Wizja historii w MP

Wierna rzeka – Żeromski

Powieść powstała w 1912 roku w 50-tą rocznicę wybuchu powstania styczniowego,

podczas gwałtownych polemik ideologicznych o przyszłą drogę polityczną Polski. "Wierna
rzeka" została napisana na podstawie opowiadań o powstaniu styczniowych, jakie słyszał
Żeromski.
Autor odtworzył wiele szczegółów z walk powstańczych na kielecczyźnie, na przykład z
bitwy pod Małogoszczem (24 luty 1863 r.).
Żeromski nadał podtytuł "klechda domowa" podkreślając związek o "Wiernej rzeki" z
rodzinnymi doświadczeniami i tradycjami.

Zwrot Żeromskiego ku tematyce historycznej związany jest z przeżywaniem wydarzeń

rewolucji 1905r. Ruch rewolucyjny traktował jako narodowowyzwoleńczy.
 Opowieść o polskim losie na podstawie biografii: Brynickiej, Huberta Olbromskiego
(syn tego z Popiołów), Odrowąża
 Postacie symbolizują różne problemy: oddział powstańców (przygnębienie i
zwątpienie), Wiesnicyn (stosunek rosyjskich liberałów do powstania), ojciec Salomei
(ofiarność, heroizm)
 Wyprawa Salomei po lekarza – niechętny stosunek części społeczeństwa do powstania
 Poglądy Wolbromskiego są przemyśleniami nad historią Polski „leżącej pomiędzy
dwoma młyńskimi kamieniami” ( chodzi o Niemcy i Rosję
 Brak poparcia ze strony chłopów – łapią i wydają powstańców, liczą na zysk
 Brutalność wojsk rosyjskich – dobijanie rannych, tortury, kradzieże
 Wszyscy z powstania wychodzą okaleczeni a kraj zrujnowany

Wyzwolenie - Wyspiański

Wyzwolenie:
 - wyzwolenie Polski z niewoli politycznej
- wyzwolenie narodu z bezwładu ducha i woli
- wyzwolenie sztuki
- wyzwolenie poety

Żeby wyzwolenie Polski doszło do skutku, naród musi się wyzwolić ze stanu inercji woli i
umysłu, aby dokonała się rewolucja świadomości współczesnych. Misji tej podejmuje się
Konrad, który ma stoczyć walkę o dusze i umysły Polaków. Jednak to nie takie proste, bo
właśnie ze strony sztuki czyha na Konrada niebezpieczeństwo, ponieważ czeka ona na
wyzwolenie z kłamstwa.
Akt pierwszy przedstawia panoramę współczesności, Polskę wypędzoną z życia, wegetującą
w cieniu ruin i grobów przeszłości, rozpamiętującą anachroniczne i zwodnicze nauki swoich
duchowych przewodników. Pod koniec aktu pojawia się spiżowa postać, jeszcze niema i nie
rozpoznana. W drugim akcie ważną rolę otrzymują Maski. W komentarzu Wyspiańskiego
przeczytać można, że nie chodzi o alegorie i personifikacje, lecz o ludzi. Ludzi zakłamanych,
którzy tłumią własną myśl, którzy skryli się pod maską poglądów obiegowych. Ta rozprawa
Konrada z Maskami, tzw. wielki monolog, zawiera pełną wypowiedź do narodu Konrada-
Pięć pierwszych scen widowiska ukazuje ogólną sytuację narodu: społeczeństwo, polityka,
Kościół.
1. Karmazyn – Hołysz: społeczeństwo
2. Prezes – Przodownik: polityka
3. Kaznodzieja – Prymas: Kościół
tylko Karmazyn i Hołysz są zgodni i przeciwstawieni grupie chłopów
pozostali grają swoje role jako przywódcy zgodnych z nimi chórów
Karmazyn i Hołysz pojawiają się, bo w Galicji był zwyczaj ubierania się w narodowe
stroje, jeśli była duża okazja dają świadectwo, że czasy saskie trwają nadal (zachowano
dziedzictwo wad: bezmyślność,
nieróbstwo, pycha, przekonanie, że Polska to oni) – za ich plecami milczące chłopstwo (ale
chłopi trzymają za ich plecami kosy, jest po 1846 r.)
część druga dokonuje się z udziałem Geniusza (ducha narodu); wszyscy decydują się na
najlepsze na co ich stać: Karmazyn i Hołysz na „wielki czyn” braterstwa z chłopami
(przekazując im dziedzictwo swoich wad)
synteza polityczna ugodowcy-stańczycy (Prezes) vs. patrioci-demokraci (Przodownik z
Chórem)
zanim stańczycy napisali do Franciszka Józefa Przy Tobie, Najjaśniejszy Panie, stoimy i
stać chcemy, byli w większości za powstaniem – Prezes mówi o młodzieńczych dniach ich, że
cechowały ich sądy porywcze
podawali się potem za straż ogniową do gaszenia narodowych zapałów, obawiając się
nowej klęski, ale i utraty władzy
mowa Prezesa to nie tylko charakterystyka stańczyków, ale i satyryczny ekstrakt orientacji
ugodowej we wszystkich trzech zaborach – patriotyzm schowany w sercu na wieczystą
tajemnicę, wyrzeczenie się pamięci dni młodzieńczych, czujność wobec sądów porywczych,
postawa powolnych biegowi zdarzeń
oponentami lojalistów są demokraci (początkowo mieli program ogólnopolski, potem
chcieli zmienić Galicję w Piemont polski, potem romantycznie wierzyli w akcję
międzynarodową, potem już tylko krzewili wiarę w niepodległość, bez myśli politycznej) –
nie mają funduszy, by stać się ważną opozycją, podobnie jak stańczycy boją się proletariatu
miejskiego i wsi
Wyspiański streszcza opozycję demokratów w dwóch słowach: braterstwo i Polska
demokraci to też każda inna frazeologia patriotyczna bez programu działania
Kościół to Kościół wiernych i władzy: (Kaznodzieja: Do góry bracia, do góry!; Prymas: Na
kolana!)
kazanie Kaznodziei to model religijno-patriotycznej egzaltacji czasów niewoli – połączenie
wiary w Boga i w Polskę (Bóg da nagrodę za cierpienia)
Kościół władzy żąda bezwzględnej uległości, Prymas powtarza słowa Papieża z Kordiana:
Niechaj w postawie wytrwają: / niech wierzą i niech czekają (Niech się Polaki modlą, czczą
cara i wierzą) – Polacy mają oddać siły wojującemu Kościołowi, który walczy z twierdzy
Św. Anioła z niewiernymi (~ Nie-Boska Komedia i Św. Trójca)
w drugiej części Kaznodzieja i Prymas dokonują rachunku sumienia – Kaznodzieja szuka
wsparcia u słuchaczy, wątpi razem z wiernymi; Prymas wyznaje przed nimi swą winę

Znalazłem tyle na ten temat, jest to streszczenie części wstępu z BN. próbowałem nawet to
przeczytać, jednak to było ponad moje siły.
Róża – Żeromski

Żeromski w utworze stara się zająć stanowisko wobec sprzecznych poglądów na sens i
celowość rewolucji 1905 roku oraz kreśli własną wizję rozwiązania problemów społecznych
i politycznych w Polsce na początku XX wieku. Róża była próbą bilansu, oceny i diagnozy
społeczeństwa polskiego po przegranej rewolucji polskiej r. 1905.

 Aktywna działalność lewicy - w Prologu padają nazwiska straconych: Stefana Okrzei

i Józefa Mareckiego – Montwiłła. W Sprawie drugiej Czarowic przypomina jeszcze
raz śmierć Okrzei, a ponadto śmierć Henryka Barona i Pawła Izdebskiego
 Wiec robotników - Łódź była centralnym ośrodkiem rewolucyjnym w Królestwie
Wiec odbywa się po ogłoszeniu w Łodzi w końcu 1906r. wielkiego lokautu.
Fabrykanci, pozbawiając ludzi pracy, dążyli pod osłoną karabinów do ostatecznego
stłumienia dążeń rewolucyjnych, do odebrania robotnikom wcześniej wywalczonych
praw. Przemówienia wygłaszane na wiecu dają wyraz nastrojom wywołanym tą
sytuacją i są przeglądem postaw, jakie zarysowały się w społeczeństwie u schyłku
rewolucji.
 Zamachy na oficjeli rosyjskich - w Sprawie drugiej w scenie śledztwa padają
oskarżenia o akty terrorystyczne
 Ścieranie się internacjonalistów (Zagozda) , narodowców i anarchistów (na wiecu)
 Pokazywanie obrazów Artura Grottgera dotyczących powstania styczniowego –
próba jednoczenia chłopów z inteligencją; Bożycze podmienia obrazy na ukazujące
negatywne poczynania chłopów , aby nie budować więzi na kłamstwie (przeważnie
chłopi byli przeciwni powstaniu).
 Scena balu – społeczeństwo nie jest zainteresowane ani przeszłością ani
współczesnością (gwiżdżą na mundury); interesuje ich tylko zabawa, laski, tequila; na
tematy polityczne nie rozmawiają

Popioły – Żeromski
 Zestawia bohaterską legendę z brutalną rzeczywistością wojen napoleońskich
 Patriotyzm Polaków został wykorzystany do innych celów; pomimo walki nie mają z
niej korzyści
 Walka z innymi narodami – zabieranie im niepodległości (Haiti, Hiszpania)
 Liczne grabieże (przykład – Wenecja); śmierć niewinnych (Hiszpania)
 Wojna wyzwala bohaterstwo, ale też okrucieństwo i spustoszenie moralne
 Brak tu apoteozowania wojny i postaci biorących w niej udział (nie to co u
Sienkiewicza)