Ksaf PT

BATAYANG KAALAMAN SA WIKA
Komunikasyon sa Akademikong Filipino

BSMT - MMLS 1-5 | PROF. Pineda | PRELIME (TERM 2) 2023
KAHULUGAN NG WIKA Panahon ng Amerikano
- Nang sakupin ng mga Amerikano ang Pilipinas, sa simula ay dalawang
➔ Ang wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pinipili at
wika ang ginamit ng mga bagong mananakop sa mga kautusan at
isinasaayos sa paraang arbitraryo upang magamit ng mga taong
proklamasyon, Ingles at Espanyol.
kabilang sa isang kultura - Henry Gleason (1999)
- Sa kalaunan, napalitan ng Ingles ang Espanyol bilang wikang opisyal.
➔ Ang wika ay proseso ng pagpapadala at pagtanggap ng mensahe sa
- Dumami na ang natutong magbasa at magsulat sa wikang ingles dahil ito
pamamagitan ng simbolikong cues na maaring berbal or di-berbal.
ang naging tanging wikang panturo batau sa rekomendasyon ng
Rolando Bernales (2022)
Komisyong Schurman noong Marso 4, 1899.
➔ Ito ang midyum na ginagamit sa maayos na paghahatid at pagtanggap ng
- Noong 1935 halos lahat ng kautusan proklamasyon at mga batas ay nasa
mensahe na susi sa pagkakaunawaan - Mangahis (2005)
wikang Ingles na.
➔ Ang wika ay isang kalipunan ng mga salita at pamamaraan ng pagsasama-
- Ngunit sa simula pa lamang ng pakikibaka para sa kalayaan, ginamit na ng
sama ng mga ito para magkaunawaan o makapag-usap
mga katipunero ang wikang Tagalog sa mga opisyal na kasulatan. Sa
ang isang grupo ng mga tao - Pamela Constantino at Galielo Zafra (200)
Konstitusyong Probisyonal ng Biak-na-Bato noong 1897, itinadhanang
➔ Ang wika ay parang hininga. Gumagamit tayo ng wika upang kamtin ang Tagalog ang opisyal na wika.
bawat pangangailangan natin. - Bienvenido Lumbera (2007)
- Noong Marso 24, 1934, pinagtibay ni Pangulong Franklin D. Roosevelt mg
Pambansang Alagad ng Sining sa Literatura Estados Unidos ang Batas Tydings-McDuffie na nagtatadhanang
➔ Ang wika ay sumasalamin sa mga mithiin, lunggati, pangarap, damdamin, pagkakalooban ng kalayaan ng Pilipinas matapos ang sampung taong pag-
kaisipan o saloobin, pilosopiya, kaalaman at karunungan, moralidad iral ng pamahalaang komonwelt.
paniniwala, at mga kaugalian ng tao sa lipunan. - Alfonso Santiago (2003) Artikulo XIV Seksyon 3 ng Konstitusyon ng 1935
➔ Ang wika ay sistema ng komunikasyon ng mga tao sa pamamagitan ng - Sa saligang batas ng Pilipinas, nagtadhana ng tungkol sa wikang pambansa:
mga pasulat o pasalitang simbolo - Kahulugan galing sa Diksyunaryo “Ang kongreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at
➔ Ang wika ay lawas ng mga salita at sistema ng paggamit sa mga ito na pagpapatibay ng isang wikang pambansa na batay sa
laganap sa isang sambayanan na may iisang tradisyong pangkultura at isa sa mga umiiral na katutubong wika.” (Pebrero 8, 1935)
pook tinatahanan. - UP Diksyunaryong Filipino (2001) Katutubong wika/pangunahing wika sa Pilipinas:
KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA ● Cebuano
● Hiligaynon
Panahon ng Kastila
● Samar Leyte
- Espanyol - ang opisyal na wika at ito rin ang wikang panturo
● Bikol
● Ilokano
1
● Pangasinan ● Felix S. Rodriguez (Visayang Hiligaynon) - Kagawad
● Kapampangan ● Casamiro F. Perfecto (Bikol) - Kagawad
● Tagalog ● Hadji Butu (Muslim) - Kagawad ● Mga Kagawad:
Oktubre 27, 1936 - Itinagubilin ng Pangulong Manuel Louis M. Quezon sa kanyang ○ Lope K. Santos (Tagalog)
mensahe sa Asemblea Nasyonal ang paglikha ng isang Surian ng Wikang ○ Jose I. Zulueta (Pangasinan)
Pambansa na gagawa ng isang pag-aaral ng mga wikang katutubo sa Pilipinas, sa ○ Zoilo Hilario (Kapampangan)
layuning makapagunlad at makpagpatibay ng isang wikang panlahat na batay sa
○ Isidro Abad (Visayang Cebu)
isang wikang umiiral.
Nobyembre 9, 1937 - Bunga ng ginawang pag-aaral at alinsunod sa tadhana ng
Nobyembre 13, 1936 - Pinagtibay ng Batasang Pambansa ang Batas Komonwelt
batas komonwelt bilang 184 ang surian ng wikang pambansa ay nagpatibay ng
bilang 184 na lumilikha ng isang Surian ng wikang pambansa at itinakda ang mga
isang resolusyon na roo’y ipinahayag na ang tagalog ang “siyang halos na lubos na
kapangyarihan at tungkulin niyon.
nakatutugon sa mga hinihingi ng batas komonwelt bilang 184” kaya’t itinagubilin
Tungkulin ng SWP: iyon sa Pangulo ng Pilipinas na iyon ay pagtibayin bilang saligan ng wikang
1. Pag-aaral ng mga pangunahing wika na ginagamit ng may kalahating pambansa.
milyong pilipino man lamang; Disyembre 30, 1937 - Inilabas ng Pangulong Quezon ang kautusang
2. Paggawa ng paghahambing at pag-aaral ng tagapagpaganap bilang 134 na nagsasabing ang wikang pambansa ng Pilipinas ay
talasalitaan ng mga pangunahing dayalekto; batay sa tagalog. Tagalog ang ginawang saligan ng wikang pambansa sa dahilang
3. Pagsusuri at pagtiyak sa ponetika at ortograpiyang Pilipino; ito ay nahahawig sa maraming wikain sa bansa. Sa madaling salita’y hindi
4. Pagpili ng katutubong wika na siyang magiging batayan ng wikang magiging mahirap ang Tagalog sa mga di-tagalog dahil kahawig ito ng lahat ng
pambansa na dapat umaayon sa (a) ang pinakamaunlad at Mayaman sa wika ng Pilipino sa ganitong ayos:
panitikan at (b) ang wikang tinatanggap at ● 59.6% sa Kapampangan
ginagamit ng pinakamaraming Pilipino ● 48.2% sa Cebuano
● 46.6% sa Hiligaynon
Enero 12, 1937 - Hinirang ng Pangulong Manuel Quezon ang mga kagawad na
bubuo ng Surian ng Wikang Pambansa alinsunod Sa tadhana ng seksyon 1 batas ● 49.5% Sa Bikol
komonwelt bilang 184 sa pagkakausog ng Batas Komonwelt bilang 333 Ang mga ● 31.3% sa Ilokano
nahirang na kagawad ay ang mga sumusunod: ● 9 to 10 libong salitang magkakatulad at magkakahiwalay sa bigkas,
● Jaime C. Veyra (Visayang Samar) - Tagapangulo baybay at kahulugan sa pangunahing wika natin.
● Cecilio Lopez (Tagalog) - Kalihim at Punong Tagapagpaganap Abril 1, 1940 - Inilabas ang kautusang tagapagpaganap bilang 263. Ipinag-uutos
● Santiago A. Fonacier (Ilokano) - Kagawad nito ang:
● Filemon Sotto (Visayang Cebu) - Kagawad
2
1. p a g p a p a l i m b a Setyembre
g 23, 1955n - Nilagdaan
g ng Pangulong
A Ramon t
gramatika sa pinamagatang ang balarila ng wikang pambansa at Magsaysay ang proklama bilang 186 nagsususog sa proklama bilang 12 serye ng
2. pagtuturo ng wikang pambansa simula Hunyo 19, 1940 sa mga paaralang 1954 na sa pamamagitan nito'y inililipat ang panahon ng pagdiriwang ng linggo ng
publiko at pribado sa buong kapuluan . wikang pambansa taun-taon simula Agosto 13 hanggang 19 bilang paggunita sa
Panahon ng Pnanakop ng mga Hapon - Gintong Panahon ng Tagalog kaarawan ni
- Nang lumunsad sa dalampasigan ng Pilipinas ang mga Hapon noong 1942 Manuel Quezon (Agosto 19) na kilala bilang Ama ng Wikang Pambansa.
nabuo ang isang grupong tinatawag na “purista” sila ang mga nagnanais Agosto 13, 1959 - inilabas ni kalihim Jose F. Romero ng Kagawaran ng Edukasyon
na gawing Tagalog na mismo ang wikang pambansa at hindi na batayan ang kautusang pangkagawaran bilang 7 na nagsasaad na kailanma't tutukuyin ang
lamang. Malaking tulong ang nagawa ng pananakop ng mga hapon sa wikang pambansa, ang salitang Pilipino ay siyang gagamitin.
Kilusang nabanggit. October 24 1967 - naglagda ang Pangulong Marcos ng isang kautusang
- Ayon kay Prof. Leopoldo Yabes, Ang pangasiwaang Hapon ang nag-utos tagapagpaganap bilang 96 na nagtatadhana ng Ang Lahat ng gusali edipisyo at
na baguhin ang probisyon sa konstitusyon at gawing Tagalog ang tanggapan ng pamahalaan ay pangangalanan nasa Pilipino
pambansang wika. Sa layunin ng mga Hapon na burahin sa mga Pilipino Marso 27, 1968 - inilabas ni kalihim tagapagpaganap Rafael M. Salas ang
ang anumang kaisipang pang Amerikano at mawala ang impluwensya ng memorandum sirkular bilang 172 na nag-aatas na ang lahat ng letterhead ng mga
mga ito Tagalog ang kanilang itinaguyod. tanggapan, kagawaran at sangay ng pamahalaan ay dapat na nakasulat sa Pilipino
- Nang panahong iyon, Niponggo at Tagalog ang naging opisyal na mga kalakip ang kaukulang teksto sa Ingles. iniutos din ng circular na ang pormularyo
wika. Pinasigla ng pamahalaang Hapon ang panitikang nakasulat sa ng panunumpa sa tungkulin ng mga pinuno at empleyado ng pamahalaan ay sa
Pilipino gagawin.
Tagalog. Maraming manunulat sa wikang Ingles ang gumagamit ng
Hulyo 21, 1978 - nilagdaan ng ministro ng edukasyon at Kultura Juan L. Manuel
Tagalog sa kanilang mga tula maikling kwento nobela at iba pa.
ang kautusang pangministri bilang 22 na nag-uutos na isama ang Pilipino sa lahat
Sa Panahon ng Pagsasarili
ng kurikulum na pandalubhasang Antas/kolehiyo. Magkakaroon ng anim na yunit
Hunyo 7, 1940 - Pinagtibay ang batas komonwelt bilang 570 na nagtatakda ng ng Filipino sa lahat ng kurso maliban sa kursong pang-edukasyon na dapat
wikang opisyal na ang pambansang wika (Tagalog) simula Hulyo 4, 1940. Nang kumuha ng labing dalawang yunit.
matapos ang digmaan ilang taon ding hindi na pagtuunan ng panahon ang
pagpapalaganap sa wikang pambansa hanggang sa may lukluk bilang pangulo ng TUNGKULIN AT GAMIT NG WIKA
bansa si Ramon Magsaysay. Gamit ng wika ayon kay Halliday:
Marso 26 1954 - Nilagdaan ng Pangulong Ramon Magsaysay ang proklama bilang F1 - Pang Interaksyunal
12 na nagpapahayag ng pagdiriwang ng linggo ng wikang pambansa simula sa
● Katangian
marso 29 hanggang Abril 4 taon-taon sang-ayon sa tagubilin ng Surian ng Wikang
Pambansa. Napapaloob sa panahong saklaw ng pagdiriwang ng araw ni Balagtas 0 Nakakapgpanatili
(Abril 2). ○ Nakakapagpatatag ng relasyong sosyal
3
● Halimbawa F4 - Pampersonal
0 Pasalita ● Halimbawa: pagsulat sa Diary or journal para maibahagi ang iyong saloobin
○ Pormulasyong Panlipunan na tanging ang iyong sarili at ang Diary ang nakakaalam.
○ Pangungumusta F5 - Pang-Imahinasyon
○ Pagpapalitan ng Biro ● Katangian: nagpapahayag ng sariling imahinasyon, imahinasyon sa
○ Pasulat - Liham Pangkaibigan malikhaing paraan. ● halimbawa:
● Makikita ang halimbawa nito sa simpleng small talk o Kamustahan. ito ay ○ pasalita
naglalaman ng maikling pagbati, palitan, at kuro-kuro hindi dapat mahaba ○ pagsasalaysay
ang usapan at nagtatapos sa mga paalam. ○ paglalarawan
● isa rin sa mga halimbawa nito ang kwentuhan dito mayroong paksang ○ pasulat
tinatalakay ang mga tao matapos ang kwento ng isa maaaring dumagdag ○ akdang pampanitikan
ang mga kasama mo sa kwento o kaya yung mga kwento rin ng
F6 - Pangheuristiko
karanasang may kaugnayan sa paksa.
● Katangian: naghahanap ng mga impormasyon o
F2 - Pang Instrumental
datos ● halimbawa:
● Katangian - Tumutugan sa Pangangailangan
○ pasalita
● Halimbawa
○ pagtatanong
○ Pasalita - Pakikitungo, Pangangalak, at Pag-uutos
○ Pananaliksik pakikipanayam o interbyu
○ Pasulat - Liham pangangalakal
○ pasulat - sarbey
F3 - Pang-Regulatori
F7 - Pang-Impormatibo
● Katangian - kumokontrol gumagabay sa kilos at asal ng iba
● Katangian: nagbibigay ng mga impormasyon o mga datos
● Halimbawa - pasalita Pagbibigay ng panuto, direksyon, paalala, recipe. ● halimbawa:
F4 - Pampersonal ○ pasalita
● Katangian: nakapagpapahayag ng sariling damdamin o opinyon ○ pag uulat
● halimbawa: ○ pagtuturo
○ pasalita - pormal o di pormal na talakayan ○ pasulat
○ pasulat - editoryal, liham patnugot, talaarawan at dyornal ○ pamanahong papel
○ thesis
4
KATANGIAN NG WIKA TEORYA NA PINAGMULAN NG WIKA
1. Ang wika ay masistemang balangkas - isinasaayos ang mga tunog sa Tore ng babel - batay sa istorya ng bibliya, iisa lang ang wika noong unang
sistematikong paraan upang bumuo ng makabuluhang yunit katulad ng panahon kaya't walang suliranin sa pakikipagtalastasan.
tunog, salita parirala, pangungusap, at diskors.
2. Ang wika ay sinasalitang tunog - ang wika ay sinasalita na galing sa Bow-wow - Ayon sa teoryang ito maaaring ang wika raw ng tao ay mula sa
magkakasunod-sunod na tunog na nabubuo sa pamamagitan ng panggagaya sa mga tunog ng kalikasan.
interaksyon ng iba't-ibang aparato sa pagsasalita tulad ng bibig, dila, Ding-Dong - Kahawig ng teoryang bow-wow, nagkaroon daw ng wika ang tao,
ngipin, ngalangala, velum at gilagid. ayon sa teoryang ito, sa pamamagitan ng mga tunog na nililikha ng mga
3. Ang wika ay arbitraryo ng simbolo ng mga tunog - lahat ng wika ay bagay-bagay sa paligid. Ngunit ang teoryang ito ay hindi limitado sa mga
● Ilokano - balay kalikasan lamang kundi maging sa mga bagay na likha ng tao.
● Chavacano - Casa Pooh-pooh - Unang natutong magsalita ang mga tao, ayon sa teoryang ito,
● Tausug - bay nang hindi sinasadya ay napabulaslas sila bunga ng mga masisidhing
damdamin tulad ng sakit, tuwa, sarap, kalungkutan, takot, pagkabigla at iba
● Ongles - house
pa.
4. Ang wika ay komunikasyon - ang wika ay kasangkapan ng komunikasyon
Yo-he-ho - Pinaniniwalaan ng linggwisting si A.S. Diamond na ang tao ay
ng dalawa o higit pang taong nag-uusap.
natutong magsalita bunga diumano ng kanyang pwersang pisikal. Hindi nga
5. ang wika ay pantao - isang eksklusibong pag-aari ng tao. Tao ang lumikha
ba’t tayo’y nakalilikha rin ng tunog kapag tayo’y nag- eeksert ng pwersa.
tao rin ang gumagamit.
6. Ang wika ay ginagamit - upang magkaroon ng saysay ang isang wika
Yum-yum - Katulad ng teoryang ta-ta, sinasabi rito na ang tao ay tutugon sa
kailangang ito ay gamitin bilang kasangkapan sa komunikasyon.
pamamagitan ng pagkumpas sa alin mang bagay na nangangailangan ng
7. Ang wika ay natatangi - bawat wika ay may kaibahan sa ibang wika.
aksiyon. Ang pagtugong ito ay isinasagawa sa pamamagitan ng bibig ayon sa
8. ang wika ay malikhain - may kakayahan ang anumang wika na makabuo posisyon ng dila. Katulad halos ng teoryang ta-ta ang paliwanag ng mga
ng walang-katapusang dami ng pangungusap. ang isang taong maalam sa proponent ng teoryang ito sa pinagmulan ng wika.
isang wika ay nakapagsasalita at nakabubuo ng iba't ibang pahayag,
Ta-ta - Ayon naman sa teoryang ito, ang kumpas o galaw ng kamay ng tao na
nakauunawa ng anumang narinig o nabasang pahayag.
kanyang ginagawa sa bawat partikular na okasyon ay ginaya ng dila at naging
9. Ang wika ay daynamiko - ang wika ay buhay at patuloy sa pagbabago sanhi ng pagkatuto ng taong lumikha ng tunog at kalauna’y nagsalita.
dahil patuloy na nagbabago ang pamumuhay ng tao at inaangkop ang
Sing-song - Iminungkahi ng linggwistang si Jeperson na ang wika ay nagmula
wika sa mabilis na takbo ng buhay dulot ng agham at teknolohiya .
sa paglalaro, pagtawa, pagbulong sa sarili, panliligaw at iba pang mga bulalas-
emosyunal. Iminungkahi pa niya na taliwas sa iba pang teorya, ang mga unang
5
salita ay sadyang mahahaba at musikal, at hindi maiikling bulalas na Ta-ra-ra-boom-de-ay - Likas sa mga sinaunang tao ang
pinaniniwalaan ng marami. mga ritwal. Sila ay may mga ritwal na halos lahat ng gawain tulad ng sa
Hey you! - Hawig ito ng teoryang pooh-pooh. Iminungkahi ng linggwistang si pakikidigma, pagtatanim, pagaani, pangingisda, pagkakasal, pagpaparusa sa
Revesz na bunga ng interpersonal na kontak ng tao sa kanyang kapwa tao ang nagkasala, panggagamot, maging sa paliligo at pagluluto.
wika. Ayon kay Revesz, nagmula ang wika sa mga tunog na nagbabadya ng Mama - Ayon sa teoryang ito, nagmula ang wika sa mga pinakamadadaling
pagkakakilanlan (Ako!) at pagkakabilang (Tayo!). pantig ng pinakamahahalagang bagay. Pansinin nga naman ang mga bata. Sa
una’ y hindi niya masasabi ang salitang mother ngunit dahil ang unang pantig
Coo-Coo - Ayon sa teoryang ito, ang wika ay nagmula sa mga tunog na ng nasabing salita ang pinakamahalaga diumano, una niyang nasasabi ang
nalilikha ng mga sanggol. Ang mga tunog daw na ito ang ginaya ng mga mama bilang panumbas sa salitang mother.
matatanda bilang pagpapangalan sa mga bagay-bagay sa paligid, taliwas sa Rene Descartes - Hindi pangkaraniwang hayop ang tao kung kaya’t likas sa
paniniwala ng marami na ang mga bata ang nanggagaya ng tunog ng mga kaniya ang gumamit ng wika na aangkop sa kaniyang kalikasan bilang tao.
matatanda. May aparato ang tao lalo na sa kaniyang utak gayundin sa pagsasalita upang
Babble Lucky - Ayon sa teoryang ito, ang wika raw ay nagmula sa mga walang magamit sa mataas at komplikadong antas ang wikang kailangan niya hindi
kahulugang bulalas ng tao. Sa pagbubulalas ng tao, sinuwerte lamang daw lamang para mabuhay bagkus magampanan ang iba’t ibang tungkulin nito sa
siya nang ang mga hindi sinasadya at walang kabuluhang tunog na kanyang kaniyang buhay.
nalikha ay naiugnay sa mga bagaybagay sa paligid na kalaunan ay naging Plato - Nalikha ang wika bunga ng pangangailangan. Necessity is the mother
pangalan ng mga iyon. of all invention. Sa paniniwalang ito, gaya ng damit, tirahan at pagkain,
Hocus Pocus - Ayon kay Boeree (2003), maaaring ang pinanggalingan ng wika pangunahing pangangailangan din ng tao ang wika kung kaya’t naimbento ito
ay tulad ng pinanggalingan ng mga mahikal o relihiyosong aspeto ng ng tao.
pamumuhay ng ating mga ninuno. Maaari raw kasing noo’y tinatawag ng mga Charles Darwin - Nakikipagsalaparan ang tao kung kaya’t nabuo ang wika.
unang tao ang mga hayop sa pamamagitan ng mga mahikal na tunog na Survival of the fittest, elimination of the weakest. Ito ang simpleng batas ni
kalaunan ay naging pangalanngbawathayop. Darwin. Upang mabuhay ang tao, kailangan niya ng wika. Ito ay nakasaad sa
Eureka - Sadyang inimbento ang wika ayon sa teoryang ito. Maaari raw na aklat na Lioberman (1975) na may pamagat na “On the Origin of Language”,
ang ating mga ninuno ay may ideya ng pagtatakda ng mga arbitraryong tunog sinasaad dito na ang pakikipagsapalaran ng tao para mabuhay ang nagtuturo
upang ipakahulugan sa mga tiyak na bagay. Nang ang mgaideyang iyon ay sa kanya upang makalikha ng iba’t ibang wika.
nalikha, mabilis na iyong kumalat sa iba pang tao at naging kalakaran sa Wikang Aramean - may paniniwalang ang kauna-unahang wikang ginagamit
pagpapangalan ng mga bagay-bagay. sa daigdig ay ang lenggwahe ng mga Aramean. Sila ang mga sinaunang taong
La-la - Mga pwersang may kinalaman sa romansa. Ang salik na nagtutulak sa nanirahan sa Syria (Aram) at Mesopotamia. Tinatawag na Aramaic ang
tao upang magsalita. kanilang wika.
6
Jose Rizal - Kung lahat ng likas na bagay ay galing sa Poong Maykapal, bakit
hindi ang wika? Naniniwala ang pambansang bayani na kaloob at regalo ng
Diyos ang wika sa tao.
7
TEORYA NG WIKA
Haring Psammatichos - Sinasabi sa paniniwalang ito na bilang hari ng Ehipto, Kolokyal
gumawa ng isang eksperimento si Psammatichos kung paano nga ba - Ito ang ginagamit sa pang-araw-araw na hinalaw sa pormal na mga salita.
nakapagsa-salita ang tao. May dalawang sanggol siyang pinalaki sa loob ng Nagtataglay ng kagaspangan ang mga salitang ito subalit maaari rin
kuweba at mahigpit na ipinagutos na hindi ito dapat makarinig ng anumang namang maging repinado batay sa kung sino ang nagsasalita gayon din sa
salita. Sa tagal ng panahon nakapag- salita raw ng “Bekos” ang dalawang bata kanyang kinakausap.
na ang ibig sabihin ay tinapay. Lalawigan
ANTAS NG WIKA - Ito ang mga salitang karaniwang salitain o dayalekto ng mga katutubo sa
lalawigan gaya ng Cebuano, Bicolano, Batangueno at iba pa.
➔ Ang wika ay mahalaga sa lipunang ating ginagalawan.
Pambansa
➔ Ito ang ginagamit natin sa pangaraw-araw na pakikipag-ugnayan sa
- Ang mga salitang ito ang ginagamit sa mga aklat, babasahin at sirkulasyong
kapwa. Ayon kay Tumangan (1986), “ang wika ay mahalagang bahagi ng
pangmadla. Ito rin ang wikang ginagamit sa mga paaralan at sa
lipunan sa dahilang ito ang kasangkapang kailangan pamahalaan
sa pakikipagtalastasan.” Pampanitika
Balbal ● Ito ang may pinakamayamang uri.
● May katumbas itong slang sa Ingles at itinuturing na pinakamababang ● Ginagamit ang salita sa ibang kahulugan.
antas ng wika.
● Mayaman sa paggamit ng idyoma, tayutay.
● Singaw ng panahon sapagkat bawat panahon ay may nabubuong salita.
● Ginagamit ng mga manunulat, dalubhasa at
● Ito ang nagpapatunay ng pagiging dinamiko ng wika. mananaliksik. Ito ay nagaganap sa tuwing ang wikang
● Itinuturing din itong pinakamababang antas ng wika na karaniwang pampanitikan.
ginagamit sa lansangan ● Mga Halimbawa: ● Mga halimbawa:
○ Parak (pulis) ○ Mabulaklak ang dila TAGALO
ILOKANO SEBUANO BIKOLANO
G
○ Eskapo (takas ng bilangguan) ○ Di-maliparang
Aalis Oumanaw Molakaw Mahali
○ Istokwa (naglayas) uwak
Kanin Inapoy Kanon Maluto
○ Juding (bakla) ○ Kaututang dila
Alikabok Tapok Abug Alpog
○ Tiboli (tomboy) ○ Balat sibuyas Paa Tiil Bitis
Saka
○ Balkonik (taong maraming ○ Taingang kawali Ibon Biliit Langgam Gamgam
○ balahibo sa katawan) ○ Nagbukas ng Halik Ungngo Halok Hadok
○ Brokeback (lalaki sa lalaking relasyon) dibdib Kaibigan gayyem Higala Amiga
○ Lobat (lupaypay)
8
TEORYA NG WIKA
9
ANTAS NG WIKA, KASAYSAYAN AT PAG-UNLAD
NG PINAGMULAN NG WIKA
ANG WIKANG FILIPINO (KASAYSAYAN AT PAG-UNLAD NG WIKANG ● Ipinag-utos ng hari ng Espanya na turuan ng wikang Kastila ang mga
PAMBANSA) katutubo. Hindi itinuro ng mga kastila ang kanilang wika, sa halip sila ang
nag-aral ng wika ng mga katutubo.
Panahon ng Katutubo - 800 B.C - 800 A.D.
● Ginawang sapilitan ang pag-aaral. VERNAKULAR ang wikang ginamit.
● Indian – Indonesian
● Wikang Kastila sa pamahalaan, Vernakular sa mga paaralan.
● Syllabic Writing o pagpapantig (Sanskrit, Alibata o Baybayin.)
● Gayunpaman, nakabuti ang pasyang ito dahil nasimulan ang paglinang sa
● Natuklasan ang espisimen sa isang banga na may nakaukit na mga mga rehiyunal na wika.
sinaunang letra.
● Nalimot ng mga taong-bayan ang kanilang Paganismo, ngunit hindi ang
● Naibahagi ang mga salitang: dala, anak, asawa, diwa, biyaya, puri, kanilang katutubong wika.
masama, wika, aklat, galit, sadya. Sandata, mutya, panday at salita.
● Nakaambag ang mga Kastila sa Panitikan ng Pilipinas
● Mayroon lamang katinig: B,D,G,H,K,L,M,N,NG,P,S,T,W, ● Ang Alibata
○ Romanisasyon ng Alibata o Baybayin (Abecedario)
○ Pagkakasulat ng Aklat Gramatika ng iba’t ibang wikain sa Pilipinas.
● Nagsulat ang mga prayle ng mga diksyunaryo, naging bihasa sila sa
katutubong wika at ito’y kanilang gamit sa pagtuturo ng katekismo.
● Nagbukas sila ng mga paaralan sa layuning maituro ang relihiyon
Panahon ng Propaganda at Himagsikan - 1872-1898
● Panahon ng Kamulatan – namulat ang isipan at damdaming makabayan
ng mga Pilipino.
Panahon ng Tsino - New Stone
● Pinangunahan ng pangkat ng mga Ilustrado: Rizal, Luna, del Pilar, Lopez
Age 10th - 15th Century ● Tang, Yuan at Sung DYnasties ● May layuning
Jaena atbp.
makipagkalakalan.
○ Nakapag-aral sa ibang bansa – Espanya (Europa) •Natuto ng ibang
● Naibahagi ang mga Tagalog na salita: Pancit, susi, pinggan, tsa, gusi (big
ideolohiya (Nasyonalismo at demokrasya)
jar), tinghoy (Oil Lamp), Mangkok (Bowl)
○ Naitatag ang KARTILYA NG KATIPUNAN (Emilio Jacinto) na nakasulat
Panahon ng Kastila - 1565 - 1872
sa wikang TAGALOG.
● March 15, 1521 – Dumating si Magellan sa Pilipinas
● Maraming naisulat na akdang pampanitikan sa wikang Tagalog tulad ng
● February 13, 1565 – Dumating si Legaspi para sakupin ang Pilipinas tula, sanaysay, kuwento, liham at talumpati upang magising ang mga
Pilipino
10
● November 1, 1897 – Sa pamamagitan ng Saligang Batas ng Biak-na- ● Ipinagbawal ang pag-aaral sa anumang bagay sa Pilipino.
Batonakasaad na “Ang Wikang Tagalog ang siyang magiging wikang ● Nagkaroon ng ALPHABET (A is for Apple kahit walang apple sa Pinas.)
opisyal ng mga Pilipino. ● Lokal – baduy, Promdi / Imported – With Class, Sosyal
Itinadhana sa Artikulo 123 na ang ituturo sa elementarya ay wastong ● Pinaghalo ang wikang English at Tagalog (Enggalog o Taglish)
pagbasa, pagsasalita at pagsulat ng wikang opisyal na Tagalog at ang
● Nagkaroon ng Cebuano-English, Ilokano –English at Carabao-English.
pangunahing simulain ng Ingles.
● 1925 – MONROE EDUCATIONAL COMMISSION – Nakita sa sarbey na
Panahon ng Amerikano - 1898 - 1990
mabagal matuto ang mga batang Pilipino kung Ingles ang Wikang Panturo
● Ang pagdating ng mga Amerikano ay nagbunsod ng malaking pagbabago sa paaralan.
sa kalagayang pangwika sa Pilipinas. ● 1932 – PANUKALANG BATAS BLG. 577 – Gamitin bilang wikang panturo
● Nagpatayo ng pitong pambayang paaralan sa Maynila. sa mga paaralang primarya ang mga katutubong wika mula taong
● Naging unang guro ang mga sundalong Amerikano na nagturo ng Ingles. panuruan
● March 4, 1900 – Alinsunod sa Pangkalahatang Kautusan Blg. 41, si Kapitan 1932-1933.
Alberto Todd ay nagsagawa ng mga hakbang tungo sa pagtatatag ng isang Panahon ng Malasariling Pamahalaan - 1935 - 1942 (Komonwelt)
sistema ng edukasyon.
● Ang misyon nina Quezon at Osmeña nagpahalaga sa importansya ng
○ Pagtatag ng isang komprehensibong modernong wikang pambansa.
sistema ng edukasyon
Layunin ng edukasyon- debelopment ng diwa ng pambansang pagkakaisa
○ Paggamit sa wikang Ingles bilang midyum ng pagtuturo o nasyunalismo.
○ Pagpapatupad ng patakarang sapilitang pagpasok sa paaralan ● Naniniwala ang mga lider na mahalaga ang adapsyon ng isang panlahat
● 1901 – pinagtibay ng Philippine Commission sa Bisa ng Batas 74 na na pambansang wika.
gawing panturo sa mga paaralan ang wikang Ingles. ● 1943 – nagkaroon ng Kombensyong Konstitusyonal na tinalakay ang
● Oryentasyon ng mga Amerikano sa Edukasyon – Pagpilit sa paggamit ng problema sa wika.
Ingles bilang midyum ng pagtuturo.
○ Malugod itong tinanggap ng mga katutubo dahil;
■ Mabuti ang pakikisama ng mga Amerikano
■ Uhaw ang mga Pilipino sa isang uri ng pag-aaral na liberal
● Mga Paksa sa Paaralan: Kulturang Amerikano, Literatura, Kasaysayan,
Pulitika at Ekonomiya.
11
●
● Iminungkahi sa isinagawang deliberasyon ang mga sumusunod: ● WIKANG TAGALOG ang gawing batayan sa pagpili ng wikang pambansa.
○ Ingles ang dapat maging wikang Opisyal. ● Dis. 1939 – Nalimbag ang kauna-unahang Balarilang Pilipino ni Lope K.
○ Ingles at Español ang dapat maging wikang pambansa Santos na kinalalang Ama ng Balarilang Pilipino.
○ Tagalog ang dapat maging wikang opisyal ● Abr. 1, 1940- Kautusang Tagapagpaganap Blg. 263- Pagpapalimbag ng
○ Dapat magtatag ng Akademya ng Wikang Pambansa na ang Diksyunaryong Tagalog-Ingles at ang Balarila ng Wikang Pambansa para
pangunahing tungkulin ay ang pag-aaral ng isang pambansang magamit sa mga paaralan sa buong kapuluan.
wika Hul. 4, 1946 - Sa bisa ng Batas Komonwelt Blg. 570- ang wikang pambansa
○ Tagalog ang dapat maging pambansang wika ay sisimulang ituro bilang asignatura mula unang baitang ng elementarya
○ Vernakular ang pambansang wika hanggang ika-apat na taon
○ Magkaloob ng isang wikang pambansang wika na batay sa Panahon ng Hapon - 1942 - 1945
diyalektong Tagalog ● Sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig
● Napagkasunduan nila “Dapat na katutubong Wika at hindi dayuhang Wika ● Nasarado ang lahat ng mga Paaralan
ang Wikang Pambansa, at magpapatuloy bilang wikang opisyal ang Ingles ● Sa muling pagbubukas nito – ipinagamit na wikang panturo ang wikang
at Espanyol.” katutubo
● 1935 – Saligang Batas ng 1935 (Art.Blg.XIV, s.3) – ang kongreso ay gagawa ● Sa pamamagitan ng paaralan ay pinasimulan nila ang paglaganap ng
ng hakbang tungo sa pagpapatibay at pagpapaunlad ng isang wikang ideolohiyang Hapones
pambansa na ibabatay sa mga umiiral na katutubong wika sa kapuluan.
● Ibig ng mga Hapones na malimutan ng mga Pilipino ang wikang Ingles ●
● Nob. 13, 1936 – Batas Komonwelt Blg. 184 – Itinatag ang surian ng Naging maunlad ang wikang pambansa, umunlad ang panitikang Pilipino.
Wikang Pambansa (SWP) – Binigyan ng kapangyarihang gumawa ng mga
● Inalis sa kurikulum ang wikang Ingles, sapilitang ipinalit ang Wikang
pag-aaral sa lahat ng mga sinasalitang wika sa Pilipinas at magrekomenda
Pambansa at Niponggo.
ng pinakamagaling na magiging batayan ng isangpambansang wika.
● Mga Paksa ng pagtuturo: Pamumuhay at kulturang Hapones, kasaysayan
TAGALOG ang kanilang pinili.
ng Silangang Asya, mga awiting Pilipino at Hapones.
● Nob. 9, 1939 – Isinumite ng mga miyembro ng surian kay Pang. Quezon
● Naging aktibo si Pang. Jose P. Laurel sa paglahok sa paghahanda ng
ang kanilang rekomendasyong Tagalog ang gagamiting batayan ng wikang
bagong konstitusyong nagtakda ng ilang reporma sa edukasyon.
pambansa.
● Nob. 30, 1943 – Kautusang Tagapagpaganap Blg. 10 – ituturo ang wikang
● Dis. 30, 1939 – Nagkabisa ang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134
pambansa mula elementarya hanggang sa kolehiyo.
12
●
● Enero 3, 1944 – Binuksan ang isang Surian ng Tagalog na magtuturo ng binabago ang batas, ang Ingles at Pilipino ang mananatiling mga opisyal
tagalog sa mga gurong hindi tagalog. na wika ng Pilipinas.
● Walang kumontra sa mga panukala dahil takot ang lahat sa mga Hapones ● 1973 – Resolusyon Blg. 73-7 – Patakarang Edukasyong Bilingguwal
Panahon ng Bagong Republika - 1946 - 1972 ● September 10, 1983 – Ang Constitutional Commission ay inaprubahan na
● Hulyo 4, 1946 – Batas Komonwelt Blg. 570 – ang wikang pambansa ay isa pormal na pagtibayin ang FILIPINO bilang Wikang Pambansa.
nang Wikang Opisyal sa Pilipinas. ● 1986- KASALUKUYAN
● 1946 – ang wikang pambansa ay tatawaging “WIKANG PAMBANSANG ● Oktubre 12, 1986 – pinagtibay ang implementasyon ng paggamit ng
PILIPINO.” 1951 – Ang Wikang Pambansa ay tatawaging “WIKANG FILIPINO bilang pambansang wika.
PILIPINO.” ● Enero 1987 – Kautusang Tagapagpaganap Blg. 117 – pinalitan ang SWP ng
● Marso 26, 1954 – Nilagdaan ni Pang. Ramon Magsaysay ang LWP o Linangan ng mga Wika sa Pilipinas.
Proklamasyon ● Mayo 1987 – Inilabas ni Dr. Lourdes Quisumbing (Kalihim ng Edukasyon)
Blg. 13, ang PAGDIRIWANG NG LINGGO NG WIKA tuwing Marso 29-Abril 4 ang Kautusang Pangkagawaran Blg. 32, FILIPINO – wika ng literasi,
● Setyembre 23, 1955 – Proklamasyon Blg. 186 – Inilipat ang petsa ng ENGLISH – wika ng agham at teknolihiya.
pagdiriwang sa Agosto 13-19. itinapat sa kaarawan ng Pang. Quezon. ● Kautusang Pangkagawaran Blg. 81 – nagsagawa ng reporma sa alpabeto
● Agosto 13, 1959 – Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 – ang wikang at sa mga tuntunin ng ortograpiyang Filipino. “Ang Alpabeto at Patnubay
pambansa ay tatawaging “PILIPINO.” sa Ispeling ng Wikang Filipino”
● 1970 – Resolusyon blg. 70 – Ang wikang Pambansa ay naging wikang ● Agosto 14, 1991 - Batas Republika Blg. 7104- Nilikha ang Komisyon sa
panturo sa antas elementarya. Wikang Filipino (KWF)
● Hulyo 29, 1971 - Memorandum Sirkular 488 – magdaos ng palatuntunan ● Hulyo 15, 1997 – Nilagdaan ni Pang. Fidel V. Ramos ang Proklamasyon
sa pagdiriwang ng Linggo ng Wikang Pambansaa, Agosto 13-19. Blg. 1041. Nagpapahayag sa taunang pagdiriwang ng BUWAN NG
Muling binuo ni Pang. Marcos ang SWP at itinakda ang mga WIKANG
kapangyarihan nito. PAMBANSA tuwing Agosto 1-31
Panahon ng Bagong Lipunan - 1972 - 1985
● 1972 – Saligang Batas ng 1972(Art.XV,s.2-3) Ang Batasang Pambansa ay
magsasagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pormal na
paggamit ng pambansang wikang tatawaging PILIPINO at hangga’t di
13
14
GABAY SA ORTOGRAPIYA NG WIKANG FILIPINO
PANIMULA
➔ Ang gabay sa ortograpiya ng wikang Filipino ay binubuo ng mga kalakaran

kung paano sumusulat ang mga Pilipino sa kanilang wikang pambansa.
Inilalahad sa ortograpiyang ito ang estandardisadong mga grapema (o
pasulat na mga simbolo) at mga tuntunin sa paggamit at pagbigkas ng
mga simbolong ito.
Ang Abakadang Tagalog
● Binuo ni Lope K. Santos nang isulat ang Balarila ng Wikang Pambansa
noong 1940 B. Hindi Letra Maaring buuin ito ng:
● Lima ang patinig: a, e, i, o, u ● Paiwa (`), at pakupya (ˆ) na sumisimbolo sa impit na tunog (?).
● Labinlima ang katinig: b, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y ● Tuldik na pahilis (´) na sumisimbolo sa diin at/o haba.
● Bantas, gaya ng tuldok (.), pananong (?), padamdam (!), kuwit (,),
I. MGA GRAPEMA tuldok-kuwit (;), tutuldok (:), kudlit (‘), at gitling (-).
Ang II. MGA TUNTUNIN LAHAT SA PAGBAYBAY

mga
A.
grapema sa praktikal na ortograpiya ng wikang Filipino ay binubuo ng:

A. Letra - Ang serye ng mga letra ay tinatawag na alpabeto ay binubuo ng
dalawampu’t walong (28) letra at binibigkas sa tunog-Ingles maliban sa ñ.
Pasalitang Pagbaybay - Paletra ang pasalitang pagbaybay sa Filipino na

ang ibig sabihin ay isa-isang pagbigkas sa maayos na pagkakasunud-sunod
ng mga letrang bumubuo sa isang salita, pantig, daglat, akronim, inisyal,
simbolong pang-agham, atbp.
15
○ bananu ( hudhud ) sa halip na hagdang-
Akronim hagdang palayan ( rice terraces)
● MERALCO (Manila Electric Company) /em-i-ar-ey-el-si-ow/ ○ butanding ( Bikol ) sa halip na “whale shark”
● ASATAF (Pambansang Samahan ng mga Tagamasid at Tagapagtaguyod ng
○ ecabalen(Pampango)kababayan
Filipino) /pi-ey-es-ey-ti-ey-ef/
● Sa pagbaybay ng mga hiram na salita mula sa mga banyagang wika,
● ARMM (Autonomous Region of Muslim Mindanao /ey-ar-em-em/
● ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) /ey-es-i-ey-en/ panatilihin ang orihinal nitong anyo
0 status quo bouquet samurai pizza pie french fries
● Sa pagbaybay ng mga salitang mula sa Espanyol, baybayin ito ayon sa
ABAKADA.
0 familia - pamilya
○ Baño - banyo
○ Cheque - tseke
○ Maquina - makina
● Sa pag-uulit ng salitang-ugat na “nagtatapos sa patinig na “e” hindi ito
pinapalitan ng letrang “I”. Kinakabitan ng pang-ugnay /linker ( ng) at
gagamitan ng gitling (-)ng salitangugat.
B. Pasulat na Pagbaybay 0 bérde - berdeng-bérde
● Panatilihin ang orihinal na anyo ng mga salitang mula sa ibang katutubong ○ kapé - kapeng-kapé
wika sa Pilipinas. ○ karné - karnengkarné
● Halimabawa: “vakul” - (Ivatan) panakip sa ulo na yari sa palmera na ○ libré - libré
ginagamit bilang pananggalang sa ulan at init ng araw. ● Sa pag-uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na “o” hindi ito
○ “payyo-payew” – (Ifugaw) pangkalahatang tawag sa palayan ng pinapalitan ng letrang “u”. Ginagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-
ugat
mga Ifugaw.
0 ano - ano-ano
○ sino - sino-sino
16
○ pito - pito-pito Ang Panghihiram
○ halo - halo-halo ● Ang mga tuntunin sa panghihiram at pagbabaybay ng
● Kapag hinuhulapian ang huling pantig ng salitang-ugat na nagtatapos sa mga hiram na salita ay ang sumusunod:
“e” ito ay nagiging “i” at ang”o” ay “u”. 1. Tumbasan ng kasalukuyang leksikon sa Filipino ang mga salitang
0 kórte - Kortihan hiram o banyaga.
○ atáke - atakihin ● narrative - salaysay
○ salbahé - salbahihin ● skill - kasanayan
● Gayunman, may mga salitang nananatili ang “e” kahit hinuhulipian. 2. Gamitin ang natatanging mga salita mula sa mga katutubong wika
0 sine - sinehan sa Pilipinas at panatilihin ang orihinal na baybay.
○ bote - botehan ● “bana” ( Hiligaynon at Sugbuanong Binisiya ) tawag sa
○ onse - onsehan asawang lalaki
● Makabuluhan ang tunog na “e” at “o” kapag inihahambing ang mga hiram ● “ butanding “ ( Bikol ) whale shark
na salita sa mga katutubo o hiram na salita. ○ Mésa - mísa ● “Imam” ( Tausug ) panseremonyang sayaw
○ úso - óso ● “ Banhaw” ( Visaya ) muling pagkabuhay
○ téla - tíla ● “ Chidwai “ ( Ivatan) biloy ( dimple )
● Gayunman, hindi puwedeng palitan ng “i” ang “e” at “o” ng “u”. Dapat pa ● “ Gahum” ( Cebuano, Hiligaynon,Waray ) kapangyarihan
ring gamitin ang baybay na matagal na o lagi nang ginagamit. 3. Mga salitang hiram sa Español Baybayin ang salita ayon sa
babae hindi ABAKADA
babai buhos ● vocabulario - bokabularyo
hindi ● telefono - telepono
buhus ● celebracion - selebrasyon
sampu hindi sampo ● Sa mga salitang hiram na español na may “e”, panatilihin
ang”e”.
○ estudyante - hindi istudyante
17
○ estilo - hindi istilo ○ depot - toupee
○ espiritu - hindi ispiritu ● Panatilihin ang orihinal na baybay ng mga salitang pantangi, teknikal,
○ estruktura - hindi istruktura pang-agham at mga simbolong pang-agham at matematika.
○ desgrasya - hindi disgrasya 0 Manuel L. Quexon - hindi Manwel L. Kezon
● Sa mga salitang Espanyol na may “o”, panatilihin ang “o”. ○ chemotherapy - hindi chemoterapi
0 politika - hindi pulitika ○ x-ray - hindi eks-rey
○ opisina - hindi upisina ○ Fe (Iron) - hindi ef ey (ayorn)
○ tradisyon - hindi tradisyunal ○ Velocity - hindi velositi
○ koryente - hindi kuryente Karagdagang Tuntunin
● May mga salitang hiram sa Español na nagbabago ang kasunod na katinig, A. Ginigitlingan ang pangalang pantangi at salitang hiram kapag-inuunlapian.
ang “o” ay nagiging “u” sa ilang mga salitang sinusundan ng “n” o pailong ● maka-diyos
na katinig. At ang “n” ay nagiging “m”.
● maka-ingles
0 convencion - kumbensiyon
● maka-davao
○ conferencia - kumperensiya B. Sa paglalapi at pag-uulit ng mga salitang hiram, idinurugtong ang tunog
○ convento - kumbento ng KP sa unlapi.
● Mga salitang Español at Ingles : kung hindi tiyak ang pagtutumbas, ● magju-juice
hiramin ang orihinal na Español at Ingles. ● magdu-duty
0 imagen - image - imahe ● magfo-photocopy
○ dialogo - dialogue - diyalogo ● magfo-ford
○ prioridad - priority - priyoridad ● magdo-drawing
● Panghihiram sa Wikang Ingles: kung wikang Ingles at iba pang wikang C. Pangmaramihang anyo ng mga salita sa pagsulat
dayuhan ang pinaghiraman, panatilihin ang orihinal na ispeling kung
1. Ginagamit ang “mga” sa pagsulat ng maramihang anyo ng salita.
makalilito ang pagsasaFilipino ng baybay.
● mga painting
0 habeas corpus - spaghetti
● mga opisyal
○ bouquet - reservoir
18
● mga computer ● addict - adik
2. Hindi ginagamitan ng “mga” ang salitang hiram na nasa anyo ng 2. Sa mga salitang hiram na may “Ch” tatlong paraan ang maaring gamitin.
maramihan. a. panatilihin ang orihinal na anyo
● paintings - hindi “mga paintings” ● chunks
● opisyales - hindi “mga opisyales” ● chat
● computer - hindi “mga computers” ● chess
3. Hindi ginagamitan ng “pamilang” at “mga” ang mga salitang nasa ● chips
anyong maramihan. b. palitan ng ts ang ch at baybayin sa Filipino.
● kalalakihan - hindi “mga kalalakihan” hindi ” limang ● chinelas - tsinelas
kalalakihan” ● chapter - tsapter
● kaguruan - ” hindi” mga kaguruan” hindi “ sampung ● chart - tsart
kaguruan” c. Palitan ng k ang ch at baybayin sa Filipino
● kabataan - hindi “mga kabataan” hindi ” tatlong ● machine - makine
kabataan” D. Pagbuo ng pang-uri ● scholar - iskolar
● Ginagamit ang panlaping makauri sa salitang-uri na hindi ● chemical - kemikal
orihinal na pang-uri. 3. Mga salitang may sh
○ pang-akademya - hindi “pang-akademiko” a. Panatilihin ang orihinal na anyo
○ pangkultura - hindi “pangkultural” ● shower, shop, showcase
○ panglinguwistika - hindi “panlingguwistik” b. palitan ng sy ang sh at baybayin sa Filipino.
Mga Salitang may Disrapo ● workshop - woksyap
1. Sa mga salitang Ingles na nagtatapos sa “ct”, ang “ct” ay nagiging “k” ● shooting - syuting
kapag binabaybay sa Filipino. ● censorship - sensorsyip
● abstract - abstrak
● impact - impak
19
Mga 3. Sinisingitan ng y o w sa mga sumusunod na posisyon.
Salitang may hiram na may “S” a. Kung ang kambal-patinig ay nasa unang pantig ng salita,
1. Mga salitang hiram na nagsisimula sa letrang “s” ay maaring baybayin sa ● ia = diyabetes ( diabetes ) biyahe ( viaje )
dalawang paraan. ● ie = piyesta ( fiesta ), siyete ( siete)
a. Panatilihin ang orihinal na anyo ● io = Diyos ( Dios )
● scarf ● ua = awto( auto )
● slogan ● ue = kuwenta (cuenta), kuwerdas (cuerdas)
b. Lagyan ng “I” sa unahan kapag binabaybay sa Filipino b. Kung ang kambal-patinig ay sumusunod sa dalawa o mahigit
● schedule - iskedyul pang mga katinig.
● sport - isport ● ia = diperensya ( diferencia )
● scout - iskawt ● ie = impeyerno ( infierno )
Mga Salitang may magkasunod na parehong katinig ● io = edipisyo ( edificio )
● Kinakaltas ang isa sa dalawang magkasunod na parehong katinig. ● ua = guwapo ( guapo )
○ bulletin - buliten ● ue = sarsuwela ( zarzuela )
○ grammar - grammar
● ui = buwitre ( buitre )
○ pattern - pattern
● uo = oblikwo ( oblique )
Mga salitang may Kambal-Patinig
c. Kung ang kambal-patinig ay sumusunod sa H.
1. Sa mga salitang hiram sa Español na may kambal- patinig
● Lohiya (logia)
a. Nananatili ang a + ( e,i,o,u ) at e + ( a,i,o,u) = maestro, aorta,
● Kolehiyala (collegial)
bailarina, baul, laurel e+ (a,i,o,u)=teatro, teorya, oleo, beinte,
● rehiyon (region)
neutral, neurosis
● kolehiyo (colegio)
2. Kinakaltas ang unang patinig at pinapalitan ito ng y o w.
● perhuwisyo (perjuicio)
a. i ( a,e,o) = barberya( barberia ), akasya ( acacia ) = Disyembre
May mga salitang nabubuo sa paguulit ng salitang-ugat na hindi ginagamitan ng
(Deciembre ), serye ( series ) = bisyo ( vicio ) ambisyon ( ambicion
gitling. Ang hindi paggamit ng gitling ay nagpapahiwatig na hindi na taglay ng
)
20
salitang-ugat ang kahulugan nito, sa halip, nagkakaroon na ng bagong kahulugan ● babáe, hindi babái ● búhos, hindi búhus
ang nabuong salita tulad ng: ● haluhalo (pagkain) ● sampû, hindi sampô
● salusalo (piging/handaan) III. ANG PANTIG AT PALAPANTIGAN
● Hindi kasama ang paruparo at gamugamo dahil walang 1. Ang Pantig - Ang pantig ay isang salik ng dila o walang antalang bugso ng
salitang-ugat na paro at gamo at hindi makatatayong tinig sa pagbigkas ng salita. May isa (1) lamang patinig sa bawat pantig.
mag-isa. ● Halimbawa:
❖ Kapag hinuhulapian ang huling pantig ng salitang-ugat na nagtatapos sa ○ oras – o.ras
○ ulo – u.lo
● kórte - kortihán
○ ilaw – i.law
● atake - atakihin
○ asin – a.sin
● salbahe - salbahíhin ○ alam – a.lam
● bálot - balútin 2. Kayarian ng Pantig Tinutukoy ang pantig ayon sa kayarian nito sa
● hintô - hintuán pamamagitan nang paggamit ng simbolo: K para sa katinig, P para sa
patinig.
● Gayunman, may salitang nananatili ang “e” kahit hinuhulapian.
Halimbawa:
○ sine - sinehan
Kayarian Halimbawa
○ bote - botehan
○ onse - onsehan P i.log
○ base - basehan
❖ Makabuluhan ang tunog na “e” at “o” kapag inihahambing ang mga KP bu.nga
hiram na salita sa mga katutubo o hiram na salita. PK us.bong

● mésa - mísa
KPK bul.sa
● úso - óso
3. Pagpapantig - Ang pagpapantig ay paraan ng paghahati ng salita. Ito ay
● téla - tíla
ibinabatay sa grapema o nakasulat na simbolo.
❖ Gayunman, hindi puwedeng palitan ng “i” ang “e” at “o” sa “u”. Dapat pa
ring gamitin ang baybay na matagal na o lagi nang ginagamit
21
a. Kapag may magkasunod na dalawa o higit pang patinig sa
usbong us.bong
posisyong inisyal, midyal at pinal na salita, ito ay hiwalay na mga
pantig. c. Kapag may tatlo o higit pang magkakaibang katinig na
Halimbawa: magkakasunod sa loob ng isang salita, ang unang dalawa ay
kasama sa patinig na sinusundan at ang huli ay sa kasunod na
Salita Mga Pantig patinig.
Halimbawa:
aakyat a.ak.yat
Salita Pantig
aalis a.a.lis
eksperto eks.per.to
alaala a.la.a.la
transpormer trans.por.mer
uuwi u.u.wi
ekskomunikado eks.ko.mu.ni.ka.do
totoo to.to.o
transportasiyon trans.por.ta.si.yon
b. Kapag may magkasunod na katinig sa loob ng isang salita,
d. Kapag ang una sa tatlong magkakasunod na katinig ay m o n at
katutubo man o hiram, ang una ay kasama sa patinig na
ang kasunod na dalawa ay alinman sa bl, br, dr, pl, tr, ang unang
sinusundan at ang pangalawa ay sa kasunod na patinig.
katinig (m o n) ay sa sinusundang patinig kasama at ang huling
Halimbawa: dalawa ay sa kasunod na patinig.
Salita Pantig Halimbawa:
aklat ak.lat Salita Pantig
bunso bun.so asambleya a.sam.ble.ya
impok im.pok alambre a.lam.bre
isda is.da balandra ba.lan.dra
empleyado em.ple.ya.do
22
kontrol kon.trol maiwan ma.i.i.wan
templo tem.plo uminom u.mi.i.nom

e. Kapag may apat na magkakasunod na katinig sa loob ng isang
salita, ang unang dalawang katinig ay kasama sa patinig na mag-agiw mag.a.a.giw
sinusundan at ang huling dalawa ay sa patinig na kasunod.
mag-aral mag.a.a.ral
Halimbawa:
Salita Pantig umambon u.ma.am.bon

b. Kung ang unang pantig ng salitang-ugat ay nagsisimula sa KP, ang
ekstra eks.tra katining at kasunod na patinig lamang ang inuulit.
Halimbawa:
eksklusibo eks.klu.si.bo
ba.ha ba.ba.ha mag.ba.ba.ha
ekstradisyon eks.tra.dis.yon
4. Ang Pag-uulit Pantig - Ang mga tuntunin sa pag-uulit ng pantig ay ang pu.lot pu.pu.lot mag.pu.pu.lot
sumusunod:
su.lat su.su.lat mag.su.su.lat
a. Kung ang unang tunog ng salitang-ugat o batayang salita ay
patinig, ang patinig lamang ang inuulit.
pu.tol pu.pu.tol mag.pu.pu.tol
alis a.a.lis
la.kad la.la.kad ni.la.la.kad
iwan i.i.wan c. Kung ang unang pantig ng salitang-ugat ay may kambal katinig o
klaster, inuulit lamang ang unang katinig at patinig.
ulan u.u.lan
plan.tsa pa.plan.tsa.hin mag.pa.plan.ts
alamin a.a.la.min
pri.to pi.pri.tu.hin mag.pi.pri.to
orasan o.o.ra.san
Sinusunod din ang tuntuning ito kahit may unlapi ang ku.wen.to ku.ku.wen.tu.han mag.ku.ku.we
salita. Halimbawa:
23
b. Sa mga salitang hiram sa Español na
IV. ANG PANGHIHIRAM may “e”, panatilihin ang
● Ang tuntunin sa panghihiram at pagbabaybay ng mga “e”.
hiram na salita ay ang sumusunod: ● estudyante – hindi istudyante
1. Tumbasan ng kasalukuyang leksikon sa Filipino ang mga salitang ● estilo - hindi istilo
hiram o banyaga.
● espiritu – hindi ispiritu
● rule - tuntunin
● estraktura – hindi istruktura
● narrative - salaysay
● desgrasya – hindi disgrasya
● skill - kasanayan
● espesyal–hindi ispesyal
● banquet - salusalo
c. Sa mga salitang hiram sa Español na may “o”, panatilihin
● tranquil - panatag ang
● tahimik - tiwasay “o”.
2. Gamitin ang natatanging mga salita mula sa mga katutubong wika ● politika – hindi pulitika
sa Pilipinas.
● opisina – hindi upisina
● “bana” (Hiligaynon at Sugbuanong Binisaya)
● tradisyonal – hindi tradisyunal
tawag sa asawang lalaki
● koryente – hindi kuryente
● “butanding” (Bicol) whale shark
d. Sa mga salitang hiram sa Español na may o at sinusundan
● “imam” (Tausug) Muslim priest
ng n nagbabago ang kasunod na katinig, ang o ay nagiging
● “cañao” (Igorot) panseremonyang sayaw u at ang n ay nagiging m (dahil sa nagkakaroon ng
● “banhaw” (Visaya) muling pagkabuhay asimilasyon). Halimbawa:
● “chidwai” (Ivatan) biloy (dimple)
Kastila Filipino
● “gahum” (Cebuano, Hiligaynon, Waray) kapangyarihan
3. Mga Salitang Hiram sa Español
convencion kumbensiyon
a. Baybayin ang salita ayon sa ABAKADA.
● “vocabulario” = “bokabularyo” ● “telefono” = conferencia kumperensiya
“telepono”
● “celebracion” = “selebrasyon” convento kumbento
● “maquina” = “makina”
conforme kumporme
● “psicologia” = “sikolohiya”
24
○ Biñan, Laguna ○ Veins
convulsion kumbulsiyon ○ chemotherapy ○ Ablaza Bldg. ○ videotape
4. Mga Salitang hiram sa Español at Ingles: Kung hindi tiyak ang ○ Jose Reyes ○ Hospital x-ray
pagtutumbas, hiramin ang orihinal na Español at Ingles.
○ Johnson wax ○ carbon dioxide
Halimbawa:
○ Fe (iron) ○ C(carbon)
Español Filipino Ingles
V. KARAGDAGANG TUNTUNIN
imagen imahen image A. Ginigitlingan ang pangngalang pantangi at salitang

hiram kapag inuunlapian.
dialogo diyalogo dialogue 1. maka-Diyos 2. maka-Ingles 3. pa-Davao
Sa aspetong kontemplatibo (panghinaharap), inuulit ang unang katinig at
prioridad priyoridad priority patinig (KP) ng salita.
Hindi ipinapayong panumbas ang mga sumusunod: 1. magpa-Pal 2. magvi-Vios 3. magfo-Ford 4. magjo-Johnson
● imeyds – imahe (para sa image)
● dayalog – dayalogo (para sa dialogue)
● prayoriti – prayoridad (para sa priority) B. Sa paglalapi at pag-uulit ng mga salitang hiram, idinurugtong ang tunog
ng unang KP sa unlapi.
5. Panghihiram sa Wikang Ingles: Kung wikang Ingles at iba pang 1. magju-juice 2. magju-duty 3. magji-jeep
wikang dayuhan ang pinanghiraman, panatilihin ang orihinal na C. Sa pag-uulit ng mga salitang may klaster, dalawang paraan ang maaaring
ispeling kung makalilito ang pagsasaFilipino ng baybay. gawin:
● Halimbawa: a. Inuulit ang unang KP ng salitang ugat
○ “habeas corpus” ○ “bouquet” Halimbawa:
○ “depot” ○ “toupee”
plantsa pa-plan-tsa-hin magpaplantsa
○ “spaghetti” ○ “reservoir”
5. Panatilihin ang orihinal na baybay ng mga salitang pantangi, prito pi-pri-tu-hin magpiprito
panteknikal, pang-agham at mga simbolong pangagham at
matematika. klase mag-ka-klase magkaklase
● Halimbawa: b. Inuulit ang tunog ng unang KP
○ Manuel Quezon ○ Varicose Halimbawa:
25
blow-out magbo-blow-out kabataan (youth) hindi “mga kabataan” hindi
“sampung kabataan”
drawing magdo-drawing
d. Pagbuo ng pang-uri - Ginagamit ang
panlaping makauri sa salitang-ugat na hindi orihinal na
gargle magga-gargle
pang-uri.
photocopy magpo-pho-to-co-py Pang-akademya/ akademiko hindi “pang-akademiko”
D. Pangmaramihang anyo ng mga salita sa pagsulat
a. Ginagamit ang “mga” sa pagsulat ng maramihang anyo ng salita ● Pangkultural/ cultural hindi “pangkultural”
mga painting
● mga opisyal Panglingguwistika/ Lingguwistik hindi “panlingguwistik”
● mga computer E. Mga salitang may Digrapo
b. Hindi ginagamitan ng “mga” ang salitang hiram na nasa anyong a. Sa mga salitang Ingles na nagtatapos sa “ct”, ang “ct” ay nagiging
maramihan. “k” kapag binaybay sa Filipino.
● paintings – hindi “mga paintings” Halimbawa:
● opisyales – hindi “mga opisyales” ● abstract - abstrak
● computers – hindi “mga computers” ● impact - impak
c. Hindi ginagamitan ng “pamilang” at “mga”ang mga salitang nasa ● addict - adik
anyong maramihan. Halimbawa: ● contract - kontrak
kalalakihan F. Mga salitang hiram na nagsisimula sa letrang “s” ay maaaring baybayin sa
hindi “mga kalalakihan” hindi
“limang kalalakihan” dalawang paraan.
a. panatilihin ang orihinal na anyo
kababaihan hindi “mga kababaihan” hindi ● scarf
“anim na kababaihan” ● script
● slogan
kaguruan hindi “mga kaguruan” hindi
“tatlong kaguruan” ● spa
● spark
b. lagyan ng “i’ sa unahan kapag binaybay sa Filipino
26
● schedule - iskedyul b. Kung ang kambal-patinig ay sumusunod sa dalawa o
● sport - isport mahigit pang mga katinig.
● scout - iskawt ● ia = diperensiya (diferencia)
● scholar - iskolar ● ie = impiyerno (infierno)
G. Sa mga salitang may dalawang magkasunod na parehong katinig, ● io = edipisyo (edificio)
kinakaltas ang isang katinig. ● ue = sarsuwela (zarzuela)
● bulletin - buletin ● ui = buwitre (buitre)
● grammar - gramar ● uo = oblikwo (oblique)
● pattern - patern c. Kung ang kambal-patinig ay sumusunod sa H.
● transmitter - transmiter ● lohiya (logia)
H. Ang mga salitang may malakas na diptonggo ay hindi nilalagyan ng mga ● kolehiyala (collegial)
malapatinig na “w” at “y”. ● rehiyon (region)
● “a + (e,o) = maestro, aorta ● kolehiyo (colegio)
● “e + (a,o) = teatro, teorya ● perhuwisyo (perjuicio)
● “o+(ae)=loa, poesiya
Ang mahinang diptonggo ay nilalagyan ng mga malapatinig na “w” at “y”. “Ang pagmamahal sa wikang dayuhan ay pagpapababa sa sariling dangal
● i + (a,e,o) = barberia – barberya panggulo sa isip, at sa unawaan sa ating pagsulong ay nagpapabagal.” -Agonel
=Deciembre - Disyembre
● u + (a,e,i,o) = auto – awto
= zarzuela- sarswela
= buitre - buwitre
Sinisingitan ng y o w sa mga sumusunod na posisyon: LESSON 5
a. Kung ang kambal-patinig ay nasa unang pantig ng salita MGA BARAYTI NG WIKA
● ia = diyabetes (diabetes), biyahe (viaje), piyano (piano) 1. Idyolek- Indibidwal na gamit ng wika taglay ang pansariling katangian.
● ie = Biyernes (Biernes), piyesta (fiesta), siyete (siete) Halimbawa: So, Ako, Actually,Grabe at iba pa.
● io = Diyos (Dios), piyorea (piorrea) 2. Dayalek- Wikang rehiyonal at kadalasang sinasalita sa mga lalawigan
● ua = guwapo (guapo) Halimbawa: Tagalog-Cavite, Tagalog-Bulacan, Tagalog- Batangas, Tagalog-
● ue = kuwenta (cuenta), kuwerdas, (cuerda) Quezon, Tagalog-Rizal, Tagalog-Laguna, Tagalog-Bataan.
27
3.
Sosyalek- Pansamantalang barayti ng wika na nadedelop sa
pamamagitan ng sosyolasyon at nananatili lamang sa isang tiyak na panahon.
Halimbawa: Wikang Cybernetics (Wika sa Teknolohiya), Wika ng Yuppies (Young
Urban Professional), Wika ng mga Bading
4.Etnolek- Mga wikang nadedebelop mula sa mga etnolinggwistikong grupo.
Halimbawa: Wika ng mga Badjao, Wika ng mga Mangyan, Wika ng mga T’bol at
iba pa
5.Ekolek Barayti ito ng wika na karaniwang nabubuo at sinasalita sa loob ng
bahay. Taglay nito ang kaimpormalan sa paggamit ng wika subalit nauunawaan ng
mga gumagamit nito.
Halimbawa: Mamita, Lolagets, Papsy
6.Pidgin- Ito ay ang mga wikang walang pormal na estruktura at nabubuo lamang
dahil sa pangangailangan ng mga tagapagsalita.
Halimbawa: mga salitang ginagamit ng mga Intsik sa Binondo: Suki, mura tinda
dito bili.
7. Creole- Produkto ito ng pidgin kung saan nagkakaroon ng pormal na estruktura
ang wika.
8. Rehistro- Mga espesyalisadong wika na ginagamit sa isang partikular na
larangan. Ang salitang cut ay kadalasang ginagamit ng mga director upang ihinto
ang isang eksena.
•Ang eksibit ay karaniwang salita sa loob ng korte na kasinghulugan ng
ebidensya.
28

Ksaf PT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ksaf PT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BATAYANG KAALAMAN SA WIKA

Komunikasyon sa Akademikong Filipino

➔ Ang gabay sa ortograpiya ng wikang Filipino ay binubuo ng mga kalakaran

Ang II. MGA TUNTUNIN LAHAT SA PAGBAYBAY

grapema sa praktikal na ortograpiya ng wikang Filipino ay binubuo ng:

Pasalitang Pagbaybay - Paletra ang pasalitang pagbaybay sa Filipino na

○ bote - botehan ● “bana” ( Hiligaynon at Sugbuanong Binisiya ) tawag sa

○ onse - onsehan asawang lalaki

hiram na salita sa mga katutubo o hiram na salita. PK us.bong

aklat ak.lat Salita Pantig

bunso bun.so asambleya a.sam.ble.ya

impok im.pok alambre a.lam.bre

isda is.da balandra ba.lan.dra

templo tem.plo uminom u.mi.i.nom

Salita Pantig umambon u.ma.am.bon

imagen imahen image A. Ginigitlingan ang pangngalang pantangi at salitang

You might also like