Gebelikte karın büyüklüğünün
en büyük orana ulaştığı üçüncü trimesterde en büyük travma riski altındadır. Karpal tünel
sendromu görülme riski gebelikte artar, vücut dengesini bozulması fiziksel travma riskini
artırır. Günümüzde bir çok kadın hamileliklerinin son gününe kadar çalışabilmektedir.
Bu açıdan kadınlarda gebelik döneminde yetersizlikler önemli hale gelmektedir. Mes-
leksel Sağlık ve Güvenlik Birliği (OSHA) kas- iskelet hastalıklarını kadınların daha fazla
yaşadığını bildirmektedir.
Baıkm elemanlarının fiziksel iş başarısı üzerinde yaşın etkisi büyüktür. Fiziksel iş ye-
teneği 25- 30’lu yaşlarda en yüksek düzeye ulaşır. Bu yaşlardan sonra azalmaya başlar-
ken karar verme ve deneyimlilik artışı devam eder. Karar verme yeteneği 55-70 yaşları
arasında kas güçsüzlüğü ve yanıtlama süresindeki gelişmeler ile solunum, kalp ve damar
yetersizliğinden dolayı azalmaya başlar. Yaşla birlikte kasiskelet sisteminde meydana gelen
değişim veya olumsuzluklar bireyin çevreye uyumunu zorlaştırır.
Fiziksel Egzersiz ve Sigara Kullanımı

Sağlığı koruma ve geliştirme ile ilgili önemli görev ve sorumlulukları olan bakım eleman-
larının öncelikle kendi sağlığını korumak ve geliştirmek için gerekli yaşam biçimini ka-
zanmış olması beklenen bir davranıştır. Fiziksel egzersiz yapmak ve sigara kullanmamak
sağlıklı yaşam biçimi davranışlarıdır. Bakım elemanlarının, işle ilgili uygunsuz sonucu
olan kas-iskelet sistemi hastalıklarında, egzersizin koruyucu etkisi, sigara kullanımının da
artırıcı etkisi vardır.
Eğitim
Temel bakım hizmeti bilinci oluşturarak, çalışanların sağlık ve güvenliğini iyileştirmek, iş
verimliliğini ve kalitesini artırmak eğitim ile mümkün olabilir. Örneğin; bel ağrısı çalışa-
nın fiziksel aktivitelerini kısıtlayarak sakat bırakabileceği gibi iş veriminin azalması sonu-
cu kişinin işini kaybetmesine neden olabilir. Uzun sürdüğünde psikolojik sorunlara yol
açabilir. Böylece sadece çalışanın kendisini değil, tüm aile ve iş yaşamını olumsuz etkiler.
Çalışanı böylesine etkileyen bel ağrısından korunmak kişisel eğitim ve ortam düzenleme
ile çok büyük ölçüde mümkündür. Bel ağrılarının dörtte üçünün korunma ile engellene-
bileceği bildirilmektedir. Ayrıca duruş, vücut mekaniklerine uyum, yardımcı araç gereç
kullanımı bu eğitimin içerisindedir.
Vücut Mekaniklerinin Öğrenilmesi

Vücut mekanikleri terimi birey hareket ederken, bir şey kaldırırken, duruş, oturuş, yatış
pozisyonundayken ve tüm günlük yaşam aktiviteleri yerine getirilirken kas, iskelet ve sinir
sisteminin koordineli bir şekilde çalışmasını içeren oldukça kapsamlı bir terimdir.
Vücut mekaniklerinin ilkeleri aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
1. Dayanma yüzeyinin genişlemesi ve ağırlık merkezinin dayanma yüzeyine yaklaş-
ması cismin dengesini artırır.
2. Ağırlık çizgisi dayanma yüzeyinden geçtiği sürece cisim dengede kalır.
3. Ağırlık çizgisi dayanma yüzeyinden çıktığı zaman, dengeyi sağlamak için gereken
enerji miktarı artar.
4. Hareketin gerçekleştiği yöne doğru dayanma yüzeyinin genişletilmesi, dengenin
sağlanması için gereken çabayı aza indirir. Şöyle ki; hareket önden arkaya olduğun-
da bir ayak arkaya atılmalı, iki ayak arasında yaklaşık 45 cm’lik bir uzaklık oluştu-
rulup dayanma yüzeyi genişletilmelidir. İyi bir denge sağlamak için tabanlar yere
tam olarak temas etmeli ve iki ayak birbirine paralel olmak yerine, arkadakiayak
diğeriyle 60-90° lik bir açı yapmalıdır.
5. Gövdeyi dik tutup kalçayı ve dizleri bükerek eğilmek, iş yükünü büyük ve kuvvetli
kas gruplarına dağıtır ve sırtın incinmesini önler.
6. Kas grupları ne kadar güçlü ise, o kadar ağır işi güvenlikle yapabilir.
7. Çok sayıda kas grubunun bir işe katılması, iş yükünü azaltır.
8. Yüzün ve gövdenin hareketin yönüne dönük olması, omurganın kendi ekseni etra-
fında, dönmesini önler.
9. Zemin ve cismin sürtünmesi az ise bir cismi o zemin üzerinde itmek, çekmek veya
kaydırmak, cismi yerçekimine karşı koyarak kaldırıp taşımaktan daha az kuvvet
gerektirir.
10. Bir cismi yuvarlamak, döndürmek veya bir eksen etrafında çevirmek, onu kaldıra-
rak taşımaktan daha az kuvvet gerektirir.
11. Bir cismin kaldırılmasında kaldıraç kullanılması, cismin kaldırılmasını kolaylaştırır.
12. Hareket sırasında cisim ile zemin arasındaki sürtünme azaldıkça, cismi hareket
ettirmek için gereken kuvvet de azalır. Sürtünme, hareket yönünün karşı yönünde
oluşan bir kuvvettir. Bazı temel ilkelere dikkat edilerek sürtünme azaltılabilir:
a. Dayanma yüzeyi geniş olan bir cismi hareket ettirirken sürtünme, dayanma
yüzeyi dar olan cisme göre daha fazladır.
b. Hareketsiz cisim harekete karşı, hareketli bir canlıdan daha fazla sürtünme
oluşturur.
c. Bir cismi çekmek itmekten daha az sürtünmeye neden olur. Çünkü, çekmek
geriye ve bir miktar da yukarıya doğru gerçekleştirilen bir hareket olduğu için
sürtünme azalır.
13. Bir cismi düz bir zeminde hareket ettirmek, yokuş yukarı hareket ettirmekten daha
az kuvvet gerektirir. Çünkü düz zeminde karşı koyulan yerçekimi kuvveti, yokuş
yukarı çıkarken karşı koyulan yerçekimi kuvvetinden daha azdır.
14. Uygun yükseklikteki bir yüzeyde bulunan cisimler üzerinde çalışırken harcanan
çaba, uygun olmayan yükseklikte (daha alçak veya daha yüksekte) bulunan cisim-
ler üzerinde çalışırken harcanan çabadan daha azdır.
15. Hareket başlamadan önce sabit haldeki kasların kasılması, ligament ve eklemlerin
incinme ve yaralanmasını önler. Şöyle ki; birey güç bir işe başlamadan önce pelvisi
sabitleştirmek, karın bölgesini desteklemek ve vücudu zorlayarak incitmemek için
“iç kuşağı” ve “uzun diyafragmayı” oluşturmalıdır. İç kuşak gluteal kasların aşağıya
doğru, abdominal kasların. yukarıya doğru kasılmasıyla sağlanır.
Uzun diyafragmanın oluşturulması da, iç kuşağın oluşturulmasına yardımcı olur. Di-
yafragmanın uzatılması için gövdenin önündeki bel bölgesi kaslarının gerilerek uzatılma-
sı, yani göğüs ile karın arasındaki mesafenin uzatılması gerekir.
16. Hareketin kol ve bacaklar arasında dengeli olarak paylaştırılması sırtı incinmekten
korur.
17. Pozisyon ve hareket değişikliği, iyi kas tonu sağlamaya ve bitkinliği önlemeye yar-
dım eder.
18. Dinlenme ve çalışma devrelerinin periyodik olarak değişmesi, bitkinliğin önlen-
mesine yardım
eder.
Antropometrik Ölçüler
Antropometri; insan vücudunun ölçülerini konu edinen bir bilim dalıdır. İnsan vücudu-
na ait çeşitli organların ölçülerini elde ederken bu ölçülerin çeşitli topluluklar, meslek-
ler, yaş ve cinse göre farklı oluşlarını etkileyen etmenlerin araştırılması antropometrinin
araştırma konuları arasına girer. Çalışma yerlerinin düzenlenmesinde insan vücuduna ait
organların en, boy, çevre vb. iyi tanımlanmış ölçülerine ihtiyaç vardır. Çalışma ortamı,
kullanılacak araç gereç ve makinalar insan vücut ölçüleriyle doğrudan ilişkilidir.
İşyeri tasarımında ya da insanların araç ve gereçleri kolaylıkla kullanabilmelerini sağ-
lamak için, bu araç ve gereçlerin, insanın anatomik, fizyolojik ve psikolojik özelliklerine ve
kapasitesine uygun olarak tasarımlanması gerekir. Bunlar içinde insanın anatomik özel-
liklerinin ayrı bir önemi vardır. Çünkü araç ve gereçlerin boyutları, insanların anatomik
ölçüleri ile doğrudan ilgilidir. Tasarımların yapılabilmesi için insan vücudunun ortalama
metrik ölçülerine gereksinim vardır. Ülkemizde bu verilere ulaşılamadığından ya da ithal
edilmesi nedeniyle genellikle diğer ulus standartları kullanılmaktadır.
Antropometrik veriler bölgesel, ırksal hatta yerel değişikliklere sahiptir. Bu nedenle
her ulus ya da kendi hedef kitlesi için hesaplanmış veriler kullanmalıdır.
Psikososyal Faktörler
Psikososyal faktörler arasında çalışanlarda yorgunluk, stres, işten kalma gibi olumsuz
etkilere neden olan işin doğası gereği ortaya çıkan çalışma saatleri, iş görevleri ve iş stresi
psikososyal faktörler içerisinde incelenmiştir.
Çalışma Saatleri
Uygun olmayan çalışma saatleri bireylerin biyolojik ritimlerini etkileyerek verimliliği
azalmasına neden olabilir.
Hasta bakım hizmetlerinde görevli kişiler vardiya çalışması yönünden ayrıntılı değer-
lendirilen bir gruptur. Yapılan çalışmalarda dönen vardiya sisteminde çalışan görevlileri-
nerin, sabit vardiyada çalışan görevlilere göre daha büyük oranda işten kalma gösterdiği
belirtilmektedir. Sabit vardiyalarda çalışan bakım görevlilerinde ise, işe gece vardiyasında
gelenlerin, öğleden sonra ya da gündüz vardiyasında çalışanlara göre daha fazla hastalık
nedeni ile işten kalma ile karşılaştıkları görülmüştür.
İş Görevleri
Eğer mümkünse uzun süreli ayakta çalışma önlenmelidir. Uzun süre ayakta çalışma sırt
ağrısına, ayaklarda şişmelere, kan dolaşım sistemlerinde problemlere ve kas yorgunlukla-
rına neden olur.
Bakım elemanı sürekli ayakta kalmak zorunda ise aşağıdaki önerilere dikkat etmesi
gerekmektedir:
• Eğer bir iş mutlaka ayakta çalışmayı gerektiriyor ise, ek olarak çalışanın belirli ara-
lıklarla oturabilecekleri bir sandalye veya tabure sağlanmalıdır.
• Çalışanın kollarının uzanabileceği alanlar dışına çıkmamalı ve bu alan dışına ulaş-
mak için sırtı dönme, eğilme ve uzanma hareketleri yapmamalıdır.
• Çalışma masası veya çalışma yüzeyi farklı yükseklikteki işlere gore ayarlanabilir
olmalıdır.
• Ayak dinlenme destekleri acı ve ağrı hislerini engelleyecek ve çalışanın pozisyon
değiştirebilmesine olanak sağlayacaktır. Ayak yüksekliğinin zaman zaman değiş-
mesi sırt ve bacaklardaki ağrı ve rahatsızlıkları önler.
• Çalışanlar sert olmayan bir malzeme üzerinde çalışmalıdırlar. Beton veya metal
yüzeyler şokları absorbe edici malzeme ile kaplanmalıdır. Yerler temiz, düz ve kay-
maz olmalıdır.
• Ayakta iş yapan çalışan, alçak topuklu ve tabanı destekli iş ayakkabısı giymelidir.
• Çalışanlar işine uzanmamalı ve vücudunun önünde 20-30 cm’lik bir uzaklıkta ça-
lışmalıdırlar.
Zorlanma, tekrarlayan hareketler, uygunsuz postür, durağan postür, titreşim gibi du-
rumların sık tekrarlanması kasiskelet hastalıkları için risk faktörü olarak tanımlamıştır.
Hasta bakımı mesleği elle taşıma (kaldırma, taşıma, hareket ettirme), uygunsuz postür
(eğilme, bükülme ve diz çökme), statik yük (uzun süre oturma ve ayakta kalma) vb. bi-
yomekanik faktörleri yerine getiren riskli bir meslek grubu olarak değerlendirilmektedir.
Hasta bakım elemanlarının karşılaştığı en büyük sağlık sorunu nedir?

2
İş Stresi
Bakım hastalarının çoğunun bilinçsiz ya da günlük yaşam aktivitelerini karşılayamayan
hastalar olması nedeniyle, bu tür hastalara bakan kişiler verdikleri bu hizmetler gereği iş
stresi diğer sağlık personelinden daha yüksektir .
Fiziksel Faktörler
Fiziksel faktörler içerisinde hasta bakım odası tasarımı, ayarlanabilir yükseklikler, mobilya
özellikleri, yardımcı araç- gereç kullanımı, çevre-iklimlendirme faktörleri incelenmiştir.
Hasta Bakım Odası Tasarımı

İyi planlanmış çalışma birimi, kötü koşuların oluşturduğu hastalık ve yaralanmaları engel-
ler. Kötü tasarım ve zayıf kullanılabilirlik ise işin kalitesini ve verimliliği azaltır, çalışanın
yaralanmasına neden olabilir. Epidemiyolojik çalışmalar hasta odalarının kötü koşulları
ile bel ağrısının yakından ilişkili olduğunu göstermiştir.
İyi tascarlanmış yatak başı ekipmanı, çalışanların daha rahat çalışabilecekleri geniş
alanlar kalmasını sağlar. Hasta ve varsa hastaya bağlı tıbbı cihazlar bakım elemanının ra-
hatlıkla görebileceği konumda olmalıdır. Hasta yatağı çok yüksek yada alçak yerleştirildi-
ğinde, gözlerde yorgunluk, boyunda ağrıya neden olabilir.
Ayarlanabilir Yükseklikler
Ayarlanabilirlik kavramı son yıllarda deneysel çalışmalarda sıkça yer almaktadır. Yapılan
çalışmalarda bakım elemanlarının kullandığı yardımcı aksesuarların onların ihtiyaçlarını
karşılayacak şekilde tasarlanması halinde verimliliğin en az %17 oranında arttığını bul-
muştur. Hasta bakımı uygulamalarında bakım elemanlarının çalışma postürünü etkile-
yen ayarlanabilir hasta karyolalarının kullanımı önerilmektedir.
Ayarlanabilinir Çalışma Biriminin kullanılması için nedenler:
• Bakım elemanlarının boy ve vücut oranları oldukça çeşitlilik göstemektedir.
• Farklı görevler farklı çalışma alanları gerektirebilir.
• İnsanlar duruşlarını ve pozisyonlarını sıkça değiştirir.
• Tıbbi sorunlar, ağrılar ve rahatsızlıklar için geçici değişimler gerektirebilir.
• Deneyim bir insanın pozisyon tercihini değiştirebilir.
• Daha yaşlı insanlar 10 kat daha fazla ışığa ihtiyaç duyabilir.
• Isı, nem, hava akımı ve güneş ışığı açısı pozisyon değişimleri gerektirebilir.
• Yorgunluk pozisyon değişimini gerektirebilir.
• Hasta bakma işinde farklı görevlilerin çalışması gerekebilir.
Hasta Yatakları
Hasta yatakları ergonomik özellikda ise hem hastalar hem de çalışanlar için oldukça
yararlıdır. Günümüzde hidrolik arkalıklı, X-ray dalgalarını geçirebilecek özellikte şilteli ve
hastanın klinik dışına çıkarıldığında düşmesini engelleyecek şekilde tasarlanmış yataklar

sayesinde hasta bakım işlemi daha az çaba harcanarak gerçekleştirilmektedir.
Bakım elemanları, hastaları basınç yarasından korumak ve yeterli soluk alıp vermesini
sağlamak için sıklıkla pozisyon verirler. Hareketsizlik akciğerlerde komplikasyon riskini
artırır. Akciğerlerde alveolar kolaps ve atelektazi gelişir, akciğer kompliansında azalma
meydana gelir. Hareketsizlik mukus birikimine neden olarak akciğer enfeksiyonlarına
neden olabilir. Hastaların düzenli olarak döndürülmesi atelektaziyi azaltır pulmoner sek-
resyonları harekete geçirerek solunum yolu enfeksiyonu riskini önler. Bu yataklar aynı
zamanda bakım elemanının hasta kaldırma miktarını azaltması ile bel yaralanmalarını
önlemek amacıyla da imal edilmiştir.
Güvenli hasta transferinin sağlanması, hastanın düşme ve yaralanmalardan korun-
ması için yan tırabzonlar vücudun yan yüksekliğini geçecek sekilde olmalıdır.Elektrikli
otomatik özellikteki yataklarda kolaylıkla yüksekliğin değişebilir olması hasta kaldırma
riskini azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
Mobilya Özellikleri
Günümüzde modern mobilyalar olmasına karşın sağlık ve güvenlik koşullarına uygun
standart mobilyalar bazı kullanıcılar için her zaman uygun olmayabilir. Bu nedenle kul-
lanıcıların antropometrik ölçülerine uygun mobilyalarla hasta odası dizayn edilmelidir.
Yardımcı Araç-Gereçler
Sağlık çalışanlarının işle ilişkili kas- iskelet sistemi hastalıkları, yardımcı araç ve ge-
reçler yardımıyla büyük oranda çözülebilmektedir. Bu yardımcı araç ve gereçler, kaldırma
asansörü, kaldıraç aleti, elektrikli ayarlanabilir yataklar, pelvik kaldırma aleti, kaydırma
aleti, ayarlanabilir banyo teknesi gibi aletlerdir ve aşağıda kısaca bahsedilmiştir:
Kaldırma asansörü
Tamamen bağımlı olan hastalarda yataktan sandalyeye-tekerlekli sandalyeye, sandalye-
den tekerlekli sandalyeye-yatağa, banyo ve tuvaletten yatağa ya da sandalyeye taşınmasında
kullanılan sabit elektrik motorlu araçtır. En önemli dezavantajı sedyeden sandalyeye gibi
birbirine parallel iki yatay yüzey arasında çok ağır hastaları güvenli taşıyamamasıdır. Alete
gore değişebilmekle beraber yardımlı yada yardımsız bir kişiyle kullanılabilmektedir.
Kaldıraç (askı tipi) aleti
Tamamen bağımlı olan hastalarda yataktan sandalyeye-tekerlekli sandalyeye, sandal-
yeden tekerlekli sandalyeye-yatağa, banyo ve tuvaletten yatağa ya da sandalyeye taşınma-
sında kullanılan elektrik motorlu yada elle kontrol edilebilen taşıma aletidir. Katlanabilir
özelliğiyle fazla yer kaplamadan yatak altına konulabilmektedir. En önemli dezavantajı
çok ağır hastaların taşınamamasıdır.
Elektrikli ayarlanabilir yataklar
Yatak içinde bakım verilen hastaların tüm aktivitelerinde sağlık çalışanının daha fazla
eğilmesini önleyerek çalışmasını sağlayan ekipmanlardır. Elektrikli ayarlanabilir olması
sağlık çalışanı tarafından çok daha kolay kullanılmasını sağlar. Cihaz ile etkin çalışıla-
bilmesi için, yatak ayarı 20 saniye ya da daha az zamanda yapılabiliyor olmasıdır. Aynı
zamanda cihazın yatak hareket ettirme kolu yumuşak olmalıdır. Bu sayede çalışanın daha
fazla fiziksel güç harcaması engellenebilir.
Pelvik kaldırma aleti
İletişime girilebilen hastalarda sürgü pozisyonunun verilemesine yardımcıdır. Pelvis
altına yerleştirilip pompa ile şişirilerek pelvisin yükseltilmesi tuvalet esnasında hastaya
rahatlık sağlar. Bu cihaz bakım elemanının fazla eğilerek bel bölgelerine ağırlık yükleme-
lerini engeller. Böylece vücut mekaniklerinin doğru kullanılmasına katkı sağlamış olur.
Kaydırma aleti
Sürtünme gücünü azaltır ve bası yaralarının oluşumunu engeller. Gergin çarşafla ta-
şıma yerine kullanılabilir. Hastanın sedyeden yatağa gibi birbirine paralel iki yatay yüzey
arasında taşınmasını sağlar. Hastanın taşınması esnasında birden fazla kişiye ihtiyaç var-
dır. Bilinçsiz ya da ağır hastaların durumuna bağlı olarak bazı türlerinde bariyerler bulu-
nabilmektedir. Bu cihaz gergin çarşaf uygulamasıyla beraber kullanılabilir.
Ayarlanabilir banyo teknesi
Tekerlekli ve su geçirmez özelliktedir. Tekerlekli ve yüksekliğinin ayarlanabilir olması
hasta bakım elemanının kas- iskelet sağlığı açısından önemlidir. Ayak ve kafayı destekle-
yen bölümleriyle hastaya da konfor sağlamaktadır.
Hasta taşıma aletlerinden başka ilaç, temizlik ve bakım malzemelerinin taşınmasında
kullanılacak hareketli ekipmanın tekerlekli olanlarının tercih edilmesi bakım elemanı açı-
sından faydalı olacaktır.
Çevre/İklimlendirme sistemleri
Çalışanlar kendilerini rahat hissettikleri ortamlarda verimli çalışabilirler. Mekanında-
ki her tür stres, bu verimli çalışmanın aksamasına neden olabilir.Günümüzde bu nedenle-
dir ki, ışıklandırma, ısıtma, havalandırma, gürültü, titreşim, gibi fiziksel koşullar, çalışan-
ların çalışma temposu ve isteğini arttıracak biçimde düzenlenmektedir. Çevre koşulları ile
ilgili olarak; aydınlatma, gürültü, klima ve havalandırma, ortam ısısı ve nem oranından
aşağıda bahsedilmiştir.
Aydınlatma
Bakım elemanlarının kendilerini rahat ve ışıklı bir ortamda bulmaları ve daha istekli
bir şekilde çalışabilmeleri için yeterli ve tatmin edici bir aydınlatma düzeyi tercih edilme-
lidir. İyi bir aydınlatmanın en iyi koşulu aydınlatmanın yeterli olmasıdır. Yeterli aydınlat-
ma verimliliği doğrudan ve net olarak artırır. Yetersiz aydınlatmanın verimliliğe olduğu
kadar çalışanın moral ve göz sağlığına da olumsuz etkileri vardır.
Yapılan araştırmalar sonucunda en uygun nitelikli ışığın beyaz ışık olduğu ortaya çık-
mıştır. Gün ışığının yetersiz olduğu konumlarda ise bu ışığa yakın, mavi camlı lambaların
kullanılması tavsiye edilmektedir.
İyi Bir Aydınlatmada Aranan Özellikler:
• Aydınlatmanın şiddeti yeterli olmalı,
• Aydınlatma bütün alana eşit yayılmalı,
• Işık yönü ve gölgelemeye dikkat edilmeli,
• Işık yansımalarından kaçınmalı (göz kamaşması),
• Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalı,
• Aydınlatma sabit olmalı (titreşim ve parlaklık değişmeleri engellenmeli)
İyi bir aydınlatmaın kişi üzerine olumlu etkileri nelerdir?

3
İyi aydınlatmayla baıkm elemanının başarısı artmaktadır. Aydınlatma şiddeti arttık-
ça yorgunluk azalmakta, başarı durumu artmaktadır. Hasta odaları için parabolik ay-
dınlatma önerilmektedir. Parabolik aydınlatmada ayna sistemi ile enerji tasarrufu elde
edilmektedir.
İyi aydınlatma iş görmede çabukluk sağlar. Uygun aydınlatma iyi görmeyi sağlayarak
bir işin daha kısa sürede bitirilmesine yardım eder. Aydınlatmanın verimliliği açısından
hasta odasının açık renkte boya, açık renk eşyalar ile donatılmasında yarar vardır.
Hasta odalarında pencere ya da doğal aydınlatma hastaların oryantasyonunu sağladı-
ğı için önerilmektedir. Pencereler mümkün olduğunca hastanın dışarısını görebilmesine
olanak vermelidir. Hasta başlarında özel aydınlatma amacıyla yerel lambalar konmalıdır.
Gürültü
Günümüzde gürültü sonucu meydana gelen işitme kayıpları gittikçe artmaktadır. İş-
gücünün ruhsal ve fiziksel sağlığını bozan gürültü önemli ölçüde işgücü verimini olum-
suz etkilemektedir.. Aşırı gürültü işe verilen dikkati azaltmakta, sinirliliğe yol açmakta,
karşılıklı anlaşma olanaklarını kısıtlamakta, kişiler arasındaki ilişkiler üzerinde olumsuz
sonuç doğurmakta ve işitme duygusunun azalmasına kadar gidebilmektedir. Bu nedenle
ortamda bulunanlar ve çalışanların fiziksel ve ruhsal sağlıkları açısından gürültü olabildi-
ğince azaltılmalıdır.
Klima ve Havalandırma Sistemleri
Hasta odalarında klima tesisatı, odalarda konfor şartlarının sağlanmasının yanı sıra
oda içerisinde mikroorganizmaların, tozların, anestezi gazlarının ve kötü kokuların da en
alt seviyelerde olmasını temin etmek için kullanılırlar.
Hasta odalarındaki normal aktiviteler, havadaki mikroorganizmaların yayılmasına
sebep olur. Havalandırma sistemi, bakterilerin çevreye saçılmasını mümkün olduğunca
önlemelidir. Laminar akım şekli, hasta odaları için tercih nedenidir. Bu akım herhangi bir
engelle karşılaşıp bozulmamalıdır.
Ortam Isısı ve Nem Oranı
Çalışılan yerdeki hava koşulları ne kadar çalışana uygun olursa, çalışan o kadar ken-
dini rahat hisseder. Bu durumda düşünme ve çalışma kapasitesi başarısı artar, iş gücü
ve verimliliğide artar. Yüksek sıcaklık gibi düşük sıcaklığın da çalışma başarısı üzerine
olumsuz etkileri vardır. Düşük sıcaklıkta algılama ve reaksiyon süresi uzar. ellerin becerisi
azalır. Düşük sıcaklığın etkisi yüksek sıcaklığın etkisinden daha azdır. Düşük sıcaklıkta
daha fazla giyinerek etkiler azaltılabilir. Ayrıca hastalarda hareketsizlikle beraber görülen
dolaşım yetersizliğini soğuk hava artırabilir.
Ortamın, normalin üstünde sıcak olması bıkkınlık, sinirlilik, dikkatsizlik, hataların
yoğunlaşması, zihinsel çalışmalarda verim düşüklüğü, yetenek ve becerilerin azalması, iş
kazalarının fazlalaşması, bedensel işlerde verim düşüklüğüne ve vücutta sıvı- elektrolit
dengesinin ve kan akımının bozulmasına dolayısıyla yorgunluğa neden olabilir. Ayrıca
hastalarda sıcak ortamda vücut ısısında artış ve psikolojik olumsuz etkileri olabilir, terle-
me ile beraber bası yaralarında artışa neden olabilir.
Hasta odalarının sıcaklığı kaç derecede tutulmalıdır?

4
Nem oranı çok düştüğünde burun ve ağız boşluğunu kurutur ve rahatsızlık verir. Bu
etki ortam ısısı yükseldikçe daha fazla hissedilir. Yüksek düzeyde nemlilik ise, kapalı bir
yerde çalışan insanların, burun ve boğazlarında bir dolgunluk duygusu oluşturur. Sek-
resyonu olan hastalar için ise sekresyonların atılımını zorlaştırabilir. En önemlisi de nem
oranıyla beraber ortam ısısı yükseldikçe yüzeyler üzerinde ıslaklığa neden olur bu da mik-
roorganizmaların yerleşimi için fırsat yaratır.
BAKIM ELEMANININ FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK SORUNLARINI

ENGELLEMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Fiziksel Sorunlar İçin Alınacak Önlemler
Hasta bakım elemanlarının bel sağlığının korunmasında sigara içmeme, egzersiz, ideal
kiloya sahip olma, yüksek topuklu ayakkabı giymeme, stresle başetme gibi bireysel ön-
lemlerin yanında çalışma ortamına yönelik önlemler de büyük önem taşımaktadır. Bakım
elemanlarının bel ağrılarının önlenmesi, fiziksel yüklerinin azaltılması, çalışma ortamla-
rının ergonomik düzenlenmesi ve çalıştıkları ortama uygun eğitim programlarının dü-
zenlenmesi ile mümkün olacağı belirtilmiştir
Fiziksel Yükün Azaltılması

Ağır nesnelerin ve hastaların kaldırılması, bakım elemanlarına fiziksel yük getirdiğinden
ve bel ağrılarına yol açtığından, çalışanların bel sorunlarının önlenmesinde temel strateji-
lerin başında fiziksel yükün azaltılması gelmektedir.
Bir yükün ağırlığının artmasıyla yaralanma riski artmaktadır. Ancak sadece yükün
ağırlığına dikkat edilmesi yeterli olmamaktadır. Bunun için kaldırılan yükün ne kadar
süre elde tutulacağı, hareketin tekrar sıklığı, yükün vücuda ve ağırlık merkezine mesafesi,
rahat bir şekilde kavranması ve tutulması; bu esnadaki postür ve hareketler; yükün kaldı-
rıldığı ortam, kişinin kapasitesi ve özellikleri de önemlidir.
Bakım elemanlarında, fiziksel yükün azaltılması için: uygun hasta kaldırma teknikle-
rinin kullanılması, bakım elemanlarının hastaları tek başlarına kaldırmamaları ve hasta
kaldırmak için ekiplerin oluşturulması başlıca önerilerdir.
1. Uygun Hasta Kaldırma Tekniklerinin Kullanılması
Bakım elemanlarında bel bölgesinde zorlanmaların en alt düzeye indirilmesi için araş-
tırmalar daha çok hasta kaldırma uygulamaları ve bu esnada vücut mekaniklerinin uygun
kullanımına odaklanmıştır. Hasta kaldırmaya yönelik uygulamaları gerçekleştirirken bel
bölgelerine düşen fiziksel yükü azaltmak için;
• Bakım elemanlarının her hastanın durumunu değerlendirmeleri, hastaların bek-
lentilerini, gereksinimlerini ve özelliklerini dikkate almaları ve uygulama için has-
taları bilgilendirmeleri,
• Bakım elemanlarının kendi yeteneklerini, kaynaklarını ve çevresel sınırlılıklarını
belirlemeleri,
• Bakım elemanlarının duruma göre en uygun tekniği seçmeleri,
• Bakım elemanlarının hastaları kaldırılmaları sırasında mümkün olduğu kadar
hasta kaldırma araçlarını kullanmaları,
• Bakım elemanlarının vücut mekanikleri ve hasta kaldırma uygulamalarını doğru
olarak gerçekleştirebilmeleri için eğitilmeleri önerilmektedir.
2. Bakım Elemanlarının Hastaları Tek Başlarına Kaldırmamaları
Tek başına hasta kaldırmak bel bölgesinde ortaya çıkan zorlanmayı artırdığından, ba-
kım elemanları bel sağlıklarını korunmak için tek başlarına hastaları kaldırmamaları ge-
rekir. Yapılan çalışmalarda bakım elemanlarının büyük bir bölümünün hastaları tek baş-
larına ve uygun olmayan şekilde kaldırdıkları ve bu esnada tamamının bel bölgelerinde
zorlanma hissetikleri belirlenmiştir. Bakım elemanlarının hastalara yardım edememek-
ten, işlerin gecikmesinden ve hastaların rahatsız olmasından kaygı duyma gibi nedenlerle
tek başlarına hastaları kaldırdıkları belirlenmiştir.
Yaşamı tehdit eden durumlar dışında hastaların tek kişiyle kaldırılmamasının, hasta-
ları kaldırmak için yardımcı araçların kullanılmasının, bu araçların bütün alanlara uygu-
lanabilir hale getirilmesinin, araçların kullanımı için hasta bakım elemanlarının eğitilme-
sinin ve hastalardan mümkün olduğunca yardım alınmasının bel ağrılarının önlenmesine
katkı sağladığı belirlenmiştir. Bu önlemler çalışanların iş günü kayıplarını ve kazaları
azaltmaktadır.
3. Hasta Kaldırma Ekiplerinin Oluşturulması
Bakım elemanlarında bel ağrısının önlenmesine yönelik hasta kaldırma ekiplerinin
oluşturulmasının bel zedelenmelerini, işten uzak kalmayı ve çalışanların sağlık giderlerini
azalttığı belirlenmiştir. Hasta kaldırma ekibi, vücut mekanikleri ve mekanik ekipmanın
kullanılması gibi konularda çalışanlara eğitim vermekten ve hasta kaldırma uygulamala-
rını gerçekleştirmekten sorumlu olan bir ekiptir. Hasta kaldırma ekibi hastanın kaldırma
ve transfer özelliğine göre 2-4 kişiden oluşmaktadır.
Çalışma Ortamının Ergonomik Düzenlenmesi

İş ortamının ergonomik açıdan uygun olmaması bel sağlığını olumsuz etkilemektedir.
Ergonomik yaklaşım, bakım elemanlarının çalışma ortamında rahat hareket etmelerini
sağlamalı ve eğilme, bükülme, kaldırma gereksinimlerini en aza indirmelidir. Ergonomik
düzenlemelerde, çalışma ortamının değerlendirilmesi ve ortamda gereken düzenlemele-
rin yapılması önemlidir.
Bakım elemanlarının çalıştıkları ortamda fiziksel zorlanmalarını azaltmak amacıyla
kullanılan ve hastanın hareket ettirilmesine katkı sağlayan araçlar bulunmaktadır. Bu mal-
zeme ve araçların başlıcaları, ayarlanabilir karyolalar, sandalyeler ve sedyeler, hastanın
aynı seviyede iki yüzey arasında kaydırılmasını sağlayan (transfer tahtaları) malzemeler
ve hastanın karyola içine ve dışına taşınmasını ve kaldırılmasını sağlayan araçlardır.
Bel Ağrılarının Önlenmesinde Eğitimin Yeri

Sağlığın korunması ve desteklenmesi için kişilerin yaşam şekillerinin istenilen doğrultuda
değiştirilmesi ve bireyin bulunduğu durum yeterli görülmediğinde istenilen davranışların
kazandırılması eğitim yoluyla olur.
Sağlığı geliştirme, kişilerin kendi sağlıkları üzerinde kontrollerini artırmayı ve geliş-
tirmeyi olanaklı kılar. Bu sayede sağlıkla ilgili risk faktörleri kontrol altına alınır, olumlu
sağlık davranışları geliştirilir, bireylerin kendi sağlıklarına sahip çıkmaları konusunda öz-
güvenleri artar ve sağlıklı bir çevrenin oluşması sağlanır. Bireylerin bu yönde gelişimle-
ri hastalıkların azalmasına, yaşam süresinin uzamasına, yaşam kalitesinin artmasına ve
sonuçta sağlıklı toplumun oluşmasına katkı sağlar.Sağlığı geliştirmede eğitimin önemi
büyüktür.
Bel ağrısının oluşmasının ve tekrarlanmasının önlenmesinde, bel sağlığının korunma-
sında da eğitimin önemi büyüktür. Belağrısının önlenmesine yönelik eğitimler yurtdışın-
da bel okulları aracılığı ile gerçekleşmektedir. Bu okulların amacı; ağır yükleri kaldırma,
vibrasyona maruz kalma ve uzun süre aynı pozisyonda çalışma gibi durumlar sonucunda
ortaya çıkabilecek bel ağrılarını azaltmaktır. Bel okullarında; temel fonksiyonel anatomi,
en sık rastlanan bel ağrıları nedenleri ve tedavisi, bir nesneyi kaldırma teknikleri, uygun
postür ve vücut mekanikleri, ergonomi, gevşeme teknikleri, beli koruma yöntemleri, eg-
zersizler ve iş kazalarının önlenmesi konularında eğitim verilmektedir.
Bu nedenlerle verilen eğitim programlarında postür ve vücut mekanikleriyle ilgili ko-
nulara yer verilmelidir . Bakım elemanlarında bel sağlığı eğitimi kapsamında yer alması
gereken diğer konular; bel bölgesinin yapısı, ağrı kavramı, fiziksel ve psikososyal risk fak-
törleri, hasta kaldırma ve taşıma uygulamaları, bir nesnenin kaldırması, hasta kaldırma
araçlarının kullanılması ve ergonomiyi içermektedir.
Hasta güvenliğini sağlamak ve çalışanların bel sağlığını korumak için hasta kaldırma-
ya yönelik uygulamalar; vücut mekanikleri ve hasta kaldırmaya yardımcı araçların uygun
kullanımı, fizik tedavi uzmanlarıyla işbirliği yapılarak öğretilmelidir. Yeni elemanlar ya da
yeni açılan bölümlerde çalışanlar için eğitim programları düzenlenmeli ve bu programlar
yıllık olarak tekrarlanmalıdır. Daha da önemlisi her bireyin postür ve vücut mekanikle-
rini uygun şekilde gerçekleştirmesi ve bir alışkanlık haline getirmesi için, eğitime küçük
yaşlardan itibaren başlanmalıdır.
Psikolojik Sorunlar İçin Alınacak Önlemler

İş sağlığı denetimleri ile çalışanların iş yerinden kaynaklanan ruh sağlığı sorunları erken
dönemde tespit edilerek, iş yaşamında önem taşıyan işe devamsızlık ve ruhsal rahatsızlı-
gın çalışanda ortaya çıkardığı yetersizliği önlemek mümkün olabilir. İş yerlerinde çalı-
şanların ruh sağlığı gereksinimleri, yöneticiler ile çalışanlar arasındaki uyum ve medikal
servis çalışması ile etkin bir sekilde düzenlenebilir. Stresi önlemede bireysel ve kurumsal
önlemler tek basına yeterli olmadığı için stres yönetimi bireysel ve kurumsal stres yöneti-
mi olarak iki boyutta ele alınmaktadır.
Kurumsal yaklaşımlar; bu yaklaşımda amaç, iş ortamının kendisinden kaynaklanan
stresörleri azaltmaktır. Bu yaklaşımla iş ortamının yapısına, işbirliği biçimine, karar verme
süreçlerine, iş rollerine, işin niteliklerine, çalışanların seçimi ve egitimine yönlendirilir.
Bireysel yaklaşımlar; bu yaklaşımda amaç, stresin kaçınılamayacak kadar çok olabile-
ceği olaylar üzerinde kontrol kazanmak ve çevreye sağlıklı bir sekilde uyum sağlamak için
çalışanın beceriler kazanması ve uygulamasıdır. Bireysel yaklaşımlar, çalışanların kendi
sağlık davranışlarının sorumluğunu alması ve stresin istenmeyen sonuçlarını ortadan kal-
dırmasıdır.
Bakım elemanlarında stresle başa çıkmada etkili olan yollar şunlardır; zamanı iyi yö-
netme, problem çözme teknikleri kullanma, aşırı genellemelerden kaçınma, kişiler arası
ilişkiler ve sosyal etkinlikler geliştirme, fiziksel aktivitelerde bulunma, dengeli beslenme,
gevşeme egzersizleri uygulama, zihinde canlandırma yaparak stresle daha kolay başa çıkı-
labileceği belirtilmektedir.
Zaman Yönetimi: Zamanı yönetebilmek için kişinin kapasitesine ve kişilik özellikle-
rine uygun gerçekçi bir program yapabilmek gerekir. Etkili bir program yapabilmek için
zorunlulukların yanında, düzenli uyku, molalar, eğlenme, dinlenme, sosyal etkinlikler ve
olası değişiklikler karşısında alternatif olabilecek etkinlikler de programda yer almalıdır.
Problem Çözme Teknikleri Kullanma: En çok kontrol edilebilecek sorunlar üzerinde
kullanılır.
1. Stres yaratan durum neden oluştu?
2. Durumu sadece o kişi mi sorun görüyor?
3. Bireyin kendi katkısı var mı?
4. Katkısı olabilecek başka şeyler ya da kişiler var mı?
5. Çözüm için olabildiğince çok seçenekler var mı?
Bu sorulara cevap arayan birey stres yaratan durumdan uzaklaşarak çözüm için adım
atmış olacaktır.
Aşırı Genellemelerden Kaçınma: Tek bir olaydan hareketle, bütüne yönelik olumsuz
düşünceler geliştirilmemelidir. Kişinin kendi kendine yaptığı olumsuz genellemeler, za-
man geçtikçe otomatikleşir ve olumlu bir içerikle kolaylıkla yer değiştirmez.
Kişiler Arası İlişkileri Geliştirme: Stresli durumlar insanlarla ilişkilerden kaynakla-
nabiliyor olsa da, bu kişilerle tartışabilmek, çözüm için bir anahtar olabilir.
Sosyal Etkinlikleri Geliştirme: Rutinler dışında farklı bir etkinliği denemek, yeni bir
şeyler öğrenmeye çalışmak, zihni dinlendirmeye yardımcı olabilir.
Fiziksel Aktivite: Doğru egzersiz birçok amaca birden hizmet edebilir. Bireyin bece-
rilerini, kas gücünü artırabilir, kilo vermeye ve almamaya yardımcı olabilir, kalbin beden
dokularına kolaylıkla oksijen almasını kolaylaştırarak bedenin genel fizyolojik koşullarını
iyileştirebilir. Egzersiz, bedenin stresle oluşan hormonlardan arınmasına yardımcı olur
dolayısıyla stres karşısında ani tepki vermeyi engelleyebilir.
Dengeli Beslenme: Çay, kahve, çikolata, kakao, kolalı içecekler strese yol açan besin-
lerdendir. Bu besinler, stres tepkisini başlatan kimyasal maddeler içerirler. Uyanıklık ve
hareketliliği artırırlar. Dolayısıyla bu besinlerin yerine ıhlamur, ada çayı gibi bitki çayları,
meyve tüketilebilir. Beslenme alışkanlıklarını düzenleyerek, enerji düzeyi, strese karşı gös-
terilen tepkiler ve genel sağlık üzerinde bireyin kontrolü artırılabilir.
Gevşeme Egzersizleri: Bireyin kaslarında oluşabilecek gerginliği, gerginlik oluşma-
dan fark edip kendi kendine gevşetebilmesidir. Gevşeme egzersizini uygulayan birey, ger-
gin ortamlar öncesi uygulamayı yaparak ya da gün içerisinde gevşeme molaları vererek
bedeni üzerinde kontrolü sağlayabilir.
Özet
Çalışma ortamından kaynaklanan sağlık sorunları açısından her canlı çevresiyle etkilesim halindedir ve çevreye kendini
risk altında olan meslek grupları arasında sağlık hizmetlerin- uydurma becerisine sahiptir. Kişinin çevreye uyum çabaları
de çalışanlar ilk sıralarda yer almaktadır. Sağlık çalışanlarında yetersiz kaldıgında ruhsal hastalıkların oluşma sürecinin art-
en fazla bel, sırt bölgesine ilişkin sorunlarla karşılaşılmaktadır. tığı görülür. Ruhsal hastalıkların oluşmasında etkili faktörler
Bakım elemanlarında bel ağrısının yaygın olarak görülmesi- arasında; cinsiyet, evlilik, aile, iş yaşamı, egitim, kültürel yapı,
nin temel nedenleri arasında çalışma koşulları önemli bir yer sosyo-ekonomik sınıf, yaşanan çevre yer almaktadır.
tutmaktadır. Bel ağrısı; bireyin gücünü aşan şekilde ağırlık Vücut mekanikleri terimi birey hareket ederken, bir şey kal-
kaldırması, uygun taşıma gereçlerinin olmaması, personel dırırken, duruş, oturuş, yatış pozisyonundayken ve tüm gün-
eksikliğine bağlı olarak fiziksel yükün artması, vücut meka- lük yaşam aktiviteleri yerine getirilirken kas, iskelet ve sinir
niklerinin doğru kullanılmaması ve bu konuda eğitim eksik- sisteminin koordineli bir şekilde çalışmasını içeren oldukça
liği gibi pek çok nedenlere bağlanmaktadır. Mesleğe bağlı bel kapsamlı bir terimdir.
ağrısının bakım elemanları arasında bu kadar yaygın olma- İşyeri tasarımında ya da insanların araç ve gereçleri kolaylık-
sındaki en temel etken ise hasta kaldırma girişimleridir. la kullanabilmelerini sağlamak için, bu araç ve gereçlerin, in-
Boy, kilo ve kas kuvveti açısından erkeklerden farklı olan ka- sanın anatomik, fizyolojik ve psikolojik özelliklerine ve kapa-
dınların, ağırlık kaldırma eylemlerinde dayanıklılıklarının sitesine uygun olarak tasarımlanması gerekir. Bunlar içinde
daha az olması kas- iskelet rahatsızlıkları riskini artırmaktadır. insanın anatomik özelliklerinin ayrı bir önemi vardır. Çünkü
Kas gerginliği, tendinit ve karpal tünal sendromu, omuz ağ- araç ve gereçlerin boyutları, insanların anatomik ölçüleri ile
rıları bakım elemanlarında görülen diğer kas- iskelet sistemi doğrudan ilgilidir. Tasarımların yapılabilmesi için insan vü-
rahatsızlıklarıdır. Her insan farklı fiziksel kapasiteye sahip cudunun ortalama metrik ölçülerine gereksinim vardır. Ül-
olduğundan, kas- iskelet hastalıkları için farklı risk faktörleri kemizde bu verilere ulaşılamadığından ya da ithal edilmesi
ve predispozan faktörlere sahiptir. Bakım elemanları arasın- nedeniyle genellikle diğer ulus standartları kullanılmaktadır.
da yapılan çalışmalarda, karpal tünel sendromlarının %70’i, Bakım elemanlarının çalıştıkları ortamda fiziksel zorlanma-
tendinitlerin ise %62’si kadınlarda görülmüştür. Çok yüksek larını azaltmak amacıyla kullanılan ve hastanın hareket etti-
çalışma yükseklikleri ve ekipmana uzanma artışı omuz ağrı- rilmesine katkı sağlayan araçlar bulunmaktadır. Bu malzeme
sına neden olabilmektedir. ve araçların başlıcaları, ayarlanabilir karyolalar, sandalyeler
Ruh sağlığı sorunları, tüm akut ve kronik sağlık sorunları- ve sedyeler, hastanın aynı seviyede iki yüzey arasında kay-
nın önemli bir oranını olusturmasının yanı sıra, çalısma ya- dırılmasını sağlayan (transfer tahtaları) malzemeler ve has-
samında en fazla iş gücü kaybına neden olan sorunlardan tanın karyola içine ve dışına taşınmasını ve kaldırılmasını
biridir. Tüm hastalıklar dikkate alınarak yapılan sıralamada sağlayan araçlardır.
iş yaşamını en çok etkileyen rahatsızlıklar kalp hastalıkları, Bel ağrısının oluşmasının ve tekrarlanmasının önlenmesin-
ikincisi ise ruhsal bozukluklardır. de, bel sağlığının korunmasında da eğitimin önemi büyük-
Bakım elemanları, mesleklerindeki yüksek stres kaynakları tür. Belağrısının önlenmesine yönelik eğitimller yurtdışında
ve kadın cinsinin risk faktörlerini taşımaları nedeni ile po- bel okulları aracılığı ile gerçekleşmektedir. Bu okulların ama-
tansiyel olarak depresyon ve anksiyeteye yatkın bir gruptur. cı; ağır yükleri kaldırma, vibrasyona maruz kalma ve uzun
Bireylerin ruh sağlığı üç noktanın etkileşimi sonucu belir- süre aynı pozisyonda çalışma gibi durumlar sonucunda orta-
lenir; kalıtım, gelişim basamakları, çevre ve insan. Yaşayan ya çıkabilecek bel ağrılarını azaltmaktır.
1. Aşağıdakilerden hangisi bakım elemanında stresle başa 6. Bakım elemanlarında aşağıdaki rahatsızlıklardan hangisi
çıkmanın yollarından biri değildir? en sık görülmektedir?
a. Gevşeme egzersizleri a. Tendinit
b. Kişiler arası ilişkileri geliştirme b. Karpal tünel sendromu
c. Sosyal etkinlikleri geliştirme c. Burkulma
d. Fizksel aktivite d. Bel ve sırt ağrıları
e. Bol kahve içme e. Çıkıklar
2. Aşağıdakilerden hangisi bakım elemanlarının çalıştıkları 7. Dışarıdan gelen herhangi bir uyarana karşı oluşturulan
ortamda fiziksel zorlanmalarını azaltmak amacıyla kullanı- normali aşan korku duygusu aşağıdakilerden hangisidir?
lan malzemelerden birisi değildir? a. Depresyon
a. Klimalar b. Anksiyete
b. Taşıma tahtaları c. Tükenme sendromu
c. Ayarlanabilir karyolalar d. Stres
d. Kaldıraç aleti e. Kişilik bozukluğu
e. Kaydırma aleti
8. Tüm hastalıklar dikkate alınarak yapılan sıralamada iş
3. Aşagıdakilerden hangisi bakım elemanlarında bel ağrısı- yaşamını en çok etkileyen rahatsızlıklar hangi grup içerisin-
nın sık görülme nedenlerinden biri değildir? de yer almaktadır?
a. Personel yetersizliği a. Kalp rahatsızlıkları
b. Çalışma ortamının hasta bakımına uygun düzenlen- b. Ruhsal bozukluklar
memesi c. Ortapedik rahatsızlıklar
c. Baık elemanlarının çoğunun bayan olması d. Mide bağırsak rahatsızlıkları
d. Hastaların hareket etmesine yardım etme e. Akciğer rahatsızlıkları
e. Rahat ayakkabı giyme
9. Birey hareket ederken, bir şey kaldırırken, duruş, oturuş,
4. Bakım elemanlarında görülen bel ağrısının en sık nedeni yatış pozisyonundayken ve tüm günlük yaşam aktiviteleri ye-
hangisidir? rine getirilirken kas, iskelet ve sinir sisteminin koordineli bir
a. Stres şekilde çalışmasını inceleyen alan aşağıdakilerden hangisidir?
b. Hasta kaldırma a. Antropometri
c. Öne doğru eğilme b. Statik kuvvetler
d. Fiziksel egzersiz c. Vücut mekanikleri
e. Aşırı kilo d. Mukavemet bilimi
e. Denge mekanikleri.
5. Aşağıdakilerden hangisi insan vücudunun ölçülerini
konu edinen bir bilim dalıdır? 10. Hasta odası aydınlatılmasında aşağıdakilerden hangisi
a. Vücut mekanikleri yanlıştır?
b. Fizyoloji a. Aydınlatmanın şiddeti yeterli olmalı,
c. Antropometri b. Aydınlatma bütün alana eşit yayılmalı,
d. Tıbbi biyoloji c. Işık yansımalarından kaçınılmalı
e. Sağlık bilimi d. Aydınlatma değişken olmalı
e. Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalı

1. e Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel ve Sıra Sizde 1
Psikolojik Sorunlarını Engellemek İçin Alınması Bakım elemanları, hastaları basınç yarasından korumak ve
Gereken Önlemler” başlıklı konuyu yeniden gözden yeterli soluk alıp vermesini sağlamak için sıklıkla pozisyon
geçiriniz. verirler. Hareketsizlik akciğerlerde komplikasyon riskini ar-
2. a Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel ve tırır. Akciğerlerde alveolar kolaps ve atelektazi gelişir, akci-
Psikolojik Sorunlarinin Nedenleri ve Baş Etme Yol- ğer kompliansında azalma meydana gelir. Hareketsizlik mu-
lari” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. kus birikimine neden olarak akciğer enfeksiyonlarına neden
3. e Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel ve olabilir.
Psikolojik Sorunlarinin Nedenleri ve Baş Etme Yol- Hastaların düzenli olarak döndürülmesi atelektaziyi azaltır
lari” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. pulmoner sekresyonları harekete geçirerek solunum yolu en-
4. b Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel So- feksiyonu riskini önler.
runları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
5. c Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel ve Sıra Sizde 2
Psikolojik Sorunlarinin Nedenleri ve Baş Etme Yol- Hasta bakım elemanlarının en sık karşılaştığı sağlık sorunu ,
ları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. bel ve sırt ağrılarıdır.
6. d Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel So-
runları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
7. b Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Psikolojik İyi aydınlatma görme keskinliğini artırır. Görme keskinliği
Sorunları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. (gözün ayırt edebilirliği) aydınlatmanın bir fonksiyonu olup
8. a Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel So- onunla doğru orantılıdır. Fakat aydınlatmanın belli bir de-
runları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. ğerinden sonra artış hızı azalır. İyi aydınlatmada iş kazaları
9. c Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel ve azalır. Algılama, karar verme ve uygulamanın çabuk ve daha
Psikolojik Sorunlarinin Nedenleri ve Baş Etme Yol- görülebilir biçimde yapılması sonucu, yorgunluğun azalma-
ları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. sıyla kazalarda düşüş olur.
10. d Yanıtınız yanlış ise “Bakım Elemanının Fiziksel ve
Psikolojik Sorunlarinin Nedenleri ve Baş Etme Yol- Sıra Sizde 4
ları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Hasta odalarının ısısı 16 °C ile 27 °C arasında tutulmalıdır.
Altınel L. (2007). Profesyonel hastane çalışanlarında bel
ağrısı prevelansı ve bel ağrısını etkileyen faktörler. Af-
yon: Tıp Araştırmaları Dergisi sayı 5.
Yılmaz F., Şahin F., Kuran B. (2006). İşe Bağlı Kas İskelet
Hastalıkları Ve Tedavisi. Nobel Medicus Online Dergi.
Uslu, T. (2005). İşe Bağlı Üst Ekstremite Kas İskelet Sistemi
Hastalıkları.
İlçe A. (2007). Yoğun bakim ünitelerinde ergonomik fak-
törlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Uzmanlık Tezi.
Karahan A. (2007). Hemşirelerde bel ağrısını önlemeye yö-
nelik geliştirilen eğitim programının etkinliği. Hacet-
tepe Üniversitesi Sağlik Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi.
Sözlük 113
Sözlük
A K
Alzheimer: En sık görülen demans türü, unutkanlık Kırılgan yaşlı: Genel olarak çabuk bozulan, risk altındaki,
hastalığı çok hastalığı olan yaşlı hastalar
Aspirasyon: Yenilen veya içilen içeriğin soluk borusuna Kolonizasyon: Çoğalma, kümelenme
kaçması
Kronolojik: Sayısal bir zamana bağlı sıralama
Atipik: Farklı, tipik olmayan
L
B
Lökosit: Akyuvar, beyaz küre kan hücresi
Bakteremi: Kanda bakteri varlığı
M
D
Medikasyon: Tıbbi ilaçlar
Deliryum: Yer zaman ve kişi oryantasyonun bozulması
Mental: Ruhsal ve zihinsel
Demans: Unutkanlık hastalıklarının tümü, en sık tipi
Alzheimer hastalığı Migrasyon: Göç
Depresyon: Çökkün, yaşamdan zevk almayan duygudurum Mobilite: Hareket ve yürüme kabiliyeti
hastalığı
Mortalite: Ölüm
Disabilite: Sakatlık, maluliyet
Diyabet: Şeker hastalığı N
Nazokomial: Hastane kökenli
E
Nörolojik: Sinir sistemi hastalıkları ile ilgili
Emosyonel: Duygusal, duygudurumla ilgili
Enfeksiyon: İnfeksiyon olarak da yazılabilir, vücutta iltihap O
olması durumu
Opsiyon: Alternatif, tercih
G Osteoporoz: Kemik erimesi
Gayta: Dışkı
P
Geriatri: 65 yaş üstü kişilerin tüm sağlık sorunları ile ilgili,
iç hastalıkları anabilimdalına bağlı tıp bilimdalı Pirojen: Ateş çıkartan, ısı yükselten
Gerontoloji: Yaşlanma, toplum yaşlanması ve boyutları ile Pnömoni: Zatüre

ilgili sosyoloji bilimdalı Prezantasyon: Sunum, şekil, ortaya çıkış
Gerontoteknoloji: Teknolojinin yaşlılık ve yaşlanma Pulmoner: Solunumla ilgili
anlamında kullanılmasını içeren terim
S
H
Sepsis: Vücuttaki infeksiyonun kanda artarak ağır ve
Hipotalamus: Beyinde bir çok fonksiyonu düzenleyen ölümcül bir klinik tabloya dönüşmesi
merkezlerden biri
Hipotermi: Vücut ısısının normalin altına düşmesi T
Hospitalizasyon: Hastaneye yatış Transport: Bir yerden bir yere yer değişikliği
İ Y
Yetiyitimi: Daha önce yapılabilen bir melekenin
İmmün: Bağışıklık
yapılamaması
İnfluenza: Grip
İnkontinans: İdrar veya dışkı kaçırma

Temel Bakım Hizmetleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel Bakım Hizmetleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2892

TEMEL BAKIM HİZMETLERİ

Copyright © 2013 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Temel Bakım Hizmetleri

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Temel Bakımın Planlanması........................................................... 2 1. ÜNİTE

Yaşlılarda Kazalardan Korunmak İçin Çevrenin 2. ÜNİTE

3. ÜNİTE Meşguliyet Tedavi.......................................................................... 30

4. ÜNİTE Davranış Tedavisi........................................................................... 42

5. ÜNİTE Psikososyal İletişim Terapisi.......................................................... 52

Bakım Hizmetlerinin Etik ve Hukuksal Boyutu............................ 68 6. ÜNİTE

BAKIM HİZMETLERİNİN DENETLEME MEKANİZMALARI ........................ 72

7. ÜNİTE Özbakım ve Beslenme................................................................... 80

8. ÜNİTE Bakım Elemanının Karşılaşılması Muhtemel Olan Sağlık

BİREYSEL TEMEL GEREKSİNİMLER VE TANIMLAR

Tablo 1.1 ENSTRÜMANTAL GÜNLÜK YAŞAM

BAKIM UYGULAMALARININ YÜRÜTÜLMESİNDE TEMEL

ALIŞKANLIKLARIN ORTAYA KONMASI

TEMEL BAKIM YÜRÜTÜRKEN SIK KARŞILAŞILAN

BİREYE ÖZGÜ BAKIM PLANLAMASI

PLANLANAN BAKIMLA İLGİLİ BİLGİYİ SUNMA VE İLETİŞİM

BAKIM PLANI İLE İLGİLİ GEREKLİ DÖKÜMANI HAZIRLAMA VE

BAKIM PLANININ YÜRÜTÜLMESİ SIRASINDA TEKNOLOJİYİ

ÖLÜM ANINDA YANINDA OLMA

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

Yaşlılarda görülen kazaların %82’sini ev kazaları oluşturmaktadır. Oranlara bakıldığında,

Kaza sınıflamaları hakkında ne biliyorsunuz?

İleri yaş, kadın olmak, refleks ve duyu azalması, unutkanlık,

Dolabın en üst rafını temizleme gibi fiziksel yeteneğinin

Kayan zemin, yetersiz aydınlatılmış alan, tutma yerlerinin

Düşme tipleri ve nedenleri

Yanıklar kaç dereceye ayrılır ve özellikleri nelerdir?

Trafik (Motorlu Araç) Kazaları

KAZALARDAN KORUNMADA KİŞİSEL FAKTÖRLERİN

KAZALARDAN KORUNMADA ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN

Kazaların oluşmasına neden olan bireysel ve çevresel risk faktörlerini sıralayınız?

KAZAYI ÖNLEMEDE ÇEVRESEL ÖNLEMLER

Her durumda ulaşılabilecek birden fazla telefon olmalı.

Elektrik ve Aydınlatma ve Yangın

Çok katlı binalarda merdivenin yanı sıra minimum1100 x 1400 mm ölçü-

7. Yaşlıları için hangi mevsim en çok kazaya sebebiyet verir?

10. Yaşlının maruz kaldığı trafik kazalarını en önemli nedeni

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN TANIMI VE AMACI

İlk kez, akıl hastanelerinde, hastanın düşüncelerini sorunlarından uzaklaştırmak ve

Meşguliyet tedavisinin amacı;

Yaşlı hastanın bakımında hedefler; hastalıkları ve fonksiyonel yetersizlikleri önlemek ve

MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN ÇEŞİTLERİ

Fiziksel Meşguliyet Terapisi

Zihinsel Meşguliyet Terapisi

MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN UYGULAMA İLKELERİ VE YOLLARI

Seramik uğraşısında elle şekillendirmenin yararları

zaman geçirme etkinliğidir. Böylece yaşlı etrafındaki bireylere hediyeler hazırlaya-

Hangi makam vücudun hangi organını etkiler?

Müzikle tedavi ne sağlar?

MEŞGULİYET TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILAN

MEŞGULİYET TEDAVİSİNİN VERİMLİLİĞİNİ DEĞERLENDİRME

Yaşlılarda Fonksiyonel Yetenekleri Değerlendirme Ölçekleri

Fonksiyonel alanı değerlendiren başka hangi ölçekleri bliyorsunuz?

Yaşlıların Düşme ve Diğer Kaza Sıklığı Ölçekleri