ОБЛИКУВАЊЕ НА СТРАНИЦА НА ПУБЛИКАЦИЈА (ПРЕЛОМ)

Типографијата може да се спореди со архитектурата. Типографијата ги задоволува практичните

потреби (таа е утилитарна) исто како што е архитектурата, и нејзините напори никогаш не се
лишени од естетски намери, како што е случајот со архитектурата. Типографијата е вештина
што ја допира интелектуалната, како и визуелната сфера.

Печатениот производ пренесува информации, репродуцира мисли. Типографијата е вештина

за посредување, но исто така е и процес на оптимизација: она што го прави, се стреми да го
направи на најдобар начин. Како што говорникот, со изразување на своите мисли, му помага
мимиката и гестовите, така и на типографот, со репродукција на текстот, му помага говорот на
формата. Мисловната содржина на публикацијата е дадена со предлошката односно
ракописот. Затоа, активноста на типографот обично започнува со проучување на ракописот.

Формат

Под формат на хартија подразбираме големината и меѓусебниот однос (пропорција) на

страниците, за хартијата во табаци; за ролна хартија, "форматот" се одредува според ширината
на ролната.

Во минатото, форматите на хартија ги одредувале само производителите на хартија, така што

форматите значително се разликувале во нивните димензии и пропорции. Во повеќето
европски земји денес, се користат стандардни формати на хартија, кои исто така ги користи
нашата индустрија.

Стандардните страници со големина на хартија се нарекуваат како

1: √2

односно како страна на секој квадрат до дијагоналата на истиот квадрат. Постои

1: √2= √2 : 2

помалата страна (m) секогаш се однесува на поголемата (M) како поголема на двојно
помалата:

m: M = M: 2m

затоа, ако преполовиме еден или собереме два листови со стандарден формат, повторно ќе
добиеме еднакви размери.

Стандардните формати вклучуваат главен ред А и дополнителни редови B, C и D. Секој ред е

поделен на класи од 0 до 12, секој добиен со вкрстено делење на претходниот формат на
половина, така што површините на две соседни класи се третираат како 2 : 1. За ознаката на кој
било стандарден формат, доволно е да се наведе неговиот ред и класа (на пр. А4, B5).

Тесните формати (ленти), добиени со надолжна поделба на стандардни формати, се означени

со дел пред редот и класата (на пр. 1/2A4 - 105x297 mm).
Главниот ред е приоритет, изворен ред на стандардни формати на
хартија; се означува со буквата А. Прототипот бил формат со
површина од еден квадратен метар, чии страни биле избрани да го
исполнуваат условот 1: √2, т.е.

0,841 м Х 1,189 м = 1 м2

Редот А треба да се применува првенствено, односно секогаш кога

е можно без поголем отпад.

Дополнителниот ред B е наменет да го замени главниот ред А

доколку е потребно. Едната страна од излезниот формат е точно 1
m (B0 = 1000 x 1414 mm).

Дополнителните редови C и D претставуваат компромис помеѓу

двата претходни реда, така што редот C е поголем од А и помал од
B, додека редот D е уште помал од редот А; Дополнителни редови
C и D се користат главно во преработка на хартија и во
производство на амбалажа.

ФОРМАТ НА СТРАНИЦА
Мерлива, конкретно ограничена површина обично се нарекува формат. Стандардниот
формат на хартија е речиси секогаш правоаголен, што има значителни практични и технички
предности. Ако земеме предвид дека правоаголникот е вообичаен како формат во
сликарството и дека наидуваме на правоаголна површина во ликовната и применетата
уметност, а особено во архитектурата, тогаш можеме да заклучиме дека правоаголните
формати покрај практичните имаат некои естетски предности.

Форматите што ги среќаваме во типографијата се генерално правоаголни и издолжени.

Квадратните формати доаѓаат во одредени исклучителни случаи и се многу ретки. Од
правоаголни формати, многу е веројатно дека ќе се сретнеме со оние што се издолжени во
висина (вертикално); ние велиме дека тие се живи и елегантни, за разлика од форматите кои
се издолжени во ширина (хоризонтално) и сугерираат смиреност, спокојство и сигурност. Ние,
исто така, ги нарекуваме вертикални формати исправени или надолжни, а хоризонтални
формати легнати или попречни.
Книгата обично е издолжена по висина, а кога ќе се отвори е издолжена во ширина. Се вели
дека книгите што се издолжени во ширина се со формат на албум, а тоа понекогаш се нарекува
италијански (Питалиен); таков формат е вообичаен за училишните цртанки, нотни тетратки и
сл. Ако книгата е квадратен формат, тогаш најверојатно станува збор за детска сликовница,
збирка песни или изложбен каталог.

Оптичка средина

Центарот на која било правоаголна површина лесно ќе се одреди ако нацртаме две
дијагонали: на нивниот пресек е геометрискиот центар. Меѓутоа, таков точен центар за
човечкото око е премногу низок. Тој центар што окото го доживува како правилен, е нешто над
вистинскиот, геометриски центар; тоа е оптичка средина. Со цел да се избегнат
недоразбирања, оптичката средина понекогаш се зема многу над геометрискиот центар (ова е
таканаречената хиперкорекција). Оптичката средина е важен концепт во секоја графичка
активност.

Тежиште или доминанта

По правило, секој типографска композиција има свој оптички фокус или доминанта. Тоа е или
најважниот дел од текстот или некој графички елемент што служи за привлекување внимание .
Ако утврдивме (или е веќе утврдено) што ќе биде и каде ќе биде тежиштето, тогаш повеќе од
половина од работата е веќе завршена. Сите други, помалку важни елементи се подредени на
тежиштето.

Првата задача на типографијата е во расчленување и рангирање (типографска хиерархија).

Треба да се направи јасна разлика помеѓу она што е поважно и она што е помалку важно или
секундарно. При валоризирање (оценување) на одделни делови од текстот, ќе биде добро ако
се задоволиме со три или најмногу четири нивоа. Секоја натрупување на ефекти само ја
намалува прегледноста и го отежнува снаоѓањето.

Симетрија или асиметрија

Секоја шема за дизајн се заснова на конструктивна оска, односно имагинарна линија на која
се покоруваат сите елементи на композицијата. Симетричниот дизајн ја почитува централната
оска - вертикалната насока што минува низ геометрискиот центар на површината.
Асиметричното обликување се покорува на поместена (децентрализирана), најчесто лева или
десна оска, односно, во краен случај, не почитува ниту една оска.

Во човечката природа е да се обидува во се да најде внатрешна логичка врска или некој

подлабок закон што се грижи за создавање ред и не дозволува хаос. Имагинарната визуелна
оска има корисен ефект врз набудувачот (читателот), бидејќи служи како поддршка во
снаоѓањето. Централната оска ја дели површината на две еднакви половини; симетријата
сугерира статичност, сигурност, но и одредена монотонија. Децентрализираната оска ја дели
површината на нееднакви делови; асиметријата сугерира динамика и движење.

Ако ја прифативме симетријата како основна обликовна шема, тогаш центарот на гравитација
на композицијата најверојатно ќе се најде во оптичкиот медиум. И симетричното и
асиметричното обликување не треба да се мешаат; многу пологично е дека усвоената шема за
дизајн доследно се спроведува до крај без никаков компромис.

Правило на златен рез

Златен рез го нарекуваме она правило кое кое го одредува взаемниот однос (пропорцијата) на
две или повеќе големини врз основа на равенката:

m:M=M:(m+M) каде:

m- минор-помала величина

M-мајор-поголема величина

Со зборови ова правило гласи: односот меѓу помалата и поголемата величина се

определува еднакво како односот меѓу поголемата величина и помалата и поголемата заедно.

1:1,618 приближно 2:3

Размерот на златниот пресек е изразен во Фибоначиевата низа: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55...
Секој следен број е еднаков на збирот од претходните два броја.

2:3=3:5=5:8=8:13=13:21...

Ова правило може да се добие со линеарна конструкција. Така, за да се

подели одредена должина (А ‒ Б) на два нееднакви размера по правилото на
златен рез, т.е. на големините минор и мајор, потребно е таа должина да се
преполови и нејзината должина да се пренесе под прав агол во десно или во
лево. На тој начин ќе добиеме точка Ц која се соединува со точката Б.
Должината А ‒ Ц се пренесува од точката Ц на должината Ц ‒ Б и на тој начин
се добива нова точка А1. Од точката Б со шестар ja пренесуваме должината
БА1 на должината АБ. На тој начин таа должина е поделена во правилен
однос на должината мајор (Б ‒ Д) и на должината минор (Д ‒ А). Ако ги
пренесеме тие должини во конструкцискиот цртеж, на површината ќе
добиеме многу убав размер или сооднос. Со повлечена дијагонала на овие
површини се добиваат мноштво на цврсти точки од кои можеме да
повлечеме хоризонтални и вертикални линии, а со тоа се добиваат поголеми
и помали формати кои подлежат на правилото на златен рез.

Стручната литература го препорачува правилото за златниот сооднос како помошно средство

при одредување на пропорциите при изборот на писмовните големини на, должини на
редовите, површина на слогот, рабовите, растојанијата и итн. За денешниот вкус, пропорциите
на златниот сооднос се нешто премногу издолжени. Покрај тоа, стандардните формати на
хартија значително отстапуваат од златниот сооднос (707: 1000 и 618: 1000).