qvis xana

paleoliTi-Zveli qvis xana

mezoliTi-Sua qvis xana

neoliTi-axali qvis xana

neoliTSi adamiani gadavida cxovrebis binadar wesze da gaxda

mwarmoebeli (miwaTmoqmedeba, mesaqonleoba), amitom am movlenas
,,neoliTuri revolucia’’ uwodes.

brinjaos xana

adre brinjaos xana (IV-III aTaswleulebi) – mtkvar-araqsis kultura

Sua brinjaos xana (III-II aTaswleulebi) – TrialeTis-yorRanuli

kultura

gvian brinjaos xana (II-I aTaswleulebi)

egvipte

Zv. w. IV aTaswleulSi Seqmnili uZvelesi samefo. Tavidan or samefod

iyo gayofili, mogvianebiT erT samefod gaerTianda. Zv. w. XVII s.
egvipte garkveuli xniT daipyres aziurma tomebma, hiqsosebma. maTi
samxedro ganviTareba aRemateboda egviptelebisas (sabrZolo etli,
mSvild-isari), rac SemdgomSi egviptelebmac aiTvises. yvelaze
vrceli Zveli egviptis teritoria iyo faraon Tutmos III-is dros,
roca aziisken gafarTovdnen. faraonma amenxoteb IV-m (coli -
nefertiti) gaauqma mravalRmerTianoba da erTi RmerTis – atonis
Tayvaniscema daawesa. Tavis Tavs exnatoni uwoda, dedaqalaqs ki –
axetatoni. misi gardacvalebis Semdeg qurumebma aiZules faraoni
tutanxamoni, isev mravalRmerTianoba aRedgina. Zv. w. VII s. egvipte
asureTma daipyro, Zv. w. VI s. aqemenidurma iranma, Zv. w. IV s.
aleqsandre makedonelma, Zv. w. I s. romis imperiam.

herodote egviptes ,,nilosis nobaTs’’ uwodebda.

1
 Sumeri

Sumerebi cxovrobdnen SuamdinareTSi (SuamdinareTi-berZnulad

mesopotamia - mdinareebis tigrosis da evfratis regioni). ar iyo
erTiani saxelmwifo. Sumerebma Seqmnes damwerloba (lursmuli,
xatovani). Zv. w. III aTaswl. daipyro aqadis mefem sargonma.

babiloni

samxreT SuamdinareTis saxelmwifo. mefe xamurabma (ძვ. წ. XVIII ს.) შექმნა

კანონთა კრებული. mefe nabuqodonosoris dros (604-562) babilonis
samefo gaZlierda. babiloni Zv. w. 539 wels daipyro aqemeniduri
iranis mefem, kiros didma.

xeTebis samefo

xeTebis (xaTebis) samefo mdebareobda mcire aziaSi. saxelwodeba modis

mefe xaTusilis saxelidan. Zv. w. XVI s. xeTebma daipyres babiloni.
Zv. w. II aTaswleulis bolos xeTebis imperia gaanadgures egeosis
zRvis xalxebma.

asureTi

Camoyalibda mesopotamiaSi, md. tigrosis Sua welze (asurelebi-semituri

modgmis xalxi). maTi mTavari saqmianoba omi iyo, amitom karg
meomrebad Camoyalibdnen. mefe tiglaTfileser I-ma Zv. w. 1112 wels
daipyro ,,nairis’’ qveynebi, maT Soris diaoxi. daipyres finikiuri
qalaqebi. Zv. w. VII s. aiRes babiloni. Zv. w. 612 wels babilonma da
midiam aiRes asureTis dedaqalaqi ninevia. asureTi, sabolood,
midiam daamxo (Zv. w. 605 w.).

urartu

Camoyalibda vanis tbis auzSi Zv. w. IX saukuneSi. Zv. w. 590 wels daipyro
midiam da urartum arseboba Sewyvita.

urartus mefeebi Zv. w. IX-VIII saukuneebSi: menua, argiSTi, sardur II.

2
 diaoxi (daiaeni)

Camoyalibda Zv. w. XII s-Si Savi zRvis samxreT sanapiroze md. Woroxis
auzSi. Zv. w. 1112 wels diaoxSi ilaSqra asureTis mefem
tiglaTfileserma, Seipyro mefe sieni, waiyvana aSurSi da
morCilebis Semdeg gaaTavisufla. diaoxs Semdeg ebrZvian urartus
mefeebi menua (IX-VIIIss.) da argiSTi (VIII s.), romelic Tavis
warweraSi ixseniebs diaoxis samefo qalaq zuas. Zv. w. VIII s-Si
diaoxi gaanadgures urartum da kolxam.

kolxa

Camoyalibda dasavleT saqarTveloSi, Savi zRvis sanapiroze. urartus

mefem sardur II-m ilaSqra kolxaSi da aiRo samefo qalaqi
ildamuSi. kolxa daasusta CrdiloeT kavkasiidan skviTebis da
kimerielebis Semosevebma.

3
 aqemeniduri irani

mefe kiros didma (Zv. w. 558-530) 550 wels daipyro midia da gaxda
sparseTis da midiis mefe. Zv. w. 539 w. kirosma daipyro babiloni.
kirosi cnobili iyo dapyrobili xalxebis mimarT tolerantobiT.

kambizi (530-522) - man daipyro egvipte.

darios I (522-486) – sparseTis imperia dayo 20 satrapiad (herodotes

cnoba) da saTaveSi satrapebi Caayena. dedaqalaqi iyo persepolisi.
dariosis pirad gvardias erqva ,,aTi aTasi ukvdavi”.

berZnebis winaaRmdeg daiwyo omi, romelic ganagrZo qserqsem.

imperiis enad gamoacxada arameuli.

qserqse (486-465) – eomeboda saberZneTs da damarcxda. man zoroastrizmi

(cecxlTayvanismcemloba), iranelTa mTavar religiad aqcia.

finikia

finikiuri qalaqebi biblosi, sidoni, tvirosi da sxv. Camoyalibda

xmelTaSua zRvis aRm. sanapiroze. finikielebi-semituri tomebi,
romlebsac, aseve, uwodebdnen qanaanelebs. ganviTarebuli iyo
vaWroba. finikia mdidari iyo xe-tyiT, rac xels uwyobda
gemTmSeneblobis ganviTarebas. hyavdaT Zlieri floti. xmelTaSua
zRvaze daiwyes kolonizacia. maT mier daarsebuli yvelaze
cnobili qalaqi iyo afrikis CrdiloeTSi mdebare-karTageni.
finikielebma Seqmnes anbani (mxolod Tanxmovnebi iyo, romelic
xmovnebiT Seavses berZnebma).

4
 aTeni

Sua saberZneTSi, atikis olqSi mdebare qalaqi. dasaxlebulia

daaxloebiT Zv.w. XVI saukunidan.
aTenSi Caisaxa demokratia. Zv.w. 594 w. pirvel arqontad airCies
soloni, romelmac daamkvidra Tavisufali adamianis anu moqalaqis cneba.
man akrZala adamianis monad gayidva. aTenis 400 kacian saxalxo krebas
bule erqva.
Zv.w. 509 w. klisTenem gaauqma aTenis moqalaqeTa qonebis mixedviT
dayofa.
Zv. w. V s. aTenis strategos perikles dros iyo aTenis “oqros xana”.
ostrakizmi – arasasurveli piris aTenidan droebiT gaZeveba.D

sparta

daarsda Zv.w. XII saukuneSi samxreT saberZneTSi peloponesis

naxevarkunZulze. aq ar iyo demokratia, is iyo samxedro-oligarqiuli
qalaq-saxelmwifo. spartis kanonebis Semqmnelad legendaruli likurge
iTvleba. spartelebis cxovrebis wesi simkacreze da lakonurobaze iyo
agebuli.
spartas ori mefe (basilevsi) marTavda.

berZnuli kolonizacia

Zv.w. VIII s.-dan berZnebma daiwyes koloniebis (polisebi, qalaqebi)

daarseba araberZnul miwebze.
mizezebi: 1) mosaxleoba mravldeboda da xelisufleba maT veRar
asaqmebda da abinavebda. 2) xSiri Sinaomebis gamo mosaxleoba tovebda
pirvandel sacxovrebels.
axali koloniis adgilis SerCevaSi, delfosSi, qurum-misnebic
monawileobdnen.
axali polisi arsdeboda iq, sadac a) zRviT advilad moxvdebodnen
b) nayofieri miwebi iyo g) mudmivi sasmeli wyali d) SemaRlebuli
adgili, qalaqis advilad dasacavad.
berZnebma polisebi daaarses xmelTaSua zRvis sanapiroze: masilia
(marseli), neapoli, sirakuzi (siciliaze), bizantioni (bosforis sruteze)
da sxva. Savi zRvis sanapiroze daaarses: fazisi (foTi), gienosi
(oCamCire), dioskuria (soxumi), pitiunti (biWvinTa) - eseni kolxeTis
teritoriaze daarsa metropolia (dedaqalaqi) miletis xelisuflebam.
SeTanxmebis Tanaxmad metropolia kavSirs wyvetda koloniasTan,
Tumca es SeTanxmeba xSirad irRveoda.

5
 berZen-sparselTa omebi (490-449 w.w.)

aqemeniduri sparseTis mefis darios I-is mizani saberZneTis dapyroba

iyo, amave dros berZenTa waqezebiT sparselebs aujanydnen mcire aziis
berZnebi. gaimarTa saxmeleTo da sazRvao brZolebi.
Zv.w. 490 w. maraTonis velze berZnebma daamarcxes dariosi da qserqse.
dariosis Semdeg brZolebi gaagrZela mefe qserqsem.
Zv. w. 481 (480) w. Termopiles koncxTan spartis mefe leonidasis da
300 spartelis gmiruli sikvdili.
Zv.w. 480 w. kunZul salaminTan berZenTa flotma gaanadgura
sparsuli floti. sparselebi samSobloSi dabrundnen. Termopiles da
salaminis brZolebSi gaerTianebuli berZnebis armias sparta meTaurobda.
Zv.w. 479 w. plateas brZolaSi marcxis Semdeg sparselebma xeli aiRes
saberZneTis dapyrobaze.
Zv.w. 449 w. gaformebuli kaliasis zaviT iranelebma dakarges
dariosis dros mcire aziaSi mopovebuli gavlena, aseve xmelTaSua zRvis
garkveul perimetrze naosnobis ufleba.
istoriaSi es omi sazRvao da saxmeleTo civilizaciebis pirveli
dapirispirebiTaa cnobili.

peloponesis omebi (Zv.w. 431-404)

omi aTensa (sazRvao kavSiri) da spartas (peloponesis kavSiri)

Soris saberZneTSi pirvelobisTvis da koloniebze gavlenisTvis (kunZul
siciliazec ibrZodnen). omis pirvel wlebSi aTenis arqonti perikle iyo.
spartam omi gamoucxada aTens. Tavidan aTenis sazRvao kavSiri
igebda. Semdeg daiwyo spartelTa gamarjvebebi. maT aTenic ki aiRes,
omSic gaimarjves, magram sparta iseTi gamofituli iyo, ver SeZlo
saberZneTis gaerTianeba.
am omis erT-erTi gmiri iyo aTeneli sardali alkibiade, romelic
omis garkveul periodSi spartis mxareze gadavida, Tumca sabolood
aTens miemxro.

6
 aleqsandre makedoneli

saberZneTis CrdiloeTiT Zlieri samefo – makedonia Camoyalibda.

makedoniis mefem filipem Caatara jaris reforma (“makedonuri
falanga”) da TiTqmis mTeli saberZneTi gaaerTiana. is apirebda
sparseTze galaSqrebas, magram gardaicvala. taxtze avida misi vaJi
aleqsandre (Zv.w. 336-323).
Zv.w. 334 w. aleqsandre SeiWra aqemeniduri sparseTis imperiis
teritoriaze, daipyro mcire azia, Mmesopotamia, egvipte. gadamwyvet
brZolaSi
333 w. isosis brZola 332 w. aleqsandre
daamarcxa sparselebi da faraonad gamoacxades
mefis ojaxi daatyveva.

gavgamelasTan (331 w.) darios III sabolood damarcxda. persepolisis

aRebiT (330w.) aleqsandrem daasrula sparseTis dapyroba. makedoneli
Semdeg indoeTSi SeiWra, magram ver daipyro, is makedoniaSi aRar
dabrunda, radgan babiloni gamoacxada Tavisi imperiis dedaqalaqad.
qalaq suzaSi 10 000 berZeni meomari daaqorwina 10 000 iranel qalze.
Zv. w. 323 w. aleqsandre gardaicvala.

elinizmi (Zv.w. 323 - Zv.w. 30w.)

berZnuli da aRmosavluri kulturebis Serwyma.

aleqsandres sardlebma (diadoqosebma) gainawiles misi imperia.
selevks Sexvda siria (siriis selevkianTa imperia, masSi Sedioda iranic)
ptolemes – egvipte (damkvidrda ptolemaiosTa berZnuli dinastia).
saberZneTs ramdenime dinastia marTavda (atalidebi, antigonidebi...) am
saxelmwifoebs elinisturi samefoebi ewoda (aleqsandres memkvidreoba).
elinizmi dasrulda Zv.w. 31 wels, elinisturi egviptis ukanaskneli
dedoflis kleopatra ptolemaiosis sikvdiliT.

7
 kolxeTi

berZnuli koloniebis garda kolxeTSi arsebobda adgilobrivi

qalaqebi. arqeologiuri gaTxrebis Sedegad vanSi, dablagomSi, sairxeSi
aRmoCenilia dasaxlebebi taZrebiT, saxlebiT, aseve samkauli, WurWeli
da sxva.

qarTlis samefo
farnavazi

leonti mrovelis (XI s.) “mefeTa cxovrebis” (“qarTlis cxovrebis”

pirveli matiane) mixedviT, aleqsandre makedonelis sardalma azonma
(azo) daamarcxa mcxeTis mamasaxlisi samara, mokla da mcxeTaSi dajda
qarTlis mmarTvelad. samaras ZmisSvili farnavazi, roca gaizarda
daukavSirda egrisis (das. saqarTvelo) erisTav qujis, aseve daiqirava
CrdiloeT kavkasieli tomebi da azo daamarcxa, mokla da Tavi qarTlis
mefed gamoacxada. is gaxda qarTlis pirveli mefe, samefo niSnebi mas
gamougzavna selevkidebis (siriis) mefem antioqosma.
farnavazma qarTli dayo 8 saerisTavod da erT saspaspetod. spaspets
emorCilebodnen erisTavebi, spaspets mefem Caabara yvelaze mniSvnelovani
regioni – Sida qarTli.
farnavazma mcxeTis mTaze aRmarTa axali kerpis – armazis qandakeba.
farnavazs miewereba qarTuli damwerlobis Seqmna.
berZeni geograf-istorikosis strabonis cnobiT, iberiaSi (qarTli)
cxovrobs oTxi gvari:
I. mefe da misi moadgile, sardali da mosamarTle
II. qurumebi (religiis msaxurebi).
III. meomrebi da miwaTmoqmedebi
IV. samefo monebi (“laoi”)

8
 r o m i
romi daarsda Zv.w. 753 w. apeninis naxevarkunZulze Zmebis romulusis
da remusis mier.
romis pirveli mefe iyo romulusi, meSvide mefe ki – tarkvinius
amayi, romelic gaaZeves da dasrulda mefobis xana (Zv.w. VI s-Si)
romSi damyarda respublikuri wyoba. gaizarda senatis uflebebi.
mmarTvels konsuli ewoda.
centuria-samxedro erTeuli.

punikuri omebi – romsa da karTagens (punebs) Soris xmelTaSua zRvaze

gavlenisTvis.
I punikuri omi (Zv.w. 264-241) –kunZul siciliisaTvis, moigo romma.
II punikuri omi (Zv.w. 218-201) – karTagenis mTavarsardalma hanibalma
Tavisi jari, moulodnelad, pirineis naxevarkunZulidan Tovliani
alpebis gavliT apeninis naxevarkunZulze gadaiyvana. ase SeiWra is
italiaSi. Zv.w. 216 w. kanesTan daamarcxa romaelebi. omi gagrZelda
didxans, bolos romaelebma brZola afrikaSi gadaitanes. hanibali
iZulebuli gaxda karTagenSi dabrunebuliyo. romaelma sardalma
scipionma (afrikeli) zamas brZolaSi pirvelad daamarcxa hanibali.
romma gaimarjva da gabatonda dasavleT xmelTaSuazRvispireTSi.
III punikuri omi (Zv.w. 149-146) – romaelebma jari Seiyvanes karTagenSi.
scipion umcrosma qalaqi aiRo. senatis gadawyvetilebiT karTageni
daangries, mosaxleoba monebad gayides, karTagenis istoria dasrulda.
mis adgilze Seiqmna romis imperiis provincia – afrika (senatori katoni
Tavis yvela gamosvlas amTavrebda sityvebiT: karTageni unda daingres).

omi elinistebTan - saberZneTTan (makedonia) da selevkidebTan. Zv.w. 190

w. romma magneziis brZolaSi daamarcxa siriis selevkidebis imperia (mefe
antioqe). Zv.w. 146 w. romma daamarcxa makedonia. romi gabatonda
aRmosavleT xmelTaSuazRvispireTSic.

romi – pontos omebi Zv.w. I saukuneSi.

pontos samefo mcire aziis (Savi zRvis samxreT sanapiros) uZlieresi
saxelmwifo iyo miTridate VI-is dros (Zv.w. 111-63). Sav zRvas is
akontrolebda. romi-pontos I omSi miTridatem Zv.w. 88 w. efeso aiRo
(mcire aziis qalaqi) da 80 000 romaeli sikvdiliT dasaja (“efesos
Rame”). roms waarTva aseve saberZneTi, Tumca romaelTa mxedarTmTavarma
sulam pontoelebi saberZneTidan gaaZeva, romSi ki sulas diqtatura
damyarda.
II omSi (Zv.w. 83) miTridatem moigo.
III omi (Zv.w. 66-65) – miTridatem Seqmna koalicia: somxeTi (tigran II) da
qarTli (artagi). senatma am koaliciis winaaRmdeg gamogzavna sardali
pompeusi. man daipyro ponto, somxeTi da Zv.w. 65 wels moadga qarTls.
9
mefe artagma pompeuss zavi SesTavaza, magram pompeusma omi amjobina.
romaelebma gaimarjves. romsa da qarTls Soris gaformda samokavSireo
xelSekruleba. qarTls daevala kavkasionis gzebis kontroli.

I triumvirati (sami konsulis mmarTveloba) – krasusi, pompeusi da

iulius keisari. krasusi popularuli gaxada gladiator spartakis
ajanyebis CaxSobam (Zv.w. 71), krasusi daiRupa parTelebTan omSi. pompeussa
da iuliuss Soris samoqalaqo omi daiwyo. moigo iuliusma, gaqceuli
pompeusi egvipteSi mokles. keisarma erTpirovnuli mmarTveloba daamyara,
ramac senatorebi aRaSfoTa. Zv.w. 44 wels SeTqmulma senatorebma (maT
Soris iuliusis megobarma brutusma) keisari mokles.
iulius keisaris cnobili gamonaTqvamebi:
“mivel, vnaxe, gavimarjve”.
“wili nayaria” (md. rubikonTan Tqmuli, pompeusTan omis dawyebis
win)
“Seenc brutus?!”
II triumvirati – lepidusi, antoniusi, oqtaviane.
lepidusi politikidan wavida.
antoniussa da oqtavianes Soris daiwyo samoqalaqo omi. oqtavianem
Zv.w. 30 wels egvipte daikava, sadac antoniusma da misma colma, egviptis
dedofalma kleopatram Tavi moikles. oqtaviane “avgustusi” (RvTaebrivi)
gaxda romis I imperatori. romSi daiwyo imperiis xana.
oqtavianes reformebiT romSi mmarTvelobis axali forma principati
damyarda.
ax.w. II s-Si romis imperiis sazRvrebze aages TavdacviTi zRudeebi,
germanuli da aziuri tomebisagan Tavdasacavad, mas “limesi” ewodeboda.
IIIs-Si. imperatorma karakalam gamosca ediqti, riTac romis
moqalaqeoba eZleoda imperiis yvela mcxovrebs.
III s.-Si imperatorma diokletianem daamyara “dominati”, man daniSna
TanammarTvelebi – tetrarqia (oTxTa mmarTveloba). is sastikad devnida
qristianebs.

parTia (irani)
selevkidebis damarcxebis Semdeg (Zv.w. 250w) iranis teritoriaze
Seiqmna saxelmwifo parTia, romlis saTaveSic movida arSakidebis
dinastia.
romis mTavari mowinaaRmdege aRmosavleTSi, selevkidebis (Zv.w. 190)
damarcxebis Semdeg, gaxda parTia.

10
 romi da qarTli I-II s.s.

samxreT kavkasiaSi pirvelobisaTvis ibrZodnen romi da parTia

(irani-arSakidebis dinastia). somxeTisaTvis brZolaSi romis waqezebiT
CaerTo qarTlic, romelmac farsman I-is mefobisas daamarcxa parTia.
farsmanma Tavisi Svili radamisti gaamefa somxeTSi (52 w.) mogvianebiT
somxeTi romma da parTiam gainawiles.
II s. qarTlis mefe iyo farsman II qveli. man Sav zRvaze gasasvleli
moipova, daimorCila ra, aWaris mkvidri ZidritTa tomi. aman gaaRiziana
romis imperatori adriane, maT urTierToba daeZabaT. farsmani rom
Zlieri mefe iyo, Cans mis qmedebaSi, roca man gaxsna kavkasionis
gadmosasvlelebi da Crd. kavkasielebi Seusia romis imperiis aRmosavlur
provinciebs. romisa da qarTlis urTierToba daTba imperator antonius
piusis dros. man farsman II romSi miiwvia. farsmans ufleba misces romis
kapitoliumis taZarSi msxverpli Seewira. marsis moedanze gaimarTa
jiriTi. qarTvelebiT aRfrTovanebulma antoniusma marsis moedanze
farsman qvelis qandakeba aRamarTina.

romi da barbarosebi

germanelebi (barbarosebi) evropis CrdiloeTidan samxreTiT

daiZrnen da romis imperiis sazRvrebs miadgnen. maTi SemosevebiT
Sewuxebulma romaelebma sazRvarze 500 km-iani kedeli (limesi) aages,
magram amanac ver uSvelaT da gadawyvites germanelebis CarTva romis
imperiis cxovrebaSi (maTgan qiraobdnen cxenosnebs, aZlevdnen sxvadasxva
Tanamdebobebs,) Tumca maTi dapirispireba mainc grZeldeboda.
(გერმანული ტომების გუთების ერთ-ერთი შტო ოსტ-გუთები შავი ზღვის
ჩრდილოეთით ცხოვრობდნენ, საიდანაც ისინი აზიელმა ჰუნებმა განდევნეს. V
საუკუნის ბოლოს ოსტგუთებმა სამეფო შექმნეს იტალიის ცენტრალურ და სამხრეთ
ნაწილში, თუმცა VI ს. შუა ხანებში ის ბიზანტიელებმა დაიპყრეს (იუსტინიანე
დიდმა).
gansakuTrebiT aqtiurobdnen guTebi (ostguTebi da vestguTebi).
romaelebma vestguTebs didi gadasaxadebi dauweses, ris gamoc isini
ajanydnen da 378 w. adrianopolTan romis armia gaanadgures. imperatori
valenti brZolaSi daiRupa.

410 w. vestgoTebis meTaurma alarixma aiRo q. romi (pirveli dacema

romis), imperatori qalaqidan gaiqca da alarixs sTxova romis datoveba,
sanacvlod Sepirda galias. alarixma datova romi da galiidan espaneTSi
gadavida. ase Seiqmna pirineize (dR. espaneTi) vestgoTebis germanuli
samefo.
azieli hunebi atilas (“RvTis risxva”) meTaurobiT evropaSi
SeiWrnen. 451 wels katalaunis velze (dR. safrangeTi) evropelebma
(romaelebma, barbarosebma...) atilas armia daamarcxes.

11
 germanulma tomma vandalebma roms afrikis CrdiloeTSi teritoria
(karTageni) waarTves da samefo daarses. 455 w. vandalebmac aiRes romi da
sastikad daarbies.
476 w. vestgoTebis meTaurma odoakrma aiRo romi, imperatori
Camoagdo da saimperatoro niSnebi aRm. romis imperators gaugzavna
konstantinepolSi, saidanac sanacvlod dasavleT romis mmarTvelis
legitimacia miiRo. dasavleT romi sabolood daiSala da mis adgilze
germanuli samefoebi daarsda.
“xalxTa didi gadasaxleba” – germanuli tomebis migracia evropaSi
IV-VII saukuneebSi.

romis imperiis gayofa

romis imperatorma konstantine I didma (306-337 w.w) dedaqalaqi

romidan aRmosavleTSi gadaitana, kerZod, Zveli berZnuli polisis
bizantionis adgilze axali qalaqi gaaSena, uwoda konstantinepoli da
330 w. is romis imperiis dedaqalaqad gamoacxada, marTalia, Tavidan
imperatorebi konstantinepolSi iyvnen, magram TandaTan romis imperias
erTdroulad marTavdnen rogorc romSi, ise konstantinepolSi mjdomi
imperatorebi. ase daiwyo imperiis rRveva, romelic iuridiulad
gaformda 395 w. imperator Teodosis gardacvalebiT, romlis anderZis
Tanaxmad, misi Svilebi (honoriusi, arkadiusi) iyofdnen romis imperias,
erTi jdeboda aRm. romis dedaqalaq konstantinetolSi, meore - das.
romis dedaqalaq – romSi.
aRm. romis imperias, mogvianebiT bizantiis imperia ewoda.

qristianoba

gavrcelda iudeaSi (palestina), romelic romis imperiis provincia

iyo.
qristianoba romis imperiaSi idevneboda, amitom ieso qristes
mimdevrebi katakombebSi ikribebodnen, katakomburi periodi dasrulda
313w. milanis ediqtiT, romelic gamosca konstantine I-ma, riTac
qristianoba sxva religiebs gauTanabra.
I msoflio saeklesio kreba moiwvia konstantine I-ma 325 wels q.
nikeaSi, dadginda rwmenis simbolo-sameba da qristianoba romis religiad
gamocxadda; mogvianebiT konstantine romis pirveli qristiani
imperatori gaxda.
IV msoflio saeklesio kreba 451 wels Catarda qalkedonSi, sadac
daigmo monofizitoba (qristes erTbunebrioba) da aRiares diofizitoba
(qristes orbunebrioba – adamianuri da RvTaebrivi).
VII msoflio saeklesio krebaze (nikea, 787w.) daigmo VIII saukuneSi
bizantiaSi gavrcelebuli xatmebrZoleoba.

12
 qristianoba saqarTveloSi

pirvelive saukuneebidan gavrcelda, rogorc dasavleT

saqarTveloSi, ise aRmosavleT saqarTveloSi. das. saqarTveloSi
qristianoba iqadages qristes mowafeebma andria pirvelwodebulma da
svimon kananelma (svimoni dakrZalulia afxazeTSi, kerZod, anakofiaSi).
qarTlSic qristianuli Temebi Tavidanve arsebobdnen. aq,
qristianobis gavrcelebas xeli Seuwyves mcxeTis regionSi mcxovrebma
ebraelebmac. isini daeswrnen qristes jvarcmas da wamoiRes misi kvarTis
nawili, romelic sveticxovlis ZirSia dafluli. savaraudod, qristes
mowafeebma qarTlSic iqadages qristianoba.
oficialurad, qarTli gaqristianda 326 w. mirian mefis da nana
dedoflis dros. am dros romis imperatori iyo konstantine I didi. man
gamogzavna qarTlSi samRvdeloeba – pirveli episkoposi ioane.
qristianobis miRebiT qarTlis samefo karma romis orientacia airCia,
riTac sabolood uTxra uari sasanidur irans mazdeanobaze.
qarTlSi qristianoba nino kapadokielma iqadaga. misi locviT
warmarTuli kerpebi daimsxvra. mTis mosaxleobam uari Tqva axal
religiaze, ris gamoc mirianma ninos erisTavi gaayola SeiaraRebuli
razmiT da ZaliT moaqcies mTielebi qristianobaze.

sasanianTa irani

sasanianebma Secvales arSakidebis dinastia da irans marTavdnen III-

VII saukuneebSi. kavkasiisa da axlo aRmosavleTisaTvis ebrZodnen roms,
cdilobdnen mazdeanobis gavrcelebas. 298 w. nizibinis zaviT iranma
qarTli, somxeTi da albaneTi dauTmo roms, Tumca periodulad
ibrunebda maTze gavlenas. romTan dadebuli 387 w. zaviT ki, sasanidebma
qarTlze, albaneTze da somxeTis aRmosavleT nawilze didi xniT
aRidgines gavlena.

13
 vaxtang gorgasali
Vs-is II naxevari

qarTli am dros iranis vasali iyo. vaxtangi Sah perozs Sua aziaSi
axlda hunebis winaaRmdeg omSi. qarTlis mefem kargad gamoiyena iranTan
misi kavSiri da maTi mxardaWeriT ilaSqra Crd. kavkasiaSi da alan-osebi
daimorCila. gaamagra kavkasionis gadmosasvlelebi da “darialis kari”
aago. ilaSqra, aseve, dasavleT saqarTveloSi, sadac Seasusta
bizantielTa gavlena. samxreT saqarTveloSi daaarsa klarjeTis
saerisTavo da aago cixe-qalaqi artanuji.
iranis Sahi mainc cdilobda didaznaurTa (varsqenis da sxv.)
gaZlierebis xarjze vaxtangis dasustebas da mazdeanobis gavrcelebas.
vaxtangma mTavarepiskoposi miqaeli qarTlidan gandevna, SemoiRo
kaTolikosoba da pirvel kaTolikosad bizantiidan mowveuli petre
dasva. gazarda saepiskoposoTa raodenobac da am reformebiT eklesia
daiqvemdebara.
482 w. moakvlevina varsqen pitiaxSi da aujanyda irans. vaxtangis
mokavSireebi iyvnen somxeTi da albaneTi (oriveSi gauqmebuli hqondaT
iranelebs ukve mefoba). aseve, daiqirava hunebi. iranma didi jari
Semoiyvana. mokavSireebSi ar iyo erTsulovneba da hunebic mcire razmiT
movidnen, iranma ajanyeba CaaxSo. Semdeg iranSi Sidaareuloba daiwyo da
samxreT kavkasia isev ajanyda, ris gamoc irani daTmobebze wavida,
vaxtang mefe brZolas agrZelebda da samgoris velze sasikvdilod
daiWra. dakrZalulia sveticxovelSi. vaxtangs ukavSirdeba Tbilisis
daarseba, romelic dedaqalaqi misi memkvidris dros gaxda.
vaxtangis istoria aRwera istorikosma juanSerma.

qarTli VI saukuneSi

VI s-is 20-30-ian wlebSi iranelebma mefoba gaauqmes qarTlSi.

TbilisSi iraneli moxele marzpani dasves. qarTli ramdenjerme ajanyda
gurgenis meTaurobiT. iranelebma marzpani ukan gaiwvies. qarTlSi
erovnuli xelisufleba aRsdga 571 w. axal xelisufals erismTavari
ewoda (mefe ar awyobda arc irans, arc bizantias da arc didaznaurebs).
pirveli erismTavari gaxda gurgeni, romelsac bizantielebma
kurapalatis tituli mianiWes. meore erismTavari iyo stefanozi. mis
dros daiwyo mcxeTis jvris mSenebloba. 605 w. ganxeTqileba moxda
qarTul da somxur eklesiebs Soris (qarTlis kaTolikos kirionisa da
somexTa kaTolikos abraamis epistoleebi), motivi: qarTli diofizituri
iyo, somxeTi – monofizituri.

14
 didi omianoba egrisSi
542-562 ww.
egrisSi bizantiis jari idga. egrisis mefe gubazma maT winaaRmdeg
iranis Sah xosros daxmareba sTxova, sanacvlod Sav zRvaze gasasvlels
dahpirda. xosrom egrisSi jari Seiyvana da daiwyo didi omianoba.
Tavidan irani igebda, Semdeg bizantia. gubazi sabolood antiiranulad
ganewyo, magram egrisSi myof bizantiel moxeleebsac akritikebda. amitom,
bizantielebma gubazi md. xobiswyalTan saTaTbirod dabarebuli,
motyuebiT mokles.
egrisis saxalxo krebaze mosaxleobis nawili bizantielTa gaZevebas
iTxovda, maTi lideri aieti iyo. meore nawili fartaZis meTaurobiT
probizantiuri ganwyobis iyo. gaimarjva fartaZis azrma. amave dros,
imperator iustiniane I-s gubazis mkvlelebi sikvdiliT daasjevines.
omi sabolood bizantiam moigo. daraSi daido 50 wliani zavi. iranma
egrisidan jari gaiyvana.
aietis da fartaZis gamosvlebi Cawerili aqvs bizantiel istorikos
agaTia sqolastikoss.

bizantiis “oqros xana”

iustiniane I (527-565 w.w.)

iustinianem daipyro ostgoTebis samefo (apeninze), vestguTebis

samefo (pirineize), vandalTa samefo (afrikaSi) da nawilobriv aRadgina
romis imperia Zvel sazRvrebSi.
man Seqmna romis axali samarTali – “iustinianes kodeqsebi”. Sedgeba
sami nawilisgan (digestebi, pandeqtebi, novelebi).
iyo diofiziti da devnida monofizitebs (sxva religiebsac),
gaaZliera eklesia, gadasca ra didi miwebi.
akrZala warmarTuli filosofiis (antikuri) swavleba, daxura maTi
skolebi.
mis dros aages aia sofias taZari konstantinepolSi.

15
 herakle keisari
(610-641)
604 w. ganaxlda iran-bizantiis omi iranis upiratesobiT da waarTva
somxeTi da mesopotamia. bizantiis taxtisaTvis brZolaSi heraklem
gaimarjva. mis dros daikarga ierusalimi (614 w. qristianuli siwmindeebi
iranSi waiRes) da egvipte (617w.), xorblis mTavari mimwodebeli.
heraklem armiis reorganizacia moaxdina da 622 wels omi dauwyo
irans. omSi bizantiis mokavSire iyo xazarTa xakanati (xakani jibRu).
Tavidan frontad amierkavkasia iqca: xazarebma darubandi daangries da
albaneTi dalaSqres, bizantielebma – somxeTi, egrisi da qarTls
miadgnen. TbilisTan xazarebi da bizantielebi SeerTdnen da alya
Semoartyes qalaqs. pirvel cdaze qalaqi ver aiRes. heraklem Tavisi
jariT brZola iranis teritoriaze gadaitana. gzad ninevia aiRo da 628
w. iranis dedaqalaqi qtesifonic. imave wels iranma da bizantiam zavi
dades. ukan dabrunebul herakles Tbilisi ukve xazarTa mier aRebuli
daxvda. xazarebma saSinlad gaZarcves qalaqi. uamravi ganZis yureba
TvalisTvis damqancvelic ki gaxdao – wers mematiane.
imperatori herakle diofiziti iyo, magram moaxerxa monofizitebTan
Serigeba. qristianuli relikviebis ierusalimSi dabrunebiT misi
avtoriteti kidev ufro gaizarda. herakles dros gaqristiandnen serbebi
da xorvatebi.

xatmebrZoleoba

VIII s-Si bizantiaSi daiwyo “xatmebrZoleoba”, romelsac mxari

dauWira imperatorma leon III-m (717-741 ww.). man sakanonmdeblo doneze
akrZala xatebis Tayvaniscema. gaanadgures xatebi, monastrebs miwebi
CamoarTves da samxedroebs dauriges. leonis memkvidrem konstantine V-em
ufro gaaZliera xatebis winaaRmdeg brZola. man msoflio saeklesio
krebac moiwvia (754 w.), magram is aralegitimurad CaiTvala. dedofal
irines mier, 787 w. mowveul VII msoflio saeklesio krebaze daigmo
xatmebrZoleoba.

16
 islami da arabTa saxalifo

arabebi cxovroben arabeTis naxevarkunZulze. udabnos arabebs

beduinebs uwodebdnen. mTavari savaWro qalaqebi iyo meqa da iasribi. meqa
warmarTi arabebis religiuri centric iyo, sadac mdebareobda qaabas
taZari. mTavari RvTaeba-alahi.
muhamedi daibada meqaSi. aq daiwyo man islamis qadageba, magram
mowinaaRmdegeebi gamouCnda da 622 w. iasribSi gadasaxlda (“hijra”-
gadasaxleba-arabTa axali kalendris dasabami). iasribs ewoda medina
(mociqulis qalaqi). aq Camoayaliba muhamedma saxelmwifo da islami. 630
wels daipyro meqa da aqcia islamis centrad, qaabas taZari ki mTavar
meCeTad. mociquliMmuhamadi gardaicvala 632 wels.
arabeTs saTaveSi Caudga muhamadis moadgile (xalifa) abu baqri.
momdevno arCeuli xalifebi iyvnen omari, osmani da ali. maT Semdeg
arabeTs dinastiebi marTavdnen. alis dros islami gaiyo or
mimdinareobad: sunizmad da Siizmad. am uTanxmoebis erT-erT sakiTxad
xelisuflebis gadacemi wesi iqca.
arabebma mTlianad daipyres sasaniduri irani da bizantiis aRm.
miwebi. VII-VIII ss. orjer daartyes alya konstantinepols, magram
uSedegod. daipyres CrdiloeT afrikac.
omaianebis (pirveli dinastia 661-750 ww.) pirveli xalifa iyo muavia.
maT dros dedaqalaqi gaxda damasko. 711 w. arabebma gadalaxes
gibraltaris srute da pirineis naxevarkunZuli daipyres (dR. espaneTi),
Seqmnes kordobas saamiro. undodaT evropis siRrmeSi Sesvlac, magram
frankTa (dR. safrangeTi) mefem karlos martelma 732 w. puaties
brZolaSi daamarcxa arabebi. araboba espaneTSi sabolood dasrulda
1492 w. ukanaskneli qalaqis, granadis dakargviT.
abasianebis dinastiam (750-1258 ww.) Zvel babilonTan axlos aago
qalaqi baRdadi da dedaqalaqi iq gadaitana. maTi “oqros xanis” xalifa
iyo harun ar-raSidi (786-809 ww.). xalifa al mamunma (813-833 ww.) baRdadSi
daaarsa kulturis da mecnierebis centri “sibrZnis saxli”. aq
iTargmneboda antikuri filosofia, viTardeboda medicina. cnobili eqimi
iyo avicena (ibn-sina). arabebma axali teqnologiiT daamzades qaRaldi,
romelic eqsportze evropaSi gadioda. abasianTa bolo xalifa al-
musTasimi 1258 w. monRolebma mokles.

17
 araboba saqarTveloSi

arabebi kavkasiaSi VII saukunis 40-ian wlebSi gamoCndnen, somxeTSi.

qarTls VII s. 50-ian wlebSi moadgnen. bizantiis da iranis dapyrobebisgan
Sewuxebuli kavkasia maT kargad Sexvda. qarTlis erismTavarma arabTa
sardal habib ibn maslamas saCuqrebi miarTva da dazaveba sTxova.
maslamam “dacvis sigeli” (arabuli zavi) gaaforma da qarTls mcire
suladobrivi gadasaxadi jizia daakisra.
697 w. egrisis (lazikis) patrikiosma sergi barnukisZem arabebi
moiwvia bizantielTa gasaZeveblad. arabebi egrisSi Sevidnen da
garkveuli periodi bizantielebi gaaZeves.
724 w. arabTa sardalma jarahma ganaaxla dacvis sigeli da jizias
miwis gadasaxadi xarajac daumata. qarTli ajanyda. erismTavarma
mokavSired arabTa mtrebi xazarebi gaiCina. xalifam 735 w. 120 aTasiani
armiiT mervan ibn muhamedi (murvan yru) gamogzavna. man aaoxra qarTli,
erismTavari stefanoz III egrisSi gaiqca da SvilebTan arCilTan da
mirisTan erTad anakofiis cixeSi gamagrda. Mmurvan yru egrisSi gadavida.
arabebma daangries egrisis dedaqalaqi, samgalavniani cixe-goji, aiRes
cxumi, magram anakofiis cixe ver aiRes. arabebi gadavidnen Crd.
kavkasiaSi xazarebTan saomrad.
male murvan yrum TbilisSi amira gamogzavna, romelsac
dauqvemdebara qarTlis erismTavari. ase gadaiqca Tbilisi saamirod.
atenis sionis warwera gvamcnobs 853 w. arabi sardlis buRa Turqis
mier Tbilisis aoxrebas.

18
 karlos didi

768-814

frankTa samefoSi karolingTa dinastiis yvelaze TvalsaCino monarqi

iyo pipin mokles Svili karlos didi. 800 w. karlosi romis papma
imperatorad akurTxa, riTac papma xazi gausva sasuliero xelisuflebis
upiratesobas saero xelisuflebaze, aman gaaRiziana karlos didi. Tavis
mxriv bizantia gaRizianda karlosisTvis imperatoris titulis
miniWebiT.
frankTa imperia 843 wels karlosis SviliSvilebma sam nawilad gayves:
das. frankTa samefo (dR. safrangeTi), aRm. frankTa samefo (dR. germania),
da samxreTi nawili (dR. italia), mogvianebiT, nawili am teritoriebis,
saRvTo romis imperiad gadaiqca.

f e o d a l i z m i

beneficiumi (wyaloba) – droebiT da pirobiTi gacemuli miwa.

ZiriTadad samxedro samsaxurisaTvis. seniori – beneficiumis gamcemi;
vasali – misi mimRebi (vasaliteti). beneficiumis reforma karlos
martels ukavSirdeba.
karlos didis gamocemuli kapitulariT (808 w.) glexebi CamoaSores
samxedro samsaxurs.
safrangeTSi: “Cemi vasalis vasali, Cemi vasali ar aris”.
germaniaSi: “Cemi vasalis vasali, Cemi vasalia”.

didi sqizma

1054 w. konstantinepolSi erTmaneTi SeaCvenes romis papis elCebma da

konstantinepolis patriarqis samRvdeloebam. moxda sqizma (ganxeTqileba)
da qristianuli eklesia gaiyo: kaTolikur (dasavlur) da
marTlmadideblur (aRmosavlur) eklesiebad.

19
 qarTuli samefo-samTavroebi IX-X ss.

hereTis samefo - Camoyalibda saqarTvelo-albaneTis sazRvarTan. X

saukunis bolos SeuerTda kaxeTs, ewoda kaxeT-hereTis, igive ranTa da
kaxTa samefo.
kaxeTis samTavro (saqorepiskoposo) – mTielma tomebma wanarebma
sZlies arabebs da Seqmnes calke politikuri erTeuli. qorepiskoposebs
Tavidan wanarTa tomidan irCevdnen.
afxazeTis samefo - dasavleT saqarTveloSi gaZlierda abazgiis
(afxazeTis) saerisTavo. erisTavma leon II-m xazarTa daxmarebiT gaaZeva
bizantielebi, daimorCila dasavleT saqarTvelos sxva saerisTavoebi,
taxti quTaisSi daidga, Tavs afxazTa mefe, qveyanas ki afxazTa samefo
uwoda.
tao-klarjeTis samefo – qarTlis ukanaskneli erismTavari aSot
bagrationi (bagrationebi iyvnen samxreT qarTuli provincia speridan)
arabebs gaeqca samxreT saqarTveloSi da iq bizantielTa mxardaWeriT,
daaarsa axali politikuri erTeuli. centrad artanuji aqcia (vaxtang
gorgaslis aSenebuli cixe-qalaqi klarjeTis saerisTavoSi). aSoti
gardaicvala 826 w. misi memkvidreebis dros tao-klarjeTi gaiyo. 888 w.
adarnase II-m “qarTvelTa mefis” tituli miiRo da is qveyana qarTvelTa
samefodac iwodeboda.
Tbilisis saamiroc calke politikur erTeulad Camoyalibda (qvemo
qarTls moicavda) da saxalifos emorCileboda. TandaTan xalifasac
aRar emorCilebodnen. amitom xalifam 853 w. urCi amiras dasasjelad
sardali buRa-Turqi gamogzavna. buRam amira sahaki sikvdiliT dasaja,
Tbilisi gadawva. saxalifos daSlasTan erTad Tbilisis saamiro ufro
damoukidebeli xdeba.
Sida qarTls (centri ufliscixe) aznaurebi flobdnen. am
regionisTvis erTmaneTs ebrZodnen tao-klarjeTi, afxazeTi, kaxeTi.
aznaurebic xan erTs emxrobodnen, xan – meores. ufro afxazeTis samefo
mZlavrobda.

20
 saqarTvelos gaerTianeba
bagrat III (978-1014 ww.)

erisTavma ioane maruSisZem taos uZlieres mefes daviT III

kurapalats SesTavaza saqarTvelos gaerTianebis idea, mefed - bagrat
bagrationis kandidatura. bagrats ramdenime taxti ekuTvnoda: 1. mamamisis
gurgenis – klarjeT-javaxeTis mefis (“qarTvelTa” samefo). 2. biZis,
(dedis Zmis) Teodosis (uSvilo da usinaTlo) afxazeTis mefis. 3.
mamobilis daviT III-is (uSvilo) memkvidreoba taoSi.
daviT III-m bagrati 975 w. ufliscixeSi Sida qarTlis aznaurebs
warudgina qarTlis gamgeblad da uTxra: “is aris mkvidri (memkvidre)
taosi, qarTlis da afxazeTis, me var misi aRmzrdeli da mas
daemorCileT yvelani”.
978 w. daviT kurapalatma afxazeTis mefe Teodosi Camoagdo da
quTaisSi sazeimod akurTxa mefed bagrat III.
1001 w. daviT III gardaicvala, Tumca, tao bagrats ar miekuTvna.
1008 w. bagratis mama – gurgeni gardaicvala da misi qveyana bagrats
gadaeca.
1010 w. bagratma brZoliT SemoierTa kaxeT-hereTis samefo.
bagrati iyo “mefe afxazTa, qarTvelTa, ranTa (herTa ) da kaxTa”.

saqarTvelo X-XI ss.

taos mefe daviT III bizantiis imperator basili II-s

(bulgarTmJleti) daexmara ajanyebuli erisTavis barda skliarosis
ajanyebis CaxSobaSi. basilim daviTi miwebiT daasaCuqra. Semdeg maT
Soris konfliqti moxda da basilim daviTis samflobeloze pretenzia
ganacxada. daviTis gardacvalebis Semdeg miwebi bagrats unda
gadascemoda, magram basili ar Tmobda. bagratma oms daTmoba amjobina.
basilim bagrats kurapalatis tituli mianiWa, mamamiss ufro dabali
rangis-magistrosis. bagratis memkvidrem giorgi I-ma (1014-1027 ww.)
gamefebisTanave dakarga kaxeT-hereTi. man basilis taosTvis omi dauwyo.
bizantia am dros bulgareTTan omobda. qarTvelebma tao daikaves, magram
bulgarelebTan gamarjvebulma basilim SirimnTan (1021 w) sastikad
daamarcxa giorgi I, romelmac bizantiasTan mZime zavi dado. giorgis
memkvidre bagrat IV-s (1027-1072ww.) ebrZoda kldekaris erisTavi liparit
baRvaSi. bizantiis imperatori liparits uWerda mxars. sabolood
bagratma lipariti Seipyro da bizantiaSi gaaZeva.

21
 Turq-selCukebi.

selCukebi (oRuzebi) kaspiisa da aralis zRvebs Soris

momTabareobdnen. ZiriTadi saqmianoba – mesaqonleoba. selCukma
gaaerTiana Turquli tomebi. miiRes islami. XI saukunidan daiwyes axali
miwebis Zieba. maTi elCebi ambobdnen: “Cven dedamiwaze adgili ar gvaqvs”.
selCukis SviliSvilma TorRul begma (1038-63) daipyro xorezmi,
irani, qurTistani, somxeTi. 1055 w. Sevida baRdadSi. baRdadis xalifam is
sulTnad daloca.
sulTanma alf-arslanma (1063-1072) 1071 w. manaskertis brZolaSi
daamarcxa bizantia. imperatori daatyveva.
sulTan maliqSahis (1072-1092) xana selCukTa Zlierebis zenitia.
pirvelma vazirma nizam al mulqma reformebi gaatara. man daaarsa
umaRlesi saswavleblebi medreseebi. maliqSahis Semdeg selCukTa imperia
ramdenime samefod daiSala. yvelaze Zlieri XII saukuneSi mcire aziaSi
daarsebuli rumis sasulTno iyo.

Turq-selCukebi saqarTveloSi

saqarTvelos pirvelad alf-arslani moadga. 1064 w. samxreT

saqarTveloSi SemoiWra da javaxeTi aaoxra axalqalaqianad. 1067-68 w.w.
meored SemoiWra da qarTli da kaxeTi daarbia. alf-arslanis mokavSire
iyo ganZis amira – fadloni. alf-arslanis moTxovnis miuxedavad, bagrat
IV xarks ar ixdida, diplomatiuri svlebiT aridebda Tavs. selCukebma
bizantias aRmosavleTi provinciebi waarTves da saqarTvelos
gaumezobldnen yvela mxridan. sulTan maliqSahis dros, 1080 wlidan
saqarTveloSi “didi Turqoba” daiwyo. (gazafxulidan zamTramde
Camodiodnen Turquli ojaxebi saqonliT da miwebs ikavebdnen.). mefe
giorgi II (1072-1089ww.) maliqs eaxla ispahanSi (1083 w.) da xarki ikisra.
sanacvlod, maliqSa mefes kaxeT-hereTis dabrunebaSi daxmarebas dahpirda
da jaric gamoayola, magram giorgim es Sansi ver gamoiyena.
ukmayofilo samefo karma giorgi II taxtidan gadaayena da 1089 w.
misi Svili, 16 wlis daviT IV gaamefa.

22
 daviT IV aRmaSenebeli
(1089-1125)

daviT mefis gavlena, Tavidan mxolod dasavleT saqarTveloze

vrceldeboda. man Seqmna mcire razmebi, romlebic partizanulad
esxmodnen Tavs Camosaxlebul Turqebs. Turqebma TandaTanobiT datoves
saqarTvelo da saxl-kars mTaSi gaxiznuli mosaxleoba daubrunda.
daviTma daamarcxa Zlieri feodalebi, pirvel rigSi liparit
baRvaSi, romelic bizantiaSi gaaZeva, baRvaSebs kldekaris saerisTao
CamoarTva da samefo sakuTrebad aqcia. mefem memkvidreobiT miTvisebuli
saerisTaoebi CamoarTva mflobelebs da Tavis erTgul aznaurebs
gadasca “sakargavad” (droebiT). daviTma qveynis sazRvrebis
gasamagreblad Camoayaliba “monapire saerisTavoebi”.
1104 w. ruis-urbnisis saeklesio krebaze daviTma gaaTavisufla
uRirsi mRvdlebi. daviTs am saqmeSi gverdSi edga misi aRmzrdeli,
vazirTa Soris upirvelesi giorgi mwignobarTuxucesi-Wyondideli. (mw. –
mefis kancelariis ufrosi. Wyond. – Wyondidis episkoposi). sasamarTlo
reformiT gaaZliera “saajo kari” (uzenaesi sasamarTlo), romlis
saqmeebs Tavad mefe da giorgi mwignobarTuxuces-Wyondideli ganagebdnen.
daviTma Seqmna sadazvervo uwyeba “mstovarTa” aparati. Caatara samxedro
reforma – Seqmna 5 000 kaciani piradi gvardia – “monaspa”. Seqmna mudmivi
jari, ris Sesavsebadac CrdiloeT kavkasiidan Camoasaxla 40 000 yivCaRi.
maTi meTauris qaliSvili ki colad SeirTo.
1092 w. mokvda maliqSahi, selCukTa winaaRmdeg 1096 w. jvarosnebi
daiZrnen, romelTac 1099 w. ierusalimi daibrunes. daviTmac isargebla da
1099 wels selCukebs xarki Seuwyvita. 1104w. erwuxTan daviTma ganZis
aTabagi daamarcxa da kaxeT-hereTi SemoierTa. mefem daiwyo cixe-
qalaqebis TurqTagan gaTavisufleba. 1110 w. – samSvilde; 1115 w. –
rusTavi; 1117-18 ww. giSi (hereTi) da lore (samxreT saqarTveloSi)
daibruna. muslimuri samyaro gaerTianda daviTis winaaRmdeg; koaliciis
sardlad jvarosnebTan brZolebSi gamoCenili, baRdadis gamgebeli
ilRazi daniSnes. 1121 w. 12 agvistos didgoris velze qarTvelebma 56 000
armiiT sastikad daamarcxes mtris uricxvi laSqari.
1122 w. daviTma Tbilisi gaaTavisufla da dedaqalaqad gamoacxada.
მემატიანე ალ-ფარიკის ცნობით, დავითმა თავიდან სიმკაცრე გამოიჩინა თბილისის
მოსახლეობის მიმართ, მაგრამ შემდეგ გადასახადები შეუმცირა მუსლიმ
მოსახლეობას ქრისტიანებზე და იუდეველებზე მეტად.
1123 w. dmanisic gawminda selCukebisagan.
1124 w. somxebis TxovniT anisi gaaTavisufla TurqTagan, qalaqis
gasaRebi somxebma daviTs gadasces.
daviTi – “mefe afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa da somexTa,
SarvanSa, SahanSa”.

23
 saqarTvelo daviTis memkvidreebis dros

demetre I (1125-1156 ww.) – daviTis ufrosi vaJi. demetrem Sirvanze,

ganZaze da anisze gavlena ver SeinarCuna da daubruna Zvel mflobelebs.

demetre mefes SeTqmulebebi mouwyves umcrosma Zmam vaxtangma,

(romelic CaaxSo mefem), Semdeg, ufrosma Svilma daviTma (radgan demetre
Tavis memkvidred umcros giorgis amjobinebda). daviT V-m mama taxtidan
Camoagdo da gamefda, magram ramdenime TveSi gardaicvala. demetrem isev
daibruna mefoba da umcrosi Svili giorgi gaamefa.

giorgi III (1156-1184 ww.) – aqtiur sagareo politikas atarebda, 1161 w.

daikava anisi, 1162 w. aiRo dvini.

1177 wels giorgis aujanyda ZmisSvili demna (demetre), romelic Tavs

taxtis kanonier memkvidred Tvlida. mas exmareboda amirspasalari ivane
orbeli. giorgim amboxeba CaaxSo da sastikad dasaja isini. mefem
mowinaaRmdege feodalebs Tanamdebobebi CamoarTva da wvril da saSualo
aznaurebs gadasca.

giorgi mefes vaJi ar hyavda da Tamars rom problemebi ar Seqmnoda

gamefebisas, 1179 w. mefed akurTxa da Tanamosaydred daisva.

24
 Tamar mefe 1184-1210 ww.

mefe giorgi III-em Tamari Tanamosaydred daisva 1179 w. giorgis

gardacvalebisTanave, didebulebma Tamars, mamamisis mier dawinaurebuli
ugvaroebi Tanamdebobebidan gadaayenebines.
meWurWleTuxuces yuTlu-arslanis momxreebma Tamars mosTxoves
maTTvis karavis ageba da sakanonmdeblo funqciebis miniWeba. Tamaris
funqciad maTi gadawyvetilebebis aRsruleba rCeboda. mefem maTi es
moTxovna ar daakmayofila, magram samoqalaqo omis Tavidan acilebis
mizniT, saTaTbiro darbazSi didebulebs uflebebi gauzarda: amieridan,
mefe yvela sakiTxs maTTan erTad gadawyvetda.
samefo karma Tamars qmrad SerTo iuri bogoliubski (giorgi rusi),
romelsac mefe or weliwadSi gaSorda da gayva os ufliswul daviT
soslans (naxevrad bagrations).

daiwyo brZola samxreT kavkasiaSi gavlenisaTvis (Sirvanis da

somxeTis mimarTulebiT). 1195 w. Samqoris brZolaSi Tamaris jarma
daamarcxa adarbadaganis aTabagi abubaqri. Tavi gamoiCina mewinave jaris
sardalma Salva axalcixelma.
1202 w. basianis velze qarTvelebma soslanis da zaqaria mxargrZelis
sardlobiT daamarcxes rumis sulTani ruqnadini.
1204 w. Savi zRvis samxreT sanapiroze, Tamaris aqtiurobiT, daarsda
trapizonis imperia, imperatorad bizantieli aleqsi komnenosi ekurTxa.
saqarTvelo trapizonis proteqtori gaxda (bizantiisaTvis am
teritoriis warTmeva TanxvedraSia IV jvarosnuli laSqrobisas,
jvarosnebis mier, konstantinepolis aRebasa da bizantiis imperiis
daSlasTan 1204 wels).
1210 w. qarTvelebma iranis qalaqebi dalaSqres (es iyo qarTvelTa
yvelaze Soreuli laSqroba).

mwignobarTuxucesi – premier ministri.

amirspasalari – mTavarsardali.
mandaturTuxucesi – policiis Sefi.
meWurWleTuxucesi – finansebis Sefi.
aTabagi – mefis aRmzrdeli.

ყუთლუ არსლანის დასის გამოსვლი შესახებ გვიამბობს ,,ქართლის ცხოვრების“

მატიანე ,,ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი.“

25
 jvarosnuli laSqrobebi

I jvarosnuli laSqroba (1096-1099ww.) Turq-selCukTa winaaRmdeg,

dagegma romis papma urban II-em, bizantiis imperator aleqsi I komnenosis
TxovniT. 1095 w. klermonis saeklesio krebaze papma evropas mouwoda
jvarosnuli laSqrobisken. 1098 w. jvarosnebma antioqia waarTves
selCukebs, 1099 w. ki wminda qalaqi – ierusalimi egviptes. axlo
aRmosavleTSi jvarosnuli samefoebi daarsda: ierusalimis samefo,
antioqiis samTavro, edesis sagrafo.
II jvarosnuli laSqroba (1145-1149 ww.) safrangeTis mefem lui VII da
germaniis imperatorma konrad III-m dakarguli edesis dasabruneblad
moawyves, Tumca, uSedegod.
III jvarosnuli laSqroba (1189-1191 ww.) inglisis mefe riCard I
lomgulma, safrangeTis mefe filipe II-em da saRvTo romis (germania)
imperatorma fridrix I barbarosam moawyves. maTi mizani, egviptis
sulTnis saladinis mier 1187 w. warTmeuli ierusalimis dabruneba iyo.
gzad mimavali barbarosa mdinareSi daixrCo. filipes konfliqti mouvida
lomgulTan. brZola gaagrZela inglisma. jvarosnebma mcire warmatebas
miaRwies da zavi dades saladinTan. ierusalimi isev saladinis xelSi
rCeboda.
IV jvarosnuli laSqroba (1202-04 ww.) isev egviptis winaaRmdeg iyo
mimarTuli, magram jvarosnebma gezi icvales, bizantiaSi SeiWrnen da
konstantinepoli aiRes. bizantiis imperia daiSala. mis nawilSi
jvarosnebma laTinTa samefo daaarses.
“wminda miwaze” jvarosnuli samefoebis daarsebis Semdeg, XII
saukunis dasawyisSi rainduli ordenebi Seiqmna. maTi funqcia RaribTa,
obolTa da avadmyofTa daxmareba iyo, agreTve momlocvelTa da qristes
saflavis dacva. ierusalimSi daarsda tamplierTa franguli ordeni,
aseve ioanitTa (hospitalierTa) ordeni (ioanitebi dResac arseboben
kunZul maltaze). tamplierebi ki - safrangeTSi gadavidnen da didi
Zalaufleba moipoves. sabolood, filipe IV lamazma es ordeni
gaanadgura (XIV s). germanelma jvarosnebma ierusalimSi tevtonTa ordeni
daaarses.

26
 jvarosnebi da saqarTvelo

ioane batoniSvilis (XVIII s.) cnobiT, didgoris brZolis win

saqarTveloSi farulad Sexvdnen ierusalimis jvarosanTa mefe
bolduin II da daviT aRmaSenebeli.
didgoris brZolaSi, ucxoel mematianeTa cnobiT, qarTvelTa mxareze
ibrZoda 200 (sxva monacemiT - 100) jvarosani.
Tamar mefis dros, IV jvarosnuli laSqrobisas, jvarosnebis mier
konstantinepolis aRebis paralelurad (1204 w.) Tamari bizantiis
teritoriis nawilSi qmnis trapizonis imperias.
laSa-giorgis (1210-1223) romis papi Hhonorius III Txovs V jvarosnul
laSqrobaSi monawileobas. giorgi IV emzadeba laSqrobisaTvis, magram am
dros moadgebian saqarTvelos monRolebi.
rusudan mefec (1223-45 ww.) hpirdeba Hhonorius III-s laSqrobaSi
Tanadgomas. papisadmi gagzavnil werilSi is ganmartavs laSas
wausvlelobas jvarosnul laSqrobaSi: TaTarTa tomi (monRolebi)
moadgnen Cvens sazRvrebs, romlebic Tavidan qristianebi gvegonen, magram
rom gairkva vin iyvnen, SevutieT da Cveni sazRvrebidan ganvdeneTo. es iyo
Cveni wamousvlelobis mizezio. SegvatyobineT rodis apirebs germaniis
imperatori fridrix II laSqrobas da Cvenc gamovagzavniT jars wminda
saflavis gasaTavisufleblado.

27
 პაპობა, პაპის ოლქის ჩამოყალიბება

ინვესტიტურა

ფრანკთა მეფემ პიპინ მოკლემ (VIII ს.) რომის პაპს რავენას საეგზარქოსო და რომის
ოლქი უბოძა, რომელიც პაპის საერო სახელმწიფოდ იქცა. სასულიერო პირები თავისი
ძალაუფლების განსამტკიცებლად იყენებდნენ ყალბ დოკუმენტს „კონსტანტინეს
ნაბოძებს“, რომლითაც, თითქოს, იმპერატორმა კონსტანტინე დიდმა პაპებს გადასცა
მიწები და საერო ძალაუფლებაც.

იმპერატორები ერეოდნენ ეკლესიის საქმეებში და პაპებს თავიანთი

შეხედულებისამებრ ნიშნავდნენ, რაც სასულიერო პირთა პროტესტს იწვევდა.

ინვესტიტურისთვის (სასულიერო პირის კურთხევა/შემოსვა) ბრძოლა

განსაკუთრებით გამწვავდა რომის პაპსა და საღვთო რომის იპერატორს შორის, რაც
დაიწყო კლიუნიური მოძრაობით (კლიუნის მონასტრიდან დაწყებული პროტესტით).

საფრანგეთში დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდნენ კლიუნის მონასტრის ბერები,

რომელთაგან ერთ-ერთი პაპი გახდა - გრიგოლ VII (1073-1085). მან მიაღწია იმას, რომ
პაპს არა იმპერატორი, არამედ სასულიერო პირები - კარდინალები ირჩევდნენ,
რითაც ეკლესია საერო ხელისუფლების გავლენისგან გაათავისუფლა. თუმცა,
ხელისუფლებამ ისევ დაუბრუნა ეკლესიაზე გავლენა. საბოლოოდ,
ინვესტიტურისთვის ბრძოლაში, საერო ხელისუფლება და ეკლესია შეთანხმდნენ,
ორივემ შეინარჩუნა გარკვეული უფლებები, რაც ვორმსის 1122 წლის კონკორდატით
გაფორმდა.

ყველაზე გავლენიანი რომის პაპი იყო ინოკენტი III (1198-1216), რომლის თეორიით
პაპი დედამიწაზე ქრისტეს მოადგილეა და არა პეტრე მოციქულის, როგორც ადრე
მიიჩნეოდა.

საღვთო რომის იმპერია

X საუკუნეში საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორად პაპმა აკურთხა ოტო I, ასეთი

სახელწოდება მიიღო ამ გერმანულმა სახელმწიფომ, რომელიც დასავლეთ რომის
იმპერიის მემკვიდრეობაზე აცხადებდა პრეტენზიას, რაც აღიზიანებდა აღმოსავლეთ
რომს (ბიზანტიას).

28
 evropis parlamenti

evropis pirvel parlamentad iTvleba espanuri kortesi, 1188 w.

mowveuli wodebriv-warmomadgenlobiTi organo. is mefes SeeZlo
daeTxova. kortesi akontrolebda jars da xazinas (finansebs). SemdgomSi,
qveynis interesebidan gamomdinare, mdidar, Tavisufal moqalaqeebsac
iRebdnen kortesSi. mogvianebiT kortesis uflebebi Semcirda.
1215 w. ingliselma baronebma mefe jon umiwawylos xeli moawerines
“TavisuflebaTa did qartiaze,” riTac izRudeboda mefis Zalaufleba
(msgavsi movlena adre moxda saqarTveloSi - Tamari/yuTlu)
1265 w. moiwvies pirvelad inglisSi parlamenti.
safrangeTSi arsebobda samefo sabWo. safrangeTis mefem filipe IV
lamazma 1302 w. moiwvia generaluri Statebi, romlis mizezi romis papTan
dapirispireba iyo-papma bonifacius VIII-m frangul eklesias aukrZala
gadasaxadebis saxelmwifosTvis gadaxda, ramac gaaRiziana mefe.
generaluri Statebi iTvleba pirvel frangul parlamentad.
generalurma Statebma didi mniSvneloba SeiZina XIV-XV ss.
inglisisa da safrangeTis aswlian omSi, roca mefes sWirdeboda
feodalTa fuli. (1614-1789 wlebSi gen. Statebs aRar iwvevdnen)
germaniis parlamenti – landtagi (land-miwa, tag-kreba). masSi
Sediodnen sxvadasxva samTavroebis didebulebi.

უნივერსიტეტები ევროპაში

ევროპის ყველაზე ძველ უნივერსიტეტად ითვლება იტალიური ქალაქის ბოლონიის

უნივერსიტეტი (XI ს.). ძველი უნივერსიტეტებია აგრეთვე, სორბონა პარიზში,
ოქსფორდი და კემბრიჯი ინგლისში (XIII ს.).

ალბერტ დიდი და თომა აქვინელი იყვნენ შუა საუკუნეების ყველაზე ცნობილი

ფილოსოფოსები, რომლებიც მეცნიერების და რელიგიის დაახლოებას ცდილობდნენ.
მათი ფორმულით არისტოტელე (ანტიკური ხანის ბერძენი ფილოსოფოსი,
მაკედონელის მასწავლებელი) უდრიდა ქრისტიანობას.

29
 m o n R o l e b i

XIII saukunis damdegs warmoiqmna monRolTa erTiani saxelmwifo. 1206

w. md. ononis napirze gamarTul yrilobaze TemuCini (Cingis yaeni)airCies
qveynis meTaurad.
Cingis yaenma Zlieri, organizebuli jari Seqmna (aTiaTaseuls dumani
ewodeboda) omis dros iyenebdnen “haSaris” sistemas (dapyrobili xalxis
cocxal farad gamoyeneba cixe-qalaqebis alyisas.)
Cingiz-yaenma 1215 wels pekini aiRo da daasrula CineTis dapyroba.
daiZra Sua aziisken da daipyro xorezmi, avRaneTi da Crd. irani.
gaqceuli xorezmSahi muhamedi gardaicvala, xolo misi memkvidre
jalaledini indoeTs Seexizna. 1227 w. Cingizi gardaicvala. misi imperia
memkvidreebma gainawiles: monRoleTi da CineTi did yaens – ugedeis,
xorezmi da irani – CaRatas, oqros urdo – baTo yaens (oqros urdo
ruseTis teritoriaze Seiqmna). monRolebma 1240-42 ww. aRmosavleT
evropac moarbies (poloneTi, ungreTi, avstria, bosnia, serbeTi). 1256 w.
Cingizis SviliSvilma hulagum iranSi axali saxelmwifo Seqmna –
ilxanTa ulusi. 1258 w. baRdadi aiRo.
XIII saukunis bolos ilxanebma islami miiRes.

monRolebi saqarTveloSi

pirvelad 1221 w. moadgnen saqarTvelos sazRvrebs (jalaledins

dadevnebulebi). mefe, giorgi IV laSam sazRvarTan gaumarTa brZola.
momdevno welsac dalaSqres monRolebma saqarTvelos sazRvrebi. laSa
giorgi maTTan brZolaSi sasikvdilod daiWra. monRolebma droebiT
SeaCeres kavkasiaSi laSqroba. samagierod, jalaledini moadga
saqarTvelos. 1225 w. garnisis brZolaSi qarTvelebi daamarcxa. 1226 w.
Tbilisi aaoxra. mefe rusudani da samefo kari quTaisSi gaiqca.
1235 w. monRolebma saqarTveloSi ilaSqres da advilad aiRes
Tbilisi. bevrma didebulma uari Tqva brZolaze da samefo karic male
dauzavda monRolebs. qarTvelebs daekisraT wliurad 50 000 perperas
(oqros fuli) gadaxda da monRolTa laSqrobebSi monawileoba. zavis
Tanaxmad saqarTvelos mefed unda daemtkicebinaT rusudanis Ze daviT VI.
1245 w. rusudani gardaicvala, daviTi ki did yaenTan imyofeboda mefed
dasamtkiceblad. amasobaSi, laSa-giorgis momxreebma misi Ze daviTi
(laSas is yavda ukanono qorwinebidan, amitom samefo karma is memkvidred
ar aRiara. rusudanmac qveynidan gaaZeva.) gagzavnes yarayorumSi mefed
dasamtkiceblad. didma yaenma orive daamtkica: 1247 w. dabrundnen
saqarTveloSi daviT VII ulu (ufrosi, laSas Ze) da daviT VI narini
(umcrosi). orive TbilisSi ijda.

30
 monRolebma saqarTvelo dayves 9 administraciul dumnad. TiTo
dumans 10 000 meomari unda gamoeyvana. monRolebma saqarTvelo aRweres
da ramdenime gadasaxadi SemoiRes. mxolod eklesia ar ixdida
gadasaxads.
daviTebs aRar surdaT monRolTa omebSi monawileoba da ajanydnen.
waages da das. saqarTveloSi gaiqcnen. sabolood, daviT ulum patieba
iTxova da TbilisSi dabrunda, xolo daviT narini quTaisSi darCa da iq
ganagrZo mefoba.
XIII saukunis 60-ian wlebSi saqarTvelo frontis xazi iyo ilxanTa
sayaenos da oqros urdos Soris omisas. qarTvelebi “sibaze” idgnen (siba
- ilxanuri sangrebi saqarTvelo-Sirvanis sazRvarze, ase cdilobdnen
ilxanebi oqros urdoelTa Semotevebis SeCerebas) da aq dgomisas
daavadda daviT ulu.
saqarTvelo faqtiurad sam nawilad gaiyo: samcxis mTavarma – sargis
jayelma monRolebi aRiara Tavis patronad; dasavleT saqarTveloSi –
narinis memkvidreebi mefobdnen, aRmosavleT saqarTveloSi ki – ulus.
mefe demetre II Tavdadebuli (1271-1289 ulus Ze) – ilxanTa sayaenoSi
amtydar Sinaoms Seewira (mas dabralda yaenis opozicioner vazirTan
kavSiri da amitom Tavi mokveTes.)

31
 giorgi V brwyinvale
1318-1346

mefe giorgis (demetre II-is Ze) kargi urTierToba hqonda ilxanTa

pirvel vazir CobanTan (yaeni mcirewlovani iyo) da monRolTa TareSs
TandaTan bolo mouRo (1335 w. ilxanTa sayaeno daiSala da dasrulda
monRolTa aswliani batonoba saqarTveloSi).
giorgim qveynis gaerTianeba daiwyo. opozicioneri erisTavebi
amowyvita. isargebla daviT narinis Svilebis dapirispirebiT da
dasavleT saqarTvelo SemoierTa. samcxis mTavrad sargis II jayeli
TviTon akurTxa da dauqvemdebara samcxe centralur xelisuflebas.
giorgi V-em mTis mosaxleobisTvis Seadgina kanonTa krebuli
“Zeglisdeba”.
mefes kargi urTierToba hqonda romis pap ioane XXII-sTan, romlis
TxovniTac TbilisSi gadmovida (smirnidan) aRmosavluri kaTolikuri
centri.
egviptis sulTanma qarTvelebs daubruna ierusalimis jvris
monasteri da aseve gadasca qristes saflavis gasaRebi.
giorgi V-m trapizonis imperatorad Tavisi momxre kandidati dasva.
giorgi V-is diplomatiiT saqarTvelo gaerTianda da axlo
aRmosavleTis wamyvan saxelmwifod iqca.
monRolTa aswlian batonobaze saqarTveloSi gviambobs
JamTaaRmwereli, romlis matianec Sesulia “qarTlis cxovrebis”
krebulSi.

32
 Temur lengi (koWli)

gaTurqebuli monRoli. miznad hqonda Cingisyaenis imperiis aRdgena.

ebrZoda oqros urdos, indoeTs, mcire aziaSi osmaleTs.
saqarTvelos mefes sTxova mokavSireoba oqros urdos yaen
ToxTamiSis winaaRmdeg. bagrat V-sgan uari miiRo. 1386 w. SemoiWra
saqarTveloSi, aiRo Tbilisi, mefe ojaxianad daatyveva. 1386-1403 ww. 8-jer
ilaSqra saqarTveloSi. VII laSqrobis Semdeg mefe giorgi VII dauzavda
Temur lengs – ikisra xarki, mis laSqrobebSi monawileoba.
Temur lengi mokvda 1405 w. misi imperia maleve daiSala.
amis Semdeg, saqarTvelos eseodnen iranis teritoriaze Seqmnili
Savbatknian TurqmanTa da TeTrbatknian TurqmanTa saxelmwifoebi.
giorgi VII SavbatknianebTan brZolaSi mokvda.
aleqsandre I didma (1412-42) saqarTvelo gamoiyvana ekonomikuri
krizisidan, magram qveynis politikuri daSlis procesi ver SeaCera.

giorgi VIII (1446-1466)

erTiani saqarTvelos bolo mefe giorgi VIII, 1463 w. Cixoris

(imereTSi) brZolaSi damarcxda imereTis erisTav bagratTan. 1465 w.
faravnis tbasTan (samcxeSi) brZolaSi damarcxda samcxis mTavar
yvaryvare jayelTan. yvaryvarem mefe daatyveva. male gaTavisuflebuli
mefe gaiqca kaxeTSi (1466 w.) da iq gamefda. ase daiwyo kaxeTis
bagrationTa Stos istoria.
saqarTvelo daiSala qarTlis, kaxeTis, imereTis samefod da samcxis
samTavrod.

33
 osmaleTi
bizantiis dacema

XIII s. daSlili rumis sasulTnos erT-erTi samTavros meTaurma

osmanma Tavidan gaaerTiana Turquli samTavroebi da Seqmna erTiani
sasulTno (misganaa saxeli osmaleTi). bizantias nel-nela arTmevda
teritoriebs. XIV s. osmaleTis dedaqalaqi gaxda bursa, romelic axlos
iyo konstantinepolTan. mcire azia TiTqmis osmaleTis gaxda da
balkaneTis naxevarkunZulzec Seuties bizantias. 1389 w. kosovosTan
serbebi daamarcxes. male osmalebma bulgareTi daipyres. safrTxeSi
aRmoCnda dasavleT evropac. amitom 1396 w. nikopolTan jvarosnuli omi
gaumarTes Turqebs (osmalebs). sulTanma baiazeT I-ma sastikad daamarcxa
evropelebi. marTalia, 1402 w. angoris (ankara) brZolaSi Temur-lengma
daamarcxa osmalebi da baiazeTic tyved Caigdo (sadac gardaicvala
kidec.), magram sulTnis memkvidrem Zalebi moikriba da osmaleTi daSlas
gadaarCina.
sulTanma murad II-em balkaneTis didi nawili daipyro, bizantiis
imperatorma da konstantinepolis patriarqma romis paps sTxoves
daxmareba. 1439 w. gaaformes “florenciis unia”, riTac konstantinepolis
patriarqi aRiarebda papis uzenaesobas, sanacvlod evropa bizantias unda
daxmareboda. am SeTanxmebas akritikebdnen, rogorc bizantiaSi (luka
notari: “konstantinepolSi mirCevnia vixilo muslimuri Calma, vidre
laTinuri mitra”), ise dasavleT evropaSi. SeTanxmeba gauqmda. evropa ar
daexmara bizantias.
TurqTa sulTanma mehmed II-m 1453 w. 29 maiss 2 Tviani alyis Semdeg
aiRo konstantinepoli, bizantiis ukanaskneli imperatori konstantine XI
paleologosi brZolaSi daiRupa. bizantiam arseboba Sewyvita da misi
adgili daikava osmaleTma. osmalebma konstantinepols stambuli
daarqves.
ianiCarebi-osmalTa elituri sajariso SenaerTi (ZiriTadad
Sedgeboda motacebuli biWebisgan – “tyveTa syidva”).
romis papma pius II-em dagegma axali jvarosnuli laSqroba
osmaleTis winaaRmdeg. misi elCi ludoviko bolonieli saqarTveloSic
Camovida 1459 w. mefe giorgi VIII Tanaxma iyo daxmareboda evropas. iranis
Sahic mzadyofnas gamoTqvamda, magram evropaSi ver moxda SeTanxmeba da
es gegma CaiSala.

34
 didi geografiuli aRmoCenebi

mizezi: osmalTa mier bizantiis damxoba da xmelTaSua zRvis gzebis

Caketva.
Seiqmna swrafad moZravi ialqniani xomaldebi (“karavela”).
portugaliis princma enrike “zRvaosanma” afrikis sanapiros kvleva
daafinansa da eqspedicia gauSva.
1487 w. mogzaurma bartolomeu diaSma – afrikis samxreTSi “keTili
imedis koncxi” aRmoaCina.
1492 w. kolumbma amerika aRmoaCina.
1498 w. vasko da gama keTili imedis koncxidan indoeTis okeaneSi
gavida.
1519-22 ww. magelanis eqspediciam dedamiwas Semouara.

a R o r Z i n e b a

(renesansi)

mimdinareobda italiaSi XIV-XVI ss. renesansi franguli sityvaa.

germaneli guTenbergis mier sabeWdi dazgis gamogonebam (1466 w) xeli
Seuwyo renesanss. aRorZinebis moRvaweebs florenciis mmarTveli mediCTa
sagvareulo mfarvelobda.
saxviTi xelovneba – Lleonardo, miqelanjelo, ticiani, diureri...
mwerloba – dante, petrarka (maT humanistebadac moixsenieben).
humanistebma win wamowies adamianis roli, axleburad Seiswavles
antikuri filosofia, daaaxloves erTmaneTTan antikuroba da
qristianoba.

35
 reformacia evropaSi

1515 w. romis papma leo X-m gamosca kanoni indulgenciebiT (codvebis

mitevebis sigeli) vaWrobis Sesaxeb. germaniaSi indulgenciebiT vaWroba
man daavala ber iohan tecels. papis es politika gaakritika vitenbergis
profesorma da berma martin luTerma. man, 1517 w. eklesiis karze miakra
“95 Tezisi”, sadac amxelda indulgenciiT movaWreebs (Svidi saeklesio
saidumlodan, luTeri aRiarebda mxolod ors – naTlobas da ziarebas.
man biblia Targmna laTinuridan germanulad). papma luTeri eklesiidan
gankveTa da devna dauwyo. paps germaniis saRvTo romis imperatori
miemxro. safrangeTi mefe da germanel baronTa umravlesoba – luTers.
brZola imperator karl V-s da luTeris momxre germanel didebulebs
Soris, ukanasknelTa gamarjvebiT dasrulda. 1555 w. augsburgis
religiuri zaviT, baronebs Tavisufali aRmsareblobis ufleba miecaT-
TavianT samflobeloebSi an protestantoba, an kaTolikoba aerCiaT.
luTeris moZRvrebis mimdevrebs protestantebi ewodaT, xolo
kaTolikuri eklesiis sawinaaRmdego moZraobas – reformacia.

kalvinizmi – frangi Jan kalvinis reformebiT Sveicaria axali

protestantuli mimarTulebis mimdevari gaxda.

anglikanuri eklesia – 1534 w. inglisis mefem henri VIII-m romis

eklesiasTan urTierToba gawyvita da inglisis eklesiis meTauri gaxda.
misma memkvidrem eduard VI-m reformebi Caatara da sabolood
Camoyalibda anglikanuri eklesia, romlis meTauric mefea ( sasuliero
meTauri kenterberis arqiepiskoposi), mrwamsi – kaTolicizmi –
luTeranizmi – kalvinizmi.
hugenotebi – frangi protestantebi.
puritanebi – ingliseli protestantebi.
presbiterianelebi – Sotlandieli protestantebi.

36
 kontrreformacia

reformaciam kaTolikuri eklesiis avtoriteti Selaxa, amitom papma

pavle III-m eklesiis dakarguli gavlenis aRsadgenad daiwyo
kontrreformacia, 1545 wels trientSi moiwvia saeklesio kreba, romelic
TiTqmis oci weli grZeldeboda. krebam wminda werilTan erTad eklesiis
tradiciac avtoritetad aRiara (martin luTeri mxolod wminda werils
aRiarebda), gaauqma indulgenciebiT vaWroba, gaaZliera inkvizicia
(saeklesio sasamarTlo).

kaTolicizmis gasaZliereblad baskma didgvarovanma ignasio loiolam

1534 wels daaarsa iezuitTa ordeni, romelsac papi mfarvelobda. ordens
didi avtoriteti hqonda kaTolikur samyaroSi. misi pirveli generali
loiola iyo.

religiuri omebi

reformaciiT dawyebuli religiuri dapirispireba, male samxedro-

politikur konfliqtebSi gadaizarda. germaniaSi omi mimdinareobda
germaniis imperator karl V habsburgsa da luTeris momxre mTavrebs
Soris. luTeris momxreebs safrangeTis mefe anri II valua exmareboda.
omi dasrulda 1555 w. augsburgis religiuri zaviT, luTeranebis
sasargeblod.
safrangeTSi gamravldnen protestantebi (hugenotebi), romelTac XVI s.
50-iani wlebidan mefe anri II valua da kaTolikuri eklesia sdevnida.
brZola gamZafrda radikal kaTolike gizebsa da hugenot burbonebs
Soris. religiuri omis kulminacia iyo wminda barTlomes dResaswaulze
hugenot anri burbonis da kaTolike margarita valuas (mefis dis)
qorwili, sadac, zogadad. hugenotebi da kaTolikeebi unda
Serigebuliyvnen. Tumca, gizebma, qveynis faqtiuri mmarTveli, mefe Sarl
IX-is deda ekaterine mediCi daarwmunes hugenotebis ganadgurebis
aucileblobaSi. 1572 w. agvistoSi, qorwilis Rames, mediCis brZanebiT
daiwyo protestantebis ramdenimedRiani xocva (“barTlomes Rame”), rac
ramdenimewlian omSi gadaizarda da mTel safrangeTs moedo. am dros
mefobda anri III valua. es movlena sami anris omis saxeliTaa cnobili.
anri III da anri gizi omSi daiRupnen. gaimarjva hugenotma anri burbonma
(navarelma). 1589 wels is taxtze avida, da daiwyo burbonTa dinastia.
kaTolikur parizSi rom SeeSvaT, iZulebuli gaxda kaTolikoba mieRo.
daazava kaTolikebi da hugenotebi. 1598 w. gamosca “nantis ediqti”, riTac
hugenotebi aRar idevnebodnen.

37
 osmaleTis oqros xana

sulTan suleiman kanonmdeblis (1520-66) dros osmaleTma 1522 w. aiRo

k. rodosi (xmelTaSua zRvis savaWro-strategiuli punqti)
1526 w. mohaCis brZolaSi osmalebma daamarcxes ungreTis armia da
daikaves buda (dedaqalaqi).
1529 w. suleimanma venas Semoartya alya. zamTris gamo ukan daixies
osmalebma.
1536 w. osmaleTma da safrangeTma “megobrobis da vaWrobis”
SeTanxmeba gaaformes. orives eSinoda Zlieri espaneTis da avstriis
habsburgTa saxelmwifoebis.

osmaleTi XVI-XVII ss.

1571 w. lepantos sazRvao brZolaSi osmalebma pirveli didi marcxi

igemes evropuli flotisgan.
1683 w. osmalebma isev Semoartyes venas alya, magram evropelma
mokavSireebma, poloneTis mefe ian sobeskis meTaurobiT, daamarcxes
osmalebi.
1684 w. romis papma Seqmna antiosmaluri “saRvTo liga”, maT Seuties
osmaleTs da TandaTan daibrunes evropis teritoriebi. 1699 wlis zaviT
osmaleTma “saRvTo ligas” mniSvnelovani teritoriebi gadasca.

38
 iran-osmaleTis omebi da saqarTvelo

XVI s-Si iranSi sefianTa dinastia movida xelisuflebaSi. maT

wiTeli Tavsaburavis tarebis gamo yizilbaSebs (wiTelTavianebs)
eZaxdnen. pirveli sefiani Sahi iyo ismail I (1502-24) man osmaleTs dauwyo
omi axlo aRmosavleTSi batonobisaTvis. Sah Tamazis dros iran-
osmaleTs Soris daido amasiis zavi 1555 wels (manamde SahTamazi 1541-54
ww. 4-jer Semoesia saqarTvelos) – gaiyves samxreT kavkasia; rac Seexeba
saqarTvelos: aRmosavleT saqarTvelo da samcxis aRmosavleTi irans
ergo, dasavleT saqarTvelo da samcxis dasavleTi – osmaleTs (am dros
iranSi – Tamazia, osmaleTSi – suleiman brwyinvale.) amasiis zavs ar
cnobda qarTlis mefe luarsab I. is iranelebTan brZolaSi sasikvdilod
daiWra. mamis politika ganagrZo simon I-mac (1556-1600), is jer iranelebma
daatyveves, magram osmalebTan saomrad gamouSves. sabolood, osmalebTan
tyveobas Seewira.
iranSi SinaareulobiT isargebles osmalebma, daarRvies amasiis zavi
da 1578 w. irans omi dauwyes. qarTlic da samcxec mTlianad osmalTa
xelSi aRmoCnda. kaxeTis mefem morCileba arCia da kaxeTi aoxrebas
gadaarCina. daido axali zavi – 1590 wels, riTac iranma mTel kavkasiaze
uari Tqva (am dros iranSi abas I-ia).

Sah abas I-ma (1587-1629) iranSi reformebi Caatara. kavkasielebisgan

Seqmna yulis jari (maT Soris iyvnen qarTvelebic.) alaverdi xan
undilaZe ki jarebis mTavarsardlad daniSna (raRac periodi is aseve,
ispahanis gamgebelic iyo). gaZlierebulma Sahabasma 1603 w. osmaleTs omi
dauwyo, gaimarjva da 1612 w. zaviT aRadgina amasiis zavis pirobebi,
mxolod erTi SesworebiT – samcxe mTlianad osmaleTs darCa. osmalebma
aq islamis gavrceleba daiwyes da osmaluri miwismflobelobis wesebi
SemoiRes (XVIII s-dan samcxe saaTabago miierTes da axalcixis safaSo
uwodes).
1614-17 w.w. Sahabasma 4-jer ilaSqra qarTl-kaxeTSi. aTasobiT glexi
kaxeTidan fereidanSi gadaasaxla.
1625 w. qarTvelebma giorgi saakaZis meTaurobiT martyofis brZolaSi
daamarcxes iranelebi da qarTl-kaxeTi gaaTavisufles. mefed Teimuraz I
moiwvies. Tumca, male isev waages, Teimurazi gaiqca.
1632 wlidan qarTlis mmarTvelebad (gurjistanis vali) iranSi
damtkicebuli gamahmadianebuli bagrationebi isxdnen. pirveli vali iyo
rostom xani bagrationi. kaxeTs ki iraneli xanebi marTavdnen.

39
 kaTolike misionerebi saqarTveloSi

kaTolike misionerebi kavkasiaSi XIII s-Si gamoCndnen.

franciskanelebma da dominikelma misionerebma TbilisSi monastrebi
daaarses, isini kaTolikobis propagandas eweodnen. osmalTa gabatonebis
Semdeg misioneruli centrebi gauqmda.
XVII saukunidan isev aRorZinda kaTolike misionerTa moZraoba.
TeatinelTa ordenis wevrebi arqanjelo lamberti, judiCe milaneli,
qristeforo de kasteli saqarTveloSi Camovidnen. aq Camovidnen aseve
kapucinelTa ordenis wevrebi. misionerebma gaxsnes skolebi
mkurnalobdnen xalxs.
arqanjelo lambertim samegrelo aRwera.
de kastelim saqarTvelos kuTxeebis, qalaqebis da mefe-mTavrebis
Canaxatebi Seqmna.
italielma mogzaurma da poetma pietro dela valem qarTvelebze
moxseneba warudgina romis pap urban VIII-s.
nikoloz ColoyaSvilma (nikifore irbaxi) romSi yofnisas gamosca
pirveli qarTuli wigni qarTul-italiuri leqsikoni (XVIII s.).

40
 ნიდერლანდის რევოლუცია
ნიდერლანდი - „დაბალი მიწები“.
დაიპყრეს ესპანეთის ჰაბსბურგებმა. ესპანეთის კათოლიკე მეფე, ფილიპე II
ჰაბსბურგი ებრძოდა ნიდერლანდებში გავრცელებულ პროტესტანტიზმს
(კალვინიზმს). მან გადაწყვიტა ნიდერლანდის დამორჩილება. ნიდერლანდი
აჯანყდა. ფილიპემ შეიყვანა ჯარი. ანტიესპანური აჯანყების მეთაური გახდა
დიდგვაროვანი ვილჰელმ ორანელი. 1576 წელს ესპანელებმა დაანგრიეს უმსხვილესი
სავაჭრო-სახელოსნო და საპორტო ქალაქი ანტვერპენი, რომელსაც ესპანეთის
ხაზინაში უფრო მეტი ფული შეჰქონდა, ვიდრე ესპანეთის სამხრეთ ამერიკულ
კოლონიებს. 1581 წელს, ეკონომიკურად უფრო განვითარებული ჩრდილოეთ
ნიდერლანდის 7 პროვინცია (ერთ-ერთი იყო ჰოლანდია) გაერთიანდა, გამოცხადდა
რესპუბლიკად და გამოეყო ესპანეთს. ესპანეთს გაუჭირდა ნიდერლანდებთან
ბრძოლა, რადგან პარალელურად სხვა ომებიც ჰქონდა (ინგლისთან, საფრანგეთთან,
ოსმალეთთან). 1648 წელს ნიდერლანდები (ჰოლანდია) დამოუკიდებელ
რესპუბლიკად გამოცხადდა.

inglisis samoqalaqo omi

1603 w. gamefda jeims I stiuarti. stiuartebi manamde SotlandiaSi

mefobdnen. mefis politika parlaments ar moswonda,
1625-49 w.w. mefobda Carlz I. isic mamamisiviT erTpirovnul
gadawyvetilebebs iRebda. ramdenjerme daiTxova parlamenti (mis dros
iyo “xanmokle parlamenti” da “xangrZlivi parlamenti”).
1642 w. omi daiwyo parlamentis armiasa da mefis armias Soris.
parlamentis jaris sardali oliver kromveli iyo. man Seqmna axali
modelis armia. mefem waago. is gaasamarTles da 1649 w. Tavi mohkveTes.
inglisi respublikad gamocxadda. male kromvelma “xangrZlivi
parlamenti” daiTxova da daamyara diqtatura. gaaZliera floti da
sazRvao lideri gaxada inglisi, daamarcxa ra holandia, xolo espaneTs
“Saqris kunZuli” – iamaika waarTva.
kromvelis Semdeg inglisSi isev stiuartebis dinastia movida.

41
 aSS-s Seqmna

inglisis mefe jeims I-ma daafuZna “virjiniis kompania”, romlis

mizani iyo koloniebis daarseba Crd. amerikis aRmosavleT sanapiroze.
1607 w. ingliselebma gadacures atlantis okeane da daaarses pirveli
amerikuli kolonia virjinia (jeimsTauni).
1620 w. virjiniisken mimaval gem “meiflaueriT”inglisel puritanebs
gza aeriaT da masaCusetsis yures miadgnen, sadac daaarses axali
kolonia. maT demokratiuli kanonebi Seqmnes da TanasworobiT da
TanxmobiT marTavdnen kolonias (piligrimi mamebi).
1733 wlisTvis ingliselTa 13 kolonia iyo ukve atlantis okeanis
sanapiroze. koloniebs gubernatorebi marTavdnen. maT aRar undodaT
inglisis mTavrobisaTvis gadasaxadebis gadaxda da xSirad janydebodnen.
pirveli didi amboxi iyo “bostonis Cais sma” (kolonistebma Cai
gadayares okeaneSi). inglisma omi daiwyo.
kolonistebma filadelfiaSi moiwvies kontinenturi kongresebi:
I kont. kongresi – 1774 w. – boikoti inglisur saqonels
II kont. kongresi – 1775 w. – Seqmnes armia (sardali jorj
vaSingtoni).
III kont. kongresi – 1776 w. 4 ivliss – tomas jefersonis
damoukideblobis deklaraciiT (sicocxle, Tavisufleba, bedniereba) aSS-
s Seqmna gamocxadda.
inglis-kolonistebis omSi safrangeTi kolonistebs exmareboda. 1781
w. iorkTaunTan amerikelebma sabolood daamarcxes britanelebi. 1783
wlis parizis zaviT inglisma scno aSS-s damoukideblba.
1787 w. miiRes medisonis konstitucia
1789 w. prezidentad airCies jorj vaSingtoni.

42
 absolutizmi safrangeTSi
lui XIII, lui XIV

kardinali riSelie lui XIII-is mrCeveli da pirveli ministri iyo

absolutizmis pirvel nabijad riSelies mier generaluri Statebis
daTxovna iTvleba (1614 w.). riSelies Semdeg pirveli ministri gaxda
kardinali mazarini. mefe lui XIV (1661-1715 ww.) mcirewlovani iyo da
qveyanas mazarini ganagebda. 1648 w. didebulebisa da burJuaziis
ajanyebisas (ajanyebis saxelwodeba-fronda) mefe da samefo ojaxi parizs
gaarides. ajanyebulTa moTxovna axali gadasaxadebis gauqmeba iyo.
mazarinim amboxi CaaxSo.
1661 w. mazarini gardaicvala da lui XIV Seudga qveynis
erTpirovnul marTvas. mefe – mze ambobda: “saxelmwifo me var” – es iyo
absolutizmis mwvervali. samefo sasaxle parizTan axlos versalSi aago.
lui XIV gaauqma nantis ediqti da kvlav daiwyo protestantebis
(hugenotebis) devna.
finansebis mmarTvelma Jan kolberma gaatara ekonomikuri reforma –
merkantilizmis (kolbertizmi) mTavari principi ekonomikuri balansi iyo
– importis Semcireba da eqsportis gazrda.
lui XIV-is karze moRvaweobdnen klasikosebi: korneli, rasini,
molieri.
D

რეჩ პოსპოლიტა

პოლონეთის სამეფოს და ლიტვის სამთავროს შორის 1569 წ. დაიდო „ლიუბლინის

უნია“ და ერთ სახელმწიფოდ გაერთიანდნენ. ეს იყო რესპუბლიკა მეფით სათავეში,
რომელსაც სეიმი (პარლამენტი) ირჩევდა. ერთი საგარეო პოლიტიკა ჰქონდათ, ერთი
ფული. თავიდან ძალიან შეასუსტეს რუსეთი. რეჩ პოსპოლიტა დაიშალა XVIII
საუკუნის ბოლოს.

43
 ruseTi

moskovis samTavro

oqros urdos dasustebas mohyva moskovis samTavros gaZliereba. maT 1380

w. daamarcxes monRolebi da Seasustes maTi batonoba. 1462 w. moskovis
didi mTavari gaxda ivane III, romelmac 1480 w. sabolood daamarcxa da
gandevna monRolebi. moskovis garSemo daiwyo ruseTis gaerTianeba.
moskovs SeuerTda novgorodis, tveris da sxva samTavroebi.

ivane IV mrisxane (1547-1584)

ivane iyo moskovis mTavari da Semdeg gaxda ruseTis pirveli mefe. man
gamosca axali samarTlis wigni, Camoayaliba meTofeTa jari (strelcebi).
misi brZanebiT opriCnikebma feodalebs CamoarTves miwebi, am reformas
(opriCninas) bevri feodalis (boiaris) sicocxle Seewira. ivane mrisxanem
daipyro yazanis da astraxanis saxanoebi da gavida cimbirze. kontroli
daawesa md. volgaze, riTac kaspiis zRvaze gavida. ver daipyro yirimis
saxano. baltiis zRvisTvis jer eoma livoniis ordens, Semdeg SvedeTs
poloneTs da litvas (livoniis omi 1558-1582), magram damarcxda. am
periodSi Seiqmna poloneT-litvis erTiani saxelmwifo reC-pospolita.

petre I (1682-1725)

petrem 1696 w. aiRo azovis cixesimagre da azovis zRvaze daamyara

kontroli, riTac Sav zRvaze gasvla undoda.

petres survili ruseTis evropul saxelmwifod Camoyalibeba iyo

(fanjara evropaSi). baltiis zRvisTvis “CrdiloeTis omi” hqonda
SvedeTTan 1700-1721 wlebSi. omis pirvel wels karl XII-is armiam cixe-
simagre narvasTan sastikad daamarcxa ruseTis armia. petrem Zalebi
moikriba da 1709 wels poltavas brZolaSi, romelic gardamtexi iyo,
petrem gaimarjva. amis Semdeg ruseTis flotma ramdenjerme daamarcxa
Svedebis floti. paralelurad ruseTi samxreTiT ebrZoda osmaleTs,
Savi zRvis kontrolisTvis, magram waago da 1713 wlis zaviT dakarga
azovis zRvaze kontrolic. petre, 1721 wels “CrdiloeTis omSi”
gamarjvebis da baltiis zRvaze kontrolis gamo (gaiWra fanjara
evropaSi), gaxda ruseTis imperatori. 1722-1723 wlebSi petrem kaspiis
zRvis dasavleT sanapiro daipyro, riTac irani gaaRiziana.

1712 w. baltiis zRvasTan md. nevaze daaarsa qalaqi sanqt-peterburgi

da dedaqalaqi iq gadaitana. petrem gaauqma sapatriarqo da Seqmna axali
organo – sinodi. mis dros gamoica pirveli rusuli gazeTi, daarsda
muzeumi, sxvadasxva saswavleblebi...

44
 saqarTvelo XVIII s. I nax.
vaxtang VI

qarTlis janiSini (mefis moadgile) vaxtangi mefed dasamtkiceblad

ispahanSi gaemgzavra. Sahma mas gamahmadianeba mosTxova, razec vaxtangma
uari sTqva. is iranSi datoves. vaxtangis mrCeveli sulxan-saba orbeliani
daxmarebisaTvis evropaSi gaemgzavra, sadac Sexvda romis paps da
safrangeTis mefes lui XIV s. viziti uSedego iyo. vaxtangi gamahmadianda
da qarTlis mefed damtkicda (1719-1724)
vaxtangma arCevani ruseTze SeaCera. petre I-sac awyobda qarTlTan
samxedro kavSiri. petrem es sakiTxi graf artem volinskis Caabara.
daiwyo iranis winaaRmdeg laSqrobis samzadisi. am dros qarTlisTvis
brZola daiwyo osmaleTmac da qarTli irans waarTva. vaxtangma Tbilisi
datova. osmalebi TbilisSi Semovidnen. iranis winaaRmdeg omma azri
dakarga. petrem molaparakeba daiwyo TurqebTan da 1724 w.
konstantinepolSi “ganawilebis zavi” daido – TurqeTi kaspiispireTs
ruseTis kuTvnilebad scnobda, ruseTi ki – aRm. saqarTvelos TurqeTis
gavlenis sferod. vaxtangi didi amaliT ruseTSi gadasaxlda.
vaxtangis dros Seiqmna axali samarTlis sistema (kanonebi), agreTve,
“dasturlamali”- moxeleTa etiketis wigni.
vaxtangma 1709 w. TbilisSi stamba daaarsa. mis awyobaSi daexmara
qarTuli warmoSobis rumineTis patriarqi anTimoz iverieli. vaxtangma
beri egnataSvilis meTaurobiT Seqmna “swavlul kacTa” komisia,
romelsac qarTlis cxovrebis redaqtireba daavala.

45
 saqarTvelo XVIII s. II naxevarSi
(Teimuraz II, erekle II, solomon I)

vaxtang VI-is Semdeg qarTlSi osmaloba damyarda. osmalTa gaZevebis

Semdeg ki – yizilbaSoba. qarTlSi antiiranuli ajanyebebi daiwyo. nadir
Sahi daTmobaze wavida. 1744 w. Sahma qarTlis mefed Teimuraz II, xolo,
kaxeTis mefed erekle II daamtkica. rac mTavaria mama-Svils ufleba
miecaT sveticxovelSi qristianuli wesiT kurTxeuliyvnen (1745 w.).
1762 w. Teimurazi gardaicvala da qarTl-kaxeTis mefe erekle II
gaxda (1762-98)
erekles dros ganviTarda mrewveloba: qarxnebi, fabrikebi,
samTamadno warmoeba (rkina, oqro, vercxli, spilenZi...) – axtalis madnebs
didi Semosavali mohqonda. Tbilisi amerkavkasiis centrad iqca.
ereklem daimorCila erevnis, ganjis da naxWevanis saxanoebi. 1774 w
Seqmnil “morige jars” (yvela kaci Tavisi iaraRiT erTi Tve midioda
jarSi) daevala lekianobis aRkveTa.
imereTi – 1752 w. gamefda solomon I. imereTis cixeebSi osmalTa jari
idga. gavrcelebuli iyo tyveebiT vaWroba.
1757 w. xresilis brZolaSi solomonma daamarcxa osmalebi.
1758 w. gorSi gaformda samxedro kavSiri – Teimurax II – erekle II –
solomoni.
1759 w. solomonma akrZala “tyveTa syidva”.
1768-74 w.w. ruseT-osmaleTis omSi erekle da solomoni ekaterines
TxovniT ruseTs miemxrnen. solomons Savi zRvis qalaqebidan Turqebis
gandevna undoda, erekles – samcxis warTmeva da qarTlTan mierTeba.
axalcixisken mimavali erekle Sua gzidan miatova generalma totlebenma,
Tumca aspinZasTan (1770 w.) ereklem mainc daamarcxa osmalebi (magram
samcxe Turqebs darCaT). 1774 w. quCuk-kainarjis zaviT ruseTma uari
aTqmevina osmaleTs dasavleT saqarTveloSi tyveebiT vaWrobaze da
xarkze, xolo ereklem am zaviT veraferi miiRo.
erekles karze momravldnen ruseTis momxreebi da ereklec
daarwmunes ruseTTan kavSiris aucileblobaSi. 1783 w. 24 ivliss
CrdiloeT kavkasiis cixe-simagre georgievskSi daido ruseT – qarTl-
kaxeTis zavi, georgievskis traqtati. amieridan:
1. qarTl-kaxeTi cnobda mxolod ruseTis xelisuflebis uzenaesobas.
2. ruseTi izrunebda qarTl-kaxeTis mTlianobaze.
3. qarTl-kaxeTis mefeebs amtkicebs ruseTis imperatori.
4. ruseTi aRiarebs mxolod erekles STamomavlebs.
sagareo sakiTxebSi – yvelaferi ruseTTan SeTanxmebiT.
saSinao sakiTxebSi – ruseTi ar ereva (Tumca zavis saidumlo
muxlebiT ruseTi aqac ereoda.)
traqtatma gaaRiziana irani da osmaleTi. osmalTa waqezebiT
gaxSirda lekianoba. iranis Sahma aRa mahmad xanma 1795 w. krwanisis
brZolaSi daamarcxa qarTvelebi, rasac Tbilisis aRebac moyva. 1798 w.
gardaicvala erekle da gamefda misi vaJi giorgi XII qarTl-kaxeTis
ukanaskneli mefe 1798-1800 wlebSi.

46
 ganmanaTlebloba

XVII saukunis evropaSi gadaixeda bevri dogmaturi Sexeduleba da

daiwyo samyaros axleburad Seswavla, risi safuZvelic gaxda
aRorZinebis periodis humanisturi ideebi.

galileo galileis da sxvaTa Sexedulebebs (dedamiwis mzis garSemo

brunva da sxv.) eklesia sastikad devnida da aseT moazrovneebs
saeklesio sasamarTloze (inkvizicia) asamarTlebda.

ingliselma jon lokma Seqmna saxelmwifos mowyobis da

xelisuflebis ganawilebis liberaluri moZRvreba, romelic srulyo
XVIII saukunis frangma ganmanaTlebelma Sarl monteskiem, man
xelisufleba dayo Semdeg Stoebad: sakanonmdeblo (parlamenti),
aRmasrulebeli (mTavroba) da sasamarTlo.

frangi ganmanaTleblis denis didros redaqtorobiT gamoica

enciklopediis pirveli mravaltomeuli. mis daweraSi aseve
monawileobdnen sxva ganmanaTleblebi, monteskie, volteri, Jan-Jak ruso.
maT amis gamo enciklopedistebi uwodes.

47
 safrangeTis revolucia

lui XVI-is dros mZime ekonomikuri situacia iyo. gadasaxadebisgan

gaTavisuflebuli iyo pirveli (eklesia) da meore (Tavadaznauroba)
wodeba. gadasaxadebs mxolod mesame wodeba ixdida. lui XVI iZulebuli
gaxda 1789 wels moewvia generaluri Statebi (1614 wlidan aRar
iwvevdnen), romelzec mesame wodebam mefes mosTxova gadasaxadebi pirvel
or wodebasac gadaexada. lui XVI-m amaze uari ganacxada. mesame wodeba
versalSi Seikriba da Tavi damfuZnebel krebad gamoacxada. mefem maTi
garekva gadawyvita, amis sapasuxod parizelebma bastiliis cixe aiRes
1789 w. 14 ivliss. ase daiwyo safrangeTis revolucia. damfuZnebelma
krebam gamosca “adamianis da moqalaqis uflebaTa deklaracia” da miiRo
axali konstitucia.
1791 w. axalma erovnulma (sakanonmdeblo) krebam konstituciuri
monarqia daamyara. umravlesobas am krebaSi konstituciuri monarqiis
momxreebi warmoadgendnen, magram ZalTa balansi TandaTan Seicvala.
Jirondistebma (deputatebi provincia Jirondidan) male respublikur
wyobas dauWires mxari. umciresobas am krebaSi iakobinelebi (iakobis
monasterSi dafuZndnen) Seadgendnen. maTi lideri iyo maqsimilian
robespieri. isini darbazSi ukan, SemaRlebul adgilebze isxdnen, amitom
“montaniarebs” (mTielebs) uwodebdnen.
lui XVI-m faruli kavSirebi daamyara avstriis da prusiis
monarqebTan da daxmareba sTxova maT. evropeli monarqebi, imis SiSiT,
rom revolucia maTTanac ar dawyebuliyo, revolucionerebs daemuqrnen
parizis aRebiT. 1792 w. erovnulma krebam omi gamoucxada avstrias.
Tavidan interventebi (avstria-prusiis jarebi) igebdnen, magram
gamocxadebuli sayovelTao mobilizaciiT Seqmnilma revoluciurma
armiam gamarjvebebi daiwyo. am omSi mRerodnen q. marselis
revolucionerebi TavianT himns – marseliozas, romelic dRes
safrangeTis saxelmwifo himnia.
mefe RalatSi daadanaSaules da 1792 w. ojaxiT daapatimres.
1792 w. airCies axali parlamenti – konventi.
1792 w. 21 seqtembers konventma safrangeTi respublikad gamoacxada.
es dRe gamocxadda axali welTaRricxvis dasawyisad. Tveebsac
Seucvales saxelwodebebi, safrangeTSi damyarda “Tavisufleba,
Tanasworoba, Zmoba.”
konventSi Tavidan umravlesoba iyvnen Jirondistebi da “Waobi”
(pasiurobdnen da xmas ar iRebdnen, amitom ewodaT es saxeli),
umciresobaSi radikali iakobinelebi (robespieri, marati, dantoni).
Jirondistebi da iakobinelebi daetaknen erTmaneTs mefis gasamarTlebis
sakiTxze. mis sikvdiliT dasjas iTxovdnen iakobinelebi, radgan xalxic
radikalurad iyo ganwyobili. gaimarjva iakobinelTa azrma da 1793 w.
lui XVI-s giliotinaze Tavi mokveTes (eqim giliotenis mier Seqmnil am
xelsawyos danergvas TviT luim moawera xeli).
48
 xalxis daxmarebiT iakobinelebma Jirondistebi konventidan
gandevnes. damyarda iakobinelTa diqtatura. konventis “erovnuli xsnis
komiteti” eSafotze uSvebda yvela mowinaaRmdeges. giliotinaze gauSves
Jirondistebic. ebertistebic (yvelaze radikalebi) da dantonistebic
(iTxovdnen teroris Serbilebas) sikvdiliT dasajes. robespieri ukve
gasamarTlebis gareSe sjida xalxs sikvdiliT.
xma amoiRo “Waobma” da 1794 w. ivlisSi robespieri da misi momxreebi
daapatimres (Termidoruli (ivlisi) gadatrialeba). “didi terori”
dasrulda. robespiersac Tavi mokveTes.
xelisuflebaSi zomieri politikuri centri “xuTkaciani
direqtoria” movida, magram qveyana krizisidan ver gamoiyvana.
frangebma gadawyvites xelisufleba napoleon bonapartesTvis
gadaecaT (“erTi Tavi, erTi maxvili”). is egviptidan parizSi dabrunda,
1799 w. 9 noembers (briumers) daamxo direqtoria (briumeruli
gadatrialeba) da damyarda sami konsulis mmarTveloba. mTavari iyo
napoleoni, romelmac ganacxada: “moqalaqeno, revolucia damTavrda”.
1802 w. napoleoni daniSnes samudamo pirvel konsulad.
1804 w. akurTxes imperatorad – napoleon I.

49
 napoleonis omebi

xelisuflebaSi mosvlamde napoleoni iyo italiaSi myofi franguli

armiis mTavarsardali. man daikava egvipte raTa xmelTaSua zRvis
kontroliT inglisisTvis koloniebis gza gadaeWra.
napoleonis ”didma armiam” evropis koaliciebi zedized daamarcxa.
napoleonis mizani inglisis dapyroba iyo, rac inglisis flotze
gamarjvebiT SeiZleboda mxolod, 1805 w. trafalgaris sazRvao brZolaSi
admiral nelsonis flotma gaanadgura safrangeT-espaneTis floti.
napoleoni inglisSi ver Sevida. imave wels austerlicTan daamarcxa
avstria-ruseTis armia (sami imperatoris brZola). napoleonma inglisTan
mimarTebaSi taqtikas Secvala, man ingliss 1806 w. gamoucxada
kontinenturi blokada (yvela Tavis mokavSire-damorCilebul qveyanas
aukrZala inglisTan vaWroba). 1807 w. tilzitis zaviT ruseTic SeuerTda
blokadas. napoleoni SeiWra portugaliaSi, espaneTSi, holandiaSi,
germanul savaWro qalaqebSi da maTi portebi Caketa. male ruseTis
imperatorma aleqsandre I-ma (1801-25 w.w.) aRadgina inglisTan vaWroba.
napoleoni 1812 w. ruseTSi SeiWra. borodinos velze gamarjvebis Semdeg
is gadamwvar moskovSi Sevida. civma zamTarma aiZula napoleoni,
moSlili armia mietovebina da parizSi dabrunebuliyo. rusebma
ukandaxeuli frangebi md. berezinasTan daamarcxes.
1813 w. laifcigis “xalxTa brZolaSi” evropis didma koaliciam
napoleoni daamarcxa. mokavSireebi parizSi Sevidnen da is kunZul
elbaze gadaasaxles. parizSi lui XVIII (lui XVI-is Zma) Camoiyvanes da
safrangeTSi konstituciuri monarqia daamyares. napoleoni gamoiqca
elbadan da 100 dRiT dabrunda xelisuflebaSi.
1815 w. vaterloosTan inglisma da prusiam napoleoni sabolood
daamarcxes. is ingliselebs Cabarda, romlebmac napoleoni Soreul
wminda elenes kunZulze gadaasaxles. parizSi isev lui XVIII daabrunes.
venis kongresze (Tavmjdomare avstriis kancleri meternixi)
frangebis delegaciam (meTauri taleirani) isargebla evropuli
saxelmwifoebis dapirispirebiT da SeinarCuna wamyvani saxelmwifos
statusi, Tumca, safrangeTs CamoaWres napoleonis dros mierTebuli
teritoriebi da 1792 wlis sazRvrebSi daabrunes. safrangeTma, inglisma
da avstriam saidumlo aliansic ki Seqmnes prusia-ruseTis winaaRmdeg.

50
 qarTl-kaxeTis samefos gauqmeba

mefe giorgi XII-is gardacvalebis Semdeg ruseTma taxtze aRar

aiyvana misi memkvidre. imperatorma pavle I-ma 1800 w. dekemberSi
gamocemuli manifestiT qarTl-kaxeTis samefo gaauqma. 1801 w. martSi
SeTqmulebma pavle mokles. arc axalma imperatorma aleqsandre I-ma (1801-
1825) daamtkica qarTveli memkvidre, metic, 1801 w. seqtemberSi igive
Sinaarsis manifesti gamosca da qarTl-kaxeTis samefo sabolood
gauqmda. aRmosavleT saqarTvelo ruseTis provinciad gadaiqca, romlis
saTaveSic mTavarmmarTebeli dasves, dayves mazrebad, kapitan-
ispravnikebiT saTaveSi. bagrationTa umravlesoba ruseTSi gadasaxlda.
erekle II-is vaJi aleqsandre batoniSvili iranSi gaiqca.
daiwyo rusifikatoruli politika, mosaxleobis socialuri Cagvrac,
rasac ajanyebebi moyva. 1804 wels mTielebi ajanydnen, 1812 wels kaxeTi
ajanyda. ajanyebebi moamzada iranidan dabrunebulma aleqsandre
batoniSvilma. mas iranis daxmarebis imedic hqonda. ajanyebebi CaaxSes.
ruseTi ufro moqnil politikaze gadavida da saqarTvelos
mTavarmmarTeblad daniSna warmoSobiT qarTveli pavle cicianovi. man
Searbila ruseTis xisti politika, Tumca rusuli interesebis msaxuri
iyo.

imereTis samefos gauqmeba

imereTis mefe solomon II mTeli dasavleT saqarTvelos mefed

Tvlida Tavs, magram arc ruseTs awyobda es da arc guriels (guria),
dadians (samegrelo) da sxvebs. solomonma ruseTTan diplomatiuri
urTierToba daamyara, raTa samefos gauqmebis safrTxe aecilebina
Tavidan. Tumca cicianovma 1804 w. rusuli jari Seiyvana imereTSi da
solomons damorCileba mosTxova. solomoni uarze iyo, brZola arCia,
magram uSedegod. 1810 w. imereTis samefoc gauqmda. solomon II osmaleTSi
gadaixvewa da male gardaicvala. (1990 w. misi neSti gadmoasvenes da
gelaTSi dakrZales).
dasavleT saqarTvelos danarCeni samTavroebi, guria, svaneTi,
samegrelo da afxazeTi mogvianebiT gaauqmes, guria-1829 w. svaneTi,
samegrelo, afxazeTi ki XIX s. 50-60-ian wlebSi.

1811 w. gauqmda qarTuli eklesiis avtokefaliac. Seiqmna saegzarqoso,

romelic ruseTis eklesias daeqvemdebara.

51
 1832 wlis SeTqmuleba

1825 w. ruseTSi “dekabristTa” amboxma (maT monarqiis gauqmeba da

respublikis damyareba undodaT), 1830 w. safrangeTis revoluciam da 1831
w. poloneTis antirusulma ajanyebam didi gavlena moaxdines
qarTvelebze. marTalia poloneTis marcxma qarTveli SeTqmulebis didi
nawili pesimisturad ganawyo, magram peterburgsa da moskovSi dimitri
da oqropir batoniSvilebis, a. WavWavaZis, gr. orbelianis, s. dodaSvilis
da sxvaTa mier dagegmili ajanyebis mowyoba mainc gadawyda. SeTqmulebis
centri TbilisSi gadmovida da ajanyebisTvis mzadeba daiwyes. sabolood
SeTqmulebi gasces da ajanyeba CaiSala. SeTqmulebi ruseTis Soreul
provinciebSi gadaasaxles. yvelaze gamorCeuls solomon dodaSvils (mas
respublikuri saqarTvelo undoda) aukrZales samSobloSi dabruneba.

saqarTvelos gubernia moicavda qarTl-kaxeTs, aseve somxur da

azerbaijanul teritoriebs.

imereTis guberniaSi dasavleT saqarTvelo Sedioda.

1845 w. kavkasiaSi mefisnacvlis Tanamdeboba SemoiRes. is TbilisSi

ijda. pirveli mefisnacvali mixeil voroncovi iyo. man aRadgina
qarTuli Teatri, gaxsna sajaro biblioTeka, daarsa gazeTi,
TavadaznaurTa Svilebi ruseTSi saswavleblad gaagzavna. 30 aTass
Tavadaznauruli wodeba daumtkica, riTac maTi loialoba moipova.

imperatorma aleqsandre II-m ruseTSi reformebi Caatara:

1861 w. batonymoba gauqmda (saqarTveloSi - 1864 w.)
provinciebSi sakrebuloebi, qalaqebSi dumebi Seiqmna.
sasamarTlo reformiT advokatis instituti Seiqmna.

52
 ruseT-osmaleTis omebi (XIX s.)

“aRmosavleTis sakiTxi” ewoda evropuli saxelmwifoebis brZolas

osmaleTis imperiis miwebisTvis. “aRmosavleTis sakiTxis” erT-erTi
mimarTuleba iyo ruseTis omi TurqeTTan Savi zRvis aRmosavleT
sanapiroebidan Turqebis gansadevnad.
1806-12 wlebis omSi rusebma osmalebi gandevnes foTidan da
axalqalaqidan, magram napoleonTan dawyebuli omis gamo isini isev
Turqebs daubrunes.
1828-29 wlebis omSi, adrianopolis zaviT, TurqeTma ruseTs gadasca
samcxe.
1853-56 wlebis “yirimis omSi” safrangeTi da inglisi osmaleTs
miemxrnen. ruseTi damarcxda, Tumca, zaviT, yarsis sanacvlod, ruseTma
daibruna yirimi da, aseve, osmalebis mier dakavebuli samegrelo da
afxazeTi.
1877-78 wlebis omSi ruseTma gaimarjva da Turqebisgan miiRo (san-
stefanos zaviT) balkaneTi da aWara. evropam moiTxova am zavis
koreqtireba, radgan balkaneTze ruseTis gabatoneba ar awyobda. 1879
wels berlinis kongresze balkaneTis sakiTxi gadaixeda, magram aWara
mainc ruseTs darCa. baTumi Tavisufal savaWro qalaqad gamocxadda.
am omebis Sedegad, marTalia, qarTuli miwebi saqarTvelos
daubrunda, magram rusifikatoruli politikis Sedegad am regionebSi
eTnikuri suraTi Seicvala. rusebma saqarTvelos muslimuri mosaxleobis
didi nawili qveynidan gaasaxles da maT adgilze rusebi (malaknebi,
duxoborebi), somxebi, berZnebi da germanelebi Caasaxles.

ruseTis ekonomikuri politikis mizani iyo, saqarTvelo

industriulad ar ganviTarebuliyo da mxolod rusuli produqciis
gasaRebis bazari yofiliyo.

53
 revoluciebi evropaSi XIX saukuneSi

safrangeTis mefem Sarl X-m (1824-30) 1830 w. daiTxova parlamenti da

gaauqma presis Tavisufleba. parizelebma barikadebi aRmarTes da daiwyo
revolucia. mefe SotlandiaSi gaiqca. taxtze avida orleanis hercogi
lui-filipi. man axali saarCevno kanoniT gazarda amomrCevelTa
raodenoba. 1848 w. sursaTis gaZvirebas da mTavrobis mier
demonstraciebis akrZalvas parizSi isev revolucia mohyva. armiac
revolucionerTa mxares gadavida. lui-filipi inglisSi gaiqca.
1848 w. safrangeTi respublikad gamocxadda (II respublika).
droebiTma mTavrobam sawarmoebi Seqmna da umuSevrebi daasaqma. male es
sawarmoebi daixura da muSebma SeiaraRebuli ajanyeba daiwyes. generalma
kaveniakma CaaxSo amboxi. 1848 w. saprezidento arCevnebSi gaimarjva lui-
napoleonma (napoleonis ZmisSvili).
1848 wlis franguli revolucia evropas moedo. venaSic (avstria) da
berlinSic (prusia) barikadebi aRmarTes. Cexebma, italielebma da
ungrelebma avstriis imperiisagan gamoyofisaTvis brZola daiwyes.
frankfurtis nacionalurma krebam SeimuSava germaniis gaerTianebis ori
varianti: 1. mcire germania (avstriis gareSe) da 2. didi germania
(avstriiT). marTalia, erTiani germaniis meTaurad prusiis mefe fridrix
vilhelm IV airCies, magram man ar miiRo gvirgvini revolucionerTa
xelidan. male garekes prusiis nacionaluri krebac da frankfurtis
krebac. berlinSic da venaSic revoluciebi CaaxSes (1849w.), aseve, CaaxSes
Cexebis da italielebis ajanyebebic, rusuli armiis daxmarebiT ungruli
amboxic. avstriaSi Zalaufleba, isev habsburgebma SeinarCunes.
lui-napoleonma 1852 w. Tavi safrangeTis imperatorad gamoacxada (II
imperia). sagareo warmatebebis gamo safrangeTi evropis hegemonad iqca.
magram napoleon III-is prusiasTan marcxis (sedanis brZola 1870) da misi
datyvevebis gamo, frangebma 1870 w. safrangeTi III respublikad
gamoacxades.

54
 germaniis gaerTianeba

prusiis premier-ministrma oto fon bismarkma Zlieri armia Seqmna da

daiwyo germaniis gaerTianebisTvis brZola. prusiam daamarcxa dania (1864)
da waarTva Slezvigi da holStaini. es teritoriebi prusiis da avstriis
mflobelobaSi aRmoCnda. prusiam sadovasTan (1866) avstrielebic
daamarcxa. prusias isic daexmara, rom am omSi ar Caeria ruseTi da
safrangeTi. 1867 w. avstriis imperias avstria-ungreTi daerqva. 1870 w.
daiwyo prusia-safrangeTis omi. sedanis brZolaSi frangebi sastikad
damarcxdnen. bismarkma napoleon III daatyveva, parizSi Sevida da
versalis sarkeebian darbazSi gamoacxada germaniis imperiis (raixis)
Seqmna. imperatori (kaizeri) gaxda prusiis mefe vilhelm I, raixkancleri
– bismarki. safrangeTTan dadebuli zaviT prusias elzasi da
lotaringia gadaeca.

italiis gaerTianeba
(risorjimento)

italia gayofili iyo, romelsac marTavdnen habsburgebi (Crd.

italias), burbonebi (samxreTs – siciliis samefos), papi (romis olqi,
centraluri italia), romelsac napoleon III mfarvelobda da
adgilobrivi mefe-mTavrebi (sardinia-piemonti, parma, toskana).
italiis gaerTianeba daiwyo sardinia-piemontis samefodan (mefe-
vitorio-emanuele) da saTaveSi sardinia-piemontis premier-ministri
kamilo di kavuri Caudga. moZraobis saTaveSi idgnen juzepe maZini
(daaarsa organizacia – “axalgazrda italia”) da juzepe garibaldi.
italielebma kargad gamoiyenes avstriis, prusiis da safrangeTis
dapirispireba. avstria damarcxda majentas da solferinos brZolebSi
(aq napoleon III daexmara italielebs). 1860 w. garibaldim samxreT
italia da kunZuli sicilia daikava. neapolSi vitorio-emanuelesTan
erTad Sevida. 1861 w. gamocxadda italiis samefos Seqmna, mefed akurTxes
vitorio-emanuele II. 1866 w. avstriam venecia daubruna italias. 1870 w.
romi daubrunda italias (prusiasTan marcxis gamo, napoleon III-m
gavlena dakarga romze) da dedaqalaqad gamocxadda.

55
 aSS-s samoqalaqo omi
1861-65 w.w.

CrdiloeT Statebi industriulad iyo ganviTarebuli, sadac ar

hyavdaT monebi. samxreT StatebSi plantaciebi iyo (gansakuTrebiT bambis),
sadac afrikidan Camoyvanil monebs amuSavebdnen. abolicionistebi
(monebis mowinaaRmdegebi) ibrZodnen monaTmflobelobis winaaRmdeg.
respublikuri partiis wevri abraham linkolnic aprotestebda monobas.
1860 w. linkolni prezidenti gaxda. samxreTSi mixvdnen, rom male maTTan
monoba gauqmdeboda, amitom samxreTis Svidma Statma Seqmna amerikis
konfederaciuli Statebi da aSS-s gamoeyo. dedaqalaqad riCmondi
gamoacxades. prezidentad devisi airCies.
1861 w. omi daiwyo konfederatebis (samxreTi) da kavSiris
(CrdiloeTi) armiebs Soris. sabolood, ufro kargad SeiaraRebulma
kavSiris armiam gaimarjva. konfederatTa sardali robert li danebda
CrdiloeTis sardal grants (1865w.). ramdenime dReSi konfederatTa
momxrem mokla linkolni. axalma prezidentma jonsonma ganagrZo
linkolnis politika – konstituciaSi me-13 damatebiT aSS-Si monoba
gauqmda.

56
 Tergdaleulebi

asparezze gamodian XIX saukunis 60-ian wlebSi (samocianelebi).

Tergdaleulebi ruseTSi miRebuli ganaTlebis gamo uwodes. lideri –
ilia WavWavaZe. maT daaarses Jurnalebi: “saqarTvelos moambe” 1863 wels,
“iveria” 1877 wels. daaarses organizaciebi: saTavadaznauro bankebi
(Tbilisis da quTaisis guberniebSi) 1875 wels, qarTvelTa Soris wera-
kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba 1879 wels, romlis pirveli
Tavmjdomare dimitri yifiani iyo, Semdeg, ilia WavWavaZe. Tergdaleulebi
gaiyvnen or dasad: I dasis (ilia, akaki, vaJa, iakob gogebaSvili...)
programaSi erovnuli sakiTxi iyo prioritetuli, II dasis (n. nikolaZe, g.
wereTeli, s. mesxi...) programaSi ki socialuri.

XIX saukunis 90-ian wlebSi qarTvelma marqsistebma Seqmnes axali

organizacia “mesame dasi”. aq iyvnen e. ninoSvili, m. cxakaia, f. maxaraZe,
kecxoveli, stalini (juRaSvili), romlebic radikali revolucionrebi
iyvnen.

qarTuli politikuri partiebi

“qarTvel social-federalistTa partia” dafuZnda JenevaSi 1904 wels.

lideri – arCil jorjaZe. maTi azriT ruseTi unda gadaqceuliyo
federaciul saxelmwifod, sadac saqarTvelo iqneboda, rogorc
federaciuli subieqti. am partias gamoeyo erovnul-demokratiuli
komiteti, romelTa wevrebmac Seqmnes “erovnul-demokratiuli partia”,
maTi mizani saqarTvelos damoukidebloba iyo.

ilias erovnul ideebs ebrZoda noe Jordanias “social-demokratiuli

partia”. isini SeuerTdnen ruseTis social-demokratiul muSaTa partias
(rsdmp). rsdmp gaiyo bolSevikebad da menSevikebad. Jordania menSevikebs
miemxro, amitom uwodeben Jordanias partias da 1918-21 wlebis
saqarTvelos mTavrobas menSevikurs.

57
 I msoflio omi
(1914-18ww.)

germaniis imperia ekonomikurad swrafad ganviTarda. imperator

vilhelm II-s gauCnda interesi safrangeTis da inglisis msgavsad bevri
kolonia hqonoda.
1879-82 wlebSi germaniam, avstria-ungreTma da italiam Seqmnes
samxedro-politikuri bloki “samTa kavSiri”. sapasuxod 1904-1907 wlebSi
inglisma, safrangeTma da ruseTma Seqmnes “antanta” (guliTadi kavSiri).
1914 wels “samTa kavSirs SeuerTda osmaleTi.
1915 wels italia gadavida antantis mxareze.
1917 wels aSS “antantis” mxareze Caeba omSi.
1914 w. 28 ivniss serbma studentma gavrilo principma mokla
saraevoSi myofi avstriis princi franc ferdinandi. 28 ivliss avstria-
ungreTma omi gamoucxada serbeTs. omSi Caeba germania, romelic
neitraluri belgiis gavliT safrangeTSi SeiWra. 1914 w. frangul-
britanulma armiam maTi winsvla SeaCera marnasTan. germanias meore
fronti aRmosavleTiT hqonda ruseTTan.
1914 w. osmalebma dabombes rusuli navsadgurebi,ris gamoc ruseTma
omi gamoucxada osmaleTs.
1914 w. kavkasiis samxreTiT, sariyamiSis brZolaSi, rusebma
daamarcxes osmalebi.
osmaleTs axlo aRmosavleTSi ebrZoda britaneTi. ingliselebma
Turqebs arabebic aujanyes da aseve waarTves baRdadi da ierusalimi.
britaneTis da germaniis udidesi sazRvao brZola iutlandiis
naxevarkunZulTan ingliselebma moiges. britanelebma CrdiloeTis zRvaze
kontroli SeinarCunes.
dasavleT evropis fronti aseulobiT kilometrze gadaiWima.
“sangrebis omSi” veravin miaRwia poziciur upiratesobas, yvelaze
sisxlismRvreli iyo 1916 w. verdenis brZola.
1917 w. ruseTSi moxda oqtombris socialisturi revolucia. ruseTi
amis gamo gamovida omidan da 1918 w. 3 marts separatistuli zavi dado
germaniasTan (brestis zavi).
ruseTis omidan gamosvlis gamo aSS Caeba omSi antantis mxareze.
inglisis mier mowyobilma ekonomikurma blokadam germania gamofita.
1918 w. oqtomberSi osmaleTi danebda ingliss(antantas).
1918 w. 3 noembers avstria-ungreTi danebda antantas.
1918 w. 11 noembers parizTan, kompienis tyeSi matareblis vagonSi
germaniam xelo moawera kapitulacias. omi damTavrda.

I msoflio omSi pirvelad gamoiyenes:

qimiuri iaraRi – germanelebma iprTan brZolaSi (ipriti)
tanki – ingliselebma somas brZolaSi.
58
 1919 w. parizSi da versalSi mimdinareobda sazavo molaparakebebi
msoflios samomavlo mowyobaze.
monawileobnden: klemanso (frangi premier-ministri), loid jorji
(britaneTis premier-ministri), uilsoni (aSS-s prezidenti)... germanelebi
ar dauSves.
uilsonis “14 punqtidan” miiRes mxolod erTi – “erTa ligis” Seqmna.
1919 wels Seiqmna, Tumca aSS ar Sevida. Stabbina-Jeneva.
1919 w. 28 ivniss versalis sarkeebian darbazSi germaniam xeli
moawera zavs, romelic misTvis umZimesi iyo: CamoerTva koloniebi,
SeiaraReba (mZime da floti) da didi fuladi gadasaxadi daekisra.
axla germanias uwodes vaimaris respublika.
daiSala 4 imperia: germania, avstria-ungreTi, osmaleTi, ruseTi.

59
 ruseTis revolucia

pirvelma msoflio omma ruseTi kidev ufro daasusta ekonomikurad,

ramac qveyana revoluciamde miiyvana. 1917 w. TebervalSi petrogradSi
(peterburgi) daiwyo demonstraciebi. mefe nikoloz II gadadga. misma Zmam
taxtze asvlaze uari sTqva. xelisuflebaSi movida burJuaziuli
droebiTi mTavroba (kerenski). paralelurad, Zalaufleba sabWoebSi
xelSi Caigdes bolSevikebma (trocki, lenini). ruseTSi damyarda
orxelisuflebianoba – droebiTi mTavroba da sabWoebi droebiTma
mTavrobam qveyana ver gamoiyvana krizisidan. bolSevikebi poziciebs
imyarebdnen. 1917 w. oqtomberSi bolSevikma wiTelgvardielebma Seteva
miitanes zamTris sasaxleze da droebiTi mTavroba garekes. oqtombris
revoluciiT xelisuflebaSi bolSevikebi movidnen. Tumca, noemberSi
Catarebul damfuZnebeli krebis arCevnebSi ver gaimarjves, meore
adgilze gavidnen. amitom, 1918 w. ianvarSi maT samxedro Zalis
gamoyenebiT garekes damfuZnebeli kreba. xelisufleba sabWoebma Caigdes
xelT da sabWoTa xelisuflebam daamyara bolSevikuri diqtatura.
leninma ruseTi I msoflio omidan gamoiyvana da brest-litovskSi,
1918 w. martSi separatistuli zavebi dado germaniasTan da TurqeTTan.
germanias uTmobda evropul sasazRvro regionebs, TurqeTs – aRmosavleT
anatolias da baTumis olqs. samagierod, bolSevikebi inarCunebdnen
xelisuflebas.

60
 saqarTvelos demokratiuli respublika
1918-1921 ww.

1917 wlis ruseTis revoluciis gamo rusulma jarebma amierkavkasia

datoves. qarTulma politikurma partiebma gamarTes erovnuli yriloba
da airCies erovnuli sabWo, romelSic dominirebdnen social-
demokratebi (menSevikebi – Jordania).
qarTvelebi, somxebi da azerbaijanelebi gaerTiandnen da Seqmnes
parlamenti – amierkavkasiis seimi. seimma 1918 w. 22 aprils TbilisSi
gamoacxada damoukidebeli saxalmwifos – amierkavkasiis federaciuli
respublikis Seqmna, romelSic Sevidnen saqarTvelo, Azerbaijani da
somxeTi, am respublikis erTianobas xeli SeuSala Semdegma faqtorma:
saqarTvelos germania mfarvelobda, somxeTs – inglisi, azerebs –
Turqebi, anu, sami erTmaneTTan dapirispirebuli saxelmwifo, mimdinare I
msoflio omSi. amitom, es erToba daiSala da 1918 w. 26 maiss jer
saqarTvelom gamoacxada damoukidebloba (damoukideblobis deklaraciis
aqti waikiTxa noe Jordaniam), 28 maiss TbilisSive azerbaijanma da
somxeTma.
1919 wlis TebervalSi damfuZnebeli krebis arCevnebSi didi
umravlesobiT gaimarjves social-demokratebma. mTavroba mTlianad
menSevikebiT dakompleqtda. mTavrobis Tavmjdomare – noe Jordania.
konstitucia miiRes 1921 w. 21 Tebervals.
rusebma da Turqebma waaqezes separatistebi. generlebis,
mazniaSvilis, kvinitaZis, juRelis jarebma CaaxSes javaxeTis somxuri,
mesxeTis mahmadianuri, afxazebis da cxinvalis regionis osuri
separatistuli moZraobebi.
mas Semdeg, rac TurqeTis jarebi gavidnen amierkavkasiidan (I
msoflio omSi damarcxebis gamo), somxebma daikaves lore. daiwyo
qarTul-somxuri konfliqti (1918 w. noember-dekemberi). qarTulma jarma
somxebi gandevna loredan, magram inglisis CareviT, lore neitralur
zonad gamocxadda, sanam ar gairkveoda misi kuTvnilebis sakiTxi.
saqarTvelos mokavSire germaniis jarebma, omSi marcxis gamo
saqarTvelo datives. Semovida inglisis jari, isinic droebiT.
parizis konferenciam ar cno saqarTvelos damoukidebloba. erTa
ligis wevrobisaTvis saWiro xmebis raodenoba ver mogrovda. inglisma da
safrangeTma Tqves uari ligis wesdebis me-10 punqtis gamo, romliTac
ligas Tavisi wevrebis teritoriebi unda daecva sxva qveynis
Tavdasxmisagan. isini ruseTTan savaraudo konfliqts aridebdnen Tavs.
britaneTic da safrangeTic kavkasias, mainc ruseTis periferiad
ganixilavda. saqarTvelo marto darCa bolSevikuri ruseTis da
qemalisturi TurqeTis winaSe.
1918 wels daarsda universiteti.

61
 saqarTvelos aneqsia

1920 w. ruseTis samoqalaqo omSi wiTelgvardielebsa da

TeTrgvardielebs Soris, gaimarjves wiTelma bolSevikebma. amis Semdeg,
bolSevikebi gaaqtiurdnen kavkasiaSi. 1920 w. aprilSi aiRes baqo,
dekemberSi – erevani. azerbaijanSic da somxeTSic sabWoTa xelisufleba
damyarda. amis fonze, 1920 w. 7 maiss sabWoTa ruseTma cno saqarTvelos
damoukidebloba, magram xelSekrulebiT moiTxova bolSevikebis
(komunisturi partiis) legalizeba da dapatimrebuli bolSevikebis
gaTavisufleba. ruseTma, miuxedavad yvelafrisa, daiwyo saqarTvelos
okupaciisaTvis mzadeba. man intervenciis sababad gamoiyena lores
rusul-somxuri mosaxleobis, mis mierve provocirebuli ajanyebis
mxardaWera; ajanyebis momzadeba ki daevala SulaverSi Seqmnil
“revoluciur komitets” (revkomi-filipe maxaraZe, mamia oraxelaSvili...).
marTlac, ajanyebuli proletarebis dasaxmareblad, ruseTma, revkomis
moTxovniT Semoiyvana me-11 armia. 1921 w. TebervalSi, kojor-
tabaxmelasTan wiTel armias kadetebi da iunkerebi ebrZodnen. 24
Tebervals menSevikurma mTavrobam, ise rom kapitulacia ar ganucxadebia,
datova Tbilisi da baTumSi gadavida (martSi – safrangeTSi). general
kvinitaZis gadawyvetilebiT jarma ukan daixia. 25 Tebervals
bolSevikebma Tbilisi aiRes da saqarTveloSi sabWoTa xelisufleba
daamyares.

moskovis da yarsis SeTanxmebebi

bolSevikurma ruseTma da qemalisturma TurqeTma (mustafa qemalis

mier Seqmnili TurqeTis respublika – osmaleTis imperiis memkvidre) 1921
wlis moskovis xelSekrulebiT Secvales brestis zavi. amjerad, baTumis,
yarsis da artaanis olqebi gainawiles. zavs xels mxolod ruseTi
awerda, TurqeTi ki iTxovda xeli qarTvelebs, azerebs da somxebsac
moeweraT, radgan Tavidan aecilebina, SesaZlo pretenziebi maTi mxridan.
marTlac, 1921 w. noemberSi yarsSi Tavidan moewera xeli moskovis zavis
yvela punqts ucvlelad. xels ukve awerdnen qarTvelebic, azerebic da
somxebic.
zaviT-yarsis da artaanis olqebi TurqeTs mihqonda. mas Sexvda, aseve
baTumis olqis nawilic (arTvini). rac mTavaria, TurqeTis moTxovniT,
baTumis olqs mieniWa avtonomia, xolo baTumis navsadgurSi ubaJo
tranzitis uflebac miiRes.

62
 sabWoTa kavSiri (ssrk)
1917 w. leninis miTiTebiT Seqmnilma “Cekam” (sagangebo komiteti)
“wiTeli terori” daiwyo. “nepi” (axali ekonomikuri politika) –
gulisxmobda mcire dozebiT kerZo sakuTrebas.
1922 w. samokavSireo xelSekrulebiT Seiqmna ssrk. masSi Sevidnen:
ruseTi, ukraina, belorusi da amierkavkasiis respublika (saqarTvelo,
somxeTi, Aazerbaijanი). ქართველ ბოლშევიკებში იყვნენ პატრიოტულად
განწყობილი პოლიტიკოსები (მათ ნაციონალ–უკლონისტებს უწოდებდნენ),
რომელთაც უნდოდათ საქართველოს შესვლა სსრკ–ში ცალკე, სახელმწიფო
სიმბოლოებით, დროშით და გერბით.
1924 w. lenini gardaicvala. ZalauflebisaTvis brZolaSi stalinma
daamarcxa trocki da gaxda ssrk-s lideri (beladi). stalinma Seqmna
pirovnebis kulti (misi, beladis kulti).
samxedro ZlierebisaTvis ganaviTara industrializacia (mZime
mrewveloba).
soflis meurneobaSi SemoiRo koleqtivizacia. glexebs CamoerTvaT
qoneba da kolmeurneobebs gadaecaT. bevri glexi, winaaRmdegobis gamo
“gaakulakes” (cimbirSi gadaasaxles).
ukrainas 1932-33 w.w. mouwyves “golodomori” - xelovnuri SimSili
(sazRvrebi Cauketes, rom sakvebi ar Sesuliyo) – Seewira milionobiT
ukraineli.
stalinma masobrivi represiebis sababad gamoiyena leningradSi, misi
TanamebrZolis, kirovis mkvleloba. represiebs inteligenciis didi
nawili Seewira (saqarTveloSi mixeil javaxiSvili, sandro axmeteli,
evgeni miqelaZe...).

qarTuli ajanyebebi

qarTvelebma Seqmnes “damoukideblobis komiteti” (damkomi),

romelSic ramdenime partia gaerTianda, Seiqmna aseve “samxedro centri”,
daiwyo ajanyebisTvis mzadeba. partizanuli brZolebi daiwyo qaquca
ColoyaSvilis “SeficulTa razmma”. 1922 wlis kaxeTis da fSav-
xevsureTis ajanyebebi CaaxSes. daapatimres mTeli “samxedro centri”.
qaqucas momzadebuli 1924 wlis ajanyebac, SeuTanxmebeli moqmedebebis
gamo advilad daamarcxes. bolSevikebma represiebi Caatares.

63
 faSizmi italiaSi

1919 w. Jurnalistma benito musolinim (duCe) Seqmna faSisturi

organizacia (“faSio” laTinurad wnelis konas niSnavs, romelic Zveli
romis Zalauflebis simbolo iyo) da gasamxedroebuli razmebi
“SavxalaTianebi” (garibaldis “wiTelxalaTianebis” gavleniT).
1922 w. faSistebma italiis sxvadasxva qalaqebidan moawyves “marSi
romze”. mefem vitorio emanuele III-m dapirispirebis asacileblad
musolini mTavrobis meTaurad daniSna. male faSistebma erTpartiuli
diqtatura daamyares. 1935 w. italia SeiWra afrikaSi da eTiopia daipyro
(indoeTis okeaneSi gasvlisaTvis), italiis mefe eTiopiis imperatoric
gaxda. am agresiis gamo italia erTa ligidan garicxes. duCem kavSiri
daamyara nacistur germaniasTan da iaponiis imperiasTan (romi-berlini-
tokios RerZi).
duCem romis eklesiasTan dado lateranis xelSekruleba, riTac
papis rezidenciad gamocxadda vatikani, romelic, aseve, damoukidebel
qalaq-saxelmwifod gamocxadda.
II msoflio omis dros musolini 1945 w. italielma partizanebma
daxvrites.

64
 nacizmi germaniaSi

hitleris nacional-socialisturi partia raixstagSi umravlesobiT,

demokratiuli arCevnebis gziT movida (1933 w.). hitleris mizani germaniis
marqsizmisgan gawmenda da ebrauli SeTqmulebis (versalis zavi 1920w)
aRmofxvra iyo.
nacistebma daamyares erTpartiuli diqtatura; Seqmnes naciis
beladis-fiureris kulti.
nacistebma daiwyes antisemituri moqmedebebi, ebraelebs
ukrZalavdnen yvelanair saqmianobas (niurnbergSi miRebuli kanonebiT).
isini jer getoebSi, mere sakoncentracio banakebSi Seyares. 1938 w.
germaniaSi “brolis Ramis” saxeliT cnobili ebraelTa rbeva moawyves
mTel germaniaSi. (milionobiT ebraelis ganadgurebas “holokosti”
ewoda).
gestapo – nacistebis saidumlo policia.
es-es (SS)- nacistebis elituri organizacia.
hitlerma 1933 w. germania erTa ligidan gamoiyvana. aRadgina
samxedro samsaxuri. 1935 w. zaaris olqi daubruna germanias (versalis
zaviT safrangeTs hqonda). 1936 w. rainis demilitarizebul olqSi jari
Seiyvana. 1938 w. avstria SeierTa (“anSlusi”). Semdeg miadga CexebisaTvis
gadacemul sudetis olqs. 1938 w. miunxenSi hitlerma, musolinim,
daladiem (safrangeTi) da Cemberlenma imsjeles sudetze. sabolood is
hitlers dauTmes (“miunxenis garigeba”). 1939 w. 23 agvistos ssrk-sTan
gaformda “Tavdausxmelobis paqti” (ribentrop-molotovi), riTac
saidumlo muxliT germania-ssrk-m poloneTi gainawiles.

65
 espaneTis samoqalaqo omi (1936-39)

generlebma, frankos meTaurobiT omi dauwyes respublikur

mTavrobas (“saxalxo frontSi” ZiriTadad komunistebi iyvnen), raTa
espaneTi gawiTlebisagan gadaerCinaT. frankos hitleri da musolini
emxrobodnen (hitleris aviaciam sastikad dabomba qalaqi gernika),
mTavrobas ki-stalini. gaimarjva generalma frankom da gaxda espaneTis
winamZRoli (kaudilio). marTalia gamoacxada monarqiis aRdgena, magram
mefe mogvianebiT aiyvana taxtze.

didi depresia aSS-Si (1929-1933)

1929 w. 25 oqtombers uol-stritis birJaze niu-iorkSi aqciebze
fasebis vardnam birJis muSaoba gaaCera. bankebi gakotrda, sawarmoebi
daixura da masobrivi umuSevroba daiwyo. (“Sav xuTSabaTs” moyva
“saSineli samSabaTi”).
axalma prezidentma franklin ruzveltma (1933-43) 1933w. gamoacxada
100 dRiani programa “axali kursi” - saxelmwifo subsidiebiT
fermerebis daxmareba, umuSevarTa dasaqmeba, xelfasis minimumis
regulireba, sabanko sistemis gaumjobeseba – saxelmwifos daxmarebiT
aSS gamovida didi depresiisgan.

66
 II msoflio omi
(I nawili)

wina viTareba:
hitlerma 1933 w. germania gamoiyvana “erTa ligidan” da daiwyo
versalis zavis darRveva (zaari, raini, avstria, sudeti)

1939 w. 23 agvistos – germaniam da ssrk-m dades Tavdausxmelobis

xelSekruleba (ribentrop-molotovis paqti), misi saidumlo oqmiT
germania da ssrk aRmosavleT evropaSi iyofdnen gavlenis sferoebs.
gainawiles poloneTi.
1939 w. 1 seqtembers germania SeiWra poloneTSi da daiwyo II
msoflio omi. amis gamogermanias omi gamoucxades safrangeTma da didma
britaneTma. 17 seqtembers aRmosavleT poloneTSi SeiWra ssrk. erT TveSi
poloneTma kapitulacia gamoacxada, poloneTi gainawiles germaniam da
ssrk.-m.
1939 w. noemberSi ssrk SeiWra fineTSi, magram finelebis
didiwinaaRmdegobis gamo fineTis mcire nawili miitaces. fineTSi
agresiis gamo dekemberSi ssrk garicxes erTa ligidan.
1940 w. ivnisSi ssrk-m mierTa baltiis qveynebi – litva, latvia,
estoneTi. rumineTs CamoaWra besarabia (dRes moldova) da bukovina.
daipyro dasavleT ukraina.
dasavleTis frontze ki 1939-40 w.w. mimdinareobda “ucnauri omi” –
ase ewoda safrangeTis da inglisis pasiurobis gamo, romlebic ar
utevdnen germanias.
germaniam ki 1940 w. daipyro dania, norvegia, riTac hitlerma xeli
SeuSala neitralur SvedeTs rkina miewodebina inglisisaTvis.
1940 w. Cemberleni Seicvala axali premieriT – uinston CerCiliT,
romelmac uari Tqva winamorbedis “daSoSminebis politikaze” da
gamoacxada “Setevis politika”.
1940 w. zafxulSi vermaxtma (germaniis armia) daipyro holandia-
belgia-luqsemburgi da SeiWra safrangeTSi. 14 ivniss parizi aiRes.
safrangeTis axalma premierma anri petenma zavi dado nacistebTan da
daiwyo TanamSromloba (kolaboracionizmi). frangebma kapitulacias
xeli moaweres kompienis tyeSi, im vagonSi. samxreT safrangeTSi, q. viSSi
germanelebma petenis mTavroba dasves da uwodes viSis reJimi. frangi
generali Sarl de goli inglisSi gadavida da iq daafuZna “Tavisufali
safrangeTis” moZraoba.
hitlerma britaneTis dapyrobis mizniT daiwyo sahaero omi –
liuftvafe (germaniis aviacia) bombavda inglisis qalaqebs. CerCili ar
danebda.

67
 II msoflio omi
(II nawili)

“lend-lizi” – aSS-s materialuri daxmarebis programa

mokavSireebisadmi.

hitlerma daiwyo operacia “barbarosa” – 1941 w. 22 ivniss jarebi

Seiyvana ssrk-Si. “barbarosa” iTvaliswinebda “blic-krigiT” (elviseburi
omiT) ssrk-s dapyrobas. germanelebi oqtombrisaTvis ukve moskovTan
iyvnen. stalinma gaigo, rom iaponia ar apirebda ssrk-sTan oms da
aRmosavleT sazRvrebze myofi jaris nawilebic moskovis dasacavad
gadmoisrola. hitlerma moskovi ver aiRo da “blic krigi” CaeSala,
raSic civma zamTarmac SeuSala xeli.
stalingradis brZola – 1942-43 w.w. yvelaze sisxliani brZola
aRmosavleTis (evropis) frontze. hitleri iTxovda yvelafris fasad
stalingradTan gamarjvebas, magram mainc damarcxda, rac gardamtexi
aRmoCnda omisaTvis. amis Semdeg germania ZiriTadad Tavs icavda.
1942 w. afrikaSi, kerZod, egvipteSi, el-alameinis brZolaSi,
nacistebis armia general ervin romelis (Romell) meTaurobiT, gadamwyvet
brZolaSi damarcxda inglisis armiasTan.
“overlordi” – meore fronti evropam da aSS-m germanias gauxsnes
1944 w. ivnisSi. operacia “overlordiT” mokavSireebma desanti gadasxes
CrdiloeT safrangeTSi da daiwyes safrangeTis gaTavisufleba.
amerikul-britanul-kanadurma armiam vermaxti daamarcxa.
1945 w. gazavxulze, mokavSireebma daiwyes berlinis aRebis operacia,
romlis meTaurobac ikisra ssrk-s jarma, Jukovis meTaurobiT. germania
damarcxda. hitlerma Tavi moikla (30 aprils), 2 maiss berlini danebda. 8
maiss germaniam xeli moawera kapitulacias.
1941 w. 7 dekembers iaponiam wynar okeaneSi, havais kunZulebze, aSS-s
daubomba perl-harboris samxedro baza. aSS-m uari Tqva izolacionistur
politikaze da Caeba omSi. TandaTan, aSS-m, wynari okeanis auzi
gaaTavisufla iaponuri jarebisgan.
germaniis kapitulaciis Semdeg iaponiis jeri dadga, magram iaponia
uars ambobda kapitulaciaze. aSS-m 1945 w. 6 da 9 agvistos hirosimasa da
nagasakiSi gamoscada atomuri bombebi. iaponiam 1945 wlis 2 seqtembers
gamoacxada kapitulacia. II msoflio omi damTavrda.

qarTvelebi II msoflio omSi ZiriTadad ssrk-s mxareze ibrZodnen.

magaliTad: 224-e qarTuli divizia TiTqmis mTlianad ganadgurda qerCis
brZolaSi.
evropaSi mcxovrebi qarTvelebis nawili germanelebis mxareze
ibrZoda. emigraciaSi myofi erovnul-demokratiuli partia germaniis
mxares iyo. social-demokratebma (menSevikebi) neitraluri pozicia
daikaves.
68
 “didi sameulis” (ssrk, inglisi, aSS) liderebi omis dros samjer
Seikribnen: 1943 w. Teiranis konferenciaze. 1945 w. TebervalSi ialtis
(yirimis) konferenciaze. 1945w. zafxulSi potsdamis konferenciaze (aq
ruzveltis nacvlad axali prezidenti trumenia. CerCilic konferenciis
mimdinareobisas, stovebs inglisis premier ministris posts).

TeiranSi daigegma “overlordi”.

ialtaSi daigegma berlinis aRebis gegma.

potsdamSi daigegma iaponiis kapitulacia.

faSistebis (nacistebis) gasamarTlebis procesi Catarda q.

niurnbergSi.

germania dayves oTx saokupacio zonad: amerikul, britanul,

frangul, sabWoTa zonebad.

69
 civi omi

II msoflio omis Semdeg msoflio gaiyo or dapirispirebul banakad:

kapitalistur da socialistur (komunistur). ssrk-s mxardaWeriT
aRmosavleT evropis qveynebSi xelisuflebaSi komunistebi movidnen. aman
evropis gaxleCva gamoiwvia. CerCilma aSS-Si vizitisas (1946 w. q.
fultoni) Tqva: “evropaSi CamoeSva rkinis farda”, am sityvebs miiCneven
civi omis dasawyisad. civi omis simbolod ki miCneulia berlinis
kedeli, romelic xruSCovis brZanebiT aages berlinSi.
aSS-s prezident trumenis doqtrina iTvaliswinebda saberZneTis
samxedro-ekonomikur daxmarebas, raTa gadarCeniliyo “gawiTlebas”.
aSS-s saxelmwifo mdivnis jorj marSalis gegma gulisxmobda
evropis finansur daxmarebas, rom Semcirebuliyo ssrk-s zegavlena.
1949 w. 4 aprils vaSingtonSi aSS-m, kanadam da dasavleT evropis
qveynebma Seqmnes CrdiloeT-atlantikuri aliansi – nato. natos Stab-bina
briuselSia (belgia). amis sapasuxod ssrk-m da aRmosavleT evropis
qveynebma (Cexoslovakia, poloneTi, gdr, ungreTi...) 1955 w. varSavaSi
daafuZnes “varSavis paqti”.

koreis omi (1950-53)

II msoflio omSi kapitulaciis Semdeg iaponiis jarebma koreac

datoves. aSS-m da ssrk-m korea gavlenis zonebad gayves 38-e paralelze:
CrdiloeT korea – ssrk-s zona, samxreT korea – aSS-s.
1950 wels CrdiloeT koreis jari SeiWra samxreT koreaSi, qveynis
gaerTianebis sababiT. daiwyo omi. gaeros Carevis Semdeg CrdiloeT
koreis jarebma datoves samxreT korea da aRdga sademarkacio xazi.
korea dResac 38-e paralelzea gayofili.

karibis krizisi (1960-62)

1959 wels kubaSi xelisuflebaSi movida ssrk-s mokavSire komunisti

fidel kastro (komandante). aSS-s mier, TurqeTSi ganlagebuli birTvuli
raketebis sapasuxod, xruSCovis brZanebiT farulad ganalages raketebi
kubaze, romelic aSS-ze iyo damiznebuli. aSS-s dazvervam es rom
aRmoaCina, prezidentma kenedim karibis zRva Cauketa da blokadaSi
moaqcia kuba. molaparakebebis Sedegad aSS-m TurqeTidan gaitana
raketebi, ssrk-m kubidan.

70
 vietnamis omi (1965-1975)

safrangeTis yofili kolonia vietnami, Jenevis saerTaSoriso

konferenciis gadawyvetilebiT orad gayves (me-17 paralelze); Crd.
vietnamSi xoSiminis komunisturi mTavroba, samxreT vietnamSi ngo din
diemis antikomunisturi mTavroba. ssrk-s da xoSi minis dafinansebiT
samx. vietnamSi Seiqmna vietkongi (vietnamis gaTavisuflebis fronti),
romelmac omi dauwyo antikomunistur mTavrobas. aSS-m jari Seiyvana
vietnamSi vietkongis winaaRmdeg. vietnamelTa partizanulma brZolebma
aSS aiZula jari gamoeyvana vietnamidan. vietnami gaerTianda xoSi minis
mmarTvelobiT.

avRaneTis omi (1979-89)

ssrk-s lideris, breJnevis brZanebiT ssrk-s jarebi Sevidnen
avRaneTSi da xelisuflebaSi dasves komunistur-aTeisturi mTavroba
“mojahedebma” “jihadi” (saRvTo omi) gamoucxades ssrk-s da aTeistur
mTavrobasac da daiwyes partizanuli brZolebi.
1989 w. ssrk-s axalma liderma gorbaCovma avRaneTidan jarebi
gamoiyvana. avRaneTis aTeisturi mTavrobac daemxo.

71
 9 marti da 9 aprili saqarTveloSi

1953 w. gardaicvala stalini da ssrk-s axalma liderma xruSCovma

gamoacxada “daTbobis politika” man daiwyo stalinis kritika da
Seamcira cenzura. 1956 wels kompartiis XX-e yrilobaze oficialurad
dagmes stalinis kulti (gamoasvenes mavzoleumidan). amis sapasuxod
saqarTveloSi daiwyo saprotestodemonstraciebi. zogadad, xruSCovis
politika antiqarTulad Sefasda, xruSCovis brZanebiT, sabWoTa jarebma
daarbies demonstrantebi, rasac didi msxverpli moyva.
1989 wlis aprilSi rusTavelze saqarTvelos damoukideblobis
moTxovniT mimdinareobda mitingebi. gorbaCovis brZanebiT, esec sabWoTa
jarebma daSales, iyo msxverpli.

ungreTi 1956 w.

budapeStSi, “varSavis paqti”-dan gamosvlis moTxovniT imarTeboda

aqciebi. aseve, iTxovdnen demokratiul arCevnebs. sabWoTa jarebma
daarbies demonstrantebi.

Cexoslovakia 1968 w.
(praRis gazafxuli)

praRaSic mravalaTasiani saprotesto gamosvlebi iyo, mimarTuli

komunisturi mTavrobis winaaRmdeg. es antisabWoTa aqciebic Zalis
gamoyenebiT daSales.

72
 helsinki 1975 w.

fineTis dedaqalaq helsinkSi 1975 w. Catarda “evropis uSiSroebis da

TanamSromlobis konferencia” (wlebis Semdeg, amis safuZvelze
Camoyalibda organizacia - “euTo”). konferenciam miiRo “helsinkis aqti”,
romelic iTvaliswinebda qveynebis sazRvrebis xelSeuxeblobas da
adamianis uflebebis da gamoxatvis Tavisuflebas. helsinkis SeTanxmebas
xeli ssrk-mac moawera (mas ufro sazRvrebis urRveoba xiblavda). ssrk-Si
mcxovreb disidentebs miecaT sityvis gamoxatvis ufleba (Tumca, Zalian
SezRudulad). ssrk-s ramdenime respublikaSi aseTma antisabWoTa tipebma
daafuZnes “helsinkis jgufebi”. saqarTveloSi “helsinkis jgufi” Seqmnes
z. gamsaxurdiam da m. kostavam.

“varSavis paqtis” da ssrk-s daSla

aSS-s prezidentma ronald reiganma ssrk-s uwoda “borotebis
imperia”. man gamoacxada axali SeiaraRebis – “varskvlavuri omebis”
programa (amiT is fiqrobda ssrk-s ekonomikis sabolood dangrevas, rac
qveyanas daSlida).
1985 w. ssrk-s kompartiis generaluri mdivani gaxda mixeil gorbaCovi
(SemdgomSi ssrk-s pirveli prezidenti da ukanasknelic). man gamoacxada
“perestroika” (gardaqmna). ssrk-Si daiwyo demokratiuli procesebi. aSS-s
da ssrk-s liderebi oficialur Sexvedrebs marTavdnen. reigan-gorbaCovis
Sexvedrebze ganixileboda birTvuli iaraRis Semcirebis sakiTxebi.
aRmosavleT evropis xalxebs saSualeba miecaT demokratiuli arCevnebi
CaetarebinaT. yvelgan Seicvala komunisturi mTavrobebi. gansakuTrebuli
avtoritetihqondaT polonel disidents lex valensas (“solidaroba”) da
Cex dissident vaclav havels (“qartia 77”), romlebic TavianTi qveynebis
axali liderebi gaxdnen. mxolod rumineTSi daiRvara sisxli, radgan
komunisti CauSesku ar Tmobda Zalauflebas, magram jari sabolood
xalxs miemxro; CauSesku daxvrites. germaniaSi daangries berlinis
kedeli da 1990 w. gdr da gfr gaerTianda. gorbaCov-buSis maltis
Sexvedraze (gemze) ”civi omi” dasrulda.
1991 w. oficialurad daiSala “varSavis paqti”.
1990 w. saqarTveloSi Catarda mravalpartiuli arCevnebi. gaimarjva
zviad gamsaxurdias blokma – “mrgvali magida – Tavisufali
saqarTvelo”. uzenaesi sabWos (parlamenti) Tavmjdomare gaxda z.
gamsaxurdia. 1991 w. 9 aprils (31 martis referendumis Sedegebis
safuZvelze) parlamentma gamoacxada saqarTvelos damoukidebloba.
1991 w. dekemberSi daiSala sabWoTa kavSiric.
1992 w. saqarTvelo gaeros wevri gaxda.
viswrafviT natosa da evrokavSirisaken.

73