Gerona Junior College, Inc

College Department
Malikhaing Pagsulat

III-BSEd Filipino
Abril 12, 2023

“Ang Mekanismo ng (HINDI) Pagiging Totoo sa Kapuwa”

Sa Panulat ni: Galang Kaluluwa

Ang pagkatuklas ko kay Aesop na kinikilala bilang “Ama ng mga Sinaunang Pabula” ay hindi
aksidente sapagkat minsan ko na siyang namataang naglalakbay sa mga kuwentong sinulat niya at
sa bibig ng aking guro noong nasa elementarya hanggang landasin niya ang aking isipan. Sinadya
kong magkita kami, tiniyak ko na ang rutang tinatahak niya ay katulad din sa akin dahil nais ko
siyang makilala sa pamamagitan ng kaniyang mga kuwento. Nagkatagpo kami sa isa niyang
kuwento tungkol sa isang mangangahoy na nahulog ang palakol sa ilog. Narinig ng diyos ng
Romano na si Mercury ang taghoy nito kaya tinulungan niyang maibalik ang palakol ng
mangangahoy. Noong una ay iniahon ng diyos ang isang gintong palakol ngunit inamin ng
mangangahoy na hindi niya iyon pag-aari dahil isang ordinaryong kagamitan lamang ang sa kaniya.
Nagpakita pa ang diyos ng pilak na palakol ngunit hindi niya pa rin iyon kinuha hanggang naibalik
din sa kaniya ang tunay at ordinaryong palakol na ginagamit niya. Natuwa ang diyos sa pagiging
totoo ng mangangahoy kaya ginantimpalaan niya ito. Katulad sa tipikal na wakas ng kuwento, lagi’t
laging may leksiyon at kakintalang iniiwan sa mambabasa. Ang pagsasalaysay ni Aesop sa kuwento
ng mangangahoy ay nagbigay sa akin ng depinisyon ng kaasalan, at kabutihang nananaig o
maaaring manaig sa bawat indibidwal.

Unang hinuhubog at hinuhulma ang ating pagkatao sa bakurang sakop ng pamilyang

kabilang tayo. Sa pagsusumikap ng mga itinuturing nating ilaw at haligi ng tahanan, hindi lamang
ang mga pundamental na aspetong pang-akademiko at kasanayang nararapat na matamo sa mga
unang yugto ng ating buhay ang hinahasa, kabilang dito ang pagkokonsidera sa unti-unting pagbuo
ng pundasyon ng ating kaasalan. Ang ating unang pagtungtong sa loob ng eskwelahan ay una rin
nating hamon sa pagharap sa magkakaibang mukha nitong mundo. Nagsisilbi itong pook linangan
para sa mga musmos pa ang isipan, at sa tulong ng matatanda na sinasabing naranasan na ang
hirap ng mundo na may eksperyensyang pagpapanday ng itak, sa kanilang mga pangaral at gabay,
sa pagtawid na rin kasama tayo sa alon ng mga salitang nagmumula sa mga aklat, tumitibay ang
haligi ng isip natin bilang bata, at nagkakaroon ng malalalimang pagtalos sa ating indibidwalidad.

Masasabing noong bata pa lamang tayo, hindi pa ganap ang pagtukoy natin kung tama o
mali ba ang kilos na ginagawa dahil sa labas ng tahanan ay nakatatagpo pa tayo ng mga salik na
maaaring makaimpluwensiya sa pag-iisip at pagdedesisyon natin. Minsan pa ay nagiging impulsibo
tayo sa ating mga aksyon na nagreresulta ng mga konsekwens, at pagkatuto. Sa pagbibinata at
pagdadalaga, at transisyon ng pagtanda, dito higit na nasusubok ang paraan ng ating pag-iisip at
pagdedesisyon. Kaya sa edad kong ito, marami pa akong makikilalang katulad ko na malayang
lumalalayag sa kompleks na anyo ng buhay. Kaugnay nito ay ang paghahalintulad ko sa aking
isipan sa sisidlan na maraming mga tanong. Mga tanong na may kaugnayan sa pagiging totoo ko sa
aking kapuwa na bumabagabag sa akin na marahil ay matatamo lamang ang kalutasan kung
maglalaan ng oras sa pag-obserba, pag-unawa, at pagtatanong (3Ps). Sa ilang mga sitwasyon ng
aking pagmumuni-muni, umiiral ang aking metakognisyon. Napatanong ako sa sarili ko, hanggang
kailan ba dapat tayo maging totoo sa ating kapuwa? Sa lahat ba ng pagkakataon ay dapat maging
totoo tayo sa taong kausap natin? Ang pagiging totoo ba sa kapuwa ay parte ng ating prinsipyong
dala-dala na tila siglo nating pinangangalagaan na bumubuo sa ating sarili upang masabing mabuti
tayong tao?

Sabi nila ay lahat naman ng tao sa mundo ay may posibilidad na maging isang santo kaya
naman ilalagak ko rito ang pinagninilayan kong 3Ps tungo sa pagiging totoo sa kapuwa, at ilang
mga realisasyon sa buhay nang sa gayon kapag ako ay naging alikabok o kung papalarin ay
mahirang bilang santo o magiting na indibidwal sa aking panahon ay magkakaroon ng batayan sa
pagiging mabuting tao ang aking mga apo.

PAG-OBSERBA. Ayon kay Mili (n.d.), ang taong tapat ay nakatatanggap ng paggalang mula sa
ibang tao, at siya ay ginagalang kahit saanmang lugar. Ang puntong ito ay nagsasaad ng maaaring
positibong resulta ng pagsasabi ng totoo. Nakalulugod nga namang isipin na kinawiwilihan ako ng
mga tao dahil kilala ako sa taguring “Mr. Truthfully” dahil sa pagiging totoo ko. Makikilala rin ako
sa pagkakaroon ko ng sinseridad sa aking mga pahayag. Sino ba namang may gusto sa
kasinungalingan? Wala sa atin ang nais magkaroon ng katotong panatiko ng pagsisinungaling, at
umiidolo sa sinungaling. Ayaw natin ng mga politikong hindi tapat at totoo sa mga salita at gawa.
Nakikibaka tayo sa paglaban sa katotohanan. Sa pakikibaka nating iyon, tinitiyak din natin na ang
pagiging totoo ay magsisimula sa ating mga sarili. Lahat tayo ay nananabik at natatakam sa
matamis lasa ng katotohanan, ngunit sa realidad, may kaunting alat at pait na dulot nito.

Alat at pait ng katotohanan. Muli nating balasahin ang mga baraha. Nakalulugod nga
namang isipin na nagsasabi tayo ng totoo ngunit higit na nakalulugod kung mapoprotektahan
natin ang ating sarili mula sa mga taong ipapahamak tayo. Ayon kay Orwell (2016), ang labis na
pagsasabi ng totoo sa ating kapuwa lalo na ang mga personal nating karanasan ay maaaring mauwi
sa isang aktong rebolusyonaryo. Sa pagkakataong ito, nais kong pagnilayan nating muli ang tanong
na “hanggang kailan ba dapat tayo maging totoo sa ating kapuwa?”. Ang sagot ay mag-obserba.
Magsasabi tayo ng totoo dahil iyon ang nararapat na matanggap ng iba, at isinasaalang-alang pa rin
ang etiko – ang moralidad. Magsasabi tayo ng totoo dahil hindi naman natin hinahangad na
manloko ng ibang tao, at lokohin ang sarili. Mag-obserba. Hindi sa lahat ng pagkakataon ay
kailangang isiwalat ang katotohanan, may limitasyon pa rin. Malay mo, umabot sa Malaysia ang
kinuwento mo sa iyong kaibigan na dapat ay dalawa lamang kayo ang nakaaalam. Malay natin
lumalayo na sa katotohanan ang mga pahayag na naisiwalat sa iba. Kaya hindi lahat ng totoo ay
kailangan kong masabi, magiging matalino pa ako sa pag-obserba at pagkilala para proteksyunan
ang sarili.

PAG-UNAWA. Kaalinsabay ng unang nabanggit ukol sa pag-obserba ay ang pag-unawa tungo

sa pagiging totoo sa kapuwa. Hindi sa lahat ng pagkakataon ay kailangang sabihin ang totoo. At
hindi sa lahat ng pagkakataon ay dapat magsinungaling dahil itinuturing pa rin itong pagtuligsa sa
ipinapangaral ng Banal na Aklat at sa mga tinuturan ng matatanda. Ano ang kailangang gawin lalo
na’t ang ganitong pagtatakda ng sanlibutan ay bahagi ng paghubog ng tamang kaasalan?
 Unawain ang intensyon o layunin ng pagsasabi natin ng mga pahayag. Sa panitikan at
retorika, umiiral ang terminong eupenismo. Ito ay ginagamit upang pagaanin ang bigat o
kabulgaran ng salita o pahayag. Hindi lahat ng totoo ay matamis, may pait kung minsan – masakit
kung pinakikinggan. Hangga’t kasasalaminan pa rin ng sinseridad, hindi naman sigurong masama
na maging bahagi ng pagiging totoo ang paggamit ng eupenismo kung ang intensyon mo ay hindi
tahasang makasakit ng damdamin ng iba. Ipagpalagay rin natin na ako ay isang guro, kahit na
magiging guro naman talaga ako. Kailangang may baon akong kuwento na may kaugnayan sa
talakayan sa bawat araw upang mabingwit ko ang atensiyon ng aking mga estudyante. Minsan pa
nga ay kailangan kong magbahagi ng aking mga karanasan. Ngunit paano kung hindi naging sapat
ang karanasan ko na ibabahagi sa kanila? NEW META UNLOCKED!

“Alam ba ninyo mga anak, noong bata ako, magaling akong magpalipad ng guryon. Mataas
ang naaabot nito, mas mataas pa nga sa pangarap ko. At saka sa totoo lang, walang halong biro,
madali lang ang pag-asembol ng guryon.”

Eh? Kahit hindi ako marunong magpalipad at mag-asembol ng saranggola noong bata ako?

Ang nais ko lamang puntohin ay sa bawat pahayag na sinasabi natin, totoo man o hindi,
higit na mainam siguro kung hindi ito nakasasama sa ibang tao. Nasa pagpapasya mo na bilang
ispiker kung paano mo pagaganahin ang mekanismo ng iyong pagsasalita at pagiging totoo sa
kapuwa na isinasaalang-alang pa rin ang kabutihan ng iba at higit sa lahat – ng iyong sarili.

PAGTATANONG. Ang huli ay pagtatanong. Usisain nang maigi ang mga kilos na ginagawa at
salitang lumalabas sa bibig. Sa pag-uusisa natin, naglalapat tayo ng magkakabuklod-buklod na
tanong tungkol sa ating indibidwalidad at eksistensiya sa daigdig. Pinahihintulutan natin ang
sariling isip na tanungin ang sarili upang maunawaan ang anatomiya ng isip. Hinihimay-himay ang
isip upang maunawaan ang mga kasulukuyang danas na magiging kaliwanagan tungo sa pagiging
totoo natin sa kapuwa.

(Halimbawa nababasa mo ang isip ko.) “Teka, jowa ng kaibigan ko ‘yon ah, bakit may
kasama siyang ibang babae? Nagyayapusan pa sila sa Jollibee. Sasabihin ko ba sa kaniya na niloloko
siya ng jowa niya? Hindi, huwag, baka kapatid lang ng jowa niya ‘yung babae. Ano kayang
mangyayari kapag sinabi ko ang totoo? Ah, sasabihin ko kung ano ang nakita ko lang sa maayos na
paraan, at no side comments. Tama naman ‘yon ‘di ba, self?”

Sa mga ganoong sitwasyon, mabuting tanungin muna ang sariling isip. Makapangyarihan na
ang salita sa panahon ngayon, at malaki ang epektong maaaring maidulot nito sa iba.

Ang 3Ps tungo sa pagiging totoo sa kapuwa (pag-obserba, pag-unawa at pagtatanong) ay

produkto ng pagninilay ko sa bagay-bagay. Katuwang si Aesop sa pagbuo ng sanaysay na ito na
marahil ay isa siya sa bilyong tao na humubog at humulma sa aking pagkatao bukod pa sa nakilala
at makikilalang indibidwal na binabago ang anyo ng ‘ako’. Sa aking pag-iral sa mundo, palagi akong
pinaaalalahanan na magsabi ng totoo, kaya naman sumagi sa aking isipan na kapag may nagtanong
sa akin, sasagutin ko ng “Totoo” (literal na isasagot ko ay totoo). Pinaaalalahanan ako na magsabi
ng totoo, hindi lamang sa ibang tao kundi sa aking sarili na higit na nakauunawa sa akin. Ngunit
natutuhan ko rin na may limitasyon, nakadepende sa sitwasyon, nakasalalay sa bigat ng nilalaman,
at isinasaalang-alang ang kabutihan para sa iba at sa sarili.
 Kung tatanungin ako kung kailan ako huling hindi nagsabi ng totoo, walang hesitasyon kong
sasabihin na ngayon iyon.

Gerona Junior College, Inc

College Department
Malikhaing Pagsulat

“Kung Paanong Naisisilang ang Inhustiya”

Sa panulat ni: Galang Kaluluwa

Binusalan ng pulang tela ang bibig. Humahagulgol. Niyayapos ng dilim at kawalang pag-asa
ang buong sistema. Naglalakad nang nakayapak habang hinahalikan ng talampakan ang marumi’t
puno ng putik na sementadong kalsada. Nagkalat sa mga kalye ang mga nagdurugong kandila.
Umapaw rin sa Ilog Pasig ang mga palahaw na palihim na itinapon ng mababangis na buwitre.
Ganito kung mailalarawan ang isang nilalang na ninakawan ng dangal at karapatan sa kaniyang
bayan mismo. Kasalukuyan tayong nakikipaglaban. Ang Pilipinas ay lumalaban. Sandaling tumigil
sa pag-inog ang daigdig nang mag-alay si Allan Popa ng isang berso,

Ang inilibing doon ay hindi bangkay

Ang inilibing doon ay hindi naagnas

Ang inilibing doon ay katotohanan

Ayon kay Huberty (n.d), ang hustisya ay hango sa konsepto ng pagkakapantay-pantay ng

bawat indibidwal na manipestasyon ng lipunan. Isa itong terminong malawak ang kinasasaklawan
na tumatalakay sa iba’t ibang dimensiyong panlipunan na maiuugnay sa paghahangad natin na
makamit ang ating mga karapatan bilang mga tao. Ang hustisya ay masasalamin sa lipunan kung
ang bawat indibidwal ay hindi nakararanas ng pang-iipit mula sa malalakas na puwersang
nagpapahirap sa kaniya. Ang malalakas na puwersang ito ay maaaring pag-ugatan mula sa poltikal
na puwersa, karahasan at pagpatay, inekwalidad at diskriminasyong nararanasan dulot ng
pagkakaiba-iba ng mga tao, pangangamkam sa karapatan ng mga magsasaka, at hindi pantay na
pagtingin sa batas. Dulot ng mga puwersang ito, naisisilang ang inhustisya.

Isinaad ni Ravanera (2020) na ang suliraning kinasasadlakan ng bansa hinggil sa isyu ng

inhustisya ay mas malala pa sa pandemya. Maituturing na bayrus na kumakalat sa sistema ng
bansa ang inhustisya na nagdudulot ng negatibong epekto sa karapatang pantao. Ayon kay
Palatino (2023), sunod-sunod ang serye ng pananambang sa ilang mga opisyales ng lokal na
pamahalaan habang patuloy pa rin ang “giyera kontra droga”. Nitong nakaraang buwan lamang,
ika-5 ng Marso, niyanig ang midya ng mga ulat tungkol sa pamamaril kay Negros Oriental
Governor Roel Degamo. Laman ng mga ulo ng balita ang tungkol sa karumaldumal na krimeng
pagpatay sa gobernadora sa loob ng kanilang compound, at isa lamang si Degamo sa libo-libong
biktima ng mga nakaranas ng inhustisya dulot ng magkakalabang puwersa. Alinsunod sa nabanggit
na isyu, ang Senado ay nagpasa ng resolusyong kumukondena sa mga kaso ng pagpatay. Isang sipi
mula sa resolusyon ang nagsasaad na “ang kawalan ng hustisya at karahasan ay walang lugar sa
alinmang sibilisadong lipunan, at walang kahit na anong dahilan ang nagbibigay-katwiran sa mga
kalupitan laban sa buhay ng lahat ng tao.”

Sino ba naman ang makalilimot sa masalimuot na bangungot ng mga inosenteng pamilya na

nawalan ng mahal sa buhay dahil sa pagkakaroon ng mga awtoridad ng kapangyarihang pumatay
noong rehimeng Duterte at sa pagsasakatuparan ng kampanya laban sa droga? Taong 2017, ang
labimpitong taong gulang na si Kian Delos Santos ay pinatay ng mga pulis dahil sa akusasyon na
drug runner ang binata. Bagaman nagkaroon ng mga pahayag ang pulisya sa kaso ni Kian,
inalmahan ito ng mga netizen dahil sa mga CCTV footage na nakuhanan ang aktwal na katiwalian
ng pulisyang kasangkot sa kaso ng binata. Ang pagkamatay ni Kian ay naging makasaysayan sa
bansa dahil ito ang unang kaso ng pagpatay sa kampanyang giyera kontra droga na nagdulot ng
pagkagalit ng bansa. Naglabas din ng pahayag ang grupong Human Rights Watch hinggil sa isyu ng
extrajudicial killings sa bansa, ang naging kaso ni Kian ay dapat magsilbing paalala sa Pambansang
Pulisya ng Pilipinas na panatilihing igalang ang nararapat na proseso at ang karapatan ng mga
sibilyan habang ginagawa nila ang kanilang trabaho bilang tagapanatili ng seguridad at proteksyon
ng bansa.

Noon pa man ay laganap na ang inhustisya. Isinilang na ito sa iba’t ibang panahon, at
nailimbag na sa maraming mga aklat. Lagi’t laging idinidiin na ang karalitaan ang sentro nito, at
ang mga nilalang na may kapangyarihan at superyor sa lipunan ang nagpapalakas sa mga puwersa
ng inhustisya. Samantala, ang mga dukha at nakararanas ng kasalatan sa pera ang laging biktima.

Sa Pilipinas, ang pagkakagapos natin sa mga mananakop na Kastila ang nagpasimula ng

pang-aabusong naranasan ng mga Pilipino noon sa loob ng mahabang panahon. Umiral ang polo y
servicio nang mahigit 250 taon, nangangailangan ito ng sapilitang paggawa ng mga lalaking
Pilipino mula 16 hanggang 60 taong gulang sa loob ng 40 araw ngunit ang kapalit nito ay
mababang pasahod. Ang mga inatasang manggagawa ay itinakda sa mga proyekto ng pamahalaang
Kastila sa kabila ng mapanganib o ng mga kondisyong mayroon sila. Samantala, kung ang isang tao
ay may kakayahang magbayad ng falla o multa, siya ay maaaring hindi maglingkod at magtrabaho
sa pamahalan.

Ang kahirapan naman ng mga tao noong panahong Medieval ay maiuugnay sa mga krimen.
Dahil sa kakulangan ng makakain at pagpapataw ng mataas na buwis, nagbunsod ito ng pag-aalsa
ng mga tao sa mga makapangyarihan. Ang panahong ito ay maituturing ding Dark Ages sapagkat sa
kabila ng pag-unlad ng kaalaman at iba pang aspetong panlipunan katulad ng arkitektura at
pamahalaan, hindi maipagkakailang ang pamumuno ng hari at reyna ang sumubok sa kakayahan
ng mga tao noon. Sumusunod sa itinuturing na diyos sa kabila ng pang-iipit sa kanilang karapatan.

Ang puwersang nagmumula sa mga taong makapangyarihan na nagpapairal ng

inekwalidad, pagiging gahaman sa kapangyarihan, mga danas ng mga nilalang, at pang-aabuso sa
karapatang pantao ang nagpapaigting sa tunggalian. May mga magsasakang pinahihirapan at
sinasamantala ng kapuwa nila Pilipino. Sa kabila ng pagiging agrikultural na bansa ang Pilipinas,
bakit ikinakategorya ang pagsasaka bilang pangmahirap na trabaho? May kababaihang
nakararanas ng karahasan mula mapang-abusong patriyarkal na lipunan. May mga miyembro at
tagasuporta ng LGBTQIA2S+ na ipinaglalaban ang kanilang karapatan nang maiwasan ang pang-
aabuso at maling trato sa kanila. May mga manggagawang hindi natatamasa ang nararapat na
karapatan para sa bigat ng trabahong ginagawa araw-araw para sa pamilya. May mga katutubo
tulad ng mga Lumad na ninanakawan ng karapatan sa kanilang pag-aaring mga lupa, at
pinagkukuhanan ng mga pangagailangan. Ang mga nabanggit ay ilan lamang sa mga
manipestasyon sa pagsilang ng inhustisya.

Kasabay nito ay ang pag-usbong ng iba’t ibang anyo ng rebolusyon. Ang pagkilos ng iba’t
ibang grupo sa lipunan ay hudyat ng unti-unting pagkamulat ng ating kamalayan. Nagsisilbing
ilaw-dagitab ang mga boses ng nakikibaka upang magsilbing liwanag sa inhustisyang nararanasan,
at sa paghahangad ng reporma. Bagaman lugmok sa putikan ang ilan, may patuloy na lumalaban at
hindi nagpapabusal ng tela sa bibig sapagkat sila ay may ipinaglalaban. Ang paghahangad natin ng
pagbabago ay hindi naman malabo lalo na’t may mga umiiral ng mga batas, programa at
adbokasiya, at mga kakampi sa labanang ito.

Subalit sa kabila ng pakikipagtunggali natin sa suliranin ukol sa inhustisya ay bakit

nananaig pa rin ang mga mapang-abusong may kapangyarihan? Kumukuha kaya sila ng enerhiya
mula sa kanilang mga gintong trono na siyang nagpapalakas sa kanilang puwersa para isilang ang
inhustisya, o tayong mga tao rin ang nagpapalakas sa kanila?
 Gerona Junior College, Inc
College Department
Malikhaing Pagsulat

“Tanawín ang Dalawang Tanáwin”

Sa Panulat ni: Galang Kaluluwa

Sa pagbaba ko pa lamang ng dyipni na aming nirentahan ay

nanuot na sa aking ilong ang naghaharing amoy alat ng tubig-
dagat na dinadala pa ng hangin na patungo sa aking kinatatayuan
na tila tinutukso ang aking buong sistema na agad nang lumusong
dito. Buti na lamang habang kami ay nasa gitna ng kalsada,
sinimulan na naming magpipinsan ang pagriritwal kasama ang
sagradong sunscreen na hindi dapat nakaliligtaan tuwing
nagpaplanong magdagat. Haplos, haplos, hagod, hagod, hanggang
maramdaman ng balat ang satispaksyong nagmumula sa
sunscreen. Sa pagkakataong yaon, sabik na sabik na ang aking
katawan na magpakalango sa tubig-alat dahil sa aking
pagkakatanda, tatlong araw akong hindi naligo bilang
paghahanda sa pagtatampisaw sa Patar Beach noong taong 2019.

Ang Patar Beach ay kilala rin bilang “Boracay of the North”

dahil kapansin-pansin naman talaga ang puting buhanging
sumalubong sa amin. Ito ay matatagpuan sa probinsiya ng
Pangasinan, sa kanlurang bahagi ng Luzon, bayan ng Bolinao.
Mula Gerona, gumugol kami ng higit tatlong oras na biyahe
(depende rin sa bigat ng trapiko sa ilang mga rutang daraanan
patungo sa destinasyon).

Libre lamang ang pagpunta namin dito, ang binayaran lamang namin ay ang parking fee at
nirentahang cottage upang pagtatambayan panandali kung nagsawa nang makipaghabulan sa
malalaking alon. Napananatili rin ang kaligtasan ng mga turistang kasama namin dahil hindi
tumitigil ang mga pamunuan ng mga resort at awtoridad sa pagpapaalala na mag-iingat.

Nang magkayayaan na ang aking mga pinsan na lumangoy (kahit hindi naman ako marunong
lumangoy), nagsimula na akong maglakad, sumisid, at piliting hulihin ang maliliit na isda gamit
lamang ang aking kamay. Hindi ko alintana ang init na dala ng tirik na tirik na araw dahil ramdam
ko naman ang lamig ng tubig-dagat na hinuhugasan hindi lamang ang dumi ng aking katawan, pati
na rin ang pagod na nararamdaman noong school year na yaon. Ang buhangin ng dagat ay kulay
cream at naramdaman ng aking mga paa ang pagiging pinong-pino nito.

Ang paglusong ko sa asul na asul na dagat ay maihahalintulad ko sa isang labanan. Labanan sa

pagitan ng mga naglalakihang alon dahil bandang tanghali, lumalakas na ang hampas ng mga ito.
Sa bawat pagsalubong namin sa mga nagwawalang alon ay ang kalayaan naming makatikim ng
libreng tubig na may asin. Kahit nasa baybayin na ako ay tinangka pa rin ng alon na iparinig sa akin
ang kaniyang bawat paghampas marahil ay nababasa nito ang bigat na aking nadarama. Labanan
din ito sa pagitan ng matutulis na bato dahil may ilang parte ng dagat na mabato, kaya ang nauwi
kong pasalubong ay mga sugat sa paa.

Tunay na nakahahalina ang Patar Beach. Tila hinuhubaran nito ang kaniyang sarili upang
ipakita sa amin ang kaniyang ganda, iparamdam ang init ng summer at ang preskong hangin, at
siyempre painumin kami ng libre at unli na maalat na tubig. Sa kabila niyon, batay sa aking naging
karanasan, maging maingat sa paglangoy dahil may mga nakatagong sea urchin sa kasuluksukan ng
mga bato, at kahit sabihin kong nasa ibabaw na parte ako ng dagat at hindi kalayuan sa baybayin,
may malalalim pa ring parte na nanggugulat sa akin. Isa rin sa dapat pairalin ng mga turistang
tulad ko ay ang pagkakaroon ng disiplina sapagkat napansin kong may ilang mga plastic bottle at
balat ng tsitsirya na lumulutang sa beach.

Marso noong taong iyon, naramdaman ko ang pagiging isa at pagsasama-sama naming
magkakapamilya. Napuno kami ng halakhakan habang pinagsasaluhan ang aming mga baong
pagkain. Sa totoo lamang, bukod sa tanawin ng dagat na bumusog sa aking mga mata ay nasilayan
ko rin ang mga nakaukit na ngiti sa labi ng mga turista. Hindi nakasasawang pagmasdan ang
ganoong klase ng tanawin dahil lagi’t laging may espasyo sa aking puso ang mga larawang hindi
lamang nakukuhanan ng lente ng kamera kundi nakikita ng mga mata. Nagpapasalamat ako dahil
naramdaman ko ang pagiging maligaya ng aking puso noong panahong iyon, at pagkasabik na
tulad ng isang musmos na bata dahil sa sumunod na taon, binago ng pandemya ang buhay namin.
 Gerona Junior College, Inc
College Department
Malikhaing Pagsulat

MGA TEORYANG PAMPANITIKAN SA KUWENTONG “17 NA SI FELIX”

Teorya Patunay
1. Feminismo “Ayaw niya na maging katulad ni Felix ang
nakatatandang kapatid nito na dahil sa labis na
oras na ginugugol sa pag-aaral at pagbabasa
ng mga aklat, pagkatapos makatungtong ng
kolehiyo ay naging kasapi ng organisasyong
may kaugnayan sa aktibismo. Nakikibaka si
Roselle. Nakikibaka para sa reporma at
pagbabago sa bayan at sistema ng
pamamalakad ng kanilang alkalde.”
Ang bahaging ito ng kuwento ay may
makafeministang pananaw sapagkat hindi
nilimitahan ng may-akda ang karakterisasyon
ng katauhan ni Roselle bilang isang babae. Ang
ganitong mga pahayag ay nagpapakita ng
kakayahan ng babae na ipaglaban ang dangal
ng kaniyang bayan.
2. Realismo “Matagal na niya itong guro. Matagal na ring
pinagsasamantalahan ang kaniyang
pagkainosente. Magmula noong tumungtong
siya ng sekondarya ay naging guro na niya si
Mr. Guzman. Kaya nananatili siyang tahimik ay
dahil natatakot siya sa maaaring higit na
magawa ng guro sa kaniya.”
Walang pagroromantisang ginawa ang
may-akda sa pagsasalaysay sa kalagayan ni
Felix. Ang dapat sanang ligtas na pook-
linangan para sa mga mag-aaral ngunit pugad
ng ilang mapang-abusong mga guro. Totoo ring
nangyayari ang ganitong uri ng pang-aabuso
na naiulat na sa mga balita.
3. Imahismo “Malayang humihiwalay ang pulang likidong
inilalabas ng katawan ng binata na sinasalo
naman ng kalsadang ilang beses nang naging
saksi sa mga trahedyang naganap at sa
 kasaysayan ng kanilang lugar.”
Ang pagiging epektibo ng panitikan ay
makikita rin sa kasiningang taglay ng akda.
Ikinonsidera ng akda ang mga pahayag na
nagtataglay ng imahen upang higit na
maipakita ang ideya at maipaunawa sa
mambabasa ang kuwento.
4. Naturalismo (Konteksto: Nakita ng mga kapitbahay na patay
na si Felix)
“Dapat makita ng FB friends ko ito.”
“Kaawa-awang bata, guwapo pa naman.”
“Naku, baka naman nahulihan ng droga ‘yan.”
“Droga? Eh, ang pagkakaalam ko, mabait ang
batang ‘yan.”
Naturalismo ang bahaging ito ng kuwento
sapagkat likas na sa ilang mga Pilipino na
makiusyoso sa isang insidente at magbitiw ng
kung ano-anong pahayag na wala namang
kaugnayan sa pangyayari. Ang reaksyon lagi ng
mga tsismoso’t tsismosa sa stimuli na nakahain
sa kanilang harapan ay wala namang
maidudulot na maganda sa kapuwa.
5. Sosyolohikal “Nasa ganoon pa ring eksena ang mga tao na
tila may shooting ng mga artista para sa isang
teleserye ngunit sa totoo ay isang shoot to kill
ang naganap nang magtungo sa pinangyarihan
ng insidente si Kagawad Domeng upang
tangkaing usisain ang pangyayari.”
Maihahalintulad ang bahagi ng kuwentong
ito sa “giyera kontra droga” na higit na umiral
noong administrasyong Duterte kung saan may
mga inosenteng pinapatay. Inilalagay ng
awtoridad o ng mga armadong tao ang batas sa
kanilang kamay upang protektahan ang mga
pansariling interes.
 Gerona Junior College, Inc
College Department
Malikhaing Pagsulat

Vasquez, John Vincent D

III-BSEd Filipino

I. URI NG PANITIKAN: Maikling Kuwento

II. PAMAGAT: Saksi ang Langit at Lupa

III. PAKSA NG MAIKLING KUWENTO:

Ang maikling kuwento ay umiikot sa kasakiman ng tauhan ni Pedring dahil sa pag-aasam na
makuha ang bahagi ng pamanang lupa sa kanilang apat na magkakapatid nang makaalis sa
probinsiya kasama ang asawa, at sa tauhan ni Marsing, ang bunso sa magkakapatid, na nagkaroon
ng pagkakataong makapag-aral sa Maynila at ang laging iniisip ang kapakanan ng inang si Pasing.
Kuwento ito ng mga tauhang may kani-kaniyang dinadala dulot ng mga karanasan sa buhay,
at ang labis na kasakiman na maaaring magdulot ng trahedya sa ibang tao at sa sarili.

IV. PAG-AANALISA SA KONOTASYON NG PAMAGAT:

Ang pamagat na "Saksi ang Langit at Lupa" ay kinasasaklawan ng dalawang
magkatunggaling tauhan sa kuwento na nananaig ang dalawang elemento ng pamagat — langit at
lupa. Una, si Marsing, sa kabila ng pag-aaral niya sa Maynila ay hindi pa rin niya nakaliligtaang
bisitahin ang inang may sakit, lagi't laging umuuwi siya sa lupang kaniyang pinagmulan (ang lupa
ay tumutukoy sa bayan at tahanan) habang binubuo ang mga pangarap (pangarap=langit). Sa
kalagayan naman ni Pedring, ang tingin niya sa lupa na kaniyang pinagmulan ay puro na lamang
paghihirap at hinanakit sa buhay, at ang langit ay ang kaniyang labis na pag-aasam sa kanilang
mana.
Kung pagninilayan ang wakas ng kuwento, nabanggit ng tauhan ni Pedring nang makitang
wala ng buhay si Marsing na “saksi ang langit at lupa sa ginawa niya”. Ang Diyos, sa Kaniyang
pagiging Omniscient na replektibo sa lahat ng elemento sa mundo, ay ang tanging nakaaalam sa
ating ginagawa, sa kung ano ang ating iniisip, at kung paano mailalarawan ang ating
indibidwalidad. Katulad ito ng pagtatago ko sa bolpen ng kaibigan ko, bago pa niya malaman na
tinago ko ang bolpen niya, noong iniisip at tinago ko iyon ay alam na ng Diyos.

V. BUOD
Ang kuwento ay nagsimula sa diskusyon ng magkakapatid kabilang ang panganay na si
Pedring at bunsong si Marsing tungkol sa magiging hatian nila sa kanilang mga mana kapag
mamamatay na ang kanilang ina. Pinabulaanan naman ni Marsing ang tungkol dito dahil tila
inuunahan na ng kaniyang kuya ang mangyayari sa kanilang ina. Hindi naging maganda ang trato
ni Pedring sa kanilang ina, itinuring niya ito bilang pabigat sa kanilang mag-asawa, ang tanging
hinahangad lamang naman niya ay ang pamanang makukuha niya.
Nang bisitahin ni Marsing ang ina, natuklasan niya rin mula sa kanilang kapitbahay ang
hindi magandang pagtrato ng kaniyang kapatid sa ina. Kinompronta niya ito ngunit nangyari na
ang hindi niya inaasahan, namatay na ang ina dahil sa malubha na ang sakit nito. Tila
pinagsakluban ng langit at lupa si Marsing dahil sa nangyari, nawalan na rin siya ng gana sa lahat
ng bagay. Sinusubukan naman siyang patahanin ng kababatang si Perla ngunit hindi pa rin
nawawala ang bigat na kaniyang nadarama.
Sa pagkamatay ng ina, ibinenta na ni Pedring ang lupang pag-aari nila at kinuha ang pera.
Sumabay pa ito sa mga problemang iniisip ni Marsing. Nawala na ang kaniyang ina, at labis-labis
naman ang kasakiman ng kaniyang kuya. Hanggang sa isang araw, natagpuan na lamang na wala ng
buhay si Marsing dahil siya ay nagpakamatay marahil ay dulot na rin ng sunod-sunod na
problemang dumating sa kaniya.

VI. TAUHAN AT KARAKTERISASYON:

1. Marsing. Ang bunsong anak ni Aling Pasing na nag-aaral sa Maynila. Makikita sa kaniya ang
pagmamahal at pagiging maalaga sa ina. Ngunit sa kabila niyon, kapansin-pansin din sa wakas ng
kuwento ang pagbabago ng sikolohikal niyang kalagayan na nauwi sa isang trahedya.
Representasyon siya ng mga inidibidwal na sa kabila ng nakikita sa labas ay ang bigat na dinadala
sa kanilang loob.
2. Pedring. Siya ang panganay sa apat na magkakapatid at ang naatasang mag-aalaga sa kanilang
ina. Siya ay may kaiklian ng pasensiya kung kaya madali siyang magalit sa inang may sakit. Ang
pagpapakita ng kaniyang personalidad sa kuwentiRepresentasyon siya ng mga anak na higit pang
iniisip ang personal na pagnanais kaysa sa kalagayan ng kanilang pamilya.
3. Pasing. Ang ina ng magkakapatid na may malubhang karamdaman. Mailalarawan sa kaniyang
katauhan ang pagmamahal sa mga anak sa kabila ng hindi magandang trato sa kaniya ni Pedring
dahil nanatili siyang tahimik kay Marsing tungkol sa paninigaw ng kuya nito. Pinatunayan lamang
ni Pasing na walang magulang ang hindi kayang tiisin ang anak dahil sa pagmamahal na mayroon
siya.
4. Marshal at Marcelina. Representasyon sila ng isang kapatid na nagtatrabaho upang tustusan ang
pangangailan ng pamilya kahit na kung minsan ay hindi na sila nagkakaroon ng oras upang
personal na bisitahin ang mga magulang.
5. Perla at Bruno. Mga kaibigan ni Marsing na sa oras ng kagipitan ay mayroon siyang
makakapitan. Ipinakita sa kuwento kung gaano kahalaga ang kaibigang mayroon tayo dahil sila
ang handang tumulong sa ating kung may dinadala tayong problema.

VI. SIMBOLO AT SIMBOLISMO

1. Langit. Ang langit ay sumisimbolo sa mga pangarap na mayroon si Marsing kaya siya ay nag-
aaral. Sumisimbolo rin ito sa labis na pag-aasam ni Pedring na makuha ang kaniyang mana.
2. Lupa. Sumisimbolo ang lupa sa lugar na pinagmulan ng ating mga sarili. Katulad ni Marsing,
bumabalik-balik siya sa kanilang tahanan kung saan siya ay nakahahanap ng kalinga mula sa ina.
3. “Saksi ang langit at lupa” Ang mga elementong ito na umiral sa kuwento ay sumisimbolo sa
Diyos at sa Kaniyang kakayahang makita ang lahat ng kinikilos at iniisip ng mga anak Niya.
4. “Isang araw, dumalaw ang kaniyang anak na si Marsing, may dala-dala itong kutsinta, puto at
spaghetti na paborito ng kaniyang ina.” Ang pahayag ay sumisimbolo sa pagmamahal na mayroon
si Marsing. Ang paghahanda ng pasalubong para sa ating mga mahal sa buhay ay senyales ng pag-
alala natin sa kanila at pagmamahala.

VII. TAYUTAY
1. Pahayag: hinihintay ni Pedring na pumuti ang uwak (Pagmamalabis)
Paliwanag: Sa konteksto ng kuwento, ngangahulugan itong paghihintay sa bagay na imposible
mangyari dahil hindi na makapaghintay si Pedring na makuha ang kaniyang mana, inaasahan na
rin niyang mapapadali ito dahil karamdaman ng ina.
2. Pahayag: Tila huminto ang mundo ni Marsing sa kaniyang mga narinig at nandilim ang paningin
nito. (Paglulumanay o eupenismo)
Paliwanag: Ang pandidilim ng paningin ay katumbas ng galit na nararamdaman ng isang tao.
Pinalumanay ng may-akda ang pahayag upang mapanatili ang kasiningan at hindi maging bulgar.
3. Pahayag: Hindi lubos maisip ni Marsing na ang kaniyang pagdating ay mismong araw ng
kamatayan ng kaniyang ina. (Pasukdol)
Paliwanag: Sa pahayag, mapapansin ang papataas na antas ng kaisipan na may pinakamasidhing
damdaming ipinakita.

VIII. TEORYANG PAMPANITIKAN

Ang mga teoryang nangibabaw sa kuwento ay Teoryang Realismo at Sikolohikal. Sa
magkakapamilya, hindi nawawala ang isyu tungkol sa paghahati-hati sa mana lalo na sa lupa at
may mga pagkakataon pa na nagdudulot ito ng hidwaan sa magkakaibang panig. Ang kuwento ay
sumasalamin sa realidad na maaaring batay sa karanasan ng may-akda ngunit pinairal ang
kasiningan sa akda upang hindi maging tuwiran ang paglalahad ng suliranin. Ang katauhan naman
nina Pedring at Marsing ay kakikitaan ng mga posibleng sanhi ng puwersang sikolohikal. Maaaring
hindi naman ganoon ang ugali ni Pedring, marahil ay nagkaroon siya ng isang karanasan upang
mabago ang kaniyang pananalita na walang respeto sa ina. Sa lagay naman ni Marsing, hindi
lamang umiikot sa loob ng pamilya ang suliraning maaari niyang nararanasan, dahil maaaring sa
labas ng kanilang bahay ay may mabigat siyang dinadala hanggang nagkaroon ng depresyon kaya
humantong siya sa pagpapakamatay.

IX. PAGPAPAHALAGA SA NILALAMAN

1. Kulturang Pilipino.
Isa sa mga kulturang Pilipinong namayani sa kuwento ay ang pagkakaroon ng seniority
complex na sumasalamin sa katauhan ni Pedring bilang panganay sa magkakapatid. Sa
magkakapatid, bahagi na ng norms na kung sino ang matanda ay dapat na nirerespeto ngunit ibig
sabihin ba nito ay hindi na dapat respetuhin ang nakababata? Karagdagan, sa isang pamilyang
Pilipino, laging may sakim sa mga mana at ari-arian, katulad ng pag-aari sa lupa. Ang ganitong
kultura ang nagsisimula ng hidwaan sa magkakapamilya.
2. Pilosopiyang Pilipino.
Gasgas man ang kasabihang “nasa huli ang pagsisisi” mananatiling malaki pa rin ang
maaaring epekto nito sa atin. Nang magwakas ang kuwento, nagkaroon ng monologo si Pedring at
nabanggit niya ang mga pahayag na nagpapakita ng kaniyang pagsisisi. Bilang tayong mga
Pilipinong may kalayaang natatamasa, mabuting sukatin muna ang bigat ng ating sasabihin at kilos
sapagkat malaki ang maidudulot nito sa mga tao sa ating paligid.

X. BISA
1. Bisa sa Isip.
Ang akda ay naging daan upang higit kong maunawaan na ang mga sitwasyon katulad kina
Pedring at Marsing ay mahalagang magkaroon ng maayos na komunikasyon upang mapanatili ang
relasyon.
Bukod sa kaisipang naikintal sa akin, mahalaga ring representasyon ang tauhang si Marsing
upang ipaunawa sa akin ang kahalagahan ng hindi pagkikimkim ng mga problema at paghahanap
ng makakasama upang maibsan ang sakit at bigat ng bagaheng dala-dala.
2. Bisa sa Damdamin.
Nakuha ng simula ng kuwento ang aking damdamin lalo na noong dumalaw si Marsing sa
inang may sakit dahil ang maliliit na bagay ng pagkalugod natin sa ating mga magulang ay
nagpapakita ng pagmamahal natin sa kanila.
Ipinaramdam din ng may-akda na hindi sa lahat ng pagkakataon ay makikita lamang ang
suliraning ikinahaharap ng tao sa labas nitong anyo sapagkat higit na mabigat ang ginagawang
pagkikimkim ng nadarama. Pinaalalahanan ako ng akda na hangga't maaari, kung may
mapagkakatiwalaan akong tao, maaari akong humingi ng gabay nang maibsan ang sakit sa aking
loob.
3. Bisa sa kaasalan.
Ang ginawang pagsasalaysay ng may-akda sa karakterisasyon ni Pedring ay
nagpapahintulot sa ating indibidwalidad na piliin ang maging mabuti anumang oras. Ang
kasakiman sa anumang anyo nito ay walang maidudulot na maganda sa kapuwa maging sa sarili.
4. Bisa sa Lipunan.
Bahagi na ng lipunang Pilipino ang ganitong kulturang namamayani sa bawat pamilya —
ang tunggalian sa lupa sa pagitan ng magkakapatid na nagreresulta ng hidwaan. Mahalagang
mabasa ng mga Pilipinong mambabasa ang akdang sumasalamin sa realidad ngayon sapagkat
magsisilbi itong batayan tungo sa pagbuo ng mga desisyong makabubuti sa lahat.
Mahalagang mapanatili ang pundasyon ng isang pamilya dahil dito lamang tayo unang
nakatatanggap ng kalinga, sa mga sitwasyon katulad ng kina Pedring at Marsing, isipin ang
kabutihan ng lahat at huwag magpadala sa kasakiman.

XI. PANSIN AT PUNA

1. Kapansin-pansin ang mabilis na daloy ng kuwento dahil nakatuon na lamang sa tuwirang
pagtalakay sa suliranin ng mga tauhan — external man o internal na salik.
2. Ang karakterisasyon ng mga tauhan katulad nina Mang Karding at Aling Merlita ay hindi naging
maganda lalo na't tahasan nilang tinuran kay Marsing ang tungkol sa paninigaw ng kuya nito sa
kanilang ina. Maaaring ipakita nila ang pag-aalala sa pamamagitan ng pagpapaalala, mali ang
ginawa nilang pagdulog ng problema.
3. Sa kabila ng pagkakaroon ng mabilis na daloy ng pagsasalaysay ng kuwento, higit na mainam
kung malinaw na naipakita ang pag-iisip ng karakter ni Pedring upang maunawaan ang kaniyang
ipinakitang ugali, naroon na ang ilang hudyat katulad pagbubukas niya ng paksa tungkol sa pag-
aaral ni Pedring at hindi pagkaranas nito ng hirap, ngunit mahina pa ang pundasyong nasimulan
para sa katauhan ni Pedring.
Hindi rin nailahad nang maayos ang pagnanais ng karakter ni Marsing na magpakamatay. Ang akda
ay nasa ikatlong panauhan, kinuha na sana ang pagkakataong yaon na ipaalam din sa mambabasa
kung ano pa ang nasa isip ni Marsing upang magkaroon ng matibay na panuportang pahayag kung
bakit niya nagawang magpakamatay.
4. Marami ang sinasabi ng mga tauhan, ako bilang mambabasa, higit kong ikalulugod kung
makikita ko pa ang kasiningan ng akda sa pamamagitan ng masining na pagsasalay ng kuwento.
Bukod pa rito, magiging epektibo ang pagkakaroon ng bigat ng eksena kung sinasalaysay ito ng
may-akda. Halimbawa na lamang nito ay ang pagkompronta ni Marsing sa kuya, gumamit ng
estratehiyang palitan ng linya ng mga tauhan ang may-akda, magiging epektibo pa ito kung
inilarawan at bumuo ng imahen ang may-akda sa pamamagitan ng masinig na pagsasalaysay.

XII. PAGPAPAHALAGANG PANGKATAUHAN

Ang akdang "Saksi ang Langit at Lupa" ay sumesentro sa kasakiman at paghahangad ng mga
bagay para sa pansariling interes.
Naging tulay at hanguan ng pagpapahalagang pangkatauhan mula sa karanasan ng mga
tauhan upang maging maingat sa mga desisyong gagawin natin. Ang labis na paghahangad natin sa
mga bagay na hindi naman dapat natin angkinin ay maaaring magdulot ng tunggalian sa pagitan ng
ibang tao maging sa sarili na nagreresulta ng mga konsekwens na sa huli ay maaari nating
pagsisihan.
Ang pagiging sakim sa anumang porma at anyo nito tulad sa kapangyarihan, ari-arian,
karapatan, at sa pera ay walang magandang resulta. Magsisilbing aral sa lahat ng mambabasa ang
karakter ni Pedring at para ilan pang mga katulad niya upang piliin lagi ang tama at kabutihan para
sa lahat.
 Gerona Junior College
Poblacion 3, Gerona, Tarlac

PANUNURING
PAMPANITIKAN

Ipinasa ni:
John Vincent D. Vasquez

Ipinasa kay:
G. Ian R. Dela Pasion