Chương 5:
QUAN HỆ PHÁP LUẬT
5.1
KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA
QHPL
- QHPL là các quan hệ xã hội chịu sự điều chỉnh của các
quy phạm pháp luật tương ứng, từ đó phát sinh quyền và
nghĩa vụ pháp lý của các bên chủ thể tham gia vào quan
hệ pháp luật và được đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh
cưỡng chế của quyền lực Nhà nước.
- Đặc điểm:
+ QHPL là 1 QHXH.
+ Là 1 QHXH có ý chí (Nhà nước và chủ thể).
+ QHPL được điều chỉnh bởi QPPL.
+ Các bên tham gia QHPL có các quyền và nghĩa vụ
pháp lý được NN đảm bảo thực hiện.
5.2 PHÂN LOẠI QHPL
- Căn cứ vào tiêu chí phân chia các ngành luật điều
chỉnh quan hệ pháp luật:
+ Quan hệ pháp luật dân sự
+ Quan hệ pháp luật hình sự
+ Quan hệ pháp luật hành chính …
- Căn cứ vào tính chất của chủ thể quan hệ pháp luật :
+ Quan hệ pháp luật công
+ Quan hệ pháp luật tư
- Căn cứ vào nội dung:
+ Quan hệ pháp luật nội dung
+Quan hệ pháp luật hình thức
5.3 THÀNH PHẦN CỦA QHPL
Gồm: chủ thể, nội dung, khách thể
5.3.1 CHỦ THỂ QHPL
- Cá nhân, tổ chức đáp ứng được các điều kiện do pháp
luật quy định và tham gia vào quan hệ hệ pháp luật đó.
- Điều kiện: Năng lực chủ thể
- Năng lực chủ thể: Năng lực pháp luật + Năng lực hành
vi.
- Nhà nước là chủ thể đặc biệt của QHPL.
5.3.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ
- Năng lực pháp luật: là khả năng hưởng quyền và thực
hiện nghĩa vụ theo quy định của pháp luật.
- Năng lực hành vi: là khả năng chủ thể bằng hành vi
của mình tham gia vào quan hệ pháp luật để thực hiện
các quyền và nghĩa vụ pháp lý mà pháp luật quy định.
- Năng lực pháp luật là điều kiện cần, năng lực hành vi
là điều kiện đủ để cá nhân, tổ chức trở thành chủ thể của
quan hệ pháp luật.
- Nếu chủ thể có năng lực pháp luật mà không có hoặc
mất năng lực hành vi hay bị Nhà nước hạn chế năng lực
hành vi thì họ không thể tham gia một cách độc lập vào
hệ pháp luật.
các quan
- Năng lực pháp luật là tiền đề của năng lực hành vi. Nếu
không có quan hệ pháp luật thì không cần bàn tới năng
lực hành vi.
- Năng lực pháp luật của cá nhân mở rộng dần theo năng
lực hành vi của họ.
- Năng lực pháp luật và năng lực hành vi không phải là
thuộc tính tự nhiên mà là những thuộc tính pháp lí của
chủ thể.
- Năng lực pháp luật và năng lực hành vi đều được quy
định cụ thể trong các văn bản quy phạm pháp luật.
- Đối với các quốc gia khác nhau, hoặc trong mỗi giai
đoạn lịch sử khác nhau ở mỗi Nhà nước, năng lực chủ
thể của các nhân, tổ chức được quy định khác nhau.
5.3.1.2 CÁC LOẠI CHỦ THỂ
CÁ NHÂN
Gồm: Công dân, Người nước ngoài, Người không quốc
tịch.
- Năng lực pháp luật của cá nhân: Phát sinh từ khi
người đó được sinh ra và chấm dứt khi người đó chết.
+ Thời điểm phát sinh năng lực pháp luật của
các nhân: Năng lực pháp luật của các nhân có từ khi cá
nhân mới được sinh ra và được mở rộng dần theo thời
gian.
+ Thời điểm chấm dứt năng lực pháp luật của
cá nhân: Năng lực pháp luật của các nhân chấm dứt khi
người đó chết (chết sinh học và chết pháp lí)
- Năng lực hành vi của cá nhân: quyết định bởi độ
tuổi và khả năng nhận thức, làm chủ hành vi.
+ Thời điểm phát sinh: muộn hơn NLPL, phát
triển theo quá trình phát triển tự nhiên của con người và
khi cá nhân đáp ứng được những điều kiện cơ bản:
 Về độ tuổi;
 Về khả năng nhận thức và điều khiển hành vi; khả
năng thực hiện nghĩa vụ và chịu trách nhiệm pháp lý về
hành vi;
 Những điều kiện khác: tùy thuộc vào đặc điêm của
từng lĩnh vực quan hệ pháp luật, điều kiện cụ thể của
năng lực hành vi cá nhân còn có thể là sức khỏe, trình
độ học vấn, trình độ chuyên môn, nghề nghiệp, tài sản,
…
+ Thời điểm chấm dứt: Đó là khi cá nhân không
còn tự mình xác lập và thực hiện các quyền và nghĩa vụ
pháp lý cũng như độc lập chịu trách nhiệm về những
hành vi của mình được nữa.
 Khi cá nhân chết thì năng lực hành vi cũng chấm
dứt;
 Khi mất khả năng nhận thức.

TỔ CHỨC
Gồm: Pháp nhân (pháp nhân thương mại, pháp nhân phi
thương mại), Tổ chức không phải là pháp nhân
- Pháp nhân là tổ chức thỏa những yêu cầu do pháp luật
đặt ra:
+ Được thành lập một cách hợp pháp
+ Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ
+ Có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức khác
và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản đó
+ Nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp
luật một cách độc lập
- Năng lực pháp luật của pháp nhân:
+ Năng lực pháp luật của pháp nhân phát sinh từ
thời điểm được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thành
lập, cho phép thành lập;
+ Đối với các pháp nhân phải đăng ký hoạt động
thì năng lực pháp luật của pháp nhân phát sinh từ thời
điểm được cấp giấy phép hoạt động.
- Năng lực hành vi của pháp nhân:
+ Phát sinh và chấm dứt cùng thời điểm với
năng lực pháp luật của pháp nhân;
+ Năng lực hành vi của pháp nhân được thể hiện
thông qua hành vi của người đại diện.
- Tổ chức không phải pháp nhân:
+ Là các tổ chức đang tồn tại thực tế trong xã
hội không đáp ứng đủ các điều kiện để trở thành
pháp nhân.
+ Ví dụ: Doanh nghiệp tư nhân, hộ gia đình, tổ
hợp tác
+ Thường chỉ cần đáp ứng yêu cầu năng lực dân
sự của cá nhân đại diện khi tham gia thực hiện giao dịch.
NHÀ NƯỚC
-Chủ thể đặc biệt của quan hệ pháp luật.
5.3.2 KHÁCH THỂ QHPL
- Là những lợi ích mà các bên tham gia quan hệ pháp
luật mong muốn đạt được khi tham gia QHPL.
- Là yếu tố thúc đẩy chủ thể tham gia QHPL.
- Có thể có 1 hoặc nhiều khách thể trong 1 QHPL.
- Lợi ích vật chất: nhà cửa, phương tiện sinh hoạt,…
- Lợi ích phi vật chất: nghề nghiệp, học vị, tên gọi,…
- Nhu cầu về hoạt động chính trị, xã hội…
5.3.3 NỘI DUNG
5.3.3.1 QUYỀN CHỦ THỂ
- Khái niệm: Là khả năng xử sự của chủ thể được pháp
luật cho phép trong QHPL.
- Đặc điểm:
+ Là khả năng của chủ thể xử sự theo cách thức
nhất định được pháp luật cho phép;
+ Khả năng của chủ thẻ yêu cầu các chủ thể có
liên quan thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của họ hoặc yêu cầu
họ chấm dứt những hành vi cản trở nhằm đảm bảo việc
thực hiện quyền chủ thể của mình;
+ Khả năng của chủ thể yêu cầu các cơ quan
Nhà Nước có thẩm quyền bảo vệ quyền, lợi ích hợp
pháp của mình.
5.3.3.2 NGHĨA VỤ PHÁP LÝ
- Khái niệm: Là cách xử sự mà Nhà nước bắt buộc chủ
thể phải tiến hành theo quy định của pháp luật nhằm đáp
ứng việc thực hiện quyền của chủ thể khác.
- Đặc điểm:
+ Chủ thể phải thực hiện cách xử sự nhất định
do pháp luật quy định (trong đó bao gồm cả việc phải
thực hiện những hành vi nhất định hoặc phải kiềm chế
không thực hiện một số hành vi nhất định theo quy định
pháp luật) nhằm đáp ứng quyền của chủ thể khác.
+ Chủ thể phải chịu trách nhiệm pháp lý khi
không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ
nghĩa vụ của mình.
5.3.3.3 MỐI QUAN HỆ GIỮA QUYỀN VÀ
NGHĨA VỤ PHÁP LÝ
- Quyền và nghĩa vụ pháp lý là 2 vấn đề tồn tại song
song trong 1 QHPL.
- Quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể luôn thống
nhất, phù hợp với nhau.
5.4 SỰ KIỆN PHÁP LÝ
5.4.1 KHÁI NIỆM
- Sự kiện pháp lý là những sự kiện xảy ra trong thực tế
đã được pháp luật dự liệu trong quy phạm pháp luật có
tác dụng làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ pháp
luật cụ thể.
5.4.2 PHÂN LOẠI
- Căn cứ theo yếu tố ý chí, sự kiện pháp lý được chia
thành 2 loại:
+ Sự biến pháp lý: Là những sự kiện khách
quan phát sinh không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan
của con người nhưng lại làm phát sinh, thay đổi, chấm
dứt một quan hệ pháp luật do đã được pháp luật dự liệu
trước.
Ví dụ: thiên tai, dịch bệnh, cái chết tự nhiên,…
+Hành vi pháp lý: Là những sự kiện xuất hiện
phụ thuộc vào ý chí của con người và sự hiện diện của
chúng đưa đến những hậu quả pháp lý nhất định theo
quy định của pháp luật.
Ví dụ: ký kết hợp đồng, lập di chúc.
Hành vi pháp lý được chia thành hành động hoặc
không hành động
Nhận định: chương 4,5,6 (6 câu, 2 câu/chương)
+ 4: Quy phạm PL (lưu ý: cấu thành từ 3 bộ phận, tuy
nhiên không phải QPPL nào cũng cấu thành từ cả 3 bộ
phận, có thể khuyết đi 1 bộ phận nào đó.) Trong 1 điều
luật có thể có nhiều QPPL hoặc có 1 QPPL (tùy thuộc
vào điều luật đó thể hiện gì)
+ 5: QHPL (tập trung vào chủ thể - cá nhân: năng lực
chủ thể (NLPL và NLHV). NLPL và NLHV xuất hiện từ
khi nào? (khác nhau), chủ thể tham gia QHPL 1 cách
phổ biến và nhiều nhất trong các QHPL ở Việt Nam là
CÔNG DÂN. Phân biệt công dân (>18t) và người (người
<18t, người mất NLHV dân sự…) Việt Nam.
+ 6: VPPL: Mọi hành vi trái PL không đều là VPPL. 1
hành vi trái PL chưa chắc được kết luận là HV VPPL.
Mọi hành vi vi phạm PL đều là trái pháp luật. Lỗi: mặt
chủ quan; các loại lỗi cố ý, vô ý. (cố ý gián tiếp: sản xuất
thuốc giả). Lưu ý lỗi cố ý trực tiếp và cố ý gián tiếp.