Универзитет ‘’ Св.

Климент Охридски ‘’ - Битола

Факултет за туризам и угостителство – Охрид

ЗАШТИТА НА КУЛТУРНО НАСЛЕДСТВО – УЛОГАТА И

ЗНАЧЕЊЕТО НА МЕЃУНАРОДНИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ ОД
ОБЛАСТА НА КУЛТУРАТА

Организација на Обединетите нации за образование, наука и

култура
- УНЕСКО -

ИЗРАБОТИЛ : МЕНТОР :
Катерина Менкиноска проф. Сашо Коруновски
16729

Охрид , 2022
 Содржина

Вовед ........................................................................................................................... 3
Организација на Обединетите нации за образование, наука и култура
- УНЕСКО - ................................................................................................................. 4
Историја на УНЕСКО ................................................................................................ 5
Теми на УНЕСКО ....................................................................................................... 6
Национална организација за заштита на природните реткости и спомениците .. 8
Соработка на Р. С. Македонија со УНЕСКО ......................................................... 10
Заклучок .................................................................................................................... 11
Користена литература .............................................................................................. 12

2
 Вовед

УНEСКO (англиски: United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization = „Организација за образование, наука и култура на ООН“) —
специјализирана агенција на Обединетите Нации основана на 16 ноември 1946
год.
Основната цел на Организацијата е да придонесува за мирот и
стабилноста промовирајќи соработка меѓу нациите преку образованието,
науката и културата како метод за подобрување на универзалното почитување
на правдата, законите, човековите права и основните слободи.
Главното седиште на УНЕСКО се наоѓа во Париз, но постојат уште 53
канцеларии ширум светот. Досега организацијата има 193 земји членки и 11
придружни членки. УНEСKO делува во пет главни програми: образование,
природни науки, социологија, култура и комуникации.
УНEСKO спонзорира проeкти за писменост, развој на техниката и
педагогијата, интернационални науки, проeкти поврзани со регионалната
културна историја, проeкти со кои с промовира културната разноликост и
програми кои ги поддржуваат меѓународните договори за заштита на светското
културно наследство.
Република Македонија стана членка на УНЕСКО на 28 јуни 1993 год.
Под заштита на организацијата кај нас е регионот на Охрид со неговите
културни, историски и природни реткости.

3
 Организација на Обединетите нации за образование, наука и
култура
- УНЕСКО -

Организацијата на Обединетите нации за наука и култура (УНЕСКО) е

агенција во рамките на Обединетите нации која е одговорна за промовирање на
мирот, социјалната правда, човековите права и меѓународната безбедност преку
меѓународна соработка за образовни, научни и културни програми.
Таа е со седиште во Париз, Франција и има повеќе од 50 теренски
канцеларии лоцирани низ целиот свет.
УНЕСКО, исто така, активно работи на постигнување на Милениумските
развојни цели на Обединетите нации, но се фокусира на остварување на целите
за значително намалување на екстремната сиромаштија во земјите во развој до
2015 година, развивање на програма за универзално основно образование во
сите земји до 2015 година, елиминирање на родовата нееднаквост во основно и
средно образование, промовирање на одржлив развој и намалување на загубата
на ресурси во животната средина. 1
Во октомври 2009 година, УНЕСКО броеше 193 држави членки и 7
асоцијативни или придружни членки.
Во декември 2019 година, УНЕСКО броеше 193 држави членки и 11
асоцијативни или придружни членки. Седиштето на Националната Комисија на
УНЕСКО е во Париз.
Организацијата низ светот е распространета во повеќе од 50 посебни
регионални уреди, институции и центри, лоцирани на разни места на држави во
светот. Како на пример во Женева, Хамбург, Москва, Бон, Буенос Аирес,
Каракас, Адис Абеба, Букурешт, Бразилија, Делфт, Трст, Монтреал итн.

https://eprints.ugd.edu.mk/9616/1/UNESCO%20World%20Heritage%20List%20as%20a%20factor
1

%20for%20tourism%20development%20of%20Balkan%20countries.pdf

4
 Историја на УНЕСКО

Развојот на УНЕСКО започна во 1942 година, за време на Втората

светска војна, кога владите на неколку европски земји се состанаа во
Обединетото Кралство за Конференцијата на сојузните министри за
образование (CAME). За време на таа конференција, лидерите од земјите-
учеснички работеле да развијат начини за реконструкција на образованието низ
светот по завршувањето на Втората светска војна.
Како резултат на тоа, беше формиран предлогот на CAME кој се
фокусираше на одржување на идната конференција во Лондон за основање на
образовна и културна организација од 1-16 ноември 1945 година. 2
Кога таа конференција започна во 1945 година (кратко време откако
Обединетите нации официјално станаа), имаше 44 земји учеснички чии
делегати одлучија да создадат организација која ќе промовира култура на мир,
ќе воспостави "интелектуална и морална солидарност на човештвото" и спречи
друга светска војна.
Кога конференцијата заврши на 16 ноември 1945 година, 37 од земјите
учеснички го основаа УНЕСКО со Уставот на УНЕСКО.
По ратификацијата Уставот на УНЕСКО стапи на сила на 4 ноември 1946
година. Првата официјална Генерална конференција на УНЕСКО потоа беше
одржана во Париз од 19 ноември до 10 декември 1946 година со претставници
од 30 земји. 3
Оттогаш, УНЕСКО порасна во значителна важност низ целиот свет, а
бројот на земјите-членки е зголемен на 195 (има 193 членки на Обединетите
нации, но Островите Кук и Палестина се членови на УНЕСКО).

2
https://eprints.ugd.edu.mk/9616/1/UNESCO%20World%20Heritage%20List%20as%20a%20factor
%20for%20tourism%20development%20of%20Balkan%20countries.pdf
3
Група автори, (1995), Македонија – културно наследство, Скопје

5
 Теми на УНЕСКО

Денес, УНЕСКО има пет главни теми во своите програми кои

вклучуваат:
1) образование,
2) природни науки,
3) општествени и хуманистички науки,
4) култура и
5) комуникација и информирање.
По основањето, целта на УНЕСКО беше да се промовира образованието,
социјалната правда и глобалниот мир и соработка. За да се постигнат овие цели,
УНЕСКО има пет различни теми или области на дејствување. Првото од нив е
образование и поставува различни приоритети за образование кои вклучуваат
основно образование за сите со акцент на писменост, превенција од ХИВ /
СИДА и обука на наставници во субсахарска Африка, промовирање на
квалитетно образование низ целиот свет, како и средно образование ,
технолошко образование и високо образование.4
Природните науки и управувањето со ресурсите на Земјата е уште едно
поле на дејствување на УНЕСКО.
Тоа вклучува заштита на квалитетот на водата и водата, океанот и
промовирање на науката и инженерските технологии за да се постигне одржлив
развој во развиените и земјите во развој, управување со ресурси и подготвеност
за катастрофи.
Социјалната и хуманата наука е друга тема на УНЕСКО и ги промовира
основните човекови права и се фокусира на глобалните прашања како борбата
против дискриминацијата и расизмот.
Културата е уште една тесно поврзана тема на УНЕСКО која го
промовира културното прифаќање, но и одржувањето на културната
разновидност, како и заштитата на културното наследство.

https://kultura.gov.mk/%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD
4

%D0%B0%D0%BB%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BC
%D0%B8%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%83%D0%BD
%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B5/

6
 Конечно, комуникацијата и информациите се последна тема на
УНЕСКО. Тоа го вклучува "слободниот проток на идеи по збор и слика" за да се
изгради светска заедница на споделено знаење и да ги зајакне луѓето преку
пристап до информации и знаења за различни предметни области.
Освен петте теми, УНЕСКО, исто така, има посебни теми или области на
дејствување кои бараат мултидисциплинарен пристап, бидејќи тие не се
вклопуваат во една посебна тема. Некои од овие области вклучуваат климатски
промени, родова еднаквост, јазици и повеќејазичност и образование за одржлив
развој.
Една од најпознатите специјални теми на УНЕСКО е нејзиниот Центар за
светско наследство, кој ги идентификува културните, природните и мешаните
локации за да бидат заштитени насекаде во светот, во обид да го промовираат
одржувањето на културното, историското и / или природното наследство во тие
места за да можат другите да видат . Тука спаѓаат Пирамидите во Гиза,
Големиот корален гребен во Австралија и Мачу Пикчу во Перу.
Посебна важност во заштита на светското културно наследство има
Конвенцијата за заштита на светската културна и природна баштина-
наследство која од страна на УНЕСКО во 1972 година била прифатена како
Општа конференција. 5
Основна цел на УНЕСКО е да придонесе во мирот и стабилноста
промовирајќи соработката меѓу нациите преку образованието, науката и
културата, како метод за подобрување на универзалното почитување на
правдата, законите, човековите права и основната слобода.
Исто така, УНЕСКО спонзорира проекти за писменост, развој на
техниката и педагогијата, интернационални науки, проекти поврзани со
регионалната културна историја, проекти со кои се промовира културната
разновидност и програми кои ги поддржуваат интернационалните
договори за заштита на светското културно и природно наследство.

https://kultura.gov.mk/%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD
5

%D0%B0%D0%BB%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BC
%D0%B8%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%83%D0%BD
%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B5/

7
Национална организација за заштита на природните реткости и
спомениците

Република С. Македонија на 28 Јуни 1993 година стана член на

УНЕСКО. Додека пак, регионот на Охрид во 1979 година е ставен под заштита
на УНЕСКО, и тоа поради неговите културни, историски и прииродни реткости.
Во рамките на Министерството за култура на Р.С.Македонија во сферата
за заштита на културното наследство работи посебен Сектор. Во Сектор за
заштита на културното наследство се следните одделенија: Одделение за
библиотечна дејност, за музејска дејност и одделение за недвижно културно
наследство.
Посебен орган под ингеренции на Министерствот за култура која работи
на заштитата на културното наследство е Управата за заштита на културното
наследство.
Управата ја има следната организациона структура: на чело е директор,
потоа 13 одделенија распоредени во три сектори (Сектор за идентификација,
заштита и користење на културното населедство, со 6 посебни одделенија,
Сектор за превенција и инспекторски надзор, со 4 посебни одделенија и Сектор
за документација, меѓународна соработка и општи работи, со 3 посебни
одделенија).
Република С. Македонија ги има преземено правата и обврските на
Конвенцијата на УНЕСКО за заштита на светското културно и природно
наследство од СФР Југославија, која го ратификуваше овој документ уште во
дамнешната 1974 година.
До моментот на распаѓањето на Федерацијата, на Списокот на светското
наследство беа впишани различни видови културно, природно и мешовито
(културно и природно) наследство. Меѓу локалитетите беше вклучено и
Охридското Езеро како природно наследство (1979), на кое е додадено и
културното наследство на Охридскиот регион со што природното и културното
наследство на Охридскиот регион од 1980 годината се вбројува меѓу светските
локалитети со универзално значење кои се под патронатот на УНЕСКО.

8
 Културните и природните вредности на овој, и светски и наш, локалитет
се протегаат на територијата на три општини: Охрид, Струга и Дебарца. Во
неговите граници се вклучени крајбрежјето на Охридското Езеро со градовите
Охрид и Струга, Националниот парк Галичица и делови од планинскиот
простор кон албанската граница од струшката страна.
Во соработката со Центарот за светско наследство на УНЕСКО,
Националната комисија за УНЕСКО преку Министерството за култура на
Република С. Македонија реализира значајни активности поврзани со
Охридскиот регион како светско културно и природно наследство.6
Имено, во соработка со Министерството за култура и Министерството за
животна средина и просторно планирање, покрај изготвувањето на Планот за
управување со природното и културното наследство на Охридскиот регион,
како една од обврските за придржување кон критериумите на УНЕСКО, беа
изготвени и Законот за управување со Охридскиот регион како светско
културно и природно наследство и Законот за прогласување на старото градско
јадро на Охрид за културно наследство од особено значење, кои беа усвоени од
Владата на Република С. Македонија.
Во Република С. Македонија работи и посебна организација Македонски
национален комитет за споменици и места(МНК ИКОМОС) кој е формиран на
23 Февруари 1994 година, како огранок на Меѓународниот ИКОМОС со
седиште во Париз.
Оваа организација се занимава исклучиво со заштита, истражување и
промоција на културното наследство во светски рамки. Значително внимание му
посветува на конзервација и заштита на културното наследство преку
одржување на форуми, трибини и расправи.

https://mk.eferrit.com/%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BB
6

%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE
%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BD
%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE/

9
 Соработка на Р. С. Македонија со УНЕСКО

Во Министерството за култура на Република С. Македонија има Сектор

за меѓународна соработка со УНЕСКО, но највисокото тело кое ги координира
соработката и програмските активности е Националната комисија за УНЕСКО,
чиешто седиште се наоѓа во Министерството за култура.
Оваа комисија е една од 197-те национални тела формирани за соработка
со УНЕСКО во светот. Формирани од своите влади, а во согласност со членот 7
од Уставот на УНЕСКО, овие постојани тела имаат задача да воспоставуваат
соработка на владините и на невладините организации со светската
организација на полето на образованието, науката и културата. Членовите на
Националната комисија за УНЕСКО, претседавана од Министерот за култура и
координирана од Генералниот секретар, се избираат од редот на врвни
научници и интелектуалци.7
Многуброен и долг е списокот на реализирани и тековни проекти кои се
резултат на интензивната соработка на Република С. Македонија со УНЕСКО
на пространите полиња на културата, образованието, науката, комуникациите и
информациите, како и во доменот на програмите за младите, граѓанското
општество и за човековите права.
Особено е интензивна соработката на полето на културното наследство
со Регионалното биро на УНЕСКО за Југоисточна Европа со седиште во
Венеција, како и со Центарот за светско наследство на УНЕСКО со седиште во
Париз. Приоритетно место во оваа соработка имаат проектите од областа на
заштитата, презентацијата и популаризацијата на културното наследство и на
разновидноста на културните изразувања, која сама по себе претставува
богатство. Многубројните повеќенасочни активности почиваат на целосната
примена на сите конвенции и препораки на УНЕСКО за културното наследство,
чиешто експертско толкување резултираше со драгоцена збирка, подготвена од
Македонскиот национален комитет на ИКОМОС.

https://mk.eferrit.com/%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BB
7

%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE
%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BD
%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE/

10
 Заклучок

УНЕСКО е специјализирана агенција на Обединетите Нации основана на

16 ноември 1946 година. Основната цел на Организацијата е да придонесува за
мирот и стабилноста промовирајќи соработка меѓу нациите преку
образованието, науката и културата какo мeтoд за подобрување на
универзалното почитување на правдата, законите, човековите права и основната
слобода.
Во Списокот на светското културно и природно наследство на УНЕСКО
влегуваат објекти кои се номинирани и одобрени по меѓународната програма за
светското наследство на Комисијата за светско наследство на УНЕСКО.
Програмата има за цел да каталогизира, именува и зачува објекти со
универзално културно и природно значење за човештвото. Во определени
услови, објектите од списокот можат да бидат финансирани од страна на
Фондот за светско наследство.
Програмата е создадена со Конвенцијата за зачувување на светското
културно и природно наследство, која е подржана од генералната конференција
на УНЕСКО на 16 ноември 1972 година. Од тогаш па се до денес, 183 држави ја
ратификувале конвенцијата.
Целта на Конвенцијата е да го заштити, зачува, чува и да го пренесе
културното и природното наследство „од исклучителна универзална вредност“
за идните поколенија.
Во Конвенцијата за светското наследство културното наследство е
дефинирано како споменици (монументи), збир од градби и локалитети. Како
природно наследство се дефинираат природните особености, геолошките и
физиографските формации и природните локалитети.

11
 Користена литература

1.https://eprints.ugd.edu.mk/9616/1/UNESCO%20World%20Heritage%20List%20as
%20a%20factor%20for%20tourism%20development%20of%20Balkan
%20countries.pdf
2. Група автори, (1995), Македонија – културно наследство, Скопје
3.https://kultura.gov.mk/%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE
%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BA
%D0%BE%D0%BC
%D0%B8%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%83%D0
%BD%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BD
%D0%B0%D1%80%D0%B5/
4.https://mk.eferrit.com/%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BB
%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE
%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BD
%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE/

12