Chương 4:
QUY PHẠM PHÁP LUẬT
QUY PHẠM XÃ HỘI:
- Là khuôn mẫu cho hành vi của con người
- Chỉ dẫn cho con người cách xử sự trong các
mối QHXH, trong những hoàn cảnh, điều kiện
nhất định
- Chỉ ra cách xử sự và xác định các phạm vi
xử sự của con người, cũng như hậu quả bất
lợi gì nếu không thực hiện hoặc vi phạm
- Mục đích nhằm hướng tới một trật tự xã hội
nhất định
- Gồm quy phạm đạo đức, quy phạm tôn
giáo, quy phạm Pháp luật, quy phạm tập
quán...
4.1 KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA QUY PHẠM PHÁP LUẬT:
4.1.1 KHÁI NIỆM
- Quy phạm Pháp luật là quy tắc xử sự chung,
có hiệu lực bắt buộc chung, được áp dụng
lặp đi lặp lại nhiều lần đối với chủ thể trong
phạm vi lãnh thổ nhất định, do Nhà nước đặt
ra hoặc thừa nhận và được Nhà nước bảo
đảm thực hiện.
4.1.2 ĐẶC ĐIỂM
- Mang tính quy phạm phổ biến, quy tắc xử sự
mang tính bắt buộc chung
- Do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận
- Được Nhà nước bảo đảm thực hiện
- Được tạo nên bởi 1 trình tự, thủ tục phức tạp
và được thể hiện thông qua hình thức cụ thể,
chặt chẽ.
4.2 CƠ CẤU CỦA QUY PHẠM PHÁP LUẬT
4.2.1 GIẢ ĐỊNH
- Giả định là 1 bộ phận của QPPL, nêu lên
những điều kiện, hoàn cảnh (thời gian, địa
điểm,…) mà cá nhân hay tổ chức khi ở vào
những hoàn cảnh, điều kiện đó phải chịu sự
tác động của QPPL.
Xác định phạm vi tác động của PL
Hoàn cảnh, điều kiện nêu trong phần giả
định phải rõ ràng, chính xác, sát với thực tế
Muốn xác định bộ phận giả định của QPPL
thì đặt câu hỏi: chủ thể nào? trong hoàn
cảnh, điều kiện nào?
GIẢ ĐỊNH (giản đơn):
- Ví dụ: Khi việc kết hôn trái pháp luật bị hủy
thì hai bên kết hôn phải chấm dứt quan hệ vợ
chồng (Điều 12.1 Luật HN&GĐ 2014)
- Ví dụ: Cấm các hành vi sau đây: d) Kết hôn
hoặc chung sống như vợ chồng giữa những
người cùng dòng máu trực hệ; giữa những
người có họ trong phạm vi ba đời; giữa cha,
mẹ nuôi với con nuôi; giữ những người đã
từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi, cha chồng
với con dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với
con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của
chồng. (Điều 5.2.d Luật HN&GĐ 2014)
GIẢ ĐỊNH (phức tạp):
- Ví dụ: Người nào thấy người khác đang ỏ
trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy
có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu
quả người đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, phạt
cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc
phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm (Điều 132.1 Bộ
luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017))
- Ví dụ: Cá nhân có đủ các điều kiện sau đây
có thể làm người giám hộ:
1. Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ.
2. Có tư cách đạo đức tốt và các điều kiện
cần thiết để thực hiện quyền, nghĩa vụ của
người giám hộ.
3. Không phải là người đang bị truy cứu trách
nhiệm hình sự hoặc người bị kết án nhưng
được xóa án tích về một trong các tội cố ý
xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự,
nhân phẩm, tài sản của người khác.
4. Không phải là người bị Tòa án tuyên bố hạn
chế quyền đối với con chưa thành niên.
(Điều 49 Bộ luật Dân sự 2015)
4.2.2 QUY ĐỊNH
- Quy định là một bộ phận của QPPL, trong đó
nêu lên cách thức xử sự mà cá nhân hay tổ
chức không được, được hoặc buộc phải thực
hiện. Bộ phận quy định của QPPL chứa đựng
mệnh lệnh của Nhà nước.
 Cụ thể hóa cách thức xử sự của các chủ
thể khi tham gia qua hệ pháp luật
 Mức độ chính xác, rõ ràng, chặt chẽ của
bộ phận quy định là một trong những điều
kiện bảo đảm nguyên tắc pháp chế
 Muốn xác định bộ phận quy định thì trả lời
cho câu hỏi: chủ thể sẽ xử sự như thế nào?
QUY ĐỊNH (mang tính cấm đoán):
- Ví dụ: Nghiêm cấm việc tổ chức họ dưới hình
thức cho vay nặng lãi. (Điều 147 Bộ luật Dân
sự 2015)
QUY ĐỊNH (mang tính tùy nghi):
- Ví dụ: Cá nhân có đầy đủ năng lực hành vi
tố tụng dân sự thì có thể tự mình hoặc nhờ
người khác làm hộ đơn khởi kiện vụ án. (Điều
189 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015)
QUY ĐỊNH (mang tính nghĩa vụ)
-Ví dụ: Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến
pháp và pháp luật, tham gia bảo vệ an ninh
quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và chấp hành
những quy tắc, sinh luật công cộng. (Điều 46
Hiến pháp 2013)
4.2.3 CHẾ TÀI
- Chế tài là một bộ phận của QPPL, nêu lên
biện pháp tác động mà nhà nước dự kiến áp
dụng đối với cá nhân hay tổ chức nào không
thực hiện đúng mệnh lệnh của Nhà nước đã
nêu ở bộ phận quy định của QPPL.
 Bảo đảm cho pháp luật được thực hiện
nghiêm minh
 Biện pháp tác động phải tương xứng với
mức độ, tính chất của hành vi vi phạm
Xác định bộ phận chế tài thì trả lời câu hỏi:
chủ thể phải chịu hậu quả gì nếu không
thực hiện đúng quy định của QPPL?
-Ví dụ: Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng
vũ lực ngay tức khắc hoặc có hành vi làm
cho người bị tấn công lâm vào tình trạng
không thể chống cự được nhằm chiếm đoạt
tài sản, thì bị phạt tù từ 03 đến 10 năm. (Điều
168 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung
năm 2017))
CHẾ TÀI (hình sự)
-Ví dụ: Người nào đối xử tàn ác, thường xuyên
ức hiếp, ngược đãi hoặc làm nhục người lệ
thuộc mình làm người đó tự sát, thì bị phạt từ
02 đến 07 năm. (Điều 130 Bộ luật Hình sự năm
2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017))
CHẾ TÀI (hành chính)
Ví dụ: Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 200.000
đồng đối với một trong các hành vi vi phạm
sau đâu: a) Quay đầu xe ở phần đường dành
cho người đi bộ qua đường, trên cầu, đầu
cầu, gầm cầu vượt, ngầm, đường hẹp,
đường dốc,đoạn đường cong tầm nhìn bị
che khuất, nơi có biển báo “Cấm quay đầu
xe.” (Điều 7.2 Nghị định 46/2016/NĐ-CP)
CHẾ TÀI (dân sự):
Ví dụ: Bên đơn phương chấm dứt thực hiện
hợp đồng phải thông báo cho bên kia biết
trước về việc chấm dứt hợp đồng, không
thông báo mà gây thiệt hại thì phải bồi
thường.(Điều 428.2 Bộ luật Dân sự năm 2015)
CHẾ TÀI (kỷ luật):
Ví dụ: Hình thức xử lí kỉ luật sa thải được người
sử dụng lao động áp dụng trong những
trường hợp sau đây: 1. Người lao động có
hành vi trộm cắp, tham ô, đánh bạc, cố ý gây
thương tích, sử dụng ma túy trong phạm vi
làm việc, tiết lộ bí mật kinh doanh, bí mật
công nghệ, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ
của người sử dụng lao động… (Điều 126 Bộ
luật Lao động năm 2012)
4.3 CÁCH TRÌNH BÀY QUY PHẠM PHÁP LUẬT
- Một QPPL không nhất thiết phải có đủ cả ba
bộ phận giả định, quy định, chế tài.
- Trong một điều luật có thể có nhiều QPPL.
- Trật tự các bộ phận giả định, quy định, chế
tài trong QPPL có thể bị đảo lộn.
- Ví dụ:
+ Người nào xúc phạm nghiêm trọng
nhân phẩm, danh dự của người khác, thì bị
phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng
đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo
không giam giữ đến 03 năm. (Điều 155 Bộ luật
Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017))
+ Pháp nhân có đủ các điều kiện sau
đây có thể làm người giám hộ:
1.Có năng lực pháp luật dân sự phù hợp với
việc giám hộ.
2.Có điều kiện cần thiết để thực hiện quyền,
nghĩa vụ của người giám hộ.
(Điều 59 Bộ luật Dân sự năm 2015)
 Trật tự đảo lộn: GĐ – QĐ – GĐ
 + Người lập di chúc phải tự viết và kí
vào bản di chúc. Việc lập di chúc bằng văn
bản không có người làm chứng phải tuân
theo quy định tại Điều 631 của Bộ luật này
(Điều 633 Bộ luật Dân sự năm 2015)

4.4 PHÂN LOẠI

- Căn cứ vào tính chất của thông tin và
phương diện điều chỉnh hành vi:
+ QPPL nguyên tắc, định nghĩa. Ví dụ:
Khoản 1 Điều 105 BLDS 2015
+ QPPL hành vi. Ví dụ : Khoản 1 Điều 49
Luật CBCC 2008
- Căn cứ vào tính chất mệnh lệnh thể hiện
trong phần quy định:
+ QPPL áp đặt nghĩa vụ. Ví dụ: Điều 322
BLDS 2015.
+ QPPL cấm đoán. Ví Dụ: khoản 2 Điều
5 Luật HNGĐ 2014.
+ QPPL trao quyền. Ví dụ: Điều 40 HP
2013
- Căn cứ vào đối tượng điều chỉnh + phương
pháp điều chỉnh:
+ QPPL Hình sự
+ QPPL Dân sự
+ QPPL Lao động
+ QPPL Hành chính
+…
- Căn cứ vào nội dung và hình thức QPPL:
+ QPPL nội dung
+ QPPL hình thức