PUNE PRAKTIKE

TEMA: EKSTREMET E MOTIT

PUNOI:Martina Tomori, Arbi Doci
Moti ekstrem ose ngjarjet ekstreme klimatike përfshijnë mot të papritur, të pazakontë,
të rëndë ose jo stinor; moti në skajet e shpërndarjes historike - diapazoni që është parë
në të kaluarën. Shpesh, ngjarjet ekstreme bazohen në historinë e motit të regjistruar të
një vendndodhjeje dhe përkufizohen si të shtrira në dhjetë përqindëshin më të
pazakontë. Llojet kryesore të motit ekstrem përfshijnë valët e të nxehtit, valët e ftohta
dhe ciklonet tropikale.
Efektet e ngjarjeve ekstreme të motit shihen në rritjen e kostove ekonomike, humbjen e
jetëve njerëzore, thatësirat, përmbytjet, rrëshqitjet e dheut dhe ndryshimet në
ekosisteme.Ka prova që sugjerojnë se ndryshimi i klimës po rrit periodicitetin dhe
intensitetin e disa ngjarjeve ekstreme të motit. Besimi në atribuimin e motit ekstrem
dhe ngjarjeve të tjera ndaj ndryshimeve klimatike antropogjene është më i lartë në
ndryshimet në frekuencën ose madhësinë e ngjarjeve ekstreme të nxehtësisë dhe të
ftohtit me njëfarë besimi në rritjen e reshjeve të mëdha dhe rritjen e intensitetit të
thatësirave. Provat aktuale dhe modelet klimatike tregojnë se një temperaturë globale
në rritje do të intensifikojë ngjarjet ekstreme të motit në mbarë globin, duke përforcuar
kështu humbjet njerëzore, dëmet dhe kostot ekonomike, dhe shkatërrimin e
ekosistemit.
Moti ekstrem ka ndikime të rëndësishme në shoqërinë njerëzore, si dhe në ekosistemet
natyrore. Për shembull, një sigurues global Munich Re vlerëson se fatkeqësitë natyrore
shkaktojnë më shumë se 90 miliardë dollarë humbje direkte globale në vitin 2015 Disa
aktivitete njerëzore mund të përkeqësojnë efektet, për shembull planifikimi i dobët
urban, shkatërrimi i ligatinave dhe ndërtimi i shtëpive përgjatë fushave të përmbytjes.

LLOJET E EKSTREMIT TE MOTIT

Valët e të nxehtit
Valët e nxehtësisë janë periudha të temperaturave anormalisht të larta dhe indeksit të
nxehtësisë. Përkufizimet e valës së të nxehtit ndryshojnë për shkak të ndryshimit të
temperaturave në vende të ndryshme gjeografike. Nxehtësia e tepërt shoqërohet
shpesh me nivele të larta lagështie, por gjithashtu mund të jetë katastrofike e thatë.

Valët e ftohta
Vala e ftohtë është një fenomen i motit që dallohet nga një ftohje e ajrit. Në mënyrë të
veçantë, siç përdoret nga Shërbimi Kombëtar i Motit i SHBA-së, një valë e ftohtë është
një rënie e shpejtë e temperaturës brenda një periudhe 24-orëshe që kërkon rritje të
konsiderueshme të mbrojtjes për bujqësinë, industrinë, tregtinë dhe aktivitetet sociale.
Kriteri i saktë për një valë të ftohtë përcaktohet nga shpejtësia në të cilën temperatura
bie dhe minimumi në të cilin bie. Kjo temperaturë minimale varet nga rajoni gjeografik
dhe koha e vitit. Valët e ftohta në përgjithësi janë të afta të ndodhin në çdo
vendndodhje gjeologjike dhe formohen nga masa të mëdha ajri të ftohtë që
grumbullohen në rajone të caktuara, të shkaktuara nga lëvizjet e rrymave të ajrit.

Ciklone tropikale
Një ciklon tropikal është një sistem stuhish me rrotullim të shpejtë i karakterizuar nga
një qendër me presion të ulët, një qarkullim atmosferik i mbyllur në nivel të ulët, erëra
të forta dhe një rregullim spirale i stuhive që prodhojnë shi të dendur dhe stuhi. Në
varësi të vendndodhjes dhe fuqisë së tij, një ciklon tropikal përmendet me emra të
ndryshëm, duke përfshirë uragan, stuhi tropikale, stuhi ciklonike, depresion tropikal ose
thjesht ciklon.

Ciklonet tropikale dhe ndryshimet klimatike

Në vitin 2020, Administrata Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike (NOAA) e qeverisë
amerikane parashikoi se, gjatë shekullit të 21-të, frekuenca e stuhive tropikale dhe
uraganeve të Atlantikut do të binte me 25 për qind, ndërsa intensiteti i tyre maksimal do
të rritej 5 për qind. Para studimit të ri kishte një debat dhjetëvjeçar për një rritje të
mundshme të cikloneve tropikale si një efekt i ndryshimit të klimës. Megjithatë, raporti
special i IPCC 2012 mbi ngjarjet ekstreme SREX thotë se "ka besim të ulët në çdo rritje
afatgjatë të vëzhguar (d.m.th., 40 vjet ose më shumë) në aktivitetin e ciklonit tropikal
(d.m.th., intensiteti, frekuenca, kohëzgjatja), pas llogaritjes së ndryshimet e kaluara në
aftësitë e vëzhgimit." Rritja e dendësisë së popullsisë rrit numrin e njerëzve të prekur
dhe dëmet e shkaktuara nga një ngjarje e ashpërsisë së caktuar.

Efektet
Efektet e motit ekstrem përfshijnë:
Shumë shi (rrebesh të mëdha), duke shkaktuar përmbytje dhe rrëshqitje të dheut
Shumë nxehtësi dhe pa shi (valë të nxehti) duke shkaktuar thatësira dhe zjarre
Erërat e forta, të tilla si uraganet dhe tornadot, duke shkaktuar dëme në strukturat e
krijuara nga njeriu dhe habitatet e kafshëve
Reshje të mëdha dëbore, duke shkaktuar ortekë dhe stuhi