www.ketabfarsi.

ir
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  3‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وا ﺪ ﻦ و روان ﻨﺎ ﯽ‬
‫ﻮدک و ﻮ ﻮان‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﻣﺆﻟﻒ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪ ا‪ ...‬ﺷـﻴﺮاﻧﻲ » ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ « ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            4             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬

‫واﻟﺪﻳﻦ و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك وﻧﻮﺟﻮان‬

‫ﻣﺆﻟﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪ ا‪ ...‬ﺷﻴﺮاﻧﻲ‬
‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻣﺪاد ﺳﻔﻴﺪ‬
‫ﺷﺎﺑﻚ‪:‬‬
‫ﺗﻴﺮاژ‪ 1000 :‬ﺟﻠﺪ‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬اول ‪1388‬‬
‫ﭼﺎپ‪ :‬ﻛﻤﺎﻟﻲ ﻧﮋاد‬
‫ﺻﺤﺎﻓﻲ‪ :‬ﺑﺎﺑﻚ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‪:‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  5‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟـﻮان ﺗـﺎ ﻛﻨـﻮن اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﻔﻴـﺪ و ﻛﺘـﺎب ﻫـﺎي زﻳـﺎدي ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﺗﺎﻟﻴﻒ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﺴـﺘﺮدﮔﻲ اﺑﻌـﺎد وﺟـﻮدي اﻧﺴـﺎن از ﻳـﻚ ﺳـﻮء و ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺟﺪﻳﺪي را در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﭘﺮورش ﻛﻮدﻛﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﻌﻨـﻲ آﻳﻨـﺪه ﺳـﺎزان ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮان ﻋـﺎﻟﻲ رﺗﺒـﻪ ﻛﺸـﻮر ‪ ،‬داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫وﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ‪ ،‬ﻧﻮاﺑﻎ وﻣﺨﺘﺮﻋﻴﻦ و ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮان آﻳﻨﺪه ﻛﺸﻮرﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣـﺮدان ﺑـﺰرگ‬
‫آﻳﻨﺪه واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﻣﺰ و رﻣﻮز ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و رواﻧـﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ ﻓﺮزﻧـﺪان و ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ رﺷـﺪ‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ورواﻧﻲ آن ﻫﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺗﺮﺑﻴﺖ و آﻣﺎده ﺳـﺎزي ﻧﺴـﻞ آﻳﻨـﺪه ﺑﻬﺘـﺮ ﻣﻮﻓـﻖ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﻲ دارد واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﺘﺮم را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و اﺻـﻮل‬
‫آﺷﻨﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻮدك در ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﺸـﻜﻼت ﺟﺴـﻤﻲ و‬
‫ﻳﺎ رواﻧﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدد؛ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و درﻣﺎن اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺎس در‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ رﺷﺪ در زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي ﺟﺴـﻤﻲ ورواﻧـﻲ وﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ در رﺷﺪ ﻛﻮدك ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ دوم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ )اﻋـﻢ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ژﻧﺘﻴﻜﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ( ﻣﻄﺮح و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درزﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﺎوره ژﻧﻴﺘﻚ و ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ‬
‫ﻋﻨﻮان ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﻣﺒﺎﺣـﺚ را ﺑـﺎ رﺷـﺪ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك از ﺑﺪو ﺗﻮﻟـﺪ ﺗـﺎ‬
‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﺳﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﭘـﻨﺠﻢ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨـﺶ ﻫـﺎي ﻛﺘـﺎب ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار داده‬
‫اﺳﺖ؛ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ اﺧﺘﻼﻻت ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﻣﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣﺨﺘﺼـﺮ و‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻔﻴـﺪي را در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻛـﻮدك آزاري‪،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ‬
‫ﻛﻮدك در ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﺋﻲ ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻗﻬﺮ وﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛـﻮدك ﺑـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﭘﺮورش آن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﻮش ﺑﺎ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻧﻴﺰ در ﻓﺼﻞ ﻫﻔـﺘﻢ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪                                                                            6             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﻜﺎت ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ اﺳﻼم و ﺣﻘـﻮق ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﺮ واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫اﺷﺎره دارد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻣﺒﺎﺣﺚ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ و رﺳﺎﻧﻪ اي ﺟﺪﻳﺪ از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬راﻳﺎﻧـﻪ ‪ ،‬اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ ‪،‬‬
‫و ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد و ﺧﻄﺮات آن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼـﻞ دﻫـﻢ ﺑـﺎ ﻣﺒـﺎﺣﺜﻲ ﻧﺴـﺒﺘﺎً‬
‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ ﺑﻪ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ )ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻠﻮغ‪،‬‬
‫اﻧﻮاع ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺴﻤﻲ ورواﻧﻲ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳـﺖ‪ ،‬دارو دﺳـﺘﻪ ﻫـﺎ ‪ ،‬دروﻏﮕـﻮﻳﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‪ ،‬اﻋﺘﻴﺎد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛﺎذب ( اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﺧﻮدﺑﺎوري ‪ ،‬و ﺣﻴﻄﻪ ﻫﺎي ﻋﺰت ﻧﻔـﺲ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ ﺑﺎزي و ﺗﻌﺎرﻳﻒ آن ‪ ،‬ﻓﻮاﻳﺪ ﺑﺎزي و ﻧﻘﺶ ﺑـﺎزي در ﺧﻼﻗﻴـﺖ ‪ ،‬ﭘـﺮورش‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﻲ ‪ ...‬و در ﭘﺎﻳﺎن اﻧﻮاع ﺑﺎزي را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ از زﺧﻤﺎت ﻛﻠﻴﻪ ﻋﺰﻳﺰاﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ راه ﻣﺸﻮق ﺑﻨﺪه ﺑﻮده و ﻣـﺮا در اﻳـﻦ راه ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻧﺠﻴﻤﻲ ﻣﺘﺨﺼﺺ اﻋﺼﺎب و روان ‪،‬‬
‫و ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﻣﻬﺪوي ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮزادان ﻛﻪ زﺣﻤـﺖ ﺑـﺎزﻧﮕﺮي و ﺗﺼـﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب را ﺑﻌﻬﺪه داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ از ﺟﻨـﺎب آﻗـﺎي ﻧﻘﻴـﻪ ﻣـﺪﻳﺮ اﻧﺘﺸـﺎرات ﻣـﺪاد ﺳـﻔﻴﺪ و از‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ و ﻓﻨﺎوري ﻛﻤﺎل ﺗﺸﻜﺮ را دارم‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘـﺮ ﺳـﻴﺪ‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﺮي ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي اﺻﻼﺣﻴﺸﺎن ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻀﺎﻋﺖ اﻧﺪك ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻗﻄﻌﺎً‬
‫اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ را در اراﺋﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧـﺐ‪ ،‬از ﻛﻠﻴـﻪ اﺳـﺎﺗﻴﺪ و‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ارﺟﻤﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻢ وﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫـﺎي ﻛﺘـﺎب ﭘـﻮزش‬
‫ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ ‪ ،‬و اﺳﺘﺪﻋﺎ دارم از ﻧﻈﺮات ارﺷﺎدي و اﺻﻼﺣﻲ ارزﺷـﻤﻨﺪ ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ ارﺳـﺎل آن ﺑـﻪ ﭘﺴـﺖ‬

‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﺮ را ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ‪AB_2LA @ YAHOO.COM‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﺷﻴﺮاﻧﻲ ‪ ،‬آذر ﻣﺎه ‪1388‬‬

‫ﻧﻮﺟﻮان‪  7                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫‪                   ‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪19 ..........................................................................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﻓﺼﻞ اول ‪ ،‬رﺷﺪ ﻛﻮدك ‪21 ..........................................................................................................‬‬

‫‪ ‬اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ رﺷﺪ ‪23 ......................................................................................................................‬‬

‫‪ .1 ‬رﺷﺪ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪاي و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ‪23 ........................................................................................‬‬

‫‪ .2‬رﺷﺪ داراي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ ‪25 ..................................................................................‬‬

‫‪ .3‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي در رﺷﺪ ‪27 ........................................................................................................‬‬

‫‪   ‬ﻧﻜﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي در ﺑﺎره ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي ‪29 ....................................................................................‬‬

‫‪ .4‬رﺷﺪ داراي اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ‪30 .......................................................................‬‬

‫رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ ‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ ‪31 ...............................................................................................................‬‬

‫‪ ‬رﺷﺪ رواﻧﻲ ‪32 ...................................................................................................................................‬‬

‫‪ .5  ‬دوره ﻫﺎي ﺣﺴﺎس رﺷﺪ ‪34 ............................................................................................................‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در رﺷﺪ ‪36 .....................................................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﺗﻮارث ‪37 ........................................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺤﻴﻂ ‪39 ..........................................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪41 .....................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي ‪42 ................................................................................................‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪43 .................................................................................................................‬‬

‫رواﺑﻂ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ‪48 ..............................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در رﺷﺪ ‪51 ................................................................................‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ‪53 ....................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            8             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬اﻟﻒ ( ﻋﻮاﻣﻞ ژﻧﺘﻴﻜﻲ و ﺗﻮارث ‪54 ....................................................................................................‬‬

‫ب( ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ‪61 ......................................................................................................................‬‬

‫ج( ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از زاﻳﻤﺎن ‪71 .....................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ژﻧﺘﻴﻚ ‪76 .........................................................................................................................‬‬

‫ﺣﺎﻻت ارﺛﻲ ‪77 ................................................................................................................................‬‬

‫ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ ‪77 .........................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻚ ‪78 ............................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻧﻮزاد ‪79 .........................................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎ ‪79 ...................................................................................................................................‬‬

‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ‪81 ...........................................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ،‬رﺷﺪ از دﻳﮕﺎه اﺳﻼم ‪85 ...............................................................................‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪87 .......................................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪91 ...........................................................................................‬‬

‫‪ .1‬رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻄﺮت ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ‪91 ..............................................................‬‬

‫‪ ‬ﻓﻄﺮت ﭼﻴﺴﺖ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آن ﻛﺪام اﺳﺖ ‪92 .................................................................................‬‬

‫‪ .2‬ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ )ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ( و ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ در رﺷﺪ ‪93 ..........................................................................‬‬

‫‪ .3 ‬ﻧﻘﺶ ﺧﺎﻧﻮاده از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪94 ..................................................................................................‬‬

‫‪ .4‬ﺗﻮﺟﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي در رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻓﺮاد ‪96 ............................................................‬‬

‫ﻫﺪف رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪99 .........................................................................................................‬‬

‫‪ ‬رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪100 ....................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  9‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك ‪107 ...........................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮد ك از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪109 ......................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ اول زﻧﺪﮔﻲ ‪109 ............................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ دوم زﻧﺪﮔﻲ ‪109 ...........................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك درﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ ﺳﻮم زﻧﺪﮔﻲ ‪110 ...........................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ ﭼﻬﺎرم زﻧﺪﮔﻲ ‪110 ......................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ‪ 2‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪111 ..............................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ زﻧﺪﮔﻲ ‪112 ................................................................................‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دوره ‪113 ..................................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﮕﻲ زﻧﺪﮔﻲ ‪114 .............................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﭘﻨﭻ ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪115 ............................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪116 ..........................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪118 ..........................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪118 .........................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪119 ...............................................................................................‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ده ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪120 ..............................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدﻛﻲ ‪121 ...............................................................................‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدﻛﻲ ‪123 ..............................................................................................‬‬

‫درﻣﺎن اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدﻛﻲ ‪124 ............................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ‪124 ...........................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﻧﻘﺺ‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ ‪128 ..................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪                                                                            10             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺧﺘﻼﻻت اﺿﻄﺮاﺑﻲ ‪129 ....................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ اﺿﻄﺮاب ‪130 .............................................................................................................................‬‬

‫ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ در اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﺿﻄﺮاب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪132 .............................................................................‬‬

‫‪ -1‬اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﻣﻨﺘﺸﺮ ‪134 ..........................................................................................................‬‬

‫‪ -2‬اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﺟﺪاﻳﻲ ‪135 ........................................................................................................‬‬

‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺮاﺳﻲ ‪136 ...........................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﻲ ‪137 .........................................................................................................................‬‬

‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ درﻛﻮدﻛﺎن وﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪138 .................................................................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ اﻓﺴﺮﮔﻲ ‪139 ..............................................................................................................................‬‬

‫ﺳﻴﺮاﻓﺴﺮدﮔﻲ ‪139 ..............................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻼﻳﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪140 ...................................................................................................‬‬

‫درﻣﺎن اﻓﺴﺮدﮔﻲ ‪140 .........................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﻳﺎدﮔﻴﺮي ‪141 .....................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻐﺬﻳﻪ ‪143 ..........................................................................................................................‬‬

‫ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻋﺼﺒﻲ ‪143 ......................................................................................................................‬‬

‫ﭘﺮاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ رواﻧﻲ ‪145 .........................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪146 ....................................................................................................................‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ‪146 .........................................................................................‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻨﺪآﻣﻮز ‪146 ......................................................................................................................‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮ ‪147 .....................................................................................‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﺬي ‪148 ........................................................................................‬‬

 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  11‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻳﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﻛﺎﻣﻞ ‪148 ...............................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪149 ............................................................................................................‬‬

‫اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬درﻣﺎن وآﻣﻮزش ‪152 ............................................................................................................‬‬

‫ﻣﺪاﺧﻼت آﻣﻮزﺷﻲ ‪153 ....................................................................................................................‬‬

‫داروﻫﺎ ‪153 .......................................................................................................................................‬‬

‫اوﺗﻴﺴﻢ ‪154 .......................................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻴﻚ ‪157 ..........................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻠﺖ ﺗﻮرت ﭼﻴﺴﺖ ‪158 ....................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ‪158 .........................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ‪159 ................................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ‪160 ...........................................................................................................................‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﮔﻔﺘﺎري و زﺑﺎن ‪161 ...............................................................................................................‬‬

‫ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي ‪163 ..................................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي ‪163 ...........................................................................................................................‬‬

‫ﺻﺪﻣﺎت ﺷﺪﻳﺪ وارده ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ‪163 ................................................................................................‬‬

‫ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻫﺎ ‪164 ...............................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ‪164 .................................................................................................................................‬‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ‪165 ..............................................................................................................‬‬

‫ﺣﻤﻼﻻت ﺻﺮﻋﻲ و ﺗﺸﻨﺠﻲ ‪165 ........................................................................................................‬‬

‫ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﺑﻌﺪ ازﺗﺮوﻣﺎ ‪166 ........................................................................................................‬‬

‫ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺐ ‪167 ......................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪                                                                            12             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺎﻛﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ وﻣﻴﻜﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ ‪167 .........................................................................................................‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت ﺷﺎﻳﻊ ارﺗﻮﭘﺪي اﻃﻔﺎل ‪168 ....................................................................................................‬‬

‫راه رﻓﺘﻦ ‪168 .....................................................................................................................................‬‬

‫اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ‪169 ...............................................................................................................................‬‬

‫ﭘﺎﻫﺎي ﻛﻤﺎﻧﻲ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ‪169 ..........................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻮدﻛﺎن ‪171 ................................................................................‬‬

‫ﻛﻮدك آزاري ‪173 ...........................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻮدك در ﺧﺎﻧﻪ ‪175 .....................................................................................................‬‬

‫ﺑﺮاي واﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻏﻞ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﭼﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺿﺮوري اﺳﺖ ‪182 .............................‬‬

‫آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ را ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ درﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ ‪185 ............................‬‬

‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻛﻮدك ‪186 ....................................................................................................................‬‬

‫ﻗﻬﺮ وﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ ‪187 ..........................................................................................................................‬‬

‫ﭼﺴﺒﻴﺪن ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ‪188 ......................................................................................................................‬‬

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ ‪189 ...................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻨﺒﻴﻪ ‪191 ...........................................................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ ‪201 ...............................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﺧﻼﻗﻴﺖ وﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﭘﺮورش آن ‪203 .................................................................................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي ﺧﻼﻗﻴﺖ ‪204 ..................................................................................................................‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ‪205 ...........................................................................................................................‬‬

‫ﻫﻮش وﺧﻼﻗﻴﺖ ‪207 ..........................................................................................................................‬‬

‫ﺷﻴﻮه ﻫﺎي آﻣﻮزش ﺧﻼﻗﻴﺖ ‪213 ........................................................................................................‬‬

 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  13‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ ‪ ،‬ﻧﻜﺎت ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ اﺳﻼم ‪229 ...............................................................................‬‬

‫‪ ‬ﺣﻘﻮق ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻣﻞ ‪231..............................................................................‬‬

‫‪ ‬ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻛﻮدك ‪232 .....................................................................................................‬‬

‫‪ ‬اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ ‪232 ...........................................................................................................‬‬

‫ﻋﺪم اﻓﺮاط و رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ‪232 ....................................................................................‬‬

‫ﻧﺎم ﮔﺬاري ‪233 ..............................................................................................................‬‬

‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ‪233 ...................................................................................................‬‬

‫ﺳﻼم ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ‪234 ...........................................................................................‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﺠﺎﻟﺲ ‪234 ...................................................................................‬‬

‫ﺑﻬﺎ دادن ﺑﻪ ﻟﻮازم ﺑﺎزي و وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻮدﻛﺎن ‪234 .................................................................‬‬

‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن ﻛﻮدك ‪235 .......................................................................................‬‬

‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪235 .....................................................................‬‬

‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور ‪236 ..............................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدن ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪236 ......................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮراﻳﺎﻧﻪ ‪ ،‬اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ و ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪237 ......................‬‬

‫‪ ‬ﺗﺄﺛﻴﺮات راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪239 ........................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺟﺬاﺑﻴﺖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ‪240 .............................................................................................‬‬

‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ )ﻣﺎﻫﻴﺖ رﺳﺎﻧﻪ ‪ -‬اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل( ‪241 ................‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ) ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺴﻤﻲ‪ ،‬ﺻﺪﻣﺎت ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﻜﻠﺘﻲ و‪242 ............. ( ...‬‬

‫اﺛﺮ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﺮ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪245 .........................................................................‬‬

‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ و ﺧﺎﻧﻮاده ‪245 ....................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            14             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬اﻋﺘﻴﺎد اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ‪246 ....................................................................................................‬‬

‫ﺑﺎزي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي ‪247 ......................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪250 ...............................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ ‪ ،‬دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪259 ......................................................................................‬‬

‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ ‪261 ..............................................................................................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪261 .........................................................................................................................‬‬

‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ دوران ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪261 ..............................................................................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻠﻮغ ‪262 ...............................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺷﺮوع ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ‪262 ....................................................................................................‬‬

‫ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ ‪263 ................................................................................................................................‬‬

‫رﺷﺪ ﺑﺪن ‪263 ....................................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪن ‪264 .................................................................................................................................‬‬

‫رﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ در دﺧﺘﺮﻫﺎ ‪264 .............................................................................................................‬‬

‫رﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ در ﭘﺴﺮﻫﺎ ‪265 ...............................................................................................................‬‬

‫ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ ‪265 .................................................................................................................................‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت وﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ ‪266 .....................................................................................‬‬

‫ﺑﻠﻮغ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪269 ............................................................................................................................‬‬

‫ﺑﻠﻮغ ﻓﻜﺮي ) ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ( ‪271 ...............................................................................................................‬‬

‫رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ‪273 ..............................................................................................................................‬‬

‫ﻧﮕﺮش اﺳﻼم ﺑﻪ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ‪275 ......................................................................................................‬‬

‫ﺑﻠﻮغ اﻗﺘﺼﺎدي ‪277 .............................................................................................................................‬‬

‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪   15                                                                              ‬‬

‫ﺑﻠﻮغ ﺷﺮﻋﻲ ‪277 ................................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن وﺟﻮاﻧﺎن ‪278 .................................................................................................‬‬

‫اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ‪280 ...............................................................................................................‬‬

‫وﻇﺎﻳﻒ ﺧﺎﻧﻮاده ‪280 ..........................................................................................................................‬‬

‫وﻇﺎﻳﻒ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ‪283 ..........................................................................................................‬‬

‫وﻇﺎﻳﻒ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪284 ........................................................................................................................‬‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ‪285 ........................................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ‪287 ..............................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺮاﺛﺮ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﭼﻪ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ‪288 ......................................................................‬‬

‫اﻧﻮاع ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪289 ..........................................................................................................‬‬

‫اﺟﺰاء ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻫﻮﻳﺖ ‪289 .........................................................................................................‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ ‪290 .............................................................................................‬‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ‪291 ......................................................................................................................‬‬

‫رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻻن ‪292 ......................................................................................................................‬‬

‫دار و دﺳﺘﻪ ﻫﺎ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺎ ‪294 .........................................................................................................‬‬

‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ‪294 ................................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺰﻫﻜﺎري ‪301 ...................................................................................................................................‬‬

‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ‪305 ................................................................................................................................‬‬

‫اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ‪315 ....................................................................................................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻋﺘﻴﺎد ‪315 .............................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ‪316 .........................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            16             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ‪317 .........................................................................................................‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد ‪318 ....................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻮارض اﻋﺘﻴﺎد ‪322 ............................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪324 .....................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻓﺮار از ﻣﺪرﺳﻪ ‪326 .....................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪328 .............................................................................................................................‬‬

‫دﻳﻦ و ﻧﻮﺟﻮان ‪329 ............................................................................................................................‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ‪330 .............................................................................................................................‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ‪338 ....................................................................................................‬‬

‫ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛﺎذب ‪339 ......................................................................................................................‬‬

‫‪    ‬ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ ‪ ،‬ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ‪347 .......................................................................................‬‬

‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ واﻫﻤﻴﺖ آن درﻛﻮدﻛﺎن ‪349 .............................................................................................‬‬

‫ﺧﻮد ﺑﺎوري ‪350 ................................................................................................................................‬‬

‫‪ ‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ واﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ‪351 ........................................................................................................‬‬

‫ﺣﻴﻄﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ‪355 ...................................................................................................‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ ‪356 ...................................................................‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ‪357 .................................................................‬‬

‫‪  ‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ‪361 ............................................................................................................................‬‬

‫‪ ‬اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﭼﻴﺴﺖ ‪363 ....................................................................................................................‬‬

‫واﻟﺪﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪  368 ....................................................................................‬‬

‫اﺑﺰار ﻗﺪرت واﻟﺪﻳﻦ ‪368 .....................................................................................................................‬‬

 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  17‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪369 .................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ ‪ ،‬ﺑﺎزي و ﻧﻘﺶ آن در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻮدك ‪373 .............................‬‬

‫ﺑﺎزي ﻛﻮدك ‪375 .............................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺎزي ودﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺑﺎره آن ‪376 ..........................................................................................‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﺑﺎزي ‪378 ........................................................................................................................‬‬

‫ﻓﻮاﻳﺪ ﺑﺎزي ‪380 .................................................................................................................................‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي در ﭘﺮورش اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﻮدك ‪383 ....................................................................................‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي در ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﻲ ‪384 ............................................................................................................‬‬

‫ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺧﻼق ‪385 .........................................................................................................................‬‬

‫اﻧﻮاع ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ وﻧﻤﻮﻧﻪ اي از آن ‪385 ...................................................................................‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻼﻗﻴﺖ ﭘﺮوري ﺳﻮق داد ‪389 .....................................‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪391 ..........................................................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  19‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬

‫اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدك‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺿﺮورﺗﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎري ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪.‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺷﺎﻟﻮده وﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮ‪‬ﺟﻬﻲ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش وﺗﺎﻳﻴﺪ اﻛﺜﺮﻳﺖ اﺳﺖ واﻛﻨﻮن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان راه ورود ﺑـﻪ ﺣﻴﻄـﻪ رﺷـﺪ اﻧﺴـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪،‬ﻓﺮﺻـﺘﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻤﺎس و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﮕﺎه و دﻳﺪ ﻣﺎ‬
‫درﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬آﻳﻴﻨﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎي آﻳﻨﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﻗﺪرت وﺗﻮان ﻳﺎدﮔﻴﺮي و ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺘﻮ‪‬ﻟﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ واﻳﻦ اﺳﺘﻮارﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه و ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن از ﺗﻮﺟـﻪ و ﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﻫـﺎي ﻻزم و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻳﺎدﮔﻴﺮي و آﻣﻮزش در ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺎ دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب درﺣﺎل دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ روﺑﻪ رو ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺸـﻜﻼت آن دﺳـﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻮاﻧﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را از ﺳﺮ راه ﺧﻮد ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮزﻧﺪان درﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ و ﺳـﺎزﻧﺪه در زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ وﻣﻄﻠﻮب را ﺑﺮاي رﺷﺪ وﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻜﻨﻨـﺪ ‪،‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از وﺟﻮد ﺧﻮد آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﻬﺮه ﺑـﺮداري ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻧـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ از‬
‫داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪان از ﺑﻮدن ﺧﻮﻳﺶ راﺿﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ واﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي رواﻧﻲ و ﮔﺎه ﺑﺰه ﻛﺎري را در آﻧﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آورد ‪ .‬از اﻳﻦ رواﻫﻤﻴـﺖ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪                                                                            20             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ وادب ﻛﺮدن ﻓﺮزﻧﺪان ‪ ،‬آن اﻧﺪازه اﻫﻤﻴـﺖ دارد ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ)ع( ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ ‪ :‬ﻫـﻴﺞ‬
‫ﻣﻴﺮاﺛﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادب ﻛﺮدن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫»اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ« ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺷﻬﻴﺮآﻟﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ دراﻫﻤﻴﺖ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﻴﻦ ﺻﻨﺎﻋﺎت ﺑﺸـﺮ دو‬
‫ﺻﻨﻌﺖ از ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺮاﺳﺖ ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ و دﻳﮕﺮي ﺣﻜﻮﻣﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﻨﺪ آﺛﺎر وﺛﻤﺮات ﺳﺎزﻧﺪه اي درزﻧـﺪﮔﻲ واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ وﻋﺎﻣﻞ ﺗﺪاوم ﺣﻴﺎت ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ آﻳﻨـﺪ و زﻧـﺪﮔﻲ واﻟـﺪﻳﻦ را‬
‫ﺳﺮﺷﺎر از ﻃﺮاوت و ﮔﺮﻣﻲ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ واﻟﺪﻳﻨﻲ در اﻣﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﻮ‪‬ﻓـﻖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻧﺴـﺒﺘﺎ ﺧـﻮﺑﻲ از‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﺳـﻌﻲ دارد دورﻧﻤـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ از‬
‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ‪،‬رﺷـﺪ و ﻣﺮاﺣـﻞ آن و ﺗﻐﻴﻴـﺮ و ﺗﺤـﻮ‪‬ﻻت روﺣـﻲ رواﻧـﻲ ﻛـﻮدك ﺑـﻪ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و در ﺣﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺧﺘﻼﻻت ﺣﻴﻦ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻛﻮدﻛﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه‬
‫ﮔﻴﺮي از روﺷﻬﺎي ﻋﻤﻠﻲ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪   21                                                                              ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪1‬‬

‫رﺷﺪ ﻛﻮدك‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  23                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ رﺷﺪ‬

‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان اﺳﺖ ﺗﺎ از اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﻫﺮ اﻧﺤﺮاف در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ وﻇﺎﻳﻒ و ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﺧـﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳـﻴﻢ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻼح آن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻃﺒﻴﻌـﻲ رﺷـﺪ ﻛﻮدﻛـﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺳـﻨﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬
‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻫـﻢ دارﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺘﺮك در ﻫﻤﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﺷﺪ و ﻓﻬﻢ اﻟﮕﻮي ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫آن ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ درﺑﺎره اﻳﻦ اﺻﻮل ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان رﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ آن ﺗﻮﺟـﻪ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬رﺷﺪ ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪاي و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫رﺷﺪ ﻓﺮد از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ و ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻫﺮﻳـﻚ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ در ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺘـﻮاﻟﻲ و‬
‫ﭘﻲ در ﭘﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ راه رﻓﺘﻦ ﻛﻮدك از ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺧﺰﻳﺪن‪ ،‬ﭼﻬﺎر دﺳـﺖ و ﭘـﺎ‬
‫رﻓﺘﻦ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدن و ﺑﺎﻻﺧﺮه راه رﻓﺘﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ)ﺗﻜﻠّﻢ( ﻧﻴـﺰ اﻳـﻦ ﺗـﻮاﻟﻲ و‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪاي دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻛﻮدك اﺑﺘﺪا اﻟﻔـﺎﻇﻲ ﻧـﺎﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ واژه ﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻗﺺ ادا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد و آﻧﮕﺎه ﺑـﻪ ﺟﻤﻠـﻪ ﺳـﺎزي‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ در ﻃﻮل دو ﻗﺮن اﺧﻴـﺮ از ﻧﻈـﺮ ﺻـﺎﺣﺒﻨﻈﺮان روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ رﺷـﺪ و‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﻲﺗﺮ و ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺮي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»روﺳﻮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﻦ و ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ از ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﻛﻤﺎل و ﺑﻠﻮغ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻮد را دارد ﻛﻪ ﻣﺨﺼـﻮص آن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را آﺳﺎن و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻮرﻳﺲ دﺑﺲ« اﺳﺘﺎد روان ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺗﻌﻠـﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ داﻧﺸـﮕﺎه ﺳـﻮرﺑﻦ ﻓﺮاﻧﺴـﻪ در اﺑﺘـﺪاي ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            24             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫رﺷﺪ ﻛﻮدﻛﺎن از روزي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ ﻛﻤـﺎل ﻣـﻲرﺳـﻨﺪ از ﻣﺮاﺣـﻞ‬
‫ﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﻓﺼﻮل ﻣﺸـﺨﺺ ﻳـﻚ ﺗـﺎرﻳﺦ داﻧﺴـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ رﺷﺪ ﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﺮﻗـﻲ داﺋـﻢ و ﻳﻜﻨـﻮاﺧﺘﻲ دارد وﻟـﻲ در واﻗـﻊ ﻛﻨـﺪ و ﺗﻨـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﮔـﺎه‬
‫دورهﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮﺟﻮش و ﺧﺮوش و زﻣﺎﻧﻲ آراﻣﺘﺮ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ داﺋﻢ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫درواﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﻲﺑﺎﻟـﺪ و ﻣﺮاﺣـﻞ ﻣﻌﻴﻨـﻲ را ﻃـﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳـﻚ از اﻳـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رواﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ دارد ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان آن را در رﻓﺘـﺎري ﻛـﻪ ﻣﺨﺼـﻮص اﻳـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺮروش ﺣﺘﻲاﻻﻣﻜﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺮاﺣـﻞ رواﻧـﻲ رﺷـﺪ ﺻـﻮرت ﮔﻴﺮدوﺗﻨﻬـﺎ دراﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪاً ﺑﻴـﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪاي از رﺷﺪ دارد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮ‪‬ﺟﻪ اﺳﺖ؛ وﻟﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي زﻣﻴﻨﻪﻫـﺎي روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ رﺷـﺪ ﻛﻮدﻛـﺎن و ﺗﺤـﻮ‪‬ﻻت ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن رواﻧـﻲ‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش رﺷﺪ ﻛﻮدك ﺗﺎ ﭘـﻴﺶ‬
‫از آﻏﺎز ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻴﺰ داراي ﻣﺮﺣﻠﻪﻫـﺎي ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮي‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎ دوره ﺟﻨﻴﻨﻲ )از آﻏﺎز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ(‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ ﻳﺎ دوره ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ )از اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دو ﺳﺎﻟﮕﻲ(‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻮدﻛﻲ اول ﻳﺎ دوره ﭘﻴﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ )از ﺳﻪ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ(‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻮدﻛﻲ دوم ﻳﺎ دوره دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ )از ﻫﻔﺖ ﺗﺎ ﻳﺎزده ﺳﺎﻟﮕﻲ(‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮ‪‬ﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي ﻛﻪ دارﻧـﺪ‪ ،‬رﺷـﺪ ﺧـﻮد را دﻗﻴﻘـﺎً‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ دورهﻫﺎي ﺳﻨﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ، .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣـﺎل در ﺗﻘﺴـﻴﻢﺑﻨـﺪي‬
‫ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬رﺷﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣـﻮردﻧﻈﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﮔـﺎه رﺷـﺪ ﺗـﺪاوﻣﻲ و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  25                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدك ﺑﺎ ﺗﺤﻮ‪‬ﻻت ﺗﺎزهاي در ﺳﺎﺧﺖ رواﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺳـﺎﺧﺖ ﻗﺒﻠـﻲ‬
‫او ﺗﻔﺎوت ﻛﻴﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑـﺎ وﻇـﺎﻳﻒ ﺟﺪﻳـﺪي در ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ رﺷـﺪ و ﭘـﺮوش او رو ﺑـﻪ رو‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎزهاي از رﺷﺪ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬رﺷﺪ داراي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‬

‫ﺟﺮﻳﺎن رﺷﺪ اﻧﺴﺎن از اﻟﮕﻮ و ﻃﺮح ﻣﻌﻴ‪‬ﻨﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ‪‬ﻟﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻟﻲ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ‬
‫زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺻﻔﺎت ﻣﻌﻴ‪‬ﻨﻲ در ﻓﻮاﺻﻞ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در رﺷﺪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻈﻢ زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬آﺷﻜﺎر و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ رﺷـﺪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ در ﻣﻴﺰان رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﻧﺘﻴﻚ از ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﻓﺘﺎري ﻧﻴﺰ از اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪ ﻣﻴـﺰان ﻛﻤـﻲ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤـﻴﻂ و ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت ﻣﺤﻴﻄـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬رﺷـﺪ‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ اﻟﮕﻮ و ﻃﺮح ﻣﻨﻈﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬رﺷـﺪ‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻪ در دوران ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ و ﭼﻪ در دوران ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬از دو ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮي ﭘﺎﻳﻲ‪.1‬‬
‫‪ (2‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ‪.2‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اول‪ ،‬رﺷﺪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺮ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﭘﺎﻫﺎﻣﻲرﺳﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‬
‫و اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﺳﺎﺧﺖ واﻛﻨﺶ ﺑﺪن اﺑﺘﺪا در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﺗﻨـﻪ و در اﻧﺘﻬـﺎ در ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﭘـﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن دوم‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي رﺷـﺪ ﺟﺴـﻤﻲ از ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ دور اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ از ﻣﺤـﻮر‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺪن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﺪود اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺪن ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود؛ ﻣﺜﻼً در دوره ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‬
‫در ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺮ و ﺗﻨﻪ ﻗﺒﻞ از دﺳﺖ و ﭘﺎ رﺷﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي آﻏﺎز ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬و ﭘـﺲ از ﺑـﻪ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪cephalocaudal ١‬‬
‫‪proximodistal ٢‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            26             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪن ﺳﺮ و ﺗﻨﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺑﺎزوﻫﺎ دراز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎ و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻧﮕﺸـﺘﺎن رﺷـﺪ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻮدك در اﺳـﺘﻔﺎده از ﺑـﺪن‪ ،‬ﻗﺒـﻞ از اﺳـﺘﻔﺎده از دﺳـﺘﻬﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬اﺑﺘـﺪا از‬
‫ﺑﺎزوان ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﺣﺮﻛـﺖ دﻫـﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻃﻮﻟﻲ رﺷﺪ ﻫﻮش ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ از اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ رﺷﺪ ﻫﻮش ﺑﻴﻦ ﺳﻨﻴﻦ ‪ 16‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫»ﭘﻴﺎژه« ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ در ﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ داراي ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨـﺪي ﻫـﺎي ﺧـﺎص اﺳـﺖ و‬
‫ﺗﻔﻜﺮ در ﻫﺮ دوره از ﻃﺮﺣﻬﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻮش ﻛـﻮدك‪ ،‬اﺑﺘـﺪا‪ ،‬در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﻮش ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮي رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ‬
‫در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﻄﻮر ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺮاد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي ﻳﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ را‬
‫ﺗﻨﺪﺗﺮ ﻳﺎ ﻛﻨﺪﺗﺮ ﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ در ﻳﻚ ﺣﺪود ﺳﻨﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ ﻧﺮﺳـﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﻗﺎﺑـﻞ ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ در ﻛﻨﺸـﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻫﻮﺷﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ و اﺳﺘﺪﻻل وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸـﺎن داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن )ﺧﺼﻮﺻـﺎً در ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎل اول زﻧـﺪﮔﻲ( از‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ از رﺷـﺪ ﻧﻈﻴـﺮ رﺷـﺪ‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻢ‪ ،‬رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬رﺷﺪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻼﻳﻖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳـﺎزي ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮان‪ ،‬از‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼً ﻛﻮدك ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ راه ﺑـﺮود‪ ،‬ﻣـﻲاﻳﺴـﺘﺪ و‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮﺑﻊ را ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ داﻳﺮه را ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻤﻠـﻪﺳـﺎزي ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪﺳﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻗﺒﻞ ﺻﻔﺎت اوﻟﻴﻪ ﺟﻨﺴـﻲ‪ ،‬ﺻـﻔﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ ﺟﻨﺴـﻲ رﺷـﺪ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي اﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬واﻧﮕﻬﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  27                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي در ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻮدك‬
‫ﺑﺎﻫﻮش و ﻛﻮدك ﻛﻮدن ﻫﺮ دو ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛـﻪ رﺷـﺪ‬
‫ذﻫﻨﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎﻫﻮش ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ از رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ ﻛﻮدك ﻛﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻃﺮح ﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ‪ ،‬رﺷـﺪ از واﻛـﻨﺶ ﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑـﻪ واﻛﻨﺸـﻬﺎي‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ در رﺷﺪ ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﻫﻢ در رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﻴﻦ اﺑﺘﺪا ﺗﻤﺎم ﺑﺪﻧﺶ را ﺣﺮﻛـﺖ ﻣـﻲدﻫـﺪ و از ﻧﺸـﺎن دادن ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮزاد ﺑﺎزوي ﺧﻮﻳﺶ را در ﺣﺮﻛﺘﻬﺎي ﻛﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻗﺒـﻞ از آﻧﻜـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷﻴﺎ از ﺧﻮد واﻛﻨﺶ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬در ﺗﻜﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻛﻮدك اﺑﺘﺪا ﻟﻐـﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑـﺮد؛ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل ﻛﻮدك ﻛﻠﻤﻪ »اﺳﺒﺎبﺑﺎزي« را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﺳﺒﺎبﺑﺎزي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ‬
‫از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺮ اﺳﺒﺎبﺑﺎزي را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺒـﺮد‪ .‬در رﻓﺘـﺎر ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻧﻴـﺰ اﺑﺘـﺪا ﺑـﻪ اﺷـﻴﺎي‬
‫ﻧﺎآﺷﻨﺎ وﻋﺠﻴﺐ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺮس ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً ﺗﺮس ﻫﺎي او اﺧﺘﺼﺎﺻﻲﺗﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫و ﺑﻪ اﻧﻮاع رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺨﺼﻴﺺ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮدن‪ ،‬ﻓﺮار ﻛﺮدن‪ ،‬ﭘﻨﻬـﺎن ﺷـﺪن‬
‫و ﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎدن و واﻧﻤﻮد ﻛﺮدن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼً ﻧﺘﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي در رﺷﺪ‬

‫اﮔﺮﭼﻪ اﻟﮕﻮي رﺷﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن ﻳﻜﺴـﺎن اﺳـﺖ و ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻳـﻚ اﻟﮕـﻮي‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻟﮕﻮي وﻳـﮋهاي ﻧﻴـﺰ دارد ﻛـﻪ ﺑـﺎ روش و ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫ﺧﺎص ﺧﻮﻳﺶ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم‪ ،‬ﺗـﺪرﻳﺠﻲ و ﻳﻜﻨﻮاﺧـﺖ رﺷـﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ رﺷﺪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺟﻬﺸـﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫـﻲ از آﻧـﺎن از ﺟﻨﺒﺸـﻬﺎ و‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻬﺎي ﻛﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن دﻳﮕﺮ داراي ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ و ﺣﺮﻛﺘﻬـﺎي ﮔﺴـﺘﺮدهاي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻳﻚ ﺳﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از رﺷﺪ ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            28             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻳﻜــﻲ از روان ﺷﻨﺎﺳــﺎن‪ ،‬دوره زﻧــﺪﮔﻲ را ﺑــﻪ ﺷــﺎﻫﺮاﻫﻲ ﺗﺸــﺒﻴﻪ ﻛــﺮده اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻫــﺮﻛﺲ ﺑــﺎ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ارﺛﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﮔﺬرﮔﺎه ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻓـﺮد‪،‬‬
‫اﻧﺪازه‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻳﮕﺎه رﺷﺪي را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر وﻳﮋه در ﻫـﺮ ﻣﺮﺣﻠـﻪاي‬
‫از اﻳﻦ ﺷﺎﻫﺮاه زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي در رﺷﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮاﻳﻂ دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪،‬‬
‫رﺷﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺎﻟﻘﻮه ارﺛﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻐﺬﻳـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬روﺷﻨﺎﻳﻲ آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻮاي ﺗﺎزه‪ ،‬آب و ﻫﻮا‪ ،‬ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﺪﻧﻲ‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﻫﻮش ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ارﺛﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫آﻳﺎ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ و ذاﺗﻲ داراي ﻧﻴﺎز ﻫﻮﺷﻲ ﻗﻮي اﺳﺖ؟ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ آﻳـﺎ ﻓـﺮد‬
‫در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﻲ ذﻫﻨﻲ و ﻫﻮﺷﻲ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﺷـﻮد ﻳـﺎ داراي ﻓﺮﺻـﺘﻬﺎي ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي ﺗﺠﺮﺑـﻪ و ﻳـﺎدﮔﻴﺮي‬
‫اﺳﺖ؟ رﺷﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻬﺎ و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓـﺮد در ﻣﺤـﻴﻂ ﺧﺎﻧـﻪ و ﺑﻴـﺮون از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻴﺰان رﺷﺪ در ﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻮدك از ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻴﻦ و ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫در ﻃﻮل رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﻟﮕـﻮي ﻣﺸـﺨﺺ ﺑﺮاﺳـﺎس ﺗﺮﻛﻴـﺐ دو ﻋﺎﻣـﻞ وراﺛـﺖ و‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ از رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻗﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻞ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻠﻨـﺪ ﻗـﺪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎﻫﻮش و ﻛﻮدﻛﺎن ﻛـﻮدن از ﺛﺒـﺎت رﺷـﺪي ﻳﻜﺴـﺎﻧﻲ در ﻃـﻮل رﺷـﺪ ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ دررﺷﺪ ذﻫﻨﻲ ﺧـﻮد ﺳـﺮﻋﺖ ﻫـﻮش ﺑﻴﺸـﺘﺮي دارﻧـﺪ در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺑﻌـﺪي ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺣﺘﻲ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد؛ وﻟـﻲ ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻘﺺ ﻫﻮﺷﻲ دارﻧﺪ و دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷـﺪن اﻳـﻦ ﻋﻘـﺐاﻓﺘـﺎدﮔﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  29                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻧﻜﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي در ﺑﺎرة ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي‬

‫داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي وﺟـﻮد دارد ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻌﻠﻤـﺎن و‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﺷﺪ ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻻت رﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﻲ و ﻋﻴﻨﻲ‬
‫ﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﺗﻤﺎم ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﻚ ﺳﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻮه رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً از ﻳـﻚ‬
‫ﻛﻮدك داراي ﻫﻮش ﻃﺒﻴﻌﻲ و رﻓﺘﺎري ﺑﻬﻨﺠﺎر‪ ،‬ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ آﻳـﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﻮﺷﻲ داراي واﻟـﺪﻳﻦ ﻛـﻪ در ﺳـﻄﻮح ﺑـﺎﻻﻳﻲ از‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را در آﻣﻮزﺷﻬﺎﻳﺶ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ زﻳﺮا اﻳـﻦ دوﻛـﻮدك از ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻫـﺎي ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ ﻳﻜﺴـﺎن و ﻳـﻚ ﻣﻴـﺰان ﻳـﺎدﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ او وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻓﺮاد ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ؛ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ در ﺗﻔﻜﺮات و رﻓﺘﺎرش اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ را ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛـﻪ در او ﻫـﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻼﻗﻴﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺴﺎﻻن ﺧﻮد ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬ﺻـﺤﺒﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻌﺎل ﺗﺮي در ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎل ﺧﻮد ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ . 3‬ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن از روش ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روﺑﺮو ﺳﺎزد ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣـﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﮔـﺎه ﻛـﻮدﻛﻲ ﺑـﻪ روش ﻛﻨﺘـﺮل ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧـﻪ از ﻃـﺮف اوﻟﻴـﺎ و‬
‫ﻣﺮﺑﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺎﻋﺪي ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ روش ﺑﻪ او اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ روش در ﻣﻮرد ﻛﻮدك دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ‪ ،‬رﻧﺠﺶ و ﺧﺸﻢ او را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ؛ ﮔـﺎه‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻮدﻛﺎن واﻛﻨﺶ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸـﺎن دﻫـﺪ ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            30             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫دﻳﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دﭼﺎر ﺗﻨﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد و رﻓﺘـﺎر ﻋﺼـﺒﻲ از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪.‬‬
‫‪ . 4‬رﺷﺪ داراي اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ رﺷﺪ ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪ ‪ ،‬رﺷـﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﺤﻮﻻت ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و رواﻧﻲ در ﻓﺮد اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻫﺮ ﺗﺤـﻮل و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﺑﻌﺪ اﺳﺎﺳﻲ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و رواﻧﻲ ﻫﺮ دو ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫و ﺻﻮرت ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﻓﺮد وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ رﺷﺪ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ و رواﻧـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﭘﻴﭽﻴﺪه و در ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺑـﺪﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻮﺑـﺔ ﺧـﻮد ﭘﻴﻮﺳـﺘﮕﻲ و‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪن را ﻫﻤﺮاه دارد ﺑﺎ آﻣﺎدﮔﻲ و اﺳـﺘﻌﺪاد ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ و رواﻧـﻲ ‪ ،‬ارﺗﺒـﺎط و‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارد ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ و رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ و اﻟﮕﻮ ﻫﺎي ﻋﻼﻳﻖ و رﻓﺘﺎر ﻧﻴﺰ ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻫﻤﺮاﻫـﻲ و‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي وﺟﻮد دارد ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ رﺷﺪ و ﭘﺨﺘﮕﻲ در ﺧـﻮد ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رواﻧﻲ را ﻧﻴﺰ در ﻓﺮد دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﺳـﺎﺧﺖ ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ،‬در رﺷﺪ راه رﻓﺘﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات و رﺷﺪ ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﺟﺴـﻤﻲ ‪ ،‬ﺗﺤـﻮﻻت و ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫رواﻧﻲ ﻧﻴﺰ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷـﻮد ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﻛـﻮدك در ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻣﺮاﺣـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ راه اﻓﺘـﺎدن ) ﻧﺸﺴـﺘﻦ ‪،‬‬
‫ﺧﺰﻳﺪن ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدن و ﺑﺎﻻﺧﺮه راه اﻓﺘﺎدن ( ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺟﺴـﻤﻲ دﭼـﺎر‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻠﻮغ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺴـﻲ و ﺟﺴـﻤﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺤﻮل و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺴﺘﺮده اي روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺗﺤﻮﻻت وﺳﻴﻌﻲ ﻧﻴـﺰ در‬
‫رﺷﺪ رواﻧﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻣﺮوزه ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺿﺮورت و دﻗﺖ ﻋﻤﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي‬
‫رﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛـﺎرﺑﺮدي ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮان اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎرا از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓـﺖ ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ‪:‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  31                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ – ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ و ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻠﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ژﻧﺘﻴﻚ و ﻣﺤﺮك ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳـﺖ در دوران‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻮدك ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺪﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ را از ﭘﺪر و ﻣـﺎدر ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ارث ﻣﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ اﺳﺖ ‪ .‬رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ ﻛـﻮدك ﺑـﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻣﺸـﺨﺺ و از‬
‫ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻮزون اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻣﻴﺰان و ﺣـﺪود رﺷـﺪ ﺟﺴـﻤﻲ ﻫـﺮ ﻓـﺮد ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد اوﺳﺖ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ و ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اي رﺷﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻗـﺮار دﻫـﺪ و در ﺳـﺮﻋﺖ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ آن ﻧﻘـﺶ ﻣﻬﻤـﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ اﺳﺘﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺗﻄﺒﻴـﻖ داده‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﻜﺎن رﺷﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آﻳﺪ و در ﺿﻤﻦ ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي آﻣﺎدﮔﻴﻬـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬رﺷﺪ ﺣﺮﻛﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﺻـﻮرت ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ ﻫﻤﻜـﺎري و ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ ﮔﺴـﺘﺮده ﺗـﺮ و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻴﻔﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎري در آن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك ﻳﻚ آﻣﺎدﮔﻲ ﺣﺮﻛﺘﻲ را ﻣﻲ آﻣﻮزد ؛ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺷﺮﻃﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي آﻣﺎدﮔﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻮدك اﺑﺘﺪا ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺮﻛﺎت ﺑﺎزو و ﺳﺎﻋﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﭻ و ﺣﺮﻛﺎت ﻇﺮﻳﻒ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي اول ﻛﻮدﻛﻲ ‪ ،‬ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻇﺮﻳﻒ از ﻗﺒﻴـﻞ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ اﻧﮕﺸـﺘﺎن و ﺣﺮﻛـﺎت ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ ﭼﺸـﻢ و‬
‫دﺳﺖ ﻫﻨﻮز رﺷﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻜﺮده اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺧﺮدﺳـﺎل ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎزﻳﻬﺎﻳﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪،‬ﻧﻪ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘـﻲ ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫وﻇﺮﻳﻒ‪.‬درﺳﺎﻟﻬﺎي دورة دﺑﺴﺘﺎن اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻬﺎرﺗﻲ ﺣﺮﻛﺎت ﺑـﺰرگ ﻛـﺎﻣﻼً درﻛـﻮدك ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪوﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪدرورزﺷﻬﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ دو ‪ ،‬ﭘﺮش و ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺣﺮﻛﺎت ﭼﺸﻢ ﺑﺎ دﺳﺖ و ﺣﺮﻛﺎت ﭼﺸﻢ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ ‪،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            32             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻨﻦ ‪ ،‬دوﺧﺘﻦ و ﻛﺎردﺳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻇﺮﻳﻒ اﺳﺖ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ‬
‫اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘـﻲ ‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﺑـﺎﻻ رﻓـﺘﻦ ﺳـﻦ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت دو ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷـﻮد ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﺷـﺪن ﺣﺮﻛـﺎت از‬
‫ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ اﺳﺘﻌﺪاد » ﺗﺸﺨﻴﺺ « اﺳﺖ و ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻣـﻲ آﻣـﻮزد ﻛـﻪ از‬
‫ﺣﺮﻛﺎت اﺿﺎﻓﻲ و ﻏﻴﺮ ﻻزم دوري ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺣﺮﻛﺘﻬﺎي ﺣـﺪ و ﻣـﺮزدار و ﺑـﺎ ﻧﺘﻴﺠـﻪ را ﻓـﺮا‬
‫ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن ﺣﺮﻛﺎت از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﻤﻜـﺎري‬
‫ﺑﻴﻦ ﺳﻠﺴﺔ اﻋﺼﺎب و ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎ و ﺣﻮاس ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺮﺳﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي ادراﻛﻲ راﺑﻄﻪ ي ﺟﺪاﻧﺎﭘﺬﻳﺮي دارد ‪ .‬ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﺣﺮﻛﺘﻲ‬
‫‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ از ﭘﻠﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ دﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اي از ﺣﺮﻛـﺎت ﻣﺎﻫﻴﭽـﻪ اي اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﻬﺎرت در اﻳـﻦ ﺣﺮﻛـﺎت ﻛـﻪ در ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻋﺼـﺒﻲ ﻣﺮﻛـﺰي ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﻛﺴـﺐ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ ازﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺣﻮاس‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﺣﺲ ﺑﺴـﺎواﻳﻲ ودرﻳﺎﻓﺘﻬـﺎي ﻣﺎﻫﻴﭽـﻪ اي اﺳـﺖ ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ادارك ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﺎ از ﻗﺒﻴـﻞ ﺟﻬـﺖ ﮔﻴـﺮي ﺣﺮﻛـﺎت ﺟﺴـﻢ ‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪا و ﻧﺤﻮة ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷـﻮاﻫﺪ ﺑﺴـﻴﺎري ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ‬
‫رﺷﺪ ادراﻛﻲ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ا ﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺻﻄﻼح » رﻓﺘﺎر ﺣﺮﻛﺘﻲ « اﺻﻄﻼﺣﺎت دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »رﻓﺘـﺎر ﺣﺴـﻲ ‪-‬‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ « ﻳﺎ » ﺣﺴﻲ ‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ ‪ -‬ادراﻛﻲ « را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺷﺪ رواﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ رواﻧﻲ ﻓﺮد از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮔﺴﺘﺮدﻫﺎي روﺑﺮوﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ از رﺷﺪ ﻧﻴﺰ ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻌﺎدل ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل رواﻧـﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎ و‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬رﺷﺪ رواﻧﻲ داراي ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎ و اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ‬
‫)ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ (‪ ،‬رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪ ،‬رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﺷﺪ اﺧﻼﻗـﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬رﺷـﺪ ذﻫﻨـﻲ )ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ( ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  33                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮ و ادراك اﻧﺴﺎن در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ در زﻣﺎﻧﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫درﺑﺎرة ﻣﺎﻫﻴﺖ رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻓﻜﺮ و ادراك ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ‪،‬وﻟـﻲ اﻋﻤـﺎل ذﻫﻨـﻲ ﺑـﻪ ﻗـﺪري‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آن دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه رﺷﺪ ذﻫﻨـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎي ادارك ﺣﺴﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻞ ‪ ،‬ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺣـﻞ ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﻳـﺎ ﺗﻔﻜـﺮ و‬
‫زﺑﺎن اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻛﻮدك ﺑﺎ دو اﺑﺮاز ﻣﻬﻢ اﺣﺴﺎس و ادراك ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ را ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و از‬
‫اﻳﻦ راه ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ذﻫﻨﻲ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ ﻛﻪ وراﺛـﺖ و ﻣﺠﻤﻮﻋـﺔ ﻋﻮاﻣـﻞ و ﺷـﺮاﻳﻂ ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ و ﻣﺤﻴﻄـﻲ در رﺷـﺪ‬
‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻓﺮد ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪه اي دارد‪ .‬رﺷـﺪ ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي‬
‫رواﻧﻲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ از ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺎي اول زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدك ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﭘﺎﻳـﺎن ﻋﻤـﺮ ﭘﺎﻳـﺪار و ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ و ﺑﺘـﺪرﻳﺞ از ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ و ﮔﺴـﺘﺮش ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن از ﺣﻴﺚ ﻗﻴﺎﻓـﻪ و ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑـﺪن ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ازﺣﻴﺚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ذﻫﻨﻲ و ﻫﻮﺷﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮق دارﻧﺪ ‪ ،‬از ﺣﻴﺚ ﻋﻮاﻃﻒ و ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻮدﻛﺎن از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا واﻛﻨﺶ ﻫـﺎي ﻫﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻮدك ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﺴـﺐ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬اﻣـﻮر و وﻗـﺎﻳﻊ ﺑـﺮاي او ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﻋـﺎﻃﻔﻲ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻋﻮاﻃﻒ و ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻛﻮدك در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺘـﺪرﻳﺞ ﺷـﻜﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺤﺒﺖ ‪ ،‬اﻣﻴﺪ ‪ ،‬ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ‪ ،‬ﻟﺬت ‪ ،‬ﺧﺸﻢ ‪ ،‬ﺗﺮس و ﺣﺴﺎدت از ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻋـﻮاﻃﻔﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻮدك ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن ازﻫﻤﺎن روز اول در ﻓﺮد آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ زﻳﺮا از ﻫﻤﺎن روز اول‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد واز ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ دﻳﮕـﺮان ارﺗﺒـﺎط ﺑﺮﻗـﺮار ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ؛ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در رﻓﺘﺎر او ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻏﺎز ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ و ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺎز دارد ‪ .‬او در اﺑﺘـﺪاي ﺗﻮﻟـﺪ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻈﺎﻫﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ و رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻴﺰ از وي ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬وﻟﻲ ﺑـﻪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            34             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در او ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي رﺷﺪ او ﻛﺎﻣﻼً ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ و ﻣﺮﺑـﻮط اﺳـﺖ ‪ .‬رﺷـﺪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ زﻳﺎدي ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﻪ وﺳﻴﻠﺔﻣﻬﻢ ارﺗﺒـﺎط اﺳـﺖ دارد ‪ .‬از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ و رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﮔﺎه ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ اﺳﺖ ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻮاﻃﻒ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي رﺷﺪ رواﻧﻲ اﺳﺖ ‪ .‬اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ ﺑـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اوﻻً ﺑﻌﺪ ارزﺷﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪ و ﺧﻮب ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗـﺐ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺛﺎﻧﻴـﺎً ﺑـﺎ اراده و‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻓﺮد اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ‪ .‬در ﻳﻚ ﻓﻌﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﺘﻀـﺎدي در ﻛـﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﺧﺘﻴﺎرﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ازﻃﺮﻓﻲ در ﻳـﻚ ﻓﻌـﻞ اﺧﻼﻗـﻲ ﺑـﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﻛﻤـﺎل ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري از ارزﺷﻬﺎ و دوري از ﺿﺪ ارزش ﻫﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎًﺑﺎﻳﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺪ و ﺧﻮب ﺑﻪ درﺳﺘﻲ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﻣﻴـﻞ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ واﺟﺘﻨـﺎب از ﺑـﺪي در‬
‫ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﻗﺮار دارد ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ و ﻣﺠﻤﻮﻋـﺔ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ارزﺷﻬﺎي ﻛﻮدك دارد ‪.‬‬

‫‪ . 5‬دوره ﻫﺎي ﺣﺴﺎس رﺷﺪ‬

‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﻄﺤﻲ و زودﮔﺬر درﺑﺎره ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك‬
‫در ﻃﻮل رﺷﺪ ﺑﺎ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري روﺑﻪ روﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺗﻤـﺎم ﻣﺮاﺣـﻞ رﺷـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ در ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﻜﺴﺎن و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫آرام و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺟﺮﻳﺎن رﺷﺪ دو دوره وﺟﻮد دارد ﻛﻪ رﺷﺪ ﺳـﺮﻳﻌﻲ دارد‪ :‬ﻳﻜـﻲ‬
‫دوره ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺶ ﻣﺎه اول زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺣﺪود ‪ 15‬ﻣﺎه ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  35                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫»رﺷﺪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻛﻮدﻛﻲ‪ «3‬ﻧﺎم دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﺣﺘـﻲ ﺗـﺎ ﺳـﻦ ﺳـﻪ ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﻧﻴـﺰ از ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ‬
‫وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ دﻳﮕﺮي دوره ﺑﻠﻮغ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ در آن از ﻳﻚ ﺗﺎ دو ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ‬
‫از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ و ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ اداﻣﻪ دارد ﻛﻪ روي ﻫـﻢ رﻓﺘـﻪ‬
‫در ﺣﺪود ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ و »رﺷﺪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ«‪ 4‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ دوره ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ از رﺷﺪ ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﻲ دوره ﻧـﻮزادي اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ دو دوره ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ و ﻓﺮاﮔﻴـﺮ زﻳـﺎد اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺣـﻞ و دورهﻫـﺎﻳﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد؛ ﻣﺜﻼً در اﺑﺘﺪاي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﭘﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﻫـﺎ و ﺑﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ‬
‫رﺷﺪ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺻﻮرت و ﺷﺎﻧﻪﻫﺎ آﻫﺴﺘﻪﺗﺮ رﺷﺪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا )دوره ﺟﻨﻴﻨﻲ و ﻧﻮزادي( ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ آن زﻳﺎد ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬در دورهﻫـﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي از ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ آن ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﺗﻨﻪ و ﭘﺎﻫﺎ اﻓـﺰوده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ رو ﺗﻨﺎﺳـﺐ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻛﻮدك ﺑﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬رﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺨﻴﻞ در ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺴﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‬
‫و در ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ از رﺷﺪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗـﻮه اﺳـﺘﺪﻻل ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي رﺷﺪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻃﻮﻃﻲوار و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺷﻴﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ذﻫﻨﻲ و ﻧﻈﺮي ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻛﻪ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬رﺷـﺪ ذﻫﻨـﻲ و رواﻧـﻲ ﻧﻴـﺰ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ داراي اﻧﺪازهﻫﺎي رﺷﺪ ﻣﺨﺘﻠـﻒ و در ﻃـﻮل‬
‫رﺷﺪ از ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﺑﺪﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ رﺷـﺪ ﺣﺎﻓﻈـﻪ‪ ،‬اﺳـﺘﺪﻻل‪،‬‬
‫ﺗﺪاﻋﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ذﻫﻨﻲ دﻳﮕﺮ از اﻧﺪازهﻫﺎي رﺷﺪي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Baby growth spurt ٣‬‬
‫‪Adolescent growth spurt ٤‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            36             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ب( ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در اﻟﮕﻮي رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻌـﺎدل ﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﺑﻌﻀـﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﺎدل ﻳﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻛـﻮدك رﺷـﺪ وﻳـﮋه و ﺑـﺎ ﺛﺒـﺎﺗﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﺳﺎزﮔﺎري و آراﻣﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ وﻟﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺪم ﺗﻌـﺎدل ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺤﻮل ﻣﺸﺨﺼﻲ از رﺷﺪ آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻧﻘﻄـﻪ ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ‬
‫و ﻛﻤﺎل ﺧﻮد ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻃﻲ آن ﻛﻮدك ﺑﺎ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري رو ﺑـﺮو ﻣـﻲﺷـﻮد ﺑـﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ در‬
‫‪5‬‬
‫ﺧﻮردن و ﺧﻮاﺑﻴﺪن و ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ دﭼﺎر اﺷﻜﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪ 2‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬ ‫‪ 1/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 3‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬ ‫‪ 2/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 4‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬ ‫‪ 3/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬ ‫‪ 4/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 6‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬ ‫‪ 5/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻴﻦ ﺳﻨﻴﻦ ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﺎ اﺑﺘﺪاي ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺣﻜﻢ ﻓﺮﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫دوره ﻛﻮدﻛﻲ و ﻇﻬﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻳﻚ دوره ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﺎزهاي از رﺷﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در رﺷﺪ‬

‫آن دﺳﺘﻪ از روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ رﺷﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻛﻮدك ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺗﺪاوم‬
‫رﺷﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ زﻳﺴﺘﻲ و ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﮔـﺮوه دﻳﮕـﺮي از‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺪاوم ﺗﺪرﻳﺠﻲ رﺷﺪ در ﺗﻤـﺎم دوران زﻧـﺪﮔﻲ ﻓـﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺠﺎرب آدﻣﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻐﻴﻴـﺮات رﺷـﺪ در اوﺳـﺖ و رﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼـﺮاً‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻳﺎدﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻛﻮدك اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﻣـﺪاوم ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٥‬هﺎرﻟﻮك‪ ،‬رﺷﺪ آﻮدك‪،‬ص ‪.۴٢‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  37                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻔﺎوت ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﺎ ﻫﻢ ﺳـﻦ و ﺳـﺎل ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻗﻮﻣﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آﻧﺎن دارد ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ آن‬
‫دﺳﺘﻪ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن رﺷﺪ ﻛﻮدك ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮﻳﻬﺎ و ﺗﺠﺎرب ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ و دروﻧﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺪام از اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دو ﻋﺎﻣﻞ وراﺛﺖ و ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﻓﺮاﻳﻨﺪ رﺷﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﺳﻮال درﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻮال را ﻣﻄﺮح ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ و در‬
‫ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑـﺮ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي رﺷـﺪ و رﻓﺘـﺎر آدﻣـﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ؟ ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻳـﺎ ﺟﻨﺒـﻪ ﻣﻌـﻴﻦ رﺷـﺪ ﻧﻴـﺰ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﺜﻼٌ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ در رﺷـﺪ ارزﺷـﻬﺎي اﺧﻼﻗـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه دارﻧـﺪ ﻣﻬﻤﺘـﺮ از ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو دﺳﺘﻪ ﻋﻮاﻣﻞ در رﺷﺪ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘـﻲ اﻫﻤﻴـﺖ دارد ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺤﺚ درﺑﺎره اﺛﺮ ﮔﺬاري ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻋﺎﻣﻞ وراﺛﺖ و ﻣﺤﻴﻂ در رﺷﺪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻮارث‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎٌ از ﺗﻔـﺎوت ژﻧﺘﻴﻜـﻲ ﻧﺎﺷـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي وراﺛﺘﻲ ﻣﻌﻠﻮل وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ژﻧﻬﺎي اﻓﺮاد اﺳـﺖ‪ .‬ژﻧﻬـﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اي‬
‫از ﻣﻠﻜﻮل ﻫﺎي ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ‪ DNA‬ﻳﺎ اﺳﻴﺪي ‪ ‬دي اﻛﺴﻲ رﻳﺒﻮﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫از ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﺪن آدﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد)در ﺣﺪود ‪ 960‬ﻫﺰار ژن در ﻫﺴﺘﻪ ﻫـﺮ ﺳـﻠﻮل( وﺟـﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )اﻋﻢ از ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت واﻧﺴﺎن( داراي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫـﺎﻳﻲ از‬
‫ژن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎي ﺳـﻠﻮل ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ ﻧﻮع آﻧﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و اﻓـﺮاد ﻋـﺎدي از ﻧﻈـﺮ ﺗﻌـﺪاد ﻛﺮوﻣـﻮزوم ﻫـﺎي ﺳـﻠﻮﻟﻲ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن اﻧﺴـﺎن ﺗﻌـﺪاد اﻳـﻦ ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬـﺎ ‪ 23‬ﺟﻔـﺖ ﻳـﺎ ‪ 46‬ﻋـﺪد‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            38             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻔﺘﻬﺎي ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن داراي ‪ 23‬ﺟﻔﺖ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎي آن ﺟﻔﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻮل ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪ 23‬ﻋﺪد ﻛﺮوﻣﻮزوم دارد؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﺳـﻠﻮل ﺗﺨﻤـﻚ زن و ﺳـﻠﻮل اﺳـﭙﺮم ﻣـﺮد ﻫﺮﻳـﻚ ﻓﻘـﻂ ‪ 23‬ﻋـﺪد‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوم دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻟﻘﺎح ﻳﺎ اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻄﻔﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﺨﻢ ﺑﺎرور ﺷﺪه )زﻳﮕـﻮت(‪ 6‬ﻛـﻪ‬
‫داراي ‪ 23‬ﺟﻔﺖ ﻛﺮوﻣـﻮزوم اﺳـﺖ درﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻗـﻮل ﻫـﺮﻳﺲ و ﻟﻴﺒـﺮت‪ (1984) 7‬از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺮوﻣــﻮزوم ﻫــﺎي ‪ 23‬ﻋــﺪدي ﺳــﻠﻮل ﺗﺨﻤــﻚ ﻳــﺎ اﺳــﭙﺮم ﻫﺮﻳــﻚ ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﺗﺼــﺎدﻓﻲ از ﺟﻔﺘﻬــﺎي‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻈﺮي ‪ 223‬ﻳﺎ ‪ 8388608‬اﺣﺘﻤﺎل ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺮاي ﺷـﻜﻞ‬
‫ﮔﻴﺮي ﺗﺨﻤﻚ و اﺳﭙﺮم وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ از ﻧﻈﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ‬
‫داراي ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺳﻠﻮل ﺟﻨﺴﻲ زن و ﻣﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻈﺮي اﺣﺘﻤﺎل اﻳﺠﺎد ‪ 7.368.744.177.664‬ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻄﻔﻪ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ژﻧﺘﻴﻜﻲ را دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧـﻮد از ﭘـﺪر و ﻣﺎدرﺗـﺎن ﻣﺘﻮﻟـﺪ‬
‫ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 1/70‬ﺗﺮﻳﻠﻴﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﺨﻢ ﺑﺎرور ﺷﺪه ﻳﺎ زﻳﮕﻮت ﻛﻪ ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزم دارد ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮز‪ 8‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﺠﺪد آن‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎي ﻫﺮ ﺳﻠﻮل ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴـﺰ ﻫﻤـﺎن ‪ 46‬ﻋـﺪد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﻳﻜﺴـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬زﻧﺠﻴـﺮهﻫـﺎي ژن ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ژن در ﻫﺮ ﻛﺮوﻣﻮزوم اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و رﻣﺰﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ژﻧﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را در ﺧﻮد ﺛﺒﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي زﻳﺴﺘﻲ و‬
‫وراﺛﺘﻲ ﻓﺮد ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺪن‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻐـﺰي‪ ،‬وﺿـﻌﻴﺖ ﻫﻮرﻣـﻮﻧﻲ‪،‬‬
‫رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ و ﻣﻮ و ﭼﺸﻢ و اﻣﺜﺎل آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻫﺮ ﻛﻮدك ﺗﻮﺳـﻂ دو ﻧـﻮع‬
‫ﻃﺮح ژﻧﺘﻴﻚ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ را از ﭘﺪر و دﻳﮕﺮي را از ﻣﺎدر ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﺑﻴﺴـﺖ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Zygote ٦‬‬
‫‪Harris & Liebert ٧‬‬
‫‪Mitosis ٨‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  39                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻫﺰار ژن در ﻫﺮ ﻛﺮوﻣﻮزوم وﺟﻮد دارد ﺟﻤﻌﺎً ﺣﺪود ‪ 960‬ﻫﺰار ژن در ‪ 46‬ﻛﺮوﻣـﻮزوم ﻳـﻚ ﺳـﻠﻮل‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و رﻣﺰﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻚ ﻫﺮ ﻓﺮد اﺳﺖ و ﭼﻮن رﻣﺰﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻳـﻚ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ را ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺷﺪ زﻳﺴﺘﻲ ﺗﺨﻢ ﺑﺎرور ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻣﺠـﺪد ﺳـﻠﻮﻟﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك‪ ،‬آﻣﺎده ﺗﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻟﻨﺪي‪ 9‬داراي ده ﻫـﺰار ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﺳـﻠﻮل‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ داراي اﻃﻼﻋﺎت و ﻃﺮح ﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ درﺳﺖ ﻫﻤـﺎن ﻃـﺮح ﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺰرگ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺳـﻠﻮل ﻫـﺎي ﺑـﺪن او ﺑـﻪ ﺣـﺪود‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎي رﺷﺪ ﻛﻮدك ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﻠﻮل ﻋﺼﺒﻲ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ در اواﻳﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑـﻪ دوﻳﺴـﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﺳﻠﻮل در دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﺪن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﺘﺴـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻳـﺎدﮔﻴﺮي ﺷـﺮاﻳﻂ زﻧـﺪﮔﻲ و ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫وراﺛﺘﻲ را ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﻳﺎ زﻳﺴﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫وراﺛﺘﻲ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ژﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬
‫رﺷﺪ و ﭘﺮورش ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻓـﺮد ﻣـﻲﺑﻴﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺷـﻨﻮد‪ ،‬اﺣﺴـﺎس ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺑﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭼﺸﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳـﺎد ﻣـﻲﮔﻴـﺮد از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛـﻪ از ﻟﺤﻈـﻪ اﻧﻌﻘـﺎد‬
‫ﻧﻄﻔﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ او ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب آورده ﺷﻮد؛ ﺣﺘﻲ وﻗـﺎﻳﻊ ﭘـﻴﺶ از ﺗﻮﻟـﺪ ﻛـﻮدك ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺗﻐﺬﻳـﻪ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪٩‬‬
‫‪Landy‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            40             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺼﺮف داروﻫﺎ و ﻓﻀﺎ و آب و ﻫﻮاي ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎدر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻳـﺎ ﻓﺸـﺎرﻫﺎي روﺣـﻲ‬
‫وي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﺷﺪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻮدك‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ رﺷﺪ او ﺑﺎ ﺷﺪت ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮي دارد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺳﺨﺖ ﮔﻴﺮ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻨﺪ؟ ﻫـﻮش و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﺸـﺎن ﭼﻘـﺪر اﺳـﺖ؟ ﭼـﻪ ﺗﺤﺼـﻴﻼﺗﻲ دارﻧـﺪ؟ ﭼﻘـﺪر وﻗـﺖ ﺻـﺮف‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻛﺎرﻫﺎي روزﻣﺮهﺷﺎن درﺧﺼﻮص ﻛﻮدك ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨـﺪ؟ در اﻣـﻮر ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ و ﻧﻈﺎﻓـﺖ و ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻛـﻮدك ﭼﻘـﺪر‬
‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻛﻮدك ﭼﻨﺪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ دارد؟ و در ﭼﻪ ﺳـﻦ و ﺳـﺎﻟﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ؟ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ؟ اﺳـﺘﺤﻜﺎم اﻧﺘﻘـﺎدي آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ ﭼـﻪ ﭘﺎﻳـﻪ اﺳـﺖ؟ ﻛـﺪام‬
‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را دارﻧﺪ؟ از ﭼﻪ ﻣﻠﻴﺖ و از ﭼﻪ ﻗﺎرهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ و ﺟﺰ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ در ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬
‫رﺷﺪ ﻛﻮدك ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع دﻳﮕﺮي ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي رﻧﮕﻲ آوﻳﺰان ﺷﺪه ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﮔﻬﻮاره ﻛﻮدك ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻫﻮاﻳﻲ ﻛﻪ او ﺗﻨﻔﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن رﺷﺪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن و ﻛﻮدﻛﺴـﺘﺎن و ﻣﺪرﺳـﻪ و ﻫﻤﺴـﺎﻻن و‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻛﻮدك و ‪ ...‬ﻫﻤﻪ ﺟﺰو ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮاوان روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤـﻴﻂ ﺑـﺮ رﺷـﺪ‪ ،‬دﻻﻳـﻞ آﺷـﻜﺎري دارد؛ از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﻛﻮدك دارد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ داﻧﺶ را در رﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﻮدك‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ و اﺛﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻨﻔﻲ را ﻛـﻢ ﻛﻨـﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻮل اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در آﻏﺎز ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺮﺣﺴـﺐ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﻻزم را ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد رﺷـﺪ‬
‫او ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮورت ﺑﺤﺚ درﺑﺎره دو ﻣﺒﺤﺚ ﺗﻮارث و ﻣﺤﻴﻂ و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  41                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻚ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺤﻴﻂ اﻣﻜـﺎن‬
‫رﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﻛﻪ در رﺷﺪ ﻛﻮدك ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ (3‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ؛‬ ‫‪ (2‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ؛‬ ‫‪ (1‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ؛‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬

‫اﮔﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻧﻴﺰ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮرد‬
‫دﻗﺖ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﻛﻨـﻮن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ﻫﺪف ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧـﻮد‬
‫را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻳﻮﻧﺎن ﻗﺪﻳﻢ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻣـﺮوز‪ ،‬اﻫـﺎﻟﻲ ﺳـﺮيﻻﻧﻜـﺎ و اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ ﻫـﺎ‪ ،‬اﻫـﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻮﻟﻴﻮي‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ و‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﺷﺪ و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻛﺸﻮر‪ ،‬در اﻳﻦ ﻳﺎ آن دوره ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪،‬‬
‫ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﻫﺮ ﮔـﺮوه از ﻣـﺮدم ﻛـﻪ اﻋﺘﻘـﺎدات‪ ،‬ﺳـﻨﺖ ﻫـﺎ‪ ،‬ﻋـﺎدات‪ ،‬ارزﺷـﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎ و زﺑـﺎن‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬داراي ﻓﺮﻫﻨﮓ واﺣﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﺪا از ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آن واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺮورش ﻛﻮدك و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد او ﻧﻴـﺰ در ﻃـﻮل‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد ﺗﺎ اﻧﺪازه زﻳﺎدي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮك و ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫـﺎي ﻣﺸﺨﺼـﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺧـﻮد را ﭼﻨـﺎن ﺑﭙﺮوراﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋﻀـﻮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪهاي در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﺴﺐ داﻧﺶ ﻫﺎ و ﺗﺠﺎرب و ﻣﻬﺎرت‬
‫ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدات و ارزش ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬روش ﻫﺎي ﭘﺮورش ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً روﺷﻲ ﻛﻪ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﺷﺪ‬
‫ﻳﻚ ﻛﻮدك اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮﻣﻴﺎن ﺟﺰاﻳﺮ ﻓﻴﺠـﻲ در ﺷـﻤﺎل‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            42             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‪ ،‬روش ﻫﺎي ﺧـﻮد را ﺑﻬﺘـﺮ از ﺑﻘﻴـﻪ ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ و ﺑـﺪان‬
‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻧﺪ و ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧـﻮد را ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻧﻴﺎزﻫـﺎي ﺧـﻮﻳﺶ ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫»ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن‪ «10‬در زﻣﻴﻨﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺮورش ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﺴﺘﻌﻤﺮهﻫﺎي ﻫﺎﺗﺮﻳﺖ‪ 11‬ﻛﺎﻧﺎدا و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت »ﺑﺮون ﻓﻦ ﺑﺮﻧﺮ« )‪ (1970‬در روﺳﻴﻪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬روش ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ ﻫﺎﺗﺮﻳﺘﻬـﺎ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﺳﻨﺘﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻄﻴﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎر ﻣـﻲآورﻧـﺪ و‬
‫در روﺳﻴﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮد؛ درﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﺮ‬
‫روﺷﻬﺎي آزاد ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﻮدﻛﺎن را ﻣﺴـﺘﻘﻞ‪ ،‬رﻗﺎﺑـﺖﺟـﻮ و ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮ ﺗﺮﺑﻴـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻓﺮاد ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در درون اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﺸـﺘﺮك‪ ،‬ﺧـﺮده‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺑﻮط ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫روش ﻫﺎي ﭘﺮورش ﻛﻮدك در ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﻠﺘﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻔـﺎوت دارد‪ .‬ﻃﺒﻘـﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳـﺎ ﺳـﻄﺢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻮع ﺷﻐﻞ‪ ،‬ﻣﻴـﺰان ﺗﺤﺼـﻴﻼت و ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻲﺳﻨﺠﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﭘﺰﺷﻚ‪ ،‬وﻛﻴﻞ‪ ،‬وزﻳـﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨـﺪار‪ ،‬ﺗـﺎﺟﺮ و ﻛﺎرﺧﺎﻧـﻪدار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺧﺎﻧﻮاده از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺰدﺑﮕﻴـﺮ‪ ،‬زارع‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨـﺪ ﺟـﺰء‪،‬‬
‫ﺧﺮده ﻛﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎر و اﻣﺜﺎل آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻃﺒﻘﺎت ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻓﺮزﻧـﺪان ﻫﺮﻳـﻚ از اﻳـﻦ‬
‫ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﺧﺎص آن ﮔﺮوه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺗﻬﻲ دﺳﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و اﻣﻜﺎن رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻫﺎي ﻻزم ﺑـﺮاي ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﺧﻮد را‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻧﻴﺰ در اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﻧﻈـﺮ ﺗﻐﺬﻳـﻪ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Huntington ١٠‬‬
‫‪Huterites ١١‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  43                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎت ﺑـﺎﻻ و ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﻛﻮدﻛـﺎن‪ ،‬ﻗﺒـﻞ و‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬از ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻣﻜﺎﻧﺎت رﻓﺎﻫﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎي زﻧﺪﮔﻲ و وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺎزي و اﻣﻜﺎﻧﺎت آﻣﻮزﺷـﻲ در وﺿـﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘـﺮي ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻛﻼﻣﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت در زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫واﻛــﻨﺶ واﻟــﺪﻳﻦ در ﮔــﺮوه ﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼــﺎدي‪ ،‬ﺣــﺎﻛﻲ از آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ آﻧــﺎن‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را در ﻣﻮرد زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬آﻣﻮزﺷـﮕﺎه و ﻏﻴـﺮه ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر آﻧﺎن‬
‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺎزﮔﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﺷﺪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻃﺒﻘـﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي( ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ روي ﻛﻮدك ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑـﺮ رﺷـﺪ ﻛـﻮدك اﺛـﺮ ﻣـﻲﮔـﺬارد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ دارد ﻛﻮدك را ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣـﺎده ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ زﺑـﺎن ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﻴﺎﻣﻮزد و ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻛﻮدك اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻬﻢ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻨﻬﺎ آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻣﻮارد و ﺣﺘﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﻣﺴﻜﻦ ﻛﻮدك ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻬﻢ ﺧﺎﻧﻮاده اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدك و اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اوﺳﺖ‪ .‬ﻗـﺒﻼً ﻳـﻚ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺰار ﻓﺮدرﻳﻚ دوم در ﻗﺮن ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻮدك ﺧﻮاﻧـﺪهﻫـﺎ ـ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺣﻖ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن و اﻇﻬـﺎر ﻋﻼﻗـﻪ و اﻳﺠـﺎد ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫آﻧﺎن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ـ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﻜﻲ ﭘﺲ ازدﻳﮕﺮي ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮارد ﺑﺴـﻴﺎر دﻳﮕـﺮي را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻲ ﭘﻨﺎﻫﻲ و اﻧﺪوه داﺋﻢ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺒـﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﺘﻴﻤﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻳﺘﻴﻢ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺒﻮد ﻋﻮاﻃـﻒ اﻧﺴـﺎﻧﻲ رو ﺑـﺮو ﺷـﺪه و از‬
‫دﻧﻴﺎ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي »ﮔﺎردﻧﺮ«‪ ،12‬ﭼﻬﻞ ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ در اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ ﺳـﻮم‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪Gardner, 1972,pp.101-107 ١٢‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            44             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻳﺘﻴﻢ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺑﻴﻤﺎري ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﻣـﻲﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺣﺮﻛﺘـﻲ‪ ،‬زﺑـﺎﻧﻲ و ذﻫﻨـﻲ‪ ،‬و اﺧـﺘﻼﻻت ﻋـﺎﻃﻔﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬دﭼـﺎر‬
‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و اﻏﻠﺐ از ﻧﻈﺮ ﺟﺜﻪ‪ ،‬ﻻﻏﺮﺗﺮ از ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﭘﺮورﺷــﮕﺎﻫﻲ ﻧﮕﻬــﺪاري ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑــﻪ دﻟﻴــﻞ ﻓﻘــﺪان ﻣﺤﺒــﺖ و ارﺗﺒــﺎط ﺧــﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬دﭼــﺎر ﻋﻘــﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﻴﻬﺎي ذﻫﻨﻲ و اﺧﺘﻼﻻت ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ؛ زﻳـﺮا در اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺤﻴﻄﻬـﺎ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫آزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﻜﺎش ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻣـﻮرد‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدراﻧﻪ از آﻧﺎن ﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﺜﺒﺖ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ؛ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻨﺪه آﻧـﺎن را ﺑـﺎ‬
‫ﭼﻬﺮه ﺧﻨﺪان و ﻣﺤﺒﺖ آﻣﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ در آﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪه ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎزوان‬
‫و ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را در آﻏﻮش ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳﺎل‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬اﺣﺴﺎس واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻃﺒﻌـﺎً در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻣﺮﺑﻲ و ﻣﺮاﻗﺐ ﻛﻮدك‪ ،‬اﻣﺮوز ﻣﻲآﻳﺪ و ﻓﺮاد ﻣﻲرود‪ ،‬ﻛـﻮدك‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﻛﺴـﻲ واﺑﺴـﺘﻪ ﺑﺪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ اﺧـﺘﻼﻻت ﻋـﺎﻃﻔﻲ و ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ دﭼـﺎر ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت راﺗﺮ‪ 13‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن در ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻟﻲ ﻧﻴـﺰ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان اﻇﻬـﺎر‬
‫ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت »ﻛﻼرك اﺳﺘﻮارت« )‪ (1977‬ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ زﻳﺎد‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻤﺘﺮ ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد ﻣـﻲرﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ اﻳﺠـﺎد ﻛﻤﺒﻮدﻫـﺎي ذﻫﻨـﻲ و ﻋـﺎﻃﻔﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺪران در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻮدﻛـﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده و ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﭘﺪر ﻧﻴـﺰ در رﺷـﺪ ﻛـﻮدك اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻮرد ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Rutter,1979,No.50,pp.283-305 ١٣‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  45                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ازﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎرك )‪ (1979‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺪر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺎدر ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻛﻨﺪ و ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي و اﺣﺴﺎس ﻋﺎﻃﻔﻲ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺎدر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎدر و ﭘﺪر ﺑﺮ رﺷﺪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ و ﺗﻔﺎوﺗﻬـﺎي ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻬﻤﻲ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﺷﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ را در اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اول‪ ،‬ﺗـﺎ اﻧـﺪازهاي از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻫﻮش و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي زﺑﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ درﺳﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳـﺎزﮔﺎري اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺪان دﻟﻴﻞ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﺎﻧﻮاده و در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي از آﻧﺎن دارﻧﺪ و ﺛﺒﺎت رﻓﺘﺎري ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ دوم ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻓﺮزﻧـﺪ اول دارﻧـﺪ‪ .‬اﻧﻌﻄـﺎف ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻌﺪي و ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اوﻟﻴﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي در رﺷﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﭽﻪﻫﺎي ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺧﺎﻧﻮاده از ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت »زاژوﻧﻚ و ﻣﺎرﻛﻮس«‪ 14‬وﻗﺘﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻨﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻨﻲ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ دو ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﻫﻮﺷﻲ آﻧﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻨﻲ آﻧﺎن ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ‬
‫ﺳﺎل اﺳﺖ؛ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻨﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮف وﻗـﺖ و ﺗﻮﺟـﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ واﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﻴﻦ‬
‫آﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻮع ﺗﻮﺟـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﺎن وﻗﺖ زﻳﺎدﺗﺮي ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪن اﺧـﺘﻼﻻت ﻋـﺎﻃﻔﻲ و رﻓﺘـﺎري و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎري واﻟﺪﻳﻦ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن ﺗﻨﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻮاردي ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﭘـﺎﻳﻴﻦﺗـﺮي دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﻌﻤـﻮل اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺸـﺎرﻫﺎي‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Zajenk & Markus,1975,No.82,pp.74-88. ١٤‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            46             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روﺣﻲ ﺑﺮ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي در ﺑﺪرﻓﺘﺎري آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﺟﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ واﻟﺪﻳﻦ وارد آﻳﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً ﭘـﺮورش ﻓﺮزﻧـﺪان ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ دﺷـﻮاري و ﺗﻠﺨﻜـﺎﻣﻲ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻲﺧﺎﻧﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻼت ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻫﺎ و ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﻫـﺎي روﺣـﻲ واﻟـﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ ﺑـﺪرﻓﺘﺎري ﺷـﺪﻳﺪ ﺑـﺎ ﻛﻮدﻛـﺎن و اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫روﺷﻬﺎي ﻓﺸﺎر و ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺪرﻓﺘﺎر ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮدم ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺪﻻن و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﺗـﺎ در ﻣﻮاﻗـﻊ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﭘﻨـﺎه ﺑﺒﺮﻧـﺪ و‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد و از ﻛﻮدﻛﺎن در ﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺧـﻼف واﻗـﻊ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬آنﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﺰاﻛﺲ‪ 15‬ﻣـﻲﻧﻮﻳﺴـﺪ‪ :‬آﻧـﺎن از ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮد در ﺧﺮدﺳـﺎﻟﻲ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺪرﻓﺘﺎري و ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻜﺮر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ رﻓﺘﺎر ﻣﺤﺒﺖآﻣﻴﺰ و زﻧـﺪﮔﻲ ﭘﺮﺗﺤـﺮك و ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻪ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻓﺮودي‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﭼـﺎر‬
‫ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و ذﻫﻨﻲ و رﻓﺘﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﻨﺒﻴﻪ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن از ﻫﻤﺎن دوره ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ و ﻧﻮﭘﺎﻳﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑﭽـﻪﻫـﺎ‬
‫ﺑــﻪ ﻫــﺮ ﺑﻬﺎﻧــﻪاي ﮔﺮﻳــﻪ و داد و ﻓﺮﻳــﺎد راه ﺑﻴﻨﺪازﻧــﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳــﻲ ﻫــﺎي »واﺳــﺘﺎ«‪ 17‬ﻧﺸــﺎن ﻣــﻲدﻫــﺪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدر دﭼﺎر ﻓﺸﺎر روﺣﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺧـﺮد ﺳـﺎل ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ وﮔﺎه اﻳﻦ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﺪﻳﺪ اﺳـﺖ‪.‬ﻋﺎﻣـﻞ دﻳﮕـﺮي ﻛـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﺧﺮدﺳﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﻛﺮدن آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدران ﻛﻢ ﺻﺒﺮ و ﺣﻮﺻﻠﻪ را ﻋﺼـﺒﺎﻧﻲ‬
‫و وادار ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﺒﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﻮدك در ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﻃﺒﻌﺎً ﻣـﺎدر‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺷﺪت ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت ﺟﺪيﺗﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Isaacs,1981,No.4(5),pp.5-8. ١٥‬‬
‫‪Frodi,1981,No.85,pp.341-349 ١٦‬‬
‫‪Vasta,1983,No.2,pp.125-149 ١٧‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  47                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در وﺿﻌﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﺟﺪاﻳﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻳـﺎ ﻣـﺮگ ﻳﻜـﻲ ﻳـﺎ ﻫـﺮدوي آﻧـﺎن ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﺷﺪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬درﻣﻮرد ﭘﺴﺮان‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ دزدي‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﺮﻳﺰي‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر‪ ،‬ﺿـﺪﻳﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ؛ درﻣﻮرد دﺧﺘﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﻛﻴﻨﻪ ورزي ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ و ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ و ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ و ﻇﻠﻢ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻛﺸﻤﻜﺶ داﺋﻤﻲ وﺟﻮد دارد و ﭘﺲ از ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﺸـﻤﻜﺶ‬
‫ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ زﻳﺎﻧﻬﺎ ﻧﺼﻴﺐ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ زﻳـﺮا آﻧﻬـﺎ ﻳـﺎ ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫دﻋﻮا و ﻣﺮاﻓﻌﻪ و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮد دﻳﮕﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮادهاي‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺧـﺎﻧﻮاده آراﻣـﻲ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ ﻳﻜـﻲ از‬
‫واﻟﺪﻳﻦ در آن ﺣﻀﻮر ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔـﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺑﮕـﺬارد‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه اﺣﺘﻤﺎل ﺑـﺮوز رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺿـﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪاﻳﻲ واﻟـﺪﻳﻦ ﻳـﺎ در ﺟﺮﻳـﺎن اﻳـﻦ ﻣﺸـﻜﻼت‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻏﻢ داﻣﻨﮕﻴﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲﺷـﻮد و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﺗﺰﻟـﺰل و ﺳـﺮزﻧﺶ ﺧـﻮﻳﺶ دﭼـﺎر ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻓﺮزﻧﺪان از ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪاﻳﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﺳـﻮﺋﻲ ﺑـﺮ‬
‫آﻧﺎن دارد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دوﺳـﺘﺎن و ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن و ﻣﺤـﻴﻂ‬
‫ﻣﺄﻧﻮس زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻼق‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﺑﺮاي ﻣﺎدران‪ ،‬دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﺑﻌﺪي را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه دارد‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً آﻧـﺎن ﭘـﺲ از ﺟـﺪاﻳﻲ‬
‫ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺗﻨﻬﺎ و اﻓﺴﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و وﺿـﻊ ﻣﺎﻟﻴﺸـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﺪﺗﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋه وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان را ﻧﻴﺰ ﻋﻬﺪهدار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮزﻧـﺪان‪ ،‬ﺑﺨﺼـﻮص اﮔـﺮ ﭘﺴـﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬دردﺳـﺮﻫﺎي ﺗـﺎزهاي‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮان اﻳﻦ ﻣﺎدران‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲﺑﺎف و ﻟﺠﺒﺎز و دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ و ﺷـﺎﻛﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺲ از ﺟﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑـﻪ ازدواج ﺗـﺎزه و ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖآﻣﻴـﺰي ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻼت‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            48             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺎزﮔﺎري ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر ﻧﺎﺗﻨﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً دﺷﻮار اﺳﺖ‬
‫و ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳـﺮﮔﺮم ﻫﻤﺴـﺮ ﺗـﺎزه‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻛﻮدك دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﺪر و ﻫﻢ ﻣـﺎدر ﺧـﻮد را از‬
‫دﺳﺖ داده و ﻫﺮ دو‪ ،‬او را ﻓﺪاي اﻣﻴﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ازدواج ﻣﺠـﺪد در ﺳـﻨﻴﻦ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان رخ دﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن از ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﭘﺪر ﻣﺤـﺮوم ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻧـﺪﮔﻲ و رﺷـﺪ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﻣﻲﺷﻮد؛ درﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﻏﻤﮕﻴﻨﻲ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪ و ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﭼﺎره آن ﻧﻴﺰ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻀﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫»ﺷﻴﻦ«‪ 18‬ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ در آزﻣﻮن ﻫﺎي ﻫﻮش‪،‬ﺑﻮﻳﮋه آزﻣﻮن ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻤﺮه ي‬
‫ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬وﻣﺸﻜﻼت ﻋﺎﻃﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﻮع ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻮدﻛﺎن از ﻳـﻚ ﺳـﻮ ﺑـﻪ ﻧﺒـﻮدن ﭘـﺪر و از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎرداﻧﻲ و ﺳﻼﻣﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎدر ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﮔﺮ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻏﻴﺒﺖ ﻃﻼق ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺿﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻋﻠﺖ آن ﻣﺮگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻏـﻢ و اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﭘﺪرﻧﺎﺗﻨﻲ ﻛﻮدك ﻳﺎ اﻓﺮاد دﻳﮕـﺮي ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺗـﺎ اﻧـﺪازهاي‬
‫ﺟﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﭘﺪر را ﭘﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﻛﺎرداﻧﻲ آﻧـﺎن و از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺴـﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در ﭘﺎﻳـﺎن اﻳـﻦ ﻣﺒﺤـﺚ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده‪،‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻣﺆﺛﺮدر رﺷﺪ ﻛﻮدك اﺳﺖ و ﺣﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸـﻜﻼت رﺷـﺪ و ﺗﻌﻠـﻴﻢ و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺎﺳﺎً در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ رﺷﺪ و آﮔﺎﻫﻲ واﻟﺪﻳﻦ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫رواﺑﻂ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺼﻮﺻﺎ ازدوره ي ﻛﻮدﻛﻲ وﺳـﭙﺲ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ وﺟـﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ را ﻳﻜـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ واﻟـﺪﻳﻦ ﻣﺘﻮﻗـﻊ‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪Shinn,1978,No.85,pp.295-324 ١٨‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  49                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه ودﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮﻗﻊ وﺑﺪون ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻛـﻮدك ﻣﺤـﻮر‬
‫ﺑﺎواﻟﺪﻳﻦ ﭘﺬﻳﺮا وﻣﺴﺌﻮل و در ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮ ﺧﺎﻧﻮداه ﻫﺎي واﻟﺪ ﻣﺤﻮر ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﻃﺮدﻛﻨﻨﺪه وﻏﻴﺮ ﻣﺴﺆول‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ دو ﺑﻌﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ‪ ،‬ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺎﻣـﻞ واﻟـﺪ ‪ -‬ﻛـﻮدك‬
‫راﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 1‬ﺧﺎﻧﻮاده ي ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬ﮔﺮم و ﭘﺬﻳﺮا ‪ :‬دراﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫و ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن وي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﮔﺮﻣﻲ وﺻﻤﻴﻤﻴﺖ اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﻣﻘﺎﺑﻞ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻗﻊ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﻮﺷﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻦ ﺧﻮدش را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ي اﻳﻦ ﻧﻮع واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧـﺪان دوﻃﺮﻓـﻪ وﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮادﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪،‬ﮔﺮم‪،‬ﺻﻤﻴﻤﻲ وداري روﺣﻴﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻫﺴـﺘﻨﺪ وﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫اﺑﺮازوﺟﻮد درآن ﻫﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻫـﻮش دارﻧـﺪ‪ .‬واز زﻧـﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻟـﺬت‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ درآن ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ – 2‬ﺧﺎﻧﻮادﻫﺎي ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬ﺳﺮد و ﺧﺸﻚ) ﻣﺴﺘﺒﺪ( ‪ :‬دراﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮاده واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎﻗﺪرت وﺑﺪون ﮔﺮﻣﻲ وﻣﻬﺮورزي و اﻳﺠﺎد راﺑﻄـﻪ اي ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ اﻋﻤـﺎل ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‬
‫‪،‬راﺑﻄﻪ ي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﺮدي وﻋـﺪم اﻧﻌﻄـﺎف ﭘـﺬﻳﺮي ﺗـﻮام‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واﻟﺪﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﮕـﺮش ﻫـﺎي ﻓﺮزﻧـﺪﺧﻮد را ﻃﺒـﻖ ﺿـﺎﺑﻄﻪ ﻫـﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ﺧﻮدﺷـﺎن‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ واﻟﺪﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‪ ،‬ﻗﺒﻮل اﺳﺘﺒﺪاد‪،‬ﻛﺎر‪،‬ﺳﻨﺖ ورﻋﺎﻳﺖ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ارج ﻣﻲ ﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﻳﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻻﻳﻖ وﻣﺴﺌﻮول ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻨﺎرﮔﻴﺮي از اﺟﺘﻤﺎع دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻓﺎﻗـﺪ ﺧـﻮداﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘـﺮان اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ واﻧﮕﻴﺰه ي ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﺿـﻌﻴﻔﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ داﺷـﺖ و‬
‫ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            50             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ – 3‬ﺧﺎﻧﻮاده آزاد ﻳﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ )ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎر( ‪ :‬دراﻳﻦ ﻧـﻮع ﺧﺎﻧﻮاده‪،‬اوﻟﻴـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ وﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﻛﻤـﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪ ﻣﺤـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺮزﻧـﺪان اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﺧﻮش ﺧﻠﻖ ﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺪه ﺗﺮ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﻣﻘﺘﺪرﻧﺪ‪،‬اﻣﺎﻓﺸﺎرﻫﺎي آن ﻫﺎ اﻛﺜﺮاً ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫و ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘـﺮل رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻧﺎدرﺳـﺖ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻣﺎﻧﻨـﺪ روي آوردن ﺑـﻪ ﺳـﻴﮕﺎر‪ ،‬ﻣـﻮاد ﻣﺴـﻜﺮ‬
‫وﻣﺨﺪر و ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮوﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ واﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺴﺸﺎن ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻬﻞ ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻧﻮع واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫در رﺷﺪ رﻓﺘﺎرﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ آن ﻫﺎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺧﺎﻧﻮاده ي ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ و ﻏﻔﻠﺖ ﻛﻨﻨﺪه )ﻏﺎﻓﻞ( ‪ :‬اوﻟﻴﺎي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬
‫دادن اﺷﺘﻐﺎﻻت و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮدﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﻮري ﺑﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آﻳـﺪ‪ .‬ﻣﺼـﺎﺣﺒﻪ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺧﺎﻧﻮادﻫـﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آن ﻫﺎ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ‪،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎورﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧـﻮد در‬
‫ﺑﻴﺮون از ﻣﻨﺰل ﺑﻲ ﺧﺒﺮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﻓﺮزﻧﺪﺷـﺎن در ﻣﺤـﻴﻂ ﻣﺪرﺳـﻪ روي ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺣﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد روزاﻧﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ وﻣﻜﺎﻟﻤﺎت ﻣﺤﺪودي ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ‪ 14‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮادﻫﺎ اﻓـﺮادي ﺧﻮﺷـﮕﺬران و وﻟﺨـﺮج ﻫﺴـﺘﻨﺪ وﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻲ ﻋﻼﻗﻪ اﻧﺪ واوﻗﺎت ﺧﻮد را درﺧﻴﺎﺑﺎن ﻫﺎ و ﭘﺎﺗﻮق ﻫﺎي‬
‫ﺧﺎص ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﻏﻠﺐ ﻟﺬت ﺟﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺗﺤﻤﻞ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﻫﻴﺠﺎن ﻫﺎي ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻫﺪاف دراز ﻣﺪﺗﻲ را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و‬
‫اﻛﺜﺮ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺑﺰﻫﻜﺎران و ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻠﺤﻖ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و از ﻧﻈـﺮ ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻧﻴـﺰ اﻓـﺮادي‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ‪ ،‬اﻓﺴﺮده و ﺑﻲ ﻋﻼﻗﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  51‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪2‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در‬

‫رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  53                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دوران رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗـﺮار ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻳـﺎ ﻣﺤـﻴﻂ ﭘـﺮورش‬
‫ﺟﻨﻴﻦ را آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ را ﻣﺨﺘﻞ ﺳـﺎزد‬
‫ﻳﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻴﻬﺎي ذﻫﻨﻲ و ﺳﺎﻳﺮ اﺧﺘﻼﻻت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ وراﺛﺘﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﻫﻨﮕﺎم وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن دارد آﺳﻴﺐ ﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﻲ و ﻫـﻢ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ژﻧﺘﻴـﻚ و ﺟﻨـﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳـﻲ در ﻛﺸـﻒ آﺛـﺎر وراﺛﺘـﻲ و ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ اي داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺗﺎﺛﻴﺮﻃﺒﻴﻌﺖ )ﻋﻮاﻣﻞ ژﻧﺘﻴﻜـﻲ و وراﺛـﺖ( و ﻃﺮﻓـﺪاران‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﭘﺮورش )ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ اﻳـﻦ دو‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎت اﺻﻠﻲ رﺷﺪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺜﺎل ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﻳـﻦ دو ﻋﺎﻣـﻞ را روﺷـﻦ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً اﻣﻜـﺎن دارد‬
‫ﺑﺨﺸﻲ از اﺳﺘﻌﺪاد ﻳﻚ ﻛﻮدك ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ وراﺛﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻮدك در‬
‫آن ﭘﺮورش ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻧﻴﺰ در ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ‪،‬ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪي و اﺳﺘﻌﺪاد او ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬راه ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ آﺛﺎر وراﺛﺖ وﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺸﺎﺑﻪ زﻳﺎد دوﻗﻠﻮﻫـﺎي‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻗﻠﻮﻫﺎي ﻏﻴﺮﻳﻜﺴﺎن ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ وراﺛـﺖ را ﺑﺨـﻮﺑﻲ ﻧﺸـﺎن د ﻫـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫وراﺛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻃﺮز رﻓﺘﺎر وﺑﺮﺧﻮرد آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از آﺛﺎر ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪،‬ﻣﺤﻴﻂ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رﺣﻢ ﻣﺎدر اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎ وﺿﻊ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻣـﺎدر در دوران ﺑـﺎرداري وﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ وراﺛﺘﻲ وﻋﻮاﻣﻞ زاﻳﻤﺎن ﻛﻪ در رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            54             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻟﻒ ( ﻋﻮاﻣﻞ ژﻧﺘﻴﻜﻲ و ﺗﻮارث‬
‫راه ﻫﺎي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ وارﺛﺘﻲ دررﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﻗﺎﺑـﻞ درك و ﺳـﺎده اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﺮدي ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﻗﻬﻮ ه اي از زﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎن آﺑﻲ دارد ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل دارد ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﺼﻒ ﻓﺮزﻧﺪان او ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﻗﻬﻮه اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬زﻳﺮا ﺗﺎﺛﻴﺮ ژن رﻧﮓ ﻗﻬـﻮه اي ﺑـﻴﺶ از ژن‬
‫رﻧﮓ آﺑﻲ اﺳﺖ و ژن رﻧﮓ ﻗﻬﻮه اي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ژن رﻧﮓ آﺑﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ژن رﻧﮓ آﺑﻲ ﻳﻚ‬
‫ژن ﻣﻐﻠﻮب و اﺛﺮآن ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺪر ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻚ ژن ﻗﻬـﻮه اي وﻳـﻚ ژن آّﺑـﻲ‪ ،‬دو‬
‫ژن ﻗﻬﻮه اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪان او ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﻗﻬﻮه اي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﻳﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﭘـﺪر داراي‬
‫ﻳﻚ ژن آﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺼﻒ ﻛﻮدﻛﺎن داراي ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ آﺑﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻜﻲ‬

‫ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻌﺮوف »ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﻛﻮرﻳﺎ« ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد در دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺮﻛﺰي ﻋﺼـﺒﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻٌ در ﺳﻦ ‪ 35‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻳﻜﻲ از ژن ﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ در ﺑـﺪن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮض ﻣﺒﺘﻼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻮارث ‪ 50 ،‬درﺻﺪ اﺣﺘﻤـﺎل ﻣﺒـﺘﻼ‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎري را دارد‪ .‬ﺣﻀـﻮر ﻳـﻚ زوج ژن ﻣﻐﻠـﻮب دﻳﮕـﺮ ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﻲ ﺷـﻮد اﺧـﺘﻼل‬
‫دﻳﮕﺮي در دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﻨﻴﻞ ﻛﺘﻮﻧﻮرﻳﺎ« ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل زﻳﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺎ آن ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺗﻮارث و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي رﻓﺘﺎر را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪاري از ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ روزاﻧﻪ ‪ ،‬داراي ﻳﻚ ﻣﺎده ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم »ﻓﻨﻴـﻞ آﻻﻧـﻴﻦ« اﺳـﺖ؛‬
‫اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم آﻧﺰﻳﻤﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺎده ﺑـﻲ ﺧﻄـﺮ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬وﻟـﻲ‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﻧﻮزادان ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ ژن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﻳـﻦ آﻧـﺰﻳﻢ را ﻧﺪارﻧـﺪ ؛ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ‪ ،‬ﻏﻠﻈـﺖ »ﻓﻨﻴـﻞ‬
‫آﻻﻳﻦ« در ﺑﺪن ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود و ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﻴﺪ ﻓﻨﻴﻞ ﭘﻴﺮوﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد‬
‫ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ﺑـﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﻴﺪﻫﺎي ﺳﻤﻲ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺗـﺎ اﻧـﺪازه اي‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﺆﺛﺮ آن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  55                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻛﺮوﻣـﻮزوم ﻫـﺎ ‪ ،‬از دﻳﮕـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ ﺗـﻮارث اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﺎﻫﻲ ﻣﺘﻨـﻮع ﺑـﻮدن‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎ ‪ ،‬ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ آﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ در رﺷﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮاﻗﺺ در ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻋﺎدي ﺑﺪن و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ در ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﭘﺪﻳﺪار‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎٌ در ﻳﻚ در ﺻﺪ ﻧﻮزادان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ و ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان اﻳﻦ ﻧﻘﺺ را ﻋﻠﺖ ‪25‬ﺗﺎ‪30‬در ﺻﺪ از ﻣﻮارد ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ داﻧﺴﺖ ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1959‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻴﻤﺎري ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻳﺎ اﻧﺤﺮاف در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﺪرم دان‪ :‬ﺳﻨﺪرم دان ﺑﺮ اﺛﺮ اﺧﺘﻼﻻت و ﻧﻘﺺ ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻋﻠﺖ آن‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺮوﻣـﻮزوم ﺟﻔـﺖ ‪ 21‬ﻧﺴـﺒﺖ داده اﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑﻴﻨـﺎري ﻛﺮوﻣـﻮزوم ‪ 21‬ﻣﻌﻤـﻮﻻٌ ﺑـﻪ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎي ‪ 15،14،13‬و‪ 22‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﻴﻤـﺎر ﺑـﻪ ﺟـﺎي دو ﻋـﺪد ﻛﺮوﻣـﻮزوم‪21‬‬
‫داراي ﺳﻪ ﻋﺪد ﻛﺮوﻣﻮزوم ‪ 21‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﻮع اول ﻛﻪ ‪ 95‬در ﺻﺪ از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎران را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬از ﺳﻦ زﻳﺎد ﻣﺎدر و اﺧﺘﻼل در ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺗﺨﻤﺪاﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺳـﻦ ﻣـﺎدر ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ دارد ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﻣـﺎدران ﻣ‪‬ﺴـﻦ ﺗـﺮ ﻧـﻮاﻗﺺ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺧﺘﻼﻻت را ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﺪم اﻧﻔﺼﺎل ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎي ﻣﺎدر ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﮕﻮﻟﻴﺴﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﻣﺎدر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ) ﺟﺪول ‪.( 3-3‬‬

‫درﺻﺪ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺳﻦ ﻣﺎدر‬

‫‪ 1/66‬ﻣﻮرد‬ ‫‪30‬ﺗﺎ ‪ 34‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 3/22‬ﻣﻮرد‬ ‫‪ 35‬ﺗﺎ‪ 39‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 12/52‬ﻣﻮرد‬ ‫‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 44‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ 29/74‬ﻣﻮرد‬ ‫‪ 45‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫ﺳﻦ ﻣﺎدر در اﻳﺠﺎد ﻧﻮع دوم ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ درﺻﺪ از ﻣﻨﮕﻮﻟﻴﺴﻢ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ آن دﺧـﺎﻟﺘﻲ‬
‫ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد اﺧﺘﻼل در ﻛﺮوﻣﻮزم ﻫﺎي ﺷﻤﺎره ‪ 15‬ﻳﺎ ‪ 22‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼل ﺑـﺮ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            56             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺛﺮ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﺮوﻣﻮزم ﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻨﺪرت ﭘﺪر ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺎدران ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻮﻧﮕﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼل ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ‪ 15‬ﻳﺎ ‪ 22‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزو م ‪ 21‬ﭘﻮﻧﺪ ﺧﻮرده و در آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد اﺗﺼﺎل ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺛﺎﺑﺖ ‪ 46‬ﻋﺪد اﺳﺖ ‪ .‬آﻣﺎدﮔﻲ اﻳﻦ ﻗﺒﻴـﻞ ﻣـﺎدران در ﺑـﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ آوردن ﻧﻮزادان ﻣﻮﻧﮕﻞ ﺑﻌﺪي ‪ 35،‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻣﻨﮕﻮل ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺮ ‪ ،‬ﺻﻮرت و ﻗﻴﺎﻓﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻐﻮﻟﻬﺎ و وزن آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از وزن ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ؛ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﻋﺪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻃﻮل ﻗﺪﺷﺎن ﻛﻮﺗـﺎه اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﺸـﻢ ﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻮرب و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ و داراي ﺳﺮي ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺪو‪‬رﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻚ و ﻛﻤﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑـﻪ‬
‫زرد اﺳﺖ و ﻟﺒﻬﺎي ﻛﻠﻔﺖ و ﺑﻴﻨـﻲ ﭘﻬـﻦ دارﻧـﺪ‪ .‬اﻧﮕﺸـﺖ ﻛﻮﭼـﻚ دﺳـﺖ آﻧﻬـﺎ ﻛﻮﺗـﺎﻫﺘﺮو ﺳـﻮﻣﻴﻦ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﭘﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از اﻧﮕﺸﺘﻬﺎي ﻃﺮﻓﻴﻦ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴـﺒﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻧﻘﺒـﺎض ﻋﻀـﻼﻧﻲ در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮزادان ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﭘﺲ از ﺑﻴﺪاري ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻬﺎ درﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺳﺎﻛﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻣﻌﻤـﻮﻻٌ‬
‫ﺻﺪاي ﺿﻌﻴﻔﻲ دارﻧﺪ‪.‬دﺳـﺘﮕﺎه ﻫـﺎي ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ آﻧﻬـﺎ از اﻧـﺪازه ﻋـﺎدي ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻮزادان ﭘﺴﺮ ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻴـﺰان ‪46‬در ﺻـﺪ ﭘﺴـﺮ و‪36‬در ﺻـﺪ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ‪ ،‬اﻣﻜﺎن دارد ﻧﻮزادان ﺑﻌﺪي ﻣﺎدران ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ داراي اﺧﺘﻼﻻت‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اوﻟﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﮕﻮل اﺳﺖ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣـﺎدران‬
‫ﻣﺴﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎٌ ‪ 45‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ –ﺑﺮاﺑﺮﺟﺪول ذﻛﺮ ﺷﺪه‪-‬آﻣـﺎدﮔﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮاي آوردن ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﻣﻨﮕﻮل دارﻧﺪ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎدراﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ﻻزم را اﻧﺠﺎم دﻫﻨـﺪ و از ﻣﺸـﺎوره ژﻧﺘﻴﻜـﻲ‬
‫‪19‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﺪرم ﺗﺮﻧﺮ‪ :‬ﺳﻨﺪرم ﺗﺮﻧﺮ‪ : 20‬ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﻣﺎده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻛﺮوﻣـﻮزوم ﺟﻨﺴـﻲ آن ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫دو‪(xx) x‬ﻓﺎﻗﺪ‪ x‬دوم اﺳﺖ؛ﻳﻌﻨﻲ ‪ ، x 0=45‬و ﺑـﻪ ﺟـﺎي ‪ 46‬ﻛﺮوﻣـﻮزوم ‪ 45‬ﻛﺮوﻣـﻮزوم دارد‪.‬ﻋﻠـﺖ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪hetheringtin&ross,1979..١٩‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫‪.turners syndrome‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  57                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻤﺒﻮد ‪ x‬دوم ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ‪2000‬ﺗﺎ‪ 3000‬ﻣﻮرد زاﻳﻤﺎن ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣـﻮرد ﺳـﻨﺪرم ﺗﺮﻧـﺮ‬
‫دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﺷﺪ ﺗﺨﻤﺪان در اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻧﺎﻗﺺ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﻓـﺮاد ﻓﺎﻗـﺪ ﻋـﺎدت‬
‫ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻋﻘﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و داراي ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻗﻠﺒﻲ و ﻛﻠﻴﻮي ﻣﺎدرزادي اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺮه آﻧﻬﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ اﺳﺖ و‬
‫داراي ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﻮﺷﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎٌ ﺷﺪﻳﺪﻧﺪ؛وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﻮﺷﻲ آﻧﻬﺎ ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ آﻧﺎن اﻓﺮادي آرام ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زود ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم‪ ،‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺟﻨﺴﻲ آن داراي )‪ (xxx=47‬ﺳﻪ ‪ (xxx) x‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧـﻮع‬
‫اول اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم را ﺳﻨﺪرم »ﻣﻨﻮزوﻣﻲ«‪ 21‬وﻧﻮع دوم را ﺳﻨﺪرم »ﺗﺮﻳﺰوﻣﻲ«‪ 22‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﻮع‬
‫دوم ﺳﻨﺪرم ﺗﺮﻧﺮ ﺑﺮﻋﻜﺲ دﺳﺘﻪ ﻗﺒﻠﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي زﻧﺎﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورﻧﺪ‪ .‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻓـﺮاد ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﭼﻨـﺪان ﺗﻔـﺎوﺗﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺳﻨﺪرم ﺗﺮﻧﺮ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﺪرم دان از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸـﺎوره ژﻧﺘﻴﻜـﻲ اﻗـﺪام ﻛـﺮد و‬
‫اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ رﺷﺪي را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد؛ وﻟﻲ دﺧﺘﺮان ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم ﻋﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪  23.‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻨﺪرم ﻛﻼﻳﻦ ﻓﻠﺘﺮ‪ : 24‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدان اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﺤـﺮاف ﻛﺮوﻣـﻮزوم ﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻧﻮع‬
‫اول داراي ﻳﻚ ﻛﺮوﻣﻮزوم ‪ x‬اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ xy‬ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺑـﻪ ‪ xxy‬ﻣـﻲ ﮔـﺮدد و ﻧـﻮع دوم آن‪،‬‬
‫داراي ﻳﻚ ‪ y‬اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ xy‬ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺑـﻪ ‪ xyy‬ﻣـﻲ ﮔـﺮدد و در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﺑـﻪ ﺟـﺎي ‪46‬‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوم‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ‪ 47‬ﻛﺮوﻣﻮزوم دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﻮاع ﻧﺎدرﺗﺮي از اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم ﻧﻴﺰ ﻛﻪ دو ﺗﺎ ﺳﻪ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزوم ‪ x‬ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﻣﻌﻤﻮل دارﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ‪ xxxy=48‬ﻳﺎ ‪ xxxxy=49‬در ﻣﺮدان دﻳﺪه ﻣـﻲ ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎران از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺴﻲ ﻋﻘﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬داراي اﻧﺪاﻣﻲ ﺑﺎرﻳـﻚ و ﺑﻠﻨـﺪ ﻗـﺪ؛ آﻟـﺖ ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻮﭼﻚ و ﺻﺪاﻳﺸﺎن زﻧﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺳﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي دارﻧﺪ‪ .‬وزن ﻧﻮزادان ﭘﺴﺮ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪٢١‬‬
‫‪.monosomy syndrime‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫‪Trisomy syndrome‬‬
‫‪Op.cit.,p.43. ٢٣‬‬
‫‪Klinefeiters syndrome ٢٤‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            58             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺳﻨﺪرم ﺑﺴﻴﺎرﻛﻢ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت ﺑﻪ دو و ﻧﻴﻢ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻧﻴﺰ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻣـﺎدراﻧﻲ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 28‬و ‪ 29‬ﺳﺎﻟﻪ اﻧﺪ‪ 25 .‬درﺻﺪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎران داراي ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻫﻮﺷﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ‪ 700‬ﺗﺎ ‪ 750‬ﻣﻮرد زاﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺳﻨﺪرم ﻛﻼﻳﻦ ﻓﻠﺘﺮ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎري در اﻧﻮاع ﻧﺎدري ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﻛﺮوﻣﻮزوم ‪ x‬اﺿﺎﻓﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ رواﻧﻲ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮي دارﻧﺪ و در ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ اﻋﻀﺎي‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﻫﺮ دو ﺟﻨﺲ زن و ﻣﺮد دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺳﻨﺪرم ﻛﻼﻳﻦ ﻓﻠﺘﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ داراي ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎي ‪ xxy‬ﻳـﺎ ‪xyy‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ درﺑﺎره ارﺗﻜﺎب ﺑﻪ ﺟﻨﺎﻳﺎت‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺷـﺪن و رﻓﺘـﺎر ﺧـﻼف ﻣﻘـﺮرات‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﻨﺪرم ﻛﻼﻳﻦ ﻓﻠﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬـﺎﺟﻢ و‬
‫‪25‬‬
‫ﻣﺘﺨﻠﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر وﺿﻮح ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺗﺮاﺗﻮژﻧﺴﻴﺲ‪) 26‬ﺗﺸﺨﻴﺺ آﺳﻴﺒﻬﺎي ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟـﺪ(‪ :‬اﺧـﺘﻼﻻت رﺷـﺪ ﺟﻨـﻴﻦ‪ .‬آﺛـﺎر ﻳـﻚ ﺗﺮاﺗـﻮژن در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ روﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاﺗﻮژن ﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺗـﺎزه ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪه را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬رﺷﺪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻋﻀﻮي را ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ ﻋﻀـﻮ ﻣـﻲ ‪-‬‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪن در دوران ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ در زﻣﺎﻧﻬـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ رﺷـﺪ ﻣـﻲ ‪-‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاﺗﻮژن ﻫﺎ در زﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻨﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﺗﻮژن ﻫﺎ ﻓﻘﻂ روي اﻋﻀﺎﻳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻨـﻮز ﻧـﺎرس و ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮﺑﻠﻮم‪) 27‬ﻣﺨﭽﻪ(‪ ،‬ﺳﻘﻒ دﻫﺎن و اﻋﻀﺎي ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ‪28‬؛ ﭼﻮن ﺗﺮاﺗﻮژن ﻫﺎ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫رﺷﺪي ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺤﺮاف رﺷـﺪ در آن اﻋﻀـﺎ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ؛ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﺧﺠﻪ‪ 29‬روي ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﻫـﺎ و ﻣﻐـﺰ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲ ﮔـﺬارد‪ .‬داروي ﺗﺎﻟﻴﺪوﻣﻴـﺪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪Olds,1982p.82. ٢٥‬‬
‫‪Rubbela ٢٦‬‬
‫‪cerebellum ٢٧‬‬
‫‪Clegg,1971 ٢٨‬‬
‫‪Rubbela ٢٩‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  59                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎدران ﺑﺎرداري ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﺧﺠﻪ اﻧﺪ ﻳﺎ از داروي ﺗﺎﻟﻴﺪوﻣﻴﺪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻳﻦ ﻣﺎدران از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮارث در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺮاﺗﻮژن‬
‫ﻫﺎي ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ از ﻗﺒﻞ آﻣﺎدﮔﻲ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮي ﺧﻮاﻫﻨـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫زﻳﺴﺘﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻐﺬﻳﻪ‪ ،‬وﺿﻊ رﺣﻢ و ﺗﻌﺎدل ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ در آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺗﺮاﺗـﻮژن‬
‫ﻫﺎ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ‪ ،‬ﭼﺎﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺧﻮن و ﻧﺎرﺳـﺎﻳﻴﻬﺎي‬
‫ﻛﺒﺪي اﺣﺘﻤﺎﻻً در آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳـﻚ ﺗﺮاﺗـﻮژن ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻮع آﺳﻴﺐ ﻳﺎ اﻧﺤﺮاف در رﺷﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺳﺮﺧﺠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ‪،‬‬
‫آب ﻣﺮاورﻳﺪ‪ 30‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﻮﺷﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻗﻠﺒﻲ در ﻣﺎﻫﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑـﺎرداري ﮔـﺮدد ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﺧﺠﻪ روي ﻋﻀﻮ ﻣﺮﺑﻮط ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕـﺬارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﺖ‬
‫ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﻮدك ﻓﻘﻂ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﺧﺠﻪ ﻣﺎدر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺼﺮف داروﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻴﻨﻴﻦ‪ 31‬و اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻣﺎﻳﺴﻴﻦ‪  32‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﻮدك ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ آﺳﻴﺐ ﻫﺎي رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ از وﺳﺎﻳﻞ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻜﻲ‪ :‬ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺮوﻳﺲ ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻜﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه اي ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ آورده ﻳـﺎ ﺗﺎرﻳﺨﭽـﻪ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ آﻧﻬـﺎ ﻧﺸـﺎﻧﻲ از‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻣﻮروﺛﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آوردن ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﺎﻟﻢ از اﻳﻦ ﻣﻮﺳﺴﻪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎور ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﭘﺰﺷـﻚ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼـﺺ ﻛﻮدﻛـﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻣـﺎ ﻳـﺎ ﻣﺘﺨﺼـﺺ‬
‫ژﻧﺘﻴﻚ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺎوره‪ ،‬اﺑﺘـﺪا ﻛﺎرﻫـﺎي ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ ﻛﺴـﺐ اﻃﻼﻋـﺎت درﺑـﺎره ﺳـﻮاﺑﻖ‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪cataract ٣٠‬‬
‫‪quinine ٣١‬‬
‫‪sterptomycin ٣٢‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            60             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶ ﺧﻮن و ﺳﺎﻳﺮ آزﻣـﺎﻳﺶ ﻫـﺎي ﻻزم از واﻟـﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻮدﻛـﺎن‪ ،‬ﺑﺴـﺘﮕﺎن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ و ﻫﻤﺨﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻫﺎ و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ آﻳـﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎﻳﻨـﻪ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ واﻟـﺪﻳﻦ و‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ وﺿﻊ ﻇـﺎﻫﺮي و ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻧﺸـﺎﻧﻪ اي از ﻏﻴـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎ دارد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﻘـﺪاري از ﭘﻮﺳـﺖ ﻓـﺮد ﻣـﻮردﻧﻈﺮ را ﺑﺮﻣـﻲ دارﻧـﺪ و‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎي آن را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮده‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻋﻜﺴﺒﺮداري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻳﻮﺗﺎﻳﭗ‪ 33‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ در ﺻﻮرت وﺟﻮد اﺧﺘﻼﻻت ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺷـﻴﻮه ﻫـﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اي ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد و اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎرﻳﻮﺗﺎﻳﭗ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻓـﺮدي ﺑـﺎ‬
‫‪34‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮي ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺘﻘﺎل ژﻧﺘﻴﻚ ﻣﻌﻴﻮب ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎور‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را در ﺟﺮﻳﺎن اﺧﺘﻼل ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫـﺪ‪ .‬ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن از ﺑﭽﻪ دار ﺷﺪن ﻣﻨﺼﺮف ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ﻳـﺎ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻋﻘﻴﻢ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔـﻪ ﻣﺸـﺎور ﻓﻘـﻂ ﻛﻮﺷـﺶ ﺑـﺮاي ﺗﺸـﺨﻴﺺ و‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﺮاي درك ﻋﻮاﻗـﺐ ﺑﻴﻤـﺎري ﻫـﺎي اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ و اراﺋـﻪ راه ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬آﻣﻨﻴﻮﺳﻨﺘﻴﺲ‪ : 35‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﻮه آﻣﻨﻴﻮﺳﻨﺘﻴﺲ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ از ﻣﺎﻳﻊ‬
‫آﻣﻨﻴﻮﺗﻴﻜﻲ‪ -‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 18‬ﮔﺮم‪ -‬را از رﺣﻢ ﻣﺎدر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ آن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺨﺼﻮص‪ ،‬آﺳـﻴﺐ‬
‫ﻫﺎ و ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺟﻨﻴﻨﻲ را ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦ ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺎي ‪ 16‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﺑﺎرداري اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻳﻊ آﻣﻨﻴﻮﺗﻴﻜﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺎوي ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺟﻨﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎ در ﻳﻚ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‬
‫ﺳﻴﺘﻮژﻧﺘﻴﻜﻲ‪ 36‬ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎ ﻛﺸﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﺪن ‪46‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪karyotype ٣٣‬‬
‫‪Olds,1982,p.84. ٣٤‬‬
‫‪amniocentesis ٣٥‬‬
‫‪cytogenetics ٣٦‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  61                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﺮوﻣﻮزوم دارد‪ ،‬از آزﻣﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﺪاد ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻻت ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ را‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﻴﺶ از ‪ 75‬ﻧﻮع ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺨﺘﻠﻒ ژﻧﺘﻴﻜﻲ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷـﻴﻮه آﻣﻨﻴﻮﺳـﻨﺘﻴﺲ ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﻨﺪرم دان‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫـﺎي ﺟﻨﺴـﻲ‪،‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻮدن ﺗﻌﺪاد ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎي ‪ x‬ﻳﺎ ‪ y‬و ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ‪.‬‬

‫‪ .3‬آﻣﻨﻴﻮﺳﻜﻮپ‪ :37‬در اﻳﻦ روش از وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دورﺑﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن‬
‫‪38‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان داﺧﻞ رﺣﻢ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﺮاي آن ﻣﺸﺎﻫﺪه و از ﺳﺮ ﺟﻨﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺧﻮن ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺗﺮﻣﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ :39‬از ﺷﻴﻮه ﺗﺮﻣﻮﮔﺮاﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺟﻨﻴﻦ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻴﻮه ﻛﻪ از ﺳﺎﻳﺮ روﺷﻬﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺎﺑﺶ اﻣـﻮاج ﺣﺮارﺗـﻲ و ﻣـﺎوراي ﺻـﻮﺗﻲ روي‬
‫ﺑﺪن ﻣﺎدر ﺑﺎردار و ﻛﺎردﻳﻮﮔﺮام‪ ،‬از ﺟﻨﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮﻧﮕﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .5‬اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺑﺎﻻ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻣﻮاج ﺻـﻮﺗﻲ ﺑـﺎ ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲ ﺑـﺎﻻ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺷـﻜﻢ ﻣـﺎدر ﺑـﺎردار‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﻧﻌﻜﺎس اﻣﻮاج ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺪازه رﺣﻢ‪ ،‬ﺟﻨـﻴﻦ و‬
‫ﺟﻔﺖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬از اﻳﻦ روش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي اﺑﻌـﺎد و اﻧـﺪازه ﻫـﺎي ﺑـﺪن و ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫دوﻗﻠﻮﻫﺎ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻮ ﺑﻮدن ﺟﻨﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﺳـﺘﻔﺎده از روش آﻣﻨﻴﻮﺳـﻨﺘﻴﺲ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻣﺤﻞ ﺗﺰرﻳﻖ و ﻛﺸﻴﺪن ﻣﺎﻳﻊ آﻣﻨﻴﻮﺗﻴﻚ از اﻳﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬در ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻮارد از اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن اﺳﻜﻠﺖ ﺳﺮ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺪام ﻫﺎي ﺑﺪن اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ روش ﻫﻨﻮز ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪amnioscope ٣٧‬‬
‫‪ ٣٨‬اﺳﻤﺎرت و ﻣﻮﻟﯽ‪ ،١٣۶۴ ،‬ص‪.١۵٧‬‬
‫‪thermography ٣٩‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            62             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫در دوران ﺑﺎرداري ﻣﺎدر‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً آﺛﺎر ﺑـﺪي در رﺷـﺪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫ﺟﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺬارد و اﺧﺘﻼﻻت ذﻫﻨﻲ و ﻧﻮاﻗﺺ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ را ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آورد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺟﻨﻴﻦ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺎدر آﻣـﺎده ﺷـﺪه و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﺣﺎﻻت ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ او آﺛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي دارد و ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻦ ﻣﺎدر‪ :‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ در ﻣﺎدران ﻧﻮزادان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ زﻧﺎن ‪ 30‬ﺳـﺎل ﺑـﻪ ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮاي‬
‫داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﺳﻦ ﺑﺎرداري‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻨﻴﻦ ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 35‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻦ ﺑﺎرداري ﺑﺮاي ﻣﺎدران اﺳﺖ‪ . 40‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺎدران ﻛﻤﺘـﺮ از ‪ 20‬ﺳـﺎل‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻛﻢ وزﻧﻲ دارﻧﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻣﺮگ و ﻣﻴـﺮ و آﺳـﻴﺐ ﻫـﺎي ﻣﻐـﺰي و ﻋﺼـﺒﻲ و‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻘﻂ ﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﺮده ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪن ﻛﻮدك در ﻣﺎدران ﺑﻴﺶ از ‪ 35‬ﺳﺎل زﻳﺎد اﺳـﺖ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﺎدراﻧﻲ ﻛـﻪ از ﺳـﻼﻣﺖ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ ﺧـﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ و از ﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﻫـﺎي ﭘﺰﺷـﻜﻲ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺎدر‪ :‬ﻣـﺎدري ﻛـﻪ در اﻧﺘﻈـﺎر ﻓﺮزﻧـﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬درﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺧـﻮد و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش در دوره ﺑﺎرداري از رﺷﺪ و ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻏـﺬاﻳﻲ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫و ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ روي ﻣﺎدران ﺑﺎردار در ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛـﻪ ﻛﻤﺒـﻮد ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ و ﻧﺒـﻮدن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺻـﺤﻴﺢ ﺗﻐﺬﻳـﻪ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‪،‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Knoblock & Pasamanick,1966. ٤٠‬‬
‫‪Metcpff,1987 ٤١‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  63                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﻮاع وﻳﺘﺎﻣﻴﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰﻳﺶ درﺻﺪ ﻣﺮگ و ﻣﻴـﺮ ﻧـﻮزادان‪ ،‬ﺳـﻘﻂ‬
‫ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮده ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آوردن ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬زودرﺳﻲ و آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و ﻋﺼﺒﻲ ﻧﻮزاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪. 42‬‬
‫رﺷﺪ ﻣﻐﺰ در دوره ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺳـﻠﻮﻟﻲ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد و ﭘـﺲ از آن ﻣﻐـﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﺟﺬب ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و ﭼﺮﺑﻲ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ 43.‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ‬
‫در اﺑﺘﺪاي ﺑﺎرداري‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﻐـﺰي‪ ،‬و ﻛﻤﺒـﻮد ﻳـﺎ ﻧﺒـﻮد ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ در‬
‫اواﺧﺮ ﺑﺎرداري‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺪازه ﻣﻐﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪. 44‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﺎﻓﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺧﻮب در دوره ﺑﺎرداري‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ و ﺿـﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻃﻮل ﻗﺪر و وزن ﻣﺎدر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻬﻤﻲ در ﻧﻮزاد ﻧﺪارد؛‬
‫وﻟﻲ وزن ﻣﺎدر در دوران ﻗﺒﻞ از ﺑﺎرداري و وزﻧﻲ را ﻛـﻪ در دوره ﺑـﺎرداري اﺿـﺎﻓﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ در وﺿﻊ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻮزاد ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺮرﺳـﻲ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﻜﻤﻞ‪ ،‬وزن ﻧﻮزاد را اﻓـﺰاﻳﺶ داد و‬
‫از ﻛﻢ وزﻧﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻛﺸﻮر ﮔﻮاﺗﻤﺎﻻ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻏﺬاي ﻣﻜﻤﻞ در ﻣﺎدران ﺑﺎردار‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺬاي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن دو دﻫﻜﺪه ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮ )ﮔـﺮوه ﻛﻨﺘـﺮل(‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي اﻓﺰودن رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ ﻓﻘﻂ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﺳﻮدادار داده ﺷـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬در دو دﻫﻜـﺪه اول ﻛـﻪ از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻜﻤﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﻧﻮزادان ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺠﺪد ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻫﻮﺷﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﺑـﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻮء در رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ رﺷـﺪ ﺟﺴـﻤﻲ ﻛـﻮدك آﺳـﻴﺐ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪. 45‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎدران ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻳﺮ زﻳﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎدران ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺨﺼﻮص آن دﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﺣﺎل رﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪Wortis,1963. ٤٢‬‬
‫‪Winick,1970 ٤٣‬‬
‫‪Brown,1966. ٤٤‬‬
‫‪Cravioto & Delicardie,1987. ٤٥‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            64             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ در دوره ﺑﺎرداري ﻛﺎﻫﺶ وزن دارﻧﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي رو ﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫‪ .4‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ داراي ﭼﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎردار ﺷﺪه اﻧﺪ؛‬
‫‪ .5‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﻢ وزن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورده اﻧﺪ؛‬
‫‪ .6‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ در دوره ﺑﺎرداري ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن وزن ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫‪ .7‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻞ ﻳﺎ اﻓﺴﺮدﮔﻲ روﺣﻲ دﭼﺎرﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ اﻟﻜﻞ و ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻌﺘﺎدﻧﺪ؛‬
‫‪ . 8‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺧﻮري ﻋﺎدت ﻛﺮده اﻧﺪ‪. 46‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎدران ﺑﺎردار‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻣﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ و ﭘﺰﺷـﻜﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎي ﻏـﺬاﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬
‫اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ از ﻟﺤﺎظ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻓﺮاد و در ﻓﺼـﻞ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل و اوﺿﺎع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﻔـﺎوت ﻫـﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬از ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻏـﺬاﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ ﺿﺮوري اﺳﺖ و ﻣﻮادي ﻛﻪ از ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺘﻨﺎب ﺷﻮد‪ ،‬اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬از ﺧﻮردن اﻳﻦ ﻏـﺬاﻫﺎ ﺑﺎﻳـﺪ اﺟﺘﻨـﺎب ﻛـﺮد‪ :‬ﻏـﺬاﻫﺎي ﭘﺮﭼﺮﺑـﻲ‪ ،‬آﺑﮕﻮﺷـﺖ‪ ،‬ﻣـﺎﻳﻮﻧﺰ‪ ،‬ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫ﭘﺮﭼﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻚ‪ ،‬ﭼﻴﭙﺲ‪ ،‬ﻣﺎﻛﺎروﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬ذرت ﺑﻮ داده‪ ،‬ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻏﺬاﻫﺎي ﻻزم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﻣﻴﻮه و آﺑﻤﻴﻮه‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺨﻢ‬
‫‪47‬‬
‫ﻣﺮغ‪ ،‬داﻧﻪ ﮔﻨﺪم و وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ‪.D‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺘﻌﺎدل ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺎز روزاﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﺎدر ﺑﺎردار را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻴﻢ ﻟﻴﺘﺮ ﺷﻴﺮ‪ 400 ،‬ﮔﺮم ﻧﺎن‪ 100 ،‬ﮔﺮم ﭘﻨﻴﺮ‪ 20 ،‬ﮔﺮم روﻏﻦ ﻧﺒﺎﺗﻲ‪ 200 ،‬ﮔﺮم ﮔﻮﺷﺖ ﺳـﻔﻴﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺮغ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻲ‪ 30 ،‬ﮔﺮم ﻛﺮه و ‪ 50‬ﮔﺮم ﻗﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻗﺎدر اﺳﺖ روزاﻧﻪ ‪ 115‬ﮔـﺮم ﻣـﻮاد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨـﻲ‪،‬‬
‫‪ 115‬ﮔﺮم ﭼﺮﺑﻲ و ‪ 385‬ﮔﺮم ﻣﻮاد ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ اي را وارد ﺑﺪن ﻣﺎدر ﺑﺎردار ﻛﻨﺪ و ﭘﺲ از ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪Olds,1982. ٤٦‬‬
‫‪ ٤٧‬اﻧﺠﻤﻦ ﻣﺘﺮﺟﻤﻴﻦ ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎدر و آﻮدك‪.١٣۶۴ ،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  65                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ 300‬ﻛﺎﻟﺮي ﺣﺮارت اﻳﺠـﺎد ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺣـﺮارت ﻻزم و ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز روزاﻧـﻪ دوران ﺣـﺎﻣﻠﮕﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ 48.‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻣﺎدر ﺑﺎردار ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺷﺘﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ وزن ﻻزم را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ وزن ﺑﺮاي ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ وزن آﻧﻬﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺪود ده ﺗﺎ دوازده ﻛﻴﻠـﻮﮔﺮم و ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺮ وزن دارﻧﺪ در ﺣﺪود ‪ 18-16‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﺎدر ﺑﺎردار ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳـﻚ ﺑﺮﻧـﺎم ﻏـﺬاﻳﻲ ﻣﺘﻌـﺎدل روزاﻧـﻪ ‪ 300‬ﺗـﺎ ‪ 500‬ﻛـﺎﻟﺮي‬
‫ﺣﺮارت اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﺑﺪن ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮزاد ﺧﻮد را ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺷﻴﺮ دادن ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدر ﻛﺎﻟﺮي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز رﺷﺪ ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد؛‬
‫وﻟﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺎﻟﺮي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺪن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮرﺳـﻲ ﻫـﺎي‬
‫اﺧﻴﺮ ﻣﻘﺪار ‪ 30‬ﮔﺮم ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎدران ﺑﺎردار ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪. 49‬‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ دوران ﺑﺎرداري ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻐﺬﻳﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳـﻼﻣﺘﻲ ﺑﺨﺼـﻮص‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﻳﺰش ﻣﻮ‪ ،‬ﻛﺮم ﺧﻮردﮔﻲ دﻧﺪان ﻫﺎ و ﺳﺴﺘﻲ اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﻴﺮ و ﻣﺸـﺘﻘﺎت آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮﺷﺎر ﺑﻮدن از ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ در رﺷـﺪ ﺟﻨـﻴﻦ ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻣﻮﻫﺎ و دﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﺷﺨﺼـﻲ از ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ در دوران‬
‫ﺑﺎرداري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ دوران‪ ،‬ﻛﻔﺶ و ﻟﺒﺎس ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗـﺖ ﺧـﺎص ﺗﻬﻴـﻪ ﺷـﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻔﺶ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ راﺣﺖ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻟﺒـﺎس ﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ از اﻧـﺪازه‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﮔﺸﺎدﺗﺮ و ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن ﺳﺒﻚ و راﺣﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﻣﺎدر ﺑﺎرداري ﻋﻼوه ﺑﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮدن ﻧﻜﺎت ﺑﺎﻻ در ﻣﻮرد ﺗﻐﺬﻳـﻪ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ درﺑﺎره ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻏﺬاﻳﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨـﺪ؛‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٤٨‬ﭘﺮﻳﻮر‪.١٣۶٣ ،‬‬
‫‪Olds,1982. ٤٩‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            66             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫زﻳﺮا ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺟﺴﻤﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺎدران ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬داروﻫﺎ و ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ‪ :‬در دو ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺰﺷﻜﺎن و واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ آﺛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر داروﻫـﺎ در دوره‬
‫ﺑﺎرداري ﺑﺮ رﺷﺪ ﺟﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬از دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺗﻮﺟـﻪ‪ ،‬ﻧﻘـﺺ ﻋﻀـﻮ ﺑـﺮ اﺛـﺮ‬
‫ﻣﺼﺮف داروﻫﺎي ﺗﺎﻟﻴﺪوﻣﻴﺪ در دوره ﺑﺎرداري ﺑﻮد‪ .‬در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳـﻪ راﻳـﺞ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺑﻌﻀـﻲ داروﻫـﺎ در دوران ﺑـﺎرداري ﻣﺸـﻜﻮك اﺳـﺖ و اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻣﻮﺟـﺐ ﻧﻘـﺺ ﻋﻀـﻮ در‬
‫ﻧﻮزادان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ داروﻫـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﺑﻌﻀـﻲ آﻧﺘـﻲ ﺑﻴﻮﺗﻴـﻚ ﻫـﺎ‪ ،‬ﻫﻮرﻣـﻮن ﻫـﺎ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺮوﺋﻴﺪﻫﺎ‪ ،50‬ﻧﺎرﻛﻮﺗﻴﻚ ﻫﺎ‪ 51‬و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻌﻀﻲ از آراﻣﺒﺨﺶ ﻫﺎ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺼﺮف ﺑـﻴﺶ از اﻧـﺪازه‬
‫ﺑﻌﻀﻲ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎي ‪ K ,  A‬ﻣﻮرد ﺳﺆﻇﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ و آﻟـﻮدﮔﻲ ﻫـﺎي ﺻـﻨﻌﺘﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺎدران ﺑﺎردار ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺟﺪي درﺑﺮدارد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺎدران ﺑـﺎردار در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ژاﭘـﻦ و ﻋـﺮاق ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮردن ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داراي ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﻴﻮه ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮزادان ﻣﺒﺘﻼ ﺑـﻪ آﺳـﻴﺐ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻐﺰي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورده اﻧﺪ‪ . 52‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻮاﻫﺪي در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف زﻳﺎد آﺳﭙﻴﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً در‬
‫رﺷﺪ ﺟﻨﻴﻦ آﺛﺎر ﺳﻮﺋﻲ دارد‪ . 53‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺧﻴﺮ ﻧﺸـﺎن داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺼـﺮف زﻳـﺎد اﻟﻜـﻞ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﺎدران ﺑﺎردار در ﺟﻨﻴﻦ ﺳﻨﺪرم اﻟﻜﻠﻲ‪ 54‬ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آورد‪ .‬ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑﺮرﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﺼـﺮف ﻣﻘـﺪار‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ از اﻟﻜﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ در رﺷﺪ ﻗﺒـﻞ و‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﻧﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﺑﻲ ﺧﻮاﺑﻲ و ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻗﻠﺒـﻲ ﻣـﺎدرزادي‬
‫را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪steroids ٥٠‬‬
‫‪narcotics ٥١‬‬
‫‪Mussen,1984,p.64. ٥٢‬‬
‫‪Kafs,1987;Corby,1978. ٥٣‬‬
‫‪Fetal alchol syndrome ٥٤‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  67                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺼﺮف زﻳﺎد اﻟﻜﻞ در اواﻳﻞ ﺑﺎرداري ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳـﻚ ﺗـﺎ دو روز اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻣﻮﺟـﺐ از ﺑـﻴﻦ رﻓـﺘﻦ‬
‫ﺟﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺼﺮف ﻣﻘﺪار ﻛـﻢ آن اﺣﺘﻤـﺎل ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ رﺷـﺪ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ و ﻛـﻢ وزﻧـﻲ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ داده‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را در ﻋﻤﻞ ﻣﻜﻴﺪن و ﺗﻨﻔﺲ ﻛﻮدك ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬‬
‫اﺛﺮﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮﺗﻴﻦ و ﻛﺎﻓﺌﻴﻦ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻴﮕﺎر ﻛﺸـﻴﺪن ﻣـﺎدران‬
‫ﺑﺎردار‪ ،‬رﺷﺪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ‪ ،‬از وزن ﻧـﻮزاد ﻣـﻲ ﻛﺎﻫـﺪ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ آﻧـﺎن را در ﺑـﺮار‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻨﻮز درﻣﻮرد آﺛﺎر ﺳﻮء ﻛﺎﻓﺌﻴﻦ روي ﺟﻨﻴﻦ ﺷﻮاﻫﺪي در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺮف زﻳﺎد آن‬
‫در ﻣﺎدران ﺑﺎردار اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻄﺮﻫﺎﻳﻲ را در ﺑﺮدارد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﻧﻮﺷﻴﺪن ﭼﺎي و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻴﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﭘﭙﺴﻲ ﻛﻮﻻ و ﻛﻮﻛﺎ ﻛﻮﻻ در دوران ﺑﺎرداري ﺑﺴﻴﺎر اﺣﺘﻴﺎط ﺷﻮد‪ .‬اﻣﻜﺎن دارد داروﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒـﻞ از‬
‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺑﺮاي ﺗﺴﻜﻴﻦ درد و آراﻣﺶ ﻣﺎدر ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺣﺴﻲ ـ ﺣﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎي‬
‫ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﻋﻀﻼﻧﻲ ﻧﻮزاد را ﻛﻨﺪ ﻛﺮده آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴﻨـﺪازد‪ .‬اﮔﺮﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ‬
‫داروﻫﺎ در ﭼﻨﺪ روز اول ﺗﻮﻟﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آﺛﺎر درازﻣﺪت آن‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﺼﺮف زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ و اﻋﻤﺎل ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻮزاد ﺗﺎ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎﻻﮔﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ داروﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ ﭼـﻮن ﻫﻨـﻮز آﺛـﺎر ﻧﻬـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ داروﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎدران ﺑﺎردار ﻳﺎ ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺑﺎردارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ دارو ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ از ﺑﺎرداري آﻧﺎن آﮔﺎﻫﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ و اﺷﻌﻪ ‪ : x‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﻛﻮدك ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫اﺷﻌﻪ ‪ x‬در ﻋﻜﺴﺒﺮداري از ﻣﺎدران ﺑﺎردار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺿﺮرﻫﺎي آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﻌﻪ ‪ x‬ﺧﻄﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮزاد از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺮگ‪ ،‬ﻧﻘﺺ ﻋﻀـﻮ‪ ،‬آﺳـﻴﺒﻬﺎي ﻣﻐـﺰي‪،‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺳﺮﻃﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻋﻤﺮ دارد‪ .‬ﭘﺮﺗﻮﻧﮕـﺎري در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻟﻘـﺎح ﺗـﺎ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺨﻢ در رﺣﻢ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ از ﺑـﻴﻦ رﻓـﺘﻦ ﺗﺨﻤـﻚ ﺑـﺎرور ﺷـﺪه ﻣـﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            68             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻄﺮ ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﻫﻔﺘﻪ دوم ﺗﺎ ﺷﺸﻢ ﺑﺎرداري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺷﻌﻪ ‪ x‬در دوره ﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬
‫ﺑﺎرداري ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي دارد؛ اﺣﺘﻤﺎل آﺳـﻴﺐ ﻣﻐـﺰي و ﺳـﺎﻳﺮ اﺧـﺘﻼﻻت در ارﮔﺎﻧﻴﺴـﻢ ﺑـﺪن ﺑـﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑـﺎردار ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬درﺳـﻪ ﻣﺎﻫـﻪ‬
‫اول ﺑﺎرداري ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻋﻜﺴﺒﺮداري ﺑﺎ اﺷﻌﻪ ‪ x‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﭘﺮﺗﻮﻧﮕـﺎري را اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ‪. 55‬‬

‫‪ .5‬ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﺎدر ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎرداري‪ :‬در اواﻳﻞ دوران ﺑﺎرداري‪ ،‬ﺟﻔﺖ ﺟﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳـﻚ ﻣـﺎﻧﻊ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻀﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ وﻟﻲ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷـﺎره ﺷـﺪ ﺣﺘـﻲ در اﻳـﻦ دوره ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻴﻜﺮوب ﻫﺎ و ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ وارد ﺟﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و اﺧﺘﻼﻻﺗـﻲ را‬
‫در رﺷﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺧـﻮن ﻣـﺎدر وارد ﺑـﺪن ﺟﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آﻧﺘﻲ ﺑﺎدﻳﻬﺎﻳﻲ‪ 56‬ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎدر ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻋﻔـﻮﻧﻲ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻔﺖ وارد ﺟﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻧـﻮزاد در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮد ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧـﻲ ﻋﻨﺎﺻـﺮي ﻛـﻪ وارد ﺑـﺪن ﺟﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﻣﻴﻜﺮﺑﻬﺎ‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ در رﺷﺪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﺑـﺘﻼ ﺑـﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬـﺎي‬
‫وﻳﺮوﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﺧﺠﻪ‪ ،‬آﺑﻠﻪ ﻣﺮﻏﺎن و ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻛﺒﺪي‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در دوره روﻳﺎﻧﻲ و اواﻳﻞ دوره‬
‫ﺟﻨﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﺧﺠﻪ در ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ اول ﺑﺎرداري ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺟﻨﻴﻦ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳـﺖ‬
‫و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ و ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎﻳﻲ ﻗﻠﺒﻲ ﻳﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﺧﺠﻪ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 50‬درﺻﺪ از ﻧﻮزاداﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدران آﻧﻬﺎ در ﻣﺎه اول ﺑﺎرداري ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎري ﻣﺒـﺘﻼ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫آﺳﻴﺒﻬﺎي زﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪ دﭼﺎر ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ درﺻﺪ از آﻧﻬﺎ در ﻣﺎه دوم‪ ،‬ﺷـﺶ درﺻـﺪ در ﻣـﺎه‬
‫ﺳﻮم و ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﺘﺮي در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺑﻌﺪي دﭼﺎر ﮔﺮﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Mussen,1984,p.67. ٥٥‬‬
‫‪antibodies ٥٦‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  69                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫»وﻳﺮﺟﻴﻨﻴﺎ آﭘﮕﺎر« ﭘﺰﺷﻚ و ﻣﺘﺨﺼﺺ رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ زﻧـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻴﭻ زﻧﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎردار ﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻼً ﺑـﻪ ﺳـﺮﺧﺠﻪ ﻣﺒـﺘﻼ ﺷـﺪه ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﻮﺛﺮ در ﺑﺮاﺑـﺮ آن‬
‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎدر ﺑﺎردار ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﺑﺘﻼ ﺑـﻪ ﺳـﺮﺧﺠﻪ ﻣـﻮرد آزﻣـﺎﻳﺶ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬وﻟﻲ در ﺻﻮرت ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺒﻮدن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از واﻛﺴﻦ ﺳﺮﺧﺠﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ؛ ﺣﺘﻲ دو ﺗﺎ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از ﺑﺎردار ﺷﺪن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ واﻛﺴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد؛ زﻳـﺮا اﻳـﻦ واﻛﺴـﻦ ﺣﺎﻣـﻞ‬
‫وﻳﺮوس ﻫﺎي زﻧﺪه ﺳﺮﺧﺠﻪ اﺳﺖ‪. 57‬‬
‫اﺧﻴﺮاً وﻳﺮوس ﻫﺮﭘﺰ‪ 58‬ﻛﻪ ﺗﺎول ﻫﺎﻳﻲ در ﻧﻮاﺣﻲ ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آورد‪ ،‬در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺎدران‬
‫ﺑﺎردار ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺷﻴﻮع ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻔﻮﻧﺖ آن در ﺟﻨﻴﻦ در ﻣﺎه ﻫﺎي آﺧﺮ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻨﮕﺎم‬
‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻋﻔﻮﻧﻲ ﻣﻮﺟﺐ آﺳﻴﺐ در دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ ﺟﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎدري ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ از وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺑﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺶ دﭼﺎر ﺑﻴﻤﺎري ﻫـﺎي ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻋﺎدي ﻣﺎدرزادي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎدر ﺑﺎرداري ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺸﻜﻮك ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠﺎت داروﻳﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻮري ﺷﺮوع ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼي ﺟﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﻴﻔﻠﻴﺲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣـﺎدر ﺑﺴـﻴﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﭼـﻮن‬
‫ﺟﻔﺖ ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﮕﻲ اﺟﺎزه ﻋﺒﻮر اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬـﺎ را ﻧﻤـﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ 24‬درﺻـﺪ از ﺟﻨـﻴﻦ ﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻮزادان ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﺿـﻌﻴﻒ و دﭼـﺎر ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ﻫـﺎي ﻫﻮﺷـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﻜﺎن دارد در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﻴﻔﻠﻴﺲ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺎدران ﺑﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤـﺎري ﺗﻮﻛﺴـﻴﻤﺎي ﺑـﺎرداري‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ورود ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫـﺎي آن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Apgar & Beck,1974,p.481 ٥٧‬‬
‫‪Herpes ٥٨‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            70             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ وزن ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪن ﻣﺎﻳﻌـﺎت در ﻧﺴـﻮج ﺑـﺪن‪ .‬ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‬
‫اﻗﺪام ﺳﺮﻳﻊ در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺮ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد؛ وﻟﻲ در ﺻﻮرت اداﻣﻪ آن‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻏـﺶ و ﺗﺸـﻨﺞ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺎدر دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن ‪ 12‬درﺻﺪ اﺣﺘﻤﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓـﺘﻦ ﻣـﺎدر و ‪ 50‬درﺻـﺪ اﺣﺘﻤـﺎل از‬
‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﻮزاد وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺧﻄـﺮ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺑـﻮدن درﺟـﻪ ﻫﻮﺷـﻲ ﻧـﻮزاداﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﺎدراﻧﺸـﺎن ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮﻛﺴﻴﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﻋﻮاﻣﻞ ‪ :Rh‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در آﺳﻴﺒﻬﺎي ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻴﺶ از ﻋﺎﻣﻞ ‪ Rh‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ‪ Rh‬ﻳﻚ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻮن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 85‬درﺻﺪ از ﻣـﺮدم ‪ Rh‬ﻣﺜﺒـﺖ و ‪ 15‬درﺻـﺪ ‪ Rh‬ﻣﻨﻔـﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬وﺟـﻮد ﻳـﺎ ﻋـﺪم اﻳـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﺧﻮن‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻟﻲ در ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪن ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻧﻤـﻲ آورد‪ ،‬وﻟـﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﭘـﺪر داراي‬
‫ﻋﺎﻣـﻞ ‪ Rh‬ﻣﺜﺒـﺖ و ﻣــﺎدر داراي ‪ Rh‬ﻣﻨﻔـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤــﺎﻻً )اﺣﺘﻤـﺎل ﻳـﻚ در ﻧــﻪ( در ﺑـﺪن ﺟﻨــﻴﻦ‬
‫اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﮔﺮ ﺧﻮن ﺟﻨﻴﻦ داراي ‪ Rh‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮن ﻣﺎدرﺑﺎ ‪Rh‬‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺘﻲ ﺑﺎدﻳﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ‪ Rh‬ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻴﻦ آﻧﺘـﻲ‬
‫ﺑﺎدﻳﻬﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺎرداري ﻣﺎدر‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ‪ Rh‬ﻣﺜﺒـﺖ ﺟﻨـﻴﻦ ﺣﻤﻠـﻪ ور ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ درﻧﻴﻤﻜﺮه ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ و ﺣﺘﻲ ﻣﺮگ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد‪ ،‬ﺧﻮن او را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻨﺪ ﻧﺎف ﺑـﺮاي آزﻣـﺎﻳﺶ ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻣـﺎدري ﻛـﻪ‬
‫داراي ‪ Rh‬ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮن ﻧﻮزاد او ‪ Rh‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﺪن ﻣـﺎدر ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬
‫آﻧﺘﻲ ﺑﺎدي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او واﻛﺴﻦ داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن ﻧـﻮزاد داراي ‪ Rh‬ﻣﺜﺒـﺖ را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم وﺟـﻮد آﻧﺘـﻲ ﺑـﺎدي در ﺧـﻮن‬
‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ واﻗﻊ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  71                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ .7‬ﻋﻮاﻃﻒ و ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻣﺎدر‪ :‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻋﺪم ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ ﺟﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻣـﺎدر‪ ،‬ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺎدر از ﻗﺒﻴﻞ ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺗﺮس و اﺿﻄﺮاب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ ﻫـﺎ و رﺷـﺪ ﺟﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻔﺖ وارد ﺑﺪن ﺟﻨﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻏﺪد داﺧﻠﻲ ﺑﺪن ﻫﻮرﻣـﻮن ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز ﺑﺪن و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒـﺎت ﺧـﻮن ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛـﺮ ﺗﺤﺮﻳﻜـﺎت ﻋﺼـﺒﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آﻳـﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬اﺳـﺘﻴﻞ‬
‫‪62‬‬
‫ﻛﻮﻟﻴﻦ‪ 59‬و اﭘﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ .60‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﺪد اﻧـﺪوﻛﺮﻳﻦ‪) 61‬درونرﻳـﺰ( ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً ﻏـﺪد آدرﻧـﺎل‬
‫)ﻓﻮق ﻛﻠﻴﻮي( ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﻫﻮرﻣﻮن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺧﻮد ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ اﺷـﺎره‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺷﺢ اﻳﻦ ﻫﻮرﻣﻮن ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻔﺖ در ﺟﻨـﻴﻦ اﺛـﺮ ﻣـﻲ ﮔـﺬارد و ﺣﺮﻛـﺎت ﺑـﺪﻧﻲ ﺟﻨـﻴﻦ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻌﺪي روي ﻧﻮزاد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳـﻴﻬﺎ ﻧﺸـﺎن داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﺮﭼـﻪ‬
‫ﻣﺪت اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت در ﻣﺎدر اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﺣﺮﻛـﺎت ﺑـﺪﻧﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻏﻴﺮﻋـﺎدي‬
‫ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدر در دوران ﺑـﺎرداري ﺑـﻪ ﻋﻠـﻞ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن )از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻮدك ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه( ﺑﺪاﻧﻬﺎ دﭼـﺎر ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً در زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻮزاد ﻣﻮﺛﺮ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻗﺒﻴـﻞ ﻧـﻮزادان ﻛـﻪ از ﻣـﺎدران ﻏﻤﮕـﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻴﺠـﺎن زده ﻳـﺎ‬
‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺎرس‪ ،‬ﺑﻴﻘﺮار و داراي وزن ﻛﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺸـﻜﻼﺗﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ ﺑـﻲ‬
‫ﻧﻈﻤﻲ در ﻏﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش و ﺑﻴﺨﻮاﺑﻲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ج( ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از زاﻳﻤﺎن‪ :‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زاﻳﻤﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺪون ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‪ ،‬ﻋﻮارﺿﻲ درﺑﺮدارد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺪي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﺮﻫﺎي اﺻـﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﺷﺪن رگ ﻫﺎي ﻣﻐﺰ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج ﻧﻮزاد اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺧﻄـﺮ در ﻧـﻮزادان ﭘـﺲ ﺑـﻴﺶ از ﻧـﻮزادان‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪acetylcholine ٥٩‬‬
‫‪epinephrine ٦٠‬‬
‫‪endocrine ٦١‬‬
‫‪adrenal ٦٢‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            72             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫دﺧﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺠﻢ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻧﻮزادان ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳـﺖ و وارد ﺷـﺪن ﻓﺸـﺎر ﺑﻴﺸـﺘﺮ روي آن ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻗﻄﻊ رﮔﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد؛ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮ آن را ﺑﻪ ﻛﺮوﻣﻮزم ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ و آﺳـﻴﺐ ﻫـﺎﻳﻲ را ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آورد‬
‫»آﻧﻮﻛﺴﻴﺎ«‪ 63‬ﻳﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪن اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺑﺪن ﻧﻮزاد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻗﻄـﻊ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣـﺎدر اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮوع ﺗﻨﻔﺲ ﻧﻮزادان ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﻐﺰي ﺗﻠﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻧﻮزاد ﺑﻪ آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ دﭼﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﻻت ﺷﺪﻳﺪ آن ﺑﻪ ﻣـﺮگ ﻧـﻮزاد ﻣﻨﺘﻬـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ده درﺻﺪ ﻧﻮزادان‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ آﺳﻴﺐ ﻫـﺎي زﻣـﺎن ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺪود ‪ 30‬درﺻﺪ از اﻳﻦ ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟـﺪ ﻳـﺎ در ﺣـﻴﻦ ﺗﻮﻟـﺪ دﭼـﺎر‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ در رﺷﺪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬زودرﺳﻲ ﻳﺎ ﻛﻢ وزﻧﻲ‪ :‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ زاﻳﻤﺎن ﻛﻪ در رﺷﺪ ﻛﻮدك ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زودرﺳـﻲ و ﻛـﻢ‬
‫وزﻧﻲ ﻧﻮزاد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮزادي ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﻔﺘﻪ ﺳﻲ و ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬زودرس اﺳﺖ و ﻧﻮزاداﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫وزن آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از دو و ﻧـﻴﻢ ﻛﻴﻠـﻮﮔﺮم ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﺎرس ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن دوﻗﻠـﻮ ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫زودرس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ زودرﺳﻲ ﻧﻮزادان ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺎﻣﺸـﺨﺺ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧـﻮزاداﻧﻲ ﻛـﻪ ﻗﺒـﻞ از ﻫﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﻳﺎ ﺑﺎ وزن ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 1600‬ﮔﺮم ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧـﺪن دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫زودرﺳﻲ ﻛﻪ در ﻫﻔﺘﻪ ‪ 34‬ﺗﺎ ‪ 38‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼـﻪ ﻣﻴـﺰان ﻧﺎرﺳـﻲ آﻧﻬـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﻧﻮزاداﻧﻲ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ؛ وﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮزادان آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓـﺰاﻳﺶ وزن‬
‫‪64‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻜﻨﺪي ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻮزدان ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ زودرﺳﻲ و ﻧﺎرﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳـﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً در‬
‫ﻣﺎه ﻫﺎي اول زﻧﺪﮔﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﻬﺎ از ﻗﺒﻴﻞ آﺳـﻴﺐ ﻣﻐـﺰي‪ ،‬آﺳـﻴﺐ ﻫـﺎي ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ‪،‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪anoxia ٦٣‬‬
‫‪Hack,1983,Kopp & Parmelee,1979. ٦٤‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  73                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﺳﺎل اول ﺗﻮﻟﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ادراﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﻳﺎدﮔﻴﺮي و رﻓﺘﺎري‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﺎ ورود ﺑﻪ دﺑﺴﺘﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮزادان زودرس و ﻧﺎرس ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮزاداﻧﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر آﺳﻴﺒﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻤﺒﻮد اﻛﺴـﻴﮋن ﻣـﻲ ﮔﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺛﺎر ﻣﺤﻴﻄﻲ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﻘﺮ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬـﺎي واﻟـﺪﻳﻦ در‬
‫رﺷﺪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻮزدان ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﻜﻼت زودرﺳﻲ ﺗﻮﻟﺪ در ﺑﻴﻦ ﺧـﺎﻧﻮاده ﻫـﺎي ﻓﻘﻴـﺮ و در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ؛ دﻗﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي ﭘـﺲ از ﺗﻮﻟـﺪ از آﺳـﻴﺒﻬﺎي ﻋﻘـﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻧﻮزادان رﺳﻴﺪه و ﻧﺎرس‪ :‬وزن ﻧﻮزاد رﺳﻴﺪه ﺣﺪود ﺳﻪ و ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﺳﺖ؛‬
‫درﺻﻮرﺗﻲ وزن ﻧﻮزاد ﻧﺎرس از دو و ﻧﻴﻢ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل ﻗﺪر ﻧـﻮزاد رﺳـﻴﺪه ﺣـﺪود ‪50‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﻃﻮل ﻗﺪ ﻧﻮزاد ﻧﺎرس ﺣﺪود ‪ 46‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬اﻧـﺪازه دور ﺳـﺮ ﻧـﻮزاد رﺳـﻴﺪه‬
‫ﺣﺪود ‪ 35‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و اﻧﺪازه دور ﺳﺮ ﻧﻮزاد ﻧﺎرس ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 33‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬رﻧـﮓ ﭘﻮﺳـﺖ ﻧـﻮزاد‬
‫رﺳﻴﺪه ﺳﻔﻴﺪ و رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﻧﻮزاد ﻧﺎرس ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﺮﻣﺰ و ﭼﺮوك ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮزادان ﻧﺎرس اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي وﻳﮋه و ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺎت ﻋﻤﺪه اي ﻛـﻪ در ﻣﺮاﻗﺒـﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻮزادان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺮدد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻋﻔﻮﻧﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ دﺳـﺘﻮر ﭘﺰﺷـﻚ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺣﺮارت ﻣﺤﻞ زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﭘﻮﺳﺖ ﻇﺮﻳﻒ و ﻧﺮم آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ .3‬روﻧﺪ و ﻣﺮاﺣﻞ زاﻳﻤﺎن‪ :‬اﻧﺘﻘﺎل از دوره ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺑﻪ دوره ﻧﻮزادي )ﻏﻴﺮ از اﻧﺘﻘﺎل از دوره زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮگ( اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دوره اﻧﺘﻘﺎل در زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﻴﻦ در‬
‫دوره ﺟﻨﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از ﻣﺴـﻴﺮ ﺗﻮﻟـﺪ ﻣﻬﻴـﺎ ﻣـﻲ ﺳـﺎزد‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﺒـﻮر ﺳـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ از‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارد‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول( اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺎز ﺷﺪن دﻫﺎﻧﻪ رﺣـﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ آﺛﺎر ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﻮزون رﺣﻢ در ﺑﺎﻧﺪ رﺣﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ درد ﺷﺪﻳﺪ ﻫﻤﺮاه اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺸـﺎر‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            74             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﻜﻢ ﺟﺪار رﺣﻢ در ﺑﺎز ﺷﺪن دﻫﺎﻧﻪ رﺣـﻢ دﺧﺎﻟـﺖ دارﻧـﺪ؛ ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻀﻼت ﻓﻴﺒﺮي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺸﺎري در ﺣﺪود ‪ 14‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم روي ﻣﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﻴﻦ را اﺣﺎﻃﻪ‬
‫ﻛﺮده وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﻏﺸﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎي رﺣﻢ ﻗـﺮار دارد ﭘـﺎره ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﻧـﻮزاد‪،‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ وزن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺠﺮا وارد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮازات آن ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﻣﺎﻫﻴﭽـﻪ ﻫـﺎي ﻓﻴﺒـﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻣﺠﺮا را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻨﺒﺴﻂ و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎز ﺷﺪن ﻣﺠﺮا ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اداﻣﻪ اﻳـﻦ دو ﻧـﻮع ﻓﺸـﺎر‪،‬‬
‫ﻧﺴﻮج رﺣﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﻘﺐ رﺣﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻼﺑـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛﺸـﻴﺪه و دﻫﺎﻧـﻪ رﺣـﻢ در ﺣـﺪود ده‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺪت اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دو ﺗﺎ ‪ 16‬ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪. 65‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻏﻴﺮارادي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدر ﺗﻨﻬﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ آراﻣـﺶ ﺧـﻮد را ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬داﺷﺘﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﻧﺘﺮﺳﻴﺪن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﻬﻴﻞ در اﻣﺮ ﺑﺎز ﺷﺪن رﺣﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻫﻴﺠـﺎن و‬
‫ﺗﺮس ﺑﺎﻋﺚ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن زﻣﺎن زاﻳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم( اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻫﺎﻧﻪ رﺣﻢ ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻧﻮزاد ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻣﺪت اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﻧﻮزاد ﺣـﺪود ﻳـﻚ ﺳـﺎﻋﺖ و ﺑـﺮاي دوﻣـﻴﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬رﺣﻢ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻓﺸـﺎر ﺧـﻮد ﺑـﺮاي ﺧـﺮوج ﻧـﻮزاد‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﺎدر ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﺎﻓﺮاﮔﻢ و ﻓﺸﺎر ﻛﻠﻲ ﺑﺪن‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫آﻣﻮزش دادن ﻃﺮز ﺗﻨﻔﺲ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻣﺎدر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ .‬ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺮوج ﺟﻔﺖ و ﻏﺸﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪود ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬
‫زﻣﺎن وﺿﻊ ﺣﻤﻞ در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻻ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 12/5‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ‪ 80‬دﻗﻴﻘﻪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ده دﻗﻴﻘﻪ و ﺟﻤﻌـﺎً‬
‫‪ 14‬ﺳﺎﻋﺖ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪Newton,1978. ٦٥‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  75                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬
‫‪66‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮاﺣﻞ زاﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻘﺪور ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮزاد و ﺟﻔﺖ را ﺑﻪ ﻃﺮﻳـﻖ ﺳـﺰارﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺳﺎﺑﻘﺎً ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﺧﻄﺮ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﺰارﻳﻦ از وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ »ﻓﻮرﺳﭙﺲ«‪ 67‬ﺑﺮاي ﻧـﻮزاد و ﻣـﺎدر ﺑﻤﺮاﺗـﺐ ﻛـﻢ ﺧﻄﺮﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دورهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ آﻣﺎدﮔﻲ ﻣﺎدر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟـﺪ ﻧـﻮزاد از اﻫﻤﻴـﺖ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزش ﻣﺎدر‪ ،‬ﻛﻤﻜﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﺳـﺘﻦ داروﻫـﺎي ﻣﻮردﻧﻴـﺎز در ﻛﻨﺘـﺮل درد‬
‫‪68‬‬
‫زاﻳﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪ .4‬ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻊ ﻧﻮزاد ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ‪ :‬از روش ﻫﺎي ﻣﺘﺪاوﻟﻲ ﻛﻪ در ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻊ ﻧﻮزاد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲ‬
‫رود‪ ،‬درﺟﻪ ﺑﻨﺪي »آﭘﮕﺎر«‪ 69‬اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻮزاد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺿـﺮﺑﺎن ﻗﻠـﺐ‪،‬‬
‫وﺿﻊ ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎ و رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن را در دﻗﻴﻘـﻪ اول و‬
‫دﻗﻴﻘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﭘﻨﺞ ﻣﻮرد ﻧﻤﺮه ﻫﺎﻳﻲ از ﺻﻔﺮ ﺗـﺎ‬
‫دو داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ ﻧﻤﺮات ﻧﺸﺎﻧﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮب ﻧﻮزاد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤـﺮه ﺑـﻴﻦ ﻫﻔـﺖ ﺗـﺎ ده‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺿﻊ‪ ،‬ﻧﻤﺮه ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﭘﻨﺞ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺸﻜﻼت رﺷﺪي ﻧـﻮزاد و ﻧﻤـﺮه ‪ 3‬ﺑـﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﺮورت اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﻮري اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻮزاد ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﺑـﺎ ﻣﺸـﻜﻼﺗﻲ رو ﺑـﺮو‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪caesarian ٦٦‬‬
‫‪forceps ٦٧‬‬
‫‪ ٦٨‬اﺳﻤﺎرت و ﻣﻮﻟﻲ‪.١٣۶۴ ،‬‬
‫‪Apgar ٦٩‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            76             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 3-4‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻮزاد ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻊ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪي‪ ،‬ﭼﻬﺎر آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد( )‪(Hetherington & Apgar,1962‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﻧﻤﺮات )از ﺻﻔﺮ ﺗﺎ دو( ‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎ‬

‫ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﺿﺮﺑﻪ در دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 100‬ﺿﺮﺑﻪ در دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺿـﺮﺑﺎن‬
‫ﻗﻠﺐ‬
‫ﺗﻨﻔﺲ ﺧﻮب و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬ ‫ﺗﻨﻔﺲ آﻫﺴﺘﻪ و ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ‬ ‫ﺣﺎﻻت ﺗﻨﻔﺴﻲ‬
‫ﺑﺪون ﺗﻨﻔﺲ‬

‫اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮ و ﺣﺮﻛﺎت ﻓﻌﺎل‬ ‫ﻛﻤﻲ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮ‬ ‫ﺳﺴﺖ‬ ‫ﺣﺎﻻت ﻋﻀﻼت‬

‫ﺗﻤــﺎم ﺳــﻄﺢ ﭘﻮﺳــﺖ ﺑــﻪ رﻧــﮓ‬ ‫رﻧﮓ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﻲ ﻛﺒﻮد‬ ‫رﻧـــﮓ ﭘﺮﻳـــﺪه و‬ ‫رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫ﻛﺒﻮد‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ژﻧﺘﻴﻚ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺰاران ﺑﻴﻤﺎري ژﻧﺘﻴﻚ ارﺛﻲ دراﻧﺴﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺣﺎﻻت ژﻧﺘﻴﻚ ﺟﺮو ﻋﻠﻞ ﺷـﺎﻳﻊ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﺣﺎد و ﻣﺰﻣﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎ درﻃﻲ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬اﺧﺘﻼﻻت زﻧﺘﻴﻚ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎي ﻣﺎدرزادي ‪ ،‬اﺧـﺘﻼﻻت ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴـﻚ‬
‫‪ )،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻨﻴﻞ ﻛﺘﻮﻧﻮري‪ ،‬ﮔﺎﻻﻛﺘﻮزﻣﻲ ( اﺧﺘﻼﻻت ﻋﻤﻠﻜﺮداﻋﻀﺎي ﺑﺪن )ﻧﻈﻴﺮﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ذﻫﻨـﻲ‬
‫‪،‬ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺎدر زادي ﻗﻠﺒﻲ ( ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻻﺗـﻲ در ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﺟﻨﺴـﻲ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻨﺪرم ﺗﺮﻧـﺮ( ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣـﺪود ‪1‬‬
‫درﺻﺪ از ﻧﻮزادن دﭼﺎر ﺑﻴﻤﺎري ﺗﻚ ژﻧﻲ )ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻴﺒﺮوزﻛﻴﺴﺘﻴﻚ ‪،‬آﻧﻤﻲ ﺳﻠﻮل داﺳـﻲ ( و ﺣـﺪود ‪5‬‬
‫درﺻﺪ درﺻﺪﮔﺮﻓﺘﺎر اﺧﺘﻼﻻت ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﺪرم داون ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ 1-3‬درﺻﺪ از ﻛﻮدﻛﺎن ‪،‬‬
‫اﺳﻴﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺘﻌﺪدي در ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن دﺧﻴﻞ اﺳـﺖ )ﻧﻈﻴـﺮ ﺑﻴﻤـﺎري ﻣـﺎدرزادي‬
‫ﻗﻠﺐ ‪ ،‬اﺳﭙﻴﻨﺎ ﺑﻴﻔﻴﺪا(‪ ،‬ﺣﺪود ‪40‬درﺻﺪازﻣﺮگ وﻣﻴﺮﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧـﺘﻼﻻت ژﻧﺘﻴـﻚ وﻧﻘﺎﻳﺼـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  77                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺣﺎﻻت ارﺛﻲ‬
‫ﺗﻮارث ﻫﺮﻛﺪام از ژن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻـﻮرت ﻣـﻲ ﮔﻴﺮد‪،‬ﻛـﻪ در اﻧﺴـﺎن ﻋﺒـﺎرت اﻧـﺪ‬
‫ازﻃﺮﻳﻘﻪ ﻏﺎﻟﺐ‪،‬ﻣﻐﻠﻮب وواﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ‪.‬ﺗﻤﺎم ژن ﻫﺎي ﻳﻚ اﻧﺴﺎن دﻳﭙﻠﻮﺋﺪﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺠﺰ ژن ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد درﻛﺮوﻣﻮزم ‪ x‬و ‪ y‬ﻣﺮدان ‪ ،‬دوﮔﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮوﺟـﻮد ﻳـﻚ ﻛﭙـﻲ از ژن )ﻳـﻚ آﻟـﻞ‬
‫ﻻزم ﻣﻨﻔﺮد( ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر اﺛﺮات آن ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬آن ژن را ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ اﺛـﺮات ژن درﺣﻀـﻮر‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻚ آﻟﻞ ﻇﺎﻫﺮﻧﺸﻮد و وﺟﻮد دوآﻟﻞ ﻳﻜﺴـﺎن ازآن ژن ﺑـﺮاي ﺑـﺮوز اﺛـﺮآن ﻻزم ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن ژن‬
‫راﻣﻐﻠﻮب ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓـﺮدي داراي دوآﻟـﻞ ﻳﻜﺴـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وي را در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎآن ژن ﻫﻤﻮزﻳﮕـﻮت‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﺷﺨﺼﻲ داراي دوآﻟﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﻫﺘﺮوزﻳﮕﻮت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮات ژن ﻫﺎ‬
‫ﻣﻐﻠﻮب ﻓﻘﻂ دراﺷﺨﺎص ﻫﻤﻮزﻳﮕﻮت ﺑﺎرزﻣﻲ ﮔﺮدد‪،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮوزاﺛﺮات ژن ﻫـﺎي ﻏﻠـﺐ ﻓﻘـﻂ‬
‫دراﺷﺨﺎص ﻫﺘﺮوزﻳﮕﻮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻫﺘﺮوزﻳﮕﻮت ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ آﻟﻞ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻴﺰﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﺗﻮارث‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﻧﻮﻋﻲ از ﺗﻮارث ﻏﺎﻟﺐ وﻣﻐﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻳـﻚ‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزم ‪ x‬دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان ‪ y ، x‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﺮژﻧﻲ راﻛﻪ ﺑﺮروي ﻛﺮوﻣﻮزم ‪ x‬آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟـﻮد ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺎرز‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ از ﻧﻈﺮ ژن ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮﻛﺮوﻣﻮزم ‪ ، x‬ﻫﻤـﻲ زﻳﮕـﻮت ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﺬﻛﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ داراي ﻳﻚ ﻛﺮوﻣﻮزم ‪ y‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ازﭘﺪر ﺑـﻪ ﭘﺴـﺮارث ﻣـﻲ رﺳـﺪ‪.‬ﻛﺮوﻣـﻮزم ‪y‬‬
‫ازﻧﻈﺮ اﻳﺠﺎد ﺻﻔﺎت ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻇﺎﻫﺮا اﺛﺮ ﻫﻢ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ‬

‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺠﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ روش ﺳﺮﻳﻌﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺧﺎﻧﻮداﮔﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺷـﺠﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ واﺿﺤﻲ ازاﻟﮕﻮي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺗﻮارث در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬ﺻـﻔﺎت اﺗـﻮزم‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻌﻤﻮﻻً ازﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ارث ﻣﻲ رﺳﻨﺪواﻓﺮادي ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻔﺘﻲ را ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻗﻞ آن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            78             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻚ‬
‫ﺻﻔﺎت ارﺛﻲ وﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﻜﻼت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت و ﭘﺮﻫﺰﻳﻨـﻪ )ﻧﻈﻴـﺮ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪،‬ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺑـﺰرگ اﺻـﻼح ﭘـﺬﻳﺮﻳﺎ اﺻـﻼح ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ وﺑﺴـﺘﺮي درﺑﻴﻤﺎرﺳـﺘﺎن‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺘﺨﺼﺺ( راﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮداه ﺑﻪ ﺑﺎرآورد‪ .‬ﻛﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ازﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﺷــﻲ از ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺤﻴﻄــﻲ ﺑﺨﺼــﻮص ﺑﻴﻤﺎرﻫــﺎي ﻋﻔــﻮﻧﻲ ‪،‬ﻣــﺎدرزادي ﺗﻮﺟــﻪ ﻣﺤﻘﻘــﻴﻦ راﺑــﻪ ﺳــﻤﺖ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي ژﻧﺘﻴـﻚ و ﻧﻘـﺎﻳﺺ ﻣﺎدرزادي‪،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﻠـﻞ ﻣـﺮگ وﻣﻴـﺮ ﺷـﻴﺮﺧﻮاران وﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻣﺎدرزادي‪،‬ارﺛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪوﻟﻲ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازژﻧﺘﻴﻚ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻤـﺎم ﺣـﺎﻻت‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻚ ﭘﻴﮕﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺷﺎﻧﺲ ﺗﻜﺮار ﺑﻴﻤﺎري را درﺧـﺎﻧﻮداه وﺑﺴـﺘﮕﺎن‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬درﻣﺎن را اﻏﻠﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻣﻮردﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﺪون ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻗﻴﻖ آﻏـﺎز‬
‫ﻧﻤﻮد وﻟﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻚ دﻗﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎور ژﻧﺘﺘﻴﻚ در واﻗﻊ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازدادن آﻣﻮزش ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﻣﻮرد ﺻـﻔﺎت ارﺛـﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺣﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻌﺪي ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪.‬اﻳﻦ ﻛـﺎر را در اﺑﺘـﺪاي ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺑﻴﻤـﺎر‬
‫ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪،‬ﺗﻤﺎس ﺧـﻮد را ﺑـﺎ ﺧـﺎﻧﻮاده ﺣﻔـﻆ ﻛـﺮده اداﻣـﻪ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ي ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻧﻴـﺰ اداﻣـﻪ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﻣﺎن ﺟﺪﻳﺪي ﻛﺸـﻒ ﺷـﻮدﻳﺎ روش ﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪي ﺑـﺮاي ﺑﻴﻤﺎرﻳـﺎﺑﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ اﺑﺪاع ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻘـﺎﻳﺺ ﻣـﺎدرزادي‪ ،‬اﻋـﻢ ازژﻧﺘﻴـﻚ ﻳـﺎﻏﻴﺮ ژﻧﺘﻴـﻚ ‪ ،‬وﺻـﻔﺎت‬
‫ژﻧﺘﻴﻚ اﺛﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮروﺣﻴﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎر‬
‫اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻت درﺑﺴﻴﺎري از ﻣـﻮارد ﺑـﺪون ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﻗﺒﻠـﻲ رخ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﻧﺒﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ ﺟﻨـﻴﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ وﻓﻖ دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﻣـﺮ در درازﻣـﺪت ﺗﺎﺛﻴﺮﺳـﻮﺋﻲ ﺑﺮﻓﺮزﻧـﺪ ﻣﺒﺘﻼﺑﺠـﺎي ﻣـﻲ ﮔـﺬارد‪.‬ﻣﺸـﺎوره‬
‫ژﻧﺘﻴﻚ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮاده رادردرك اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎري دﻫﺪ ‪،‬ﺗﺮس ﻫﺎ واوﻫﺎم ﺑﻴﺠﺎ راﻛﻨـﺎري ﻧﻬﻨـﺪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  79                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وراه ﺣﻞ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه اي راﭘﻴﺶ ﭘﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎوره ژﻧﺘﻴﻚ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺎﻫﻴـﺖ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ‪،‬ﻧﺤـﻮه ﺗـﻮارث ﻳـﺎ ﻋـﺪم ﺗـﻮارث‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل ﺗﻜـﺮار اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧـﺎت‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ آﮔﻬﻲ وروش ﻫﺎي درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎ و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻧﻮزاد‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﻮزاد ﺑﺮاي ﺳﺎزاﮔﺎرﺷﺪن ﺑـﺎ ﻣﺤـﻴﻂ ﻗﺎﺑﻠﺒﺘﻬـﺎي ﺑﺴـﻴﺎري دارد‪ .‬او ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪،‬ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻮ و ﻣﺰه واﻛﻨﺶ ﻧﺸـﺎن دﻫـﺪ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ درد ‪ ،‬ﻟﻤـﺲ‪ ،‬وﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺟـﺎ از ﺧـﻮد‬
‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮوزد ﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ او ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ از اﻳﻦ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻫـﺎ را ﺑﺘـﺪرﻳﺞ ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ودر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮزاد در اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻫﺎي ارادي ﺳﺨﺖ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ ودر اﺑﺘﺪا ي ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري ازﻛﺎرﻫﺎ او‬
‫ازراه ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎ ي ﺳﺎده اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺳﺖ وﻫﺪﻓﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ دارد‪ .‬در ﺣﺮﻛـﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﻧﻮزاد ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲ آﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﻛﺎت ﻧﻮزاد ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ و اﻧﺮژي زﻳﺎدي ﺻﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي ﻧﻮزاد‪ ،‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺗﻨﻪ و ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺮ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﺪن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎ‬
‫در دوره ﺟﻨﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺮﻛﺎت ﺑﺪن ﺟﻨﻴﻦ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ و ﺗـﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻧﺨـﺎع ﺷـﻮﻛﻲ و ﺳـﺎﻗﻪ ﻣﻐـﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎ در اﻧﺴﺎن ﺑﺸﺪت ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ رﺷﺪ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬اﻧﺴـﺎن ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﻣﺤﺮك ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﺳـﺎزﮔﺎر ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي در رﻓﺘﺎرﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬‬
‫ﻧﻮزاد ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ و ﺑﻌﻀـﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻮزاد دو ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧـﻮر را ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            80             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر زﻳﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮزاد اﻧﮕﺸﺖ ﻳﺎ ﭘﺴﺘﺎﻧﻜﻲ ﻛﻪ در دﻫﺎﻧﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣـﻲ ﻣﻜـﺪ و‬
‫اﮔﺮ اﻃﺮاف دﻫﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ او را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮ ودﻫﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻣﻨﺒـﻊ ﺗﺤﺮﻳـﻚ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻛﻮدك ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮدن دﻫﺎن‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺧﻤﻴﺎزه ﻛﺸﻴﺪن و‬
‫ﺳﺮﻓﻪ ﻛﺮدن را دارد؛ ﺑﻪ ﺻﺪاﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮدن‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﻣﺘﻌﺪد را دارد ﻛﻪ از ذﻛﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب »ﻣﻮرو«‪ 70‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮزاد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫـﺪ‪ .‬ﻧـﻮزاد در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺳﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎزﺗـﺎب‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻮزاد ﺑﺎزوﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد؛ اﻧﮕﺸﺘﺎن را ﺑﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎزو ﻫـﺎ را و‬
‫دﺳﺘﻬﺎ را روي ﺳﻴﻨﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑﺎزﺗـﺎب‪ ،‬درﻓﺮآﻳﻨـﺪ رﺷـﺪ اﻫﻤﻴـﺖ وﻳـﮋه اي دارد؛ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ در ﻛﻮدك ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻪ ﻛﻢ ﻛﻢ رو ﺑﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲ رود و ﻛـﻮدك ﺷـﺶ ﻣﺎﻫـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب را ﺑﺎ اﺷﻜﺎل ﺑﺮوز ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ در ﺳﻄﺢ ﻧﺨﺎع ﺷﻮﻛﻲ و ﺳﺎﻗﻪ ﻣﻐﺰ؛ ‪ ‬‬
‫‪ .2‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻤﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ راه رﻓﺘﻦ و اﻳﺴﺘﺎدن و ﻏﻴﺮه ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻛﻤـﻚ ﻣﺨﭽـﻪ و ﭘـﻞ ﻣﻐـﺰ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؛ ‪ ‬‬
‫‪ .3‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ادراك ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈـﻪ و ﺗﻔﻜـﺮ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻛﻤـﻚ ﻗﺸـﺮ ﻣﻐـﺰ و دﺳـﺘﮕﺎه ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻐﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪  .‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻮزاد در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺳﺎﻗﻪ ﻣﻐﺰ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻗﺸـﺮ‬
‫ﻣﻐﺰ‪ .‬ﺳﺎﻗﻪ ﻣﻐﺰ در زﻳﺮ ﻛﺮﺗﻜﺲ ﻗﺮار دارد و ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺆول اﻋﻤـﺎل زﻳﺴـﺘﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﻔﺲ و ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪٧٠‬‬
‫‪Moro reflex‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  81                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺑﺘﺪا ﻗﺸﺮ ﻣﻐﺰ در ﻧﻮزاد ‪ ،‬ﻓﻌﺎل ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮور ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و ﻛﻨﺘـﺮل رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻛﻮدك را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺮﺗﻜﺲ ﻛﻨﺘﺮل را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺳـﺎده‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺎﻗﻪ ﻣﻐﺰ و ﻧﺨﺎع ﺷﻮﻛﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮوﻛﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎن ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﻮدك ده ﻣﺎﻫﻪ اي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮﻛﺎت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺳﺮ ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻮرو‬
‫را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﺸـﺎﻧﻪ اي از ﺿـﺎﻳﻌﻪ ﻳـﺎ ﻋـﺪم ﻛـﺎرآﻳﻲ ﺳﻠﺴـﻠﻪ اﻋﺼـﺎب ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫‪71‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻮزاد ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﻣﻬﻢ ﺟﺴﻤﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺟﻮاﺑﮕﻮﻳﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ و ﻣﺮاﻗﺒـﺖ از‬
‫ﻧﻮزاد ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻌـﺎدل ﻣﺤـﻴﻂ داﺧﻠـﻲ ﺑـﺪن او ﺿـﺮوري اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎري از اﺣﺘﻴﺎﺟـﺎت از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﺧﻮاب و ﺗﻨﻈﻴﻢ دﻣﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻏﺬا ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻃﺮاﻓﻴﺎن دارد‪.‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن‬
‫ﺟﻨﻴﻦ در دوره ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﻛﻴﺴﻪ اي ﭘﺮ از ﻣﺎﻳﻊ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و اﻛﺴـﻴﮋن ﻻزم ‪ ،‬از‬
‫راه ﺑﻨﺪ ﻧﺎف و از ﻃﺮﻳﻖ اﻛﺴﻴﮋن ﺧﻮن ﻣﺎدر ﺑﻪ او ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﺑﻨﺪ ﻧﺎف ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‬
‫ﺗﺎ ﺗﻨﻔﺲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﻴﭽﻴﺪه اي ﭼﻮن ﺑﺎز ﺷـﺪن ﻣﺴـﻴﺮﻫﺎي ﺟﺪﻳـﺪ ﮔـﺮدش ﺧـﻮن و‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ارﺗﺒﺎﻃﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﻔﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻨﻔﺲ ﻛﻮدك اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫اﺑﺘﺪا ﺗﻨﻔﺲ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ و ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺳﻜﺴﻜﻪ‪ ،‬ﻋﻄﺴﻪ وﺳﺮﻓﻪ ﻧﻮزاد ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻻزم ﺑﻪ ﺑﺪن اوﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاب‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي در اوﻟﻴﻦ روز ﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ اﺳـﺖ ‪ .‬ﺣـﺪود ‪20‬ﺳـﺎﻋﺖ از اوﻗـﺎت‬
‫ﻧﻮزاد در ﺧﻮاب ﻣﻲ ﮔﺬرد ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺧﻮاب ﻧﻮزاد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻴﻦ ‪ 3‬ﺗﺎ‪4‬ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪٧١‬‬
‫‪Mussen, 1979.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            82             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﻮازات رﺷﺪ ﻛﻮدك زﻣﺎن ﺧﻮاب او ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ از ﺣـﺪود ‪ 80‬درﺻـﺪ ﺑـﻪ ‪ 50‬درﺻـﺪ‬
‫ﻣﺮﺳﺪ آﻫﻨﮓ وﻋﻤﻖ ﺧﻮاب ﻧﻴﺰ درﺧﻼل ﺳﻪ ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬ﻛـﻮدك ﺑـﺮاي ﺳـﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻫﻔﺘﻪ اول ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻫﺸﺖ ﺑﺎر ﭼﺮت ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻴﺰﻧﺪ وﺧﻮاب ﺑﺴـﻴﺎر ﺳـﺒﻜﻲ دارد‬
‫و ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ورﻧﺠﺶ وﮔﺮﺳﻨﮕﻲ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬وﻟﻲ دﻓﻌﺎت ﺧﻮاﺑﻴـﺪن وﺑﻴـﺪار‬
‫ﺷﺪن ودرﺣﺪود ﺷﺶ ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬درﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻫﻔﺘﮕﻲ ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺐ را ﻣﻲ ﺧﻮاﺑﻨﺪ واز آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻳـﻚ ﺳـﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬دو ﻳـﺎ ﺳـﻪ ﺑـﺎردرروز ﻣـﻲ ﺧﻮاﺑﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮاب ﻣﻨﻈﻤﻲ دارﻧﺪ وﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﺑﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧـﺎﻣﻨﻈﻢ اﺳـﺖ وﻟـﻲ ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد درﺑﻴﻦ ﺷﺐ ﻛﻤﺘﺮ ازﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻏﺬا وﺧﻮاب‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻮزاد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ‪،‬ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ درﻳﺎﻓـﺖ ﻏﺬاﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺟﻔـﺖ واز ﻃﺮﻳـﻖ ﺑﻨـﺪﻧﺎف ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪ وﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ‪،‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻣﻜﻴﺪن ‪،‬ﺧﻮد راﺳﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا اﻋﻤﺎل ﻣﻜﻴﺪن و ﺑﻠـﻊ ﻛﺎﻣـﻞ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎﺿﻤﻪ ﻧﻴﺰ آﻣﺎدﮔﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ درﺑﻴﺴـﺖ و ﭼﻬﺎرﺳـﺎﻋﺖ اول زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫‪،‬ﻧﻮزاد راﺑـﺎ آب ﻗﻨـﺪ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻋﻤـﻞ ﻣﻜﻴـﺪن ﻋـﻼوه ﺑﺮﺗـﺎﻣﻴﻦ ﻏـﺬا وﻛﺴـﺐ ﻟـﺬت ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻮدك‪،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪن وﻋﻤﻴﻖ ﺷﺪن ﺗﻨﻔﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد وﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺣﺴﻲ ﺑﺴﻴﺎري راﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دراﺑﺘﺪاي زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺎزﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻔﻜﻴـﻚ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮرﺧﻮدﻛﺎر وﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ارﺿﺎي آﻧﻬـﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﻛﻤـﻚ‬
‫دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮزاد اﺑﺘﺪا ﻫﻔﺖ ﺗﺎﻫﺸﺖ ﺑﺎر درﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﻓﻌﺎت را ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻛﻢ ﻛﺮد ودرﺣﺪود ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﭘﺒﺞ ﺗﺎﺷﺶ ﺑﺎردرﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  83                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻋﻤﺎل دﻓﻌﻲ و ﻛﻨﺘﺮل‬

‫اﻋﻤﺎل دﻓﻌﻲ دراواﻳﻞ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻏﻴﺮ ارادي اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻨﻮز ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺎﻫﻴﭽـﻪ اي‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ارادي آن رﺷﺪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗـﺮ ادرار و‬
‫دﻓﻊ ﻛﻮدك ﺧﻮد را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻗﺒﻞ از ﻳﻚ ﺳﺎﻟﮕﻲ آﻣﻮزش را ﺷـﺮوع ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ آﻣﻮزش ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ آﻣﻮزش زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻔﻴـﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ درﺣﺪ ﻻزم رﺷﺪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬آﻣﻮزش اﻋﻤﺎل دﻓﻌﻲ زﻣـﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫آﻏﺎز ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ﻳﺎ ﺑـﻪ اﻋﻤـﺎل دﻓﻌـﻲ ﺗﻤﺎﻳـﻞ ﻧﺸـﺎن دﻫـﺪ ‪».‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻫﺠﺪه ﻣﺎﻫﮕﻲ«‪.‬ﭘﺴﺮ ﻫﺎ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻫﺎ ﻛﻤﻲ دﻳﺮﺗﺮﻛﻨﺘﺮل ﻻزم را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻃﻮر ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺰﮔـﺎﻫﻲ ﺗـﺎ دو وﻧـﻴﻢ ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﺧـﻮدرا ﺧـﻴﺲ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺳﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲ آورﻧـﺪ درﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻓﺮق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﺮﻛﻮدك ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ازﭘﺮﺷﺪن ﻣﺜﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮد وﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  85‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪3‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‬

‫از دﻳﮕﺎه اﺳﻼم ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  87                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻧﺴﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻣﻮﺟﻮدي در ﺣﺎل رﺷﺪ ا ﺳﺖ ﻛﻪ در دروان زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫و دورهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮان ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اوﺳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺷـﻤﺎ را از ﺧـﺎك )ﻧـﺎﭼﻴﺰ(‬
‫ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ و ﺳﭙﺲ از ﻗﻄﺮه آب )ﻧﻄﻔﻪ( و آﻧﮕﺎه از ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ )ﻋﻠﻘﻪ(؛ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را از رﺣﻢ ﻣﺎدر ﻃﻔﻠـﻲ‬
‫ﺑﻴﺮون آورد ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ رﺷﺪ و ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺎز ﭘﻴـﺮ و ﺳـﺎل ﺧـﻮرده ﺷـﻮﻳﺪ و ﺑﺮﺧـﻲ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺳﻦ ﭘﻴﺮي وﻓﺎت ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﺟﻞ ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮد؛ )اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ( ﻣﮕﺮ ﻗﺪرت ﺧﺪا را‬
‫‪72‬‬
‫ﺗﻌﻘﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر روﺷﻦ دو دوره ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻫﻢ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻨﻲ دارد‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ‪ :‬ﻏﻴﺮ از آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬در آﻳﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ آدﻣﻲ را از ﮔﻞ ﺧﺎﻟﺺ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ؛ ﭘﺲ آﻧﮕﺎه او را ﻧﻄﻔﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬در ﺟﺎي اﺳﺘﻮار ﻗـﺮار‬
‫دادﻳﻢ؛ آﻧﮕﺎه ﻧﻄﻔﻪ را ﻋﻠﻘﻪ و ﻋﻠﻘـﻪ را ﻣﻀـﻐﻪ و ﺑـﺎز آن ﻣﻀـﻐﻪ را اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﺮداﻧﻴـﺪﻳﻢ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻠﻘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻳﻢ )دﻣﻴﺪن روح‬
‫‪73‬‬
‫ﻣﺠﺮد(‪ .‬آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷـﺪ ﻗﺒـﻞ از ﺗﻮﻟـﺪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪ :‬ﻧﻄﻔـﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻘـﻪ‪ ،‬ﻣﻀـﻐﻪ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان و‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮ آن و اﻳﺠﺎد آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ دﻳﮕﺮ )روح(‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻄﻔﻪ‪ :‬ﻧﻄﻔﻪ ﭼﻜﻴﺪه و ﺧﻼﺻﻪاي از اﺟﺰاي زﻣﻴﻦ )ﺧﺎك( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آب آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و رﺣﻢ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ اﻣﻦ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا رﺣـﻢ درواﻗـﻊ ﻣﺤﻔـﻮﻇﺘﺮﻳﻦ ﺟـﺎي‬
‫ﺑﺪن ﻣﺎدر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٧٢‬ﻏﺎﻓﺮ‪۶٧ ،‬‬
‫‪ ٧٣‬ﻣﻮﻣﻨﻮن‪١۴-١٢ ،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            88             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻠﻘﻪ‪ :‬ﻋﻠﻘﻪ در ﻟﻐﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ زاﻟـﻮ دارد و ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ رﻳﺸـﻪ ﻟﻐـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛـﺎر رود؛ زﻳـﺮا ﺟﻨـﻴﻦ در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻮﻋﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ و ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻳﻮاره رﺣﻢ دارد و ﻣﺎﻧﻨﺪ زاﻟﻮ از ﺧﻮن ﻣﺎدر ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻀﻐﻪ‪ :‬ﺟﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎره ﮔﻮﺷﺘﻲ درﻣﻲآﻳﺪ و ﻫﻨﻮز ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬اﺳﺘﺨﻮان و ﮔﻮﺷﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﺮان در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻨﻴﻦ از ﺣﺎﻟﺖ ﻳـﻚ ﭘـﺎره ﮔﻮﺷـﺖ ﺧـﺎرج‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي درﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﺑﺎﻓـﺖ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻮان اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .5‬روح‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻪ ﻗﺮان از آن ﺑﻪ اﻳﺠﺎد آﻓﺮﻳﻨﺸـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬روح و روان‬
‫اﻧﺴﺎن در ﺑﺪن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ‪ :‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬در ﻗﺮان دوران زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ دوره ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻮغ و ﭘﻴـﺮي ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛ وﻟـﻲ ﭼـﻮن دوران ﻣﻬـﻢ رﺷـﺪ و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻛﻮدﻛﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬دوران رﺷﺪ را از ﺑﻌﺪ ﺗﻮﻟـﺪ ﺗـﺎ‬
‫‪ 21‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﻧﺪ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﻮدك در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل اول ﺳـﻴﺪ و آﻗﺎﺳـﺖ‪ ،‬در ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎل دوم‬
‫روﺣﻴﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري دارد و در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺳﻮم وزﻳﺮ و ﻣﺸﺎور اﺳﺖ‪. 74‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آن ﺣﻀﺮت در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﻫﻔﺖ ﺳـﺎل آزاد ﺑﮕـﺬار ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل دوم ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ و ادب ﻛـﺮدن او اﻗـﺪام ﻛـﻦ و در ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎل ﺳـﻮم او را‬
‫ﻣﺸﺎور و ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪه‪.75‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٧٤‬ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،١٣۶٧ ،‬ج‪ \١۵‬ص‪.١٢۴‬‬
‫‪ ٧٥‬آﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ج‪ ،۶‬ص‪.٧۴‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  89                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﻮدك ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل دوم ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷـﺘﻦ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﻮزد و در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺳﻮم ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪.76‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤــﻮﻣﻨﻴﻦ )ع( ﻣــﻲﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ‪:‬ﻓﺮزﻧــﺪاﻧﺘﺎن در ﻫﻔــﺖ ﺳــﺎل اول ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ ﺑــﺮگ رﻳﺤــﺎن و ﮔــﻞ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮﺳﺖ‪ ،‬در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل دوم ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار و ﻣﻄﻴﻊ ﺗﻮ‪ ،‬و در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺳﻮم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﺷﻤﻦ ﻳﺎ‬
‫‪77‬‬
‫دوﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دوران رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﺎ آن‬
‫را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ (1‬دوره ﺳﻴﺎدت و ﺳﺮوري‪(2 ،‬دوره اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‪ (3 ،‬دوره ﻣﺸﻮرت و ﻫﻤﺮأﻳﻲ‪.‬‬

‫‪ .1‬دوره ﺳﻴﺎدت و ﺳﺮوري‪ :‬ﺑﺎزي ﻛﺮدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻲ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑـﻮدن از وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي ﺑـﺎرز اﻳـﻦ‬
‫دوره اﺳﺖ ﻛﻪ در رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻴﺰ از اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻐـﺖ ﺳـﻴﺪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آﻗـﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺳﺮور اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدك در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل اول ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﻛﺎﻓﻲ از ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﺟﻪ اﻋﻀﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ دوره از ﻛﻮدك ﺑﻪ رﻳﺤﺎن )ﮔﻞ ﺧﻮﺷﺒﻮ( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻫـﻢ‬
‫ﺣﺎﻛﻲ از اﻫﻤﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﻛﻮدك اﺳﺖ؛ زﻳﺮا رﻳﺤﺎن در ﻋﻴﻦ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﻇﺮاﻓـﺖ و ﺧﻮﺷـﺒﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻴـﺎز‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺷﺪﻳﺪ دارد ﺗﺎ ﺗﺎزﮔﻲ و ﻃﺮاوت ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫رﻳﺤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رﺣﻤﺖ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﻳﺖ و اﻟﺘﻔﺎت ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬در دو ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎزي از وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﻳـﻦ دوره ﻣﺤﺴـﻮب ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل‪ ،‬دﻧﻴﺎي ﻛﻮدك‪ ،‬ﺑﺎزي اﺳﺖ و ﺑﺎزي ﻫﻤﻪ زﻧﺪﮔﻲ اوﺳـﺖ‪ .‬در اﺣـﺎدﻳﺜﻲ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدك را در اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﻛﺎﻣﻼً آزاد ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزي ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ از ﻧﻈـﺮ ﺟﺴـﻤﻲ و رواﻧـﻲ‪،‬‬
‫رﺷﺪ ﻻزم را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺳﺎل اول از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم دورهاي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك ﻣﺤـﻮر‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٧٦‬هﻤﻮ‪ ،‬ج‪ ،۶‬ص‪.۴۶‬‬
‫‪ ٧٧‬ﺷﺮح اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج‪ ،٢٠‬ص‪.٣۴٣‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            90             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه آن اﺳﺖ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻛـﻮدك‬
‫ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬دوره اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‪ :‬در اﺣﺎدﻳﺚ ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺣﺮفﺷﻨﻮي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﻠـﻴﻢ‬
‫و ﺗﺄدﻳﺐ از وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﻳﻦ دوره ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻮدك در اﻳﻦ دوره ﻣﻄﻴﻊ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣـﻲﺷـﻮد و‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دوره ﻗﺒﻞ را ﺑﺎ ﺑـﺎزي و ﺑﺎزﻳﮕﻮﺷـﻲ ﺳـﭙﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﺤﻮر ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﺪا ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻴـﻊ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﻣﻲﺷﻮد و روﺣﻴﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در اﻳﻦ دوره ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ )آﻣﻮزش( و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﺄدﻳﺐ )آﻣﻮزش ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ارزﺷﻬﺎ و ﭘﺮﻫﻴـﺰ دادن از ﺿـﺪ ارزﺷـﻬﺎ(‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ و ﻣﺮﺑﻴﺎن در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻛﻮدﻛـﺎن در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻮدك در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﻧـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﺑﺎزﻳﮕﻮﺷـﻲ دوره اول را دارد و ﻧـﻪ ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫دوره ﺳﻮم را ﻛﻪ دوره ﺑﻠﻮغ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ دوره از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‬
‫ﻣﺤﻮر ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻨﺪ و ﻛﻮدك ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رواﻧﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ ﻛـﻪ داراﺳـﺖ‪ ،‬آﻣـﺎدﮔﻲ ﻛـﺎﻓﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬

‫‪ .3‬دوره ﻣﺸﻮرت و ﻫﻤﺮأﻳﻲ‪ :‬در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬وزﻳﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻫﻤﺮأﻳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫـﻲ ﺑـﺎ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‪،‬‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺣﻼل و ﺣﺮام و دﺷﻤﻨﻲ ﻳﺎ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ وزﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در دو ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻳﺸﻪ آن )وزر( ﺣﻤـﻞ ﻛﻨﻨـﺪه ﺑـﺎر‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ و دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎور و ﻣﻌﺎون و دﺳﺘﻴﺎر و اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ در اﻳـﻦ دوره ﻣﺼـﺪاق داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا ﺟﻮان در اﻳﻦ دوره ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺎر ﮔـﺮان ﻣﺸـﻜﻼت دوران ﺑﻠـﻮغ و ﺗﻜﻠﻴـﻒ و ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ ﺑـﻲ‬
‫واﺳﻄﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ دوش ﺑﻜﺸﺪ و ﺑـﺮﺧﻼف دوره ﻗﺒـﻞ ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮدار ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎور‪ ،‬ﻣﻌﺎون و دﺳﺘﻴﺎر‪ ،‬در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﺑﺎ اوﻟﻴﺎي ﺧﻮد ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ دوره ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﺣـﻼل و ﺣـﺮام اﺳـﺖ؛‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  91                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫زﻳﺮا از اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺴﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻫـﺎي ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑﭙـﺬﻳﺮد و‬
‫ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل او ﺛﻮاب و ﺟﺰا درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ دوره آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟـﻮان‬
‫ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎ از در دﺷﻤﻨﻲ درﻣﻲآﻳﺪ ﻳﺎ از در دوﺳﺘﻲ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﺪر و ﻣـﺎدر ﺧﺼﻮﺻـﻴﺖ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧـﻮد را در اﻳـﻦ ﺑـﺎره دوره ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ و ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ و ﺣـﻖ‬
‫ﻣﺸﺎورت و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬او ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد ﻛﺎﻣﻼً دوﺳﺖ و رﻓﻴﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛‬
‫اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دورهﻫﺎي ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﺮ او ﺳـﻠﻄﻪ و ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﺣﻖ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻻزم را ﺑﻪ او ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ و ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاي وي‪ ،‬آراﻣﺒﺨﺶ و ﭘﺮﺟﺎذﺑﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻤﻠﻲ ﺷـﻮد و اﻧﺴـﺎن در اﻳـﻦ ﻣﺴـﻴﺮ ﺑـﺎ ﻣﻮاﻧـﻊ و‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻫﺎﻳﻲ رو ﺑﺮو ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ و اﺻﻮل زﻳﺮ را ﺿﺮوري ﻣﻲداﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻄﺮت ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬وﺟﻮد ﻓﻄﺮت‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻄﺮت اﻟﻬﻲ ﺧﻠﻖ ﺷـﺪه و‬
‫دﻳﻦ اﺳﻼم ﻫﻢ دﻳﻦ ﻓﻄﺮت اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻗﻲ و ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮان در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﺣﻘﮕﺮاﻳﺎﻧـﻪ روي ﺑـﻪ دﻳـﻦ آور‪ ،‬ﻣـﻼزم ﺳﺮﺷـﺖ و ﻓﻄﺮﺗـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﺮ آن ﺳﺮﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ )آري اﻳـﻦ آﻓـﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ( و آﻓـﺮﻳﻨﺶ ﺧـﺪاي را‬
‫‪78‬‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺑﺸﺮ و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن رﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺪار ﻛـﺮدن و‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﻄﺮي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٧٨‬روم‪.٣٠ ،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            92             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺸﺮ را ﺑـﻪ‬
‫اداي ﭘﻴﻤﺎن ﻓﻄﺮت وادارﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎي ﻓﺮاﻣـﻮش ﺷـﺪه ﺧـﺪا را ﻳـﺎدآور ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎي‬
‫‪79‬‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻋﻘﻞ )اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن( ﻣﺮدم را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازﻧﺪ‬

‫ﻓﻄﺮت ﭼﻴﺴﺖ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آن ﻛﺪام اﺳﺖ ‪ ‬‬

‫ﻓﻄﺮت ﻫﻤﺎن ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﺷـﺖ‪ ،‬اﻛﺘﺴـﺎﺑﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻤـﻪ ﻓﻄـﺮت ﺑـﺎ‬
‫ﻏﺮﻳﺰه از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻔﺎوت دارد ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ از ﻏﺮﻳﺰه آﮔﺎﻫﺎﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ؛ اﻧﺴﺎن آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ ﻣـﻲداﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻓﻄﺮﻳﺎﺗﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ؛ ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‪،‬‬
‫ﻏﺮﻳﺰه در ﻣﺤﺪوده اﻣﻮر ﻣﺎدي و ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻄﺮت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎرا اﻣﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ )ﺑﺮﺗﺮ از اﻣﻮر ﺣﻴﻮاﻧﻲ( ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬اﻧﺴﺎن در ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻗﻠﺒﻲ )ﻋﺎﻃﻔﻲ( ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ ﻓﻄﺮي دارد‪ .‬اﻧﺴﺎن‬
‫در ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ را‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﻄﺮت ﺧﻮد درﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﺻـﻮل‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﻓﻄﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮوع و ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي آن‪ ،‬اﻛﺘﺴـﺎﺑﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن در داﻧﺴﺘﻦ اﺻﻮل ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘـﺪﻣﺎت و ﻗﻴـﺎس ﻛـﺮدن ﻳـﺎ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻜﺮي او ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ اﺳـﺘﺪﻻل و ﺑﺮﻫـﺎن‬
‫ﻧﺪارد و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﻌﺎد ﮔﺮاﻳﺸﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎن ﻓﻄﺮﻳﺎﺗﻲ دارد‪ ،‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﻄـﺮي‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﻳﻲ‪ :‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬اﻣﻮر و ﺟﻬﺎن را آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬درﻳﺎﺑﺪ‬
‫)ﺣﺲ ﻛﻨﺠﻜﺎوي(؛‬
‫‪ .2‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ )ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﻀﺎﻳﻞ(‪ :‬اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷـﺘﻪ اﻣـﻮر ﻋﻼﻗـﻪﻣﻨـﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺎدي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺧﻴـﺮ ﻋﻘﻼﻧـﻲ ﺑـﺮاي او‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻔﺮ از دروغ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ و ﺗﻌﺎون‪.‬‬
‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٧٩‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﻼ ﻓﺘﺢ اﷲ‪،‬ص‪.٣٧‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  93                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ .3‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﺎل و زﻳﺒﺎﻳﻲ‪ :‬در ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻳـﺎ زﻳﺒـﺎﻳﻲ آﻓﺮﻳﻨـﻲ )ﻫﻨـﺮ( وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ .‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻣﻮر دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .4‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و اﺑﺘﻜﺎر‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺧﺘﺮاع‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺎز ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸـﺮ را ﺑﺮﻃـﺮف‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﻄﺮي اﺳﺖ؛‬
‫‪ .5‬ﻋﺸﻖ و ﭘﺮﺳﺘﺶ‪ :‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﺨﺼـﻮص اﻧﺴـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬اﻧﺴـﺎن از ﺣﺎﻟـﺖ ﻋـﺎدي‬
‫ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻮﺟﻪ وي ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺟﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را در ﻧﺰد اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﺪ و از آن ﺑﻪ وﺟـﺪ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﻓﻄـﺮت اﻧﺴـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻨـﺎي‬
‫ﻋﺎﺷﻖ را در راه ﻣﻌﺸﻮق ﻳﻚ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ )ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟّﺪ( و ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ در رﺷﺪ‬

‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در رﺷﺪ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ دارد و ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺤﻮه اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬زﻣﺎن ازدواج‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔـﻪ و ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ ژﻧﺘﻴﻜـﻲ‪ ،‬اﻳـﺎم‬
‫ﺑﺎرداري‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ و زﻣﺎن زاﻳﻤﺎن را در رﺷﺪ و ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﻣـﻲداﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ) ص ( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻧﻄﻔﻪ ﺧﻮد را در ﭼﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﺪ زﻳﺮا ﻋﺮق )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﻣﺮوز ژن( ﺑﻪ ﻃـﻮر ﭘﻨﻬـﺎﻧﻲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻄﻔﻪ در ﻛﺠﺎ ﻗﺮار داده ﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ ﻛـﺪام‬
‫ﻫﻤﺴﺮﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺸﺪارداده اﺳﺖ و ﻋﺮق ) ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﻣﺮوزي‪ ،‬ژن‬
‫( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﭘﻨﻬﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            94             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﻲ ) ع ( ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ در ﻣﻮﻗـﻊ آﻣﻴـﺰش و ﻟﺤﻈـﻪ اﻧﻘﻌـﺎد ﻧﻄﻔـﻪ‪ ،‬دل آرام‪،‬‬
‫ﮔﺮدش ﺧﻮن ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺑﺪن ﺧﺎﻟﻲ از اﺿﻄﺮاب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻠﻲ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧـﻮد ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪. 80‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم دوران ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ را از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻬﻢ در رﺷﺪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آورد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً دوران ﺟﻨﻴﻨﻲ را ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوت ﻓﺮد‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪. 81‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم )ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺷﻘﺎوت اﻧﺴـﺎن ﺑـﺪﺑﺨﺖ و ﺳـﻌﺎدت اﻧﺴـﺎن ﺧﻮﺷـﺒﺨﺖ در ﺷـﻜﻢ‬
‫ﻣﺎدر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ‪. 82‬‬

‫‪ .3‬ﻧﻘﺶ ﺧﺎﻧﻮاده از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ را در رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدك ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و دﺳـﺘﻮرﻫﺎي ﺧﺎﺻـﻲ را ﺑـﺮاي رﺷـﺪ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻛـﻮدك‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮده و اﺟﺮاي آن را ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه واﻟـﺪﻳﻦ ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ‪ .‬اﺻـﻮﻻً اﺳـﻼم در ﻣـﻮرد رﺷـﺪ و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠّﻤﻲ را ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺳﺠﺎد)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺣﻖ ﻛﻮدك ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻲ وﺟﻮد او از ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﺪ و‬
‫ﺧﻮب او در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ او ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ داري و‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٨٠‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪،١٣۶٢،‬ج ‪ ،١۴‬ص‪.٣٧٩‬‬

‫‪ ٨١‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ آﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻘﺎوت و ﺳﺎدﺗﺎﻧﺴﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫آﻪ از دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺰ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را آﺎﻣﻼ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد و ﻳﺎ‬
‫ﺁن را ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺁﺷﻜﺎر آﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اآﺮم )ص ( در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ‪ )) :‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ آﺴﻲ آﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ‪ ) ،‬ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ا ﺛﻮاب ﺧﻮد ( ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺷﻮد و آﺴﻲ هﻢ آﻪ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ )ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن آﺎر ﻧﻴﻚ (‬
‫ﺑﻌﺪﻩ هﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮔﺮدد‪ ) .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ روح اﻟﺒﻴﺎن‪،‬ج‪ ،١‬ص ‪.(١٠۴‬‬
‫‪ ٨٢‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،١٣۶٢ ،‬ج‪ ،٣‬ص‪۴٣‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  95                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺴﺆول ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﻲ و ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺰرگ‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻲ‪. 83‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد)ع( در ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺣﻘـﻮق ﻓﺮزﻧـﺪ ﺑـﺮ واﻟـﺪﻳﻦ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ ﻓﺮزﻧـﺪت‬
‫آﻧﭽﻨﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻦ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻧﻴﻜﻮي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﺟﻤﺎل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او ﺷـﻮد؛ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ او را‬
‫آﻧﭽﻨﺎن ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻋﺰت و آﺑﺮوﻣﻨﺪي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻳﻪ‬
‫زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﺟﻤﺎل ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪. 84‬‬
‫اﺳﻼم در ﺳﺮاﺳﺮ دوره ﻛﻮدﻛﻲ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دوران رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدك اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﺎص و ﺳﻔﺎرش ﻫﺎي ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎري را در اﻧﺘﺨﺎب اﺳﻢ‪ ،‬در ﻧﺤـﻮه ﺷـﻴﺮ دادن و از ﺷـﻴﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬در ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﻬﺮورزي ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و در رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫در دوره ﺑﻠﻮغ و ﭼﻪ در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪ ...‬ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪85‬‬
‫اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺳﻢ و ﻛﻨﻴﻪ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮد اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﺑﺎ آداب و روش ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺧـﻮد را زﻳـﺎد ﺑﺒﻮﺳـﻴﺪ؛ زﻳـﺮا ﻫـﺮ ﺑﻮﺳـﻴﺪن ﺷـﻤﺎ درﺟـﻪاي‬
‫‪86‬‬
‫)ﭘﺎداش( دارد‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص(‪ :‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮد ﻣﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﻬﺮﺑـﺎن ﺑﺎﺷـﻴﺪ و‬
‫‪87‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه دادﻳﺪ ﺑﻪ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٨٣‬ﻣﻜﺎرم اﻻﺧﻼق‪ ،‬ص‪.٢٣٣‬‬
‫‪ ٨٤‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪.‬‬
‫‪ ٨٥‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ج‪ ،٢‬ص‪.۶١٨‬‬
‫‪ ٨٦‬ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،١٣۶٧ ،‬ج‪ ،۵‬ص‪.٢۶‬‬
‫‪ ٨٧‬هﻤﻮ‪ ،‬ج‪ ،۵‬ص‪.١٢۶‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            96             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺳﻼم درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ و اﻫﻤﻴـﺖ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ در رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده و در ﺟﺎي ﺧـﻮد ﺑـﻪ اﻫﻤﻴـﺖ ﻋﻮاﻣـﻞ اﻧﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ رﻫﺒﺮان‪ ،‬دوﺳﺘﺎن و ﻣﻌﻠﻤﺎن اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻣﻴﺮان و رﻫﺒﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﺷـﺒﺎﻫﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﭘـﺪران‬
‫‪88‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آدﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ رﻓﻴﻖ اﺳﺖ و ﻋﻤﻼً از رﻓﺘـﺎر و روش او ﭘﻴـﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ دﻗﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻃـﺮح رﻓﺎﻗـﺖ و‬
‫دوﺳﺘﻲ ﻣﻲرﻳﺰد‪.89‬‬

‫‪ .4‬ﺗﻮﺟﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي در رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻓﺮاد‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت دارﻧﺪ و ﻫـﺮﻛﺲ از ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ و‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﻌـﺪن ﻫـﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻌـﺎدن زر و ﺳـﻴﻢ )و ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎً ﺑـﺎ‬
‫‪90‬‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ(‪.‬‬
‫و ﻳﺎ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ؛ زﻳﺮا ﻫﺮﻛﺴﻲ را ﺑﺮاي ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ آن آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﻣﻬﻴﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬
‫‪91‬‬
‫ﺗﻼش ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آن ﻫﺪف ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﻔﺎوت ﻫـﺎي ﻓـﺮدي ﻣﻮﺟـﺐ ﺧﻴـﺮ و ﺳـﻌﺎدت ﺑﺸـﺮ اﺳـﺖ و اﮔـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﺧﺘﻼل ﻫﺎﻳﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٨٨‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،١٣۶٢ ،‬ج‪ ،١٧‬ص‪.١٢٩‬‬
‫‪ ٨٩‬ﻣﺴﺘﺪرك‪ ،‬ص‪.۶٢‬‬
‫‪ ٩٠‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،١٣۶٢ ،‬ج‪،١۴‬ص‪.۴٠۵‬‬
‫‪ ٩١‬ﺳﻔﻴﻨﻪ اﻟﺒﺤﺎر‪ ،‬ج‪ ،٢‬ص‪.٧٣٢‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  97                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻮاره در ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ ﺗـﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫‪92‬‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ و اﮔﺮ ﻳﻜﺴﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼم وﺟﻮد ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺮدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ و ﺿﺮوري ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و آن را‬
‫ﻻزﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﺳﻼم درﻣﻮرد رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﺻـﻞ ﺗﻔﺎوﺗﻬـﺎي‬
‫ﻓﺮدي را ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ و اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و آن را از ﺻﻔﺎت ﺧﻮب واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﺧـﺪاي رﺣﻤـﺖ ﻛﻨـﺪ ﻛﺴـﻲ را ﻛـﻪ در ﻧﻴﻜﻮﻛـﺎري و ﻧﻴﻜـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮال ﺷﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را در ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬آﻧﭽـﻪ در‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻮدك اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از او ﺑﭙﺬﻳﺮد و آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺶ ﺑﺮاي ﻛﻮدك دﺷﻮار‬
‫‪93‬‬
‫و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﺳﺖ از او ﻧﺨﻮاﻫﺪ و او را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻃﻐﻴﺎن و ﻛﺎرﻫﺎي اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ وادار ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻨﺒﻴﻪ‬

‫اﺳﻼم ﺑﺮاي رﺷـﺪ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﺻـﺤﻴﺢ و ﻣﻄﻠـﻮب ﻓﺮزﻧـﺪان‪ ،‬راه ﻋﺎﻗﻼﻧـﻪ و روش ﺣﻜﻴﻤﺎﻧـﻪاي را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ازاﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺳـﻌﺎدت و ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﻲ اﻧﺴـﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد و‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و روش ﻫﺎ را اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ را ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻓﺮاد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻗﻠﺐ ﻫﺎ داراي ﺧـﻮاﻫﺶ اﻗﺒـﺎل و ادﺑـﺎر‪ ،‬روي آوردن و روي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﻨـﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺶ و روي آوردن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رو ﻛﻨﻴﺪ )و در آﻧﻬـﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارﻳـﺪ(؛‬
‫‪94‬‬
‫زﻳﺮا اﮔﺮ دل را از روي ﻛﺮاﻫﺖ ﺑﻪ ﻛﺎري وادارﻧﺪ ﻛﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٩٢‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،١٣۶٢ ،‬ج‪ ،١٧‬ص‪.١٠١‬‬
‫‪ ٩٣‬آﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ج‪ ،۶‬ض‪.۵٠‬‬
‫‪ ٩٤‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ص‪.١١٧۵‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            98             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫روزي اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﻲ)ع( ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد و ﺑﺮادرش را دﻋﻮت ﻛﺮد و ﻗﺒﻞ از آن ﻛـﻪ آﻧـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺳﻔﺎرش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﺎن را ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻛﻨـﻮن ﺷـﻤﺎ ﺧﺮدﺳـﺎﻻن ﻗـﻮﻣﻲ‬
‫‪95‬‬
‫ﻫﺴﺘﻴﺪ و اﻣﻴﺪ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻗﻮﻣﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ داﻧﺶ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻨﺒﻴﻪ )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ( را ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺑﺨﺼـﻮص ﺑـﺮاي ﺗﺮﺑﻴـﺖ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬روﺷﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ادب‪ ،‬ﭘﻨﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ زدن ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫‪96‬‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدي ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )ع( از رﻓﺘﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛـﺮد؛ ﺣﻀـﺮت ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬او را‬
‫‪97‬‬
‫ﻧﺰن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از او ﻗﻬﺮ ﻛﻦ؛ ﻗﻬﺮ را ﻃﻮل ﻧﺪه‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي وﻳﮋه ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدك‬

‫رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي وﻳﮋهاي اﺳﺖ و اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن روﺷﻬﺎي ﺧﺎص ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ را ﺿـﺮوري ﻣـﻲداﻧـﺪ و ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ رﻓﺘـﺎر ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﭘﻴﺶ اوﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ او‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧـﻪ‬
‫‪98‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪي دارد‪) ،‬در راه ﺗﺮﺑﻴﺖ او( ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻨﺪ )و ﺧـﻮد را ﺑـﺎ او‬
‫‪99‬‬
‫ﻫﻤﺴﻄﺢ ﺳﺎزد(‪.‬‬

‫ﭘـﺲ زﺑﺎن ﻛـﻮدﻛــﻲ ﺑﺎﻳــﺪ ﮔﺸــﺎد‬ ‫ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدك ﺳﺮ و ﻛﺎرت ﻓﺘﺎد‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ٩٥‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،١٣۶٢ ،‬ج‪ ،١‬ص‪.١١٠‬‬
‫‪ ٩٦‬ﺁﻣﺪي‪ ،‬ص‪.٢٣۶‬‬
‫‪ ٩٧‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،١٣۶٢ ،‬ج‪ ،٢٣‬ص‪.١١۴‬‬
‫‪ ٩٨‬هﻤﻮ‪ ،‬ج‪ ،۵‬ص‪.١٢۶‬‬
‫‪ ٩٩‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  99                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﻣﻮﻇﻔﻨـﺪ در ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت زﻣﺎن ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺗﺮﺑﻴﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ و اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺤﻴﻂ را ﻧﻴﺰ درﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﺟﺘﻤﺎع و زﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آداب و رﺳﻮم زﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑـﺎ ﻓﺸـﺎر و زور ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮﻳﺶ ﺗﺤﻤﻴـﻞ‬
‫‪100‬‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﺮاي زﻣﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از زﻣﺎن ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف رﺷﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬رﺷﺪ ﻣﻌﻨﺎي ارزﺷﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻋﻤﻴﻖ و ﮔﺴﺘﺮدهاي دارد؛ اﻳﻦ ﻛﻠﻤـﻪ در ﻣﺘـﻮن‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﺻﻼح‪ ،‬ﻛﻤﺎل‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻦ راه و ﺟﺎده ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻠﻤﻪ رﺷﺪ‪ ،‬واژه »ﻏﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﻤﺮاﻫـﻲ‪ ،‬اﻧﺤـﺮاف و ﺑﻴـﺮون اﻓﺘـﺎدن از ﺟـﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن در آﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ رﺷﺪ و »ﻏﻲ«را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫در )ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ( دﻳﻦ اﻛﺮاه )واﺟﺒﺎر(ﻧﻴﺴﺖ ؛راه رﺷﺪ و راه ﻏﻲ )ﺑﺮ ﻫﻤـﻪ ﻛـﺲ( روﺷـﻦ ﮔﺮدﻳـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .101‬ﻣﺘﻜﺒﺮان آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ راه رﺷﺪ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راه اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ‬
‫‪102‬‬
‫راه ﮔﻤﺮاﻫﻲ )ﻏﻲ( را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ)و ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم رﺷﺪ در ﺗﻌـﺎﻟﻲ اﻧﺴـﺎن ﺟﺎﻳﮕـﺎﻫﻲ واﻻ و ارزﺷـﻤﻨﺪ دارد و اﻧﺴـﺎن در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻛﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ آﺳﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻣﻘـﺎم‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻴﺮ ﻛﺴﻲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬او را در دﻳﻦ ﻓﻘﻴـﻪ و‬
‫‪103‬‬
‫آﮔﺎه ﻣﻲ ﺳﺎزد )ﺑﻪ او ﻓﻬﻢ دﻳﻦ ﻣﻲ دﻫﺪ( و رﺷﺪش را ﺑﻪ او اﻟﻬﺎم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١٠٠‬ﺷﺮح اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج‪ ،٢٠‬ص‪.٢۶٧‬‬
‫‪ ١٠١‬ﺑﻘﺮﻩ‪.٢۵۶،‬‬
‫‪ ١٠٢‬اﻋﺮاب‪.١۴۶،‬‬
‫‪ ١٠٣‬ﻣﻦ ﻳﺮداﷲ ﺑﻪ ﺧﻴﺮًا ﻳﻔﻘﻬﻪ ﻓﻲ اﻟﺪﻳﻦ و ﻳﻠﻬﻤﻪ رﺷﺪﻩ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            100             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﺳـﺖ و ﻫـﺪف‬
‫اﺳﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼﻗﻲ و ارزﺷﻲ او ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم )ص( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم و ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدن ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻣﺒﻌـﻮث‬
‫‪104‬‬
‫ﺷﺪم‪.‬‬

‫رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮق ﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺳـﺘﺎﻳﺶ و ﺗﺤﺴـﻴﻦ اﺳـﺖ و اﻧﺴـﺎن ﺑـﺮاي آن‪ ،‬ارزش ﺧﺎﺻـﻲ ﻗﺎﺋـﻞ‬
‫اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ارزش ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺎدي ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻴﺴﺖ و در آﻧﻬﺎ ﻧـﻮﻋﻲ ﻗﺪاﺳـﺖ و ارزش وﺟـﻮد‬
‫دارد و ﺑﺮﺧﻼف اﻓﻌﺎل ﻏﺮﻳﺰي و ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬از روي ﻃﺒﻊ و ﻏﺮﻳﺰه اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻌﻞ اﺧﻼﻗﻲ داراي ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺟﺰو ﻛﺎرﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻋﺎدي ﻧﻴﺴﺖ؛‬
‫‪ .2‬ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎر و اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛‬
‫‪ .3‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻏﺮﻳﺰه اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳﺠﺎد)ع( در دﻋﺎي ﻣﻜﺎرم اﻻﺧﻼق ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻛﺎرﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﻲ را ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ زﻳﻨﺖ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﻴﺎراي و ﻟﺒﺎس ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران ﺑﺮ ﻣـﻦ ﺑﭙﻮﺷـﺎن ﺑـﺎ ﮔﺴـﺘﺮدﻧﺶ ﻋـﺪل و‬
‫داد‪ ،‬ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ دﺷﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﺎن )اﻟﻔـﺖ دادن دل‬
‫ﻫﺎي از ﻫﻢ رﻧﺠﻴﺪه(‪ ،‬اﺻﻼح ﻓﺴﺎدي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎش ﻛﺮدن ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜـﻲ‪ ،‬ﭘﻨﻬـﺎن ﻛـﺮدن‬
‫ﻋﻴﺐ و زﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺮم ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻧﻴﻚ‪ ،‬وﻗﺎر و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺨﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١٠٤‬ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ص ‪١٩١‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  101                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫در ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺪون اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﭘﺎداش‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻜﺮدن دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدن‬
‫‪105‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻧﻴﺴﺖ و‪...‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ‪ :‬از دﻳـﺪﮔﺎه اﺳـﻼم در اﻋﻤـﺎل و اﻓﻌـﺎل اﺧﻼﻗـﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻘﺶ دارد ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﻴﺖ در ﻛﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ :‬اﺳﺎس اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ و ﻋﺒﺎدي در اﺳﻼم ﻧﻴﺖ اﺳﺖ و ﻛﺎر ﺑﺎ ارزش‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ روي ﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺼﺪ و ﺗﻮﺟﻪ و آﮔﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪106‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ )ارزﺷﻤﻨﺪ( ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻴﺖ در ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ دو رﻛﻦ دارد‪ :‬اول اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ از روي ﺗﻮﺟﻪ و اﻟﺘﻔﺎت‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﻧﻪ از روي ﻋﺎدت؛ دوم اﻳﻨﻜﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻋﻤـﻞ از روي اﺧـﻼق ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ اﻧﺴـﺎن در ﻫـﺮ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻫﺪﻓﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ اﻫﻤﻴـﺖ ﻧﻴـﺖ‬
‫ﺣﺘﻲ از ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﺖ ﺷﺮ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺷﺮ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم)ص( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻧﻴﺖ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ از ﻋﻤﻞ اوﺳﺖ و ﻧﻴﺖ ﻛﺎﻓﺮ از ﻋﻤﻞ او ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ؛‬
‫‪107‬‬
‫زﻳﺮا ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻴﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻘﺶ ﺧﻮد ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ در اﻓﻌﺎل اﺧﻼق‪ :‬از دﻳﺪﮔﺎه اﺳـﻼم‪ ،‬ﭼـﻮن ﻫـﺮ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ اﺧﺘﻴـﺎر و‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي دارد و ﻣﺒﻨـﺎي رﻓﺘـﺎر وي ﻧﻴـﺰ اراده و اﺧﺘﻴـﺎر اوﺳـﺖ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ در درون‬
‫ﻫﺮﻛﺲ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ از ﻏﻠﻂ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﻛﺲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﺴـﺆول اﺳـﺖ‪ .‬اﻧﺴـﺎن در‬
‫ﺣﻔﻆ و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﺎن ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻲ دارد ﻛﻪ ﺧﻄﺎ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ دﻳﮕﺮان ﻧﻴـﺰ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻄﺎ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻋﻤﻞ او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١٠٥‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺳﺠﺎدﻳﻪ ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم‪ ،‬دﻋﺎي ﻣﻜﺎرم اﻻﺧﻼق‪ ،‬ص‪.١٣٣‬‬
‫‪ ١٠٦‬آﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ج‪ ،١‬ص‪.٧٠‬‬
‫‪ ١٠٧‬هﻤﻮ‪ ،‬ج‪،٣‬ص‪.١٣۴‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            102             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد )ﻣﻮاﻇﺒﺖ( ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﻪ )ﮔﻤﺮاﻫﻲ(‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺎن ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪. 108‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼم در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮد ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻔﺎرش ﻫﺎ و ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻧﻔﺲ و ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ در اﻧﺴﺎن ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺸﻮد و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻫـﺎ‬
‫و ﺳﻔﺎرش ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺧـﻮﻳﺶ واﻋﻈـﻲ ﻗـﺮار ﻧـﺪاده ﺑﺎﺷـﺪ )ﺧـﻮد‬
‫‪109‬‬
‫واﻋﻆ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ( ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي او ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛـﺮ اﺳـﺖ؛ اول آﻧﻜـﻪ از دﻳـﺪﮔﺎه اﺳـﻼم اﻣﻜـﺎن ﺑـﺮوز ﺧـﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ و‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬از دوران ﺑﻠﻮغ و ﺳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻂ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻧﻘﺶ اﺳﺎسﺗـﺮي ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه دارﻧـﺪ؛ وﻟـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ اﺳـﺎس و‬
‫ﻣﺤﻮر ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤـﻴﻂ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻘـﺪﻣﺎت اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲ ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪهاي را در‬
‫اﻧﺴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورد؛ دوم آن ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي و ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﻣـﺮ ﻧﺎﻣﺤـﺪود و ﻧـﺎﻣﻌﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻫـﺮﻛﺲ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ و اﺳـﺘﻌﺪادي ﻛـﻪ دارد‪ ،‬ﻋﻬـﺪه دار ﺗﻜﻠﻴـﻒ و ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫‪110‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻘﺶ ﺧﺪاﻛﻨﺘﺮﻟﻲ اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ‪ :‬از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﻔﺲ و وﺟﺪان اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﻧﻘـﺶ‬
‫و اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮد را در ﻛﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن و ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از آن اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﻧﻴﺖ ﻫـﺎ و ﻣﻘﺎﺻـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا را ﺣﺎﺿـﺮ و‬
‫ﻧﺎﻇﺮ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻣﺤﻀﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١٠٨‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪.١٠۵ ،‬‬
‫‪ ١٠٩‬ﻣﻦ ﻟﻢ ﻳﭽﻌﻞ ﻟﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﺴﻪ واﻋﻈﺎ ﻓﺎن ﻣﻮاﻋﻆ ﻻﻧﺎس ﻟﻦ ﺗﻐﻨﻲ ﻋﻨﻪ ﺷﻴﺌﺎ‪.‬‬
‫‪ ١١٠‬ﻃﻼق‪.٧ ،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  103                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬
‫‪111‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﻛﺠﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ او ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ و او ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﺟﺘﻤـﺎع و‬
‫اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮ ﻧﺪارد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺷﺎﻫﺪ و ﻧﺎﻇﺮ رﻓﺘﺎر ﺧﻮب و ﺑـﺪ او ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺮاي آن ﭘﺎداش و ﻳﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗـﻲ دﺳـﺖ ﻧﻤـﻲزﻧـﺪ؛ ﺑﻠﻜـﻪ از آن رو ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺷﺎﻫﺪ و ﻛﺎرﻫﺎ و ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻧﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘـﺎداش و ﺗﻨﺒﻴـﻪ‬
‫واﻗﻌﻲ را ﺑﻪ وي ﻣﻲ دﻫﺪ )ﺧﻮاه دﻳﮕﺮان ﺷﺎﻫﺪ و ﻧﺎﻇﺮ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ( ﺑـﻪ رﻓﺘـﺎر‬
‫اﺧﻼﻗﻲ دﺳﺖ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻘﻤﺎن ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪم‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎ اﮔﺮ ﺧﺮدﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫ﺧﺎره ﺳﻨﮕﻲ ﻳﺎ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻳﺎ در زﻣﻴﻦ )ﭘﻨﻬﺎن( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را )ﺳﻨﺠﻴﺪ و ﺣﺴﺎب( ﻓـﺮاآورد‬
‫‪112‬‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ و آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻧﻘﺶ ﻛﺮﻳﻢ و ﻋﺰﻳﺰ ﺷﻤﺮدن ﻧﻔﺲ در اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ‪ :‬اﺳﻼم ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮب‬
‫را در اﻧﺴﺎن ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ و او را از اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ دﻫﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺷـﺪ اﺧﻼﻗـﻲ او‬
‫را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزش و ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻛﺮاﻣﺖ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﺸﻜﻲ و‬
‫درﻳﺎ ﺳﻮار ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﻏـﺬاﻫﺎي ﺧـﻮب روزي دادﻳـﻢ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺮ ﺑﺴـﻴﺎري از آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎن‬
‫‪113‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺗﺮي ﻓﺮاوان ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮاﻣﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ و ارزﺷﻲ دارد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ روح و ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎ‬
‫و واﻋﻤﺎل ﭘﺴﺖ آﻟﻮده ﻛﻨﺪ؛ او ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ از آن ﺑﺪاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﭘﺴـﺘﻲ‪ ،‬آﻟـﻮده‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١١١‬ﺣﺪﻳﺪ‪.۴ ،‬‬
‫‪ ١١٢‬ﻟﻘﻤﺎن‪.١۶ ،‬‬
‫‪ ١١٣‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪.٧٠ ،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            104             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( در وﺻﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮد را از ﻫﺮ ﻛﺎر ﭘﺴﺘﻲ ﺑﺮﺗﺮ و ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮ‬
‫ﺑﺪار‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻮرا ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ ﺳﻮق دﻫﺪ؛ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﺘﺎي )ﻛـﺎﻻي ﮔـﺮان ﺑﻬـﺎي ( ﻧﻔـﺲ‬
‫‪114‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻫـﺎدي )ع( ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد را ﻛﻮﭼـﻚ و ﺣﻘﻴـﺮ ﺑﺸـﻤﺎرد‪ ،‬از ﺷـﺮ او اﻳﻤـﻦ‬
‫‪115‬‬
‫ﻣﺒﺎش‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ دراﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻘـﺶ ﺷـﻨﺎﺧﺖ در اﻓﻌـﺎل اﺧﻼﻗـﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬـﻢ‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ را ﻣـﻲﺷﻨﺎﺳـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺮاﺣـﻞ آن ﻣـﻲرﺳـﺪ وﻟـﻲ اﻧـﺲ و‬
‫ﻋﺎدت ﻧﻴﺰ در اﻧﺠﺎم دادن آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ دارد؛ اﺳـﻼم ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﺗﺄﻛﻴـﺪ دارد ﻛـﻪ در دوران‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﻛـﻪ‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺻﺤﻴﺢ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو در اﺣﺎدﻳـﺚ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺳـﻔﺎرش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن )ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭘﺪر و ﻣﺎدر( رﻓﺘﺎر و اﻋﻤﺎل ﺧﻮب اﺧﻼﻗـﻲ را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻛـﻮدك‬
‫ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و از ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺪ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ و ﺑﺎ اﺧﻼق ﺑﺪ و ﻛﺮدار ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ او اﻗـﺪام‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺟﺎن او ﺑﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺻﺤﻴﺢ و ارزش ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮ ﺑﮕﻴﺮد و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﻋﻘﻞ در او ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آرام آرام ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ او ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷـﻮد ﺗـﺎ ﻗﺒـﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ ذﻫـﻦ او ﺑـﺎ‬
‫اﻓﻜﺎر و ارزش ﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ و ﻧﺎدرﺳﺖ رو ﺑﻪ رو ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارزش ﻫﺎي ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿـﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻼش ﺷﻮد ﺗﺎ او آﻧﻬﺎ را درك ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫دل ﻧﻮﺟﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺧﺎﻟﻲ از ﮔﻴﺎه و درﺧـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ ﺑـﺬري ﻛـﻪ در آن اﻓﺸـﺎﻧﺪه ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و در ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮورد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰم‪ ،‬ﻣﻦ )در آﻏﺎز ﺟﻮاﻧﻴﺖ( ﺑﻪ ادب و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺗﻮ اﻗﺪام‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١١٤‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺻﺒﺤﻲ ﺻﺎﻟﺢ‪،‬ص ‪.۴٠١‬‬
‫‪ ١١٥‬ﺗﺤﻒ اﻟﻌﻘﻮل‪.۴٨٣،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  105                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﺮدم ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻗﻠﺒﺖ ﺳﺨﺖ ﮔﺮدد )و ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻌﻄـﺎف و ﭘـﺬﻳﺮش ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ ﺑﺪﻫـﺪ( و‬
‫‪116‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻋﻘﻠﺖ را ﭘﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔـﻆ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﺻـﻞ‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻛﻪ دﻋﻮت دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎ و دور ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ از ﺑﺪي ﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺟﺐ و ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻫﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ وﻇﺎﻳﻒ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل ﺧﻮد و ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ دارد‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎرﻫـﺎي ﺧـﻮب و‬
‫ﺑﺪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺆول اﺳـﺖ و ﺑﺎﻳـﺪ ﻧﻘـﺶ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺧـﻮﻳﺶ را اﻳﻔـﺎ ﻛﻨـﺪ؛ از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﺧـﻮﺑﻲ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮب و زﺷﺘﻲ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﻫﻤﻮاره و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪ ١١٦‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،٣١‬ص‪.٩١٢‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  107‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪4‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك ازﺑﺪو‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  109                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮد ك از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ اول‬

‫دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲ زﻧﺪ وﺳﺮ وﺷﺎﻧﻪ و ﭼﺎﻧﻪ را ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ ﺑﺎﻻ ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑـﻪ اﻃـﺮاف‬
‫ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ ‪،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ رادارد‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻨﺪد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺪاﻫﺎ ﺣﺴﺎس اﺳـﺖ وﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫آن ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﺨﺎص ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و آﺷـﻨﺎ را از ﻧﺎآﺷـﻨﺎ ﺗﺸـﺨﻴﺺ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﻣﻲ ﺷﻨﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎآﺷﻨﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳـﻞ اﺳـﺖ اورا در آﻏـﻮش‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻮازش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮس ‪ ،‬ﺧﺸﻢ وﻧـﺎراﺣﺘﻲ درﭼﻬـﺮه اوﻗﺎﺑـﻞ‬
‫روﻳﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻢ ﺳﻦ وﺳﺎل ﺗﺒﺴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دوﺳـﺖ دارد ﻫﻤـﺮاه ﺟﻤـﻊ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫وﺧﻮﺑﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺸﺎ ﺳﺎزي ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ دوم زﻧﺪﮔﻲ‪.‬‬

‫اﻋﻀﺎء وﺟﻮارح راﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪو ﺗﻼش ﺷـﺪﻳﺪي ﺑـﺮاي ﻧﺸﺴـﺘﻦ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ وﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮاﺑﻴﺪن روي ﺷﻜﻢ و اﻳﺴﺘﺎدن در ﻛﻨﺎرﺻﻨﺪﻟﻲ ﻳﺎ اﺷﻴﺎء ﺑﻠﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﺷـﻴﺎء را ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ اﺷﻴﺎء ﻛﻮﭼﻚ راﺑﻬﻢ ﻣـﻲ زﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎﺧﻮدش ﺣـﺮف ﻣـﻲ‬
‫زﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪا در ﻣﻲ آورد‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻨﺪد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﺧﺼﻮﺻـﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ اﺷـﻴﺎء ﺟﺪﻳـﺪي را ﻣـﻲ ﺑﻴﻨـﺪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﺎوﻳﺮ از ﺧﻮد ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﻴـﺪاﻛﺮدن اﺷـﻴﺎء ﻣﺨﻔـﻲ‬
‫ﺷﺪه در ﭘﺎرﭼﻪ ‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑـﺎزي ﻋﻼﻗـﻪ دارد و از اﺳـﺒﺎب ﺑـﺎزي‬
‫ﻫﺎي ﺻﺪا دار ﺧﻮﺷـﺶ ﻣـﻲ آﻳـﺪ و ﺑـﻪ ﮔـﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬـﺎ اﺻـﺮار ﻣـﻲ ورزد‪ ،‬ﻣﺎﻳـﻞ اﺳـﺖ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻗﺮارﺑﮕﻴﺮد وﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء و ﻣﻮﺟـﻮدات اﻃـﺮاف‬
‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻟﺤﻈﻪ اي اﻧﺲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب اﺷﻴﺎء ﺑﻪ ﻃﺮف زﻣـﻴﻦ ﻳـﺎ‬
‫اﻃﺮاف در ﭘﻲ ﺳﻨﺠﺶ واﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد را درﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮان ﺷـﺮﻳﻚ‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ و ازﺣﺮﻛﺎت آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺳﺎده ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            110             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك درﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ ﺳﻮم زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺎرﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ او ﻣﺜﻞ ﻧﺸﺴـﺘﻦ ‪،‬ﺳـﻴﻨﻪ ﺧﻴـﺰ‬
‫رﻓﺘﻦ ‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ از ﺻﻨﺪﻟﻲ و‪ ...‬زﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺑﺰرگ و رﻧﮕﻲ را ﺧﻮب ﻧﮕـﺎه ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ از‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ذوﻗﻲ ﻟﺬت ﻣﻲ ﺑﺮد ﻣﺜﻞ دﻛﻲ ﻛﺮدن و ﻗﺎﻳﻢ ﺷﺪن‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﺑـﺎزي ﻣﺘﺤـﺮك ﺑـﺎزي ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺎﻳﻴﺪ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ را ﺑﺎ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ .‬دوﺳـﺖ‬
‫دارد ﺑﻪ ﺣﺮف ﻫﺎﻳﺶ ﮔﻮش دﻫﻨﺪ ودر اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺨﺖ و ﻣﺼﺮاﺳﺖ‪ .‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي او ﺑﻮي ﺣﺴﺎدت ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ وازﺑﺎزي ﺑﺎ دﻳﮕﺮان درﻳﻎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ در رﻓﺘﺎرش دﻳﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد در اﻳـﻦ دوره ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ درزﻧﺪﮔﻲ آﻣﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم ﻫﺎ و ﻋﻼﺋﻢ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي از او دﻳـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ اﺷﻴﺎء را از دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ دوﺑﺎره ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ‪ :‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮدك دوره دو ﺳﺎﻟﻪ اول ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎذﺑﻪ دارد و اﻟﻔﺎظ و اﺷﻴﺎء راﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺨﻔﻲ در ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺗـﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﻛﻠﻤـﺎت ﻻزم را درآن ﺟـﺎي دﻫﻴـﺪ اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﻫﻴﭻ واﻧﻤﻮد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ داﻧﺪ وﻟﻴﻜﻦ ﻗﺴـﻤﺘﻲ از آﺛـﺎر اﻳـﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨـﻪ در آﻳﻨـﺪه‬
‫ﻫﻨﮕﺎم زﺑﺎن ﺑﺎزﻛﺮدن ﻛﻮدك ﻣﺸﻬﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﺪ از دو ﺳـﺎل اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻟﻴﻜﻦ ﻛﻤﺘﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ ﭼﻬﺎرم زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪاد ﺧﻂ ﻣﻨﺤﻲ‪ ،‬ﺻﺎف وﻧﻘﻄﻪ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘـﻲ او‬
‫ﻣﺜﻞ رﻓﺘﻦ ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬دوﻳﺪن‪ ،‬ﺟﻬﻴﺪن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺟﻮﻳﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻏﺬا‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﻪ ﮔﻮش ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﺷﻴﺎء را ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮان‬
‫رد و ﺑﺪل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  111                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻣﻮزش ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬

‫روزاﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ازوﻗﺖ ﺧﻮد را ﺻﺮف او ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ از او در اﻧﺘﺨﺎب ﻟﺒـﺎس‪،‬‬
‫ﻏﺬا و ﺑﺎزي ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻲ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈـﺮ او رﻓﺘـﺎر ﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ ودر ﺻـﻮرت ﺧﻄـﺎ ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ او را در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻮزش اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻧﻘﺎﺷﻲ را ﺑﺮاي او آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻮن او ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻨﻮﺳﻴﺪ و ﺧﻂ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ روي ﻛﺎﻏﺬ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ در ﻛﺸﻴﺪن اﺷﻴﺎء و ﺣﺮوف او را آﻣﻮزش دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دوره ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻠﻤﺎت ﻗﻴﺎﺳﻲ را آﻣﻮزش دﻫﻴﺪ ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺳﺮد و ﮔﺮم‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ وﻛﻮﺗـﺎه‪ ،‬ﻛﻮﭼـﻚ و‬
‫ﺑﺰرگ ‪،‬ﭼﭗ وراﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﺐ وﺟﻠﻮ و‪ ....‬ﺑﺎ رﻧﮓ ﻫﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪودي آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ‪ 2‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫دراﻳﻦ ﺳﻦ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ دود‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ازﭘﻠﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل‬
‫وﺳﺮزﻧﺪه وﺑﺎ ﻧﺸﺎط اﺳﺖ‪،‬ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎي اﻧﮕﺸﺘﺎن او ﺑﻬﺘﺮ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﮔـﺮ ﻗـﺒﻼً ﺑـﺮاي‬
‫ورق زدن ﻛﺘﺎب ﭼﻨﺪ ﺑﺮگ را ﺑﺎ ﻫﻢ ورق ﻣﻲ زدوﻟﻲ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮگ ﻫﺎ را ﻳـﻚ ﻳـﻚ‬
‫ورق ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺳﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮدك زﻳﺎدﺗﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد وﻣـﺪت ﻧﮕﻬـﺪاري ﻣﻄﺎﻟـﺐ درﺣﺎﻓﻈـﻪ وي‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬زﻣﺎن ﻳﺎدآوري اوﺑﻴﻦ ‪ 15‬اﻟﻲ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﻃـﻮل ﻣـﻲ ﻛﺸـﺪ‪ ،‬ﻗـﻮه ﺗﻜﻠـﻢ اوﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‬
‫ﺑﻴﺸــﺘﺮ ﻛــﺮده اﺳــﺖ‪ ،‬ﻛــﻮدك دوﺳــﺎﻟﻪ ﺳــﻌﻲ دارد ﺑــﻪ ﺷﺨﺼــﻴﺖ ﺧــﻮد ﺗﻮﺟــﻪ ﺑﻴﺸــﺘﺮي ﺑﻜﻨــﺪ‪،‬‬
‫ﺿﻤﻴﺮﺷﺨﺼﻲ )ﻣﺎل ﻣﻦ( ﻳﺎ )ﻣﻦ( را ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬اﺧﻼق و رﻓﺘﺎرﻛﻮدك‬
‫از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ آرام ﺗﺮ از دوره ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎدل و آراﻣﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد‪،‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻫﺎي او دﻳﮕﺮﻣﺼﺮاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺮف ﻏﺬا ﻗﺎﺷﻖ را ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ دردﺳـﺖ ﻣـﻲ ﮔﻴﺮدوﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ از ﻟﻴﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺜﻞ درآوردن ﻟﺒـﺎس ﻫـﺎ ﺧـﻮدش‬
‫ﺷﺨﺼﺎ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اورا ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺷـﺎدﻣﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت دوﺳﺖ دارد دﻳﮕﺮان را از ﺧﻮد راﺿﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺑﺴﻴﺎري ﺟﻬﺎت اﻳﻦ ﺳﻦ ‪،‬‬
‫ﺳﻦ دوﺳﺘﻲ وﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ وﻃﻔـﻞ اﺣﺴﺎﺳـﺎت دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ي دﻳﮕـﺮان را ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻲ دﻫـﺪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            112             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺎدرش را درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺎدر را درﺧﺎﻧﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺎزي ﺗﻘﻠﻴـﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﺎك وﻣﺮدد اﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ راﺗﻐﻴﻴﺮﻣﻲ دﻫﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺪﺧﻠﻖ و ﺑﻲ ﺣﻮﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﺪاوم‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازدﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮدش واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ودوﺳﺖ دارد ﻣﺎدر داﺋﻤﺎً ﺑﻪ او ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮس ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﺑﻲ ﺣﻮﺻﻠﮕﻲ ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﺎدر ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ او ﻧﺪﻫﻴـﺪ ﺑـﺪ‬
‫ﺧﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﺟﻪ او را ازﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺤﺮف ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ در ﺣﻀـﻮر او ﺑـﻪ‬
‫ﺑﭽﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد دﻟﮕﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬درﻛﻨـﺎر ﻛﻮدﻛـﺎن دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎزي ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ اﻣـﺎ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﻤﺒﺎزي ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎزي ﺑﺎ آب را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎف اﺳﺖ و»ﻧﻪ« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬از ﺗﻚ ازﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اداي ﻛﺎرﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻣﺜﻞ راﻧﻨﺪﮔﻲ‬
‫‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺷﺴﺘﻦ و‪ ...‬را در آورد‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻮد ك ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺸﺖ ﻣﻜﻌﺐ را ﺑﻐﻠﻄﺎﻧـﺪ ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺳـﻪ ﻣﻜﻌـﺐ ﭘـﻞ ﻣـﻲ ﺳـﺎزد ‪ ،‬از ﻛﺸـﻴﺪن‬
‫ﺧﻄﻮط ﻋﻤﻮدي و اﻓﻘﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ ،‬ﻟﻴﻮان آب ﻳﺎ اﺷﻴﺎء ﺷﻜﺴﺘﻨﻲ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺣﻤـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬از ﻟﻔـﻆ ﻣـﻦ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪،‬‬
‫ادرار وﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﺳﻦ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬دو ﻳﺎ ﺳﻪ رﻧﮓ اﺻﻠﻲ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد وﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻗﻴﭽﻲ ﭼﻴﺰي را از ﻛﺎﻏﺬ ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻢ و ﺟـﻨﺲ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي روده درازي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ زﻣـﺎن ﺣـﺎل زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻣﻜﺎﻟﻤﺎت ﺳﺎده راﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺗﺠﺎرب ودﻳﺪه ﻫﺎ وﺷﻨﻴﺪه ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳــﺪ‪ ،‬ﺑﺴــﻴﺎر ﻛﻨﺠﻜــﺎو اﺳــﺖ‪ ،‬دﺳــﺘﺎن ﻛ ـﻮﭼﻜﺶ را ﻣــﻲ ﺗﻮاﻧــﺪ ﺑﺸــﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷــﺐ ادراري ﻧــﺪارد‪،‬‬
‫رﻓﺘﺎراﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در او رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ، .‬دوﺳﺖ دارد ﺑﻪ اﻓـﺮاد ﺑﺰرﮔﺴـﺎل درﻛﺎرﻫـﺎي ﺧﺎﻧـﻪ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  113                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮﻳﻚ ﺷﺪن در ﺑﺎزي و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن را درك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻫـﺎي ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ از‬
‫ﺧﻮد ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دوره‪:‬‬

‫در اﻳﻦ دوره ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي روي ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ وﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪي ﻫﺎي آﻧﻲ ﺧـﻮد‬
‫دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش را ﺑﺮرﺳﻲ ودر ﻣﻮارد ﻻزم او را ﻳﺎري وﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻫﺎي ﻟﻔﻈﻲ و ﺗﺎﻳﻴﺪﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ او را در اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺎي ﻣﻘﺒﻮل ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻫﺎ وﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي وي ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻴﺪ و آن را ﻧﺎدﻳﺪه ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮﺻﺘﻲ از روز را ﺑﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻄﻮط واﺷﻜﺎل اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درﺷﻨﻴﺪن ﮔﻔﺘﺎر وﺗﺠﺎرب ﻛـﻮدك ﻛـﺎﻣﻼً دﻗـﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ و او را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻛﺴـﺐ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺷﻨﻴﺪاري ودﻳﺪاري ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ وي وﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ دردرك ﻛﻮدك را‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﺗﺨﻴﻠﻲ ﻛﻮدك ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ آن را ﺑﺮﻫﻢ ﻧﺰﻧﻴﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ درآن ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻴﺪان ﺗﺨﻴﻠﻲ وﺳﻴﻌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮردن‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻴﺪن‪ ،‬ﻣﺴﻮاك ﻛﺮدن‪ ،‬ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎس وﻛﻔﺶ‪ ،‬دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ رﻓﺘﻦ و‬
‫ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن را ﺑﻪ ﻣﻴﻞ او وآزادﻧﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺎرش اﻋﺪاد‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻫﻨﺪﺳـﻲ‪ ،‬رﻧﮕﻬـﺎ‪ ،‬ﺗﻤﻴـﺰ دادن اﺷـﻴﺎء ﻳـﺎدﮔﻴﺮي ﺣـﺮوف اﻟﻔﺒـﺎ از ﻋﻨـﺎوﻳﻦ‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ وﻓﺮاﮔﻴﺮي در اﻳﻦ دوره ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﻤــﻚ ﻫــﺎي وي را درﻣﺴــﺎﺋﻞ زﻧــﺪﮔﻲ ﺑــﺎ روي ﺷــﺎده ﺑﭙﺬﻳﺮﻳــﺪ ﺗــﺎ روح ﻫﻤﻜــﺎري و اﺣﺴــﺎس‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ وي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف اووزﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮاده راﻣﻨﻈﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ اﻟﮕﻮﭘـﺬﻳﺮي وي ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺷـﻮد واز‬
‫ﻃﺮﻓﻲ ذﻫﻦ اوراﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع آزاد ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺨﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            114             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ او اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ رﺑﻊ درﻣﻴﺎن ﺟﻤـﻊ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎي روز ﺧـﻮدش ﮔﻔﺘﮕـﻮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫رﻓﺘﺎرﻛﻮدك دراﻳﻦ ﺳﻦ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ وﻇﺮﻳﻒ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ از ﭘﻠـﻪ ﻫـﺎ ﺑـﺎﻻ و‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ روي ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻲ ﻟﻲ ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒـﺎس ﺧﻮدراﺑﭙﻮﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺪﻛﻔﺶ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻧﺠﺎم ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮدن ﻛﻤﺮﺑﻨـﺪ وﻳـﺎ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻳـﻚ ﻛﺎﻏـﺬ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت دوﻣﺜﻠﺚ ‪،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬ﻛﻨﺠﻜﺎوي اودرﻣﻮرد ﻣﺤـﻴﻂ واﻃﺮاﻓﻴـﺎﻧﺶ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺎﺳـﻲ داﺳـﺘﺎن ﻫـﺎ ﻛﻤﺘﺮﺗﻮﺟـﻪ دارد‪ ،‬ﭘـﺮواز وي درﻋـﺎﻟﻢ ﺗﺨﻴـﻞ وﺳـﻴﻠﻪ اي ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺗﺨﻴﻼت و واﻗﻌﻴﺎت ﻓﺎﺻﻠﻪ اي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬از ﻗﻴﭽﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻳﺪن ﻋﻜـﺲ ﻫـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﻚ آدم راﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺮوﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه دودﺳـﺖ رﺳـﻢ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ازﻟﺤﺎظ ﺗﻜﻠﻢ ‪،‬ﻛﻮدك دراﻳﻦ ﺳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل اﺳﺖ ‪،‬ﺳﺌﻮاﻻت زﻳﺎدي درذﻫﻦ او ﻣﻮج ﻣﻲ زﻧﺪواﻳﻦ‬
‫ﺳﺌﻮاﻻت اﻏﻠـﺐ ﺑـﺎ»ﭼـﺮا« ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺎداﺑﻲ ﻛـﻮدك دراﻳـﻦ دوره ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﻲ ﺷـﻮد اﻏﻠـﺐ‬
‫اﻓﺮاددرﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ او راه اﻏﺮاق درﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮدك درﭼﻬﺎرﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮﺟﻨﺐ وﺟـﻮش‬
‫وﻛﻮﺷﺎﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺪود وﻗﻴﻮدي درﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻛﺘﻚ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﻣﻲ زﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﮕـﺪ‬
‫ﻣﻲ زﻧﺪ وﺧﺮاب ﻛﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻮاﻃﻒ ﻫﻢ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ وﻧﺎﭘﺎﻳﺪار دارد‪ ،‬ﺑﺎﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻨﺪد وﻟﺤﻈﻪ اي ﺑﻌﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺗﻮﻣﺮا ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨـﻲ‪ .‬ﺣﺮﻓﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫زﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎرﺣﺘﻲ ورﻧﺠﺶ دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻛﻠﻤﺎت زﺷـﺖ را‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲ راﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮدك ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮان زﻳـﺎده روي ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬از اﻃﺎﻋـﺖ ﺳـﺮ ﺑـﺎزﻣﻲ زﻧـﺪ‪ ،‬دوﺳـﺖ دارد‬
‫ازدﺳﺘﻮرات ﭘﺪر وﻣﺎدر ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ دراو اﺛﺮي ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  115                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮدن وﺗﻜﺒﺮ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﭘـﺪروﻣﺎدرش راه ﻣـﻲ رود دوﺳـﺖ دارد از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﻨﺪﺗﺮ ﮔﺎم ﺑﺮدارد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دوره‬

‫‪ -‬آدرس ﺷﻨﺎﺳﻲ و زﻣﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻔﺘﮕﻲ را ﺑﻪ ﻛﻮدك آﻣﻮزش دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ﺑﺎ اﻋﺪاد و ﺣﺮوف وﺷﻤﺎرش ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ و ﻣﻌﻜﻮس‪.‬‬
‫‪ -‬آﻣﻮزش ﺻﺪاي ﺣﺮوف وﺧﻮاﻧﺪن از روي ﻛﺘﺎب داﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ از ﻛﻮدك ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻠﻲ ﺟﻬﺎن و ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف و ﺗﺤﻠﻴﻞ آن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻔﻆ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻗﺮآن و ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي داﺳﺘﺎن ﻛﻮدﻛﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻴﺪان را در اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺎز و او را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درﻃﻮل روزﻗﺼﻪ اي ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﺷﻜﺎﻟﻲ ﺳﺎده ﻛﺸﻴﺪه و از او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﻴﭽﻲ ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﭘﻨﭻ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫ﻛﻮدك دراﻳﻦ ﺳﻦ داراي ﺗﻌﺎدل ﻛﻠﻲ اﺳﺖ و ﺣﺮﻛﺎﺗﺶ از ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‬
‫وﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﭼﻮن ﺷﺎﻧﻪ زدن وﻣﺴﻮاك زدن ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮدازد ‪،‬آراﻣﺶ و ﺗﻌﺎدل ﻓﺮاوان در رﻓﺘﺎرش ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣـﻲ ﺧـﻮرد‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﺘﻤـﺎد وﭘﺎﻳـﺪار وﺳـﺎزﮔﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از روي ﻣﺪل ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺳﺎده را ﻣﻲ ﻛﺸﺪ وزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺑﻜﺸـﺪ ﻣـﻲ داﻧـﺪ ﭼـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪،‬ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻠﻤﺎت را درﺣـﻴﻦ اﻧﺠـﺎم ﻛـﺎر ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪو ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻧﺖ و وﻗﺎرﺳﺌﻮاﻻت او را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪،‬ﻛﻮدك در اﻳﻦ ﺳـﻦ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺤﻲ از‬
‫ﭘﺨﺘﮕﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از دوره ﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻤـﻚ ﻛـﺮده واز‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ وﺑﺮادرﻛﻮﭼﻚ ﺧﻮد ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            116             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دوره‬
‫‪ -‬ذوق ادﺑﻲ ﻛﻮدك را ﺑﺎرور ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻌﺮﻓﻲ ﺣﺒﻮاﻧﺎت و آﺛﺎرو ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻮدك ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﺳﺘﺎن ﻫﺎي زﻳﺒﺎي ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ي ﻛﻮدك را ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺗﺨـﻴﻼت ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ ﻗﺒـﻮل و اورا ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺌﻮاﻻت او را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ آراﻣﻲ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﻘﺎﺻـﺪ ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﺟﻬﺖ دﻫﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ درﺻﻮرت ﺗﻮان ﻛﻠﻤﺎت ﺳﺎده را روﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﺗﺎ درﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎء را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درﻧﻘﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮﺑﻊ و ﻣﺜﻠﺚ را روي ﻣﺪل ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ از او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ اﻳﻦ ﻛـﺎر را اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﺳﺘﺎن ﮔﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن وﻧﻮﺷﺘﻦ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اﺑﺘـﺪاﻳﻲ ﺑـﻪ او آﻣـﻮزش‬
‫دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫ﻛﻮدك ار اﻳﻦ ﺳﻦ ﻣﺠﺪداً ﮔﺴﺘﺎخ وﺳﺮﻛﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ‪ 6/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪،‬در اﻳﻦ ﺳﻦ ﻛﻮدك ﺑﺴﻴﺎر اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪،‬اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﻛـﻮدك ﺻـﻮرﺗﻲ دوﮔﺎﻧـﻪ دارد ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻟﺤﻈــﻪ اي ﺷﺨﺼــﻲ رادوﺳــﺖ دارد وﻟﺤﻈــﻪ اي دﻳﮕــﺮ از اوﺑﻴــﺰار اﺳــﺖ‪ ،‬ﻳــﻚ وﻗــﺖ ﻣــﺎدرش را‬
‫درآﻏﻮش ﻣﻲ ﮔﻴﺮد وﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﻴﻠﻲ اورا دوﺳﺖ دارم و دﻗﻴﻘﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﺻﻼ ﻣﺎدرم را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارم‪ ،‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﺎﺑﻚ وﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻘﺮار وﻧﺎآرام ﻧﻴﺰ ﻫﺴـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺎزي ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ و ﮔﺮﻳﺰ ﻣﻲ ﭘﺮدازد وﻟﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ و ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي او ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دوﭼﻴﺰ ﻳﻜﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ دﺳﺖ او دراﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ دارد ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑـﺮد‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﭼﺮﺧﻪ ﺳﻮاري راﺑﻪ دوﭼﺮﺧﻪ ﺳﻮاري ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬درﺗﻜﻠﻢ ﺧﻮد ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮ اﺳﺖ‪،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  117                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻦ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮارﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎي اﻃﺮاف راﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪوﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﻀﺎﻳﻲ وﻓﻮاﺻﻞ‬
‫زﻣﺎن ﺷﻌﻮرﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ دوﺳﺖ دارد ﻛﻪ وﻗﺎﻳﻊ دوران ﺑﭽﮕﻲ ﺧـﻮد را ﺑﺸـﻨﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻳـﻞ اﺳـﺖ‬
‫درﺑﺎره ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺴﺐ ﻛﻨﺪ‪،‬ﻣﻔﻬﻮم ﭼﭗ وراﺳﺖ رادرك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻧﺴـﺎن‬
‫را ﻣﻲ ﻛﺸﺪ دﺳﺖ وﭘﺎﻫﺎ رادوﺑﻌﺪي رﺳﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از رﻧﮓ ﻛﺮدن ﻟﺬت ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬دﻟﺶ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫اول او را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﻴﺎورﻧﺪو دوﺳﺘﺶ ﺑﺪارﻧﺪ وﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اوﺳﻬﻢ ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻴﻦ ﺧﺎﻧـﻪ وﺟﺎﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻓﺮق ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺮاي اوﻣﺎدر دﻳﮕﺮ ﻣﺮﻛﺰ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎدر درﺟﻪ دوم ﻗﺮارﻣﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﮔﺴـﺘﺎخ وﺑـﻲ‬
‫ادب اﺳﺖ ودر اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮرات دﻳﮕﺮان ﻟﺠﺎﺟﺖ وﺳـﺮﭘﻴﭽﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠـﻲ ﭘﺮﺗﻮﻗـﻊ اﺳـﺖ ودر‬
‫اﻧﺠﺎم ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﺶ ﺳﺮﺳﺨﺖ اﺳﺖ ودرﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ دراﻃﺮاﻓﺶ ﻣﻲ ﮔﺬرد ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دوره‬

‫‪ -‬ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺒﻴﻪ ﺣﺴﺎدت و ﭘﺮﻫﻴﺰازذﻛﺮآن در ﺣﻀﻮر دﻳﮕﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬اﻃﺎﻋﺖ ازﻓﺮاﻣﻴﻦ ﻋﻘﻼﻧﻲ اووﭘﺮﻫﻴﺰ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ وﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ از ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮل وي‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻮاﻟﻪ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺑﻪ وي وﺗﺸﻮﻳﻖ دراداره واﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن آن‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺧﺘﻼف واﻟﺪﻳﻦ دﻗﺖ دررﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﺸـﺎن ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده ﻣﺆﺛﺮاﺳـﺖ‪ ،‬واﻟـﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳـﺪ از‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه ﻋﻘﻠﻲ ﻛـﻮدك ﭘـﺪر و ﺗﻜﻴـﻪ ﮔـﺎه اﺣﺴﺎﺳـﺎت‬
‫اوﻣﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺬاﻛﺮه و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ وي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺎ وﺑﺪي ﻫﺎ وﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻲ از وي‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺻﻤﻴﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان دارد و ﺗﺸﻮﻳﻖ آن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮدك آﻣﻮزش ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ واو را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ وي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل رﻋﺎﻳﺖ ﺣـﻖ اﻟﻨّـﺎس وﺣﻘـﻮق اﻟﻬـﻲ‬
‫واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‪ ...‬زﻳﺮا ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎ وﻣﻔﻬﻮم رادرك ﻛﻨﺪ وﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﻓﻜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي وي ﻣﻨﻌﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪوﻟﻮﺑﺎ ﺳﺮ وﺻﺪا ﻳﺎ ﺗﺤﺮك زﻳﺎد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            118             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ازﺷﻤﺎ ﻛﻤﻜﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد اوررا ﺗﻨﻬﺎ ﻧﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﻦ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ وي درﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اواز ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫از ﺧﺼﻮﺻــﻴﺎت اﻳــﻦ ﺳــﻦ آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻛــﻮدك آرام ودرﺧــﻮد ﻓﺮورﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪ ،‬دﻗــﺖ او از‬
‫ﻛﻮدك ﺷﺶ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺲ ﺗﻌﺎدل و ﺗﻮازن در اوﻛﺎﻣـﻞ ﺗﺮﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪ ،‬ﭘﺴـﺮان ﺑـﻪ ﺑـﺎزي‬
‫ﻓﻮﺗﺒﺎل و ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﺧﺘﺮان از ﺟﻬﻴﺪن و ﻟﻲ ﻟﻲ ﺑﺎزي ﻟـﺬت ﻣـﻲ ﺑﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻛـﻮدك‬
‫درﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎرﺗﺮ اﺳﺖ وﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ او آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺪﺗﻬﺎ روي زﻣـﻴﻦ‬
‫درازﺑﻜﺸﺪ وﻳﻚ دﺳﺖ ﺧﻮد را زﻳﺮﺳﺮﺑﮕﺬارد وﺑﺎ دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪاد ﺧﻴﻠﻲ ﻋﻼﻗﻪ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎﻣﺴﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻴﻞ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺎي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﺪ وﺣﻖ ﺧﻮدرا ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﻏﺮﻏـﺮ ﻛﻨـﺎن از آن ﺻـﺤﻨﻪ ﻛﻨـﺎر ﻣـﻲ رود ودﻟـﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻜﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﺪرﺳـﻪ ﺑـﺮاي او‬
‫ﻛﺴﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ در او ﭘﺮورش ﻣﻲ ﺑﺎﺑﺪ وﺑﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات و ﺑﺎزي ﻫﺎ اﻫﻤﻴـﺖ ﻗﺎﺋـﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان را ﭼﻪ ﺧﻮب و ﭼﻪ ﺑﺪ ﻣﻮرد داوري ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬آﺷﻜﺎرﮔﺮﻳﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﮔﺮﻳﻪ‬
‫اش از ﺗﻪ دل وﺳﻮزﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﺧﻠـﻖ دارد‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻲ روزﻫـﺎ ﺷـﺎد و ﺑﻌﻀـﻲ روزﻫـﺎ ﻧﺎﺷـﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎره اي روزﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﮔﻴﺠﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ وﻛﺴﻲ اورا دوﺳﺖ ﻧﺪارد وﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﭘـﺪر‬
‫وﻣﺎدر ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او روش ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ وﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫ﻛﻮدك در اﻳﻦ ﺳﻦ ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺮون از ﺧـﻮد ﺗﻮ‪‬ﺟـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬در ﻧﻈـﺮ او ﻫـﻴﭻ ﻛـﺎري‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ درﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻮاري ﻫﺎ و ﻣﺸـﻜﻼت ﺑﺎﻳﺴـﺘﺪ وﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﺲ ﻣﺒـﺎرزه‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  119                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻃﻠﺒﻲ دراواﻳﺠﺎد و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﻮد دارد ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ واﻳﻦ ﻧﺸﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻤﺎس ﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮﻗﺮارﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪرت ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﻲ او ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ ﺟﻤـﻼت اﻏﻠـﺐ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﭼﻪ در اﺷﻴﺎء و ﭼﻪ در اﺷـﺨﺎص درك ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬داوري و ارزﺷـﻴﺎﺑﻲ او رﺷـﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ واﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻲ ﺑـﺮده واﻋﺘـﺮاف ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﺣﺴـﺎس اﺳـﺖ‬
‫وﺑﺎﻳﺪ اورا از ﺧﻄﺮات ﺟﺪي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﺮد‪:‬‬
‫اول اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﺬاﺷﺖ او ﺑﻴﺶ ازﺣﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑﺰﻧـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫اوﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﺗﻤﺎس ﺧﻮدرا ﺑﺎﻣﺤﻴﻄﺶ ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ درﺟﻨﺐ وﺟﻮش ‪،‬ﺳﺮﮔﺮم وﻓﻌﺎل اﺳـﺖ و‬
‫ازﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺎزه ﻟﺬت ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺧﻄﺮدﻳﮕـﺮ ﺷﻜﺴـﺖ ﻛـﻮدك در اﻧﺠـﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫﺎﺳـﺖ‪،‬ﻛﺎري ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺮوع ﻛﺮده ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﻜﺴﺖ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻮدك ﺧـﻮدرا ازاﻳـﻦ‬
‫ﻟﺤﺎظ زﻳﺎد ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اورادر اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎرا ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺗﺮس ﻫـﺎﻳﺶ ﺑﺮﻳـﺰد زﻳـﺮا از ﺗـﺎرﻳﻜﻲ و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﻣـﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدر ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درزدودن اﻳﻦ ﺗﺮس ﻫﺎ ﺑﻪ او ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ‪ .‬دوﺳـﺖ دارد‬
‫درﺟﻤﻊ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳـﻞ اﺳـﺖ ﺳـﺌﻮاﻻﺗﻲ راﻣﻄـﺮح ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ آﻧﻬـﺎ راﺧـﻮد ﻣـﻲ داﻧـﺪ‬
‫درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ دوران ﻛﻮدك اﻳﻦ ﭘﻨﺪار را ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت داراي روح ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﭘﺮﺷﻮرﺑﻮد‪ ،‬در ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ آراﻣﺸـﻲ ﻧﻈﻴـﺮ دوران ﭘـﻨﺞ ﺷـﺶ ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬
‫دارد‪ ،‬ﻛﻮدك ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ رﻓﺘﺎري ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ و ﻣﺘﺘﻮع دارد‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑـﻴﻦ ﭼﺸـﻢ و دﺳـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد وﻛﻮدك ﻗﺎدر اﺳﺖ از دودﺳﺖ ﺧﻮدﻫﻤﻪ ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎده اي ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت وﺳﻴﻠﻪ اي‬
‫درﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎد ازاﻓﻜﺎر و ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻳﮕﺮان وﺑﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸـﻪ و اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﺧـﻮد ﺑﻜـﺎر ﻣـﻲ ﺑـﺮد‪ ،‬زﺑـﺎن‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            120             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫رادرزﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪوﺧﻄﺎﻫﺎي دﺳﺘﻮري دوره ﻗﺒﻞ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻦ‬
‫ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﻗﺼﻪ ﻫﺎ رو ﺑﻪ اﺗﻤﺎم اﺳﺖ وﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎب اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬ﻛـﻮدك در‬
‫اﻳﻦ ﺳﻦ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﺎري ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮد درﺑﺎره آن ﻣـﻲ اﻧﺪﻳﺸـﺪ وﺗﻔﻜـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻲ دراوﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ‬
‫ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﺮدآوري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ وﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻜﻤﻴـﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬دراﻳﻦ دوره ﻛﻮدك ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎرﺑﺮاي اﺳﺘﻘﻼل دارد و در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺻﺮار ﻣـﻲ ورزد‪،‬‬
‫او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺰرگ ﺷﺪه وﭘﺪر وﻣﺎدرﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑـﻪ اورﻳﺎﺳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ارزش دوﺳـﺘﺎن از واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﻋﻘﺎﻳﺪوﻧﻈﺮات دوﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮداه ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﻋﻼﻗـﻪ ﺑـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎي ﮔﺮوﻫـﻲ وﮔـﺮدش ﻫـﺎي دﺳـﺘﻪ ﺟﻤﻌـﻲ در او ﺑﻴﺸـﺘﺮﻣﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﮔﺮوﻫﻲ درﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﻮدك در اﻳﻦ ﺳﻦ ﮔـﺎه ﮔـﺎه ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻬﺮه و اﺿﻄﺮاب دارد ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﻜﺎﻳﺎت او ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻧـﻮع ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ دﺳﺘﻢ درد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﭼﺸﻤﻢ ﻣﻲ ﺳـﻮزد و اﻏﻠـﺐ اﻳـﻦ ﺷـﻜﺎﻳﺎت را‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮار ﻳﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺪارد اﺑﺮاز ﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻮدك در ده ﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫ﺣﺮف ﭘﺪر وﻣﺎدر در اﻳﻦ ﺳﻦ ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬از‬
‫واﻟﺪﻳﻦ وﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان ﺻـﻤﻴﻤﻲ و ﺑـﺎ ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫اﺳﺖ در رﻓﺘﺎرش ﻧﺮﻣﻲ و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻘﻴـﺪه ﺑﻌﻀـﻲ از ﺻـﺎﺣﺐ ﻧﻈـﺮان ‪،‬‬
‫دﺧﺘﺮان در اﻳﻦ ﺳﻦ از ﺑﻠﻮغ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ وﻋﻼﻗﻪ زﻳﺎدﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭼـﻮن‬
‫ازدواج دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  121‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪5‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدﻛﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  123                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺧﺘﻼت ﻛﻮدﻛﻲ‬

‫‪ -1‬ﻃﻼق راه ﺣﻞ ﻳﺎﺿﺮﺑﻪ اي ﺑﺮﻛﻮدﻛﺎن‬

‫ﻃﻼق ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ وﭘﺬﻳﺮش ﻃﻼق درﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ وﻧﺴـﻞ ﻫـﺎ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻟﻲ اﺧﺘﻼل درازدواج ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪه اي رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﻼق ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ؟ آﻧﻬـﺎ ازاﻳـﻦ ﻟﺤـﺎظ ﻫﻤﺴـﺎن ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ وﭘﺎﺳـﺦ ﻫﺎﻳﺸـﺎن‬
‫ﺗﺎﺣﺪودي ﺑﻪ ﺳﻦ و ﺟﻨﺴﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻛﺜﺮﻛﻮدﻛﺎن ﭘﻴﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﺠﺪد ﺑﻌـﺪ از ﻃـﻼق ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫دوره ‪2‬ﺗﺎ‪ 3‬ﺳﺎﻟﻪ ﻧﻴﺎزدارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺧـﻮد را ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي‪ ،‬اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮوﻧﺮﻳﺰي وﻣﺸﻜﻼت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻻن ﻇﺎﻫﺮﺳﺎزﻧﺪ‪.‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲ اوﻟﻴـﻪ ﻇـﺎﻫﺮا ﺳـﺎزﮔﺎري‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎﻛﻮدﻛﺎن ﭘﻴﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ وﻛﻮدﻛـﺎن ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬
‫ده ﺳﺎل ﺑﻌﺪازﻃﻼق واﻟﺪﻳﻦ ﮔﺰارش ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻮﭼﻜﺘﺮدرﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑﺎﻛﻮدﻛـﺎن ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﭘـﻴﺶ دﺑﺴـﺘﺎﻧﻲ ﺳـﺎزﮔﺎري ﺑﻌـﺪ از ﻃـﻼق آﻧﻬـﺎ‬
‫راﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮﻗﺮارﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻼت ﭘﺴﺮان درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮان ﺷـﺪﻳﺪﺗﺮ وﺑـﺎدوام ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮاﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺤﻼل ازدواج واﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﺮاي ﭘﺴـﺮﻫﺎ ﭘﺮﻳﺸـﺎن ﻛﻨﻨـﺪه ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﺴﺮﻫﺎ‪ ،‬ازﻣﻬـﺎرت ﻫـﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ اي ﻛﻤﺘـﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪو ﻳـﺎ ﺷـﺎﻳﺪ ﭘﺴـﺮﻫﺎ ‪،‬آﺷـﻜﺎرﺗﺮاز دﺧﺘﺮﻫـﺎ‬
‫آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺧﻮدراﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬اﺣﺘﻤﺎل دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺧﺘـﺮان ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻋﻠـﺖ ﺑﻌـﺪ از ﻃـﻼق‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدران دراﻛﺜﺮ ﺧﺎﻧﻮداﻫﺎي ﺗﻚ واﻟﺪي اداره ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‬
‫وﻗﺮاﺋﻦ ﺣﺎﻛﻲ ازآن اﺳﺖ ﻛﻪ دﺧﺘﺮان ﺑﻌﺪ ازﻃﻼق ﺳﺎزﮔﺎري ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺗﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻌﺪازﻃﻼق واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اوﻗﺎت ﺧﻮد راﺳﭙﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳـﺦ اوﻟﻴـﻪ ﺑﻌـﺪ ازﻃـﻼق‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎﺑﺮون رﻳﺰي ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ اﻧﺰواﻃﻠﺒﻲ وﺑﺮﻳﺪن ازﺧﺎﻧﻮداه ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮاﺳﺖ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪ 13‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻃﻼق واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎرﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻃﻮﻟﻲ ﻣﻌﻠﻮم‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            124             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن درﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ﻃﻼق ﻣﺎﻧﻨﺪﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﺸـﻢ‪،‬‬
‫ﻋﻼﺋﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ورﻓﺘﺎر ﺑﺮون رﻳﺰي ﻇﺎﻫﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫درﻣﺎن اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدﻛﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ازﻃـﺮف واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫آﻣﻮزﮔﺎران ﻳﺎ ﻣﺴﺆوﻻن ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ارﺟﺎع داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي درﻣﺎن ارﺟﺎع ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻤﺎﻳﺰﻣﻬﻤﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫـﺎي درﻣـﺎﻧﻲ دارد‪.‬آﻳـﺎ‬
‫درﻣﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ودرﻣﺎن ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺑﺎﻫﻢ ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارد؟ﺑﻠـﻪ روان درﻣـﺎﻧﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن وﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻن‬
‫داراي ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺮح ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻮل ﺣﺮﻓﻪ اي وﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺳـﻪ‬
‫ﺗﻘﺎوت ﻣﻬﻢ ﺑﻴﻦ درﻣﺎن ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن و ﻛﻮدﻛﺎن وﺟﻮد دارد ‪ -1:‬ﻧﻘﺶ واﻟـﺪﻳﻦ ‪ -2‬اﺳـﺘﻔﺎده از ﺑـﺎزي‬
‫دردرﻣﺎن ‪ -3‬ﺗﻨﺎﺳﺐ وﻛﺎرآﻳﻲ داروﻫﺎي روان ﮔﺮدان‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك‪:‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺻﻠﻲ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ ازاﻟﮕﻮي ﺗﻜﺮاري وﭘﺎﻳﺪاررﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻧﻘـﺺ‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮان ﺷﻮد وﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺳـﻨﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪارد‪ :‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﺸـﻜﻼت ﺳـﻠﻮك درﻣﺪرﺳـﻪ‪ ،‬درﺧﺎﻧـﻪ‪ ،‬درﺟﺎﻣﻌـﻪ وﺑـﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻻن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ راﻳﺞ اﺧـﺘﻼل ﺳـﻠﻮك ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ ازﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻴﺮﺣﻤﻲ‪ ،‬ﺧﺴـﺎرت ﺑـﻪ اﻣـﻮال دﻳﮕـﺮان ﻳـﺎ آﺗـﺶ اﻓـﺮوزي‪ ،‬دزدي‪ ،‬دروﻏﮕـﻮﻳﻲ‬
‫وﺗﻘﻠﺐ ﻧﻴﺰ درﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك رواج دارد‪.‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ازاﺧﺘﻼل ﺑﺮون رﻳﺰي ﺑﺎﺷﺪت ﻛﻤﺘﺮوﺟﻮدداردﻛﻪ اﺧﺘﻼل ﻧﺰاع ﻃﻠﺒﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ازﺑﺮﺧﻲ ﺟﻬﺎت‪ ،‬اﺧﻼل ﻧﺰاع ﻃﻠﺒﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اي ﺑﺎ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارد‪.‬اﻣﺎدرﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ‪،‬اﺳﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺷﺪﻳﺪ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮان ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺧﺘﻼل ﻧـﺰاع ﻃﻠﺒـﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  125                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اي‪،‬درﺑﺮدارﻧﺪه ﻳﻚ اﻟﮕﻮي رﻓﺘﺎري ﻣﻨﻔﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪،‬ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ واﻧﺤﺮاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺷـﺶ‬
‫ﻣﺎه داوم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ازﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ آﺳـﻴﺐ‬
‫رواﻧﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ وﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﻤﺰﻣﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻈﻴﺮﭘﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ »ﺗﻜﺎﻧﺸﻮر« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪن دارﻧﺪ‪ ،‬ازﻫﻤﺪﻟﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ وازﻟﺤﺎظ رﺷـﺪ اﺧﻼﻗـﻲ ﺿـﻌﻴﻒ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ورواﺑـﻂ ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮدي ﭘﺮدردﺳﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ازﻟﺤﺎظ ﺷﻴﻮع اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ‪،‬درﻣﻴﺎن ﭘﺴﺮﻫﺎودﺧﺘﺮﻫﺎ ‪،‬ﺗﻔـﺎوت وﺟـﻮددارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻣـﻼك‬
‫ﻫﺎي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺨﺘﻠﻒ واﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ دﻗﻴﻖ ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ ﺷـﻴﻮع‬
‫اﺧﺘﻼل ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﺑﺎوﺟﻮداﻳﻦ‪،‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻳﺴـﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ وروان ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ ‪،‬ﺗﺨﻤـﻴﻦ ﻫـﺎ ازﺳـﻪ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺗﺎﻫﻔـﺖ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﺳﻦ ﺷﺮوع اﺑﺘﻼﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳـﻠﻮك درﭘﺴـﺮﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻﻗﺒـﻞ ازده ﺳـﺎﻟﮕﻲ ودردﺧﺘـﺮان دراواﺋـﻞ‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻴﻦ ‪13‬ﺗﺎ ‪ 16‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘّﻲ ﻧﻴﺰدر ﺷﺮوع ﻋﻼﺋﻢ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك‪:‬‬

‫آﻳﺎاﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﻣﺤﺼﻮل وراﺛﺖ اﺳﺖ؟ ﻳﺎﻣﺤﺼـﻮل ﺗﺎﺛﻴﺮاﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ وﻫﻤﺴـﺎﻻن؟ ﺑﻴﻮﻟـﻮژي و‬
‫ﺷﻴﻮﻫﺎي ﻓﺮزﻧﺪﭘﺮوري دراﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ؟ ﭼﻪ ﭼﻴـﺰي ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺮوع اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼل ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬؟ﮔﺮﺟﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻠﻮك ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬درداﻣـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬زﻳﺴـﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ‪،‬‬
‫وﻧﻘﺶ ﺧﺎﻧﻮداه ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮارﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            126             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭘﺮدازش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ارﺗﺒﺎط را ﺑﺎ ﺧﻄـﺮاﺑﺘﻼ ﺑـﻪ اﺧـﺘﻼل ﺳـﻠﻮك دارﻧﺪﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‬
‫ﻛﻮدك‪،‬واﻟﺪﻳﻦ واﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ ﻛﻮدك وواﻟﺪﻳﻦ‪.‬ﮔﺮوﻫﻲ ازﻣﺤﻘﻘﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ وﻫﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺧﺘﻼل ﺳـﻠﻮك راﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﺎوﺟﻮداﻳﻦ ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫ازﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎﺗﻮاﻧﺎي ﻫﺎي ﻣﺤﺪودﺗﺤﺼﻴﻠﻲ رﻓﺘﺎرﺿﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻇﺎﻫﺮﻧﻤﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت دﻳﮕﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮاﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪازوﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ وزﻳﺴﺘﻲ ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮاﻏﻠﺐ‬
‫ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ودرﻣﻘﻴﺎس ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد راه ﺣﻞ ﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﺑـﺮاي ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻧﻤـﺮه‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻃﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺬﻛﺮ وﻣﺆﻧﺚ درﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ راﻛـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ ﺿـﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮاردادﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮواﻟﺪﻳﻦ ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪآﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺘﻤﺎل داردﻛـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫آﻧﻬــﺎ ﻣﺒــﺘﻼ ﺑــﻪ اﺧــﺘﻼل ﺳــﻠﻮك ﺷــﻮﻧﺪ؟ ﻧﺘــﺎﻳﺞ ﻧﺸــﺎن داد ﻛــﻪ زﻣﻴﻨــﻪ زﻳﺴــﺖ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑــﺮاي‬
‫رﻓﺘﺎرﺿﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك و ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن ﺑـﻮد اﻣـﺎ ﻧﻜﺘـﻪ ﻣﻬـﻢ‬
‫دﻳﮕﺮاﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب‬
‫وزﻳﺎﻧﺒﺎر ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻠﻮك ﺑﻌﺪي راﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺧﺎﻧﻮداه‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ‪،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﻫﺴﺘﻨﺪوﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري را ﺑﺎ ﺧﺸﻢ‬
‫و ﮔﺎﻫﻲ رﻓﺘﺎرﺟﻨﺎﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎرض زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺮوز رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫اي درﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺆﺛﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري ازﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك واﻟﺪﻳﻨﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﻮﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ ﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ رﻓﺘﺎرﺟﻨﺎﻳﻲ و اﻟﻜﻠﻴﺴـﻢ ﺑـﻪ وﻳـﺰه ﭘـﺪر‪،‬ﻛﻮدك‬
‫راﺑﻪ ﻃﺮزﺧﺎﺻﻲ درﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﻗﺮارﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬واﻟـﺪﻳﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ اﺧـﺘﻼل‬
‫ﺳﻠﻮك ‪،‬ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻬﺮو ﻣﻨﻔﻲ ﮔﺮاﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸﺎن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  127                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﮔﺮاﺋﻲ واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬درﻓﺘﺎري ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﻛﻮدك اﺳﺖ‪.‬وﻗﻮع وﺧﺸـﻮﻧﺖ ﺑـﻴﻦ واﻟـﺪﻳﻦ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺳـﻬﻢ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ درﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ ﺧﺸﻮﻧﺖ زﻧﺎﺷﻮﺋﻲ درﺑﺮوزﻣﺸﻜﻼت‬
‫رﻓﺘﺎري ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﻬﻴﻢ اﺳﺖ وﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪ ﻧﻘﺶ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺧﺸـﻮﻧﺖ ﺷـﺎﻣﻞ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ »ﭘﺘﺮﺳﻮن« وﻫﻤﻜﺎران او ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ ‪ ،‬واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻨﻔـﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن راﭘـﺎداش‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﻳﻦ واﻟﺪﻳﻦ ‪،‬اﻏﻠﺐ ازﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮﺟﻪ ﻳـﺎ ﺧﻨـﺪه ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎي زورﮔﻮﻳﺎﻧـﻪ ﻛـﻮدك‪،‬‬
‫ﻧﻈﻴﺮﺧﻮﺳــﺘﻪ ﻫــﺎي ﻧــﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ وﻣﺒــﺎرزه ﻃﻠﺒــﻲ ‪،‬دادوﻓﺮﻳــﺎد وﺟﺮوﺑﺤــﺚ اوراﺗﻘﻮﻳــﺖ ﻣــﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪،‬درﭘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ازﺗﻮﺟﻪ واﻟﺪﻳﻦ ‪،‬ﻛﻮدك رﻓﺘﺎرﻫﺎي زورﮔﻮﻳﺎﻧـﻪ راﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮورزﻣﺎن‪،‬ﻛﻮدك ﻳﺎدﻣﻲ ﮔﻴﺮدﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻗﻬﺮآﻣﻴﺰﺗﺮﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺗﺎﺣـﺪﻛﺘﻚ زدن و‬
‫ﺣﻤﻼت ﻛﻼﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬درﺿﻤﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻮدك ‪،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ازﺳﻮي واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮدﻳﺎ درﺳﺖ ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪.‬درواﻗﻊ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺿـﺪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﭘﺎداش درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ودرﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ رﻓﺘﺎرﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ راﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ازﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك‪ ،‬ﻃﻼق اﺳـﺖ‪ .‬ﻃـﻼق ﺑـﻪ ﺧـﻮدي ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ دراﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ‪ ،‬ﻣـﺪارك وﺷـﻮاﻫﺪي وﺟـﻮد دارﻧـﺪ ﻣﺒﻨـﻲ‬
‫ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﻼق درﻣﻴﺎن واﻟﺪﻳﻦ وﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي داراي ﺑﺮﺧﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺧـﺎص رواج دارد واﻳـﻦ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ دراﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬
‫ﺛﺒﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ازدواج درﺳﻨﻴﻦ ﺑﻌـﺪ از ﺑﻠـﻮغ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬اوﻻدﻛﻤﺘـﺮ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺟﺪاﻳﻲ ﻳﺎ ﻃﻼق واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬اﻣﻮزش ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺮوري و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺻـﺤﻴﺢ اوﻻد‪،‬‬
‫ﺟﻠــﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﺻــﺤﻨﻪ ﻫــﺎي ﺧﺸــﻮﻧﺖ‪ ،‬درﻣــﺎن اﻋﺘﻴــﺎد در واﻟــﺪﻳﻦ درﺻــﻮرت اﺑــﺘﻼء‪ ،‬و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ارﺗﺒﺎط ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﺎ ﮔﺮوﻫـﺎي ﺑـﺰه ﻛـﺎر ﻫﻤﮕـﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﻘـﺶ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬﻤـﻲ در‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك در ﻓﺮزﻧﺪان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            128             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺧﺘﻼل ﻧﻘﺺ‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﺸﻬﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻞ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫اﺧﺘﻼل ﻧﻘﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ درﻣﻬﺎر رﻓﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻴﺰان ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‪ -2 ،‬ﺗﻜﺎﻧﺸﻮري‪ -3 ،‬ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺮوع ﻗﺒﻞ از‪7‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ درﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻣﺜـﻞ ﻣﺪرﺳـﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧـﻪ وزﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ‪ ،‬دررﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﮔﻮش ﻧﺪادن وﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ دراﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮراﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺪك درﺗﻐﻴﻴﺮﺳﺮﻳﻊ ازﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺒﻞ ازﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻛﻮدك ازﺳﻮي ﻳﻚ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي‪،‬ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﺒﺎب ﺑـﺎزي دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲ‬
‫رود‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎزي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰي ﺑﺎآﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬درﻛﻼس درس‪،‬ﻛﻮدك ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﭘـﺮت ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻜﺎﻧﺸﻮري ﻋﺒﺎرت ازﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﺪون ﻓﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﻛﻮدﻛـﺎن )ﺧﺼﻮﺻـﺎً در‬
‫ﺳﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ( ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻜﺎﻧﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺣﺮف دﻳﮕﺮان را ﻗﻄﻊ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﻨــﺪ ‪ ،‬ﺑــﻪ ﺳــﻮاﻻت ﺟــﻮاب ﻣــﺒﻬﻢ ﻣــﻲ دﻫﻨــﺪ وﻗﺎدرﺑــﻪ رﻋﺎﻳــﺖ ﻧﻮﺑــﺖ واﻳﺴــﺘﺎدن در ﺻــﻒ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ازﻟﺤﺎظ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻬﺎرﻛﺮدن ﭘﺎﺳﺦ دﻫـﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ‪ ،‬ﻧﻘـﺺ دارﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ‬
‫درﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺸﻜﻞ دارﻧﺪ وﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛﻮدك ﺗﻜﺎﻧﺸـﻮر‬
‫درﻛﻼس درس‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻗﺒﻞ ازاﻳﻨﻜﻪ ﺳﻮال ﻣﻌﻠﻢ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫را در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻮﺳﻂ واﻟـﺪﻳﻦ و آﻣﻮزﮔـﺎراﻧﻲ ﮔـﺰارش ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻨﻲ ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺑﻴﻘـﺮار‪ ،‬ﻧـﺎآرام وﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ آرام‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺪام درﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ازﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫آزاد ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺳﺎﺧﺖ دارﻧﻈﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ درﺳﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺾ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘـﺮارات وﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  129                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎل ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﺴﺎﻻن ‪،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮاﻳﻦ ‪،‬‬
‫ﻃﺮداﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎل ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دورﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎدﻳﮕﺮان ﻣﻨﺠﺮﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ‬
‫ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻋﻠﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎري درﺷﺮوع ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺰﺋـﻲ ﻣﻐـﺰي در دوران ﺟﻨﻴﻨـﻲ‪ ،‬ﺻـﺪﻣﺎت ﺣـﻴﻦ زاﻳﻤـﺎن ‪ ،‬ﺳـﻮء ﺗﻐﺬﻳـﻪ ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دوﭘﺎﻣﻴﺰژﻳﻚ و ﻧﻮرآدرﻧﺮژﻳﻚ ‪ ،‬اﺧﺘﻼل در ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻟﺐ ﻓﺮوﻧﺘﺎل)ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ( ‪ ،‬در ﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬
‫ﺟﻠــﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺮوﻣــﺎ)ﺿــﺮﺑﻪ( و ﻋﻔﻮﻧــﺖ ﻫــﺎي دوره ﺣــﺎﻣﻠﮕﻲ وﺣــﻴﻦ زاﻳﻤــﺎن ‪ ،‬ﺟﻠــﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺗﺮوﻣﺎﻫﺎي دوران ﻧﻮزادي وﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻨـﺎب از ﻣﺼـﺮف اﻓﺰدوﻧـﻲ ﻫـﺎي ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﺋﻲ‬
‫)ﻣﻮاد رﻧﮕﻲ وﻏﻴﺮه( درﻣﺎن اﺳﺘﺮس و اﺿﻄﺮاب ﻣﺎدر دردوران ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ و ﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻫـﺮ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺻﺪﻣﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﻣﻐﺰي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت اﺿﻄﺮاﺑﻲ‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ارزش ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺪار اﺳـﺖ‪ .‬اﺿـﻄﺮاب ﻫـﻢ‬
‫داراي ﺟﺰء ﺳﺎﻳﻜﻮﻟﻮژﻳﻚ )روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺗﻮﻧﻮم ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و ﻫـﻢ‬
‫ﺟﺰﺋﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﺗﺸﻮﻳﺶ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﺮﮔﺰاﺣﺴﺎس ﻧﮕﺮاﻧﻲ زﻳﺎد ﻳﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﻔﺮط راﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﻳﺪ؟ ﻫﺮﻛﺲ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ راداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ درﺑـﺎره ﻏﻴﺮﻋـﺎدي ﺑـﻮدن آن ﻗﻀـﺎوت ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﻧﻴﺰاﺿﻄﺮاب وﺗﺮس راﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻋﺎدي ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻣﻲ روﻧﺪ و اﻳـﻦ ﺗـﺮس‬
‫ﻫﺎو اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻃـﻮﻻﻧﻲ وﻣﺸـﻜﻞ زا ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳـﻨﻲ ‪ ،‬ﺗـﺮس ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن ‪ 8‬ﻣﺎﻫـﻪ ﺗـﺎ ‪ 2‬ﺳـﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗـﺮس‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            130             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ازﺟﺪاﺷﺪن ازﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪، .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﺗﺮس ﺑﻴﻦ ﺳﻨﻴﻦ ﻳﻚ ودوﺳـﺎﻟﮕﻲ ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪو‬
‫ﺗﺮﺳﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗـﺮس از ﺣﻴﻮاﻧـﺎت وﺗـﺎرﻳﻜﻲ ﻇـﺎﻫﺮﻣﻲ ﺷـﻮد‪.‬ﺑـﻴﻦ ﺳـﻨﻴﻦ ‪4‬و‪6‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ‪،‬ﺗﺨﻴﻞ‬
‫ﻛﻮدك ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ و ﻣﻨـﺎﻇﺮي ازارواح‪ ،‬ﻏـﻮل ﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻧﻴﻤـﻪ اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻤـﻪ ﺣﻴـﻮاﻧﻲ‬
‫وﺻﺪاﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ در ﺷﺐ ﺑﺮاﻳﺶ اﻳﺠـﺎدﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪازﺳـﻦ‪ 6‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮاﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺮس ازﺟﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻣﺮگ ﻳﺎ ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬اﻳـﻦ ﺗﺮﺳـﻬﺎ‪ ،‬ﺣـﻮل ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴـﺮ‬
‫ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪن ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀـﻮي ازﮔـﺮوه ﻫﻤﺴـﺎﻻن ﺑﺘﺮﺳـﺪ‪ .‬درﻣﻘـﺎﻃﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ زﻧـﺪﮔﻲ ‪،‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ ‪،‬اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﻳﺎاﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﺪﻳﺪي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮس ﻫﺎ‪ ،‬واﺿﻄﺮاب ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮﭼﻨﻴﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ درﺧﻼل ﻛﻮدﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺑﺎﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي اﺿﻄﺮاب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ وﺗﺮﺳﻨﺎك‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬راﻫﻬﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺗـﺮس ﻫﺎواﺿـﻄﺮاب‬
‫ﻫﺎدر زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻌﺪي را ﻓﺮاﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺮس‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗـﺮس‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎﺗﺮس وﺳـﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ازﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﺮس ‪،‬ﻳﻚ ﺗﺴﻠﺴﻞ رﺷﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد درﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎﺗﺮس واﺿﻄﺮاب درآﻳﻨﺪه را‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺮس ﻫﺎواﺿﻄﺮاب ﻫﺎ ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي رﺷﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ وﻋﺎدي ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ روﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﻓﺮاد درﺣﺎل رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﺧﻼل ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪،‬ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎري واﺳـﺘﻘﻼل ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي رﺷﺪي ﻋﻤﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺎدل ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﭘﻴﺮوي از ﻣﻘـﺮرات و‬
‫ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ اﺿﻄﺮاب‬
‫ﻋﻠﻞ اﺿﻄﺮاب در دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺨﺘﻠﻒ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻫﺮ ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧـﺎص‬
‫ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  131                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫دﻳﺪﮔﺎه روان ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼﻻت اﺿﻄﺮاﺑﻲ را ﺑﻪ ﺗﻌﺎرض ﻫﺎي دروﻧﻲ و ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﻧـﺎﺧﻮد‬
‫آﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در اﺿﻄﺮاب ﻫﺎي ﺗﺄﻣﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ دﻓﺎع ﻫﺎي ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻛﻨﺘـﺮل اﺿـﻄﺮاب ﻛﻔﺎﻳـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روي ﻣﺪل ﻫﺎي ﺣﻴﻮاﻧﻲ وﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روي ﺑﻴﻤﺎران ﺑﻮده‬
‫‪،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻋﻠﻞ زﻳﺴﺘﻲ در اﻳﺠﺎد اﺿﻄﺮاب ﻧﻘـﺶ دارد‪ .‬اﺧـﺘﻼل در ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻧﺎﻗـﻞ ﻫـﺎي ﻋﺼـﺒﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ) ﻧﻮراﭘﻴﻨﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺮوﺗﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬و ﮔﺎﻣﺎآﻣﻴﻨﻮﺑﻮﺗﻴﺮﻳـﻚ ( و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﺶ وراﺛـﺖ در اﺧـﺘﻼﻻت‬
‫اﺿﻄﺮاﺑﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬داروﻫﺎي روان درﻣﺎﻧﺒﺨﺶ ﻫﻢ ﺑـﺮ ﻫﻤـﻴﻦ اﺳـﺎس ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﮔﺮدﻳـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان دﻳﺪﮔﺎه رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ اﺧﺘﻼﻻت اﺿﻄﺮاﺑﻲ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﻳـﺎدﮔﻴﺮي ﻏﻠـﻂ وﺷـﺮﻃﻲ‬
‫ﺷﺪن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮس زا ﻛﻪ ﺑﺎﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﺮس زاي ﻗﺒﻠـﻲ ﺷـﺒﻴﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻲ اﺿﻄﺮاب درﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺧﺘﻼﻻت اﺿﻄﺮاﺑﻲ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ي اﻓﻜﺎر و ﺑﺎورﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ‪ ،‬و ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻓﺮد ﻣﻲ داﻧﺪ ) ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻣـﺮاﺟﻌﻴﻦ ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ اﺧـﺘﻼﻻت اﺿـﻄﺮاﺑﻲ ﻣﺒـﺘﻼ‬
‫ﻣﻲ زﻧﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ؛ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﺷﻤﺎ درﻳﺎي آراﻣﻲ را ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻛﺸـﺘﻲ روي‬
‫آن ﺑﻪ آراﻣﻲ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻄﺮي او و ﺳﺮﻧﺸـﻴﻨﺎﻧﺶ‬
‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﺘﻲ در درﻳﺎي ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ و ﻣﺘﻼﻃﻢ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻣـﻮج ﻫـﺎي‬
‫ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﺮ آن اﻣﻜﺎن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاي او وﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎش وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اي ﻛـﻪ از‬
‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﻴﺮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎ را ﺑﻪ ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻧﺴﺎن و ﻛﺸﺘﻲ را ﺑﻪ ﺟﺴﻢ اﻧﺴـﺎن ﺗﺸـﺒﻴﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل اﻓﻜﺎرﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺧﻮد ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ آرام ﻛﺮدن درﻳﺎي ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل آن ﺟﺴﻢ ﺷﺎن ﻧﻴﺰ آرام و ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ اﻓﻜﺎر ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و آزاردﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ وﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ(‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            132             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ازﻧﻈﺮدﻳﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﻳﻲ واﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮدي رﻳﺸﻪ اﺿﻄﺮاب درﻫﺮﻓـﺮد ﻧﻴـﺮوي ﻓﻌـﺎﻟﻲ وﺟـﻮد‬
‫داردﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺗﺤﻘﻖ‪،‬ﻛﻤﺎل وﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺧﻮدﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ »ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻮد« وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴـﺎﻋﺪي ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻓﺮﺻـﺖ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﻼق ﺧﻮد راآزاد ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺜﺒﺖ دروﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﻇـﺎﻫﺮ ﺳـﺎزد‪ .‬ﺑـﺮﻋﻜﺲ‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻼت اﻧﺴﺎن را ﺑﺮاي ﮔﺎم ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺤﻘﻖ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻳـﺎ ﺷـﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺧـﻮد ﺳـﺪﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش اﺿﻄﺮاب در ﻓﺮد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻳﺪ ﮔﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺎﻻت رواﻧﻲ و اﺿﻄﺮاﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻳـﺎ ﻧﻘـﺺ ﺷﺨﺼـﻲ‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ وﻣﺤﺼﻮل ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻓﺮد درﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر رواﻧـﻲ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دراﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه رﻓﺘﺎرﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﻓﺮدوﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﺴـﺖ دﺳـﺘﮕﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪه ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ‬
‫آورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ در اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﺿﻄﺮاب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪ – 1‬اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ :‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻃﺮزﻓﻜـﺮي درﺑﻌﻀـﻲ از اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎي اﻣـﺮوزي وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻜﺮﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ درﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮔﺎه ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻲ رﻏـﻢ ﺿـﻴﺎﻓﺖ ﻫـﺎي ﭘـﻲ درﭘـﻲ و‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎري از دوﺳﺘﺎن ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﺎن ‪،‬رﻓﻘﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬وﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺲ ﺑﺪﺑﻴﻦ اﺳﺖ واﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﺣﺴﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه‪ :‬ﻋﺪه ي زﻳﺎدي از ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان اﻋﺘﻤـﺎد و‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﻓﺮادي را ﻛﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺮوز ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از آن ﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ وﺑـﺎ‬
‫آن ﻫﺎ ﻣﺸﻮرت ودرد دل ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻼﺻﻪ رﻧﺞ و ﻣﺸﻜﻼت ﺧﻮد راﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي آن ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  133                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ – 3‬اﺣﺴﺎس ﭘﻮﭼﻲ و ﺑﻲ ﻫﺪف ﺑﻮدن زﻧﺪﮔﻲ‪ :‬اﻓﺮادي ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻴﺸـﺎن اﻫـﺪاﻓﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻮﭼﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ وﺑﻲ ﻫﺪف ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ واداﻣﻪ ي زﻧـﺪﮔﻲ راﻳـﻚ ﻣﺸـﺖ ﺗﻜـﺮار و‬
‫ﻣﻜﺮارت ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ روزه ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‪ ،‬وﺑﻴﺪار ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻳـﻦ دوره ﺑﻴﻬـﻮده را‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺎﻧﮕﺎﻫﻲ از دوران ﭘﻴﺮي‪ :‬اﻧﺴﺎن درﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ‪ ،‬ﮔﺎه وﺑﻴﮕﺎه ازﺧـﻮدﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺪ دوران ﭘﻴﺮي وي ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬ﻓﺮدﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ او دراﻳﺎم ﭘﻴﺮي ﺑـﺎ از دﺳـﺖ رﻓـﺘﻦ ﻗﻮا‪،‬ﻫﺠـﻮم‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﻨﺎرﮔﻴﺮي ازﻣﻘﺎم وﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﺷﻜﻮه و ﻗﺪرت دوران ﻗﺒﻞ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ دﺷﺖ‪.‬ﺑﻨـﺎ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﮕﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد وﺑﺎ ﺗﻜﺮار اﻳﻦ اﻓﻜﺎرﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻀﻄﺮب و ﻧﮕﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ واﻳـﻦ ﺣـﺲ وي را‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ دﭼﺎر اﻓﻜﺎر ﻣﻀﻄﺮاﺑﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺗﺼﻮﻳﺮ وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ از ﭼﻬﺮه ي ﻣـﺮگ داﺷـﺘﻦ‪ :‬ﺑـﺮاي اﻛﺜﺮﻣـﺮدم ﻫﻴـﻮﻻي ﻣـﺮگ وﭼﺸـﻢ‬
‫ﭘﻮﺷﻲ از ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺎدي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﻣﺮﮔﻲ ﻛﻪ ﻓﺮارازآن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ؛ ﭘﻴﺮ و ﺟـﻮان ‪،‬‬
‫زﺷﺖ وزﻳﺒﺎ ‪ ،‬ﻓﻘﻴﺮ ودارا ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻫـﻢ ﺗﻮﺟـﻪ دارد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎدي ﻧﻮﺑﺘﻲ ﻫﻢ درﻛﺎرﻧﻴﺴﺖ وﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺮارﺳﻴﺪن راﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻮد ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 6‬داﺷﺘﻦ اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ وﻋﺪم اﺷﺒﺎع ﻛﺎﻣﻞ‪ :‬اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ﮔﻤﺸـﺪه اي‬
‫دارد وﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﮔﻤﺸﺪه اش ﺑﻪ ﻫﺮﺳﻮﻳﻲ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺪه اي ﺗﺼﻮر ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﮔﺸﻤﺪه اي درزﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺴﻜﻦ ‪ ،‬ازداوج ‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴـﻞ و ﻛﻠﻴـﻪ ﻟـﻮازم‬
‫رﻓﺎﻫﻲ و‪ ...‬ﻓﺮاوان ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﻣـﻲ رﺳـﻨﺪ ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻧﻴﺎزﻫـﺎﻳﻲ را اﺷـﺒﺎع‬
‫ﻧﺸﺪه ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻧﺒﺎل ﮔﻤﺸﺪه ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ آزار دﻫﻨﺪه‪ :‬در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎدﻟﻴﻞ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺪون دﻟﻴﻞ دﭼـﺎر ﺑـﺪﺑﻴﻨﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺿﻄﺮاب در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺤﻄﺎط ﺳﻄﺢ اﺧﻼﻗـﻲ و ﺑـﻲ ﺑﻨـﺪ‬
‫وﺑﺎري ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻫﺮج وﻣﺮج در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            134             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ – 8‬ﺗﺮس از آﻳﻨﺪه‪ :‬درﻋﺼﺮﻣﺎ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻔـﺎوت ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎ درﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد از ﻫﺮ ﻧﻈـﺮ ﺗـﺄﻣﻴﻦ اﺳـﺖ و اﻧـﻮاع‬
‫ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد ﺧﺎﺗﻤﻪ داده و ﺣﺘﻲ ﻓﻜـﺮ ﻓـﺮد از ﻧﻈـﺮ دوران‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ ﻧﻴﺰ راﺣﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﺎﭘﺎﻳـﺪاري وﺿـﻊ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺣﺎدﺛـﻪ ﻫـﺎي ﺟﺎﻧﮕـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ‬
‫درﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر زﻧﺪﮔﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 9‬اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه و ﺷﺮﻣﺴﺎري‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وﺟﺪان اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺪارﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ وﻗﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪،‬ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻫﺎ‪ ،‬دروغ ﻫـﺎ و ‪ ...‬از درون‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را از دﻳﺪ ﻣﺎﻣﻮران ﻗﺎﻧﻮن دور ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫اﻓﻜﺎرش داﺋﻢ او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﺤﻈﻪ اي وي را آرام ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫‪ – 10‬روي آوردن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺠﻤﻠﻲ‪ :‬اﺣﺴﺎس ﭘﻮﭼﻲ و ﺧﻼء رواﻧﻲ درﻋﺼﺮ ﻣﺎ‪ ،‬اﻧﺴـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺗﺠﻤﻞ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در ﻻﺑﻼي اﻳـﻦ ﺗﺠﻤـﻼت و ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ ﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از آن‬
‫ﮔﻤﺸﺪه ي ﺧﻮد را ﺑﻴﺎﺑﺪ و ﻻاﻗﻞ ﺧﻮد راﺳﺮﮔﺮم ﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺠﻤﻞ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻧﻪ ﻧﺘﻬﺎ وي را از ﻧﻈﺮ‬
‫رواﻧﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اورا درﻳﻚ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ي اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ي ﭘﺮدردﺳﺮ و ﻓﺰاﻳﻨـﺪه اي درﮔﻴـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ وﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و اﺿﻄﺮاب ﺑﻴﺸﺘﺮ او ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﻨﻜﻲ ﻋﻠﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ در اﻳﺠﺎد اﺿﻄﺮاب ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮﻛﺎري ﻳﺎ ﻛﻢ ﻛﺎري ﺗﻴﺮوﺋﻴﺪ ‪ ،‬ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي ﻗﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺮدش‬
‫ﺧﻮن ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺨﺖ ﺧﻮد ﻓﺮد ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن درﺟﻪ ﻳﻚ وي و‪...‬‬

‫‪ -1‬اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﻣﻨﺘﺸﺮ‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ‪،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازاﺿﻄﺮاب وﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻔﺮط ﻛﻪ واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﺧﺎص ﻳﺎ اﺳﺘﺮس ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈـﺮ اﺳـﺘﺮاوس اﻳـﻦ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺖ در ﺑـﻴﺶ از‪%95‬‬
‫ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن وﺟﻮدداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﻣﻨﺘﺸﺮ‪،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ‪ ،‬رﺧﺪادﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ورزش ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ وآﻧﭽﻪ را‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  135                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻪ روزآﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌـﺪاﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫـﺪ اﻓﺘـﺎد‪،‬ﮔﺰارش ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪.‬ﮔـﺮ ﭼـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ازاﻳﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬اﻣﺎاﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﻣﻨﺘﺸﺮ‪،‬ﺑﺎ ﺗﻨﺶ‪،‬دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﻲ ﻳـﺎ ﺗﺤﺮﻳـﻚ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬اﻳﻦ اﺿﻄﺮاب ﻣﺰﻣﻦ »ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻲ اﺿﻄﺮاب آور« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼل وﺳﻮاس‪ -‬اﺟﺒﺎر‬

‫اﻳﻦ اﺧﺘﻼل درﺑﺮدارﻧﺪه اﺟﺒﺎرﻫﺎ و وﺳﻮاس ﻫﺎي ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺖ ﮔﻴﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻘﺺ درﻛﺎرﻛﺮدﺷﺨﺺ ﻣﻨﺠﺮﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮراﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺗﺮ‪ ،‬وﺳـﻮاس ﻫـﺎ‪،‬‬
‫اﻓﻜﺎرﻳﺎ ﺗﺼﻮرات ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻲ ﻣﻌﻨـﻲ وﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺗﻠﻘـﻲ و ﺑﺎﻋـﺚ اﺿـﻄﺮاب ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺟﺒﺎرﻫﺎ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه اي ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ ﻫـﺪف اوﻟﻴـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ اﺿـﻄﺮاب ﻳـﺎ‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧـﺘﻼل وﺳـﻮاس‪ -‬اﺟﺒـﺎري ﻛـﻮدك‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫـﺎﻳﻲ درﻣﺤﺘـﻮاي وﺳـﻮاس‬
‫ﻫﺎواﺟﺒﺎرﻫﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت وﺳﻮاﺳـﻲ راﻳـﺞ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از آﻟـﻮده ﺷـﺪن ‪،‬ﻛﺜﺎﻓـﺖ ‪،‬‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﺟﺪاﻳﻲ‬

‫اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ ‪.‬اﺧﺘﻼل اﺿـﻄﺮاب ﺟـﺪاﺋﻲ ‪ ،‬ﻳـﺎ آﺷـﻔﺘﮕﻲ‬
‫آﺷﻜﺎر وﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻔﺮط‪،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪاﺷـﺪن ازﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك ﺑـﻪ آﻧﻬﺎدﻟﺒﺴـﺘﮕﻲ دارد‪،‬ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫اﺳــﺖ‪.‬اﻣﺘﻨــﺎع ازﺧﻮاﺑﻴــﺪن ﺧــﺎرج ازﺧﺎﻧــﻪ ‪،‬ﻣﺎﻧــﺪن درﻧﺰدﻳﻜــﻲ واﻟــﺪي ﻛــﻪ درﺧﺎﻧــﻪ ﺣﻀــﻮردارد‪،‬‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن زﻣﺎن رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳـﻪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺘﺎً ﺷـﺎﻳﻊ اﺳـﺖ‪ .‬آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﺧﺘﻼل رااز رﻓﺘﺎرﻋﺎدي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻣﻲ ﺳﺎزد‪،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﭘﺎﻳﺪاروﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ ﻓﺮد ﻣﺒـﺘﻼ اﺳـﺖ‪.‬ﻛـﻮدك‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﻧﮕﺮان آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎم دورﺷـﺪن ازاﻓـﺮادي ﻛـﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬﺎدﻟﺒﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬اﺳـﻴﺐ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪.‬وﻗﺘﻴﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻼﺋﻤﻲ وﺟﻮد دارد ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺎﻋـﺚ آﺷـﻔﺘﮕﻲ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟـﻪ ﻳـﺎ ﻧﻘـﺺ درﺗﺤﺼـﻴﻞ‬
‫ورواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            136             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺮاﺳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻫﺮاس ﺧﺎص ﻣﺨﺼﻮص ﻛﻮدﻛﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬وﺷـﺎﻣﻞ ﺗـﺮس واﺟﺘﻨـﺎب از ﻣﺤـﺪوده ي ﻣﺤـﻴﻂ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺿﻄﺮاب ﺟﺪاﻳﻲ‪ ،‬ازاﻧﻮاع ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺪاﻳﻲ ارﺗﺒـﺎط‬
‫دارد‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻛﻮدك ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺮاس ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ازﻣﺪرﺳـﻪ ﻣـﻲ ﻫﺮاﺳـﺪ واز آن اﺟﺘﻨـﺎب ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ اﺿﻄﺮاب ﺟﺪاﺋﻲ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪﺑﺎﺷﺨﺺ ﻣﻮردﻋﻼﻗﻪ درﻣﺪرﺳـﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺮاس درﻫﺮﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻏﻴﺮازﻣﺤﻴﻂ ﻣﺪرﺳﻪ اﺣﺴﺎس راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺮاﺳﻲ‬

‫رﺷــﺪ ﻋــﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ازﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺘﻌــﺪدي ﺗــﺎﺛﻴﺮﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪،‬ازﺟﻤﻠــﻪ ﺗﻤــﺎﻳﻼت ارﺛــﻲ‪،‬اﺧﺘﻼل رواﻧــﻲ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ‪،‬ﺿــﺮﺑﻪ ﻫــﺎي اوﻟﻴﻪ‪،‬ﺳــﺎﺑﻘﻪ رﻓﺘــﺎري ﻳــﺎدﮔﻴﺮي وﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛــﻮدك ورواﺑــﻂ ﺑﺎﻫﻤﺴــﺎﻻن‬
‫وﺧﺎﻧﻮاده‪،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ورﻓﺘﺎري وﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮرادارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ رﻓﺘﺎري دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دراﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼ اﻟﮕـﻮي ﺳـﺎزي‪،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤـﻲ‬
‫اﻳﻔﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري وواﻛﻨﺶ ﻫﺎي واﻟﺪﻳﻦ وﺷﻨﻴﺪن‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮاي وﻗﺎﻳﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪،‬رﻓﺘﺎرﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪ راﻓﺮاﮔﻴـﺮد‪.‬ﺷـﺨﺺ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪون ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي اﺿﻄﺮاب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰوﺻﺮﻓﺎً ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪهءﻓﺮدي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻀﻄﺮب ﺷـﻮد‪.‬ﻛـﻮدﻛﻲ ﻛـﻪ‬
‫درﺣﺎل ﻗﺪم زدن‪،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ او ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮراﺟﺘﻨﺎب از ﻣﻼﻗـﺎت ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﻧﻔﺮ‪،‬ازﻋـﺮض‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﻳﺎاز ورود ﺑﻪ ﻣﻐﺎزه‪،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺑﻮدن اﻓـﺮادي دران اﺟﺘﻨـﺎب ﻣـﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﻳﺎﺣﻀـﻮر‬
‫دﻳﮕﺮان را ﺗﻬﺪﻳﺪﻛﻨﻨﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬اﻳـﻦ رﻓﺘﺎرﻫـﺎرا ﻳـﺎدﻣﻲ ﮔﻴـﺮد‪.‬ﻛـﻮدك در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪازﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺰاﺟﺘﻨﺎب را ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﺎﺛﻴﺮﻣﻲ ﺑﺬﻳﺮد ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺗﻤﺎﻳﻼت ارﺛـﻲ‪.‬اﺧـﺘﻼل رواﻧـﻲ واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ‪.‬ﺳـﺎﺑﻘﻪ رﻓﺘـﺎري در ﻳـﺎدﮔﻴﺮي وﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛـﻮدك ورواﺑـﻂ ﺑﺎﻫﻤﺴـﺎﻻن وﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫‪.‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ ‪.‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ورﻓﺘﺎري وﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮرادارد ‪.‬اﻳﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  137                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ رﻓﺘﺎري دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ درﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ اﻟﮕﻮﺳﺎزي‪،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔـﺎ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫‪.‬ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ي اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ووا ﻛﻨﺶ ﻫﺎي واﻟـﺪﻳﻦ وﺷـﻨﻴﺪن ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮاي ﺑﺮاي وﻗﺎﻳﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪،‬رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻛﺎراﻣﺪ را ﻓـﺮا ﮔﻴـﺮد‪.‬ﺷـﺨﺺ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪون ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي اﺿﻄﺮاب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ وﺻﺮﻓﺎ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺮدي دﻳﮕﺮ ‪،‬ﻣﻀﻄﺮب ﺷـﻮد‪.‬ﻛـﻮدﻛﻲ ﻛـﻪ‬
‫درﺣﺎل ﻗﺪم زدن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ او ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮراﺟﺘﻨﺎب از ﻣﻼﻗـﺎت ﺑﺎﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ‪ ،‬ازﻋـﺮض‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻋﺒﻮرﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ازورود ﺑﻪ ﻣﻐﺎزه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮدن اﻓﺮادي درآن اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻳﺎﺣﻀـﻮر‬
‫دﻳﮕﺮان راﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻮدك اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻫﺎرا ﻳﺎد ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬ﻛﻮدك درﻋﻴﻦ ﺣﺎل‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ازﻃﺮﺑﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺰاﺟﺘﻨﺎب راﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﻲ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﻲ‪ ،‬ﺟـﺰء اﺧـﺘﻼﻻت ﺷـﺎﻳﻊ روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ و روان ﭘﺰﺷـﻜﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻄـﻮري ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ %20‬اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘـﻲ ﻣﺒﺘﻼﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪.‬دو اﺧـﺘﻼل‬
‫ﺧﻠﻘﻲ ﻋﻤﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﺧﺘﻼل اﻓﺴﺮدﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ و اﺧﺘﻼل دوﻗﻄﺒﻲ ‪ . 1‬اﺧﺘﻼل اﻓﺴـﺮدﮔﻲ اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫و اﺧﺘﻼل دوﻗﻄﺒﻲ را ﻏﺎﻟﺒﺎً اﺧﺘﻼﻻت ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬دو اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘـﻲ دﻳﮕـﺮ ‪ ،‬اﺧـﺘﻼل اﻓﺴـﺮده‬
‫ﺧﻮﺋﻲ و اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻖ ادواري ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو اﺧـﺘﻼل ﺑـﺎ ﻋﻼﺋﻤـﻲ ﺧﻔﻴـﻒ ﺗـﺮ از ﻋﻼﺋـﻢ‬
‫اﺧﺘﻼل اﻓﺴﺮدﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ و اﺧﺘﻼل دوﻗﻄﺒﻲ ‪ 1‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨﺪ دﻫـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ اﺧـﺘﻼﻻت‬
‫ﺧﻠﻘﻲ درﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻼك ﺗﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼﻻت‬
‫ﺧﻠﻘﻲ در ﻛﻮدﻛﻲ و ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ آﺷـﻔﺘﮕﻲ ﺧﻠـﻖ‪ ،‬ﻧﻈﻴـﺮ اﻓﺴـﺮدﮔﻲ ﻳـﺎ ﺳﺮﺧﻮﺷـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﺬﻳﺮي ﻧﻴﺰﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ازاﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗﻈـﺎﻫﺮ ﺧﻠـﻖ‬
‫آﺷﻔﺘﻪ درﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺳﻦ آن ﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ درﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﭼـﻚ اﻓﺴـﺮده‪،‬و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﻤﺘﺮ در ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮدﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑـﺎ ﺧﻠـﻖ ‪،‬‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺟﺴﻤﻲ ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮي ﻏﻤﮕﻴﻦ و دم درﻛﺸﻴﺪه و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﭘﺎﺋﻴﻦ ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            138             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺧﻠــﻖ ﻛﻮدﻛــﺎن ﻣﺨﺼﻮﺻــﺎ در ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﭼﻨــﺪﻳﻦ ﻋﺎﻣــﻞ اﺳــﺘﺮس زاي اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﺷــﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴــﺮ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪،‬ﻣﻮردآزار و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ واﻗـﻊ ﺷـﺪن‪ ،‬وﺷﻜﺴـﺖ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ‪ ،‬آﺳـﻴﺐ‬
‫ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﺑﺠﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل اﻓﺴﺮدﮔﻲ داراي ﺳـﺎﺑﻘﻪ ي آزار و ﺑـﻲ ﺗـﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧـﺘﻼﻻت اﻓﺴـﺮدﮔﻲ در ﻣﺤـﻴﻂ ﻫـﺎي ﻣﺴـﻤﻮم‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑﺎﻛـﺎﻫﺶ‬
‫اﺳﺘﺮس ﻳﺎ ﺑﻴﺮون آورده ﺷﺪن از آن ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻬﺒﻮد در ﻋﻼﺋﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻛـﻮدﻛﻲ‬
‫ﻋﺰﻳﺰي را از دﺳﺖ ﻣﻲ ﻫﺪ ودﭼﺎر داﻏﺪﻳﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و اﺧﺘﻼل اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاردﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت روان ﺷﻨﺎﺳﻲ و رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬

‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ درﻛﻮدﻛﺎن وﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬

‫در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺗﺼــﻮرﻣﻲ ﺷـﺪ اﺧــﺘﻼل اﻓﺴــﺮدﮔﻲ ﻓﻘـﻂ ﻣﺨﺼــﻮص ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻن اﺳــﺖ و اﺧــﺘﻼل‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺴﻴﺎري ازﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن راﻣﺨﺘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻴﺰﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ راﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دراﺑﺘﺪ‪،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺴﺎدﮔﻲ ﻣﻮردﻏﻔﻠﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭽﻜﺲ ازﻛﻮدك راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﺧﻠـﻖ واﺣﺴـﺎس اوﺳـﺌﻮال ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘـﺎري ﺑـﻪ ﻛﻠﻴﻨـﻚ ﻫـﺎ آورده ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ازاﻓﺴﺮدﮔﻲ رﻧﺞ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ‪،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﺖ ‪ ،‬ﻣﻨﺰوي واﺣﺘﻤﺎﻻً اﻓﺴـﺮده ﺑـﻮده اﻧـﺪ ‪،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬
‫ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻫـﻢ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ازاﻓﺴﺮدﮔﻲ رﻧﺞ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺎﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ وﺳﻴﻌﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪،‬ازﺟﻤﻠﻪ دوره ﻫﺎي‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﻌﺪي‪،‬اﺧﺘﻼل درﺳﺎزﮔﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻼت ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ ودر ﺑﺮﺧـﻲ ﻣـﻮارد اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻮدﻛﺸﻲ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻋﻼﺋﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ درﻛﻮدﻛﺎن وﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻن ﻣﺸـﺎﺑﻪ اﺳـﺖ‪ .‬راﺟـﻊ ﺑـﻪ‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑـﺎ اﻓﺴـﺮدﮔﻲ ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻن ‪ ،‬اﻃﻼﻋـﺎت ﻛﻤﺘـﺮي ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﺋﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ در اواﺋﻞ ﻛﻮدﻛﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻛﻤﻴﺎب اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑــﺎ اﻓــﺰاﻳﺶ ﺳــﻦ ‪ ،‬ﺷــﺎﻳﻊ ﺗــﺮ ﻣــﻲ ﺷــﻮد‪. .‬ﺣــﺪود‪%1‬ﻛﻮدﻛــﺎن ﭘــﻴﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‪،‬ﺧﺼﻮﺻــﺎ اﻧﻬــﺎ ﻛــﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪2‬ﻳﺎ‪3‬ﺳﺎل ﺳﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ازﻟﺤﺎظ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  139                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻠﻞ اﻓﺴﺮدﮔﻲ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪدي ازﺳﻬﻢ ارث دراﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ »ﻫﺎﻣﻦ« اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﮔـﺮاﻳﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ دارد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ وراﺛﺖ‪،‬اﺳـﺘﻔﺎده از ﺳـﻮاﺑﻖ ﺧـﺎﻧﻮداﮔﻲ ‪،‬‬
‫دوﻗﻠﻮﻫﺎ وﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻫﺎازاﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ وراﺛﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎداري دراﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ‬
‫دارد‪،‬ﺣﻤﺎﻳــﺖ ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺤﻴﻄــﻲ ﻧﻴــﺰ ﻣﻬــﻢ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪.‬اﮔﺮواﻟــﺪﻳﻦ ﺳــﺎﺑﻘﻪ اﻓﺴــﺮدﮔﻲ داﺷــﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮاﻓﺴﺮدﮔﻲ درﻛﻮدك اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬داده ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪،‬ﺣـﺎﻛﻲ ازآن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ وراﺛﺖ دروﻗﻮع ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﻼﺋﻢ ﺿـﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﻓﺴـﺮدﮔﻲ ﻃـﻲ ﻳـﻚ دوره ﺳـﻪ ﺳـﺎﻟﻪ ﺳـﻬﻢ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻛﻪ اﺷـﺨﺎص ﺑـﺮاي ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔـﻲ ﺧﻮدﻣﻮرداﺳـﺘﻔﺎده ﻗﺮارﻣـﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ‪،‬ازﻣﺪل اﻓﺴﺮدﮔﻲ) اﻳـﺮون ﺑـﻚ( اﺳـﺖ‪.‬ﺑﺮاﺳـﺎس اﻳـﻦ ﻣـﺪل ﺷـﺨﺺ ﻧﮕـﺮش ﻫـﺎي ﻣﻨﻔـﻲ در‬
‫ﻣﻮردﺧﻮد‪،‬ﺟﻬﺎن و آﻳﻨﺪه ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗـﺮﻳﻦ اﻟﮕـﻮ‪ ،‬ﺑـﺮاي درك اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ ازروﻳﻜـﺮد آﺳـﻴﺐ‬
‫ﭘﺬﻳﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺮس‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬آﻣﺎدﮔﻲ ﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ وراﺛﺘﻲ ﻳـﺎ آﺷـﻔﺘﮕﻲ ﻫـﺎي ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‬
‫وﺗﺤﺮﻳﻔﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﺨﺺ‪،‬ﺑﺮﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻛـﻪ ﻗـﺒﻼ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‬
‫درﻛــﻮدﻛﻲ ‪،‬ﮔــﺮاﻳﺶ ﺑــﻪ ﺑﺨــﺶ ﺧــﺎﻧﻮادﮔﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻤﻜــﻦ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺷــﺮوع زودرس‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪه ﮔـﺮاﻳﺶ ارﺛـﻲ ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎوﺟﻮد اﻳـﻦ ‪،‬اﺳـﺘﺮس ﻧﻴﺰﺳـﻬﻢ دارد‪.‬‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ راﻳﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻛﻮدﻛﻲ ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬

‫ﺳﻴﺮاﻓﺴﺮدﮔﻲ‬
‫ﻗﻄﻌﺎً ﻫﻤﻪ ي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﻓﺴـﺮدﮔﻲ ﺑـﺎﻟﻴﻨﻲ دارﻧﺪ‪،‬درﺳـﺎل ﻫـﺎي ﺑﻌـﺪ دوره ﻫـﺎي اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‬
‫راﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ دوره ﻫﺎي اﻓﺴـﺮدﮔﻲ ﻛـﻮدﻛﻲ؛ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻛﻨﻨـﺪه اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‬
‫درآﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ واﺣﺘﻤﺎل اﺳﺘﻤﺮاراﺧﺘﻼل اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﺰﻣﻦ ازﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            140             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻼﻳﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬
‫‪ - 1‬ﺧﻠﻖ اﻓﺴﺮده‬
‫‪ - 2‬ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ درﻋﻼﻗﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ‬
‫‪ - 3‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ در اﺷﺘﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وزن ﺑﺪن‬
‫‪ - 4‬ﺑﻲ ﺧﻮاﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﺮ ﺧﻮاﺑﻲ‬
‫‪ - 5‬آﺷﻔﺘﮕﻲ و ﻛﻨﺪي رواﻧﻲ ‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ‬
‫‪ - 6‬اﺣﺴﺎس ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺮژي ﺣﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ ‪ ،‬ﻛﻮﻓﺘﮕﻲ‪ ،‬و ﺑﻲ رﻣﻘﻲ‬
‫‪ - 7‬اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه و اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ارزش ﺑﻮدن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ‬
‫‪ - 8‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ در ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن وﺿﻌﻒ در ﺗﻤﺮﻛﺰ ذﻫﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎص ‪.‬‬
‫‪ - 9‬ﺗﺸﺪﻳﺪ اﻓﻜﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮگ و ﺧﻮد ﻛﺸﻲ‪.‬‬
‫‪ - 10‬زود رﻧﺞ ﺑﻮدن و زود ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻓﺘﺎدن ‪.‬‬
‫‪ - 11‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدن و دوري از ﺟﻤﻊ دوﺳﺘﺎن‬

‫درﻣﺎن اﻓﺴﺮدﮔﻲ ؛ ﺑﻪ روش ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ ‪ -‬روان درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ :‬در اﻳـﻦ روش درﻣـﺎﻧﮕﺮ ﺳـﻌﻲ در ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻧﮕـﺮش و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و رﻓﺘﺎر ﻣﺮاﺟﻊ دارد‪.‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ي ﻋﻮاﻣﻞ ﻣـﺆﺛﺮ درﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ روﻳﺪادﻫﺎ و اﺷﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﻴﻤﺎر ﺗـﺎﺛﻴﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎر ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از‬
‫راه ﻫﺎي زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪه ‪ -2‬ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻼن درﻣﺎﻧﻲ ‪ -3‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎي ﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ‬
‫وﻣﻄﺒــﻮع ‪ -4‬آﻣــﻮزش ﻣﻬــﺎرت ﻫــﺎي اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﻃــﻲ ﺟﻠﺴــﺎت روان درﻣــﺎﻧﻲ ‪ -5‬ﺑﺮﭘــﺎﻳﻲ ﺟﻠﺴــﺎت‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ‪ -6‬آﻣﻮزش واﻳﺠﺎد ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ‪ -7‬آﻣﻮزش روش ﻓﺮاﻓﻜﻨﻲ ﻻزاروس‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  141                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ب‪ -‬دارو درﻣﺎﻧﻲ‪ :‬اﻳﻦ روش ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ اﻋﺼﺎب و روان ﻳﺎ رواﻧﭙﺰﺷﻜﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج – اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻤﺰﻣﺎن از دارودرﻣﺎﻧﻲ و روان درﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫د – درﻣﺎن اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﺘﺮو ﺷﻮك اﻳﻲ‪ .‬ﺳﻲ‪ .‬ﺗﻲ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﻳﺎد ﮔﻴﺮي‬

‫اﺧﺘﻼل ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺷﺎﻳﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼل ﺧﻮاﻧﺪن در ‪ 4‬درﺻﺪ ﻛﻮدﻛـﺎن دﺑﺴـﺘﺎن و اﺧـﺘﻼل‬
‫در رﻳﺎﺿﻴﺎت در ﻳﻚ درﺻﺪ ﻛﻮدﻛﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﻴﻮع اﺧﺘﻼﻻت ﻳﺎدﮔﻴﺮي در ﭘﺴﺮﻫﺎ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 4‬ﺑﺎر‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﺧﺘﺮﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼﻻت ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻏﺎﻟﺒﺎً وﻗﻮع ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪﻣﺎت ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﻐﺰ ﻳـﺎ ﻧـﻮﻋﻲ ﻧﻔـﺺ‬
‫در رﺷﺪ ﻧﻮروﻟﻮژﻳﻚ را ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﺒـﺘﻼء ﻣﻌﻤـﻮﻻً در زﻣﻴﻨـﻪ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ‬
‫ﺧﺎص ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ ‪.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺧﻮاﻧـﺪن و رﻳﺎﺿـﻴﺎت ﻗﺒـﻞ از ﺳـﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ‪،‬آﻣﻮزش داده ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد اﺧـﺘﻼل ﻗﺒـﻞ از ﻣﺪرﺳـﻪ را ﺑﻨـﺪرت ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺗﺸـﺨﻴﺺ داد‪ .‬در‬
‫اﺧﺘﻼل ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮر در اﻣﻼء ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ داردو ﺣﺮوف ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ اﺷـﺘﺒﺎه‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺬاري اﻳﺮاد دارد وﺷـﻜﻞ ﻓﻀـﺎي ﺣـﺮوف را ﻫـﻢ ﻏﻠـﻂ ﺗﺮﺳـﻴﻢ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬در‬
‫اﺧﺘﻼل ﻳﺎدﮔﻴﺮي رﻳﺎﺿﻲ ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ رﻳﺎﺿﻲ را درك ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ وﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺳـﺎﻳﺮ دروس‬
‫ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و از ﻧﻈﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻮﺷﻲ ﻫـﻢ درﺣـﺪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ وﻟـﻲ ﻫﻤﻴﺸـﻪ در درس رﻳﺎﺿـﻲ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬در اﺧﺘﻼل ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮز در روﺧﻮاﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺸـﻜﻞ دارد‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼء ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﻳﺎدﮔﻴﺮي در آزﻣﻮﻧﻬﺎ ي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻧﻤـﺮات ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﺿـﺮﻳﺐ‬
‫ﻫﻮﺷﻲ ﻛﻠﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﺮد اﺳﺎﺳﺎً ﭘـﺎﻳﻴﻦ در ﺑﺮﺧـﻲ از زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي ﺧـﺎص ﻳـﺎدﮔﻴﺮي )ﻣﺜـﻞ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن و ﺣﺴﺎب ( ﻛﻪ زﻳﺮ ﺣﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻦ ﻛـﻮدك ﺗﺸـﺨﻴﺺ داده ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬درﺻﺪ ﻫﻮش اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺮﻣـﺎل اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﻪ ﻧـﻮع اﺧـﺘﻼل ﻳـﺎدﮔﻴﺮي وﺟـﻮد دارد‪ :‬اﺧـﺘﻼل‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            142             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن اﺧﺘﻼل رﻳﺎﺿﻴﺎت و اﺧﺘﻼل درﺑﻴﺎن ﻧﮕﺎرش‪ .‬اﻏﻠﺐ ﻣـﻮارد اﺧـﺘﻼل ﻳـﺎدﮔﻴﺮي ﺑـﺎ آﻣـﻮزش‬
‫وﻳﮋه و ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬
‫رﻓﻊ ﻓﻘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭘﻴﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ و دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺎدر در‬
‫دوران ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ و ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ ﻣﺎدر در دوران ﺷﻴﺮ ﺧﻮارﮔﻲ از ﻣـﻮارد ﭘﻴﺸـﮕﻴﺮي ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ‬
‫آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎري ادرار‬

‫ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎري ادرار ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺧﻼل دوره ﻛﻮدﻛﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑـﻲ اﺧﺘﻴـﺎري ادرار‬
‫ﻳﺎ ﺧﻴﺲ ﻛﺮدن ﺟﺎ درﻏﻴﺎب آﺳﻴﺐ ﻋﺼﺒﻲ ﻳﺎ ﻣﺠﺎري ادرار‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎ ﻣﺠﺎري ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫دﻏﺪﻏﻪ واﻟﺪﻳﻦ داراي ﻛﻮدك ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧـﺘﻼل در ﺣـﺪود ‪ 5‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﺣـﺪود ‪ %7‬در‬
‫ﭘﺴﺮﻫﺎ و ‪ %3‬در دﺧﺘﺮﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ ﺷﻴﻮع آن ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻄﻮرﻳﻜـﻪ د ر‪18‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺷﻴﻮع اﻳﻦ اﺧﺘﻼل در ﭘﺴﺮﻫﺎ ﻳﻚ درﺻﺪ و ددﺧﺘﺮﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ دﻳﺪه ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬درﻣﻮردﻋﻠـﺖ‬
‫اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺰء ژﻧﺘﻴﻜﻲ دارد‪ .‬در‪%75‬ﻣﻮارد درﻳﻜـﻲ از ﺑﺴـﺘﮕﺎن درﺟـﻪ اول ﻧﻴـﺰ‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻋﺼﺒﻲ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﻔﻨﮕﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﻛﻨﻢ ﺣﺠﻢ ﻣﺜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺪان آﻣﻮزش ﻛﻨﺘﺮل ادرار ‪ ،‬اﺳﺘﺮس ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺟﺪﻳـﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ و واﻟﺪﻳﻨﻲ ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺟﺮات درون ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺷﺮوع ﻣﺪرﺳﻪ وﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷـﻲ از آن‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﺮي ﺷﺪن درﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن در ﺳﻨﻴﻦ ‪ 4-2‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷـﺐ‬
‫ادراري ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك ﻣﺒﺘﻼ اﻏﻠﺐ در ﺣﻴﻦ ﺧﻮاب ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺧﻴﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ در ﺣـﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺪاري ﻫﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺷﺮﻣﺴﺎري و ﺧﺠﺎﻟﺖ زدﮔﻲ ﻛﻮدك‪ ،‬اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮﺳﻂ واﻟﺪﻳﻦ و اﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ از ﻋﻮارض ﺷﺎﻳﻊ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  143                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﺑﺎﻣﺮور زﻣﺎن از دﻓﻌﺎت و ﺷﺪت آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺎ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ در اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻮارد ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮارد وﺟﻮد اﺳﺘﺮس ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﭘﻴﺶ آﮔﻬﻲ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‪ :‬آﻣﻮزش ﻣﻨﺎﺳﺐ آداب ﺗﻮاﻟﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ادرار ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻻزم اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺨﺖ‬
‫ﮔﻴﺮي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ واﻟﺪﻳﻦ ﻳـﺎ ﺷـﺮوع زود رس آﻣـﻮزش ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔـﻲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه دارد‪ .‬ﻋـﺪم ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻴﺲ ﻛﺮدن ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻋـﺪم ﻛﻨﺘـﺮل ادارار‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮﻧﻜـﺮدن‪،‬‬
‫آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧـﺪ و ﺳـﭙﺮدن ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ در ﻗﺒـﺎل ﻓﺮزﻧـﺪ ﺟﺪﻳـﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨـﺎب از‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮات و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه درﺣﻀﻮر ﻛﻮدﻛـﺎن در اﻣـﺮ ﭘﻴﺸـﮕﻴﺮي از ﺷـﺐ ادراري‬
‫ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي درﻣﺎن اﻳﻦ اﺧﺘﻼل‪ ،‬ﻣﺸﺎوره ﺧﺎﻧﻮاده واﺟﺮاي اﺻﻮل ﺑﻬﺪاﺷـﺖ روان در ﺧﺼـﻮص ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ادرار ‪ ،‬ﺷﺮﻃﻲ ﺳﺎزي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛﻮدك ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از زﻧﮓ ﺗﺸﻚ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳـﺘﻔﺎده از دارو در‬
‫درﻣﺎن ﺷﺐ ادراري ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻐﺬﻳﻪ‬
‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻐﺬﻳﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎردرﺧﻼل ﺳﺎل ﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ ازﺑﺰرﮔﺴـﺎﻟﻲ ﺗﺸـﺨﻴﺺ داده ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺸﻜﻼت رواﻧﻲ ﻛﻮدﻛﻲ ﺗﻠﻘّﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻣﺸـﻜﻼت اﮔـﺮ اداﻣـﻪ ﭘﻴﺪاﻛﻨﻨـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد زﺣﻤﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﺧـﺘﻼﻻت ﺗﻐﺬﻳـﻪ اﻏﻠـﺐ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﻫـﺎي ﻫﻴﺠـﺎﻧﻲ ورﻓﺘـﺎري‬
‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از اﺷـﺨﺎص ﻣﺒﺘﻼﺑـﻪ اﺧـﺘﻼل ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﻮﻋﻲ ازاﺧﺘﻼﻻت دﻳﮕﺮﻧﻴﺰ ﺑﺎاﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬دوآﺷﻔﺘﮕﻲ‬
‫ﻋﻤﺪه درﺗﻐﺬﻳﻪ؛ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎي رواﻧﻲ و ﭘﺮﺧﻮري رواﻧﻲ‪.‬‬

‫ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻋﺼﺒﻲ‬

‫ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎﻳﻲ رواﻧﻲ ﺑﺎ ازدﺳﺖ دادن اﺷﺘﻬﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﺻـﻄﻼح ﺑـﻲ اﺷـﺘﻬﺎي‬
‫رواﻧــﻲ ‪،‬اﺳﺎﺳــﺎً ﺑــﻪ اﻳــﻦ ﺧــﺎﻃﺮ ﺑﻜــﺎر رﻓــﺖ ﻛــﻪ ﻧﻈﺮﻳــﻪ ﭘــﺮدازان اﻋﺘﻘــﺎد داﺷــﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤــﺎران ﺑــﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            144             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺷﺘﻬﺎ‪،‬دردﮔﺮﺳﻨﮕﻲ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳـﺖ‪،‬آﻧﻬﺎ دردﮔﺮﺳـﻨﮕﻲ راﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪوﺷﺪﻳﺪا ﻫﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎم ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺧﺘﻼل‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﺎاﻳﻦ وﺟﻮد‪،‬ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎي رواﻧﻲ ﻳﻚ اﺧـﺘﻼل ﺗﻐﺬﻳـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺗـﺮس ﺷـﺪﻳﺪازﭼﺎق ﺷـﺪن‬
‫‪،‬ادارك ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ازﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺪن‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع ازﺣﻔﻆ ﺣﺪاﻗﻞ وزن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪن )ازدﺳـﺖ دادن ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ وزن( ودرﺟﻨﺲ ﻣﺆﻧﺚ ﻗﻄﻊ ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬اﻓﺮادﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑـﻲ اﺷـﺘﻬﺎﻳﻲ رواﻧـﻲ؛در‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮدﺑﻪ ازدﺳﺖ دادن ﺑﻴﺸﺘﺮوزن ‪،‬ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎددارﻧﺪﻛﻪ ﭼﺎق ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬درﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛــﻪ دﻳﮕــﺮان آﻧﻬــﺎ را ﻻﻏــﺮ ارزﻳــﺎﺑﻲ ﻣــﻲ ﻛﻨﻨــﺪ‪.‬اﻳــﻦ اﻓــﺮاد ادراك ﺗﺤﺮﻳــﻒ ﺷــﺪه اي از ﺑــﺪن‬
‫ﺧﻮددارﻧﺪ‪.‬اﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪﻛﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ وزن را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ وﺑﺪن ﺧﻮدراازﻃﺮﻳﻖ ازدﺳﺖ دادن‬
‫وزن ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎ ﻟﻴﻜﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺣﺪﻣﺘﻮﺳﻂ رژﻳﻢ ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ اﻳـﻦ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻮع ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎي ﻋﺼﺒﻲ دردﺧﺘﺮان ‪ 13‬اﻟـﻲ‪ 19‬ﺳـﺎﻟﻪ ﺣـﺪود‪ 1‬ﺗـﺎ ‪ %5‬اﺳـﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﺆﻧـﺚ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺬّﻛﺮﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 20‬ﺑﻪ‪ 1‬اﺳﺖ وزﻣﻴﻨﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ دارد‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﻛﺎﻫﺶ وزن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎﻛﻮﺷﺶ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﺟﻬﺖ ﻛﻢ ﻛﺮدن وزن اﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮدوﺑﻪ دﻧﺒﺎل ان اﻳﻦ اﻣﺮﺗﺸﺪﻳﺪﻳﺎﻓﺘﻪ وﺑﻪ ﺗﺮس از ﭼﺎﻗﻲ‬
‫و اﺷــﺘﻐﺎل ذﻫــﻦ در ﻣﻮردﻻﻏﺮﺷــﺪن ﺧــﺘﻢ ﻣــﻲ ﺷــﻮد‪.‬ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺴــﺘﻌﺪﻛﻨﻨﺪه ﺷــﺎﻣﻞ رﻓﺘﺎرﻛﻤــﺎل‬
‫ﻃﻠﺒﻲ‪،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻈﺮﺧﻮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬ﺧﺼﻮﺻـﻴﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﻲ اﺷـﺘﻬﺎﻳﻲ ﻋﺼـﺒﻲ‪،‬ﻟﺬت‬
‫ﺑﻴﻤﺎرازﻻﻏﺮﺷﺪن ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺷﺨﺼﻲ وﻫﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬ﻫﺮاﻓﺰاﻳﺶ وزﻧﻲ ﻣﻨﺠﺮﺑـﻪ اﺿـﻄﺮاب ﺷـﺪﻳﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد وﻛﺎﻫﺶ وزن اﻳﻦ اﺿﻄﺮاب راﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻛﻤﺒﻮد وﻳﺘـﺎﻣﻴﻦ وﻣﻮادﻏـﺬاﻳﻲ دراﻳـﻦ اﻓـﺮاد ﺷـﺎﻳﻊ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎوﺟﻮداﻳﻦ رﻳﺰش ﻣﻮي ﺳﺮ‪،‬ﭘﻮﺳﺖ ﺧﺸﻚ وﺗﺎﺧﻴﺮ درﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻌﺪه ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﻬﺖ ﻻﻏﺮ ﺑﻮدن ‪،‬دردﻳﮕﺮﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺎي ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼل ﻣـﻮرد ﺗﺎﻛﻴـﺪ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪.‬ﺗﺼــﻮر اﻳــﻦ ﻛــﻪ ﻳــﻚ ﻧﻔــﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳــﺖ اﻧــﺪازه ﻣــﻮرد اﻧﺘﻈــﺎر ﺑــﺪن را ﻳﺎدﺑﮕﻴﺮداﺳــﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﻗﺮاﺋﻦ در ﺟﻬﺖ ﻻﻏﺮﺑﻮدن‪،‬درﻋﻜﺲ ﻫﺎوﻣﻘﺎﻻت‪،‬روزﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎوﻣﺠﻼت وﺗﺒﻠﻴﻐـﺎت ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮﻧﻲ‬
‫وﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻧﻴـﺰ دراﺧـﺘﻼﻻت ﺗﻐﺬﻳـﻪ دﺧﻴـﻞ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  145                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬درﺑﺴﻴﺎري ازﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ‪،‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻄﺮز ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻢ ﻻﻏﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮدوﻧﻔﻮذ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬
‫اراﺋﻪ اﻟﮕﻮي ﺻﺤﻴﺢ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ واﻫﻤﻴـﺖ زﻳـﺎده از ﺣـﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻻﻏﺮي ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪن در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺆﺛﺮاﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن را از ﻧﻈـﺮ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻇﺎﻫﺮي و وزن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﻮد و درﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ وزن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣـﻮرد ﺗﻤﺴـﺨﺮ ﻗﺮارﮔﻴﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺪه آل ﻃﻠﺒﻲ درﻣﻮرد رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ اﻳﺸﺎن زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز اﻳﻦ اﺧـﺘﻼل اﺳـﺖ‬
‫وﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺮاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ رواﻧﻲ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺳﺮﻳﻊ ﻣﻘﺪارزﻳﺎدي ازﻏﺬادرﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺠـﺰا وﺣﺴـﺎس ﻓﻘـﺪان ﻛﻨﺘـﺮل ﺑـﺮ روي‬
‫ﺗﻐﺬﻳﻪ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭘﺮﺧﻮري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬ﭘﺮﺧﻮري ﺑﺎاﺳﺘﻔﺮاغ ﻋﻤﺪي‪ ،‬ﻣﺼﺮف داروﻫﺎي ﻣﺪر‪،‬‬
‫ورزش ﺳﺮﻳﻊ وﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻓﺰاﻳﺶ وزن ودﻏﺪﻏﻪ ﻣﺪام در ﻣﻮرد ﺷﻜﻞ ووزن ﺑﺪن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬از ﭘﺮﺧﻮري‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺪرم ﺧﻮردن اﺟﺒﺎري‪ -‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﺎم ﺑـﺮده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻏﺬا زﻳﺎد ﺧﻮرده ﻣﻲ ﺷﻮد وﺳﭙﺲ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺪن از ﻛﺎﻟﺮي ﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭼﺎق ﻛﻨﻨﺪه ﺧـﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ دراﻳﺠﺎد ﭘﺮ ﺧﻮري دﺧﺎﻟﺖ دارد‪.‬اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ درزﻧـﺎن ﺟـﻮان ﺑـﺎ وزن‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ وﻳﺎ ﻛﻤﻲ اﻓﺰاﻳﺶ وزن ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﺷﻴﻮع آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ ‪ %5‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دﺧﺘﺮ ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ وﻧﺴﺒﺖ اﺑﺘﻼ ﻣﻮﻧﺚ ﺑﻪ ﻣﺬﻛﺮ‪10‬ﺑﻪ ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬ﻃﻲ اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼل ‪،‬ﺑﻴﻤـﺎر دوﺳـﺖ دارد ﻛـﻪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪرات وﭼﺮﺑﻲ زﻳﺎدي دارﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻏـﺬاﻫﺎي‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه وﺑﺪ ﻣﺰه و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب را ﻣﻲ ﺧﻮرد ﻏﺬا ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ وﻣﺨﻔﻴﺎﻧـﻪ ﺑـﺪون ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺰه آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺳﺘﻔﺮاغ ﺑﺎﺧﻮردن ﺗﻔﻨﻨﻲ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬اﻛﺜﺮ ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺎ ﻓﻜﺮ ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺮاغ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            146             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻏﺬا‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺧـﻮري‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً دراواﺧـﺮ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ﺷـﺮوع ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫وﺧﻮردن اﺟﺒﺎري ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﻚ دوره رژﻳﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ‬

‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ درﺣﻴﻄـﻪ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻛﻮدك اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺠﻤﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ‪،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي در ﻛﻨﺶ ﻫﻮﺷﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 2‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮاز ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻮده‬
‫وﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﺑـﺎ اﺧـﺘﻼل در دوﻳـﺎ ﺑـﻴﺶ از دو ﻣﻬـﺎرت ﺳﺎزﺷـﻲ ﻛـﺎرﺑﺮدي)ﺧـﻮد ﻳـﺎري‪ -‬ﻣﻬـﺎرت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﺣﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ واﻳﻤﻨـﻲ‪ ،‬اوﻗـﺎت ﻓﺮاﻏﺖ‪،‬ﻛﺎر‪،‬ﻳـﺎدﮔﻴﺮي ﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﮕﺎﻫﻲ‬
‫و‪ (...‬وﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ‪18‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻢ ﻫﻮش وﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ازﻧﻈﺮﻋﻤﻠﻜﺮد آﻣﻮزﺷﮕﺎﻫﻲ درﭼﻬﺎرﮔﺮوه ﻗﺮارﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪-1‬ﮔﺮوه ﻛﻨﺪ آﻣﻮز )ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ ‪(75-90‬‬
‫‪-2‬ﮔﺮوه ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮ)ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ‪(50-75‬‬
‫‪-3‬ﮔﺮوه ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮ)ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ‪(25 -50‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻨﺪ آﻣﻮز‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ازﻧﻈﺮﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي وﻣﻘﺎﺻﺪآﻣﻮزش وﭘﺮورش ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤـﻲ ـ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻮﺷﺒﻬﺮﺷﺎن درﺣﺪ ‪ 75‬ﺗﺎ ‪ 90‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬آﻧﻬـﺎ ﻛﻤـﻲ دﻳـﺮ اﻧﺘﻘـﺎل ﺑـﻮده ودرك وﺑﻴـﺎن ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﭘﭽﻴﺪه ازﺧﻮد ﺿﻌﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎدرﻇﺎﻫﺮﻛﺮدن رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﺷﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻣﺤﻴﻂ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫واﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮد ﻣﺸﻜﻞ وﻳﮋه اي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ درﻣﺪارس ﻋﺎدي ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ زﻳـﺮا ﺑـﺎ ﺗـﻼش‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  147                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وﭘﺸﺘﻜﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮدوﺗﻮﺟﻪ وراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻌﻠﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪﻛﻮدﻛﺎن ﻋـﺎدي در ﺗﺤﺼـﻴﻞ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮ‬

‫ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ رﺷـﺪو ﺗﺤـﻮل ذﻫﻨـﻲ او ﻛﻤﺘـﺮ از‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ در اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣـﺪارس اﺑﺘـﺪاﻳﻲ ﻋـﺎدي ﻧـﺎﺗﻮان اﺳـﺖ‪.‬ﻟـﻴﻜﻦ او ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺧﻮد را در ﺳﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ(آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮي در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ آﻣﻮزﺷﮕﺎه در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺣﺪااﻗﻞ ‪ .‬ب(آﻣﻮزش‬
‫ﭘﺬﻳﺮي در ﺳﺎزش ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ درﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺴـﺘﻘﻞ زﻧـﺪﮔﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻛﺴﺐ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑﻌـﺪا دردوره ﺟـﻮاﻧﻲ ﺧـﻮد راﻛـﻼً ﻳﺎﺟﺰﺋـﺎً ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮدرﻃﻲ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ دررﺷﺪ و ﺗﺤﻮل رواﻧﻲ ورﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اودرﻃﻲ ﺳـﺎل ﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ ازﻣﺪرﺳـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮردﻗﻴﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷـﻮد‪.‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻛـﻮدﻛﻲ دراﻛﺜﺮزﻣـﺎن ﻫـﺎي اوﻟﻴـﻪ رﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬وﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ اوآﺷﻜﺎرﻧﻤﻲ ﮔﺮدد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜـﻪ درﻣﺪرﺳـﻪ ازﻧﻈﺮﻳـﺎدﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻬﺎرت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ازﺧﻮد ﺿﻌﻒ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﻲ ازﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﺎﻓﻲ ورﻏﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻓﻜﺮي واﺑﺘﻜﺎري ﭼﻨﺪان ﺑﺮﺧﻮردارﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻏﻠﺐ اورا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داﻧـﺶ آﻣـﻮز ﻣﺴـﺘﻌﺪ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﻲ داراي ﺳﺎز ش ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪ اي ﺑـﻮده و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻳﻦ و ﺗﻜﺮار‪،‬ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ وﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎﻫﺮرا ﺑﺨـﻮﺑﻲ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ .‬او ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ))ﺑﺎﻛﻤـﻚ‬
‫وراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ(( ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺑﻌﺪازدوره اﺑﺘﺪاﻳﻲ را ﺗﺎﺣﺪي ﭘﺸﺖ ﺳﺮﮔﺬاﺷﺘﻪ ودرﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺳﺎده اي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ‪،‬ﻣﻐﺎزه داري و داﻣﺪاري وﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺸـﻐﻮل ﺷـﻮد‪.‬اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻮدﻛــﺎن درﻣــﻮارد اﻧﺘﻘــﺎد ‪،‬ازاﺳــﺘﺪﻻل وﺑﻴــﺎن ﻣﻨﺎﺳــﺐ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﻴﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬واﮔــﺮ ﻣﺤــﻴﻂ ﻋــﺎﻃﻔﻲ‬
‫اوآزاردﻫﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻄﺒﻊ ‪،‬آرام وﺳﺎزش ﻳﺎﻓﺘـﻪ دارﻧـﺪ‪ .‬دراﻛﺜـﺮاﻳﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻫـﻴﭻ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻳﺎﺷﺮاﻳﻂ آﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﻴﺮﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب آﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ وﺿـﻮح‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            148             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮاﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﻴﺎﻓﻪ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﺗﺮدﻳﺪ آﻣﻴﺰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻮﺷـﺒﻬﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛـﻮدﻛﻲ‬
‫درﻧﻤﺮات آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﻫﻮﺷﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﺪه )‪ (75-50‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪو ﺣﺪود ‪ 2‬درﺻـﺪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻋﻘـﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮ‬

‫ﻳــﻚ ﻛــﻮدك ﻋﻘــﺐ ﻣﺎﻧــﺪه ﺗﺮﺑﻴــﺖ ﭘــﺬﻳﺮ؛ﻛﻮدﻛﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ در زﻣﻴﻨــﻪ ﻫــﺎي ﭘﻴﺸــﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪،‬ﻛﺴﺐ ﺳﺎزش ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ آﻳﻨﺪه ﺑﺎ ﺳﺎزش ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ در دورهءﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻣﻮزش ﻧﻴﺴﺖ‪.‬اﻳـﻦ ﻫـﺎ ﻋﻨﺎﺻـﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮ را از ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ آﻣﻮزش ﭘﺬﻳﺮ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘـﺬﻳﺮ در ﻣﺠﻤـﻮع‪ :‬اﻟـﻒ( ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﻬﺎرﺗﻬـﺎي‬
‫ﺧﻮدﻳﺎري )ازﻗﺒﻴﻞ ﻟﺒـﺎس ﭘﻮﺷـﻴﺪه ‪،‬ﻏـﺬا ﺧـﻮدردن ؛ﻣﺴـﻮاك زدن‪(....‬را ﺑﻴـﺎﻣﻮزد‪ .‬ب ) ﻗـﺎدر اﺳـﺖ‬
‫ﺳﺎزش ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را درﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧـﺎﻧﻮداه وﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن ﻓﺮارﮔﻴـﺮد‪ .‬ح( ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫درﺧﺎﻧﻪ وﻳﺎدرﻣﻮﺳﺴﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ روزي و ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از ﻧﻈﺮاﻗﺘﺼﺎدي ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ درآﻣﺪ ﻧﺎﺷـﻲ ازﻣﺸـﺎﻏﻞ ﺳـﺎده واﻧﺠـﺎم ﻛﺎرﻫـﺎي ﻋﻤﻠـﻲ‪ ،‬ﭼﻨـﺪان ﺳـﺮﺑﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﻦ ‪ 50-25‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ذﻫﻨﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﺬﻳﺮﻳﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﻛﺎﻣﻞ‬

‫ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﺬﻳﺮﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ اش ﻋﻤﻴـﻖ اﺳـﺖ درﻓﺮاﮔﻴـﺮي‬
‫اﻣﻮرﺧﻮدﻳﺎري واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪن ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان اﺳـﺖ وﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﺳـﺘﻌﺪاد ﻓﺮاﮔﻴـﺮي ﻣﻬﺎرﺗﻬـﺎي ﺷـﻐﻠﻲ را‬
‫ﻧﺪارد ودرﻛﺴﺐ ﺣﺪاﻗﻞ درآﻣﺪ ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪.‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣـﺪاوم ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻن ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﺬﻳﺮ‪،‬ﻫﻮﺷﺒﻬﺮش ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﭻ ﻣﻌﻴﺎر زﻳﺮﻫﻨﺠﺎراﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  149                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫درواﻗﻊ ﻫﻮﺷﺒﻬﺮ او ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 25‬و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺷﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر اﺳﺖ وﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺑﻘﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺮادﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺸﻜﻼت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰدارﻧﺪ‪.‬ﻣﺸﻜﻼت ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻇﺮﻳـﻒ‬
‫وﻧﻘﺎﻳﺺ ﮔﻔﺘﺎري ‪،‬ﺷـﻨﻮاﻳﻲ وﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻫﻤـﺮاه ﺑﺎﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ذﻫﻨـﻲ وﺟـﻮد دارﻧـﺪ‪.‬ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﺑﻄﻮرﻫﻤﺰﻣﺎن ﺻﺮع وﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮﻣﺸﻜﻼت روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺰدرﻣﻴﺎن اﻓﺮداﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ذﻫﻨـﻲ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از‪:‬‬
‫ﻣﺸﻜﻼت اﺿﻄﺮاﺑﻲ‪،‬اﺧﺘﻼل ﺳـﻠﻮك ﻳﺎرﻓﺘﺎرﺿـﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬ﻣﺸـﻜﻼت رﻓﺘﺎرﺧﻮدآزاراﻧﻪ‪،‬اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‬
‫‪،‬اﺳﮕﻴﺰوﻓﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺠﻨﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻫـﻮش ووﺟـﻮد اﺧـﺘﻼل رواﻧـﻲ‬
‫‪،‬راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻣﻴﺰان اﺧﺘﻼل ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺷـﺪت ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ‪،‬اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ راﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺒﻴﻦ ﻛﺮد؟ﻳﻚ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﻮش ﺿﻌﻴﻒ‪،‬ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﺮس راﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫـﺪ‪،‬ﻣﺤﻴﻂ را ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ودرآﺷـﻔﺘﮕﻲ ﺧـﺎﻧﻮداﮔﻲ ﺳـﻬﻴﻢ اﺳـﺖ‬
‫واﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ دراﺧﺘﻼﻻت دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه وﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ‪،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫وﺟﻮد اﺧﺘﻼل‪،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ را ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻳﮕﺮان را ﻣﺘﺄﺛّﺮ ﺳﺎزدﺗﺎ ﻣﺤـﺪودﻳﺖ ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ‪،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد در درك وﭘﺎﺳﺦ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎي ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر را ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ‬

‫ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪،‬اﺧﺘﻼﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ آن ﻣﻌﻤﻮﻻًﭼﻨﺪ وﺟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن‬
‫ﻫﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ وﻫﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪.‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮارد ﺧﺎص ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ را ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﻪ ژن ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ داد ‪.‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ‪،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ واﻟـﺪﻳﻦ وﻋﻮاﻣـﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ وﻣﺤﻴﻄـﻲ‬
‫ﻧﻴﺰﻣﺆﺛﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            150             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ‪،‬در ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨـﻲ ﻧﻘـﺶ دارﻧـﺪ‪.‬اﻧﺤﺮاﻓـﺎت ﻛﺮوﻣـﻮزﻣﻲ ﺑـﺎ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ﺧﺎص از ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﺪرم داون راﺑﻄﻪ دارد‪.‬ﺳﻨﺪرم داون ﺷﻜﻠﻲ از ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻳﻚ ﻛﺮوﻣﻮزم اﺿﺎﻓﻲ درﻛﺮوﻣﻮزم ‪21‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺮوﻣﻮزم ‪21‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻔـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﺎﻳﻲ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺮوﻣـﻮزم ﻫـﺎ دﻳﮕـﺮ دوﺗـﺎي ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ‬
‫ﻛﻮدك ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﻨﺪرم داون ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻛـﺎﻣﻼً آﺷـﻜﺎر ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔـﺮدن ﻛﻮﺗـﺎه وﭘﻬـﻦ اﺳﺖ‪،‬ﭘﻮﺳـﺖ‬
‫دراﻃﺮاف وﭘﺸﺖ ﺷﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻋﻀـﻼﻧﻲ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ‪،.‬دﺳـﺘﻬﺎ‬
‫‪،‬اﻏﻠﺐ ﻛﻮﺗﺎه و اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﺮﺑﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﻬﻢ و ﺟﺎﻟﺐ ‪،‬ﺑﻴﻦ ﺳﻦ ﻣﺎدر درزﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪﻛﻮدك‬
‫وﺷﻴﻮع ﺳﻨﺪرم داون وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ ﻣﺎدر ‪،‬اﺣﺘﻤـﺎل ﺧﻄﺮاﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬درﻣـﺎدران‬
‫‪20‬ﺳﺎﻟﻪ ‪،‬ﺷﻴﻮع ﻳﻚ در ‪2000‬ﻫﺰار اﺳﺖ ودر‪ 35‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻴﺰان ﺷﻴﻮع ﺳﻨﺪرم داون‪ ،‬ﺑﻪ ﻳـﻚ در‪500‬‬
‫ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در‪ 45‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﻪ ﻳﻚ در ‪ 20‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼل دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﻨﻴﻞ ﻛﺘﻮﻧﻮرﻳﺎ« ﻳﻚ ژن ﻧﻬﻔﺘﻪ را واﻟﺪﻳﻦ ﺑـﻪ ﻛـﻮدك ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻲ ازدواج ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻗﻞ ژن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ اوﻻدي ﺑـﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ آورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻧﺎدراﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻔﺮازﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ﻫـﺮ‪14000‬‬
‫ﺗﻮﻟﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮدﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺎ ﻋﻤﻴﻖ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﺧﺘﻼﻻت ژﻧﺘﻴﻚ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺗﻲ ﺳﺎﻛﺲ وﺑﻴﻤﺎري ﻫﻮرﻟﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻀﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎ‪،‬ﺳﻤﻮم وﺳﻮءﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﻴﺰ درﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ‪.‬ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎي ﺟﻤﺠﻤـﻪ‬
‫اي وﺻﺪﻣﺎت ﺳﺮﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺒﺐ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﺎ ﻛﺎر‬
‫اﻣﺪ ﻣﻐﺰ وﻧﻴﺰﺻﺪﻣﺎت وارده ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻐﺰ ﻣﻴﺘﻮاﻧـﺪ آﺛـﺎر زﻳﺎﻧﺒـﺎر ﺟـﺪي ﺑـﺮ روي ﻛـﺎرﻛﺮد‬
‫رواﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻛﺎر آﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  151                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع وﺳﻴﻌﺎﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎ ﺳﺎﻟﻢ در ﻣﺤﻴﻂ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻮﺷــﻲ ﻓﺮزﻧــﺪان آﺳــﻴﺐ واردﻛﻨــﺪ‪.‬ﻣﺸــﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷــﺘﻲ در ﻣﺎدر‪،‬آﺛــﺎر ﻣﻬﻤــﻲ ﺑــﺮ روي ﺟﻨــﻴﻦ‬
‫دارد‪.‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎدر ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻮء ﺗﻐﺬﻳﻪ‪،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴﺎت وﻣﺼﺮف اﻟﻜﻞ‪،‬ﻋﻔﻮﻧـﺖ ﻫـﺎ‪ ،‬داروﻫـﺎ‪ ،‬اﺷـﻌﺔ‬
‫رادﻳﻮﻳﻲ وﻧﺮﺳﻴﺪن اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬در ﻫﻮش ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﻮدك ﺳﻬﻢ دارد‪.‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎدررا ﻣﻲ ﺗﻮان ﺛﺒﺖ ﻛﺮد وﺗﻐﻴﺮ داد وﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻨﻴﻦ را ﻣﺘﺄﺛّﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻟﻜﻞ‪ ،‬ﺑﺮاﺣﺘﻲ از ﺟﻔﺖ ﻣﺎدر ﻋﺒﻮر ﺣﺎﻣﻠـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪوﺟﻨﻴﻦ در ﺣـﺎل رﺷـﺪ را در ﻣﻌـﺮض ﻳـﻚ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ آﺛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎرﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺪارﻛﻢ اﻟﻜﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺳـﺎﻟﻢ وﻣﻀـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺣﺪاﻗﻞ در ﺧﻼل دوران ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ ‪،‬از ﻣﺼﺮف اﻟﻜـﻞ ﭘـﺮ‬
‫ﻫﻴﺰ ﻛﻨﺪ‪.‬در ﻣﻮارد اﻓﺮاﻃﻲ‪،‬در ﺻﻮرت ﻣﺼﺮف اﻟﻜـﻞ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺎدر ‪،‬در ﺧـﻼل ﺣـﺎﻣﻠﮕﻲ در ﭼﻬـﺎر‬
‫ﺗﺎ‪12‬ﻧﻮزاد درﻫﺮ ‪10000‬ﺗﻮﻟﺪ‪،‬آﺳﻴﺐ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ داﺋـﻢ ﺑـﻪ ﺟﻨـﻴﻦ وارد ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪،‬ﺳـﻨﺪرم‬
‫ﺟﻨﻴﻦ اﻟﻜﻠﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻴﺸﻮد‪.‬آﺛﺎر ﺟﻨﻴﻦ اﻟﻜﻠﻲ‪،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ در رﺷﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ وﻧﻴـﺰ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﻮﺷـﻲ وﻧﻮروﻟﻮژﻳـﻚ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ﮔـﺰارش دادﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﺷـﺪه از‬
‫ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﻼل ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ اﻟﻜـﻞ ﻣﺼـﺮف ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻼت رﻓﺘـﺎري وﻫﻮﺷـﻲ ﺷـﺪﻳﺪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﻨﻴﻦ‪11-14‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﻦ وﻗﻮع وﺷﺪت اﺧﺘﻼل وﻣﻴـﺰان‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻌﺮض اﻟﻜﻞ در رﺣﻢ‪،‬راﺑﻄـﻪ وﺟـﻮد داﺷـﺖ ‪.‬ﻣﻘـﺪار دﻗﻴـﻖ ﻣﺼـﺮف اﻟﻜـﻞ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﺎدرﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪرم ﺟﻨﻴﻦ اﻟﻜﻠﻲ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬ﻫﻨﻮز ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪،‬اﻣﺎ زﻧـﺎن ﺣﺎﻣﻠـﻪ آﮔـﺎه وﻧﮕﺮان‪،‬ﺑﻄـﺮز‬
‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي ﻣﺼﺮف اﻟﻜﻞ در ﺧﻼل ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ورواﻧﻲ ﻣﺎازﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛـﻪ درﻣﻌـﺮض آن ﻗـﺮاردارﻳﻢ ﺗـﺄﺛﻴ‪‬ﺮ ﻣﻴﭙـﺬﻳﺮد ‪.‬ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وروان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻔﺮط درﻋﻠﻞ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﺪان ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﻓﺮادداراي ﻫﻮش ﻋﺎدي‪،‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻛﺘـﺎب وﺗﺤﺮﻳـﻚ ﻛﻼﻣـﻲ وﻓﻘـﺪان‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            152             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ‪،‬رﺷﺪ ﻫﻮﺷﻲ را ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﺗﺼﻮر اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮاد ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﺮوم‪ -‬ﻓﺎﻗﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﻳﺎدﮔﻴﺮي – اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻧﻤﺮات ﻫﻮﺷﻲ ﻛﻤﺘﺮﻛﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﻏﻴﺮ‬
‫واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﻘﺮ ﻧﻴﺰ رﺷﺪ ﻓﻜﺮي وﻫﻮش را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪-‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺤـﺮوم از ﻟﺤـﺎظ اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫‪،‬در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮزﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺮوم ﻓﻜﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬در واﻗﻊ ‪،‬ﻓﻘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪآﺛﺎر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ وﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ‬
‫ﺑﺮ روي ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﺎزﮔﺎري روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬ﺑﺪون ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد‪،‬ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮕﻼت زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫـﺎي ﭘﺮﺗﻌـﺪاد ؛ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﺿـﻌﻴﻒ ‪،‬ﻓﻘـﺪان‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن درﺧﺎﻧﻪ واﻧﺘﻈﺎر ﻛﻢ ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ رﺷـﺪ ﻫﻮﺷـﻲ راﻛـﺎﻫﺶ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬درﻣﺎن وآﻣﻮزش‬

‫اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ وﺗﺪارك ﻣﻘﺪﻣﺎت زﻧـﺪﮔﻲ دارد ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺮاي ﺗﺸـﺨﺺ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬درﻳﻚ ﺑﺮﻫﻪ ازﺗﺎرﻳﺦ‪،‬اﻛﺜﺮاﺷﺨﺎص ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪،‬درﻣﻮﺳﺴﺎت دوﻟﺘﻲ وﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺣﻘﺎﻇﺘﻲ وﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻳﻚ ﮔﺮاﻳﺶ روﺑﻪ‬
‫رﺷﺪ ‪،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺘﻘﺮارﺧﺎرج از ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻪ اﺻﺮارﻧﺸﻮد‪.‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻓﺮادﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه اﺟﺎزه داده‬
‫ﺷﻮدﻛﻪ ﻛﻨﺎرﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬ﮔﺮﭼﻪ واﻟﺪﻳﻦ درﻣﺮاﻗﺒﺖ روزاﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺣﺘﺒﺎج دارﻧـﺪ واﻣﻜـﺎن‬
‫ﺧﺴــﺘﮕﻲ ﻧﺎﺷــﻲ از ﻧﻈــﺎرت ﻣﺴــﺘﻤﺮ ﻫــﻢ وﺟــﻮد دارد‪،‬ﺗﻌــﺪاد ﻓﺰاﻳﻨــﺪه اي از ﻛﻮدﻛــﺎن ﻋﻘــﺐ ﻣﺎﻧــﺪه‬
‫دردوران ﻛﻮدﻛﻲ درﻛﻨﺎرﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫درﻣﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣـﺪاﺧﻼﺗﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﻄـﻮف ﺑـﻪ ﭼـﺎره اﻧﺪﻳﺸـﻲ ﺑـﺮاي ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫رﻓﺘﺎري وﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ اﺷﺎره دارد‪ .‬ﮔﺰارش ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ازاﺷـﺨﺎص ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪه ‪،‬از اﺧـﺘﻼﻻت رواﻧـﻲ ﻧﻴـﺰ رﻧـﺞ ﻣـﻲ ﺑﺮﻧـﺪ‪.‬ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷـﺪه ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪ :‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ )ﺗﻮﻫﻤـﺎت(‪،‬ﻫﻴﺠـﺎﻧﻲ)اﻓﺴـﺮدﮔﻲ(واﺧـﺘﻼﻻت رﻓﺘـﺎري‬
‫)ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‪،‬ﺧﻮدآزاري(‪ .‬ازﻟﺤﺎظ ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﻮﺷﻲ ‪،‬ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻴﻤـﻲ از ﺑﻴﻤـﺎران ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  153                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫رﻓﺘﺎري دارﻧﺪ‪.‬ﺗﻌﺠﺐ آور ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ اﻓـﺮاد ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪه داراي ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﻫـﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪،‬ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫رﻓﺘﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪاﺧﻼت آﻣﻮزﺷﻲ‬
‫ﻣــﺪاﺧﻼت آﻣﻮزﺷــﻲ در ﻣــﻮرد اﻓﺮادﻋﻘــﺐ ﻣﺎﻧــﺪه ذﻫﻨــﻲ ‪،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از اﺳــﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮدﻫــﺎي‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ ﺧﺎص‪،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺴﻬﻴﻞ ﻳﺎدﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺤﻴﻂ ﻳﺎدﮔﻴﺮي درﻣﺪرﺳﻪ وﺧﺎﻧﻪ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎزﻫﺎي آﻧـﺎن ‪ .‬ﮔﺮﭼـﻪ راﻫﺒﺮدﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ ﻣﻮرداﺳـﺘﻔﺎده ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺒﻴﻪ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻼس ﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ در ﭘـﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ‪،‬ﺗـﺎ ﺣـﺪودي ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫وﺳﻄﺢ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧﺪه ﺳﺎزﮔﺎر و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬در ﻛﻼﺳﻬﺎ آﻣﻮزﺷﻲ ﺧﺎص ‪ ،‬اﻧﺪازه ﻛـﻼس‬
‫و ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﻠﻢ ‪ -‬ﺷﺎﮔﺮد ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ‪.‬ﻛـﻼس ﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ ﺧﺎص‪،‬ﺷـﺎﮔﺮدان‬
‫ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ ودر ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﻼس ﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ وﺑﺎ ﻗﺎ ﻋﺪه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﻠﻢ – ﺷﺎﮔﺮد ﺑﺎ ﻻﺗـﺮ اﺳـﺖ‪.‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﺧﺎص‪،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺪا ﻛﺮدن اﻓﺮاد ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﺗﻤﺎس آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﺎدي‪،‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﺧﻮداري ازﺟﺪاﻛﺮدن ﻛﻼس ﻫﺎي وﺣﺮﻛﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ادﻏﺎم ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﺎداﻧﺶ آﻣﻮزان ﻋﺎدي ))ﻣﺴﻴﺮاﺻﻠﻲ(( ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫـﺎي‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﻛﻲ ازآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻼس ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻣﺘﻮﺳـﻄﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻼﻳﻤﻲ دارد‪.‬ﻣﺮورﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﮔﻴـﺮي‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮاﺻﻠﻲ رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را درﻛﻮدﻛـﺎن داراي ﻧﻴﺎزﻫـﺎي ﺧـﺎص ﻏﻨـﻲ ﻧﻜـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫وﺷﻮاﻫﺪ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اﻧﺪﻛﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫داروﻫﺎ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ دارو درﻣﺎﻧﻲ درﻣﻮرد اﻓﺮاد ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻜـﺎرﻣﻲ رود‪،‬وﻟـﻲ ﻏـﺮض ازآن ﺷـﻔﺎ ﺑﺨﺸـﻴﺪن‬
‫ﻋﻘــﺐ ﻣﺎﻧــﺪﮔﻲ ﻳــﺎ ﺑﻬﺒــﻮد ﺗــﻮاﻧﻲ ﻫــﺎي ﻫﻮﺷــﻲ اﻓﺮادﻋﻘــﺐ ﻣﺎﻧــﺪه ﻧﻴﺴــﺖ‪ .‬ﻣﺜــﻞ دﻳﮕﺮﺟﻤﻌﻴــﺖ‬
‫ﻫﺎ‪،‬داروﻫﺎ‪،‬ﺑﺎﻫﺪف ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ورﻓﺘﺎري ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻ ﺑـﺎ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            154             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺼﺮف دارو ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪،‬رﻓﺘﺎر ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ‪،‬ﻋﻼﺋﻢ ﺳﺎﻳﻜﻮﺗﻴﻚ )روان ﭘﺮﻳﺶ ( ﻳﺎﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫داروﻫﺎي ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ ‪،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﻲ ﺣﻤﻼت ﺑﻜﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬درﻣﻴﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎ‪،‬اﻳﻦ‬
‫داروﻫﺎ ﻛﺎرﺑﺮد وﺳﻴﻌﻲ دارد‪،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻗﺮاﺋﻦ اﺧﺘﻼل ﺣﻤﻠـﻪ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان اﻇﻬـﺎر‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﺸﺪه اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ داروﻫﺎي ﺿـﺪ ﺗﺸـﻨﺞ ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫رﻓﺘﺎري راﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫اوﺗﻴﺴﻢ‬
‫اﺧﺘﻼل اوﺗﻴﺴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺧﺘﻼل ﻓﺮاﮔﻴﺮ رﺷﺪ اﺳﺖ ‪،‬ﻋﺒﺎرت از ﻓﻘـﺪان ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان‬
‫وﺗﺎﺧﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪ در رﺷﺪ زﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻗﺒﻞ از ‪ 36‬ﻣﺎﻫﮕﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷـﻮد‪.‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﻋﻼﺋـﻢ‬
‫اوﻟﻴﻪ اﺧﺘﻼل اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ‪،‬در ﻧﻮزادان ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﺎ ﻧﻮزادان دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬ﻇﺎﻫﺮا ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎدر ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ‪.‬ﺑﺮاي او ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ درآﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪،‬ﻗﻮام ﻋﻀـﻼﻧﻲ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫وﺳﺴﺘﻲ دارﻧﺪ وﻛﻢ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬اﻣﺎ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺪﻳﺪاً ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﭘـﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در‪6‬ﻣـﺎه اول‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪﺑﻪ ﻣﺎدر ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﭼﻴﺰي را ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻧﻤﻲ زﻧﻨﺪ ﻳﺎ در اﻳـﻦ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ دارﻧﺪ‪.‬ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي ﻫﺎﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬در‪ 6‬ﻣﺎه دوم‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ اي ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲ د ﻫﻨﺪ‪،‬ﺳﺮد و ﺑﻲ روح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺒـﺎط ﻛﻼﻣـﻲ ﻳـﺎ ﻏﻴـﺮ ﻛﻼﻣـﻲ ﻇـﺎﻫﺮﻧﻤﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ و درﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ‪،‬ﻛﻢ ﻓﻌﺎل ﻳﺎ ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻣﺎﻫﻬﺎي اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ در آﻏﻮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻲ ﻣﻴﻞ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫در اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻴﻞ وﺳﻮاﺳﻲ ﺑـﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧـﺖ ﺑـﻮدن ﻣﺤـﻴﻂ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺗﺤﺮﻳﻜـﻲ ) ﻧﻈﻴـﺮ ﺗﻜـﺎن‬
‫ﺧﻮردن ﻧﻮﺳﺎﻧﻲ ‪،‬دور ﺧﻮد ﭼﺮﺧﻴﺪن وﺑﻪ ﻫﻢ زدن دﺳﺘﻬﺎ( رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮد وﻳﺮاﻧﮕﺮاﻧﻪ )ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻮﺑﻴﺪن‬
‫ﺳﺮﺑﻪ دﻳﻮار‪،‬ﻛﻮﺑﻴﺪن دﺳﺖ ﺑﻪ دﻳﻮار وﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮد(‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﺗﻤﺎس ﭼﺸﻤﻲ ‪،‬وﻣﺠﺬوب اﺷﻴﺎء ﺑﻲ‬
‫ﺟﺎن ﺷﺪن دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  155                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ازﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﺳﻴﻊ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اوﺗﻴﺴﻢ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ ﺳﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺖ‬

‫ﻛﻠﻴﺪي را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ -1.‬ﻧﻘﺺ ﻛﻴﻔﻲ در ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ – 2‬ﻧﻘﺺ ﺷـﺪﻳﺪ درﺑﺮﻗـﺮاري‬
‫ارﺗﺒﺎط ‪ -3‬اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﻣﺤﺪود ‪،‬ﺗﻜﺮاري و ﻛﻠﻴﺸﻪ اي ‪.‬ﺳﻦ ﺷﺮوع ﻗﺒﻞ از ‪ 3‬ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜﺮار‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺜـﺎل ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ از ﻣﺸـﻜﻼت راﻳـﺞ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ درﻛﻮدﻛـﺎن اوﺗﻴﺴـﺘﻴﻚ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻜـﺮار‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ‪،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻜﺮار ﻳﺎ اﻧﻌﻜﺎس ﮔﻔﺘﺎر ﻛﻪ در ﻣﺜﺎل زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﻣﺎﻧﮕﺮ‪ :‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺶ ﺑﻬﺮام اﺷﺎره ﻛﻨﻲ؟‬
‫ﺑﻬﺮام ‪ :‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺶ ﺑﻬﺮام اﺷﺎره ﻛﻨﻲ؟‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﻜﻼت ارﺗﺒﺎﻃﻲ در اواﻳﻞ زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺠـﺎد ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑﺎزﺗـﺎب ﻧﻘـﺺ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺎدرزادي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدك اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮ ﻧﮕـﺎه ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ درﻫﺮزﻣﺎن ﺑﻪ ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ راﻫﻨﻤﺎ )ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻣﺤﺮك( ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻮدﻛﺎن اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻮﺷﻲ ﻋﺎدي‬
‫دارﻧﺪ وﺗﻌﺪاد از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻛﺜﺮﻳـﺖ اﺷـﺨﺎص ﻣﺒـﺘﻼ‬
‫ﺑﻪ اوﺗﻴﺴﻢ ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻫﻮﺷﻲ در ﻣﺤﺪوده ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اوﺗﻴﺴﻢ را ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ دوﮔـﺮوه داراي ﻛـﺎرﻛﺮد ﺑـﺎﻻ وﭘـﺎﺋﻴﻦ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن داراي ﻛﺎرﮔﺮد ﺑﺎﻻ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻴﺶ آﮔﻬﻲ ﺑﻬﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺗﻔـﺎوت ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫داري ﺑﻴﻦ ﻣﻮارد داراي ﻛﺎرﮔﺮد ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼل اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺎدر اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﻮرد درﻫﺮ‪ 10000‬ﺗﻮﻟﺪ دﻳﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اوﺗﻴﺴﻢ ‪،‬درﻫﺮدو ﺟﻨﺲ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪،.‬اﻣﺎ ﻓﺮاواﻧﻲ آن درﭘﺴﺮﻫﺎ ‪3‬ﺗﺎ‪ 4‬ﺑﺮاﺑﺮ دﺧﺘـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬اوﺗﻴﺴـﻢ‬
‫درﺳﺮاﺳﺮﺟﻬﺎن درﺧﺎﻧﻮداده ﻫﺎ وﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ اوﺗﻴﺴﻢ‪:‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس داده ﻫﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﻼل اوﺗﻴﺴﺘﻚ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻳﻚ واﻟـﺪ ﺳـﺮد‪ ،‬ﺑـﻲ ﻋﻼﻗـﻪ ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ ‪،‬ﻣﺤﺼـﻮل ﭘـﺮورش ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺎدران ﺑـﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            156             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻪ وﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ درﺳﺎل ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻓﺸﺎررواﻧﻲ زﻳﺎدي راﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮاً در اﻋﺘﻘﺎدات وﺑﺎورﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ ﺣـﻮزه ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺸﺘﺮك اﻛﺜﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان راﺟﻊ ﺑـﻪ اوﺗﻴﺴـﻢ در‪ 1988‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ارﺛـﻲ ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻣﺆﺛﺮي درﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ اوﺗﻴﺴﻢ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫درﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اوﺗﻴﺴﻢ ‪ ،‬ﻣﻐﺰﺷﺎن اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ و ﺳـﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻣﺮوزه ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﻨﻨﺪ ه اي وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﻛـﻪ ﻛـﺎﻣﻼً رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻏﻴـﺮ ﻣﻌﻤـﻮل‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻓﻖ و اﺟﻤﺎع ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان درﺑﺎره اوﺗﻴﺴﻢ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﺧﺘﻼل ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻳﻚ اﺧﺘﻼل ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻞ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪدي دارد‬
‫و در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﻟﻘﺎح و ﺗﻮﻟـﺪ اﻳﺠـﺎد ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻃﺒـﻖ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻫـﺎي اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ »راﺗـﺮ و‬
‫اﺳﻜﻮﭘﻠﺮ«‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻋﻤﺪه اي از ﻣﻮارداوﺗﻴﺴﻢ ﻋﻠﺖ ﻃﺒﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﺨﻤـﻴﻦ زده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در‪ 10‬ـ ‪ 5‬درﺻﺪ ﻣﻮارد ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳـﻦ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻮدﻛﺎن اوﺗﻴﺴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آﻳﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﺮوي و ﭘﻴﺶ آﮔﻬﻲ ‪ .‬ﺑﻌﺪي اﻳﻦ اﺧﺘﻼل را ﻣﺘﺄﺛّﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻛﻮدﻛﺎن اوﺗﻴﺴﺘﻲ ﺧﻮدﺷﺎن در‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﻦ ﻓﺮدي ﻧﺎ ﻣﻄﻠﻮب ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﻣﻮزﺷﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷـﺪه ﻣﺨﺼـﻮص و‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺴﺐ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ ﻣـﻲ ﺗـﻮان از‬
‫ﻋﻠﻞ اوﺗﻴﺴﻢ ﺑﻪ زﻣﻴﻨـﻪ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﺗـﻮﺑﺮوز اﺳـﻜﻠﺮوزﻳﺲ‪ ،‬ﻋﻔﻮﻧـﺖ در دوران ﺑـﺎرداري و ﺗﺮوﻣـﺎي‬
‫ﺟﻤﺠﻤﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ازداوج ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎي دوران ﺣـﺎﻣﻠﮕﻲ و ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از ﺻـﺪﻣﺎت زاﻳﻤـﺎﻧﻲ و‬

‫ﺗﺮوﻣﺎﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺼﺎب ﻣﺮﻛﺰي )‪ (CNS‬دردوره ﺷﻴﺮ ﺧﻮارﮔﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻳـﻦ‬

‫ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  157                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻴﻚ‬
‫ﺗﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﺻﻮات ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﻏﻴﺮ ارادي‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﻋﻮد ﻛﻨﻨﺪه و ﻛﻠﻴﺸﻪ اي‪ ،‬ﺗﻴﻚ ﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﻧﺎﻣﻮزون ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد ﻛﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ ﺛﺎﻧﻴـﻪ‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻴﻚ ﻫﺎ ‪،‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻣﺘﻐﻴﺮ رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻴـﻚ ﻫـﺎ ‪،‬ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺑـﺎر در‬
‫روز‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ روز ﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻨﺎوب رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ در ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺑﻨـﺪي اﻧﺠﻤـﻦ ﭘﺰﺷـﻜﻲ آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ وﻫﻢ ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ‪،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ دوام ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﺴﺎل دارﻧﺪ‪،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺗﻴـﻚ ﻫـﺎي‬
‫ﮔﺬرا ﻛﻤﺘﺮ از ‪12‬ﻣﺎه ﻣﺘـﻮاﻟﻲ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﺧـﺘﻼﻻت ﺗﻴـﻚ ﮔـﺬرا‪ ،‬ﻛـﻪ ﺗﻘﺮﺑﻴـﺎ اﺧـﺘﻼﻻت‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻲ دورﻫﺎي از ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻛﻢ وزﻳـﺎد ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫ﺗﻴﻚ ﻫﺎي راﻳﺞ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺗﻜﺎن ﺳﺮﻳﻊ ﮔﺮدن‪ ،‬ﺷﻜﻠﻚ درآوردن ﺑﺎﺻﻮرت‪.‬‬
‫ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪ :‬ﺧﺮﺧﺮ ﻛﺮدن وﺻﺎف ﻛﺮدن ﮔﻠﻮ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻴﻚ ﻫﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﮔﺎزﮔﺮﻓﺘﻨﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻮﻳﻴﺪن اﺷﻴﺎء ﻳﺎ ﺗﻜﺮار ﺻـﺪاي دﻳﮕـﺮان‪ .‬ﺗﻴـﻚ ﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜـﻦ اﺳــﺖ ﺑﻮاﺳـﻄﻪ اﺳﺘﺮس‪،‬ﺗﺸــﺪﻳﺪ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕــﺎم ﺟـﺬب ﺷــﺪن درﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫــﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨــﺪ‬
‫ودرﺧﻼل ﺧﻮاب ﻛﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺗﻮرت ﻣﻌـﺮوف اﺳـﺖ‪،‬درﺑﺮ دارﻧـﺪه‬
‫ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪد وﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻚ ﻛﻼﻣـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻴـﻚ ﻫـﺎ ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﻳـﺎ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮروز ﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻨﺎوب رخ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤـﻞ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧـﻲ وﺷـﺪت ﺗﻴـﻚ ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﻃﻮل زﻣﺎن ﺗﻐﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺮ را درﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬ﮔﺮﭼـﻪ ﺗﻴـﻚ‬
‫ﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺪن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ‪ ،‬ﻓﺤﺎﺷﻲ ﻧﺎم دارد‪.‬ﻓﺤﺎﺷـﻲ ﻛـﻪ درآن ﻓـﺮد از ﻛﻠﻤـﻪ ﻫـﺎي زﺷـﺖ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫درﻳﻚ ﺳﻮم ﻛﻞ ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺗﻮرت ﻇﺎﻫﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻧﺎﺳـﺰاﮔﻮﺋﻲ ﺳـﺎده درﻫﻨﮕـﺎم ﺧﺸـﻢ و‬
‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻴﻚ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻦ ‪ 7‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺳﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ اوﻟﻴﻦ ﻇﻬﻮر ﺗﻮرت اﺳﺖ‪.‬ﻋﻼﺋﻢ اوﻟﻴﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﭘﻠـﻚ‬
‫زدن ﺳﺮﻳﻊ ‪ ،‬ﺷﻜﻠﻚ در آوردن وﺻﺎف ﻛﺮدن ﮔﻠﻮ اﺳﺖ ‪.‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﺗﻮرت ‪،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاب‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            158             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬اﻳﻦ ﺗﻴﻚ ﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﻛﻮدﻛـﺎن ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻴﻚ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻜﺎرﻧﺪ وآﻧﻬﺎ را ﻛـﺎﻣﻼ ﻏﻴـﺮ ارادي ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ ‪ .‬ﺗﺎﺳـﻦ‬
‫‪10‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ‪،‬ازﻫﺮﻋﻠﺖ ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰه اي ﻛﻪ ﻗﺒﻞ ازﺗﻴﻚ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪،‬آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺗﻮرت در ﺣﻔﻆ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻦ‪ ،‬اﺷﻜﺎل دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻴﻚ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – اﺧﺘﻼل ﺗﻴﻚ ﮔﺬارا ‪ :‬ﺷﺮوع ﻗﺒﻞ از ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﻲ و دوام ﻋﻼﺋﻢ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل‪.‬‬
‫ب – اﺧﺘﻼﻻل ﺗﻴﻚ ﻣﺰﻣﻦ) ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻳﺎ ﺻﻮﺗﻲ(‪ :‬ﺷﺮوع ﻗﺒﻞ از ‪ 18‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ و ﺗـﺪاوم ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ‬
‫ﺳﺎل‪.‬‬
‫ج – اﺧﺘﻼل ﺗﻮرت ‪ :‬ﺷﺮوع ﻗﺒﻞ از ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﻲ – ﻣﺪت ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺎل‪.‬‬

‫ﻋﻠﺖ ﺗﻮرت ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻴﻮع اﺧﺘﻼل ﺗﻮرت‪،‬درواﺑﺴﺘﮕﺎن درﺟﻪ ﻳﻚ اﻓـﺮاد ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼل‪،‬‬
‫وﺟﻮد دارد‪،‬ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ارﺛﻲ‪ ،‬درﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ از ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ‪،‬اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺧﺘﻼل ارﺛﻲ اﺳﺖ‪.‬وﻋﺪه اي اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ درﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﻛﻠﻴﻤﻲ را ذﻛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ‪:‬‬
‫اﻳﺠﺎد آراﻣﺶ و ﺟﻮ ﺗﻮأم ﺑﺎ اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺿﻄﺮاب ‪ ،‬ﺗـﺮس و ﻛـﻨﺶ‬
‫درﻛﻮدﻛﺎن‪،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺠﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻮرد رﻓﺘﺎر و ﺣﺮﻛﺎت ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫و درﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه ﮔﻠﻮ دردﻫﺎ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪه اي اﺳﺖ ﺑﺲ ﻛﻬﻦ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ آن راﻣﻲ ﺗـﻮان ﺑـﺎ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺣﻴـﺎت اﻧﺴـﺎن ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬
‫وﻫﻤــﺮان داﻧﺴــﺖ‪.‬درك ﺑﻴﻨــﺎﻳﻲ از دﻳــﺮ ﺑــﺎز ﻣــﻮرد ﺗﻮﺟــﻪ رﺷــﺘﻪ ﻫــﺎي ﻋﻠﻤــﻲ ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن ﻫﻤﭽــﻮن‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ وﻫﻨﺮﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  159                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻃﺒﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻓﻪ اي وﺷﻐﻠﻲ‪ ،‬آﻣﻮزﺷﻲ و ﻧﻈـﺎﻳﺮآن‪ .‬ﻣﺘـﺪاول ﺗـﺮﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬
‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻢ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﺮح‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪ وﺑﻴﻨﺎﻳﻲ او ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺑﺮﺧﻮرداري از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭼﺸﻢ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻋﻴﻨﻚ ‪ ،‬ﻟﻨﺰ‪ ،‬وﻏﻴﺮه درﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ ‪) 200/20‬ﺑﻴﺴﺖ دوﻳﺴﺘﻢ( ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼل ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ درﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻮدﻛﺎن وﺟﻮد دارد ﺷﺎﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﺷـﺪﻳﺪ ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ از ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫رﺗﻴﻨﻮ ﭘﺎﺗﻲ ﻧﻮزادان ﻧﺎرس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬ﻛﺎﺗﺎراﻛﺖ ﻣﺎدرزادي‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸـﻜﻼت ﭼﺸـﻤﻲ وﺿـﻌﻒ ﻫـﺎي‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ‪،‬آﺗﺮوﻓﻲ دﻳﺴﻚ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪،‬دژﻧﺮاﺳﻴﻮن ﺷﺒﻴﻜﻪ ‪،‬رﺗﻴﻨﻮﺑﻼﺳﺘﻮم وﮔﻠﻮﻛﻮم ﻣـﺎدرزادي ﺳـﺎﻳﺮ ﻋﻠـﻞ‬
‫ﺷﺎﻳﻌﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﺧﺘﻼل ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ دردوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳـﺪ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﻓﻀﺎﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻣﺸﻜﻞ آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﻋﻠﻞ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ را از ﻧﻈﺮزﻣﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دوره ﺟﻨﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬وﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺸﻢ از ﻗﺒﻴﻞ آب ﻣﺮوارﻳﺪ‪،‬آب ﺳﻴﺎه)ﮔﻠﻮﻛﻮﻣﺎ(‪ ،‬ﺗﺮاﺧﻢ‪ ،‬ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﭼﺸﻢ‬
‫و ﻟﻮﭼﻲ‪ ) .‬از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﭼﺸـﻢ در ﻣـﻮرد ﻧـﻮزادان ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺧﻴﻠـﻲ ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ از ﭼﺸﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﭼﺮك ﺟﺎري ﺷﻮد وﭘﻠﻚ ﻫﺎ ﺑﻬﻢ ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﻣﺘﻮرم ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺪون درﻧﮓ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮد(‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﺳﻮء ﺗﻐﺬﻳﻪ‬
‫‪ - 3‬ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺎدرزادي ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ وراﺛﺖ‬
‫‪ - 4‬ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي ﻛﻪ ﺳﺒﺐ آزردﮔﻲ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎي ﻗﻨﺪ‬
‫‪ - 5‬ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن و ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‬
‫‪ - 6‬ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎي ﻣﻐﺰي‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            160             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ - 7‬آﺳﻴﺐ دﻳﺪﮔﻲ ﻛﺮﺗﻜﺲ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اوﻗﺎت ﺑﺮ اﺛﺮﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ وﺑﻲ دﻗﺘﻲ ﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸـﻪ ازﻧﻌﻤـﺖ ﺑﻴﺒﻨـﺎﻳﻲ ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﻲ اﺣﺘﻴـﺎﻃﻲ ﻫـﺎي راﻳـﺞ ﺑـﻴﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن وﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻن ﺑﻄـﻮر‬
‫اﺧﺘﺼﺎر اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬اﻟﻒ (‪ -‬ﺑﺎزي ﺑﺎ آﻫﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﺟﺎﻟﺐ ‪ .‬ب (‪ -‬ﺑـﺎزي ﺑـﺎ ﺗﻔﻨـﮓ‬
‫ﻫﺎي ﺑـﺎدي و ﺳـﺎﭼﻤﻪ اي ‪ .‬چ (‪ -‬ﺳـﺮﻧﮓ ﻫـﺎي ﻳﻜﺒـﺎر ﻣﺼـﺮف ﺗﺰرﻳﻘـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺑـﺎزي ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬د (‪ -‬ﺑﺎزي ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺧﻴﺎﻃﻲ وآﺷﭙﺰي از ﻗﺒﻴﻞ ﻗﻴﭽﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺦ ﻛﺒـﺎب‪ ،‬ﻣﻴـﻞ ژاﻛـﺖ‬
‫ﺑﺎﻓﻲ و‪ ...‬ﭘﺎﺷﻴﺪن ﺑﺮاده ﻫﺎي آﻫﻦ و ﺧﺎل ﻫﺎي ﮔﺪاﺧﺘـﻪ ﺟـﻮش درﭼﺸـﻢ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻫﻨﮕـﺎم ﺗﻌﻤﻴـﺮ‬
‫ﻛﺎري ﻣﻨﺎزل‪ .‬ط (‪ -‬ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﭼﺮاغ ﻗﻮه ﻫﺎي ﻟﻴﺰري و ﻧﻮرﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬
‫ﺷﺎﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛﺮي ﺧﻔﻴﻒ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻫـﺪاﻳﺘﻲ در اﺛـﺮ ﺑﻴﻤـﺎري ﮔـﻮش‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي در ﺗﻜﺎﻣـﻞ ﮔﻔﺘـﺎر وﺳـﺎﻳﺮﺟﻨﺒﻪ ﻫـﺎي‬
‫زﺑﺎﻧﻲ ﺑﮕﺬارد‪.‬ﺧﺼﻮﺻﺎ اﮔﺮ در ﮔﻮش ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﻮاﺟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺰﻣﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺮي ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮي ﺣﺴـﻲ‪ -‬ﻋﺼـﺒﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﺎﻳﺮﻋﻠﻞ ﻛـﺮي ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻣﺎدرزادي )ﺳﺮﺧﭽﻪ (ﻳﺎ وﻳﺮوس ﺳـﻴﺘﻮﻣﮕﺎل ‪،‬ﻣﻨﻨﮋﻳـﺖ ‪ ،‬آﺳـﻔﻴﻜﺲ‪،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟـﺪ ‪ ....‬اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺮي ژﻧﺘﻴﻚ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﻏﺎﻟـﺐ و ﻫـﻢ ﻣﻐﻠـﻮب اﻧﺘﻘـﺎل ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﻋﻠـﺖ اﺻـﻠﻲ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬درﺳﻨﺪرم داون ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻛـﺮي‬
‫ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻛﻮش ﻣﻴﺎﻧﻲ وﻛﺮي ﺣﺴﻲ – ﻋﺼﺒﻲ ﻧﺎﺷﻲ ازﺑﻴﻤﺎري ﺣﻠﺰون ﺷﻨﻮاﻳﻲ وﺟﻮد‬
‫دارد ‪.‬ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬اﻣﻜﺎن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ وزودﻫﻨﮕـﺎم را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬ﻗﺪرت ﺷﻨﻮاﻳﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ادﻳﻮﮔﺮام درﻣﻄﺐ ﺳﻨﺠﻴﺪ‪.‬‬
‫درﻣﺎن اﺧﺘﻼل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺒﻲ ﻳﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮔﻮش ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸـﺨﻴﺺ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺻﺪا ﺿﺮوري اﺳﺖ ودراﻳﻦ ﺻﻮرت ﺳﻤﻌﻚ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎروي ﻣﺤـﺪوده ﻓﺮﻛﺎﻧﺴـﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎردر آن ﺿﻌﻒ دارد‪،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬آﻣﻮزش درﻣـﺎﻧﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎﺷـﺎﻣﻞ درﻣـﺎن ﻛﻼﻣـﻲ‪ -‬زﺑـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  161                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وارﺗﺒﺎط دﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺷﺪﻳﺪ زﺑـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﺗـﻮان از ارﺗﺒـﺎط‬
‫دﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻣﻔﻬﻮم زﺑﺎن )ارﺗﺒﺎط ﻛﻠﻲ( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺣﺘـﻲ‬
‫درﺻﻮرت ﻓﻘﺪان اﺧﺘﻼل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼل ﮔﻔﺘﺎري وزﺑﺎن‬

‫اﺷﻜﺎﻻت زﺑﺎن ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻫﺎ ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ در ﻓﻬﻢ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﮔﻔﺘـﺎر اﻃـﻼق ﻣـﻲ ﮔـﺮدد ‪ .‬اﻧﺠﻤـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﺷﻨﻮاﻳﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ زﻳﺮ از اﺷﻜﺎﻻت زﺑﺎن را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺧﺘﻼل زﺑﺎن ﺑﻪ اﻛﺘﺴﺎب ‪ ،‬درك ﻳﺎ ﺑﻴﺎن ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎرﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﺧـﺘﻼل‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﺟﺰاء واﺟﻲ‪،‬ﺻﺮﻓﻲ‪،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﺤـﻮي ﻳـﺎ ﻣﻨﻈـﻮر ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫زﺑﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺷﺨﺎص داراي اﺷﻜﺎﻻت زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﭘﺮدازش ﺟﻤﻠﻪ ﻳـﺎ در ﺗﺠﺮﻳـﺪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ دار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي آﻧﻬﺎ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻳﺎ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ از اﻳﻦ‬
‫دو ﻣﺸﻜﻞ دارﻧﺪ )‪.(1980 : 317 -18‬‬

‫ﺗﺄﺧﻴﺮ درﮔﻔﺘﺎر ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ وﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﻊ ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻠــﻞ آن ﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از‪ :‬ﻋﻘــﺐ ﻣﺎﻧــﺪﮔﻲ ذﻫﻨــﻲ‪،‬اﺧﺘﻼل ﺷــﻨﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺮوﻣﻴــﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ‪ ،‬واﺷــﻜﺎﻻت‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ‪ -‬دﻫﺎﻧﻲ‪.‬اﮔﺮﺑﺮاﺳﺎس ﺑﻴﻤﺎرﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﻼﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﻳﺎي ﺗﻜـﺎﻣﻠﻲ ﻳﺎﻣﻌﻴـﺎر ﺷـﺎﺧﺺ ﻫـﺎي‬
‫زﺑﺎﻧﻲ اوﻟﻴﻪ وﺟﻮد ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺣﺪس زده ﺷﻮد‪،‬ﻛﻮدك راﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛـﺰ ﺗﺨﺼﺼـﻲ ﮔﻔﺘـﺎري وﺷـﻨﻮاﻳﻲ‬
‫ارﺟﺎع ﻧﻤﻮد‪.‬ﺗﻜﺎﻣﻞ زﺑـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ داﻣﻨـﻪ درك وﺑﻴـﺎن اﻋﻤـﺎل ﺷـﻨﻮاﻳﻲ وﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ ﻣﺸـﺨﺺ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎده ﻛﻴﻔﻴﺖ ﮔﻔﺘﺎر ﮔﺮﺟﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﺸـﺨﻴﻴﺺ اﺧـﺘﻼل زﺑـﺎن ﻛـﺎﻓﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻛﻮدك ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗـﺎﺧﻴﺮ ﮔﻔﺘـﺎري داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫اﻣﺎدرك وﻓﻬﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ دارد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻛـﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﮔﻔﺘـﺎري‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪﻫـﺪ اﻣـﺎ ازﻃﺮﻳـﻖ راه ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﺪﺑـﻪ ﻧﺤـﻮه‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎدﻳﮕﺮان ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮارﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            162             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﭘﻴﺶ از ان ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ‪10‬ﻛﻠﻤـﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﻗﺎدرﻧـﺪ‬
‫‪50‬ﻛﻠﻤﻪ راﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ‪.‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ ‪))،‬واژﮔﺎن درﻛﻲ ((ﺑﺮاﺑﺮ ))واژﮔﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪي((اﺳﺖ ‪.‬‬
‫درﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﻮدك اوﻟﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎت را درﺣﻮل وﺣﻮش او‪‬ﻟـﻴﻦ ﺳـﺎل ﺗﻮﻟـﺪش ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ‪،‬اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﻌﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ را آﻏﺎز ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬ﺑﻌﻀـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻗﺒـﻞ از ﻳـﻚ ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬
‫ﺣﺮف زدن را آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اوﻟﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻫﺠﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻣﺜـﻞ »ﻣﺎﻣـﺎ ﻳـﺎداد«‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪،‬ﻛﻮدك ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﺎﻫﮕﻲ‪ 50‬ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ واژﮔﺎن ﮔﻔﺘﺎري ﻛﻮدﻛﺎن در ﺳﻦ ‪18‬ﻣﺎﻫﮕﻲ ﺗﺎ دو ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ‪ 50‬ﻛﻠﻤـﻪ رﺳـﻴﺪ‪،‬ﻛﻢ‬
‫ﻛﻢ ﻋﺒﺎرات دوﻛﻠﻤﻪ اي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪»:‬ﺑﺎﺑﺎ آﻣﺪ« »آب ﺑﺪه« »ﺗـﻮپ ﻛـﻮ«و‪ ...‬وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﺟﻤﻼت ﺳﺎده ﭼﻬﺎر ﻛﻠﻤﻪ اي ﻛﺮد و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮﻋﻼﻳﻢ ﺻﺮﻓﻲ ﺗﺴﻠّﻂ ﻳﺎﺑﺪ – و اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﻦ ﺳﻨﻴﻦ دو و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد درﮔﻔﺘﺎرش ﺟﻤـﻼت ﭘﻴﭽﻴـﺪه دﻳـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻼت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎده ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺣـﺮف رﺑـﻂ »و« ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ) ﻣﺜﻼ ﻣﻦ ﺻﺪا زدم و او آﻣﺪ( ﻳﺎ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﻣﺜﻼ»ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻢ آن را ﺑﺸﻜﻨﻢ«‪.‬‬

‫آﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮا زﺑﺎﻧﻲ‬

‫ﮔﻔﺘﺎرﻛﻮدﻛﺎن ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎﻟﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺎﻧﮕﺮ ﺗﺴـﻠﻂ زﻳـﺎد آﻧـﺎن ﺑﺮﻗﻮاﻋـﺪ ﭘﻴﭽﻴـﺪه دﺳـﺘﻮر زﺑـﺎن‬
‫وﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ آﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ ؟ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪»،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮازﺑﺎﻧﻲ « اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮدك‬
‫درﻣﻮرد آن ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬درﭘﻲ ﻓﻬﻢ آن اﺳﺖ و در ﺑﺎره آن ﺣﺮف ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  163                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي‬
‫واژه ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاﻋﻲ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ ﻏﻴﺮ »دژﻧﺮاﺗﻴﻮ« دراﺛـﺮ ﺗﻜﺎﻣـﻞ ﻏﻴـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫وﻳﺎ ﺻﺪﻣﺎت دوران ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ و»ﭘﺮي ﻧﺎﺗﺎل« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ در اﻋﻤـﺎل ﺣﺮﻛﺘـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬ﻣﻴﺰان وﻓﻮع آن ﺣﺪود ‪ 7‬ﻣﻮرد در ﻫﺮ ‪1000‬ﻣﻮرد ﺗﻮﻟـﺪ زﻧـﺪه اﺳـﺖ وﻣﻴـﺰان ﺷـﻴﻮع آن‬
‫ﺣﺪود‪500‬ﻣﻮرد درﻫﺮ ‪ 100000‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻌﻒ ﻗﻮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در‬
‫‪ 30-70‬درﺻﺪﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي وﺟﻮد داد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي‪:‬‬

‫‪ – 1‬ﻧﻘﺎﻳﺺ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮي ‪ -2‬ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﻣﺎدرزادي ‪ -3‬اﺧﺘﻼﻻت ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴـﻚ در دوران ﺣـﻮاﻟﻲ‬
‫ﺗﻮﻟﺪ‬
‫اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻓﻠﺞ ﻣﻐـﺰي ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﮔﺮﻓﺘـﺎري ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺘﻌـﺪد ﻣﻐـﺰي اﺳـﺖ و ﻣﺸﺨﺼـﺎً داراي‬
‫ﻋﻮارض ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭼﻮن اﺧﺘﻼﻻت ﺣﺴﻲ واﺷﻜﻼت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ – ادراﻛﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﭘﻴﺶ آﮔﻬـﻲ ﻓﻠـﺞ‬
‫ﻣﻐﺰي ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ درﻫﺮﻓﺮد وﻧﻮع ﻓﻠﺞ و ﻛﻴﻔﻴﺖ درﻣﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫درﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺪاﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬درﻣﺎن ﻫﺎي ﺟﺴـﻤﻲ وﺷـﻐﻠﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞ دراﻟﮕﻮﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ و ﺣﺮﻛﺘـﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﮔﺮددوﺑـﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﻋﻤﻠﻜـﺮد اﻋﻀـﺎي درﮔﻴـﺮ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬درﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ اﺷﻜﺎﻻت ارﺗﻮﭘـﺪي واﺧـﺘﻼﻻت ﺣﺴـﻲ ﺑﺎﻋـﺚ ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪن ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮب ﺟﻬﺖ آﻣﻮزش ﺑﻴﻤﺎران ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﻬﺖ رﺷـﺪ ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﺿـﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﺪﻣﺎت ﺷﺪﻳﺪ وارده ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن‬

‫ﻋﻠﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪50‬درﺻﺪ ازﻣﺮگ وﻣﻴﺮ اﻃﻔﺎل ‪ 1-14‬ﺳﺎل ‪،‬ﺣـﻮداث اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺪود‪50‬درﺻـﺪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮارد ﺗﺼﺎدﻓﺎت وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ وﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻘﻮط وﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﺧـﻢ‬
‫ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ ازﮔﻠﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺿﺮب وﺟﺮح وﺧﻮردن ﺳﻤﻮم ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﻋـﺚ ‪ 5-10‬درﺻـﺪ ﺗﺮوﻣـﺎ دراﻃﻔـﺎل ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺶ ازﻧﻴﻤﻲ ازﻣﻮارد ﻣﺮگ وﻣﻴﺮ ﺗﺮوﻣﺎ درﻣﻜﺎن وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ روي ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻧـﻪ در ﺟﺎﻫـﺎي‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            164             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫دﻳﮕﺮي ﻣﺜﻞ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻳﺎﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪوم ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪82.‬درﺻﺪ ﻣﺮگ ﻫـﺎ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫اﻃﻔﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﭼﺎر آﺳﻴﺐ ﻗﻔﺴﻪ ﺻﺪري وﺷﻜﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن دروﺿﻌﻴﺖ وﺧﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺎدي از ﺗﺮوﻣﺎﻫﺎ در اﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﺎﻻﻧﻪ ﺣـﺪود ‪ 10‬درﺻـﺪ ﻣـﺮدم‬
‫دﭼﺎر ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺤـﺪودﻳﺖ ﻣﻮﻗـﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ وﻳـﻚ ﭼﻬـﺎرم از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ درﺑﺴﺘﺮ درﻃﻲ دوره ﻧﻘﺎﻫﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬درﻫﺮﺳـﺎل ‪ 2/3‬ازﻫـﺮ ﺻـﺪﻫﺰارﻧﻔﺮ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻓﻮت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻃﻔﺎل دﭼﺎرﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻬﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ازاﻧﺠﺎم ﻛﻠﻴـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎت درﻣﺮاﻛـﺰ ﻣﺨﺼـﻮص‬
‫ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺑﺴﺘﺮي ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻳﺪ درﺣﺪ اﻣﻜﺎن از اﻧﺰواي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي ﺷـﺪه و‬
‫واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن درﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﻲ درﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺎد و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً درآﻳﻨﺪه ﺷﺮﻛﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﻊ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﻧـﻮاﺣﻲ درﮔﻴـﺮ درﺳـﻮﺧﺘﮕﻲ ‪،‬اﻧـﺪام ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ وﭘـﺲ از آن ﺳـﺮ وﮔـﺮدن ﺑـﻮده واز ﻧﻈـﺮ ﻧـﻮع‬
‫ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ در اﻃﻔﺎل ﺷﺎﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺗﺎول زا وﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ اﺳﺘﻨﺸﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ‬
‫ﺑﻠﻊ اﺗﻔّﺎﻗﻲ ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ درﺳﻨﻴﻦ ‪ 1-5‬ﺳﺎل ﺷﺎﻳﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺷﻴﻮع آن ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑـﻲ ﺗـﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ودر دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دادن داروﻫﺎ وﻣﻮاد ﺷﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧـﺎﻧﮕﻲ وﻋﻼﻗـﻪ اﻃﻔـﺎل ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫درﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﻏﻠﺐ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺎد داروﻳـﻲ در اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺧﻮدﻛﺸـﻲ دﻳـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﻛﺜﺮﻣﻮارد ﺑﻠـﻊ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اﺗﻔـﺎﻗﻲ ودرﺧﺎﻧـﻪ رخ داده وﺑﺎﻋـﺚ ﻣﺴـﻤﻮﻣﻴﺖ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬وﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺧﻔﻴﻔﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺗﻨﻬﺎ ‪ 1‬درﺻﺪ ﻣﻮارد ﻣﻬﻠﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﻮاد ﺷـﺎﻳﻌﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳﺎل ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎرت از داروﻫﺎي اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده‪ .‬ﻣﺤﻠـﻮل ﻫـﺎي ﺗﻤﻴﺰﻳـﺎ‬
‫ﺑﺮاق ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮادﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻟﻮازم آراﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬داروﻫﺎ ‪،‬ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻦ ﻫﺎوﺣﺸـﺮه‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  165                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﺶ ﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﺸﻨﺪه دراﻃﻔﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﺸﻨﺪه ﻧﺎﺷﻲ از داروﻫﺎدرﻧﺘﻴﺠـﻪ‬

‫ﻣﺼﺮف ﺳﺎﻟﻴﺴﻴﻼت ﻫﺎ‪،‬ﺿﺪاﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﻠﻘﻪ اي وﻗﺮص ﻫﺎي ﺣـﺎوي آﻫﻦ‪،‬داروﻫـﺎي ﻗﻠﺒـﻲ‬
‫ﻋﺮوﻗﻲ وداروﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ‬
‫اﻛﺜﺮﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻫﺎ در ﺧﺎﻧﻪ روي ﻣﻲ دﻫﺪ وﺳـﻤﻮم ﺷـﺎﻳﻊ ﺷـﺎﻣﻞ داروﻫـﺎ ‪ ،‬ﻣﺤﻠـﻮل ﻫـﺎي ﭘـﺎك‬
‫ﻛﻨﻨﺪه و وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻫـﺎي اﺗﻔـﺎﻗﻲ دراﻃﻔـﺎل ﻛﻤﺘـﺮ از ‪ 5‬ﺳـﺎل‪ ،‬درﭘﺴـﺮﺑﭽﻪ ﻫـﺎ‬
‫درﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦ ودرزﻣﺎن ﺑﺮوز ﻣﺸﻜﻼت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺷﺎﻳﻊ اﻧﺪ‬
‫واﻏﻠﺐ درآﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ‪،‬ﺣﻤﺎم ﻳﺎ ﮔﺎراژ روي ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬آﻣﻮزش واﻟﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻗﻔﺴـﻪ ﻫـﺎي‬
‫داروﺋﻲ دور از دﺳﺘﺮس اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ در ﻗﻔﺴﻪ ﻫـﺎي ﻗﻔـﻞ ﺷـﺪه ‪،‬ﺑﺮﭼﺴـﺐ زدن ﺑـﺮ‬
‫روي ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻻزم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﺎﻳﺮﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺳـﻤﻲ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺷﻴﺸﻪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬وﻟﺒﺎس ﻫﺎي آﻟﻮده ﺑﻪ ﺣﺸﺮه ﻛﺶ ﻫـﺎ ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﭘﻮﺷـﻴﺪه ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫داروﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪه و ﻗﺪﻳﻤﻲ را ﺑﻪ دور رﻳﺨﺖ و ازﻃﺮﻓﻲ داروﻫﺎي درﺣﺎل ﻣﺼﺮف ﻧﺒﺎﻳـﺪ روي‬
‫ﻣﻴﺰ وﻳﺎ درﻛﻴﻒ ﻣﺎدرﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﺳﻤﻲ را ﻣﺼـﺮف ﻛﻨـﺪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺮﻛـﺰ ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺳﻤﻮم اﻃﻼع داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮوع ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﺳﺮي اﻋﻤﺎل ﻛﻠﻴﺸـﻪ اي وﺗﻜـﺮاري دﻳـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮدو از ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ وﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺣﻤﻠﻪ اي دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ اﺳﺖ ‪.‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻼﻣـﺖ ﻫﺸـﺪار دﻫﻨـﺪه اي ﻗﺒـﻞ از ﺷـﺮوع‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﻮﺷﻴﺎري ﭘﺲ از آن وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ درﻫـﺮ ﺣﺎﻟـﺖ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري دارد‪،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻛﻮدك ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻬﺒﻮدي ﺳﺮﻳﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻤﻼت ﺻﺮﻋﻲ و ﺗﺸﻨﺠﻲ‬

‫ﺣﻤﻼت ﺻﺮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            166             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫)اﺧﺘﻼﻻت ﺻﺮﻋﻲ ‪ ،‬ﺳﻨﻜﻮپ ‪ ،‬ﺣﻤﻼت ﺣﺒﺲ ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﻣﻴﮕﺮن ‪ ،‬ﻧﺎرﻛﻮﭘﺴـﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺗﺎﭘﻠﻜﺴـﻲ‪ ،‬آﭘﻨـﻪ ‪،‬‬
‫ﻛﻠﻮﻧـــﻮس ﻧـــﻮزادي ‪ ،‬ﺗﻮرﺗﻴﻜـــﻮﻟﻲ ﭘﺎروﻛﺴﻴﺴـــﻤﺎل‪ ،‬ﺳـــﺮﮔﻴﺠﻪ ﭘﺎروﻛﺴﻴﺴـــﻤﺎل ‪ ،‬دﻳﺴـــﺘﻮﻧﻲ‬
‫ﭘﺎروﻛﺴﻴﺴﻤﺎل‪ ،‬ﻛﺮه آﺗﺘﻮز ﭘﺎروﻛﺴﻴﺴﻤﺎل‪ ،‬ﺧﻮاب ﻫﺎي ﺗﺮﺳﻨﺎك ﺷﺒﺎﻧﻪ (‬
‫ﺣﻤﻼت ﺻﺮﻋﻲ ژﻧﺮاﻟﻴﺰه ﺗﻮﻧﻴﻚ ‪،‬ﻛﻮﻧﻴﻚ ﺷﺎﻳﻌﺘﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺻﺮع درﻛـﻮدﻛﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬درﺷـﻜﻞ‬
‫ﺗﻴﭙﻴﻚ آن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻄﻮرﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺮﻛـﺎت ﺗﻨـﺪ و ﺳـﺮﻳﻊ ﻣﻴﻮﻛﻠﻮﻧﻴـﻚ ﻋﻼﺋـﻢ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬دراﻳﻦ ﻧﻮع ﺻـﺮع ﺣﺎﻟـﺖ ﻫﻮﺷـﻴﺎري و ﻛﻨﺘـﺮل ﺑـﺪن از ﺑـﻴﻦ ﻣـﻲ رود‪ ،‬وﺑـﺪﻧﺒﺎل آن‬
‫ﺳﺨﺖ ﺷﺪن ﺗﻮﻧﻴﻚ ﺑﺪن واﻧﺤﺮاف ﭼﺸﻢ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻدﻳﺪه ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺗﺠﻤـﻊ ﺗﺮﺷـﺤﺎت وﻛـﻒ‬
‫دﻫﺎن‪،‬اﺗﺴﺎع ﻣﺮدﻣﻚ ‪،‬ﺗﻌﺮﻳﻖ‪،‬ﻓﺸـﺎرﺧﻮن ﺑﺎﻻوﺳـﻴﺦ ﺷـﺪن ﻣﻮﻫـﺎ ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﺎﻳﻊ اﺳـﺖ‪.‬ﺑـﺪﻧﺒﺎل ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﺗﻮﻧﻴﻚ ‪،‬ﺣﺮﻛﺎت ﺗﻨﺪ وﺳـﺮﻳﻊ ﻛﻠﻮﻧﻴـﻚ ﻇـﺎﻫﺮﻣﻲ ﺷـﻮدوﻛﻮدك ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﺷـﻞ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ وﺑـﻲ‬
‫اﺧﺘﻴﺎري ادرارﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﺎرض ﺷﻮد‪.‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻴﺪار ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﺬﻳﺮوﺳـﺮدرد‬
‫ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮرﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻫﻴﭻ ﻧﻮﻋﻲ ازﺣﻤﻼت ﺻﺮﻋﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮوﻛﻮﺗﺎه ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ آﺳﻴﺐ ﻣﻐﺰي اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺗﻮﻧﻴﻚ – ﻛﻠﻮﻧﻴﻚ ژﻧﺮاﻟﻴﺰه ﺑﻤﺪت ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ ﻳﺎ ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮﻛـﻪ ﺑﺤـﺮان ﺻـﺮﻋﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ آﺳﻴﺐ ﻣﻐﺰي ﺷﻮد‪.‬ﻋﻠﺖ ﺑﻴﻤﺎري اﻛﺜـﺮ ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﺮع ﻣﺒـﺘﻼ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﺑﻌﺪ ازﺗﺮوﻣﺎ‬

‫ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﺮوﻣﺎي ﺳﺮ)ﺿﺮﺑﻪ( ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‪ %5‬ﻛﻮدﻛﺎن درﻫﻔﺘﻪ اول دﭼﺎرﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‪%5‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪ ازﻫﻔﺘﻪ اول ﺗﺸﻨﺞ دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﻮع ﺣﻤﻼت ﺗﺸـﻨﺠﻲ زودرس ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﺿـﺮﺑﻪ ﻣﻐـﺰي‬
‫ﺷــﺪﻳﺪ ﺑــﻮده اﺳــﺖ‪.‬وﻗــﻮع ﺣﻤــﻼت ﺗﺸــﻨﺠﻲ زودرس ﻧﺸــﺎن ﻣــﻲ دﻫﺪﺿــﺮﺑﻪ ﻣﻐــﺰي ﺷــﺪﻳﺪ ﺑــﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬ﺣﺪود ‪%25‬اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارﻧﺪ‪.‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺗﺮوﻣﺎي ﺳﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪،‬ﺧﻄﺮ ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ زودرس ﺑﻌﺪازﺗﺮوﻣﺎ ‪%15‬اﺳـﺖ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  167                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪.‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‪،‬وﻗﻮع ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ زودرس ﺑﻌـﺪ از ﺗﺮوﻣـﺎ درﻛﻮدﻛـﺎن ‪،‬اﺣﺘﻤـﺎل وﻗـﻮع‬
‫ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ دﻳﺮرس ﺑﻌﺪ از ﺗﺮوﻣﺎرا ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬درﻣﺎن ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺗﺮوﻣـﺎ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺣﻤﻼت ﺻﺮﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺐ‬

‫ﺣﻤﻼت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺐ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻔﻮﻧﺖ دﺳـﺘﮕﺎه ﻋﺼـﺒﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫وﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﺻﺮع ﻧﻬﺎﻧﻲ از ﻗﺒﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﺗﺐ ﻓﻌﺎل ﺷﻮد وﻳـﺎ ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺗﺸـﻨﺠﺎت‬
‫ﺳﺎده ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻣﻮرد اﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ دارا زﻣﻨﻴﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ارﺛﻲ ﺟﻬﺖ ﺑﺮوز ﺣﻤﻼت ﺗﺸـﻨﺠﻲ در‬
‫دوران ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ اﺳﺖ وﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﺮﻳﻊ دﻣـﺎي ﺑـﺪن را ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬آن‬
‫راﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺗﺸﻨﺠﺎت ﺳﺎده ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺐ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﻦ ﺳﻨﻴﻦ ‪ 6‬ﻣﺎه ﺗﺎ‪ 7‬ﺳﺎل دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻧﻴﻤﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﻨﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 2‬ﺳﺎل اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺸﻨﺞ ﺳﺎده ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺐ ‪،‬ﻇﺮف ﭼﻨﺪﺳﺎﻋﺖ اول ﭘﺲ ازﺷﺮوع ﺗﺐ ﻋﺎرض ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ زﻣـﺎن آن‬
‫ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ )ﻛﻤﺘﺮ از‪15‬دﻗﻴﻘﻪ(‪،‬ﺗﻨﻬﺎﻳـﻚ ﺑﺎراﺗﻔـﺎق ﻣـﻲ اﻓﺘـﺪ وﻣﺘﻌﺪدﻧﻴﺴـﺖ ‪،‬ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﻛـﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪،‬وﺑﻴﺶ ازﻳﻜﺒﺎردر‪24‬ﺳﺎﻋﺖ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤـﺎل وﻗـﻮع ﻣﺠـﺪدوﺗﻜﺮار ﺗﺸـﻨﺠﺎت ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﺎﺗﺐ در زﻣﺎن ﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‪ %30‬اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻴﻤﻲ ازﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺷﺮوع آﻧﻬـﺎ درﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺳـﺎل‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ و ‪ %28‬ازﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺮاي اوﻟـﻴﻦ ﺑـﺎر دﭼـﺎر اﻳـﻦ ﻋﺎرﺿـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ در ﺧﻄﺮ ﺗﻜﺮارآن ﺑﺴﺮﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬اﮔﺮ ﺷـﺮوع ﻋﺎرﺿـﻪ ﭘـﺲ از ﺳـﻦ ‪3‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬ﺧﻄﺮوﻗﻮع‬
‫ﻣﺠﺪدآن ﺑﻪ‪%10‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻛﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ وﻣﻴﻜﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ‬
‫ازﻣﻴﺎن ﺷﺎﻳﻌﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﺎ آن ﻣﻮاﺟـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ‪،‬اﻧـﺪازه ﻫـﺎي ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺮ اﺳﺖ‪.‬اﻧﺪازه دور ﺳﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﮋادوﺟﻨﺲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪،‬اﻣﺎ اﻧـﺪازه ﻫـﺎي ﺑﺰرﮔﺘـﺮ ازﺳـﻪ‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎرﺑﺎﻻي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ را »ﻣﺎﻛﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻠﻞ ﻣﺎﻛﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ ﻣﺸﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺮﺑﺰرﮔﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            168             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺟﻤﺠﻤﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ اﺳﺖ‪،‬و »ﻫﻴﺪروﺳﻔﺎﻟﻲ« ﻛﻪ ﺑـﺰرگ ﺷـﺪن‬
‫ﺑﻄﻦ ﻫﺎي ﻣﻐﺰي اﺳﺖ ‪،‬ﻳﺎ »ﻣﮕﺎل آﻧﺴﻔﺎﻟﻲ« ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮد ﻣﻐﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدن اﻧﺪازه دور ﺳﺮﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴـﺎر از ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ »ﻣﻴﻜـﺮو ﺳـﻔﺎﻟﻲ«‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﻣﻴﻜﺮو ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻣﻐﺰ اﺳﺖ ‪.‬ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻣﻴﻜﺮوﺳـﻔﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻮﺗﻮﻟﮕﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا درآن دورﺳﺮ ﺑﺎ اﻧـﺪازه ﺑـﺪن ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ ورﺷـﺪ ﻫﻮﺷـﻲ ﺑﻴﻤـﺎر‬
‫ﻃﺒﻴﻌــﻲ اﺳــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ ﻣﻄﻠــﺐ راﺑﺎﻳــﺪ ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻳــﻚ اﺻــﻞ ﻛﻠــﻲ در ﻧﻈﺮداﺷــﺖ ﻛــﻪ ﻣﺎﻛﺮوﺳــﻔﺎﻟﻲ‬
‫وﻣﻴﻜﺮوﺳﻔﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪه اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺪازه دورﺳـﺮ‬
‫را ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ آﮔﻬﻲ رﺷﺪ رواﻧﻲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت ﺷﺎﻳﻊ ارﺗﻮﭘﺪي اﻃﻔﺎل‬

‫راه رﻓﺘﻦ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت راه رﻓﺘﻦ‪ :‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻟﻨﮕﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺷـﺎﻳﻊ ﺑﻴﻤـﺎري ﻫـﺎي ارﺗﻮﭘـﺪي‬
‫اﻃﻔﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ راه رﻓﺘﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ )راه رﻓﺘﻦ در ﺳـﻄﺢ ﺑـﺪون ﺷـﻴﺐ ( ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﻳﺴـﺘﺎدن وﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺮوي اﻧﺪام اﺳﺖ‪.‬ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ راه رﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻴﻦ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﺴﺘﺎدن در روي ﻳﻚ ﭘﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻗﺪم زدن ﻣﺘﻨﺎوﺑﺎً ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﺴﺘﺎدن )‪(%60‬زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎي ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻨـﺪه وزن روي‬
‫زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﭘﺎﺷﻨﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدن اﻧﮕﺸﺘﺎن از زﻣﻴﻦ‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻧﺪام )‪(%40‬ﭘﺎ ﺑﺮروي زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻧﺪارد ‪.‬راه رﻓﺘﻦ ﺑﭽﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫اوﻟﻴﻪ )‪18-12‬ﻣﺎﻫﮕﻲ(ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪوﺑﻲ ﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪.‬ﻗﺪم ﻫﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳـﺎدي دارﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺟﻠﻮي ﭘﺎ‪،‬ﻛﻒ ﭘﺎ وﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرد اوﻟﻴﻪ ﭘﺎﺷﻨﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ‪،‬وﻋﺪم ﻫﻤﺮاﻫـﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ دﺳـﺖ ‪،‬ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﻨﮕﻴﺪن ﻳﺎ ﺑﺎدرد ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺪون درد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻟﻨﮕﺶ دردﻧﺎك ﺑﺎ ﺷﺮو ع ﺣﺎد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻋﻠـﺖ ﺗﺮوﻣـﺎ ‪ ،‬ﻋﻔﻮﻧـﺖ وﻳـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻴﻤﺎري اﻟﺘﻬﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳـﺪ‪.‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﻳﺴـﺘﺎدن وﻃـﻮل‬
‫ﮔﺎم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮ روي ﻋﻀﻮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬اﻧﺤﺮاف ﺑـﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  169                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺪل ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺘﺮس ﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬اﻳﻦ راه رﻓـﺘﻦ »آﻧﺘﺎﻟﮋﻳـﻚ«‬
‫ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻟﻨﮕﺶ ﺑﺪون درد ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﺴﺘﺎدن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ اﻧﺤـﺮاف ﺗﻨـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻮع راه رﻓﺘﻦ‪ ،‬راه رﻓﺘﻦ ﺗﺮﻧﺪ ﻟﻨﺒﺮگ ﻧﺎم دارد‪.‬ﻟـﻨﮕﺶ ﺑـﺪون دردﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﻋﺼﺒﻲ ﻋﻀﻼﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﻌﻒ ﻋﻀﻼﻧﻲ در ﻣﻔﺼﻞ ران ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﭼﺮﺧﺸﻲ و زاوﻳﻪ اي )ﭘﺎﻫﺎي ﻛﻤﺎﻧﻲ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ وزاﻧﻮي ﻛﺞ( اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ دﻻﻳـﻞ‬
‫ﻋﻤﺪه ارﺟﺎع ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺰد ﭘﺰﺷﻜﺎن ارﺗﻮﭘﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬اﻛﺜﺮاﻳﻦ ﻣـﻮارد اﺣﺘﻴـﺎج ﺑـﻪ درﻣـﺎن ﻋﻤـﺪه اي‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ زﻳـﺮا ﺑـﺎ رﺷـﺪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻛـﻮدك‪،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻳـﺎد ﺷـﺪه ﺧﻮدﺑـﻪ ﺧﻮداﺻـﻼح ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫وﺟﻮدآﮔﺎﻫﻲ از ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﺣﺎﺋﺰاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘـﻮان ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ از ﺧـﺎﻧﻮاده رﻓـﻊ ﻧﮕﺮاﻧـﻲ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬

‫\ﭘﺎﻫﺎي ﻛﻤﺎﻧﻲ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ‬

‫اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻧﻮزادوﺷﻴﺮﺧﻮاران)زﻳﺮ‪1‬ﺳﺎل( ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﻳﻊ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻤﺎﻧﻲ وﭼﺮﺧﺸﻲ رو ﺑﻪ داﺧﻞ‬
‫ﺧﻔﻴﻒ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ دارﻧﺪ‪.‬ﺑﺎﺷﺮوع اﻳﺴﺘﺎدن وراه رﻓﺘﻦ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻛﻮدك ‪،‬ﺣﺎﻟـﺖ ﻛﻤـﺎﻧﻲ اﺻـﻼح ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﺻﻼح ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻃﻲ ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﻲ رخ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داد‪.‬ﻳـﻚ ﺷـﻴﺮﺧﻮار ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻌﻤـﻮل‬
‫‪15‬درﺟﻪ ژﻧﻮواروﻣﻴﺎ ﭘﺎي ﻛﻤﺎﻧﻲ ﺷﻜﻞ دارد‪.‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺎﺳﻦ ﻳﻚ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎﺑﻪ‪10‬درﺟـﻪ ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ‪.‬ﺗﺎﺳﻦ ‪2‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪،‬اﻛﺜﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺻﺎﻓﻲ دارﻧﺪ وﻳﺎاﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﺪون اﻳﺠﺎدزاوﻳـﻪ‬
‫اي اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ در ﻳﻚ ﺧﻂ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬درﻣﺎن ﺑﺮاي ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘـﺮاز ‪2‬ﺳـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻬﺒﻮدي ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اي ﺑﺎ رﺷﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ »اﻧﺪﻳﻜﺎﺳﻴﻮن« ﺧﻮاﻫﺪداﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  171‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪6‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻮدﻛﺎن‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  173                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدك آزاري‬
‫ﻛﻮدك آزاري ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ‪ :‬آﺳـﻴﺐ ﻳـﺎ ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻢ و روان و ﻳﺎ ﺳﻌﺎدت و رﻓﺎه و ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ ﻛﻮدك ﺑﻪ دﺳﺖ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﺎ اﻓـﺮاد دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ او ﻣﺴﺆل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ )‪ ( WHO‬ﻫﺮ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 18‬ﺳﺎل‪ .‬ﻛﻮدك ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑـﻪ ﻗـﺪري اﻫﻤﻴـﺖ داﺷـﺘﻪ ﻛـﻪ در ﺳـﺎل‬
‫‪ 1974‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﻣـﻮرد ﻏﻔﻠـﺖ و ﻳـﺎ‬
‫ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ دﭼﺎر ﺿﺎﻳﻌﺎت رواﻧﻲ‪ ،‬ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﻲ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ در درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري او ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﺷﺪه و وي دﭼﺎر ﺧﻄﺮات ﺟﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑـﻪ ﻣـﺮگ‬
‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺳﻨﺪرم ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻀﺮوب و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻮق ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻫﺰاران ﻛﻮدك از ﻃﺮف واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻣﺮﺑﻴﺎن ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫و اﻓﺮاد ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﻛﺘﻚ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮد و ﺳﻮزاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺒﺲ ﺷـﺪه و ﮔﺮﺳـﻨﻪ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﻲ ﻗﺮارﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از واﻟـﺪﻳﻦ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ اوﻗـﺎت را ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻮدك ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﮔﺰارش و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺗﻔﺎﻗﺎت‬
‫ﻓﻮق دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ رواﻧﻲ ﻳﺎ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و اﺧﺘﻼﻻت رﻓﺘﺎري دارﻧـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎً ﺑﻴﺸـﺘﺮ در‬
‫ﻣﻌﺮض ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن واﺑﺴﺘﻪ و آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن‬
‫ﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﻜـﺮي ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ)ﻛﺘـﻚ زدن( و ﻳـﺎ ﻏﻴـﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ )ﺑـﻲ ﺗـﻮﺟﻬﻲ و ﺳـﻬﻞ‬
‫اﻧﮕﺎري( اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻜﻲ از واﻟﺪﻳﻦ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان آزار دﻫﻨـﺪه ﻓﻌـﺎل ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً اﻗﺪام ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮي ﻧﻈﺎره ﮔﺮ اﻋﻤـﺎل ﺧﺸـﻮﻧﺖ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻛﻮدك اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﻓﺎﻋﻲ از او ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲ آورد و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ ﻛـﻮدك‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            174             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد ﭼﻨـﻴﻦ ﺷﺨﺼـﻲ در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﻣﺴـﺘﻮﺟﺐ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻛﻮدك آزاري‬

‫‪ -1‬ﻛﻮدك آزاري ﺟﺴﻤﻲ‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﺒﺎر ﻳﺎ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﻣﻮرد ﺿـﺮب و ﺷـﺘﻢ‪ ،‬آزار‪ ،‬ﺷـﻜﻨﺠﻪ ﻋﻤـﺪي ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺳـﻴﻠﻲ زدن‪ ،‬ﻧﻴﺸـﮕﻮن ﮔـﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﭘﺮﺗـﺎب‬
‫ﻛﺮدن‪ ،‬ﺷﻼق زدن ﺑﺎ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ و ﺗﺮﻛﻪ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از آﺗـﺶ ﺳـﻴﮕﺎر و ﻗﺎﺷـﻖ داغ ﻳـﺎ ﺳـﻮزاﻧﺪن ﺑـﺎ آب‬
‫ﺟﻮش و ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻛﻮدك آزاري ﺟﻨﺴﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده و وا داﺷﺘﻦ ﻛﻮدك ﺑﻪ درﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﻳﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﺟﻨﺴﻲ ﻳﺎ ﻧﻤـﺎﻳﺶ رﻓﺘـﺎر ﺟﻨﺴـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺤﺸﺎ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﺟﻨﺴﻲ از ﻛﻮدك‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻛﻮدك آزاري ﻋﺎﻃﻔﻲ‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد رﻓﺘـﺎري‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻋـﺎﻃﻔﻲ و ﺟﺴـﻤﻲ ﻛـﻮدك ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻴﺮ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎم ﻫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺑﺪ و ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴـﺰ روي ﻛـﻮدك‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻨﻚ‪ ،‬ﺑﻲ ﻋﺮﺿﻪ‪ ،‬ﺷـﻠﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳـــﻦ ﻛـــﺮدن و اﻳﺠـــﺎد اﺣﺴـﺎس ﮔﻨـﺎه و ﻳـﺎ ﺷـﺮﻣﻨﺪﮔﻲ در‬
‫ﻛﻮدك‪ ،‬دﺳﺖ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺳـﺮﻛﻮب ﮔﺮاﻳﺎﻧـﻪ‪ ،‬دﺷـﻨﺎم اﻧﺘﻈـﺎر ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ از ﻛـﻮدك‪،‬‬
‫ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن ﻣﻜﺮر ﻛﻮدك از ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻋﻠﻴـﻪ ﻛـﻮدك ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﺑـﻲ‬
‫ﺛﺒﺎﺗﻲ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻮدك ﺷﻮد و اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻤﺴﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﻛﻮدك‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻛﻮدك آزاري ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﻔﻠﺖ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ‬
‫ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳـﺒﺐ ﻛـﻮدك آزاري ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل ﻓـﺮاﻫﻢ ﻧﻜـﺮدن‬
‫ﺳﺮﭘﻨﺎه ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻟﺒﺎس ﮔﺮم در ﻫﻮاي ﺳﺮد‪ ،‬ﺣﺒﺲ ﻛﺮدن ﻛﻮدﻛﺎن در ﻛﻤﺪ ﻳﺎ اﺗـﺎق‪ ،‬ﺗـﺮك ﻛـﺮدن‬
‫ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﺮاي زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺪم رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑـﻪ ﺗـﺮك‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻜﺮدن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك ﺑﻴﻤـﺎر و ﻳـﺎ آﺳـﻴﺐ دﻳـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  175                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﻛﻮدك و ﻋﺪم ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻻزم و ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮدك‪ ،‬اﻳـﻦ آزارﻫـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺪﻣﻪ ﺟﺪي ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن وارد ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮﮔﺸﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد آزار و‬
‫اذﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ از ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدن واﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺣﺮف ﻫﺎﻳﺸـﺎن را ﺑـﺎور ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ .‬واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫اﻏﻠﺐ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﻮدك آزاري را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ روﺑـﺮو ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ آزرده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ درﻣﺎن ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧـﺎص ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻗﺪر آزار ﻛﻮدﻛﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻬﺒﻮد ﻛﺎﻣﻞ آن ﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي آزار ﺟﻨﺴﻲ‬

‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺮس )ﻛﺎﺑﻮس‪ ،‬ﺗﺮس ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤـﻮل( دردﻫـﺎي ﺷـﻜﻤﻲ‪ ،‬ﺷـﺐ ادراري و‬
‫ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي آزار ﻋﺎﻃﻔﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ در اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻣﻌﺪه درد‪ ،‬ﺳﺮ دردﻫﺎي ﺑﺪون ﻋﻠﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺮس‬
‫ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺎﺑﻮس ﻫﺎ‪  .‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻮدك در ﺧﺎﻧﻪ‬

‫درﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺮزﻧﺪان را درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن را درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺮي از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت او و ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻻزم ﻣﻬﻴـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن را ‪،‬آن ﻫﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬درﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪﺗﺎن‬
‫را درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪاﻳﻦ ﻣﻮارد را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮزﻧـــﺪﺗﺎن ﭼﻘـــﺪر ﻣﺴـ ـﺆوﻟﻴﺖ ﭘـ ـﺬﻳﺮ اﺳـــﺖ وﺑـــﺮاي اﻧﺠـــﺎم دادن ﻣﺴـ ـﺆوﻟﻴﺖ ﻫـــﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﻲ‪،‬ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺪرﺳﻪ ﻳﺎ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺰل ﭼﻘﺪر ﺟﺪﻳﺖ و دﻗﺖ دارد؟‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            176             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -2‬ﻛﻮدك ﺗﺎن در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻮارد ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه و ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ - 3‬آﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﻃﺒﻖ روال ﻣﻌﻤﻮل ﻳﺎ ﻃﺒﻖ ﺧﻮاﺳـﺖ او ﭘـﻴﺶ ﻧﻤـﻲ رود‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ -4‬آﻳﺎ ﻧﻜﺎت اﻳﻤﻨﻲ را ﺑﻠﺪ اﺳﺖ و آن ﻫﺎ را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ - 5‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ اﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ - 6‬در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ - 7‬آﻳﺎ ﻣﺤﻠﻪ ﺷﻤﺎ اﻣﻦ اﺳﺖ؟‬
‫‪ - 8‬آﻳﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺷﻤﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫‪ - 9‬آﻳﺎ ﻛﻮدك ﺗﺎن از اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺜﺒﺘﻲ دارد؟‬
‫‪ - 10‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎﺑﻮدن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮدﻛﻮدك ﺷﻤﺎ ﻋﺼﺒﻲ‪،‬ﻧﮕﺮان ﻳﺎ ﻣﻀﻄﺮب ﺑﺸﻨﻮد؟‬
‫‪ - 11‬آﻳﺎ ﻛﻮدك ﺗﺎن ﻛﻤﻚ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ را ﺑﻠﺪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ - 12‬آﻳﺎ او ﻣﻲ داﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﺮق ﻣﻨﺰل ﻗﻄﻊ ﺷﺪ ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫‪ - 13‬آﻳﺎ ﻛﻮدك ﺗﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ اﮔﺮ ﻏﺮﻳﺒﻪ اي ﺗﻠﻔﻦ زد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ - 14‬اﻳﺎ ﻛﻮدك ﺗﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ اﮔﺮ ﺟﺎﻳﻲ از ﺧﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫‪ - 15‬آﻳﺎ او ﻣﻲ داﻧﺪ اﮔﺮ ﻏﺮﻳﺒﻪ اي ﺧﻮاﺳﺖ وارد ﻣﻨﺰل ﺷﻮد ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮارد و ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﺗﺎن ﭼﻪ اﻧﺪازه آﻣﺎدﮔﻲ وﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﻨﺰل را دارد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺷﺪ ﻛﻮدﻛﺎن درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﮕﺎﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻮدﻛﺎن در ﺧﺎﻧﻪ اﻣـﺮي ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺸﻮد آﻧﺮا ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ودر واﻗﻊ اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ راه ﺣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺷﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ واﻟـﺪﻳﻦ ﻫـﻴﭻ ﻓـﺮد ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ را ﺑـﺮاي ﻧﮕﻬـﺪاري از‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  177                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدﻛﺸﺎن ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﻨﺪ و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻫـﻢ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ او را ﺑـﻪ ﻣﻬـﺪ ﻛـﻮدك‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ راه ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪،‬آن ﻫﻢ ﺑـﺮاي ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ اﻳﻤﻨﻲ ﺟﺴﻤﻲ و اﻳﻤﻨﻲ رواﻧﻲ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن دﻗﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ – اﻳﻤﻨﻲ ﺟﺴﻤﻲ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﺼﺪ دارﻳﺪ ﻛﻮدﻛﻲ را ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ او‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺮدن ازﺳﻼﻣﺘﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﺧﻮد راداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﺧﻄﺮ دﻳﮕﺮي درﻣﻌﺮض ﺻﺪﻣﻪ ﻫـﺎي ﺟﺴـﻤﻲ اﺗﻔـﺎﻗﻲ و ﻏﻴـﺮه ﻋﻤـﺪي اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎ ‪،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ وﺑﻴﺶ از ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣـﻞ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫آﺳﻴﺐ دﻳﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﺮگ ﻛﻮﻛﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻓﺮد ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاردﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻮدك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻣﺜﻞ آﺗﺶ ﺑﺎزي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮﻗـﻲ و ﺑﺮﻧـﺪه ﺑـﺎزي ﻛﻨـﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم ﻧﻈﺎرت آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺧﻄـﺮ ﺳـﺎز ﺑـﺮاي آزار‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺑـﺎﻟﻘﻮه ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺎﻧـﺪن درﻣﻨـﺰل اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ وآزارﺟﻨﺴﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻈـﺎرت ﻫﻮﺷـﻴﺎراﻧﻪ‬
‫وآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﻚ ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺰان اﻳﻤﻨﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎدﺗﻬﺎي ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﻴﻠﻲ از واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﻋﺎﺗﻲ از روز‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺷﺎن را درﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻔﻞ ﻛﺮدن درﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺮوج ﻛﻮدﻛﺎن ازﻣﻨﺰل ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫اﻳﻦ روش ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮﺧﻲ آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ از ﻳﻚ ﺳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎي ارزﺷـﻤﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺲ از ﻣﺪرﺳﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮدﻛﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺎرج ﺷﺪن ﻛﻮدﻛﺎن از ﻣﻨﺰل ﺷﻮﻧﺪ‪،‬آن ﻫﺎ راازﻛﺴﺐ اﻳـﻦ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻫـﺎﻣﺤﺮوم‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮﻗﻔﻞ ﻛﺮدن درﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮروي ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺮاﺗﻲ را ﺑﺮاي آن ﻫـﺎ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            178             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺧﺎﻧﻪ آﺗـﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪،‬ﻛـﻮدك ﻫـﻴﭻ راه ﻓـﺮاري ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻳـﺎاﮔﺮﻛﻮدك‬
‫آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻴﻨﺪ ‪،‬ﻣﺜﻼً دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺒﺮد ﻳﺎ زﻣﻴﻦ ﺑﺨﻮرد وآﺳﻴﺐ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻛﺴﻲ ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻣـﺎ ﻓﻘـﻂ ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ را ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ درﺧﺎﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ داراي ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ وآﻣﻮزش ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ در زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي ﻻزم‬
‫دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎﺑﻪ ﻫﺮﺻﻮرت اﺣﺘﻤﺎل داردﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻮدك اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﻴﻔﺘﺪ ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺣﻔـﻆ‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺧﻮد از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮد واﮔﺮ درﺧﺎﻧﻪ ﻗﻔﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﺎري ازدﺳـﺖ او‬
‫ﺑﺮﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ازﻃﺮف دﻳﮕﺮاﻏﻠﺐ ﻛﻮدﻛﺎن وﻗﺘﻲ درﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬وﻗﺖ ﺧﻮدراﺑﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺗـﻚ ﻧﻔـﺮي‪،‬‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻧﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻫﺎي ﺳﺎﻛﻦ وﻛﻢ ﺗﺤﺮك و ﺧﻮردن ﺧﻮراﻛﻲ ﻣـﻲ ﮔﺬراﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻛـﻢ ﺑـﻮدن‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ وﻋﺪم ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻫـﺎي دﺳـﺘﻪ ﺟﻤﻌـﻲ و ﭘﺮﺗﺤﺮك‪،‬واﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮدن از‬
‫ﺗﻨﻘﻼت ﭘﺮﻛﺎﻟﺮي از ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ وﻗﺖ ﮔﺬراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛـﻮدك ﺑـﻪ آن ﻋـﺎدت‬
‫ﻛﻨﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬ﺧﻄﺮﭼﺎﻗﻲ وﺑﺮوزﻣﺸﻜﻼت ﻗﻠﺒﻲ وﻋﺮوﻗﻲ در او اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺷـﻴﻮه ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻮدك را ﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از دﻳﮕﺮ از ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺎﻳﻊ واﺷﺘﺒﺎه واﻟﺪﻳﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﮔﺬراﻧـﺪن ﻳـﻚ‬
‫دوره ﻛﻮﺗﺎه آﻣﻮزش ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﻴﺲ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺒﺖ‬
‫از ﺧﻮد آﻣﺎده ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﺑﺮﻋﻜﺲ درﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺪرت رخ دﻫـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل واﻟﺪﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ زﻳﺎدي درﻣﻮرد ﺑﭽﻪ دزدي دارﻧﺪ‪،.‬درﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫ﺷــﻴﻮع ﭼﻨــﺪاﻧﻲ ﻧــﺪارد‪.‬وﻟــﻲ درﻣــﻮرد آﺳــﻴﺐ ﻫــﺎي ﺟﺴــﻤﻲ ﻣﺜــﻞ ﺟﺮاﺣــﺖ‪ ،‬ﺳــﻮﺧﺘﮕﻲ‪،‬ﺑﺮق‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ‪،‬ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ و‪ ...‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮ دارﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﮔﺮ درﻣﻨـﺰل‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﻣﻌﺮض اﻳﻦ آﺳﻴﺐ ﻫﺎ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻛـﻮدﻛﻲ ﺑﻴﻔﺘـﺪ و ﭘـﺎﻳﺶ ﺑﺸـﻜﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  179                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫دﺳﺘﺶ ﺑﺎآب ﺟﻮش ﺑﺴﻮزد‪،‬اﻧﮕﺸﺘﺶ را ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﺑﺒﺮد‪،‬ازﭘﻠﻪ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪،‬ﻳﺎ دﭼﺎر ﺑﺮق ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ ﺷﻮد ﺧﻴﻠـﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ازاﺣﺘﻤﺎل دزدﻳﺪه ﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺟﻨﺴﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ب – اﻳﻤﻨﻲ رواﻧﻲ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻓﻜﺮي وﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻮدك‪ :‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻓﻜـﺮي وﻋـﺎﻃﻔﻲ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ازاﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت روزاﻧﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣـﻞ ﻣﺸـﻜﻼﺗﻲ ﻛـﻪ درزﻧـﺪﮔﻲ روزﻣـﺮه ﺑـﺎ آن ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ از راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از واﻟﺪﻳﻨﺶ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً »ﻣﻦ ﻛﺘـﺎﺑﻢ را در ﻣﺪرﺳـﻪ ﺟـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻢ‪ ،‬ﺣـﺎﻻ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﻢ« ﻳﺎ »ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﺮا ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻣﻦ ﻣﺠﺒـﻮرم از ﻣﺴـﻴﺮي ﻛـﻪ آن ﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ رد‬
‫ﺷﻮم ‪،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻜﺎر ﻛﻨﻢ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ آن ﻫﺎ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧـﻮد راﺑﻴـﺎن ﻛﻨﻨـﺪ و اﮔـﺮ درﻣﻨـﺰل ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻛﺴﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﻧﺸﻮد وروﻧـﺪ رﺷـﺪ‬
‫ﻓﻜﺮي و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷﺎن دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ زﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﺰل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ وﺳﻌﻲ ﻛﻨﻨـﺪ آن‬
‫ﻫﺎ راﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ آن ﻫﺎ از روش ﻫﺎي ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪاﻣﻜﺎن روزاﻧﻪ ﻳـﺎ ﻫﺮﭼﻨـﺪ روز ﻳـﻚ ﺑـﺎر اوﻗـﺎت ﻣﺸﺨﺼـﻲ را ﺑـﺮاي ﮔﻔـﺖ‬
‫وﺷﻨﻮد ﺑﺎﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ ودر ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻓﻜـﺮي وﻋـﺎﻃﻔﻲ اش ﮔـﻮش‬
‫ﻓﺮا دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﮔـﺎﻫﻲ وﺟـﻮد ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﺧـﺎﻧﮕﻲ ﻧﻴـﺰ دررﻓـﻊ ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻮدك ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ازﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ را ﻛﻪ درﻣﺪرﺳﻪ اﻓﺘﺎده‬
‫وﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ درذﻫـﻨﺶ ﻫﺴـﺖ‪،‬ﺑﺮاي ﻛﺴـﻲ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬وﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﺠﺒﻮرﻧـﺪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ازﻣﺪرﺳﻪ ﭼﻨﺪﺳﺎﻋﺘﻲ رادرﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﺑﮕﺬراﻧﻨـﺪ‪،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ اﺣﺴـﺎس ﻛﻤﺒﻮدﻛﻨﻨـﺪ‬
‫واﻳﻦ ﻓﻜﺮ در ذﻫﻦ ﺷﺎن ﺗﻜﺮارﺷﻮدﻛﻪ »ﻣﻦ ﻛﺴﻲ را ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻓﻜـﺎرم راﺑـﺮاﻳﺶ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            180             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻢ« ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ و راﻫﻨﻤـﺎﻳﻲ ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮدﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺮﻧﻴﺎز ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ ﻛﺴـﻲ را درﺧﺎﻧـﻪ ﻧﻤـﻲ ﺑﻴﻨـﺪ ﺗـﺎ از اوﻛﻤـﻚ ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ واﻟﺪﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻨﺶ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﺪرﺳﻪ راﺑﺮاي ﺷﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨـﺪ و ﻣﺸـﻜﻼﺗﺶ را ﺑـﺎ‬
‫آن ﻫﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد وراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺮاي واﻟـﺪﻳﻦ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺳـﻌﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻓﺮددﻳﮕﺮي را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻛﻮدك ﺑـﻪ او اﺣﺴـﺎس ﻧﺰدﻳﻜـﻲ وﺻـﻤﻴﻤﻴﺖ ﻛﻨـﺪ‪،‬ﻫﻢ او ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫واﻣﻜﺎن اﻳﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ روزي ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ ودرﺻﻮرت ﻟﺰوم درﺣﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن اورا راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎاﮔﺮﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ راه ﻫﺎاﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ واﻟﺪﻳﻦ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﺮﻣـﻲ ﮔﺮدﻧـﺪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ وﻣﺸﻜﻼت اورا ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ازﺳﺮﻛﺎرﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﺧﻮدرا‪ ،‬ﺑﻪ آﺷـﭙﺰي واﻧﺠـﺎم دادن‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ‪،‬ﻳﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و ﺧﻮاﻧﺪن روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺣﻀـﻮر داﺷـﺘﻦ و‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ در ﻣﻨﺰل ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﺎز ﻛﻮدك اﺣﺴﺎس ﻛﻤﺒﻮد وﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ وﻗﺖ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧـﺪان ﺷـﺎن ﺧـﺎﻟﻲ ﺑﮕﺬارﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﺑﻌـﺪ از ﺷـﺎم ‪،‬ﻳﺎﺑﻌـﺪ از ﻓـﻼن‬
‫ﺳﺮﻳﺎل‪،‬ﻳﺎﻗﺒﻞ از ﺧﻮاب‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه زﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎﻛﻮدك ﺷﺎن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ وﻳـﮋه او ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﺧﺘﺼـﺎص‬
‫دادن اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭘﺪر‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ درﻫﻔﺘﻪ را درﺗﻘﻮﻳﻤﺶ ﻋﻼﻣﺖ زده و ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص داده ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻛﻤﺘﺮ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ دﭼﺎرﻛﻤﺒﻮد ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷﻮدو اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ دررﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺻﻤﻴﻤﻴﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ او ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻨﺶ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺘﻲ اﮔـﺮ واﻟـﺪﻳﻦ دردﺳـﺘﺮس ﺑﺎﺷـﻨﺪ و اوﻗـﺎت زﻳـﺎد‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  181                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وﻣﻜﺮري را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺷﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﺑﺪﻫﻨﺪ‪،‬وﻟﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎ آن ﻫﺎ اﺣﺴﺎس ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ اش ﺑﺮآورده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪:‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧـﺪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺿـﺪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪرو رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻈﺎرت دور ﻳﻚ ﺑﺰرﮔﺴـﺎل ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﻦ ﺧﻄﺮات ﺑﻜﺎﻫﺪ ‪.‬ﻧﻮع ﻧﻈﺎرت واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎن از ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻈﺎرت ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪،‬اﻣﺎ روش ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﻲ ﻣﻮرد واﻟﺪﻳﻦ از ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪن ﻧﻮ ﺟﻮاﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ‪،‬آﻧـﺎن در‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﺧﻮد ﻛﻨﺠﻜﺎو ﺷﻮﻧﺪ وﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺧـﻮد‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻼً ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻮﺟﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪،‬وﻣﻌﻤﻮﻻ ﻧﻮ ﺟﻮاﻧﺎن در اﻳـﻦ ﺳـﻦ اﻃﻼﻋـﺎت ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫وﻃﺒﻴﻌﻲ رادرﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ (1‬ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ واﻟﺪﻳﻦ‪ :‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻔﺖ ﻫﺎي ﭼﺮﺧﺸﻲ دارﻧﺪ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻛﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻴﻤﻪ وﻗﺖ ﻳﺎ ﭘﺎره وﻗﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻣﻲ دﻫﻨﺪ اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﺳﺎﻋﺎت ﻛﺎري ﺧﻮد را درﻃﻮل روز ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺑﺮاي واﻟﺪﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺎت ﻛﺎري ﺧﻮد ﻃﻮري ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮدك در ﻣﻨﺰل اﺳﺖ ﻛﻨﺎر او ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻋﻴﻦ ﺷﺎﻏﻞ ﺑﻮدن ‪،‬ﺳﺎﻋﺎت‬
‫ﻣﻔﻴﺪي را ﻧﻴﺰ ﻧﺰد ﻛﻮدك ﺷﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪادﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻧﻈﺎرت ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ واﻟﺪﻳﻦ ‪:‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺮوﻫﻲ از واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﺳـﺎﻋﺎت ﻛـﺎري ﺧـﻮد‬
‫را ﻃﻮري ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻳﺎ دوروز درﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮدﺷـﺎن‬
‫و دﻳﮕﺮان ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            182             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ (3‬ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻛﻮدﻛﺎن در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺲ از ﻣﺪرﺳﻪ‪ :‬درﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﻣﺮاﻛﺰ ﺧﺎص‪ ،‬از ﻛﻮدﻛﺎن واﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻏﻞ ‪،‬در ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﻳـﺎ ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪن ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﻨـﺰل را‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‪ :‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣـﻲ ﺗـﻮان از ﻳﻜـﻲ از ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﮔﺮ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﻜﻲ ﻧﻴﺎز داﺷﺖ ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﺷـﺎﻏﻠﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻫﻢ ﻗﺮاردارﻧﺪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ از اﻳـﻦ روش ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧـﻮﺑﺘﻲ و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻧﻈـﺎرت‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (5‬ﻧﻈﺎرت ﺗﻠﻔﻨﻲ ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻐﻞ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﻜـﺮر ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﺎ اﻣﻜﺎن ﺧﻮﺑﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻧﻈﺎرت ﺗﻠﻔﻨﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش اﻣﻜﺎن ﺗﺒﺎدل اﺣﺴﺎﺳﺎت واﺧﺒﺎر را ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻛـﻮدك‬
‫ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل وﻫﺮﮔﺎه ﻛـﻪ ﺗﻤﺎﻳـﻞ داﺷـﺖ ﻳـﺎ ﻣﺸـﻜﻞ و ﺳـﺌﻮاﻟﻲ ﺑـﺮاي او ﭘـﻴﺶ آﻣـﺪ ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﺿﻄﺮاي ﺑﺮاﻳﺶ رخ داد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻈـﺎرﺗﻲ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ازﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد ﻳﺎ درﺻﻮرت ﺧﺮوج ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي واﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻏﻞ ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﭼﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺿﺮوري اﺳﺖ‬
‫ﻧﻜﺎت زﻳﺎدي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﻲ و‬
‫رواﻧﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎن را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﺨﺼﺼـﻴﻦ ﻋﺒـﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫‪ ( -1‬در اراﺋﻪ آﻣﻮزش ﻫﺎ ي ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﻮدك ‪،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻜﺮي‪،‬ﺟﺴﻤﻲ‪ ،‬و رواﻧﻲ او‬
‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻣﺤﻠﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد وآﻣـﻮزش ﻫـﺎ ﺑـﺮ آن اﺳـﺎس ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  183                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ ( -2‬اﮔﺮ ﻣﻨﺰل ﺗﻠﻔﻦ دارد ‪،‬ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺗﻤـﺎس ﺑﮕﻴـﺮد و رﺳـﻴﺪن‬
‫ﺧﻮدش را ﺧﺒﺮﺑﺪﻫﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ آن روز را ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ درﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪ ( -3‬ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻨﺰل ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺣﺪاﻣﻜﺎن اﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ درﻫﺎ وﭘﻨﺠﺮه ﻫﺎ ﻗﻔﻞ ﻫﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺰل داراي آژﻳﺮ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ دود ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آب ﮔﺮم ﻛﻦ ﺑﺎﻳﺪروي درج ‪ 50‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﺳـﺎﻳﻞ ﮔﺮﻣـﺎزاي‬
‫آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ )ﻣﻜﺮووﻳﻮ‪ ،‬اﺟﺎق ﮔﺎز( ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮﻧﺪه و وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮﻗﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺧـﺎرج از دﺳـﺘﺮس ﻛـﻮدك‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ( -4‬ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري را درﻛﻨﺎر ﺗﻤﺎم ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻣﻨﺰل ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ ( -5‬ﺗﻠﻔﻦ ﻣﻨﺰل داراي ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ و ﭘﻴﻐﺎم ﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷـﺪ وﺑـﻪ ﻛـﻮدك ﺗـﺎن ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎرﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ ( -6‬وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺒﺮﻳـﺖ ‪،‬ﻓﻨﺪك‪،‬ﺳـﻮﻳﻴﭻ ﻣﺎﺷـﻴﻦ‪،‬ﻫﺮﻧﻮع ﺳـﻼح ‪،‬ﻣـﻮاد ﺷـﻮﻳﻨﺪه وﭘـﺎك ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫)واﻳﺘﻜﺲ( ‪،‬ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ‪،‬ﺳﻢ ﻫﺎي ﻧﺒـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﮔﻴﺎﻫـﺎن ﻳـﺎ دﻓـﻊ ﺣﺸـﺮات اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎي ﻣﻀﺮ‪،‬ﺳﻴﮕﺎر‪،‬و ﻫﺮﻧﻮع داروﺑﺎﻳﺪ درﻗﻔﺴﻪ ﻫﺎي ﻗﻔﻞ دار ودورازدﺳﺘﺮس ﻛﻮدك ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎً از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ( -7‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻗﺖ دزد از ﻣﻨﺰل ‪،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﺮﺳـﺪ و‬
‫واردﻣﻨﺰل ﺷﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮارﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﻣﻨﺰل ﻧﺒﺎﺷﺪ ودزدي اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن آﻣﻮزش دﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻮﻗﻊ ورود ﺑـﻪ ﻣﻨـﺰل ﻋﻼﻣﺘـﻲ را ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ وﺟـﻮد اﻓـﺮاد‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ در آن ﺟﺎ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑـﻪ اﻣـﺎﻛﻦ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﺮوﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺲ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ ( -8‬اﮔﺮﺧــﺎﻧﻮاده ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨــﺪ ﺑﺎﺷــﺪ ‪ ،‬ﻗــﻮاﻧﻴﻦ را ﺑــﻪ ﺷــﻜﻞ ﺻــﺤﻴﺤﻲ ﺑــﻪ ﻛﻮدﻛــﺎن آﻣــﻮزش داده‬
‫ﺷﻮد‪،‬واﻟﺪﻳﻦ اﺟﺮي ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻨﻨـﺪ و ﻧﻈـﺎم ﺗﺸـﻮﻳﻖ وﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻠﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮدﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﻤﺘﺮي درﻣﻌﺮض آﺳﻴﺐ و ﺳﻮاﻧﺢ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            184             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ( -9‬ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻻزم راﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﻮادث روزﻣﺮه و ﻣـﻮارد اﺿـﻄﺮاري ﻛﺴـﺐ‬
‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ واز ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﻛﺎﻓﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻮداث ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫آورده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -10‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻛﺎﻣﻼ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﺑﺎﻳﺪ درروزﻫﺎي اول ‪ ،‬ﺑﻴﺮون‬
‫از ﻣﻨﺰل ‪ ،‬درﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻢ‪،‬ﻧﺰدﻳﻚ و در دﺳﺘﺮس او ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ ( -11‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮاراﺳﺖ واﻟﺪﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را در ﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اوﻗﺎت او‪،‬ﺑﺎﻛﻤﻚ‬
‫ﺧﻮدش‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ دﻗﻴﻖ وواﺿﺢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ روز ﻗﺒﻞ‪،‬ﺑﺎﻫﻤﻜـﺎري ﻛـﻮدك ‪،‬ﻓﻬﺮﺳـﺘﻲ از‬
‫ﻛﺎرﻫﺎ را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ او ﻃﻲ زﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ درﻣﻨﺰل آﻧﻬﺎ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺑﺎ او‬
‫در ﺗﻤﺎس ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻛﻮدك آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ راﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫اﺟﺮا ﻛﺮد وﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ از ﺧﻮدش ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اورا ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨﻨﺪ و ﺑﻪ او ﭘﺎداش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -12‬درزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك درﺧﺎﻧـﻪ ﺗﻨﻬﺎاﺳـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ ﺧـﻮارﻛﻲ ﺳـﺎﻟﻢ دردﺳـﺘﺮس او ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺷﺎن راﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪ ﺗﻨﻘﻼت و ﺧﻮراﻛﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜـﻞ ﭼﻴـﭙﺲ و ﭘﻔـﻚ‬
‫و‪ ..‬ﺑﺮاي او ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﺧﻮارﮔﻲ ﻫـﺎ از ﻧﻈـﺮ ﻋﻤـﻞ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﺑـﺮاي ﺳـﻼﻣﺘﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و در درازﻣﺪت ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺘﻌﺪدي اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -13‬ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ راﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎي اﺧﺘﺼـﺎص ﺑﺪﻫﻴـﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﻛﻨـﺎر‬
‫ﻛﻮدك ﺑﻮدﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -14‬ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن ﻧﻈـﺎرت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪ ،‬آن ﻫـﺎ را‬
‫وادار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درﺧﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و از ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧـﻮد درﻛﻮﭼـﻪ وﺧﻴﺎﺑـﺎن ﺧـﻮدداري‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  185                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن در ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎرت ﻛﺎﻓﻲ‬
‫را ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ( -15‬واﻟﺪﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ واﻛﻨﺶ ﻓﻜﺮي وﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻮدك ﺷﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪن‬
‫در ﻣﻨﺰل ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -16‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم ﻣﻬﺎرت ﻫـﺎي ﻛـﻮدك را ﺑـﺮاي ﺗﻨﻬﺎﻣﺎﻧـﺪن درﻣﻨـﺰل ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ را آﻣﻮزش ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ اﻳﻦ آﻣـﻮزش‬
‫ﻫﺎ را ﻫﺮ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﺎه دوﺑﺎره ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -17‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺜﺒـﺖ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺎﻧـﺪن در ﻣﻨـﺰل آﮔـﺎه ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ وﺑـﺎ‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدن و ﺟﺎﻳﺰه دادن ﺑﻪ آن ﻫﺎ در ﺣﻀﻮردﻳﮕﺮان ﻳﺎ ﻣﺪرﺳﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﺜﺒﺖ آﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ( -19‬واﻟﺪﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻮدﻛﺎن را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺧﻮد در ﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ از ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻨﺪ ﻳﺎ در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ دﭼـﺎر اﺿـﻄﺮاب‬
‫ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ)ﻗﺒﻞ از آن ﻛـﻪ ﻛـﺎﻣﻼ درﻣـﺎن ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ( ﻧـﻮﻋﻲ ﺳـﻮء رﻓﺘـﺎر ﺑـﺎ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ را ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ درﻣﻨﺰل ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ؟‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻏﻴﺮﻫﻤﺠﻨﺲ درﺧﺎﻧﻪ درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ واﻟـﺪﻳﻦ از آن ﻫـﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺸﺪارﻫﺎ و آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻻزم را ﺑﻪ آن ﻫﺎ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﻮرﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﭘﺴﺮ ‪ 12‬ﺳﺎﻟﻪ ودﺧﺘﺮ ‪ 10‬ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺎن راﺑﺎﻫﻢ درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺮي آﻣﻮزش ﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻫﺎ داد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺴﻤﺖ ﻫـﺎي ﺑـﺪن ﻫـﺮ‬
‫دو ﻓﺮد ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛـﺪام‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            186             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻛﺪام ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺪ‪ ،‬و در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻛـﺪام ﻗﺴـﻤﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﺑﺪن را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﺠﻨﺲ وﻛﺪام ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺪن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
‫در اﺳﺘﺨﺮ ﻛﺪام ﺑﺨﺶ ﻫﺎي را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﻢ‪ .‬واﻟـﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر واﺿـﺢ و روﺷـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺪن را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪودرﺑﺎره آن ﻫﺎي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺪن دﻳﮕﺮان ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ وﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑـﻪ آن‬
‫ﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻴﻢ ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺪن ﺧﻮدﻣﺎن را ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﻛﺴـﻲ ﻧﺸـﺎن ﺑـﺪﻫﻴﻢ و اﺟـﺎزه‬
‫ﻧﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن ﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،.‬واﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاض ﻛﻨـﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان روش ﻫﺎي اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدن را ﻳﺎد داد ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ آﻣﺎر اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد آزار ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺰدﻳﻜـﺎن و ﻣﺤـﺎرم ﻣﺜـﻞ ﭘـﺪر‪،‬ﺑﺮادر‪،‬ﻋﻤﻮ‪،‬‬
‫داﻳﻲ و‪ ..‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺨﺶ ﻛﻤﻲ از اﻳﻦ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﺳـﻂ ﻏﺮﻳﺒـﻪ ﻫـﺎ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺮم ﻫﺎ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي زﻳﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳـﻦ ﻣـﻮارد‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭘﺲ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻤﻨﻲ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻻزم وﺿﺮوري را ﺑﻪ‬
‫آن ﻫﺎ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻛﻮدك‬

‫درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻫﺎ‪،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ اﺣﺴﺎس ﺑﺪﺣﺎﻟﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛـﻮدﻛﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ‪،‬ﮔﺎه ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آه وﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎي ﻓﺮزﻧـﺪﺗﺎن‬
‫ﺑﺮآورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ورﻓﺘﺎرﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺟﻠـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ ﻳـﺎ ﺗﻤـﺎﻳﺶ اﺳـﺘﻘﻼل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎر دﺷﻮاري اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ اوﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻮدك ﺑﻪ زودي ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻬﻢ را ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﻮﺧﺖ ﻛﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﻣـﺆﺛﺮﺗﺮ از‬
‫ﻏﺮﻏﺮﻛﺮدن و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  187                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻛﻮدك را ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮش رﻓﺘﺎري ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﻫﺮرﻓﺘﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ وﻫﺮ ﺗﻼش ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﻛﻮدك را ﺑﺮاي ﺧـﻮب اﻧﺠـﺎم دادن ﻛﺎرﻫـﺎ ﺗﺤﺴـﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺗﺎ از ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ او ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ درﺳـﺖ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻮدك را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرد ‪،‬ﺣﻤـﺎم ﻛﻨـﺪ وﻧـﻮازش ﺷـﻮد واﺻـﻮﻻً‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد‪،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣـﺎﻧﻊ از رﻧﺠـﺶ اوﺷـﻮﻳﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﻧـﺎراﺣﺘﻲ‬
‫ﻛﻮدك ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ او از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮد ﺑﺎﺷـﺪو اوﺑـﺪون ﮔﺮﻳـﻪ وزاري‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮوز دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺮﻏﺮﻛﺮدن وﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻏﺮﻏﺮﻛﺮدن وﮔﺮﻳﻪ ﻛﻮدك اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻏﺮزدن ﻛﻮدك ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬او را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻳﻪ و زاري ﻛﻮدك ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ازدﺳﺖ ﻛﻮدك ﻋﺼﺎﻧﻲ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك را ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﻪ و زاري ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻬﺮ وﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﺎ ﻛﻮدك دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺧﺸﻢ ودﻟﺴﺮدي وﻳﺎ اﻋﻼم ﻗﺪرت ﺧﻮدﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن‬
‫‪ ،‬ﺑﻪ راه ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺧﺸﻨﻲ ﭼﻮن ﻗﻬﺮ وﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬درﻣـﺎن ﭼﻴﺴـﺖ؟ ‪ .‬درﺻـﻮرت‬
‫ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻫﺎي ﻛﻮدك و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻛﺞ ﺧﻠﻘـﻲ ﻫـﺎﻳﺶ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻣﺤﻮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻋﺼـﺒﺎﻧﻴﺖ ﭘﺮﺧـﺎش‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            188             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻳﺪ ‪،‬اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺻﺒﻮر ﺑﺎﺷﻴﺪ وﭘـﺲ از آن ﻛـﻪ آرام ﺷـﺪ‬
‫آراﻣﺶ رﻓﺘﺎر او را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻣﺸﻜﻞ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﻳﺎس ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وآن را ﻣﻬﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك را ﺑﺎ ﻧﻮازش ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﺎﻳﻴﺪ و ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻜﺮر ﻛﻮدك ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻗﻬﺮ وﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫دروﺿﻌﻴﺖ ﻫﺎي دﺷﻮار ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدك ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺤﻜﻢ ﺟﻠﻮي ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮرات را ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺪ ﻛﻮدك را ﻳﺎدآوري ﻧﻜﻨﻴﺪ‬
‫ﻛﻮدك راﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻮدك را ﺑﺮاي ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣﻮرد ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻓﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺴﺒﻴﺪن ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ )واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪ(‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻊ آﺷﭙﺰي ﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻣﺎدر ﭼﺴﺒﻴﺪه ﻳﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﻴـﺮون رﻓـﺘﻦ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‬
‫ازﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آوﻳﺰان ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از واﻟﺪﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺎﻟﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳـﻚ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه اﺳﺖ‪.‬وﻗﺘﻲ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﺑﻴﺮون روﻳﺪ‪.‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧـﺎآراﻣﻲ ﻛـﻮدك و‬
‫ﭼﺴﺒﻴﺪن او درﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ و ﻳﺎ او ﺑﺎزي ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻮدك را ﭘﻴﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻳﺪ ﻳﺎ اورا ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻲ ﻣﻬﺪ ﻛـﻮدك ﺑﺴـﭙﺎرﻳﺪ ‪،‬‬
‫او را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻐﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﻣﻬﺮ وﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ او اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻴﺪ او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻣـﺎدر‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺮ ﻣـﻲ ﮔﺮدﻳـﺪ وﺑـﺎ ﺻـﺪاي ﺻـﻤﻴﻤﺎﻧﻪ و ﮔـﺮم ﺑـﻪ او ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻴـﺪ‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ي ﻣﻬﺪ ﻛـﻮدك را دارد‪.‬ﻧﮕـﺮش ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻛﻮدك ﻫﻢ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد واﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ او اراﻳﻪ ﻣﻲ دﻫﻌﺪ ﺗﺎ از ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪن و ﻛﺴﺐ اﺳـﺘﻘﻼل‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  189                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎدﺷﺪ‪.‬درآﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪن و ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻛﻮدك در اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏـﺖ ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ وﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻳﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﭼﺴﺒﺪ‪ .‬ﭼﺴﺒﻴﺪن‬
‫ﺑﺎ در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻔﺎوت دارد ‪ ،‬ﭼﺴﺒﻴﺪن ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ و ﻳﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻣﺸﻜﻞ‪.‬‬
‫از اﺑﺘﺪا ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻮدك را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮدك ﺑﺎزي ﻗﺎﻳﻢ ﻣﻮﺷﻚ ﺑﺎزي ﻛﻨﻴﺪ و زﻣﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪن را ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮدك اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدك را ﺑﺮاي دوري از ﺧﻮد آﻣﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﺮاي ﺳﺮ ﺻﺪا و ﮔﺮﻳﻪ و زاري ﻛﻮدك آﻣﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك دوري ﺷﻤﺎ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬از او ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻛﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزم اﺳﺖ ﻛﻮدك زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و زﻣﺎﻧﻲ دو ر از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻢ ﻛﻢ ﻛﻮدك را ﻋﺎدت دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ دور ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﭼﺴﺒﺪ ‪ ،‬ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎم ﻫﺎي ﻣﻐﺸﻮش ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻮد ﻳﺎ ﻛﻮدك را دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻧﻘﺺ ﻣﻘﺮرات ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫در ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻫﺎ وﺑﺎزي ﻫﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﺨﺼﺼـﺎن دﻧﻴـﺎ در زﻣﻴﻨـﻪ اﻣﺘﺤـﺎن‬
‫ﻣﻴﺰان ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﻮاﻧﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﭘـﻴﺶ ﺑـﺮد‪ ،‬ﭼﻘـﺪر ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻫﺸﺪارﻫﺎ را اﺟﺮا ﻛﺮد و از دﺳﺘﻮرات ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﺑﺎﻳـﺪ در اﺟـﺮاي‬
‫دﺳﺘﻮرات ﺧﻮد ﭘﻴﮕﻴﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدك ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دﻫﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺣﺮف ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻮدك اﺣﺴـﺎس اﻣﻨﻴـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﻛـﺮده وﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ از واﻟﺪﻳﻨﺶ ﭼﻪ اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻬﺎﻳﻲ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            190             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻛﻮدك ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻣﺤﺾ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ رﻏـﻢ اﻋﺘﺮاﺿـﺎﺗﺶ از اﻳـﻦ اﻣـﺮ اﺣﺴـﺎس‬
‫راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺪوده ﻫﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣـﺮور ﻛـﻪ وي از دﻧﻴـﺎي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﺎن ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺣﺮﻛـﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﺤـﺪوده ﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر آراﻣـﺒﺨﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻣﺸﻜﻞ‪:‬‬
‫‪-‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻮدك ﺑﻄﻮر ﻫﻢ زﻣﺎن ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻮ ر را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ :‬ﻣـﺜﻼً اﻳـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ » :‬ﻛﺘﺎب را روي ﻣﻴﺰ ﺑﮕﺬار و ﻳﻚ ﻟﻴﻮان ﺑﺮدارو ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه«‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻮدك ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ي ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﺑﻄﻮر ﺻﻴﺢ اﻧﺠﺎم داد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﭼﻨـﺪ دﺳـﺘﻮر ار ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ و ﻓﻌﻼ ﺑﻴﺶ ازﻳﻚ دﺳﺘﻮر را ﺑﻪ او ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪-‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻛﻮدك ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ او ﻓﺮﺻـﺖ دﻫﻴـﺪ ﺗـﺎ ﻣﻬـﺎرت ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﻴﺮي ﺧﻮد را ﭘﺮورش داده و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻃﻔﻞ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻮرات اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻘﺮرات ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري ﻧﮕﺬارﻳﺪ‪ :‬ﻗﺒﻞ از اﻋﻼم ﻳﻚ ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬اﻫﻤﻴـﺖ آن را ﻣـﻮرد ﺗﺠﺰﻳـﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آزادي دارد ﺗﺎ ﺣﺲ اﺳﺘﻘﻼل ﺧـﻮد را اﻓـﺰاﻳﺶ دﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻳﻦ آزادي را ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺮرات ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﺻﻮﻻً اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬دﺳﺘﻮرﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺻﺮﻳﺢ و روش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از دﺳﺘﻮرات ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻮدك در ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري را ﻳـﺎد آور ﺷـﻮﻳﺪ‪) :‬درﺣـﻴﻦ اﻧﺠـﺎم دﺳـﺘﻮرات ﻛـﻮدك را‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮر(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي اﺟﺮاي دﺳﺘﻮرﻫﺎ از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎدر ﺑﺰرگ )اﺻﻞ ﭘﺮﻳﻤﺎك( اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪) :‬از ﻓﺮاواﻧﻲ رﻓﺘـﺎري‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدك اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ رﻓﺘﺎري ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴـﺪ(‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  191                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺜﻼﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﻖ ﻫﺎﻳﺖ را ﻧﻮﺷﺘﻲ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺖ را ﺟﻤﻊ ﻛـﺮدي ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻴﺮوي از دﺳﺘﻮر راﺑﺎ ﻛـﻮدك ﺗﻤـﺮﻳﻦ ﻛﻨﻴـﺪ‪) .‬اﮔـﺮ ﻛـﻮدك از دﺳـﺘﻮرات ﭘﻴـﺮوي ﻧﻤـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻛﻮدك ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻜﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم اﺟﺮاي دﺳﺘﻮرﻫﺎ ﻣﺠﺎزات ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﺒﻴﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻨﺒﻴﻪ‪» :‬ازرﻳﻦ و ﻧﻮﻟﺰ« )‪ (1966‬درﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ » ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ دادن اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫ﺑﺮوز آﻧﻲ ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اراﺋﻪ ﻣﺤﺮﻛﻲ ﭘﺲ از آن ﭘﺎﺳﺦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺤـﺮك‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻣﺤﺮك ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه و ﻛﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻧﺎم دارد«‪.‬‬
‫ﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﺳﺎده ﺗﺮ ﺗﻨﺒﻴﻪ اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﺮك آزارﻧﺪه ﻳﺎ ﻳﻚ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﻔﻲ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻳـﻚ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز آن رﻓﺘﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮارص ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻨﺒﻴﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ورﺷﻬﺎي ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن وﺳﻌﺘﻲ در ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺪرﺳﻪ ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻛﺎر‪ ،‬ودﻳﮕـﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺟﺰو ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ زﻧﺪﮔﻲ وﺑﻪ وﻳـﮋه ﺑﺨـﺶ ﻣﻬﻤـﻲ از ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﺴﺘﺮده ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻋﺎدت ﻛﺮده اﻳﻢ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل »آﻟﺒﺮﺗﻮ« و »ﺗـﺮوت ﻣـﻦ«‬
‫)‪ (1991‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد در ﺧﺎﻧﻪ وﻣﺪرﺳﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻛﺘـﻚ ﺧـﻮردن و ﻓﺮﻳـﺎد‬
‫ﺷﻨﻴﺪن ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ داد و ﻓﺮﻳﺎد ﻳﺎ ﻛﺘـﻚ زدن ﻣﺘﻮﺳـﻞ‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﻗﻴﺒﺸﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﻲ از ﺧﻮدﺷﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﺧﻴﻠﻲ از اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي روﺷﻬﺎي ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬از روش ﻫﺎي ﺗﻨﺒﻴـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺳﺮﻳﻌﺎً رﻓﺘﺎر ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷـﺪه را ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﻣـﻲ ﺳـﺎزد و اﻳـﻦ ﭘﻴﺎﻣـﺪ ﺳـﺒﺐ ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            192             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ روﺷﻬﺎي ﻣﺜﺒﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻳﻚ ﻣﺪت زﻣـﺎن و آن‬
‫ﻫﻢ ﺗﺪرﻳﺠﺎ رﻓﺘﺎر راﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬واﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎي دارد ﻛﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻ از ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ را ﺗﺮﺟﻴﺞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪  .‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﻳﻊ رﻓﺘﺎر ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﺪه را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﻗﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻳـﺎدﮔﻴﺮ زد ـ‬
‫اﻳﻲ رﻓﺘﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻨﺒﻴﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﻼف ﺗﺼـﻮر ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از آن اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﻜـﺲ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﻮﻳﺖ رﻓﺘﺎرﺗﻔﻮﻳﺖ ﺷﺪه را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد رﻓﺘﺎر ﺗﺎزه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد وﺧﺰاﻧﻪ ي رﻓﺘﺎر را ﻏﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺎرﻓﺘﺎر ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺷـﺪه ‪ ،‬ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺧﺰاﻧﻪ رﻓﺘﺎري ﻓﺮدﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ وﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪ ﻳﺎ ازﻣﻴﺎن رﻓﺖ آن رﻓﺘﺎر ﻣﺠﺪداً ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﭘﺮورﺷﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻋﻮارض اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺣﺎﺻـﻞ از ﺗﻨﺒﻴـﻪ درﻟﺤﻈـﻪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺷـﺪن از ﻃﺮﻳـﻖ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺷﺮﻃﻲ ﺷﺪن ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ و ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮدو ﺳﺒﺐ‬
‫اﻧﺰﺟﺎر وﻧﻔﺮت ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﻮﻧﺪه از ﺷﺨﺺ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه و ﺷﺮاﻳﻂ وﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ درآن ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻨﺒﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﺮدن ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮاز ﻋﻮارض ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﻨﺒﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد ﻧﭙـﺮدازد‬
‫‪ ،‬اﻣﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺨـﺮّب‪ ،‬ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎراﻧﻪ‪ ،‬و‬
‫روان رﻧﺠﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻣﻜﺎﻧﺴﻴﻢ ﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴﺎﻟﭙﺮدازي‪ ،‬روﻳﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺗﺮاﺷﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻓﻜﻨﻲ ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  193                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺎز ﻫﻢ از ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﻨﺒﻴﻪ وﺳﺎﻳﺮ روش ﻫﺎي ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳـﻦ روش‬
‫ﻫﺎ اداﻣﻪ ﻳﺎﻳﺪ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻤﻠﻪ ور ﺷﻮد‪ .‬ﻣـﺜﻼ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻛﻮدﻛﻲ از ﭘﺪرش ﻛﺘﻚ ﻣﻲ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮه روزي در ﺑﺮاﺑﺮ او ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮارض ﻣﻨﻔﻲ ﺗﻨﺒﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺨﺺ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺷـﻮﻧﺪه درآﻳﻨـﺪه‬
‫ﻓﺮدي ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﺷﺪه و ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﻤـﻴﻦ روش را درﻣـﻮرد دﻳﮕـﺮان ﺑﻜـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑﺨﻮاﻫـﺪ اﻧﺘﻘـﺎم‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺗﻨﺒﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‬

‫ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﻓﺘﺎر ﭼﻨﺎن وﺧﻴﻢ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ روش دﻳﮕـﺮي ﻣـﺆﺛﺮ واﻗـﻊ‬
‫ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ روش ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب ﻓـﺮد ﺳـﻼﻣﺖ‬
‫وﺑﻘﺎي ﺧﻮد او ﻳﺎ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻳﺎﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺑﺸﻮد ‪،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬ﻣﺜﻼ‪،‬اﻳﻦ ﻛﺎر وﻗﺘﻲ ﺿﺮوري‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ وﺳﻂ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﭘﺮ رﻓﺖ وآﻣﺪي ﻣﻲ دود ‪،‬دﺳﺘﺶ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎﻫﻴﺘﺎﺑـﻪ ﻫـﺎي داغ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮد‪،‬ﺗﺎ آن رااز روي اﺟﺎق ﺑﺮدارد ‪،‬ﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﭼﻨﮕﺎﻟﻲ را در ﭘﺮﻳﺰ ﺑﺮق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ)ﻳﺎ ﺳﻴﻢ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮﻗﻲ‬
‫را ﻣﻲ ﺟﻮد(‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺘﻲ و ﺻﺮﻓﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﻛﻨﺘﺮل رﻓﺘﺎر ﻣﺨﺮب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮل »رﻳﺲ« )‪ ، (1978‬اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻨﺒﻴﻪ آﺧﺮﻳﻦ راه ﺣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺷﻮد‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از ﭼﻨﺪ اﺻﻞ ﻛﻠﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل رﻓﺘﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻛﻮدك ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﻗﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ درﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺗﺎزه ﻛﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ را ﺷﺮوع ﻛﺮده اﺳـﺖ ﻳـﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ي ﺳﺮزدن ﻛﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك از اوﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ و ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮي‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            194             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻲ اﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬آن ﭼـﻪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺑـﺪﻧﻲ را ﻣـﺆﺛﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻓﻮرﻳﺖ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪  .‬‬
‫‪ (2‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺿﺮﺑﻪ ي ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺎ دﺳﺖ ﮔﺸﻮده وﺗﺮﺟﻴﺤﺎﺑﻪ ﻛﻔﻞ ﻛﻮدك ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻮﺛﺮﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدك اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮي ﺑﻜﻨﺪ ‪.‬اﮔﺮ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺑﺮ‬
‫دارﻧﺪه ي ﺿﺮﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ وﻫﻢ ﺗﻜﺎن دادن ﻛﻮدك ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬وﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﺷﻴﺎ ﺑﺮاي زدن ﺑﻪ‬
‫ﻛﻔﻠﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ (3‬اﺑﺘﺪا ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺮح دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻳـﺪ ‪.‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك‬
‫ﻛﺎر ﺧﻄﺮ ﻧﺎﻛﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وآن ﻛﺎر ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻼ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻫـﻢ ﺗﻨﺒـﻴﻬﺶ ﻛﻨﻴـﺪ‬
‫‪،‬وﻫﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﻠﺶ ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻲ زﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻧﻜﻦ ‪.‬وﻟﻲ ﺗﻮ ﺿـﻴﺢ ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از واﻟـﺪﻳﻦ ‪،‬ﻗﺒـﻞ از ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺑـﺮاي ﻛـﻮدك ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ ﭼـﺮا ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ‬
‫ﺷﻮي‪.‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﺛﺮ ﺗﻨﺒﻴﻪ را از ﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻨﺒﻴﻪ را از ﻋﻤﻞ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺣﺬﻓﺶ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻮرﻳﺖ در ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻨﺒﻴﻪ زﻳﺎدروي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ زﻳـﺎد ﺷـﻤﺎري از‬
‫ﻣﺸﻜﻼت را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﻋﺎدت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﺒﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺛﺮواﻗﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﻓﻘﻂ آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲ آﻣﻮزد‪ ،‬وﻟـﻲ ﻛﻤﻜـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ ﻛﻔﻞ ﻛﻮدك زدن و اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑـﺪﻧﻲ ‪ ،‬ﺳـﻄﺢ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي ﺧـﻮد ﻛـﻮدك را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪  .‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ داﺋﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪  .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  195                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -5‬ﭼﻮن واﻟﺪﻳﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷـﺎن را ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﺑـﺪﻧﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در ﭘـﻴﺶ‬
‫ﮔﻴﺮي ﻣﺪاوم ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻫﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬

‫ﺳﻪ روش ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن ‪،‬ﺑﺪون ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ‬
‫ﺳﻪ روش ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ‪ - 2 .‬ﺑـﻪ ﻛـﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ روﺷـﻲ ﻛـﻪ آن را در اﻧـﺰوا‬
‫ﮔﺬاردن ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪ - 3 .‬ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ ﭘﺎداش دادن ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮب‪.‬‬

‫‪ ( 1‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﺪر وﻣﺎدرﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻛﻮدك ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻮدك ﺑـﻪ اداﻣـﻪ اﻳـﻦ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺬف اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ رﻓﺘـﺎر ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪..‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺎر ﭘﺎداش ﻳـﺎ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪه راﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ واﻟﺪﻳﻦ را ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در آﻳﻨﺪه ﺗﻜـﺮار ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ را در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺑـﺮوز ﺑـﺪرﻓﺘﺎري ﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﮔﻴـﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ و ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﻲ واﻟﺪﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺧﻮب ﻛﻮدك را اﺑﻘﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺣﺬف آن ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺪ‬
‫رﻓﺘﺎري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻜﺮار رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺎز را ﺑﻜﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ از ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷـﻲ ﻛﻨﻴـﺪ در اﺑﺘـﺪا ﻣﻨﺘﻈـﺮ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﺷﺪن رﻓﺘﺎر ﺑﺪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ ‪ ،‬ﭼﻮن او ﺷﻤﺎ را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺑﺪ رﻓﺘـﺎري‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺣﺘﻤﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮﺑﺶ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺪ و اﺑﺮاز ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮب ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            196             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ‬
‫ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ درﻣﻮرد آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﺪرﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮاراﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻮدك ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺎره ي دﻳﮕﺮي ﻣﺴﻮم ﺑﻪ ﻣﻨﺰوي ﻛﺮدن ‪ ،‬ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﺆﺛﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰوي ﻛﺮدن ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺳﺮ زدن ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺟﺪي اﻋﻤﺎل ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬درﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺗﺮﺟﻤـﺎن روﺷـﻦ‬
‫ﻣﻨﺪﺗﺮو ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﻮدك ﺑﻪ اﺗﺎﻗﺶ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴـﻞ ﻣﻨـﺰوي ﺳـﺎزي ﺳـﺎده اﺳـﺖ‪ :‬ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ودور‬
‫ﺑﻮدن ازﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺮاي ﻛﺪﻛﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي روش‬
‫ﻣﻮﺛﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ آن را ﻣﺮور ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ (1‬ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻧﻮع رﻓﺘﺎري ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ از روش ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد؟‬
‫اﻳﻦ روش را در ﻣﻮرد اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺟﻮن ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺪﻧﻲ )ﻣﺜﻞ ﻛﺘﻚ ﻛﺎري ﺑﺎ ﻛﻮدك دﻳﮕﺮ وﻳﺎ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪر وﻣﺎدر( ‪ ،‬وﻳﺮاﻧﮕﺮي) ﻣﺜﻞ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻳﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺧﻮﺷﻨﺖ آﻣﻴﺰ اﺷﻴﺎء( ‪ ،‬و ﻛﺞ ﺧﻠﻘـﻲ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺘﻮان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺮد ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬در ﻣﻮرد ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻣﻨﺰوي ﻛﺮدن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد؟‬
‫ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑـﺎﻻ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (3‬درﭼﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻮدك را ﻣﻨﺰوي ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم در اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻣﻜـﺎﻧﻲ درﺧﺎﻧـﻪ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺰوا ﻣﺠﺒﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﺪﺗﻲ را در آن ﺟﺎ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣـﻼل آور )ﺧـﺎﻟﻲ‬
‫از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻟﺬت ﺑﺨﺶ( ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻛﻮدك را از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ﺗﻮﺟﻪ اﻓﺮاد ﺧـﺎﻧﻮداه‬
‫ﻣﺠﺰا ﻛﻨﺪ ودر ﺻﻤﻦ ﺟﺎي اﻣﻨﻲ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪ :‬ﺣﻤﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗـﺒﻼ ﻓﻀـﺎي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  197                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫آن ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎء ‪ ،‬ﻟﻮازم و داروﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك اﻳﻤﻦ ﻛﺮده اﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﺗﺎق ﺧـﻮاب اﺿـﺎﻓﻲ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ اي دور ازﻣﺴﻴﺮ رﻓﺖ وآﻣـﺪ در اﺗـﺎﻗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺪرت ﻣـﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬ﻣﻜﺎن ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﻨﺰوي ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺰ از ﻣﻜـﺎن ﻫـﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﻚ ﻳﺎ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺗﻨﮓ و ﺑﺴﺘﻪ و ﺗﺮﺳﻨﺎك ﺑﺮاي ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻜﺎ ن ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﻤﺪﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺿﺮﺑﻪ ي روﺣﻲ و ﺻﺪﻣﻪ ي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑـﻪ ﻛـﻮدك‬
‫ﺷﻮد ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺠﺰا ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪود ي ﻣﻨﺰوي ﻛـﺮدن ﺑﺎﻳـﺪ ﻓﺎﻗـﺪ اﺳـﺒﺎب ﺑـﺎزي‪ ،‬وﺳـﺎﻳﻞ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ‪،‬‬
‫ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ﺗﻠﻮزﻳﻮن وﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺠﺰا‪ ،‬ﻣﻼل آور ‪ ،‬و درﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﻳﻜﻲ از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ‬
‫اوﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ رﻓﺘﺎرش اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ اورا ﻣﻨﺰوي ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛـﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺑﻌـﺪ از ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎز ﻫﻢ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨـﺰوي ﻛـﺮدن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ وﭘﺲ از اﺧﻄﺎر ﺑﻪ ﻛﻮدك اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺻﺒﺮﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺞ ﺧﻠﻘﻲ ‪ ،‬ﻛﺘﻚ ﻛﺎري ﻳـﺎ‬
‫ﺧﺮاﺑﻜﺎري ﺗﻤﺎم وﻛﻤﺎل روي دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﻦ ﺳﻪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮﺳﺎل از ﺳﻨﺸﺎن ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻨﺰوي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (5‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪم از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﻧﺰوا ﺳﺮ ﺑﺎز زد‪،‬ﭼﻪ ﻛﻨﻢ ؟‬
‫اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸـﻜﻼت ﭘـﻴﺶ روي واﻟـﺪﻳﻦ در اﺑﺘـﺪاي اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﻣﻨـﺰوي‬
‫ﻛﺮدن اﺳﺖ ‪.‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻣﻴﻜﻮﺷﺪ ﺷـﻤﺎ را اﻣﺘﺤـﺎن ﻛﻨـﺪ‪.‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﮔﻔﺘﻪ اﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺰوا ﺑﺮود ‪،‬ﺑﺎ او ﺑﺤﺚ ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﻳـﺎ اﺟـﺎزه ﻧﺪﻫﻴـﺪ ﺑـﺎ ﭘـﺮ ﮔﻮﻳﻴﺪﺷـﻤﺎ را ﻣﻨﺼـﺮف‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬اﮔﺮ ﻧﺮﻓﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﺑﻌﺪ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧـﻪ وﻟـﻲ آرام ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ ‪،‬ﭼـﻮن‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘﻴـﺪ ‪،‬ﺑـﺮود ﻧﺮﻓـﺖ ﭘـﻨﺞ دﻗﻴﻘـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺎﻳـﺪ در اﻧـﺰوا ﺑﻤﺎﻧـﺪ ‪.‬اﮔـﺮ ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻧﺮﻓـﺖ ﺑـﻪ‬
‫اوﮔﻮﺷﺰدﻛﻨﻴﺪﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ ده دﻗﻴﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮﻣﺪت اﺻﻠﻲ در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ‪،‬اﮔـﺮ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            198             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺎز ﻫﻢ از اﺟﺮاي دﺳﺘﻮرﺷﻤﺎ ﺳﺮﺑﺎز زد ‪ ،‬او را ﺑـﻪ ﻣﺤـﻞ اﻧـﺰوا ﺑﺒﺮﻳـﺪ و زﻣـﺎن ﺳـﻨﺞ را روي‬
‫ﻣﺪت اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻼوه ده ﻗﻴﻘﻪ ي اﺿﺎﻓﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ (6‬ﭘﺲ از ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن درﻣﺤﻞ اﻧﺰوا ﺑﻪ آراﻣﻲ رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﺑﻪ ﻛﺎرش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دوره‬
‫ي ﻛﻮﺗﺎه ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اوﺳﺖ وﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺸﺎن دادن ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮد از اﻧﺰوا ‪ ،‬ﻛﺞ ﺧﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آن را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ ﻣﮕـﺮ آن ﻛـﻪ ﻛـﺞ‬
‫ﺧﻠﻘﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ‪.‬ﺑـﺮاي ﻧـﺎ آراﻣـﻲ ﻫـﺎي ﺷـﺪﻳﺪ ﻧﺰدﻳـﻚ در‬
‫ﻣﺤﻞ اﻧﺰوا ﺑﺮوﻳﺪ وﺑﺪون ﺗﻮ ﺿﻴﺤﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﻓـﻮرا آرام ﻧﮕﻴـﺮد ‪،‬دوﺑـﺎره‬
‫زﻣﺎن ﺳﻨﺞ را ﺑﺮاي ﻣﺪت اﺻﻠﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از اول ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ (7‬وﻗﺘﻲ ﻣﺪت اﻧﺰوا ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪﻛﺮد؟‬
‫وﻗﺘﻲ زﻣﺎن ﺳﻨﺞ زﻧﮓ زد‪،‬ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻞ اﻧﺰوا را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ ‪.‬ﭘﺎره اي اوﻗﺎت ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر آﻧﻬﺎ را ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻜﺮده وﺑﻌﺪ از زﻧﮓ ﺳﺎﻋﺖ درآﻧﺠﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪.‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻓﻘﻂ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن آﻣﺎده اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳـﺪ وﺗـﺎ ﻣﺤـﻞ را‬
‫ﺗﺮك ﻧﻜﺮده ﺑﺎ او ﺣﺮف ﻧﺰﻧﻴﺪ ‪.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺰوا ﺑﻪ ﭘﺎﻳـﺎن رﺳـﻴﺪ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن ﻣـﻲ رﺳـﺪ ‪.‬ﺑـﺎ‬
‫آراﻣﺶ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﺰوي ﻛﺮدن ﻛﻮدك را ﺑـﻪ او ﮔﻮﻳﻴـﺪ ‪،‬وﺣﺘﻤـﺎ آن ﭼـﻪ را ﻛـﻪ ﻣﺎﻳﻠﻴـﺪ در آﻳﻨـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺷﺮح ﺑﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ (8‬ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ﭼﻪ ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ؟‬
‫ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﻛﻮدك ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬و ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ را ﻛﺎﻣﻼ ﺣﺬف ﻛﻨﺪ ‪.‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ روش ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ رﻓﺘﺎري ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ را ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺑﻴ‪Ĥ‬ﻣﻮزد‪ ،‬وﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﻤـﻲ از ﻛـﻞ‬
‫روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘﺎري ﻛﻮدك ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻴﻤـﻪ دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻨﻈﻢ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮب ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  199                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﭘﺪرﻳﺎ ﻣﺎدر درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺛﺎﺑﺘﻲ راﺑﺮاي ﭘﺎداﺷﺖ ﺑـﻪ رﻓﺘـﺎر ﺧـﻮب و اﻓـﺰاﻳﺶ آﻧﻬـﺎ ﺗـﺪوﻳﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ( 9‬آﻳﺎ در اﻧﺰوا ﮔﺬرادن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺆﺛّﺮ اﺳﺖ؟‬
‫روش ﻣﻨﺰوي ﺳﺎزي ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮاﻧﻪ و دﻗﻴﻘﺎً آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً درﻣﻮدرﺗﻤﺎم ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﺞ ﺧﻠﻖ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺧﺮاب ﻛﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻮﺛﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ ﭘـﺎره اي اوﻗـﺎت ﭘـﺪر ﻳـﺎ ﻣـﺎدر ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪– 3‬رﻓﺘﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ را ﺑﺎ ﭘﺎداش ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ي ﻣﺘﻀﺎد ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ واﭘﺴﻴﻦ روش ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺑـﺪرﻓﺘﺎري ﻫﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً از ﺳـﻮي واﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﻪ آن ﺑـﻲ‬
‫اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ‪ ،‬ﺳـﺎدﮔﻲ زﻳـﺎد اﻳـﻦ روش – و اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻫـﻴﭻ ﻧـﻮع‬
‫ﻣﺠﺎزات واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ – آن راﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗـﺪﺑﻴﺮي دل ﺧـﻮاه در ﻣـﻲ آورد‪ .‬اﻳـﻦ روش ﻣﺴـﺘﻠﺰم آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ درﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اي ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻮدك ﺑـﺪرﻓﺘﺎري ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣﻜـﺎن‬
‫ﺑﺮوز ﻧﺪارد و ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻃﺮح رﻳﺰي ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ درآن رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه »ﻣﺘﻀﺎد« ﻗﻮﻳﺎ ﭘـﺎداش داده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻮدك ﻫﻢ زﻣﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺧﻮب و ﻫﻢ ﺑﺪ رﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘـﺎداش ﺑـﻪ رﻓﺘـﺎر داﻟﺨـﻮاه‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻳـﺎ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺸـﻜﻞ رﻓﺘـﺎري ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬دراﻳـﻦ روش ﻣـﺎدر دﻗﻴﻘـﺎ‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﺎدات روزﻣﺮه ي ﻛﻮدك را ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ واراﺋﻪ ﭘﺎداش ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻠﻲ رﻓﺘـﺎري دﺷـﻮار ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰي ﻗﺒﻠـﻲ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎم ﻫﺎي اﺻﻠﻲ وﺿﺮوري ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ - 1‬در ﺑﺎره آن ﭼﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﺷـﺎﻫﺪ آن ﺑﺎﺷـﻴﺪ ‪ ،‬ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ).‬ﻣﺜﻼ اﻳﻦ ﻃﺮف وآن ﻃﺮف رﻓﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن در ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ(‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻠﺰم اﺑﺘﻜـﺎر ﺷﻤﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﻴـﺮي در ﻣـﻮرد ﻛـﺎري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺎﻳﻠﻴـﺪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﻫـﺎي روزﻣـﺮه اش ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﻛـﻮدك‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            200             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻢ زﻣﺎن ﻫﻢ آن ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ وه ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎزي ﻛـﺮدن دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻣﺘﻀـﺎد دﻋـﻮا‬
‫وﻣﺸﺎﺟﺮه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر روي ﭘﺎزل ﻳـﺎ ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﻛﺘـﺎب رﻓﺘﺎرﻣﺘﻀـﺎد دوﻳـﺪن در ﻣﻴﻬﻤـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ي ﻛﻮدك را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﻓﻌﻠﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻣﻜﺎن ﻛﺎري ﻣﺸﺨﺺ وﻣﻌﻴﻦ را ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﻓﺮاﻫﻢ آورﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ اﻧﺠـﺎم‬
‫آن را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺑﺪي ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻛﺎﻫﺶ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪﺗﺎن ﺷـﺮح دادﻳـﺪ ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ دﻫﻴـﺪ ﺷـﺎﻫﺪ ﭼـﻪ رﻓﺘـﺎري از او ﺑﺎﺷـﻴﺪ و‬
‫درﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﻜﺎن آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل را ﺑﺮاﻳﺶ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎدﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از اﺻﻮل اوﻟﻴﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ آن رﻓﺘﺎر ﺧﻮب ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻳﻢ ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رﻓﺘـﺎر ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪه‬
‫ﺗﺮش ﺗﻮﺟﻪ ‪ ،‬اورا ﺗﺤﺴﻴﻦ و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻮدك ﺑﻔﻬﻤﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ رﻓﺘﺎرﺑـﺪ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ي رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪش ﺧﺸﻨﻮد ﻫﺴﺘﻴﺪ وﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧـﻮش رﻓﺘـﺎري ‪ ،‬اﻣﻜـﺎن ﻛﺴـﺐ‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﻳﺎ ﭘﺎداش وﻳﮋه اي را ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﻓﺮاﻫﻢ آورﻳﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  201‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪7‬‬

‫ﺧﻼّﻗﻴ‪‬ﺖ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  203                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺧﻼﻗﻴﺖ وﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﭘﺮورش آن‬

‫ازوﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﺑﺎرز اﻧﺴﺎن وﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻴﺎت او ﻗﺪرت اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴـﺎن درﻃـﻮل زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺎرغ ﻧﺒﻮده وﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺗﻔﻜﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﺑﭙﺮدازد وﺑﻪ رﺷﺪ وﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎ وﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‬
‫ﻫﺎي اﻧﺴﺎن درﮔﺮو اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎرور وﭘﻮﻳﺎ وﻣﻮﺛﺮ اوﺳﺖ‪.‬از ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮﻳﻦ وﻋﺎﻟﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﻠﻮه ﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ودﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد دارد‪ .‬از اﻳﻦ روﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻓﺮاﻳﻨﺪآن ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺧﻼﻗﻴـﺖ‬
‫وﺟﻮد دارد ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ داراي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه اي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻋﻨﺼـﺮ‪ ،‬ﻗﻠﻤـﺮو ﻣﻬـﺎرت ﻫﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺪادآﻣﻮزش و ﺗﺠﺮﺑﻪ درﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﺎص اﺳﺖ وﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮاد اوﻟﻴـﻪ ﻛـﺎر ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﺮاد درﻳﻚ ﺣﻮزه ﺧﺎص ﺧﻼق ﮔﺮدﻧﺪﺑﺎﻳـﺪ داراي ﻣﻬـﺎرت ﻻزم در‬
‫آن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ دوم‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد از وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻬﺎرت ﻫـﺎي ﺧـﻮد را درراه ﺟﺪﻳـﺪي ﺑـﻪ ﻛـﺎر اﻧﺪازﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ راﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ آﻣﻮزش و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش داد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻮم ‪،‬اﻧﮕﻴﺰه اﺳﺖ ‪ .‬اﻧﮕﻴﺰه‪،‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤـﺎن ﻛﺎراﺳـﺖ‪ .‬اﺻـﻮﻻً اﻧﮕﻴـﺰه زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻛﺎر راﺟﺎﻟﺐ ‪،‬ﺟﺬاب و رﺿﺎﻳﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻴﻨﺪ وﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر وﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻼﻗﻴﺖ در اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺗﻘﺎﻃﻊ ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﺮﻗﺪرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ راﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            204             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي ﺧﻼﻗﻴﺖ‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻴﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن و روان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎ ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﻓﺮاد را ﻣﺤﻮر ﻗﺮار داده و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼق و ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻼق ﺑﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﻲ ﻧﮕﺮد ﮔﻴﻠﻔﻮرد )‪ (1950‬اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎ و ﺧﺼﻴﺼﻪ ﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺧﻼﻗﻴـﺖ اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻌﺮﻳـﻒ »ﻣـﺪﻧﻴﻚ«‪ 117‬از ﻧﻈـﺮ او‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺪاﻋﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺗـﺎزه ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻟﺰاﻣـﺎت‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺟﺪﻳـﺪ ﻏﻴـﺮ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺗـﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﻞ ﻛﺮدن ﺧﻼق ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋـﺪه زﻳـﺎدي ﺑـﻪ ﺧﻼﻗﻴـﺖ ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣﺤﺼـﻮل ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل »ﮔﻴﺰﻟﻴﻦ«‪ 118‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﻼﻗﻴـﺖ اراﺋـﻪ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﻫـﺎي ﺗـﺎزه اي از ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ و‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺗﺎﻳﻠﻮر«‪ 119‬ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﺷﻜﻞ دادن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك اﻳﻦ دو ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي دﻳﮕـﺮي ﺗـﺎزﮔﻲ‬
‫و ﻧﻮ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎزﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻔﻬـﻮم ﺧﻼﻗﻴـﺖ را روﺷـﻦ ﻛﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫‪120‬‬
‫و‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻧــﻮ و ﺗــﺎزه اﺳــﺖ اﻣــﺎ ﺧﻼﻗﺎﻧــﻪ ﻧﻴﺴــﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳــﺎس آﻧﭽــﻪ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ »ﻣــﺎﻳﺮ«‬
‫»واﻳﺰﺑﺮگ«‪ 121‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎده و روﺷﻨﻲ از ﺧﻼﻗﻴﺖ اراﺋﻪ دادﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻗﺒﻼً ﺣﻞ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪117‬‬
‫‪. Medinick‬‬
‫‪118‬‬
‫‪. Ghiselin‬‬
‫‪119‬‬
‫‪. Taylor‬‬
‫‪120‬‬
‫‪. Mayer‬‬
‫‪121‬‬
‫‪. Weisberg‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  205                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد راه ﺣﻞ ﺗﺎزه اي را ﺑـﺮاي ﻣﺴـﺄﻟﻪ اي ﻛـﻪ ﺑـﺎ آن ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺖ‪ :‬اول راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺴـﺄﻟﻪ‬
‫اي را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬دوم راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺄﻟﻪ را ﺣـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎزه ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﺮدي ﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ ﺧﻼق‪.‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼﻗﻴ‪‬ﺖ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼّق ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪي راه ﺣﻠﻬﺎي ﺧﻼق ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻜﻞ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد؟ آﻳـﺎ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را در ﺑﺮ دارد؟ در ﺧﻼل ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼق ﭼـﻪ ﮔﺎﻣﻬـﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد؟‬
‫»ﭘﻮاﻧﻜﺎره«‪122‬رﻳﺎﺿﻲ دان ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﺪﺗﻲ روي ﺗﻮاﺑـﻊ رﻳﺎﺿـﻲ ﻛـﺎر ﻛـﺮدم‪ .‬ﻫـﺮ روز‬
‫ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ ﻛﺎرم ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ ،‬دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻘﺪاري ﻗﻬﻮه ﺳﻴﺎه ﻧﻮﺷﻴﺪم و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺨﻮاﺑﻢ‪ .‬اﻓﻜﺎر ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ از ذﻫـﻨﻢ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼً روي آن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬دوﺑﺎره در ذﻫﻨﻢ ﻣﺠﺴ‪‬ﻢ ﻛﺮدم‪ .‬در اﻳـﻦ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫و در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ را روي ﻛﺎﻏﺬ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﻛﻪ »ﭘﻮاﻧﻜﺎره« ﻃﺮح ﻧﻤـﻮد‬
‫و ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮد‪» ،‬واﻻس«‪ 123‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻌﺮوف ﺧﻮﻳﺶ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺧﻼﻗﻴﺖ را‬
‫اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪126‬‬ ‫‪125‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ -4 ،‬اﺛﺒﺎت‬ ‫‪-1‬آﻣﺎدﮔﻲ‪ -2 ، 124‬ﻧﻬﻔﺘﮕﻲ ‪ -3 ،‬اﺷﺮاق‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪122‬‬
‫‪. Poincare‬‬
‫‪123‬‬
‫‪. Wallace‬‬
‫‪124‬‬
‫‪. Preperation‬‬
‫‪125‬‬
‫‪. ILLumination‬‬
‫‪126‬‬
‫‪. rerification‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            206             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ واﻻس‪:‬‬
‫‪ -1‬آﻣﺎدﮔﻲ‬
‫ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻳﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻖ اﺛﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ از اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ زﻣﻴﻨـﻪ ﻛـﺎري ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺎزه ﻳﺎ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎت آن ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫از ﻳﻚ ﻧﻮع آﻣﺎدﮔﻲ ﻛﻠﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼً در ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎ رﻧـﮓ‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬اﺑﻌﺎد‪ ،‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪازﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ آﻣـﺎدﮔﻲ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻳـﻚ ﻧـﻮع آﻣـﺎدﮔﻲ‬
‫ﺧﺎص ﻧﻴـﺰ ﺿـﺮورت دارد‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از آﻣـﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﺧـﺎص ﺑﺮرﺳـﻲ ﺟﺴـﺘﺠﻮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺟﻤـﻊ آوري‬
‫ﻣﺪارك درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از روﺷـﻬﺎي ﻣﻔﻴـﺪ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻋﻘﺎﻳـﺪ و‬
‫ﻧﻈﺮات دﻳﮕﺮان درﺑﺎره آن ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮد ﺑﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮات دﻳﮕﺮان و ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎري از واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺧﻮد دارد را ﺑﻬﺘﺮ درك ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاي رﺷﺪ اﻓﻜﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ را رﻫﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﻬﻔﺘﮕﻲ‬
‫دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮﻗﻒ درﻛﺎر دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد وﻓﺮد ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼﺷـﻲ ﺑـﺮاي رﺳـﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪ .‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻜﺮ ﻫﻢ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از روان ﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺴﺄﻟﻪ رﻫﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ذﻫﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔـﺎه آن را دﻧﺒـﺎل‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ »ﭘﻮاﻧﻜﺎره« در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آﻏﺎز ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﺮ از ﻫﻤـﻪ‪ ،‬ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﻳـﻚ اﺷـﺮاق‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻨﻲ از ﻋﻤـﻞ ﻃـﻮﻻﻧﻲ و ﭘﻴﺸـﻴﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔـﺎه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه در اﺑﺪاﻋﺎت رﻳﺎﺿﻲ را ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از اﻓﺮاد ﺧﻼق ﻣﺴـﺄﻟﻪ اي‬
‫را ﻛﻪ روي آن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻛﻨﺎر ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ آﻣﺎدﮔﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  207                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -3‬اﺷﺮاق‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ ،‬ﭼﻮن در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺷـﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻓـﺮد ﺧـﻼق در‬
‫ﻃﻮل ﻛﺎر ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﻛـﺎر را دﭼـﺎر وﻗﻔـﻪ ﻣـﻲ ﺳـﺎزد و اﻣﻜـﺎن ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را از ﻓﺮد ﺳﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﻮﺿﻮع روﺷﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻓﺮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻧـﻊ‬
‫را از ﺳﺮ راه ﺑﺮدارد‪.‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺷﺮاق ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻓﺮد ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺴـﺄﻟﻪ اي ﻛـﻪ‬
‫از آن ﺟﺪا ﺑﻮده اﺳﺖ اﺣﺴﺎس ﻟﺬت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﮕﻴـﺰه ﺗـﻼش و ﻛـﺎررا ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪» .‬ﭘﻮاﻧﻜﺎره« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدم ﺑـﺮاي ﮔـﺮدش‬
‫و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ از ﺷﻬﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪم در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﺴﺄﻟﻪ رﻳﺎﺿﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤـﻮدم‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ وﻗﺘﻲ داﺷﺘﻢ ﺳﻮار اﺗﻮﺑﻮس ﻣﻲ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﻓﻜـﺮ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﻳﺎ اﻓﻜﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎت رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ ذﻫﻨﻢ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ اﻳﺪه‬
‫ﺗﺎزه اي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪.‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﺤﻘﻖ اﺷﺮاق و ﺑﺼﻴﺮت ﭼﻨﺪان ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﺎ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪ آن را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻛﺮد‪ .‬اﻓﺮاد ﺧﻼق ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪ روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ روش ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي ﺑﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﺛﺒﺎت‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺮد ﺧﻼق آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ اﻋﻢ از اﺧﺘﺮاع‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗـﺎزه‬
‫اش را ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬ﺷـﻮاﻫﺪ آﻧـﺮا دوﺑـﺎره ﻣـﻲ ﺳـﻨﺠﺪ و آن را از ﻟﺤـﺎظ ﻣﻨﻄﻘـﻲ‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬او ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از دﻳﺪﮔﺎه و ﻗﻀﺎوت دﻳﮕﺮان ﺑﻬـﺮه ﻣﻨـﺪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ اﺛـﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ اﻫﻤﻴﺖ و ارزش ﻛﺎر ﺗﺎزه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ روﺷﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻫﻮش وﺧﻼﻗﻴﺖ‬
‫درﺑﺎره ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻫﻮش و ﺧﻼﻗﻴﺖ و راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻌﺮوف ﺗـﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫـﺎ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ اﻟﮕـﻮي »ﮔﻴﻠﻔـﻮرد« اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            208             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه »ﺑﺎﺧﺮ‪ ،127‬ﻫﻮرن‪ «128‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﺑﺤﺚ ﻫﻮش و ﺧﻼﻗﻴـﺖ ﻣﻄـﺮح‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒـﻲ از آﻧﻬـﺎ ‪120‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ :‬اﻋﻤﺎل ﻓﻜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮاﻳﻨـﺪ اﺻـﻠﻲ ذﻫـﻦ ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺑﻌﺪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ و واﮔﺮا‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﻫﻤﮕﺮا‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫و ﻗﻀﺎوت ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‪.‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺳـﺘﺪﻻﻟﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﺑﺮاي ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻋﺎﻟﻴﺘﺮ ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ آوري و ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﻘﺶ زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﺮ در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ را دارد‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻫﻤﮕﺮا ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻳﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل راﺟﻊ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺟﻮاب ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﺗﻔﻜﺮ واﮔﺮا ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟـﻮاب ﺑـﺮاي ﻣﺴـﺄﻟﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﻪ راه ﺣـﻞ ﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد و اﺑﻌـﺎد ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ از ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬در ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫ارزﺷﻴﺎب ﻣﻼك ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻼﻛﻬﺎ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺤﺘﻮا‪ :‬اﻧﻮاع اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ روي آن ﻋﻤﻠﻴـﺎت اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﺤﺘـﻮاي ﺷـﻜﻠﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻣﺜﻞ ﺗﺼﺎوﻳﺮ و ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﻜﻞ‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﻤﺎدي ﻛـﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻗـﺮاردادي و ﻳـﺎ ﻋﻼﺋﻤـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻋـﺪاد ﻳـﺎ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬـﺎي ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘـﻮاي ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي رﻓﺘﺎري ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﻧﺴـﺎن و ﻣﻬـﺎرت ﻫـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ :‬اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت روي ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻣﻨﻔﺮد ﻳﺎ واﺣﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ رواﺑﻂ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗـﺮ ﻣﺤﺼـﻮﻻت از ﻃﺮﻳـﻖ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪127‬‬
‫‪. Butcher‬‬
‫‪128‬‬
‫‪. Horn‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  209                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻼت و اﺳﺘﻌﺎرات ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎً ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده از رواﺑـﻂ ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﻧﻴـﺪاز‬
‫اﺳﺒﺎﻳﺖ اﺑﺘﺪا از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬رواﺑﻂ ﺳﺎده ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ ﻫﻤﮕﺮا و واﮔﺮا در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻮش و ﺧﻼﻗﻴﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي »ﮔﻴﻠﻔﻮرد« ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻫﻮش ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻨﻔﺮد ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺘﻌﺪد‬
‫اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻮش را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﻟﺰوﻣﺎً ﻫﻮش و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ وﻟﻲ ﺣﺪود اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ازﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﻮش و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ »ﮔﺘﺰﻟﺰ« و »ﺟﻜﺴﻮن«‪ 129‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻳﻚ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬دﻳـﺪه ﺷـﺪ داﻧـﺶ‬
‫آﻣﻮزان ﺧﻼق ﺣﺘﻤﺎً ﺟﺰء ﺑﺎ ﻫﻮش ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺑـﻴﻦ ﺧﻼﻗﻴـﺖ و‬
‫ﻫﻮش راﺑﻄﻪ زﻳﺎدي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫»واﻻك« و »ﻛﻮﮔﺎن«‪» 130‬وﻟﺶ«‪ 131‬ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻛﺎرﻫﺎي »ﮔﺘﺰﻟﺰ« و »ﺟﻜﺴﻮن« ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻫـﻮش‬
‫ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﻴﻦ و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﻴﻦ را آزﻣﻮده و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺎﻻ‪ -‬ﻫﻮش ﺑﺎﻻ‪ :‬اﻳﻦ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻫﻢ آزادي و ﻫﻢ ﻛﻨﺘﺮل رﻓﺘـﺎر دارﻧـﺪ و ﻫـﻢ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ و ﻫﻢ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺎﻻ‪ -‬ﻫﻮش ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ :‬اﻳﻦ داﻧﺶ آﻣـﻮزان ﺗﻌـﺎرض دروﻧـﻲ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﺪرﺳـﻪ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺑﻲ ﻟﻴﺎﻗﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺪون ﻓﺸﺎر ﻣﻮﻓﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ -‬ﻫﻮش ﺑﺎﻻ‪ :‬اﻳﻦ داﻧﺶ آﻣﻮزان را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺘﺎد ﺑـﻪ ﻣﺪرﺳـﻪ ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻼش ﻣﺪاوم ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻤﺮات ﻋﺎﻟﻲ دارﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ -‬ﻫﻮش ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ از ﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي دﻓﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ زﻳـﺎد و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬
‫ورزﺷﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪129‬‬
‫‪. Getzels and Jackson‬‬
‫‪130‬‬
‫‪.Wallash and Kigan‬‬
‫‪131‬‬
‫‪. Wellsh‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            210             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫از ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻫﻮش زﻳﺎد ﻟﺰوﻣﺎً ﺧﻼﻗﻴـﺖ ﺑـﺎﻻ را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻧﻤﻲ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻢ ﻫﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻇﻬﻮر ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﻴﺰان ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﺤـﻴﻂ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫داد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺣﺴﺎﺳـﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ در رﺷـﺪ ﺧﻼﻗﻴـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»آﻟﺒﺮت«‪ 132‬و »راﻧﻜﻮ«‪ 133‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وﺳﻴﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ و ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻲ ﻛﻪ در رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻋﻠﻮم ﺳﺮآﻣﺪ ﺑـﻮده و از ﻧﺒـﻮغ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻚ ﻛﻴﻨﻮن« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ از ﻃﺮف واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻮدك در‬
‫آﻳﻨﺪه ﻓﺮد ﺧﻼﻗﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﺣﺘﺮام زﻳﺎد‪ ،‬آزادي ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ ﺟﻬﺎن اﻃﺮاف ‪ ،‬آزادي ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﻋﻤﻞ ‪ ،‬ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ زﻳﺎد ﺑﻴﻦ ﻛﻮدك و واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﻋـﺪم ﻧﮕﺮاﻧـﻲ واﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻛـﻮدك ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ وﺳﻴﻊ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻣﻠﺰم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﻄﺒﻴـﻖ دﻫـﺪ‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزي ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دو ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺎﺳﻲ در ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺧﻼق دارﻧﺪ وﺟﻮد ﻳـﻚ ارﺗﺒـﺎط ﻣﺜﺒـﺖ ﺑـﺪون‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ زﻳﺎد ﺑﻴﻦ ﻛﻮدك و واﻟﺪﻳﻦ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺟﻮ‪ ‬آزاد و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫روش ﻫﺎي ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻮﻳﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ روي و ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ در ﻛﻮﻛـﺎن ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻼﻗﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪132‬‬
‫‪. Albert‬‬
‫‪133‬‬
‫‪. Runco‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  211                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت »ﮔﺘﺰﻟﺰ« و »ﺟﻜﺴﻮن«اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت دﻻﻟـﺖ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫دارد ﻛﻪ واﻟـﺪﻳﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺧـﻼق در روش ﻫـﺎي ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ ﺷـﺎن ﺑﻨـﺪرت از اﺳـﺘﺒﺪاد و ﻣﺤـﺪودﻳﺖ‬
‫اﻧﻀﺒﺎﻃﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن از آزادي ﺑﻴﺸﺘﺮي در رﻓﺘﺎر و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴـﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻼق داراي ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﻨﺘﻲ و ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدراﻧﻲ ﻛﻪ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﻤﺘـﺮ ﺧـﻼق داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاﻗﺒـﺖ زﻳـﺎد‬
‫واﻟﺪﻳﻦ از ﻛﻮدك ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ او ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻛـﺮدن و آﻣـﻮﺧﺘﻦ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ و رﻳﺴﻚ ﻛﺮدن ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ زﻳﺮا اﮔـﺮ ﺷـﺨﺺ ﻫﻤـﻮاره ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧـﻪ راه‬
‫روﺷﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺎزه اي ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫»دوﻳﻨﮓ«‪ 134‬ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻼﻗﻴﺖ در ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ذﻛـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ -1 :‬ﺗﺮﺑﻴﺖ آزاد ﻣﻨﺸﺎﻧﻪ‪ -2 ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻗﻮي ﻓﻜﺮي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و وﺳﻴﻊ واﻟـﺪﻳﻦ‪ -3 ،‬اﺣﺴـﺎس‬
‫ﺟﺪاﻳﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻮدك‪) .‬ﻧﻘﻞ از ﮔﺎﻻﮔﺮ(‬
‫»ﻛﺮوﭘﻠﻲ«‪ 135‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻼق ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﻏﻴﺮ ﺧﻼق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛـﻪ‪:‬‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻼق ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ دادن اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و اراده و ﺧﻮاﺳـﺖ آﻧﻬـﺎ را ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﻧﻘﻞ از »ﮔﺎﻻﮔﺮ«(‬
‫دادن اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و آزادي ﻓﻜﺮ و ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻢ ﺷﺪن اﺗﻜﺎي آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﻜﺮ و ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﻮه اﺑﺘﻜﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﻳﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »را ﺟﺮز« و »ﻣﺰﻟﻮ« ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﺳﺘﻘﻼل دروﻧﻲ‪ ،‬ﻋـﺪم واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑــﺮ ﻛﻨﺘــﺮل اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ اﻓﺮاﻃــﻲ‪ ،‬ﺑــﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖ ﺧــﻼق ﺿــﺮوري اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟــﻮ آزاد ﺧﺎﻧــﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺧﻼق اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪134‬‬
‫‪. Dewing‬‬
‫‪135‬‬
‫‪. Cropley‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            212             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻘﺶ اﻟﮕﻮﻳﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎص اﺳﺖ‪ ،‬واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد اﺑﺘﻜـﺎر ﻋﻤـﻞ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻛﻮدﻛﺎن در اﺑﺪاع و ﺧﻼﻗﻴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻜﺲ واﻟـﺪﻳﻨﻲ ﻛـﻪ‬
‫در ﻛﺎرﻫﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﺪ ﻟﺒﺎس ﻣﻲ ﭘﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﺜﻼً در ﻛﺎرﻫـﺎي ﻓﻨـﻲ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ آﺷﭙﺰي ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ و ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺶ ﻣﻲ روﻧﺪ و از ﺧﻮد اﻳﺪه اي ﻧﺪارﻧﺪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ رﺷﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدك ارﺗﺒـﺎط ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ دارد‪ .‬رواﺑـﻂ ﻣـﻮدت آﻣﻴـﺰ ﺑـﻴﻦ‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻮﺟﺐ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ و رواﻧﻲ در ﻛﻮدك ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬وﻛـﻮدك اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ ﻻزم ﺑﺮاي اﺑﺪاع و اﺑﺘﻜﺎر و ﻛﺎر را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫»ﮔﻮان«‪ 136‬راﺑﻄﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﺑﺎ رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ اﻣﻦ رواﻧﻲ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺧﻄﺮﻫﺎ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﻮه اﺑﺘﻜـﺎر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﭽﻪ ﻫـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ اﺑﺘـﺪا ﻣﺤـﻴﻂ ﺷـﺎن را ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺧـﻮد و در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻧﻴﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اوج‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘـﺖ و زﻳﺒـﺎﻳﻲ داراي اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫زﻳﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ در ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد‪ .‬در ﺟـﻮ اﻣﻨﻴـﺖ و ﺗﺄﻳﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﭽﻪ آزاد اﺳﺖ آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻛﻨﺪ و ﺗﺨﻴﻼﺗﺶ را ﺷﺮح دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﭽﻪ را ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﻨﻄﺒﻖ و ﻣﻄﻴﻌﻲ ﺑﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﻗﻮي ﺗﺮ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎزه ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن دﭼﺎر ﺗﻀﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻴﻠﮕﺮام« ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ را از ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻫـﺎي ﺑـﺎﻟﻘﻮه اﻧﺴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ .‬او اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ رﻓﺘﺎر و ﻧﮕﺮش واﻟﺪﻳﻦ و ﻛﻤﻴـﺖ و ﻛﻴﻔﻴـﺖ‬
‫ﻋﻼﺋﻖ آﻧﻬﺎ و ﻧﺤﻮه ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﭽﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن در رﺷـﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬـﺎي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن ﻛـﺎﻣﻼً ﻣـﺆﺛﺮ اﺳـﺖ‬
‫»آﻟﺒﺮت« و »راﻧﻜﻮ«‪» ،137‬ﺗﻮﻻن«‪. 138‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪136‬‬
‫‪. Gowan‬‬
‫‪137‬‬
‫‪. Runco‬‬
‫‪138‬‬
‫‪. Tolan‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  213                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﺳﺮآﻣﺪ و ﺧﻼق ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻫـﺎي واﻟـﺪﻳﻦ و دﻳﮕـﺮ ﻣﺮﺑﻴـﺎن ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﭘﺮورش اﺳﺘﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪» .‬آﻟﺒﺮت ‪ ،‬راﻧﻜﻮ ‪ ،‬ﺑﻠﻮم‪ ،139‬ﻛﻮﻛﺲ‪. «140‬‬
‫‪142‬‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻧﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫»ﻛﺎرن ﻟﻴﺴﺖ«‪ 141‬و »رﻧﺰوﻟﻲ«‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم زﻧﻬﺎ ﮔﺰارش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻴﻮه ﻫﺎي آﻣﻮزش و ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺧﻼﻗﻴﺖ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺷﻴﻮه ﻫﺎي آﻣﻮزش و ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺧﻼﻗﻴﺖ در ﻓﺼﻠﻲ ﻣﺠﺰا ﺑﺤﺚ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي دوﺑﻮﻧﻮ و ﺗـﻮرﻧﺲ اﻛﺘﻔـﺎ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪» .‬دوﺑﻮﻧـﻮ« ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ از ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻳﺎ ﺧﻼق اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎﻳﻲ را ﺗﻤـﺮﻳﻦ ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ‪ .‬دوﺑﻮﻧـﻮ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬روﺷﻬﺎﻳﻲ را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻞ ﻫﺎي ﺗﺎزه از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻣﺠـﺪد اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻬﻤﻴﻪ روش ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺟﻮاب ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻓﺮاد ﺗﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺳﻬﻤﻴﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﺷﻚ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺪف ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺮ اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﻮه‪ ،‬ﭼﺮا در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ روش ﻣـﻮﺛﺮ اﺳـﺖ‪ .‬و ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺟﻮاب را ﻧﺪاﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎز ﻓﺮد ﺑﭙﺮﺳـﺪ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪139‬‬
‫‪. Bloom‬‬
‫‪140‬‬
‫‪. Cox‬‬
‫‪141‬‬
‫‪. Caren List‬‬
‫‪142‬‬
‫‪. Renzullie‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            214             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭼﺮا؟ ﻫﺪف اﻳﻦ روش اﻳﺠﺎد ﺷﻜﺎﻛﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮض ﻫﺎ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ آزادي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻗﻀﺎوت‬
‫در ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن ﺟﻮاب‪ ،‬ﻣﻄـﺮح اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در ﻃـﻮل راه اﺷـﺘﺒﺎه ﻣﺠـﺎز‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﻤﻮاره در ﻣﺴﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ را ازدﺳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﻜﺮ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﺪه اي ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﻨﺠـﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن ﺑﺎﺷﺪ آن ﻓﻜﺮ ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزه ﺑﺮوز ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ درﺳـﺖ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻼك اﺳﺖ ﻳﻚ ﺟﻮاب ﻳﺎ ﻧﻈﻢ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و راﺟﻊ ﺑـﻪ ﺟـﻮاب و ﻧﻈـﻢ ﺑﻬﺘـﺮ ﻓﻜـﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﻗﻀﺎوت ﻓﺮد ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ اي را ﻓﻮري ﺑﻲ ارزش ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣـﺪت ﺑﻴﺸـﺘﺮي آن‬
‫را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺮورش اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻲ اﻳﻦ روش ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﺪه ﻫﺎي ﻏﻠﻂ را اراﺋﻪ داد و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠـﺖ ﻏﻠـﻂ‬
‫ﺑﻮدن آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﻣﻔﻴﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻇﺮف ﺳﻮراخ‬
‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻮري ﺑﻪ دور اﻧﺪاﺧﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي آن ﻓﻜﺮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻳﺪه ﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺪه ﻫﺎي اﺻﻠﻲ در ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در اﺟﺘﻨﺎب ﻓﺮد از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫واﻗﻊ ﺷﻮد دارد‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﻳﺪه ﺣﺎﻛﻢ را ﺑﻴﺎﺑﺪ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬در اﺟـﺮاي‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻓﺮاد ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻳﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺳﭙﺲ اﻳـﺪه ﻫـﺎي ﺣـﺎﻛﻢ آﻧـﺮا‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد راﻫﻲ ﻣﻮﺛﺮ در ﺟﻬﺖ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺳـﺎﺧﺖ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ روش ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﺟﺰاء ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻬـﻢ ﺧﻠـﻖ اﺟـﺰا اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  215                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺟﺰاء ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺪﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬ﻫـﺪف اﻳـﻦ روش‬
‫ﺑﺮ ﻫﻢ زدن ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻟﺰوﻣﻲ ﻧـﺪارد ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺗﻤـﺎم ﻣﻮﺿـﻮع را ﻓـﺮا‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻮﺿﻮع را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺣﻤﻞ و ﻧﻘـﻞ ﺑـﺎ اﺗﻮﺑـﻮس و ﺳـﭙﺲ‬
‫اﺟﺰا در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﻧﺪازه اﺗﻮﺑﻮس‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد‪ ،‬راﺣﺘﻲ و آﺳﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫و‪...‬‬

‫‪ -6‬ﻣﻌﻜﻮس ﺳﺎزي‬
‫در اﻳﻦ روش اﺑﺘﺪا ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اوﻟﻴﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺳﭙﺲ آن را ﻣﻌﻜﻮس و ﻗﻠﺐ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﺎري ﻧﻤﻮدن آب از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻرواﻧﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬اﻳـﻦ روش ﺑـﺮاي‬
‫رﻫﺎﻳﻲ از اﻟﺰام در ﻧﮕﺮش ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺷﻴﻮه راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺮ ﺗـﺮس از اﺷـﺘﺒﺎه‬
‫ﻛﺮدن و اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻮدن آن ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ‪،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔـﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاﺳﺎس اراﺋﻪ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫در اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ‪،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ اﻓﺮاد ﺗﺎ آن ﺟﺎ ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﻣﻮﺿﻮع را واراﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪» .‬ﺗﻮرﻧﺲ« ﻧﻴﺰ ﻣﻬـﺎرت ﻫـﺎﻳﻲ را ﺑـﺮاي ﺧﻼﻗﻴـﺖ‬
‫ﺿﺮوري ﻣﻲ داﻧﺪ و ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ و ﻣﺮﺑﻴﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮرﺳﻲ راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ راه ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻳـﺎﻓﺘﻦ روش ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﻌﻠﻤـﻲ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ رﻏـﻢ ﺗﻔـﺎوت ﻫـﺎي ﻓـﺮدي داﻧـﺶ‬
‫آﻣﻮزان از روش ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻛﺎرش ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﭼﻨـﺪاﻧﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫آورد‪ .‬ﺑﺮاي اراﺋﻪ راه ﺣﻞ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻀﺎوت و داوري و اﻧﺘﻘﺎد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺪه ﻫـﺎ دوري‬
‫ﺟﺴﺖ و ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮاي اراﺋﻪ اﻳﺪه ﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﻣﻬﺎرت ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺳـﻮاﻻﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮد را ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ وا دارد ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳـﻮاﻻﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            216             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ آري و ﻧﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﺴـﺄﻟﻪ دﺳـﺘﻴﺒﺎي ﺑـﻪ راه‬
‫ﺣﻠﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﺘﻜﺎر‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺣﺬف ﺗﻔﻜـﺮ ﻋـﺎدي و ﻋـﺎدﺗﻲ و ﺑـﺎ اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪن ﺑـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎي ﻏﻴﺮﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ‪،‬‬
‫ﻏﻴﺮﻋﺎدي‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﺑﺘﻜﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺣﺴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻓـﻮق ﻣﻨﻄﻘـﻲ در داﺷـﺘﻦ اﺑﺘﻜـﺎر ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫دارد‪ .‬ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻜﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻀﻄﺮب ﮔﺮدد‪ .‬اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻜﺮ ﺑﺎ اﻳـﺪه‬
‫ﻫﺎي اﺑﺘﻜﺎري و راه ﺣﻠﻬﺎي ﻏﻴﺮﻋﺎدي و ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ دﻳﮕﺮان ﻧﻤـﻲ رﺳـﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬راه ﺣﻠﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺎﻟﺒﻲ ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ و ﺗﺤﺮﻳﻚ‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ راه دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺑﺘﻜﺎر اﺳـﺖ‪ .‬راه ﺣﻠﻬـﺎي اﺑﺘﻜـﺎري ﺗـﻮأم ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻼﺷﻬﺎي زﻳﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳـﻚ اﻓـﺮاد ﺑـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ اﺑﺘﻜـﺎري ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺴـﺄﻟﻪ از ﻧﻈـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺎﻓﻲ و ارزش ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬درك اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ :‬در اﻳﻦ روش ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻃﻼﻋـﺎت ﻣـﻮارد ﻏﻴﺮاﺳﺎﺳـﻲ و‬
‫ﺑﻲ ﻣﻮرد و ﻏﻴﺮﻣﻔﻴﺪ را رﻫﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﻬﻢ در ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ ،‬ﻣﺤﻮر‬
‫ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﺷﺪ اﻳﻦ ﻣﻬﺎرت ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻄﻠـﺐ ﻳـﺎ داﺳـﺘﺎﻧﻲ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﺮده ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺷﻌﺎر ﻳﺎ ﺷﻌﺎري درآورﻧـﺪ‪.‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺧﻼﺻـﻪ ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﻼﺻـﻪ ﻧﻤـﻮدن ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻄﻠـﺐ را روﺷـﻦ و‬
‫ﺳﺎده ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻗﻀﺎوت‪ :‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻗﻀﺎوت ﻓﻮري‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻬﺎرت اﺳﺎﺳﻲ در ﺧﻼﻗﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫داوري ﻓﻮري درﺑﺎره ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﻣﺎﻧﻊ راه ﺣﻞ ﻫﺎي اﺑﺘﻜﺎري ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬اﺳـﺒﻮرن ﻫﻤـﻮاره ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﻋﻤـﻞ ﻛﻨﻨـﺪ زﻳـﺮا ﻗﻀـﺎوت ﺗﻔﻜـﺮ اﻧﺘﻘـﺎدي ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از زود داوري ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎي ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﭙﺮدازد و راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  217                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -5‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ :‬ﻋﻮاﻃﻒ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻘﺶ اول را در ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑـﺎزي ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻳـﺎ ﺑﺎزدارﻧـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺗﻔﻜـﺮ ﺧـﻼق را‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ آن را ﭘﺲ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮد ﻋﻤﻴﻘﺎً درﮔﻴﺮ ﻛﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻮر و اﺷﺘﻴﺎق آن را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﻮق اﻟﻌـﺎده اي اراﺋـﻪ دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي درﮔﻴـﺮي ﻋـﺎﻃﻔﻲ‪،‬‬
‫اﺟﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺸﻬﺎي ﺧﻼق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺠﺴــﻢ ﻗــﻮي‪ :‬ﻳﻜــﻲ از ﻣــﻮارد ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﻛﻨﻨــﺪه در ﺧﻼﻗﻴــﺖ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺗﺠﺴــﻢ اﺷــﻴﺎء‪ ،‬ﻣﻔــﺎﻫﻴﻢ‬
‫وﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻫﻤﻴـﺖ زﻳـﺎدي دارد‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮﻫﺎ روﺷـﻦ‪ ،‬ﻗـﻮي‪،‬‬
‫زﻧﺪه و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﺑـﺪاع و اﺑﺘﻜـﺎر ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻘﺎﺷـﻲ‪ ،‬دﺳـﺘﻜﺎري ﺷـﻜﻞ ﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳـﻚ‬
‫ﻛﻨﺠﻜﺎوي درﻣﻮرد ﻳﻚ ﻋﻜﺲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ وﺳﺎﺋﻞ ﺗﺠﺴﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺗﺠﺴﻢ آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻳـﺎ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎزي ﻫﺎ و روش ﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻬﺎرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺗﺨﻴﻞ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺑﺪاﻋﺎت‪ ،‬اﺧﺘﺮاﻋﺎت‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗـﺪرت ﺗﺨﻴـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎري از داﺳـﺘﺎن‬
‫ﻫﺎي ﺗﺨﻠﻴﻞ اﻣﺮوه ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي روش ﺗﺨﻴﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺧـﻮد را‬
‫ﺟﺎي ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬روش ﻫﺎي ﭘﺮورش ﺗﺨﻴﻞ زﻳﺎد و ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫و ﻧﻮﺷﺘﻦ داﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻴﻠﻲ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺧﻼق ﻧﻴﺰ روش ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻧﮕﺎﻫﻲ دوﺑﺎره‪ :‬ﻧﮕﺮش ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟـﺰء ﻻﻳﻨﻔـﻚ ﺧﻼﻗﻴـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﺧـﻼق‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺗﺎزه اي از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺎش ﺧﻼق ﺑﺎ دﻳﺪي ﻣﺘﻔـﺎوت ﻣﺴـﺎﺋﻞ را درﻳﺎﻓﺘـﻪ و در‬
‫ﻳﻚ ﻧﻘﺎﺷﻲ آن را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از روش ﻫﺎي ﺣﻞ ﺧﻼق ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش »اﺳـﺒﻮرن«‪،‬‬
‫»ﭘﺎرﻧﺰﻳﺎ ﺳﻴﻨﻜﺘﻴﻜﺰ«‪ 143‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﻮه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﺶ ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ در اﻳـﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻧﻘﺶ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻮدك‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮز‪.‬‬
‫‪ -9‬درون ﻛﺎوي‪ :‬اﻏﻠﺐ اﻓﺮاد ﺧﻼق در ﺗﺠﺴﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ دروﻧـﻲ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺑـﺎﻻﻳﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟـﻪ و‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ دروﻧﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬ﺷـﻴﻮه ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﻘـﺪار‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪143‬‬
‫‪. Synectics‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            218             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫زﻳﺎدي اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺧـﻮد اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﺳـﺮﻛﻮب ﺷـﺪه را آﺷـﻜﺎر‬
‫ﻛﺮده و اﻳﻦ ﺧﻮد راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ آن ﺷـﻴﻮه ﺣـﻞ ﺧـﻼق‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ »ﺳﻴﻨﻜﺘﻴﻜﺰ« ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻲ‪ :‬ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺑﺎرز اﻓﺮاد ﺧﻼق اﺳـﺖ‪ ،‬از ﻳـﻚ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻮخ ﻃﺒﻊ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺮد‪ .‬ﺷﻮخ ﻃﺒﻊ ﻣﺮﺑـﻮط ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧـﻼف آداب ﻣﻌﻤـﻮل اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻛـﺮدن اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﻣﺘﻀـﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﻬﺎرت ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻨﺪه را ﻣﺠﺎز داﻧﺴﺖ و ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻲ در ﺑﺤـﺚ و ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻫـﺎ را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ب ‪ -‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫در اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﻠﻲ ﺑﻨﮕـﺮﻳﻢ آن را ﺑـﻪ اﺟـﺰاي ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮي‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﺰء ﻣﺴﺘﻘﻼً ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﻓـﺮد ﻓﻬﺮﺳـﺘﻲ از ﺻـﻔﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻳﻚ ﺷﻲء ﻳﺎ اﻳﺪه را آﻣﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻫﺮ ﺻﻔﺖ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳـﻦ روش را‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻫﻢ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺎده و ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮد و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ از اﺷـﻴﺎء ﺗـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﻧﺘﺰاﻋـﻲ را‬
‫درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻲ ﺗﻮان ﺷﻲء ﺳﺎده اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﻣﻮاد و ﻏﻴﺮه را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آن ﮔـﺎه‬
‫از ﺷﻲء ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﻛﻠﻴـﻪ وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي آن را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻜﻞ‪ ،‬اﻧـﺪازه‪ ،‬رﻧـﮓ‪،‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد در ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬آن ﮔﺎه روي ﻫﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮد و راﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن ﺧﺼﻮﺻـﻴﺖ‬
‫را اﺻﻼح ﻛﺮد ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و آن را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺴـﺄﻟﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺟﺰاي آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﺪه ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ از اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ روش را در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري در ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫـﻴﻢ و اﺻـﻼح ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻳـﺎ روش‬
‫ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق در داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴـﺰ اﺟـﺰاي‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﺰء ﻓﻬﺮﺳـﺘﻲ از ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎﺗﻲ ﺗﻬﻴـﻪ ﻛﻨـﻴﻢ و ﺳﭙــﺲ راه‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  219                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺣﻞ ﻫﺎ و اﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒـﻮد ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷـﺪ را ﻳﺎدداﺷـﺖ ﻧﻤـﺎﺋﻴﻢ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺟﻠﺴﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻐﺰي ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺎر را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳـﻦ روش ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫»راﺑﺮت ﻛﺮاﻓﻮرد«‪ 144‬ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج ـ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺳﻮاﻻت‬
‫در اﻳﻦ روش ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﺳﻮاﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻗـﺪرت ﺗﻔﻜـﺮ و‬
‫ﺗﺼﻮر ﻓﺮد ﮔﺮدد ﺳﻮاﻻت آن ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺪه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ روش ﻫـﻢ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫»اﺳﺒﻮرن« ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﺮدي و ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺆاﻻت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ از اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻮد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن‬
‫را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد ﺗﺎ ﻛﺎرﺑﺮد دﻳﮕﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ از ﭼﻪ راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد؟ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺳﺆال ﻫﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﺛﻤـﺮ و زاﻳـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﻄﻠـﻮب ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان از داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺧﻮاﺳﺖ از ﭼﻴﺰﻫﺎي زاﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺎن وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻗﺘﺒﺎس‪ :‬از ﭼﻪ روش دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر اﻗﺘﺒﺎس ﻛﺮد؟ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮي ﺷـﺒﻴﻪ‬
‫اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ؟ ﭼﻪ اﻳﺪه دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺗﻮان از آن ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮد؟ آﻳﺎ ﻗـﺒﻼً ﺷـﺒﻴﻪ آن وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﺸﺎﺑﻬﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺪه ﻫﺎي ﺑـﺎ ارزﺷـﻲ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﺑﺪاﻋﺎت‪ ،‬اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ از ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ اﻗﺘﺒﺎس ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان در وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺷﻲء ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ وﺟـﻮد آورد؟ ﺑـﺎ ﭼـﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در اﻧـﺪازه‪ ،‬ﺷـﻜﻞ‪ ،‬رﻧـﮓ‪ ،‬ﺑـﻮ‪ ،‬ﺣﺮﻛـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻲ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻤﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻲء ﻳﺎ اﻣﺮي داد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪144‬‬
‫‪. Robert, Crawford‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            220             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -4‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎزي‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ؟ ﭼﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻤﻮد؟ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ اﺟﺰاء ﭼﻪ اﺟﺰاﺋﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮد؟‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﻼق ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﻮد اﻳﺠـﺎد‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎده اي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎده دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻣﻜـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ارزﺷـﻤﻨﺪ زﻳـﺎدي رﺳـﻴﺪ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪه اﻗﺘﺒﺎس و ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺰرگ ﺳﺎزي‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ آن اﻓـﺰود؟ آﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﻗـﻮي ﺗـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ؟ اﮔـﺮ ﺑـﻪ آن‬
‫اﺟﺰاﺋﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ اﮔﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻪ؟‬
‫ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در اﻧﺪازه‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ اﺟﺰاء و‬
‫ﻏﻴﺮه ﻧﻤﻮد ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﻦ ﺷﻴﻮه در ﻣﺴـﺎﺋﻞ رﻓﺘـﺎري اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﻣـﺜﻼً وﻗﺘـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺮدي را از ﺧﻄﺮي ﺑﺮ ﺣﺬر دارﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﺰرگ ﻧﻤﻮدن ﻋﻮاﻗﺐ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺘـﺮي ﺑﺮﺳـﻴﻢ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ﻛﺮدن اﻣﻮر راه ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺎزي‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺣﺬف ﻛﺮد؟ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻧﻤﻮد؟ آﻳـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﺒﻚ ﺗﺮ ﻧﻤﻮد؟ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮد؟‬
‫در ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺎزي ﺑﺎ ﺣﺬف ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻏﻴـﺮﻻزم و ﺳـﺎده ﻧﻤـﻮدن اﻣـﻮر‪ ،‬راه ﻫـﺎي ﺧﻼﻗـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ ﺑﻬﺮه وري ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣـﺬف ﻛـﺮدن ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﺎ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﺧﻼﻗﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎري از اﺑﺪاﻋﺎت در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺸﺮده ﻛـﺮدن‪،‬‬
‫ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻃﻮل ﻣﺘﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺗﻮان در اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد؟ ﭼـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ اي از ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد؟ اﺟﺰاء ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  221                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮاﻗﻊ ﻟﺰوﻣﻲ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺴﻠﺴﻞ و ﺗﻮاﻟﻲ ﻣﻌﻤﻮل در ﻛﺎرﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﺎ ﺑﻬـﻢ‬
‫زدن آن ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺒﺨﺸﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -8‬واروﻧــﻪ ﺳــﺎزي‪ :‬ﺑــﺮﻋﻜﺲ آن ﭼﻴﺴــﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧــﻪ ﻣــﻲ ﺗــﻮان ﻣﻌﻜــﻮس ﻛــﺮد؟ روش ﻣﺘﻀــﺎد‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻌﻜﻮس ﻧﻤﻮدن در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪ اي ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎ ﻣﻌﻜﻮس ﻛﺮدن ﻧﻘﺶ ﻫﺎ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات اﻓﺮاد را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ در ﻣﻮرد اﺷﻴﺎء ﺑﻪ اﻳﺪه ﻫﺎي ﺗﺎزه اي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﭼـﺮا ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺳـﻔﻴﺪ‬
‫ﺳﻴﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا ﻛﺎر ﻣﻦ ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه ﻧﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ -9‬ﺗﺮﻛﻴﺐ‪ :‬ﭼﻪ اﻓﻜﺎري را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮد؟ ﭼـﻪ اﺷـﻴﺎﺋﻲ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺷـﻮﻧﺪ ﭘﺪﻳـﺪه‬
‫ﺟﺎﻟﺒﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﺑﺴﻴﺎري از اﺑﺪاﻋﺎت ﻋﻤﻠﻲ ﺑـﺎ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺗـﺎزه اي از ﭼﻴﺰﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎري ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮب ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺳﻮاﻻت ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ اﻳـﺪه ﻫـﺎي ﺗـﺎزه و ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ روي آن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اراﺋﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟـﻪ ي ﻣﺤﺮﻛـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻼق اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ اﻧﺪازد‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻓﺮادي ﻛـﻪ ﻗـﻮه ﺗﻔﻜـﺮ ﺧـﻼق ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﻧﺪ و در ﺑﺮوز ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﺎز ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺳـﻮاﻻت‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪145‬‬
‫د ـ ارﺗﺒﺎط اﺟﺒﺎري‬

‫اﻳﻦ روش ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ »ﭼـﺎرﻟﺰاس واﻳﺘﻴﻨـﮓ«‪ 146‬ﻃﺮاﺣـﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﻲ راﺑﻄـﻪ اﺟﺒـﺎري و‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﻓﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دو اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎﺧﺘﻦ دو ﻓﻜﺮ ﻳﺎ دو ﺷﻲء ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ اي ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪارﻧـﺪ ﻣﻔﻬـﻮم ﺗـﺎزه اي ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ اي ﺑﺮاي اﻳﺪه ﻳﺎﺑﻲ و اﻳﺠﺎد ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪145‬‬
‫‪.Forced association‬‬
‫‪146‬‬
‫‪. Charles S. Whiting‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            222             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻳﻦ روش ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻓﻜـﺮ ﻳـﺎ ﺷـﻲء ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺟﺪﻳـﺪي از اﻣـﻮر اﺳـﺖ‪.‬‬
‫آﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺷﻴﻮه اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول اﺳﺖ‪ .‬اﺷـﻴﺎء و ﺗﺼـﻮرات و اﻓﻜـﺎر در ﺳـﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ ﺟﺪول ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﺷﻴﺎء و ﺗﺼﻮرات دﻳﮕﺮ در ﺑﺎﻻي ﺟﺪول‪ .‬ﻧﻘﻄـﻪ ﺗﻼﻗـﻲ ﻫـﺮ‬
‫ﻛﺪام ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎزه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري اوﻗﺎت اﻳﺪه ﺑﺨـﺶ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳـﻦ روش‬
‫اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ در ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ دو ﭼﻴﺰي ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﺪه ﻫﺎي ﺗﺎزه دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ از اﻳﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﺑﻬﺮه ﺧﻮﺑﻲ از آن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺟﻨﺒـﻪ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺑـﺎزي ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺑﮕﻴـﺮد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺑﺪاع و اﺑﺘﻜﺎر از ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣـﺜﻼً اﺑـﺪاع ﻳـﻚ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ ﺗـﺎزه ﺑـﺎ ﺗﺮﻛﻴـﺐ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻫﺎ و ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﺎزه اي ﺑﺮاي ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬
‫‪147‬‬
‫ر ـ » ﺳﻴﻨﻜﺘﻴﻜﺰ«‬

‫»ﮔﻮردون«‪ 148‬و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺷﻴﻮه ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻴﻨﻜﺘﻴﻜﺰ« ﺗـﺪوﻳﻦ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪» .‬ﺳﻴﻨﻜﺘﻴﻜﺰ« ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از دو ﻟﻐﺖ ﻻﺗﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﺗﺼﺎل و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑـﻲ رﺑـﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ راه ﺣﻠﻬﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛـﺎر ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻓﺮﺻﺖ اﺑﺘﻜﺎر راﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي اﺷﻴﺎء و اﺑـﺰار ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ داد‪ .‬ﮔـﻮردون آن را‬
‫»آﺷﻨﺎﻳﻲ زداﻳﻲ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﻼش ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻳﺪ ﺗﺎزه اي ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺷﻨﺎ ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺳﺘﻌﺎري و ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ از‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ اﻣﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﻓﻜﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻬﺮه ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق در ﺧﻼل اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻫﺎ رخ ﻣﻲ دﻫـﺪ و ﻣﻄﺎﻟـﺐ و اﻣـﻮر ﻧﺎآﺷـﻨﺎ را ارﺗﺒـﺎط‬
‫داده و ﻳﺎ ﻓﻜﺮ ﺗﺎزه اي از اﻓﻜﺎر آﺷﻨﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ روش ﺳـﺎﺧﺘﻲ را اﻳﺠـﺎد ﻣـﻲ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪147‬‬
‫‪. Synectics‬‬
‫‪148‬‬
‫‪. Gordon‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  223                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﺨﻴﻞ و ﺑﺼﻴﺮت در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي روزﻣـﺮه‬
‫رﺷﺪ دﻫﻨﺪ و ﺧﻼﻗﻴﺖ در ﺧﻼل اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺘﻔﺎده ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﭘﺮورش ﺧﻼﻗﻴﺖ در ﻣﺪرﺳﻪ‬

‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﻛﻮدﻛﻲ از اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻼق ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻜـﻦ ﻋـﺪم وﺟـﻮد‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﻋﺪم ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻊ ﻇﻬﻮر آن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اي وﺟﻮد اﻓﺮاد ﺧﻼق اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي دارد‪ .‬زﻳﺮا ﺟﻮاﻣﻊ در دوره اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻧﻴـﺎز ﻣﺒﺮﻣـﻲ ﺑـﻪ راه‬
‫ﺣﻞ ﻫﺎي ﺧﻼق ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه ﺧﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﻮﻳﻦ ﺑﻲ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و ﺑـﺪﺗﺮ‬
‫از اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ را ﺳﺮﻛﻮب ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن دﻳﮕـﺮ از ﺣـﻖ ذاﺗـﻲ اش ﻳﻌﻨـﻲ اﺷـﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻛﻢ ﺛﻤﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺧﻼق اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن زﻳﺎدي ﻛﻪ ﺑﭽـﻪ ﻫـﺎ‬
‫در ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻼﻗﻴﺖ آﻧﻬﺎ در‬
‫آﻳﻨﺪه دارد‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ اﻓﺮاد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪرت از ﻣﺪرﺳﻪ و ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻬﻤﻲ در رﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﺧﻼﻗﻴﺘﺸﺎن ﻳﺎد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪) .‬ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺑﻠﻮم‪ ، 149‬ﻣﻴﻠﮕﺮام(‬

‫اﺻﻮل ﺗﻮرﻧﺲ‬
‫»ﺗﻮرﻧﺲ« ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ اﺻﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﺪرﺳﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق را ﺑﺎ ارزش ﺑﺪاﻧﻴﺪ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺮﺑﻲ در ﻫﺮ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻃﺮح ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻼﻗﺸﺎن را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺮﺑـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪149‬‬
‫‪. Bloom‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            224             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻴﺶ از آﻣﻮزش اﻃﻼﻋﺎت اﻫﻤﻴﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﻔﻜـﺮ ﺧـﻼق در ﻛﺴـﺐ اﻃﻼﻋـﺎت ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﻣﻬﻤـﻲ‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق اﻫﻤﻴﺖ داده ﺷﻮد ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف آن ﻛﺸﻴﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ اﮔـﺮ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ آن را ﺑﺎ ارزش ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﺮك ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺣﺴﺎس ﺗﺮ ﺳﺎزﻳﻢ‬

‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮ از اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻼق در رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺤﺮك ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮع ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮق ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫﺎ و روﺣﻴـﺎت اﻧﺴـﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن‬
‫ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ ﺑـﻪ ﭘﺪﻳـﺪه ﻫـﺎي ﺷـﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻟﻜـﻦ ﻳـﻚ ﻳـﻚ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺪان ﺧﻼق ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ زﻳﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺪاﻗﻞ در ﺣﻮزه اي ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺷﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫ﺑﭽﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﺤﺮﻛﻬﺎي وﺳﻴﻴﻌﻲ ﺣﺴﺎس ﺗﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -3‬دﺳﺘﻜﺎري اﺷﻴﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‬

‫ﺑﭽﻪ ﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻜﺎري و ﺑﺮرﺳﻲ اﺷﻴﺎء ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻨﺠﻜـﺎوي آﻧﻬﺎﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق داﻧﺶ آﻣﻮزان دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن داد ﺑﻴﻦ درﺟﻪ درﺳﺘﻜﺎري و ﻛﻴﻔﻴـﺖ‬
‫و ﻛﻤﻴﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي اﺑﺘﻜﺎري ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﻳﺎد دﻫﻴﺪ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻫﺪف ﻫﺎي ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ آزﻣـﻮن واﻗﻌﻴـﺖ ﻫـﺎ را‬
‫آﻣﻮزش دﻫﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ واﻗﻌﻲ از دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻤـﺎن‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﻼس ﻫﺎي اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺷﺮوع ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ﻫﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻈﻢ آزﻣﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜـﺎل در ﻳـﻚ ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﻣﻌﻠـﻢ ﻳـﺎ ﻛـﻼس راه ﻫـﺎي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  225                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻞ ﺷﻮد را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ داﻧﺶ آﻣﻮزان را ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ راه ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ راﺟـﻊ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه »ﺗﻮرﻧﺲ« اﻳﻦ روش ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ از ﺳـﻄﻮح ﭘـﺎﺋﻴﻦ ﺧـﻼق ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل ﻛﻼس ﺳﻮم اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺗﺤﻤﻞ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﺎزه را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻴﺪ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻴﻮب ﻧﻈﺎم ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ اﻣﺮوزي ﺗﺄﻛﻴﺪ زﻳﺎد ﺑﺮ ﺑﺮﻗﺮاري ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎري اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺎزه و اﺻﻴﻞ )اﺑﺘﻜﺎري( ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺧـﻼف اﻧﺘﻈـﺎر اﺳـﺖ را اذﻳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﺎزه اﻓﺮاد ﺧﻼق را ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺑﭽﻪ ﻫﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬از ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﺧﺎص اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‬

‫آزادي‪ ،‬ﻳﻚ اﺻﻞ اﺳﺎﺳـﻲ در ﻛـﺎر ﺧـﻼق اﺳـﺖ‪ .‬راﻫﻬـﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻛﺎرﻫﺎﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻘﻴﺪ ﻧﻤﻮدن اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﺧﺎص اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫‪ -7‬در ﻛﻼس ﺟﻮ‪ ‬ﺧﻼق اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﺪ‬

‫ﻛﻼﺳﻲ داراي ﺟﻮ‪ ‬ﺧﻼق اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ آزاد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﻘﺪان ﺗﺮس‬
‫و اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق در ﺑﭽﻪ ﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻛﻼﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﻣـﺆﺛﺮي‬
‫دارد ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ در اﻳﺠﺎد اﻓﻜﺎر ﺧﻼق اﺣﺴﺎس ﻟﺬت و رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻳﺎد ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق ﺧﻮﻳﺶ را ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‬

‫ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ روش اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﭽـﻪ ﻫـﺎ ﻋـﺎدت‬
‫ﻛﻨﻨﺪ اﻓﻜﺎرﺷﺎن را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ دﻓﺘﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻣﻔﻴـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻏﻠـﺐ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﻮب را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫اﻓﻜﺎرﻣﺎن را روي ﻛﺎﻏﺬ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در ارزش اﻳﺪه اي ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳـﺖ ﺛﺒـﺖ ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            226             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫آن اﻳﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻳﺎ اﻳﺪه ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي را‬
‫در ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬

‫‪ -9‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺘﻨﺎب از ﺑﺪآﻣﻮزي ﻫﻤﺴﺎﻻن آﻣﻮزش دﻫﻴﻢ‬

‫ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺧﻼق ﮔﺎﻫﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ اﺛـﺮات ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑـﺮ روي ﻛـﻼس‬
‫ﺑﮕﺬارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن و ﻋﺪم ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و اﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ و ﻫﺪف ﻫﺎي ﮔﺮوه‪ .‬ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ او ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ و اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﻣﻨﻔﺮد ﻛﺎر ﻛﻨـﺪ‬
‫اﻣﺎ ﻧﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد را از ﺟﻤﻊ ﺟﺪا ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ -10‬اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼق را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻼق آﺷﻨﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﻣﺎﻧﻨﺪ روش »اﺳـﺒﻮرن«‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -11‬اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎ را دور ﻛﻨﻴﺪ‬

‫اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻊ رﺷﺪ اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﻠﻢ وﻗﺖ ﺑﮕـﺬارد‬
‫و ﺟﺰﺋﻴﺎت روﺷﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ را ﺑﺮاي داﻧﺶ آﻣـﻮز ﺗﻮﺿـﻴﺢ دﻫـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -12‬ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺧﻮداﻧﮕﻴﺰ را ﺗﺸﻮﻳﻖ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﺪ‬

‫ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮداﻧﮕﻴﺰي آﻧﻬﺎ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬ﻣﻌﻠﻤـﺎن و واﻟـﺪﻳﻦ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ آن را‬
‫زﻧﺪه ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻨﺪي زﻳﺎد و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣـﺎﻧﻊ ﺧـﻮداﻧﮕﻴﺰي ﻛـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻬﻤـﻲ در اﻳﺠـﺎد‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻴﺰ در ﺧﻮداﻧﮕﻴﺰي داري اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣـﺎ ﺣﻔـﻆ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﮔـﺮ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﻛﺎرﺑﺮد اﺻﻮل ﺑﺎﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﻼش ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  227                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -13‬ﺧﺎر در ﭘﺎي اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﺟﻬﺸﺎن را ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺤﺚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬
‫»ﻧﻮرث رپ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺧﻼق ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم ﺧﺎري در ﭘـﺎ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او اﻓﺮادي ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﻧﺎزﻛﻲ دارﻧﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻼق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ داراي ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫ﺧﻼق اﺳﺖ داﺋﻤﺎً ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ و آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﻲ ﺳﻨﺠﺪ‪» .‬ﻧﻘﻞ از ﺗﻮرﻧﺲ«‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎرﻫﺎﻳﻲ در ﭘﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺪارس اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫اﻧﮕﻴﺰه ﺑﭽﻪ ﻫﺎ را ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺳﻮاﻻت و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻮاب ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -14‬ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق ﺿﺮورﺗﻬﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‬

‫ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ آﻣﻮزان را ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق وادار ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮل ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -15‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻓﺮﺻﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آراﻣﺶ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﺪ‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻓﻌﺎل و آرام‪ ،‬در اﻳﺠﺎد اﻳﺪه ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﻬـﻢ ﺑـﺮاي ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫اﻓﺮاد ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و در اﻧـﻮاع ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎي ﻣﺘﻨـﻮع ﭘـﻴﺶ ﻣـﻲ آﻳـﺪ‪ .‬ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﺸـﺎن داده ﮔـﺎﻫﻲ اﺑـﺪاﻋﺎت و‬
‫اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت در دوره ﻫﺎي آراﻣﺶ و ﺳﻜﻮت ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻣﻌﻠﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻫـﺎ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در روز اوﻗﺎﺗﻲ در ﺳﻜﻮت و آراﻣﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم وﻗﺖ در ﮔﺮوه ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -16‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮان ﭘـﻲ ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ دﺳﺘﺮﺳـﻲ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻣﺪارس و ﺣﺘﻲ اﺟﺘﻤﺎع ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻزم را در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﭽـﻪ ﻫـﺎ ﻗـﺮار‬
‫دﻫﺪ‪.‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را آﻣﻮزش داد ﺗﺎ ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎي ﺧﻼﻗﺎﻧـﻪ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﭘـﺬﻳﺮش ﺧﻼﻗﺎﻧـﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            228             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -17‬ﻋﺎدت رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻣﻬﻤﻲ ﻧﺎﻳﻞ آﻳﻨـﺪ‬
‫زﻳﺮا ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻐﺰﺷﺎن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ وراي ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻓﺸﺎر وارد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ آﻣﻮﺧﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ روزﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﺎ ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫آوردن ﺷﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻣﻞ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -18‬اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎزﻧﺪه را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻴﺪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮدن را ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛـﻪ ﺗـﺪرﻳﺲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﺎدت و ﻣﻬﺎرت اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬

‫‪ -19‬ﻛﺴﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ در رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬وراي رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪ ،‬در اﻳﺠﺎد ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﻔﻴﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﻋﻘﺎﻳـﺪ و روش‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻃﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد از رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و در آن رﺷﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫‪ -20‬ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ روح ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬

‫ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻼق روﺣﻴﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻮﻳﻲ دارﻧﺪ و ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ روﺣﻴﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ روﺣﻴﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد روﺣﻴﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻮﻳﻲ دارﻧﺪ اﻳﻦ روﺣﻴـﻪ را‬
‫در داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﺧﻼﻗﺘﺮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  229‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪8‬‬

‫ﻧﻜﺎت ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ‬

‫اﺳﻼم‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  231                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺣﻘﻮق ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮ واﻟﺪﻳﻦ‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺮﭘﺪرﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺷﻨﺎ‪ ،‬و ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﺪ‪ ،‬وﺟﺰ روزي ﺣﻼل و ﭘﺎك ﺑﻪ او‬
‫ﻧﺪﻫﺪ« ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺎﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اورا از ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﺶ ﺟﺪا ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺴﻢ و ﺗﻦ و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ روح و روان ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳـﻦ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﺨـﺶ دﻳﮕـﺮ در زﻣﻴﻨـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ اوﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻬـﺖ رﺗﺒـﻪ و اﻫﻤﻴـﺖ واوﻟﻮﻳـﺖ ﻧﻴـﺰ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘـﺶ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ و ﻣﺴﺆوﻻن در ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻴـﺎزي ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ درﻋﻤﻮم اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑـﺮ ﻛﺴـﻲ ﭘﻮﺷـﻴﺪه ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي آدﻣﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﺑﻪ اﻫﻤﻴـﺖ و اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫ﻧﻴﺎز ﻋﺎﻃﻔﻲ و اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﻬﺮ وﻣﺤﺒﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬اﺳﺎﺳﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺎزي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‬
‫وزﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ﻣﺤﺒﺖ ﺳﺮد وﺑﻲ ﺻﻔﺎ و ﺧﺴـﺘﻪ ﻛﻨﻨـﺪه اﺳـﺖ‪.‬ﻣﺤﺮوﻣﻴـﺖ از ﻣﺤﺒـﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺮوز‬
‫ﻋﻮارض وﺻﺪﻣﺎت رواﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ رﻳﺸﻪ و ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺴﻴﺎري ازﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري ﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ آرزوﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﻮب دﻳﮕـﺮان ﺑﺎﺷـﺪو از اﻇﻬـﺎر ﻣﺤﺒـﺖ دل ﮔـﺮم و‬
‫ﻣﺴﺮور ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً دوﺳﺖ دارد ﺑـﻪ اﻓـﺮاد دﻳﮕـﺮ دﻟﺒﺴـﺘﮕﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ واﺑـﺮاز‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي رواﺑﻂ اﺳﺘﻮار و زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮﺷـﻮر وﻧﺸـﺎط ﮔـﺮدد‪ .‬ﺗـﺎﻣﻴﻦ اﻳـﻦ ﻧﻴـﺎز‬
‫رواﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﻫﺎي روﺣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﺗﺎﺛﻴﺮ ﺷﮕﺮﻓﻲ در ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً‬
‫درﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ دارد‪.‬‬
‫ازﻧﻈﺮ اﺳﻼم اﻳﻦ ﺗﺒﺎدل ﻣﺤﺒـﺖ وﻣﻬـﺮورزي ﺑﺎﻳـﺪ از دوران ﻛـﻮدﻛﻲ آﻏـﺎز وﭘﺎﻳـﻪ رﻳـﺰي ﺷـﻮد‬
‫وﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﭘﺪر وﻣﺎدر ‪،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            232             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ورزي ﺑﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان‪ ،‬ﺑﻨـﺪه ﺧـﻮد‬
‫راﻣﻮردرﺣﻤﺖ ﻗﺮارﻣﻲ دﻫﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻛﻮدك ﻣﺪ ﻧﻈﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻛﻮدك‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﻮدك ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﭘﺪر وﻣﺎدر وﺧﻮﺷﺎوﻧﺪان وﻧﺰدﻳﻜﺎن اورا ﺑﺒﻮﺳـﻨﺪ ودر آﻏـﻮش‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪواز ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪﻋﺎﻃﻔﻪ ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻧﺸﺎن دﻫﺪ وﺑﻮﺳﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﮔﺮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﺪر وﻣﺎدر ودﻳﮕﺮان ﻧﺜﺎر ﻛﻨﺪ ‪.‬ﺑﻮﺳﻴﺪن وﺑﻮﺳﻪ زدن ﻛﻮدك اﻣﺮي اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﺎز اورا ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﺳﻴﺮاب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و او را راﺿﻲ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪، .‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ‪»:‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را زﻳﺎد ﺑﺒﻮﺳﻴﺪزﻳﺮا ﺑﺎﻫﺮ ﺑﻮﺳﻪ ‪،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻘـﺎم وﻣﺮﺗﺒـﻪ‬
‫اي در ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ «‬
‫‪ -2‬اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ زﺑﺎﻧﻲ‬
‫راه دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺮ ورزي ‪،‬اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻟﺴﺎن رواﻳﺖ وﻗﺮان از آن ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻮدت ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﺮاز ﻛﺮدن آن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻳـﻪ‬
‫ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺳﻮره ﺷﻮرا ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﺑﺮاي اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ از ﺷﻤﺎ ﻣـﺰدي ﻧﻤـﻲ ﺧـﻮاﻫﻢ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ را اﻋﻼم ﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬در ﺑﺎره ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻴﺰ ﻣﻬـﺮ ورزي ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻮدت ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن آورﻧﺪ و اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﺮﺣـﺎل در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺤﺒﺖ ‪ ،‬اﻛﺴﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺲ وﺟﻮد اﻧﺴـﺎن را ﺑـﻪ ﻃـﻼ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮي ﭼﻪ زﻳﺒﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫وزﻣﺤﺒﺖ ﺳﺮﻛﻪ ﻫﺎ ﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫از ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺎرﻫـﺎ ﮔﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد‬

‫‪ -3‬ﻋﺪم اﻓﺮاط ورﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ‬

‫در ﻣﻬﺮورزي واﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ دو ﻧﻜﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ وﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ اول ﻋـﺪم اﻓـﺮاط در‬
‫ﻣﻬﺮورزي اﺳﺖ ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﻔﺮﻳﻂ درﻣﺤﺒﺖ ﺧﻄـﺮ ﻧـﺎك وآﻓـﺖ زا ﺳـﺖ و رﻳﺸـﻪ اﻣﻴـﺪ وﻧﺸـﺎط‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  233                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وﺣﻴﺎت را در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺧﺸﻜﺎﻧﺪ ‪،‬اﻓﺮاط در ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻴﺰ آﻧﺮا ﻣـﻲ ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ ‪.‬ﭘـﺲ ﺧﺸـﻜﻴﺪن و‬
‫ﭘﻮﺳﻴﺪن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ دو روش ﻣﺸـﺘﺮك اﺳـﺖ ‪.‬ﺗﻌـﺎدل وﺗـﻮازن در ﻣﻬـﺮ ورزي‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ورﺷﺪﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬آﻧﭽﻪ در دﻳﻦ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ رﻋﺎﻳﺖ اﻋﺘـﺪال اﺳـﺖ ‪،‬اﻓـﺮاط‬
‫در ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﭘﺮﺗﻮﻗـﻊ ﺑﺎرآﻣـﺪن ﻛﻮدك‪،‬ﺟﻮاﻧـﻪ زدن رﻳﺸـﻪ ﻫـﺎي ﺧـﻮد ﭘﺴـﻨﺪي ‪ ،‬ﻋ‪‬ﺠـﺐ و‬
‫ﺳﺮﻛﺸﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ واﺣﺴﺎس واﺑﺴﺘﻜﻲ ﺷﺪﻳﺪ اﺳـﺖ ‪.‬اﻣـﺎم‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺪران ﻛﺴﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻧﻴﻜـﻲ ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد اﻓـﺮاط‬
‫وزﻳﺎده روي ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد ‪،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺑﻴﻦ ﻓﺮزﻧـﺪان اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻠﺘﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧـﻮد را ﺑﻴﺸـﺘﺮ دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳـﺪ آن را‬
‫اﻇﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻮدﻛﺎن آن را در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ وﺗﺒﻌﻴﺾ ﺗﺨﻢ ﻛﻴﻨﻪ و ﺣﺴﺪ وﻗﻬﺮ وﺟـﺪاﻳﻲ را در دل‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻛﺎرﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ودر ﺑﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ درﻣﻮرد ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻓﺮزﻧـﺪان ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﻳﺸـﺎن ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ‪.‬‬
‫» ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ ﻣﻲ دارد ﺣﺘﻲ در ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺑﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﺎم ﮔﺬاري‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ واﻟﺪﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎم ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧـﺎم اﺋﻤـﻪ واﻧﺒﻴـﺎ وﭼﻬـﺮه ﻫـﺎي ﺻـﺎﻟﺢ ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ ‪.‬ﭼﻮن ﻧﺎم ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺎزﺗﺎب رواﻧﻲ وﺗﺮﺑﻴﺘﻲ در آﻳﻨﺪه ﻛﻮدك دارد‪ .‬روح ﻛﻨﺠﻜﺎو اﻧﺴﺎن ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن درﺑـﺎره ﻧـﺎم ووﺟـﻪ ﺗﺴـﻤﻴﻪ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻲ ﻛﺸـﺎﻧﺪ ‪.‬از ﭘـﺪر وﻣـﺎدر ‪،‬ﻣﻌﻠـﻢ‬
‫ودوﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ وﻳﺎ ﺑﺎ ﺟﺴﺖ وﺟﻮ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻟﻐـﺎت در ﭘـﻲ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﻣﻔﻬـﻮم دﻗﻴـﻖ ﻧـﺎم وﻋﻨـﻮان‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬ﺷﻌﻒ ورﺿﺎﻳﺖ‪،‬اﺣﺴﺎس ﻏﺮور وآراﻣﺶ را در ﭼﻬﺮه آﻧﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻧـﺎم‬
‫ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ وﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وارزش ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            234             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )ع( در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ »:‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧـﺎم ﮔـﺬاري ﻛﻨﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ ﭘﺴﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ دﺧﺘﺮ‪،‬آﻧﺎن راﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﺮدو زن ﺑﻮدن ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫‪ – 5‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن اﻣﺎﻧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻫﺪﻳﻪ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺮوﺳﻚ و اﺳﺒﺎب ﺑـﺎزي‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ روا ﺷﻮد ‪ .‬او ﭼﻮان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺑـﺰرگ و ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ وﻓﺮﻳﺎدﻫﺎﻳﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ او ﺑﺎ اﺣﺘﺮام رﻓﺘـﺎر ﻧﻤـﻮد‪ .‬او ﺑﺎﻳـﺪ ﺣـﺲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ودر ﻧﺰد دﻳﮕﺮان اﺣﺘﺮام داردو او را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺳﻼم ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﭘﺪرووﻣﺎدر ﺧﻮد ﺳﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪو ﺑﺎ ﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻲ ﻋﺎدت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ‬
‫ﭘﺪر وﻣﺎدر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻤﻮاره اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﭘﺪر‬
‫وﻣﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪:‬ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ را ﺗـﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣـﺮگ ﺗـﺮك ﻧﺨـﻮاﻫﻢ ﻛـﺮد‬
‫ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﻼم ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺳﻼم ﻛﺮدن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﺧﻮب اﺳﺖ ﭘﺪر وﻣﺎدر ﺳـﻼم ﻛﻨﻨـﺪ و ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﺣﺘﻲ در ﺳﻼم ﻛﺮدن ﺑﺮ او ﺳﺒﻘﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻮدك ﻣﻼﻗـﺎت ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﺧـﻮب اﺳـﺖ ﺑـﺎ او‬
‫دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻴﻢ و اﺣﻮاﻟﭙﺮﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻮدﻛﺎن درﻣﺠﺎﻟﺲ‪،‬ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻮاري ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎري در ﺗﺮﺑﻴـﺖ و‬
‫ﭘﺮورش ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدﻛﺎن دارد‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻻزم اﺳﺖ ﻧﻜـﺎت‬
‫زﻳﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬در اﺑﺘﺪاي ورود ﺳﻼم ﺑﺪﻫﻴﺪ و در اﺣﻮال ﭘﺮس ﻫﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻮدك ﺧﻮد ﺟﻮاب ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﻳﺪ درﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺎﺑﺎزﻛﺮد وﺑﻪ او اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺖ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻟﺒﺎس ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي او ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺧﻨﺪه و اﺳﺘﻬﺰاي ﻛﻮدﻛﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﺸﻮد‪  .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  235                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻮدك ﺧﻮد ﻣﻴﻮه ﻳﺎ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ را ﺑﺮ دارد‪  .‬‬

‫‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻫﺎ ﺳـﻮاﻟﻲ از ﻛـﻮدك ﺑﺸـﻮد ﺑﮕﺬارﻳـﺪ ﺧـﻮد ﻛـﻮدك ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪  .‬‬
‫‪ – 8‬ﺑﻬﺎ دادن ﺑﻪ ﻟﻮازم ﺑﺎزي ووﺳﺎﻳﻞ ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫ﮔﺎﻫﻲ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن رادﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣـﺜﻼً ﻋﺮوﺳـﻚ ﻛـﻮدك را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ اوﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﭘﺮت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺟﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻏﺬ وﻗﻠﻢ و‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺪرﺳﻪ اش در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ وﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ وﺳﺎﻳﻞ اورا ﺑﺮداﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻮدك‬
‫وﻫﻢ ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ او ﭘﺮﺧﺎش و ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺑﻲ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻮدك ﻫﻢ ﺧﻮدش و ﻫﻢ وﺳﺎﻳﻠﺶ را زﻳﺎدي اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ واز وﺟﻮد ﺧﻮﻳﺶ اﺣﺴﺎس ﺷـﺮم ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮ ﺧﻮردﻫﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﻋﻘﺪه و ﺣﻘﺎرت و ﻛﻮﭼﻚ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب آوردن ﻛـﻮدك ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬و‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮات ﺳﻮﻳﻲ در ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ – 9‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن ﻛﻮدك‬
‫ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨـﻪ ﺳـﺎز ﺗﺮﺑﻴـﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫دردوره دﺑﺴﺘﺎن وراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺰﻳﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ دﻋﻮت از‬
‫دوﺳﺘﺎن ﻛﻮدك و اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺜﻞ ﺟﺸﻦ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎ ﺟﺸﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻮردﮔﺮم و‬
‫ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﺘﺮم در ﺣﻀﻮردﻳﮕﺮان از ﻛﺎرﻫـﺎي ﺧـﻮب‬
‫ﺗﺸﻜﺮ و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دوﺳﺘﺎن ﺧﻮب آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 10‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ ودر ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻮاﻇﺐ و ﻣﺮاﻗـﺐ آﻧـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ ‪ .‬ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺴﺶ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫از اﺳﺘﻮاري و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳـﺖ وآﺳـﻴﺐ ﭘـﺬﻳﺮي او ﻛﻤﺘـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬واﻟـﺪﻳﻦ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد روﺣﻴﻪ واﻣﻴﺪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي او را ﺗﺤﺴﻴﻦ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز را ﺑـﻪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            236             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺧﻮﺑﻲ در او ارﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻓﺮزﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﻮد و ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺴﻴﺮﭘﺮ ﻧﺸﻴﺐ و ﻓﺮاز زﻧﺪﮔﻲ را ﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﺑﺎ روﺣﻴﻪ اي ﻣﻘـﺎوم ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ وﻣﺸـﻜﻼت و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 11‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻣﻮرﻓﻄﺮي ﻫﺮ اﻧﺴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻤﻖ وﺟﻮدش ﻋﺸﻖ ﺑـﻪ ﻛﻤـﺎل و ﺟﻤـﺎل وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻤﺎل و ﺟﻤﺎل وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﻴﻔﺘﻪ و ﺑﺪان ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ‬
‫از ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻲ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ دردﻳﮕﺮان اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘـﺮداﺧﺘﻦ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان ‪،‬‬
‫ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﻛﻤﺎﻻت روﺣﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺧـﻮد راﻇﻬـﻮر وﺑـﺮوز دﻫﻨـﺪ‪ .‬واﻟـﺪﻳﻦ و ﻣﺮﺑﻴـﺎن ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ دوره‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ و ﻣﺸﻜﻼت و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻫﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻧﻮ ﺟﻮان و ﺟﻮان ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫دﻧﻴﺎي روﺣﻲ و ذﻫﻨﻲ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻨﺪي وﺧﺸﻮﻧﺖ ‪ ،‬ﻣﻼﻳﻤﺖ و ﺳﺎزﮔﺎري ﭘﻴﺸـﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 12‬ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدن ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ در اﻣـﻮر ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ آﻳﻨﺪوﺑـﻪ ﻧﻈﺮﺷـﺎن‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن وﺳﻬﻴﻢ ﻛﺮدن او در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي زﻧﺪﮔﻲ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ وﻋﻼﻳﻖ ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻓﺖ او و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺸﺎن اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ در اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﻮﺟﻮان ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‬
‫را ﺑﺎ وي در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪،‬ﻣﻴﻬﻤـﺎﻧﻲ رﻓـﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺴـﺎﻓﺮت رﻓـﺘﻦ ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴـﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ وﻧﻈﺎﻳﺮ آن‪.‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  237‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬

‫ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‬

‫ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  239                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬

‫دراﺑﺘﺪي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرازﻣﺒﺎﺣﺚ‬

‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺑﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻓﻮاﻳﺪ ﻓﻨﺎوري ﻫﺎي ﺟﺪﻳـﺪ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻧﻘـﺶ‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ وﺳﺎﻳﻞ در ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻮم ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ‪،‬ازﺳﻮﻳﻲ‬

‫دﻳﮕﺮ دردﻧﻴﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن راازدﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻓﻨـﺎوري ﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ‬

‫ﻣﺤﺮوم ﻛﺮد وﻣﺎﻧﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي آﺗﻲ آﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻃـﻮرﻛﻨﺘﺮل ﺷـﺪه‬

‫وﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه از اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻼوه از ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ از ﺧﻄﺮات آﻧﻬـﺎ‬

‫ﻧﻴﺰ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺮوري ﺑﻪ ﭘﺪر وﻣﺎدرﻫﺎ اراﺋﻪ‬

‫ﮔﺮدد ﺗﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﺎزه اﺳـﺘﻔﺎده از اﻳـﻦ ﻓﻨـ‪Ĥ‬وري ﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد‬

‫ﺑﺪﻫﻨﺪ وﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل و ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪  .‬‬

‫ﺗﺎﺛﻴﺮات راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬

‫ﻓﻨﺎوري راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻄﻮر وﺳﻴﻊ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي زﻧـﺪﮔﻲ از‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﻛﺎر‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎﻧﻜﻲ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﺣﺘـﻲ راي ﮔﻴـﺮي ﺗﻠﻔﻴـﻖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه اﻳﻦ ﻓﻨﺎوري ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن اﻳﻔﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ واﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺴـﺮﻋﺖ‬
‫در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻮدﻛﺎن ‪ 2-17‬ﺳﺎل ﻛﻪ راﻳﺎﻧﻪ را در ﻣﻨﺰل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫از ‪ %48‬در ﺳﺎل ‪ 1996‬ﺑﻪ ‪ %70‬در ﺳﺎل ‪ 2000‬ﺻﻌﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻧﻴـﺰ از ‪ %15‬ﺑـﻪ‬
‫‪ %52‬دراﻳﻦ دوره ‪ 5‬ﺳﺎﻟﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻓﻨﺎوري زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ؟ ‪ ‬‬
‫ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ارﺗﺒـﺎﻃﻲ و ‪ ...‬راﻳﺎﻧـﻪ و‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺪه راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻮﻳﮋه وﻗﺘﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﻨﺎوري ﻫﺎ از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻮدك را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﺛﺮات ﻣﻀﺮ آن ﺑﺮ ﺗﻜﺎﻣـﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            240             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫رواﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺻﺪﻣﺎت ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﻜﻠﺘﻲ‪ ،‬ﭼﺎﻗﻲ‪ ،‬اﺛـﺮ‬
‫ﺑﺪ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﺧﺎﻧﻮاده و اﻋﺘﻴﺎد اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ اﺷﺎره ﻛـﺮد‪ .‬اﮔـﺮ از‬
‫راﻳﺎﻧﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد اﺛﺮات ﻣﺜﺒﺘﻲ دارد ‪ .‬ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن را در ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬از آﻧﺠﺎﺋﻴﻜـﻪ‬
‫راﻳﺎﻧﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻓﻨﺎوري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ رﺷﺪ‬
‫و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﺤﺮف ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﻣـﻮرد ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮات وﺟﻮد دارد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻫﻤﻪ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻗﺘﺸﺎن را ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﭼﺖ ﻛﺮدن اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺰاﻳﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را از‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﻨﺠﻜﺎوي و ﺗﻨﻮع ﻃﻠﺒﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺰ ﺳﺮ زده و اوﻗﺎت ﺧﻮد را ﺗﻠﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن ﻫـﻢ ﺣﺎﺻـﻞ آﻧﻬـﺎ از اﻳـﻦ‬
‫اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﻧﺸﺎط اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ و اﻋﺘﻴﺎد ﺑـﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪  .‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺟﺬاﺑﻴﺖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ‪ ‬‬

‫ﭼﺮا ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ؟ ﭼﺮا ﺑﻌﻀﻲ از اﻓﺮاد ﺗـﺎ آن اﻧـﺪازه‬
‫ﺟﺬب اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﮕﻲ و اﻋﺘﻴﺎد ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳـﺦ دادن‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﻮق ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻮﺿﻮع را از دو ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬اول اﻳﻨﻜﻪ راﻳﺎﻧـﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ‬
‫ﺣﺘﻤﺎً داراي ﻳﻚ ﺳﺮي ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت زﻳﺎدي از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻠﻔﻦ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬رادﻳﻮ و‪ ...‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل اﺑﺪاع و ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟـﻲ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺪام از آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ اﻓﺮاد را ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺟـﺬب ﻛﻨﻨـﺪ ﺑﻄـﻮري ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪.‬ﺟﻨﺒﺔ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧـﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮع‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ اﻗﺸـﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ‬
‫راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ‪   .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  241                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ‪ ‬‬

‫»ﻛﻨﺪل« در ﻣﻮرد راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ) دو وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ رﺳﺎﻧﻪ و ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ( را ﻣﻄﺮح ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ در زﻳﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ؛ ‪ ‬‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ رﺳﺎﻧﻪ ‪» :‬ﻣﺎرﺷﺎل ﻣﻚ ﻻن« رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳـﺎﻧﻪ ي ﮔـﺮم و‬
‫رﺳﺎﻧﻪ ي ﺳﺮد‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ي ﮔﺮم رﺳﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺮ اﺳﺖ وﻓﺮد ﻣﻮﻗـﻊ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫آن ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻔﻌﻞ اﺳﺖ و ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻌﺎل در آن درﮔﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻴﻠﻢ‪ ،‬رادﻳﻮ و ﻛﺘﺎب ﻣﺜﺎل‬
‫ﻫﺎﻳﻲ از رﺳﺎﻧﻪ ﮔﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻳﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺻـﺪا ﺷـﻨﻴﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﻛﻠﻤـﺎت‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮد ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﻪ در اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪  .‬‬
‫در رﺳﺎﻧﻪ ﺳﺮد ﺑﺮﺧﻼف رﺳﺎﻧﻪ ﮔﺮم‪ ،‬ﻓـﺮد ﻣﺠﺒﻮراﺳـﺖ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ اﻧﺘﻘـﺎل ﺗﺠﺮﺑـﻪ درﮔﻴـﺮ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻛﻪ در دﺳﺘﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺮد ﺟﺎي ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا در‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮد ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺧﻮاﻧﺪن در اﺑﺘـﺪا از ﺻـﻔﺤﻪ اول روزﻧﺎﻣـﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻔﺤﻪ‬
‫ﻣﻮزاﻳﻴﻚ روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ رﺳﺎﻧﻪ ﺳﺮد ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮع رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻬﻤﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬راﻳﺎﻧـﻪ و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻫـﺎي واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ آن در‬
‫ﻃﺒﻘﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛـﺎﻣﻼً ﺳـﺮد ﺟـﺎي ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬زﻳـﺮا اﻓـﺮاد را ﺑـﻪ ﺷـﺪت در ﻣﻮﻗـﻊ اﺳـﺘﻔﺎده درﮔﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟـﺖ اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻛـﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎً رﺳـﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﮔﺮمﻛﻨﻨﺪه و ﻣﻬﻴﺞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻓﺮاد زﻳﺎدي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬

‫اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل ‪ ‬‬

‫دوﻣﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮد اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮد وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺠﻴﺒﻲ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎﻳﺶ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ راﻳﺎﻧﻪ اش ﻓﺮﻣـﺎن دﻫـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﺷـﻴﻮهاي ﻛـﻪ ﺗﻤﺎﻳـﻞ دارد ﻇـﺎﻫﺮ ﺷـﻮد و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه اي ﻛﻪ او را ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺳﺎزﻣﺎن دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي اﻓـﺮادي ﻛـﻪ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اﻧﺪﻛﻲ در ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ ﻓﺮﺻـﺖ ﺧـﻮﺑﻲ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            242             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﻲ آورﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻴﻠﻲ زﻳـﺎدي را ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل اﺗـﺎق ﮔﻔﺘﮕـﻮي‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن )ﭼﺖ( ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﺮدي را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺑﺨﺼـﻮص در اﻓـﺮادي ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺠﺎرﺑﻲ ﻣﻨﻔﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﻤﻮد ﺑﻴﺸـﺘﺮي دارد وﻟـﻲ در ارﺗﺒـﺎط اﻳﻨﺘﺮﻧﺘـﻲ ﻣﺜـﻞ ﮔﻔﺘﮕـﻮي‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻻت از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ و از ﻟﺤﺎظ ﻛﻼﻣﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮد ارﺿﺎﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﻓﺸﺎر ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﻼﻳﻢ ﺗﺮ و ﻣﻌﺘﺪل ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻓﺮد ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺟﻨﺴـﻴﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻦ‪ ،‬ﻧﮋاد و ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده و ﻃﻮر دﻳﮕﺮي ﺧـﻮد را ﻧﺸـﺎن دﻫـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺧـﻮد ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ي ﺷﺨﺺ را در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎي واﻗﻌﻲ او ﻛﻪ از ﻣﻬﺎر‬
‫ﻛﻨﺘﺮلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺳﻪ ﮔﺮوه ) ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رواﻧﻲ ( ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در‬
‫ذﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﺮح آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪  .‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺴﻤﻲ ‪  :‬‬

‫‪  ‬اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ‪ ‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﭘﺰﺷﻜﺎن ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ از راﻳﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ‪ %70‬ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﮕﺎه ﻣﻤﺘﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸـﮕﺮ و‬
‫ﻛﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت ﺑﺎ راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻨﺪرم ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ راﻳﺎﻧﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت ﻧﺸـﺎن داده اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺪﻻﻳﻞ ذﻳﻞ ﺑﺮاي اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺪرم ﻣﺴﺘﻌﺪﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪   :‬‬
‫‪ -‬ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﻔﺤﻪ راﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻋﺪم ﺑﻴﺎن ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ‪  .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  243                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻛـﺎري راﻳﺎﻧـﻪ اﻏﻠـﺐ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ وﺿـﻴﻌﺖ ﺑـﺎﻟﻐﻴﻦ ﻃﺮاﺣـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪  .‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﻴﮕﺮي از ﺳﻨﺪرم ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ راﻳﺎﻧﻪ در ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨـﻪ ﻛـﺎﻣﻠﻲ از‬
‫ﭼﺸﻢ ﻛﻮدﻛﺎن از ﻧﻈﺮ دﻳﺪ ﻧﻘﺎط دور و ﻧﺰدﻳﻚ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪  .‬‬
‫‪ -‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻛﺎري راﻳﺎﻧﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ وﺿﻴﻌﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ و ﭼﺸﻢ ﻛﻮدك ‪ 18-28‬اﻳﻨﭻ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻤﺘـﺮ از ‪ 18‬اﻳـﻨﭻ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻀﺮ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫‪ -‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﭼﺸﻤﻲ دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻗﺒﻴﻞ ﻗﺮﻣﺰي‬
‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ ﻣﻜﺮر ﭼﺸﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮدرد‪ ،‬ﭘﻮزﻳﺸﻦ ﻫﺎي)ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي( ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل‪ ) ،‬ﺷـﻜﺎﻳﺖ از ﺗـﺎري‬
‫دﻳﺪ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﭼﺸﻢ (‪.‬‬

‫ب ‪ -‬ﺻﺪﻣﺎت ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﻜﻠﺘﻲ ‪ ‬‬

‫ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﭻ‪ ،‬ﮔﺮدن و ﭘﺸﺖ ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻣـﺪت از راﻳﺎﻧـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎ وﺿﻴﻌﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮي ﻛﻮدك در ﺣﻴﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ راﻳﺎﻧـﻪ در ارﺗﺒـﺎط‬
‫اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻳﻦ ﺻﺪﻣﺎت ﭘﻮزﻳﺸﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﺪن در ﺣـﻴﻦ ﻛـﺎر ﺑـﺎ راﻳﺎﻧـﻪ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺷﻮد ﭘﺸﺖ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ روي ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻋﻘﺐ زاﻧﻮﻫﺎ ﻓﺸﺎر وارد ﺷﻮد‪  .‬‬
‫‪ -‬ﭘﺎﻫﺎ روي ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺤﻜﻢ)ﻛﻒ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار( ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪  .‬‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮ روي ﮔﺮدن ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺎﺷﺪ‪  -..‬‬
‫‪ -‬زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻗﻪ ﭘﺎ و ران ﺑﻴﺶ از ‪ 90‬درﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻣﭻ ﺑﻄﻮر ﺧﻨﺜﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد) زاوﻳﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 15‬درﺟﻪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            244             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﺳﺎﻟﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ‬‬
‫‪ -‬ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ و آﺳﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪﻧﺶ را ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺧﻢ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﭙﻴﭽﺎﻧﺪ ‪ ‬‬
‫‪ -‬وﺿﻴﻌﺖ ﺻﻔﺤﻪ راﻳﺎﻧﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﺻﻔﺤﻪ راﻳﺎﻧﻪ ﻃﻮري ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻛـﻮدك ﺑـﺪون اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ و ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﻛﻨﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬وﺟﻮد ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر‪ :‬ﺻﻨﺪﻟﻲ راﺣﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺻـﻔﺤﻪ ﻛﻠﻴـﺪ ﺳـﻄﺢ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮس در اﻧﺪازه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻛﻮدك‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﻋﺎري از ﮔﺮدو ﻏﺒﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻮر ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ‪ ‬‬
‫‪ -‬ﻣﺪت زﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧـﻪ ﻛﻨﺘـﺮل ﺷـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا ﺻـﺪﻣﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ ﺑـﺎ ﻃـﻮل ﻣـﺪت اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﺎﻗﻲ‪   ‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ راﻳﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﺸﺎن از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎي ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻴﺎز ﺳﻼﻣﺘﻲ )از ﻗﺒﻴﻞ ورزش( دور ﻣﻲ ﺷﻮد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻄﺮ ﭼﺎﻗﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ)‪ .(11‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﺧﻄﺮ ﭼﺎﻗﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺪت اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ‪ 1-2‬ﺳـﺎﻋﺖ در روز‬
‫ﻣﺤﺪود و ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي از ﻗﺒﻴﻞ ورزش ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﻮد‪  .‬‬

‫ﺗﺸﻨﺞ اﭘﻴﻠﭙﺘﻴﻚ )ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻧﻮر(‪ :‬ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻄﻮر اوﻟﻴﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ از اﭘﻲ ﻟﭙﺴـﻲ اﻳﺠـﺎد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﭘﻲ ﻟﭙﺴﻲ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻧﻮر زﻣﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻮرﻫﺎي ﻟﺮزان‬
‫دارد در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮرﻫﺎي درﺧﺸﺎن راﻳﺎﻧﻪ و ﻓﻼش ﻫﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺑـﺎزي ﻫـﺎي‬
‫راﻳﺎﻧﻪ اي ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺸﻨﺞ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼﻳﻢ ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﺳـﺮدرد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ در‬
‫ﻣﻴﺪان ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺮﮔﻴﺠﻪ‪ ،‬ﮔﻴﺠﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ آﮔﺎﻫﻲ و ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻮﻗﻒ اﺳـﺘﻔﺎده راﻳﺎﻧـﻪ‬
‫ﻋﻼﻳﻢ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  245                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺛﺮ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﺮ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪   ‬‬

‫ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﻨﺎوري ﺷﮕﻔﺖ آور ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳـﺖ ﺑـﺮ ﻣﻬـﺎرت ﻫـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ دارد‪.‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ ﺧﻮد زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك در ﺣـﺎل رﺷـﺪ و‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻳـﺎدﮔﻴﺮي از ﻃﺮﻳـﻖ ﺗﺠﺮﺑـﻪ و ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﺣﺴـﻬﺎ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك از راﻳﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻛﻠﻴﻚ ﻛﺮدن ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻮس و ﺑﺎزي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪ اي ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻣﻬـﺎرت ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻛـﻮدك را ﺑـﻪ ﺗـﺄﺧﻴﺮ ﻣـﻲ‬
‫اﻧﺪازد‪.‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﻌﺘﺎد ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه اش ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎط ﺷﺨﺼﻲ و ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد‪  .‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺳـﺒﺐ اﻳﺠـﺎد اﺣﺴـﺎس ﺑـﺪﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ و‬
‫ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ دوﺳﺘﻲ‬
‫ﻫﺎ را ﻛﻤﺘﺮ ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ و اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬‬

‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ و ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ‬‬

‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ اﻣﺮوزه ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه اي در ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده اﺳـﺖ و راﻳﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ ‪ ،‬ﻣﺘﻨﻮع ﺗـﺮ و ﺷﺨﺼـﻲ ﺗـﺮ وارد ﺧﺎﻧـﻪ ﺷـﺪه و ﻋﺮﺻـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻧﻤﻮده و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﻧـﻮﻳﻦ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪  .‬‬
‫دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ از ﺧﺮﻳﺪ راﻳﺎﻧﻪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﺒﻜﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ در ﻣﻨﺰل آﻣـﻮزش ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫واﻟﺪﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺑﺰار ﻧﮕﺮش ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﻣـﻲ ﺑﺨﺸـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﮔﺴـﺘﺮش‬
‫ﺳﺮﻳﻊ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻓﻨﺎوري ﺳﺆال ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن ﺑـﺮ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت ﺑـﻴﻦ اﻋﻀـﺎي‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪  .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            246             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ زﻣﺎن ﮔﻴـﺮ اﺳـﺖ ﭘـﺲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺪت ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻛـﻮدك ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اش را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪.‬زﻣﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘـﻴﺶ ﺷـﺮط ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ‪ %50‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻼﻳﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ‪ %41‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎدﮔﻴﺮي رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻮدﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪  -‬اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي را در ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﻓﻘـﻂ ﻳـﻚ ﻛـﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬
‫در ﻣﻨﺰل رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﻮدك و واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﮔـﺎﻫﻲ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻲ ﺷﻮداﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﺎت وﺑﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺳﻦ ﻛﻮدك ﻧﻤـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﺤﺚ و ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫‪ -‬ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻧﺎﺷﻲ از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺼﻮﺻﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬واﻟﺪﻳﻦ ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻛﻮدك را از ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎ ﻣﻨﺤـﺮف ﻛﻨـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﺛـﺮ‬
‫اﻳﺰوﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﺮ او داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻋﺘﻴﺎد اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪   ‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري اﻋﺘﻴﺎد در ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ ﺷﻴﻮع آن را از ‪ %6‬ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ %80‬ﮔﺰارش ﻛﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﻧﮕـﺮان ﻛﻨﻨـﺪه ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬آﺳﻴﺐ دﻳﺪن ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻫـﺎي ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮه ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺒﺘﺬل واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﺎدﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻃـﻮل روز را‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷـﻐﻠﻲ واﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ آﻧﻬـﺎ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳـﺘﻔﺎده ﻏﻴـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ از اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ را اﺻـﻄﻼﺣﺎً اﻋﺘﻴـﺎد ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﺮﻧﺖ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ راﻫﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻛﻮﺑﻲ‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ و ﺗﻨﺶ ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮان اﺣﺘﻤﺎل اﻋﺘﻴﺎد ﺑـﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ در اﻓـﺮاد‬
‫ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮ و اﻓﺮادي ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻴﻦ ﻓﺮدي ﺧﻮد ﻣﺸﻜﻞ دارﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  247                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻼﻳﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﺷﺎﻣﻞ ‪ ‬‬

‫اﻟﻒ( اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎدي ﻳﺎ ﺗﺴﻜﻴﻦ اﺳﺘﺮس‪  . ‬‬
‫ب( اﺣﺴﺎس ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﺬﻳﺮي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل و اﻓﺴﺮدﮔﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ج( ﺻﺮف زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻳﺎد ﺑﺮاي ﻧﺮم اﻓﺰار و ﺳﺨﺖ اﻓﺰار‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ راﻳﺎﻧﻪ‪  .‬‬
‫د( ﺑﻲ ﺧﻴﺎل ﺷﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺻﻔﺤﻪ راﻳﺎﻧﻪ دور ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪه و ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ راﻳﺎﻧﻪ را روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش رﻓﺘﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﺗـﺎ اﻟﮕـﻮي ذﻫﻨـﻲ ﺧـﻮد را‬
‫درﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي ‪ ‬‬

‫اﻣﺮوزه ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎزﻳﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ و راﻳﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻗﺸﺮ ﺟﻮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي رواﻧﻲ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ در ﻗﺸـﺮ ﺟـﻮان ﻧﻴـﺰ ﻣﻨﺠـﺮ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻗﺸﺮ ﺟﻮان ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ اﻣﻜﺎن ﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺮات اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﻳﻦ ﺑـﺎزي ﻫـﺎ ﺑـﻲ اﻃـﻼع ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ارﺗﺒﺎط ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﺪ اﻣـﺎ اﻣـﺮوزه ﻛﻮدﻛـﺎن از زﻣـﺎن‬
‫درك و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎﻋﺎت روز را ﺻﺮف اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﻋﺎﻃﻔﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻓﻜـﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮ روﺣﻴﺎت ﻛﻮدك ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪  .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            248             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎزي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي ﺑﻮﻳﮋه در اﻳﺠﺎد ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑـﺎزي ﻫـﺎ ي راﻳﺎﻧـﻪ اي ﺑـﺮ رﻓﺘـﺎر ﺧﺸـﻮﻧﺖ آﻣﻴـﺰ ﻛﻮدﻛـﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻨﻜﻪ درﺟﻪ ﺷﺪت ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺑـﺎزي ﭼـﻪ‬
‫اﻧﺪازه اﺳﺖ‪ .‬دوم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻮدك ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎي ﺗﺨﻴﻠﻲ و واﻗﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم ﻗﺪرت ﻛﻮدك ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن ﺗﻤﺎﻳﻼت و اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي وﺟﻮدي اﺳﺖ و ﺑﻼﺧﺮه ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﭼﺎرﭼﻮب ارزﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك در آن رﺷﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ارزش ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ و ﻣﺤﺘﻮي ﺑﺎزي ﻣﺴﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺧﻴﺮ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دارد ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻬﺎي راﻳﺎﻧـﻪاي ﺳـﺒﺐ ﺻـﺪﻣﺎت ﻣﻐـﺰي ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﻣﺪت ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪ اي ﻓﻘﻂ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي از ﻣﻐﺰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ و ﺣﺮﻛـﺖ اﺧﺘﺼـﺎص‬
‫دارد ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻐﺰ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺎﻋﺖ ﻫـﺎي‬
‫زﻳﺎدي را ﺑﻪ ﺑﺎزي اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﻨﺪ »ﻟﺐ ﻓﺮوﻧﺘﺎﻟﺸﺎن )ﻗﻄﻌﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﻣﻐﺰ(« ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﻴﺪا ﻧﻤـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺐ ﻓﺮوﻧﺘﺎل ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس و ﻳﺎدﮔﻴﺮي دارد‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻟﺐ ﻓﺮوﻧﺘﺎل آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻜﺎﻣــﻞ ﭘﻴــﺪا ﻧﻜــﺮده اﺳــﺖ ﺑﻴﺸــﺘﺮ ﻣﺴــﺘﻌﺪ اﻋﻤــﺎل ﺧﺸــﻮﻧﺖ آﻣﻴــﺰ ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﻛﻤﺘــﺮ ﺗﻮاﻧــﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘــﺮل‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن را دارﻧﺪ‪.‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿـﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ از ﻣﻐـﺰ‬
‫راﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪ اي ﭘﺮ ﺗﺤﺮك ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي اﺳـﺘﺨﻮاﻧﻲ و ﻋﺼـﺒﻲ در ﻧﺎﺣﻴـﻪ دﺳـﺘﻬﺎ و‬
‫ﺑﺎزوﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺷﺐ ادراي ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺗﺮﺳﻨﺎك راﻳﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ‪.‬در ﺑـﺎزي ﻫـﺎي راﻳﺎﻧـﻪ اي‬
‫ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﮔﺎه ﺑﺪون ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎزي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت‬
‫دوران ﻛﻮدﻛﻲ در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﺗﺪاوم ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻋﻤﺮ ﻣﻨﻔﻌـﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  249                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم ﺑﺎزﻳﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ از ﺳﻮي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و در واﻗـﻊ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدن ﻓﺮزﻧﺪان را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺑﺎزﻳﻬﺎ ﺣﺮﻳﺺ ﺗﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫از ﻫﺮ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺣﺘﻲ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺳﻌﻲ در اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ‪ ‬‬

‫در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ راﻳﺎﻧﻪ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺟﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫ﻣﻲ رود ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه اي ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه ﺗﺮي از ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را در زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ از اﻳﻦ ﻓﻨﺎوري ﺻﺤﻴﺢ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﻮد اﺛـﺮات ﻣﺜﺒﺘـﻲ دازد‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺧﻄﺮاﺗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻲ روﻳﻪ و ﻏﻠﻂ از آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻛـﺎرﺑﺮان ﺑـﻮﻳﮋه‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ و اﻳﻨﻜـﻪ راﻳﺎﻧـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن را در‬
‫ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي زﻳﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ‪  :‬‬
‫‪ -‬آﺷﻨﺎﻳﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﺑـﺎ راﻳﺎﻧـﻪ و ﮔﺬراﻧـﺪن دوره ﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ و در ﺻـﻮرت ﻟـﺰوم‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺎت از ﻛﻮدﻛﺎن‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﻮرد ﻧﺤـﻮه اﺳـﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧـﻪ از ﺳـﻮي آﻧـﺎن و ﺧﻄﺮاﺗـﻲ ﻛـﻪ در ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫آﻧﻼﻳﻦ ﺷﺪن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻗﺮار دادن راﻳﺎﻧﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ از ﻣﻨﺰل ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻮدك را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن زﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧﻪ ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ وي از ﺗﻤﺎس ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺧـﻮد ﻛﺎﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از راﻳﺎﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻀﻮر آﻧﺎن در اﺗﺎق ﻫﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ‪  - ‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻛﻮدﻛﺎن و ﺣﺬف ﭘﻴﺎم ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم اﻓﺰارﻫﺎي ﻓﻴﻠﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺤﺘﻮﻳـﺎت ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻧـﺮم‬
‫اﻓﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻳﺖ ﻫﺎي ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺮ زده را ﺛﺒـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            250             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻌﺪا آﻧﻬﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻴﭻ ﻳـﻚ از ﻧـﺮم اﻓﺰارﻫـﺎ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻫﻤﺮاﻫـﻲ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﺷﻮﻧﺪ ‪ ‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻛﻮدك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺠﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از راﻳﺎﻧﻪ‪  .‬‬
‫‪ -‬راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻌﻨﻮان اﺑﺰار ﻣﻜﻤﻞ آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه آﻣﻮزﺷﻲ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺮاي واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ و دﻳﮕﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي در ﻣﻮرد اﺛﺮات اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧـﻪ ﺑـﺮ ﺗﻜﺎﻣـﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ‪ ،‬ﻫﻮﺷـﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻠـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬
‫رواﻧﻲ ﻛﻮدﻛﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪  .‬‬

‫ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬

‫ﻳﻜﻲ از دﺳﺖ آوردﻫﺎي ﻋﻠﻮم وﻓﻨﺎوري ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻦ ﺳـﺎﺑﻘﻪ‬
‫زﻳﺎد‪ ،‬وﻟﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠـﺖ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸـﻴﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط و ارﺗﺒﺎط ﮔﻴﺮي آﺳﺎن در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺻـﻮت و‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻤﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺨـﺎﺑﺮه و درﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺷـﺪﻳﺪ ﮔـﺮوه ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در ﺗﺒﺎدﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و ‪ ....‬ﺑﺮ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻛﺲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻛﻮدﻛـﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن اﻧـﺪازه‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻣﻬﻢ اﺳـﺖ وﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در ﺻـﻮرت ﻧﺒـﻮدن آن آﺳـﻴﺐ ﺟـﺪي ﺑـﻪ روﻧـﺪ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن وارد آورد؟‬
‫آﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺧﺘﻼﻟﻲ در رﺷﺪ ﺟﺴـﻤﻲ‪ -‬رواﻧـﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫وارد آورد؟‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  251                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻋﺘﻘﺎد اﻛﺜﺮ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺣﺘﻲ ﭘﺰﺷﻜﺎن ‪،‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﭘﺮﺳـﺶ‬
‫ﻫﺎ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ دراﺧﺘﻴﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺮاي ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺪي ﺟﺴﻤﻲ – رواﻧﻲ – اﺧﻼﻗﻲ – اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺎرب ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ )ﻧﮕﺎرﻧﺪه( دﻻﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ دارد‪ .‬ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از واﻟـﺪﻳﻨﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺎوره درﻣﻮردﻣﺸﻜﻼت ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻴﻠﻴﻨﻚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﻘﻄـﻪ اﻧﺤـﺮاف و‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﺟـﻮان ﺧـﻮد را از زﻣـﺎن ﺧﺮﻳـﺪاري ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻗﺒﻞ از ‪ 20‬ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﺮﻃﺎن را ﭘﻨﺞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻮﺋﺪي ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦﻫﻤﺮاه ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷـﺪ ‪. ‬اﻣـﺮوزه اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔـﻦﻫـﺎي ﻫﻤـﺮاه ﺑﺴـﻴﺎر ﻓﺮاﮔﻴـﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺎرﺑﺮان ﺧـﻮد اﻣﻜـﺎن ﺑﺮﻗـﺮاري ﺗﻤـﺎس و ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﭘﻴـﺎم ﻛﻮﺗـﺎه را‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،  GPRS‬دورﺑﻴﻦﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﮕﺎﭘﻴﻜﺴﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺨﺶﻛﻨﻨﺪهﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺑﺴﻴﺎري اﻣﻜﺎﻧﺎت دﻳﮕﺮ ﻃﺮﻓﺪاران زﻳﺎدي در ﺑﻴﻦ ﻣـﺮدم‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً در ﻣﻴـﺎن ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن و‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪. .‬‬
‫اﻣﺎ از اﻳﻦ ﭘﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪن ﻳﻚ ﮔﻮﺷﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻣﻜﺎﻧﺎت و‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎي آن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻧﺰدﻳـﻚ ﻛـﺮدن اﻳـﻦ وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﭼﻪﺧﻄﺮاﺗﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳـﺮﻃﺎن ﻣﻐـﺰ را ﺧﺼﻮﺻـﺎً در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺮادي ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از ده ﺳـﺎل اﺳـﺖ از اﻳـﻦ وﺳـﺎﻳﻞ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪. .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            252             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ‪ 13‬ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اروﭘﺎ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻـﺪا درآورد‪ .‬دوﻟـﺖ ﻓﺮاﻧﺴـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ دارد اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺗﻠﻔﻦﻫﺎي ﻫﻤﺮاه را در ﻣﺪارس اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪   .‬‬
‫در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اوﻟﻴﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺪرﻛﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮدن اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤـﺎم ﺗـﺮ اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ اﻳـﻦ ﮔﻮﺷـﻲ ﻫـﺎ در‬
‫ﻃﺮح ﻫﺎ و ﺷﻜﻞ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﺷﻲ ﻫﺎ روز ﺑﻪ روز در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻃﺮﻓﺪاران ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪ اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪. ‬‬
‫در آﺧﺮﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﺳﻮﺋﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﻣﺪت از اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄـﺮات ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﺎﻟﻘﻮه اي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ داﻧﺸـﻤﻨﺪان در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ از اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد در ﺳﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه را ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑـﻪ ﺗﻮﻣﻮرﻫـﺎي‬
‫ﻣﻐﺰي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪. ‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮوز اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﻃﺎنﻫﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﺳﺎل زﻣﺎن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﭘﺰﺷﻜﺎن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳـﺮﻃﺎن ﻫـﺎي ﻣﻐـﺰ در ﻣﻴـﺎن ﻛـﺎرﺑﺮان ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن در ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮادي ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤـﺮاه را‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺳﻦ ‪ 20‬ﺳﺎﻟﮕﻲ آﻏﺎز ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻨﺞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن دﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع زﻧـﮓ ﺧﻄـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه را در ﻣﻴـﺎن ﻛﻮدﻛـﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺻـﺪا‬
‫درآورده اﺳﺖ‪. .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  253                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﮔﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺮار ﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ دﭼـﺎر ﻣﺸـﻜﻞ ﺑﺰرﮔـﻲ ﺷـﺪه اﻳـﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن از ﮔﻮﺷـﻲ ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ از ﻛﻮدﻛﺎن زﻳﺮ ‪ 16‬ﺳﺎل داراي ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ‪ 40‬درﺻﺪ ﻛﻮدﻛﺎن دﺑﺴـﺘﺎﻧﻲ در اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ داراي ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوﻓﺴـﻮر »دﻳﻮﻳـﺪ‬
‫ﻛﺎرﭘﻨﺘﺮ« از داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻴﻮﻳﻮرك در اﻳﻦﺑﺎره ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻳﻚ اﭘﻴﺪﻣﻲ از ﺳﺮﻃﺎن ﻫﺎي ﻣﻐﺰ در ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣـﺎل ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از در ﻣﻌﺮض اﻳﻦ اﺷﻌﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑـﻮدن ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪  .  .‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺳـﺮﻃﺎن ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ اي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر در ‪ 13‬ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮان ﺗﻠﻔﻦﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﻪ دﻳﺪ ﺗﺎزهاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آن ﺑﺮﺳﻨﺪ‬

‫ﺧﻄﺮات اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ‪ ‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ "اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي اﺛﺮ ﮔﺬاري ﻣﺜﺒﺖ" ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﻃﻮل روز ﺑﺮاي ﺳﺎﻋﺎت ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و وﻗـﺖ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ آن و ﻳﺎ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎم ﻛﻮﺗﺎه ﺻﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﺎ اﺧـﺘﻼﻻت رواﻧـﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪. ‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪» ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻜﺎ ﺗﻮرﺳﻴﻼس« اﺳﺘﺎد دﭘﺎرﺗﻤﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫـﺎي ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ‪ ،‬رواﻧـﻲ و‬
‫درﻣﺎن در داﻧﺸﮕﺎه ﮔﺮاﻧﺎدا ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪ 18‬ﺗﺎ ‪ 25‬ﺳﺎﻟﻪ ﺷﻬﺮ ﮔﺮاﻧﺎداي اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ را ﻣﻮرد‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار داده و رﻓﺘﺎر آﻧﺎن را در ﺧﺼﻮص اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و ﺧﻄﺮات آن ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪  . .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            254             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ »ﺗﻮرﺳﻴﻼس« ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺘﻴﺎد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻛﻪ در ﻃﻮل دﻫـﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ‪ ،‬ﻋﻤـﺪه ﺗـﺮﻳﻦ ﺗﻔـﺎوت ﻣﻮﺟـﻮد ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ ﻧـﻮع از‬
‫اﻋﺘﻴﺎد و اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ اﻟﻜﻞ و ﻳﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻇﺎﻫﺮا ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺨﺮﺑـﻲ ﺑـﺮ روي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺷﺨﺎص ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮات رواﻧﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وي در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ روي وﺿـﻌﻴﺖ رواﻧـﻲ اﻓـﺮاد‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬارد اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻴﺎد ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺪارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻣﺸﻬﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ«‪    .‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺣﺪود ‪ 40‬درﺻﺪ از ﺟﻮاﻧﺎن اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛـﻪ از ﺗﻠﻔـﻦ ﻫـﺎي ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺶ از ‪ 4‬ﺳﺎﻋﺖ در روز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻛﺜﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫را در روز ﺻﺮف ﻛﺎر ﻛﺮدن ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  . ‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻤﺎﺳﻲ را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻳﺎ ﭘﻴـﺎم ﻫـﺎي ارﺳـﺎﻟﻲ‬
‫آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺨﻲ را در ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻤﮕﻴﻦ و ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪  . ‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﮔﺰارش ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺎدان ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ) ﻧﻈﻴﺮ اﺷﺘﻐﺎل و ﺗﺤﺼﻴﻞ ( و ﺣﺘﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻚ و اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺪام ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪   . .‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﺰارش »ﺗﺎﻟﻴﺎﻧﻴﻮز«‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﺘﺎدان ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻣﺮدﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ داراي اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﻛﻤﻲ ﺑﻮده و در ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺸﻜﻞ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ اﺣﺴـﺎس ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان در ارﺗﺒﺎط و در ﺗﻤﺎس ﺑﺎﺷﻨﺪ‪  . ‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ »ﺗﻮرﺳﻴﻼس« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ از ﺗﻠﻔـﻦ ﻫـﺎي ﻫﻤـﺮاه ﺧـﻮد ﺟـﺪا ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻤﮕﻴﻦ و اﻓﺴﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮدن ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﮕﺮاﻧﻲ و‬
‫ﺗﺸﻮﻳﺶ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮدآﻣﺪن اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮاب اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻟﺮزه اﻓﺘﺎده و ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻮء ﻫﺎﺿﻤﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  255                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪» .‬ﺗﻮرﺳﻴﻼس« در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ وﺧﻮب ﺑﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻳﻚ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد اﻳـﻦ‬
‫اﻓﺮاد دوﺳﺘﺎن را در ﻛﻨﺎر ﺧﻮد ﺣﺲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﺎن ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪» .‬ﺗﻮرﺳﻴﻼس« در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﻧﻴـﺰ‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﺨﺮﺑـﻲ را ﺑـﺮ ﺷـﻜﻞ ﮔﻴـﺮي ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ و روﺣـﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬارد‪  . .‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در ﻣﺪارس‪ ‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ :‬ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ وﺳﻴﻠﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮ ﻛﺴـﻲ ﭘﻮﺷـﻴﺪه ﻧﻴﺴـﺖ ‪،‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﻬﺮي ﺑﺮاي ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در ﻣﺪارس ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان آﺧـﺮﻳﻦ راه ﻣﻤﻜـﻦ ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ اﻣﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﻌﻈﻞ ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎً وﺟﻮد اﻣﻜﺎﻧـﺎت ‪ ،‬ﺑﻠﻮﺗـﻮث ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺑﺎﻻ ي ﻣﻮﻟﺘﻲ ﻣﺪﻳﺎ ‪ ،‬دورﺑﻴﻦ ‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﺻﺪا ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﻚ ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺑﺎﻳـﺪ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﺮاي ﺟـﺪﻳﺖ ﻣﺴـﺌﻮﻻن‬
‫ﻣــﺪارس و ﻣﻌﻠﻤــﺎن در ﻋــﺪم اﺳــﺘﻔﺎده داﻧــﺶ آﻣــﻮزان از اﻳــﻦ وﺳــﻴﻠﻪ داﺧــﻞ ﻣﺪرﺳــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ‪ ،‬ﻋﻠــﻲ‬
‫اﻟﺨﺼﻮص ﻣﻘﺎوﻣﺖ داﻧﺶ آﻣﻮزان ودرﮔﻴﺮي ﻫﺎي زﻳﺎد واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﺪارس ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ روﺣﻴﻪ ﻛﺎري ‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ و اﺳﺘﺮس ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد‪   .‬‬

‫‪ - 1‬ﺻﺮف اﻧﺘﺸﺎر ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﻛﻤﻚ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و دورﺑﻴﻦ در اﻳـﻦ ﻣﻘﻄـﻊ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ؛ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺟﻠﺴﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ آﺳـﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﻮر ﭘﻠﻴﺲ ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎس ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ‪،‬ﻣﺸﺎور‪ ،‬ﻣﺴـﺆوﻟﻴﻦ ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ ‪ ،‬ﻣﺴـﺆوﻟﻴﻦ اﻧﺠﻤـﻦ اوﻟﻴـﺎ و‬
‫ﻣﺸﺎوره ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ و ﻏﻴﺮه زﻳﺮ ﻧﻈﺮ و ﺗﻮﺳﻂ ادارات آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            256             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫داراي دو ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ -1‬وﺣﺪت ﻧﻈﺮ و روﻳﻪ دواﻳﺮ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ‪ -2‬ﭘﻴﺪا ﻛـﺮدن راه ﻛﺎرﻫـﺎي ﺑـﺪﻳﻊ در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و اﺳﺘﻔﺎده آن در ﻣﺪارس ‪ -3‬اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻛﺎﻣﻼ" ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﻣﺪارس ‪ -4‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺪارس و ﺷﻬﺮ ﻫﺎ‪   ‬‬

‫‪ -2‬درﻣﺪرﺳﻪ در ﻗﺪم اول ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣـﺪارس ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎ" ﻣﻌﻠﻤـﺎن در ﻛـﻼس ‪،‬ﺗﺒﻌـﺎت‬
‫ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑـﺮ دو ﺑﻌـﺪ ؛ ﺣـﻮاس ﭘﺮﺗـﻲ داﻧـﺶ آﻣـﻮز و ﻋـﺪم اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻛﻼس و درس ؛ و دوم ؛ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺪام در ﺳـﻨﻴﻦ زﻳـﺮ ‪ 17‬ﺳـﺎل ﻧﺎﺷـﻲ از اﻣـﻮاج‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ وﺳﻮم ؛ آﺛﺎر وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺮاك ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺟﻮاﻧﺐ و اﺣﺘﻴـﺎط‬
‫ﻫﺎي ﻻزم ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﺎ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺗﺬﻛﺮات ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﻦ ﻣﺪرﺳﻪ )ﻧﻪ ﻫﻤﻪ داﻧﺶ‬
‫آﻣﻮزان( ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﺪارس ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫اﺳﺖ‪  .‬‬
‫‪ - 3‬ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺮاﻛﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪارس ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻧﻈﻴـﺮ ؛ ﺣـﻮاس ﭘﺮﺗـﻲ در ﻣﺪرﺳـﻪ و ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﺑـﻪ درس و ﻛـﻼس ‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل ﺑﻴﻤـﺎري ﻫـﺎي وﻳﺮوﺳـﻲ و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳـﺎﻳﻲ ‪،‬ﻣﺸـﻜﻼت اﻣـﻮاج‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و ﻏﻴﺮه و ﻧﺼﺐ در ﺳﺎﻟﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ‪ ‬‬
‫‪  -4‬دﻋﻮت از ﻣﺸﺎور ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﺣﻀـﻮر در ﻣﺪرﺳـﻪ اي ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ را از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ دارد و داﺷﺘﻦ ﻳـﻚ ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑـﺮاي اﻓـﺮاد ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر در‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ‪ ،‬و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻀﺮات و آﺳﻴﺐ ﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در داﻧﺶ‬
‫آﻣﻮزان ‪ ‬‬
‫‪ -5‬در ﻣﺪارﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﻫﺎ را در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ دارﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮان آﮔﺎه و ﻣﺴـﻠﻂ از داﻳـﺮه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي اﻧﺘﻈـﺎﻣﻲ ﻳـﺎ ﻳـﻚ‬
‫ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف ارﺷﺎد و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ و اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ) ﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮﺧﻮرد ( ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺟـﺮاﺋﻢ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  257                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ و ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﻮد ﭼﺮا ﻛـﻪ ﺧﻴﻠـﻲ از داﻧـﺶ اﻣـﻮزان ﻣﺸـﻜﻞ دار ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ در ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﻳﻚ ﺟﺮم ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪   ‬‬
‫‪ -6‬ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻼﺳـﻲ ﻳـﺎ ﻣﻨﺘﺨـﺐ ﺟﻤﻌـﻲ ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻮرد اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ در ﻣﺪرﺳﻪ و ﻛﺴﺐ آﻣﺎرو ﻓﺮﺿﻴﺎت در اﻳﻦ راﺑﻄـﻪ ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺪرﺳﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪   .‬‬
‫‪ -7‬ﻳﻚ راﻫﻜﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﻣﻮﺛﺮ اﻳﻨﻜﻪ ؛ ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ از ﻣﺸـﻜﻼت ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺘﻦ ﺗﻠﻔـﻦ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺶ آﻣﻮز اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺎه‬
‫ﺑﻪ درﮔﻴﺮي ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي دادن آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴـﻪ اﻧﺠﻤـﻦ‬
‫اوﻟﻴﺎي ﻛﻼﺳﻲ اﺳﺖ )ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻞ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﺳـﺨﻨﺮان‬
‫و ﻏﻴﺮه ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ( اﮔﺮ در ﺟﻠﺴﺎت اﻧﺠﻤﻦ ﻛﻼﺳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ‪ ،‬آﺳـﻴﺐ‬
‫ﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴـﻲ ‪ ،‬رواﻧـﻲ ‪ ،‬ﺣـﻮاس ﭘﺮﺗـﻲ ‪ ،‬ﻟـﺮز ‪ ،‬اﺳـﺘﺮس‪ ،‬اﺿـﻄﺮاب ‪،‬ﻛـﺎﻫﺶ ﺧـﻮرد و‬
‫ﺧــﻮراك ‪ ،‬اﻧﺘﻘــﺎل ﺑﻴﻤــﺎري ﻫــﺎي وﻳﺮوﺳــﻲ و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳــﺎﻳﻲ ‪،‬ﻣﺸــﻜﻼت ﮔﻮارﺷــﻲ ‪ ،‬ﺑــﺪﺧﻮاﺑﻲ ‪،‬ﻟــﺮز ‪،‬‬
‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ و ﻏﻴﺮه در اﺛﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﺪرﺳﻪ و ﻏﻴﺮه ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﻮد و ﻣﺴﺘﻨﺪات آن‬
‫اراﺋﻪ ﮔﺮدد ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻓﻜـﺮ ﻋـﺪم اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ﺗﻮﺳـﻂ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن در‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳـﻚ ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎن ﺧـﻮب ﺑـﺮاي ﻣـﺪﻳﺮ و ﻣﺮﺑـﻲ ﭘﺮورﺷـﻲ و ﻣﺸـﺎور‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و درﮔﻴﺮي ﻫﺎ و ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳـﻴﺪ )ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺗﻌـﺪادي از واﻟـﺪﻳﻦ در‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻫﻢ دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻴﺴﺖ اﻣـﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻧﮕـﺮش اﻛﺜﺮﻳـﺖ واﻟـﺪﻳﻦ ﻛـﺎر ﻣﻬﻤﺘـﺮي‬
‫اﺳﺖ‪  . ‬‬
‫‪ -8‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ داﻧﺶ آﻣﻮزان و واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ از زﻣﺎن ﺣﻀﻮر در ﻣﺪرﺳﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫از ﺗﻠﻔﻦ ﻣﺪرﺳﻪ )ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﻣﺪﻳﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﺿﺮوري( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ واﻟﺪﻳﻦ از ﻣﻨـﺰل‬
‫ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻲ داﻧﺶ آﻣﻮزان را ﺑﻲ اﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺮد ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ اﻳـﻦ ﻣـﻮرد‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            258             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺪارد وﺑﺎر ﻣﺎﻟﻲ زﻳـﺎدي ﺑـﺮ دوش ﻣﺪرﺳـﻪ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﮔﺬاﺷـﺖ وﻟـﻲ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ دردﺳﺮ ﻫﺎ و ﺟﻨﮓ اﻋﺼﺎب آﻧﻄﺮف ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ارزﻳﺪ‪  .‬‬
‫‪ -9‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻘﻄﻌﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي در آﻳﻨﺪه ﺣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﻳـﻚ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺼﺎوﻳﺮ دﺧﺘﺮان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه درﻳﻚ ﻣﺪرﺳﻪ ‪ ،‬در زﻣﺎن ﻓﻌﻠﻲ ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ آوردن‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪات ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬ژاﭘﻦ‪،‬ﻗﺒﺮس‪،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪،‬ﻫﻨﺪ و ﻏﻴﺮه ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﻳﺎ واﻟﺪﻳﻦ را ﺑﻪ اﻫﻤﻴـﺖ ﻣﻮﺿـﻮع ﺟﻠـﺐ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و اﻋﺘﺮاﺿـﺎت آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﺎﻧﺪ ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘـﺮ ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎً ﻳـﻚ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ روش اﺑـﺪاﻋﻲ و ﺑـﺪﻳﻊ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻤﻔﻜﺮي و ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺑﻌﺎد ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ آن ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻣﺸـﻜﻞ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻛـﺮد وﻟـﻲ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ" ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از آﺳﻴﺐ ﻫـﺎي ﺗﺼـﺎوﻳﺮ و ﺗـﺮاك ﻫـﺎي ﻏﻴـﺮ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺮب در ﻣﺪارس و در ﺳﻄﻮح داﻧﺶ آﻣﻮزي ﻫﺴﺘﻴﻢ‪   .‬‬
‫‪ -10‬از ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺑﺎﻻ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻨﻜﻪ ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺑﻌـﺎد دﻳﻨـﻲ داﻧـﺶ آﻣـﻮزان و اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴـﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻳﺎ ذﺧﻴﺮه ﻳﺎ ﺣﺘﻲ دﻳﺪن ﺗﺮاك ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻏﻴـﺮ اﺧﻼﻗـﻲ ‪ ،‬در وﺟـﻮد ﻓـﺮد ﻧﻬﺎدﻳﻨـﻪ ﺷـﻮد ‪،‬‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﺆﺛﺮي ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪ ،‬ﺣﺘﻲ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﺑـﺎ ﺗﻘـﻮا ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺶ آﻣﻮزان در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺗﺬﻛﺮ دﻫﻨﺪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را از ﻋﻮاﻗﺐ ﻛﺎرﺷﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﻨﻜﻪ ﺧـﺪا‬
‫را در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -11‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﺪرت اﺑﺮاز وﺟﻮد در داﻧﺶ آﻣـﻮزان ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎداﺗﻲ در ﻣـﻮرد‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻳﺎ دﻳﺪن ﺗﺮاك ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻳﺎ ارﺳـﺎل و درﻳﺎﻓـﺖ اس ام اس ﻫـﺎ و ام ام اس ﻫـﺎي ﻏﻴـﺮ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ و ﺑﻠﻮﺗﻮث ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ " ﻧﻪ " ﮔﻔﺘﻪ و از دام اﻳـﻦ ﻣﺸـﻜﻼت رﻫـﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﻨـﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺮﺑﻴﺎن ﭘﺮورﺷﻲ و ﻣﺸﺎوران ﻣﺪارس در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  259‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪10‬‬

‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  261                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ‬

‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ دوره ﻛﻮدﻛﻲ ‪،‬ﻓﺮد وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ آن ﺑـﺎ دوره ﻗﺒﻠـﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دوره ﺑﻪ دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻮﺟـﻮان از اﻳـﻦ دوره ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫وﺗﻮﻗﻌﺎت ﺗﺎزه اي دارد ﻛﻪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﺎ دوره ي ﻗﺒﻠﻲ وي ﻳﻜـﻲ داﻧﺴـﺖ‪ .‬ﺑــﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻋﺪه اي اﻳﻦ دوره را ﺗﻮﻟﺪي دوﺑﺎره ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ ﻫـﺎي زﻳـﺎدي در‬
‫اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻠﻲ و اﺣﺴﺎﺳﻲ ‪،‬ﺑﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آﻳـﺪ ﻛـﻪ روي ﻫـﻢ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﻧﻮﺟـﻮان را‬
‫ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬
‫درﻓﺮﻫﻨــﮓ وﺑﺴــﺘﺮآﻣﺪه اﺳــﺖ )) ﻧﻮﺟــﻮاﻧﻲ اﻧﺘﻘــﺎل از ﻣﺮﺣﻠــﻪ ي آﺧــﺮ ﻛــﻮدﻛﻲ ﺑــﻪ ﻣﺮﺣﻠــﻪ ي‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ و ﻛﻤﺎل اﺳﺖ(( ﻳﺎ دوره اي ازﺟﺮﻳﺎن ﺗﺪرﻳﺠﻲ زﻧﺪﮔﻲ را ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤـﻮل‬
‫ﻋﻤﻴﻖ در ﺟﺴﻢ و روان وﻗﺪرت ﺗﺠﺴﻢ و ﺗﺨﻴﻞ زﻳﺎدي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ‪،‬دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ اراز‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ و دوره ي ﺟﻮاﻧﻲ را از ‪ 16‬ﺗﺎ ‪25‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﺨﻤﻴﻦ زده اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ دوران ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ رﻏﺒﺖ ﻫﺎ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫‪ - 4‬رﻫﺎﻳﻲ از واﺑﺴﺘﮕﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ‪.‬‬
‫‪ - 6‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻐﻞ و ﺣﺮﻓﻪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺻﺮف اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            262             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ - 8‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻓﻠﺴﻔﻪ ي زﻧﺪﮔﻲ ‪.‬‬
‫‪ - 9‬ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺳﻲ‪.‬‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎن درﻣﻮرد ﺳﻦ ﺷﺮوع وﭘﺎﻳﺎن ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ازﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاﻳﻦ اﺳـﺎس‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻴﺶ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ -2‬اوان ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫‪ - 3‬اواﺧﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً دردوره ﭘﻴﺶ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي دﺧﺘﺮﻫﺎ و دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﺴﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻠﻮغ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ ازﭘﻴﺪاﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮدو ﺟﻨﺲ ﻋﻼﻳﻤﻲ ﻇـﺎﻫﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪ اي ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪن ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﮔﺎم ﻧﻬﺎدن ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻠﻮغ‬
‫ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوره اي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اﻧﺪام ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ رﺷﺪ ‪ ،‬وﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اززﻣﺎن ﺷﺮوع ﺑﻠﻮغ ﺗﻤﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻠﻮغ ‪ ،‬اﺛﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ و‪.‬ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮرﺷﺪ ﻫﻤﻪ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺪن دارد‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻠﻮغ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﻦ وﻳﮋه اي داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در آن رﺷـﺪ ﺟﻨﺴـﻲ اﺗﻔـﺎق ﻣـﻲ اﻓﺘـﺪ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دوره ﻳﺎ ﺳﺎل ﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺑﻠﻮغ و ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮﺷﺮوع ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‬

‫‪ - 1‬ﻋﻮاﻣﻞ ارﺛﻲ وﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ .‬دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدراﻧﺸﺎن زودﺗﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﺎ ﻧﻴﺰ زود ﺑـﺎﻟﻎ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻄﺢ ﻫﻮش ﻧﻮﺟﻮان ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت ﻧﺸـﺎن داده ‪،‬دﺧﺘـﺮان وﭘﺴـﺮاﻧﻲ ﻛـﻪ از ﺑﻬـﺮه ﻫﻮﺷـﻲ ﺑـﺎﻻﺗﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺑﻠﻮغ آن ﻫﺎ زودﺗﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  263                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -3‬وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻐﺬﻳﻪ ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ وﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻓﺮد ‪ .‬ﺗﻐﺪﻳﻪ و ورزش درﺷﺮوع ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴـﻲ ﻣـﺆﺛﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در دﺧﺘﺮان ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ وزن و ﭼﺮﺑﻲ ﺑﺪن ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋـﺪﮔﻲ در‬
‫زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ورزش ﺳﻨﮕﻴﻦ را درﺳﻨﻴﻦ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺷﺮوع ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬وﻳﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﻏﺬاﻫﺎي ﭘﺮﭼﺮب اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻠﻮغ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻬﻢ‬
‫از اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬رواﻧﻲ ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺷﺮﻋﻲ ( ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳـﺖ ‪ .‬ﻇـﺮف ﻣـﺪت ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎل ‪ ،‬ﺑـﺪن ﻛـﻮدك‬
‫دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﺎﻟﻎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ را ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ژﻧﺘﻴﻚ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﺑﻠـﻮغ ﺟﻨﺴـﻲ را ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ دو ﻧـﻮع‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬رﺷﺪ ﻛﻠﻲ ﺑﺪن ‪ - 2‬ﭘﺮﺳﺶ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ‬

‫رﺷﺪ ﺑﺪن‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ ‪،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ ﻗﺪ ووزن اﺳﺖ ﻛـﻪ »ﺟﻬـﺶ رﺷـﺪ« ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪.‬اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ درﻣﻮرد دﺧﺘـﺮ ﻫـﺎي آﻣﺮﻳﻜـﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﻣـﺪت ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﺑﻌـﺪ از‬
‫‪10‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ودر ﻣﻮرد ﭘﺴﺮﻫﺎ ﺣﺪود ‪12‬ﺳﺎﻟﮕﻲ روي ﻣﻲ دﻫﺪ »ﻣﺎﻟﻴﻨﺎ‪.«1990،‬دﺧﺘﺮ دراواﻳﻞ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ وﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮاﺳﺖ ‪،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﻛﻢ دوام اﺳﺖ ‪.‬در ‪14‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ‪،‬ﭘﺴﺮ ﻫﺎ از دﺧﺘﺮ ﻫﺎ ﺟﻠـﻮ ﻣـﻲ‬
‫اﻓﺘﻨﺪ ‪،‬زﻳﺮا ﺟﻬﺶ رﺷﺪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎزه اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺶ رﺷﺪ دﺧﺘﺮ ﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن ﻳـﺎ‬
‫ﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬رﺷﺪ اﻧﺪازه ﺑﺪن در ﻣﻮرد اﻏﻠﺐ دﺧﺘﺮ ﻫﺎ ‪16‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ودر ﻣﻮرد ﭘﺴـﺮ ﻫـﺎ در ‪17/5‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﭘﻲ ﻓﻴﺰﻫﺎ در اﻧﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﺎﻣﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫‪.‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻠﻮغ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪25‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﺪ و‪18‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ وزن ﻧﻮﺟﻮان اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            264             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪن‬
‫در ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪،‬روﻧﺪ رﺷﺪ ﺳﺮي –ﭘﺎﻳﻲ ﻧﻮﺑﺎوﮔﻲ وﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺮ ﻋﻜـﺲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬در اﺑﺘـﺪا ‪،‬رﺷـﺪ‬
‫دﺳﺖ ﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎ وﺑﻌﺪ ﺗﻨﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن را ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ اﻳـﻦ‬
‫اﻟﮕﻮي رﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ ﭼﺮا ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﺑﺘﺪا ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺪ ﻗﻮاره وﺑﻲ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻨﮓ دراز ﺑﺎ دﺳﺖ وﭘﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ‪.‬‬
‫در ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪن ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ زﻳﺎد دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠـﺖ آن‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻫﻮرﻣـﻮن ﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪي اﺳﺖ ‪.‬ﺷﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﺴﺮ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻟﻤﺒﺮﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻬﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ ‪،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻟﻤﺒﺮ‬
‫ﻫﺎي دﺧﺘﺮ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﻫﺎوﻛﻤﺮ ‪،‬ﭘﻬﻦ ﺗﺮﻧﺪ ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺴﺮ ﻫﺎ از دﺧﺘـﺮ ﻫـﺎ ﺑـﺰر ﮔﺘـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ وﭘﺎﻫﺎي آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﺪن ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ اﺳﺖ ‪.‬ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺮﻫﺎ ‪2‬ﺳـﺎل‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺷﺪ ﭘﻴﺶ ﺟﻮاﻧﻲ دارﻧﺪواﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺪن ‪،‬در وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﺟﻨﺴـﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺟﻨﺴـﻲ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ‪،‬اﻧـﺪاﻣﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﺜـﻞ‬
‫)ﺗﺨﻤﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬رﺣﻢ‪ ،‬وﻣﻬﺒﻞ در زﻧﺎن‪،‬آﻟﺖ در ﻣﺮدي‪ ،‬ﻛﻴﺴﻪ ﺑﻴﻀﻪ وﺑﻴﻀﻪ ﻫـﺎ در ﻣـﺮدان( راﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ‪،‬ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﺛـﺎﻧﻮي ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬از ﺑﻴـﺮون ﺑـﺪن ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻋﻼﻳﻢ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل رﺷﺪ ﭘﺴﺘﺎن ﻫﺎ در زﻧﺎن‬
‫‪ ،‬ﻣﻮي زﻳﺮ ﺑﻐﻞ وزﻫﺎر در ﻫﺮ دو ﺟﻨﺲ(‪.‬‬

‫رﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ در دﺧﺘﺮﻫﺎ‬

‫ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ در زن ‪،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ رﺷﺪ ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻬﺶ رﺷﺪ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻗﺎﻋـﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ در ‪12/5‬ﺳﺎﻟﮕﻲ در دﺧﺘﺮان آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ‪ ،‬و در ‪13‬ﺳﺎﻟﮕﻲ در دﺧﺘـﺮان اروﭘـﺎﻳﻲ‪،‬روي‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬اﻣﺎ داﻣﻨﻪ ﺳﻨﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛـﻪ از ‪10/5‬ﺗـﺎ‪15/5‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﮔﺴـﺘﺮش‬
‫دارد ‪.‬ﺑﻌﺪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ‪،‬رﺷﺪ ﻣﻮي زﻫﺎرو ﭘﺴﺘﺎن ﻫﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬وﻣﻮي زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻧﻤﺎﻳـﺎن‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  265                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن اﻳﻦ ﺗﻮاﻟﻲ در اﻏﻠﺐ دﺧﺘﺮ ﻫﺎ ‪ 3‬ﺗﺎ‪ 4‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪،‬ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮدي زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﭘﺮﺷﺶ ﺟﻨﺴﻲ دﺧﺘﺮان اﻳﻦ اﺳـﺖ ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﺪن دﺧﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ ﺑﺰرگ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﺑﻌﺪ از اوج ﺟﻬﺶ ﻗـﺪر‪،‬‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ‪ 12،‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ‪،‬ﺗﺨﻤﺪان ﻫﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻌﻤـﻮﻻ‬
‫ﺗﺨﻤﻚ ﺑﺎﻟﻎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ‪،‬اﻳﻦ دوره ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻧﺎزاﻳﻲ درﻫﻤﻪ دﺧﺘﺮﻫﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‬
‫وﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ درﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ ‪ ،‬روي آن ﺣﺴﺎب ﻛﺮد‪.‬‬

‫رﺳﺶ ﺟﻨﺴﻲ در ﭘﺴﺮﻫﺎ‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ در ﭘﺴﺮﻫﺎ ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﺑﻴﻀﻪ ﻫﺎﺳﺖ ‪.‬ﻣﻮي زﻫﺎر ﻣﺪت ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺻـﻔﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ‬
‫رﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ) ﻣﻮي ﻫﺎي ﺻﻮرت ‪ ،‬دورﮔﻪ ﺷﺪن و ﻛﻠﻔﺖ ﺷﺪن ﺻﺪا ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺰرگ ﺷـﺪن ﺣﻨﺠـﺮه و‬
‫ﻃﻮﻳﻞ ﺷﺪن ﺗﺎرﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ( ﻇـﺎﻫﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬درﻫﻤـﻴﻦ ﺣـﻴﻦ ﻏـﺪه ﭘﺮوﺳـﺘﺎت ﺑـﺰرگ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ودرﺣﺪود ‪ 13‬اﻟﻲ ‪ 14‬ﺳﺎﻟﮕﻲ اوﻟﻴﻦ اﻧﺰال روي ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻨﻲ ﺣﺎوي ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ اﺳﭙﺮم‬
‫زﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺴﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰﻣﺎﻧﻨﺪ دﺧﺘﺮﻫﺎ دردوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎروري ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ‬
‫ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪن از ﻧﻈﺮ ورﺣﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﺗﻤﻴﺰ ﻣﺼـﻠﺤﺖ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺑﻠـﻮغ رواﻧـﻲ ‪ ،‬ﻗﺎدرﺑـﻪ ﻗﺒـﻮل ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ‬
‫ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻐﻞ ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮﻟـﻪ وﻗـﺪرت روﻳـﺎروي ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﭘﻴﭽﻴﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ)ﺑﻠـﻮغ رواﻧـﻲ( ‪ ،‬ﺑـﺮﺧﻼف ﺑﻠـﻮغ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ روان ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻦ ﺧﺎص ﻳﺎ ﻣﺸـﺘﺮﻛﻲ ﺑـﺮاي اﻓـﺮاد‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            266             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻢ زﻣﺎن و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﺎر دﺷﻮاري اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ رﺷـﺪ‬
‫رواﻧﻲ وﻳﺎ ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻠﻮغ رواﻧﻲ‬

‫ﺗﺤﻮﻻت رواﻧﻲ ﻛﻪ از دوره ي ﺑﻠﻮغ در اﻧﺴﺎن ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴـﺮد و ﺟـﺰء ﺧﺼـﺎﻳﺺ و ﺷﺨﺼـﻴﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﺎ ﺑﻌﺪ ازدوره ي ﺑﻠﻮغ ﻫﻢ در اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات وﻋﻼﻳﻢ ﺑﻠﻮغ‬

‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎ دراﻳﻦ ﺳﻦ ﺑﺎﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮان ﻫﺎﻳﻲ روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم آﮔـﺎﻫﻲ از ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ دادن آﮔـﺎﻫﻲ ﻫـﺎي ﻻزم از دوران ﻛـﻮدﻛﻲ و‬
‫اداﻣﻪ ي آن در دوره ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ﺑﺴـﻴﺎري از رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘـﻲ و اﺣﺴﺎﺳـﻲ آن ﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﺤﺮان ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﻮد‪.‬‬
‫واﻓﻌﻴﺖ ﻫﺎ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ درﺟﻬﺖ رﻫﺎﻳﻲ از‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ي ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬وي ﺳﻌﻲ دارد از اﻳﻦ راه وارد زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﻫﺪاﻓﻲ ﭘﺴﺮﻫﺎ ﭘﺪر ودﺧﺘﺮﻫﺎ ﻣﺎدر را اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫آن ﻫﺎ ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﺮوج از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻮدﻛﻲ و وارد ﺷﺪن ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻟﻲ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ اﻋﻢ از اوﻟﻴﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﺎ ﻣﺪرﺳﻪ اﻟﮕﻮ ﭘﺬﻳﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮدﻳﺪ و دودﻟﻲ و ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ دوران ﺷﺒﺎب و دوﮔﺎﻧﮕﻲ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻛﺮدن و ﺷﻜﻞ دﻫﻲ ﺑﻪ آن ‪ ،‬در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳـﺪ و اﻏﻠـﺐ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ دﻓﺎع از آن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ازﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫اﻳﻦ آزادي وﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﺎﻃﺮ و اﺿﻄﺮاب وي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺒﺐ درﺧﻮد ﻓﺮو‬
‫رﻓﺘﻦ و ﺗﻌﻤﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  267                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻲ رواﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ دو ﻋﺎﻃﻔﻪ ي ﻣﺘﻀﺎد ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﻮد ودردوﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﻢ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ آن ﻫﻢ ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﺑﺶ اﺳﺖ ‪ .‬دوﻓﻜﺮﻣﺘﻀﺎد ‪،‬ﻳﻜﻲ ﻓﻜـﺮ ﺑـﺰرگ‬
‫ﺷﺪن ودﻳﮕﺮي ﻓﻜﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﭽﻪ ﮔﺎﻧﻪ در وي وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲ وﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮان‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲ درﺟﻬﺖ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮان در ﺑﻴﻦ اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن وﺟـﻮد دارد‬
‫‪ .‬ﺑﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ ﻋـﺪه اي از ﻋﻠﻤـﺎي روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ آن را ذاﺗـﻲ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ وآن را آﻏﺎزاﺳـﺘﻘﻼل و‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺟـﻮان ﺑـﺮاي اﺛﺒـﺎت ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺧـﻮد ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺚ واﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺧـﻮد ﻣﺤـﻮري ‪،‬ﺧـﻮد ﻧﻤـﺎﻳﻲ وﻏﻴـﺮه ﺑـﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺼﻮرات و ﺗﺨﻴﻼت درﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺧﻮاب وﺧﻴﺎل ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ وﺑـﺮاي اﻓـﺮاد اﻳـﻦ ﺳـﻦ اﻣـﺮي ﻋـﺎدي وﻣﻌﻤـﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا درﻋﺎﻟﻢ ﺗﺨﻴﻞ و ﺧﻴﺎل ﻛﻪ ﻗﺪري ﻫﻢ ﺑﺮاي وي ﻟﺬت ﺑﺨﺶ اﺳﺖ اﻛﺜﺮ اﻓﻜﺎرش را ﻋﻤﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬اﻏﻠﺐ اﻧﺪوه ﻧﺎك وﻏﻤﮕﻴﻦ و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﺎرﺗﺮس وﺗـﻮﻫﻢ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دروغ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻳﺎ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ - 6‬زود رﻧﺠﻲ واﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﺑﻮدن‬
‫اﺣﺴﺎس زود رﻧﺠﻲ در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬رﻳﺸﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳـﺎﺗﻲ در ﻟـﺬت و رﻧـﺞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻼت آﻧﻬـﺎ آﻣﻴﺨﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﺷـﺪت ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬درﻣـﻮرد‬
‫ﻧﺸﺮﻋﻘﺎﻳﺪ واﺛﺒﺎت ﺣﺮف ﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آﻧﭽﻨﺎن ﻣﺤﻜﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺳﻌﻲ دارد از آﻧﻬﺎ دﻓـﺎع‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ وﺣﻲ ﻣ‪‬ﻨﺰل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            268             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -7‬ﻛﻤﺮوﻳﻲ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮي و درون ﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ دروﻧﮕﺮاﻳﻲ وﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﺮون ﮔﺮاﻳﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛـﺮدن از ﺧﺼـﺎﻳﺺ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻲ در ﺑﻌﻀﻲ از آن ﻫﺎ درون ﮔﺮاﻳﻲ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮﻟﺶ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﻤﺎري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﺰوا ‪ .‬ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮي دردوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻋـﺪه اي از ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺳﻮال ﻫﺎي ﺧﻮد دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ آن ﻫﺎ را اﻏﻠﺐ ﺧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻛـﻢ ﺣﻮﺻـﻠﻪ و‬
‫ﻳﺎ دﭼﺎر ﺿﻌﻒ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 8‬اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﻮﻳﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻛﻪ در ﺑﺪن ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬ﻧﻮﺟﻮان اﺣﺴﺎس‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺿﺪﻳﺖ ﺑـﺎ اﻓـﺮاد و اﺟﺘﻤـﺎع وﺣﺘـﻲ اوﻟﻴـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﻫﺮ رﻓﺘﺎري ﺑﺎ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻧﮕﺮد وﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻔـﻲ و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻠﺖ ‪،‬ﺷﺎﻳﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﻮﺟﻮان ﺳﺮﺷﺎ ازاﻧﺮژي وﺻﻤﻴﻤﻴﺖ اﺳـﺖ در ﺗﻤـﺎس‬
‫ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺣﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ او را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ وﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺳـﻌﻲ دارد‬
‫ﺑﺮﻏﻠﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻓﺮاﻓﻜﻨﻲ‬
‫ﻓﺮا ﻓﻜﻨﻲ ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان وﺣﺘـﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻲ درﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ وﺷﻜﺴﺖ ‪ ،‬آن ﻫﺎرا ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ و‬
‫ﻳﺎﮔﻨﺎه ﺧﻮد راﺑﻪ ﮔﺮدن دﻳﮕﺮان ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ ﺗﺮاﺷﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﺘﻴﺎﻃﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺎﻧﻮاﻓﺮاط در ﺟﺒﺮان و ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮدن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي دروﻧﻲ و ﻧﮕﺮاﻧـﻲ ﻫـﺎي ﻣـﺰﻣﻦ‬
‫درﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ودرﻧﻘﻄﻪ اي ﺣﺴﺎﺳﻲ از ﺑﺪن ﻳﻚ ﻧـﻮع ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻠﻮدرد‪،‬آﺳﻢ ‪ ،‬ﺳﺮدرد ‪ ،‬دل درد وﻳﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﺘﻲ واﺳﭙﺎﺳـﻤﻬﺎي ﻋﺼـﺒﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  269                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫وﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ زﺧﻢ ﻣﻌﺪه ﻇﺎﻫﺮﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺪاوا ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻫـﺎ رﻳﺸـﻪ‬
‫ﻛﻨﻲ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎي ﻧﻮﺟﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺑﻴﻤﺎري روان ﺗﻨﻲ‬
‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي دروﻧﻲ وﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻣﺰم درﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﻓﻴﺰﻳﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ودر‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اي ﺣﺴﺎﺳﻲ از ﺑـﺪن ﻳـﻚ ﻧـﻮع ﺑﻴﻤـﺎري ﺟﺴـﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪه ﮔﻠـﻮدرد ‪،‬آﺳـﻢ ‪ ،‬ﺳـﺮدرد ‪ ،‬دل درد‬
‫وﻳﺎﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻤﻲ ﻋﺼﺒﻲ وﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ زﺧﻢ ﻣﻌﺪه ﻇـﺎﻫﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣـﺪاوا ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎ رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ورﻓﻊ ﻧﺎ راﺣﺘﻲ ﻫﺎي ﻧﻮﺟﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -11‬اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﻫﺎ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﺎي رواﻧﻲ اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪:‬ﻣﻬـﺎرت ﻫـﺎي ﺟﻨﺒﺸـﻲ ‪،‬ادراﻛـﻲ ‪ ،‬ﺗﺠﺴـﻢ ﻓﻀـﺎﻳﻲ وﺣﺎﻓﻈـﻪ‬
‫دردوران ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﺎدي رﺷﺪ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﻨﺪ وﺗﻘﺮﻳﺒﺎ آﻣﺎده ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻳﺖ‬
‫ﻫﺎ در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﺮﻛﺖ و رﺷﺪ ﻣﺪاوم دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ روﻧـﺪي در ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫وﻧﺘﺎﻳﺞ اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻮغ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫در اﻳﻦ دوران ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﺎزﮔﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻮق ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﺳـﺎزﮔﺎري‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬درك اﺣﺴﺎﺳﺎ ت‪ ،‬اﻓﻜﺎر و رﻓﺘﺎردﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬رﺷﺪ وﺗﻜﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن داراي‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺲ واﻟﻔﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻤـﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﻫﻤﺴﺎﻻن و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﻔـﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻋﺼـﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻤﺴـﺨﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺼﺐ ورﻗﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﺎص در آن ﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ‪ ،‬ﺷـﻜﻞ ﻋﻼﻗـﻪ ﺑـﻪ اﻧﺘﻘـﺎد و‬
‫اﺻﻼح ‪ ،‬رﻏﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﺎري دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﻫﺎي ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي‪ ،‬ﮔـﺮاﻳﺶ اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﻼﺳﻲ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤـﺎن و ﻣـﻮاد درﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋـﻮاﻣﻠﻲ ﻛـﻪ در رﺷـﺪ و ﺗﻜﺎﻣـﻞ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            270             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪن ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﮔـﺮوه ﻫـﻢ‬
‫ﺳﺎﻻن ‪.‬‬
‫رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ودر دوره ي ﺟﻮاﻧﻲ ﻛـﻪ ﻛﻤـﺎل ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داراي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻳﺮاﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ :‬ﺧﻮدﻛﻔﺎ ﺑﻮدن‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻋﻤﺎل ﺧـﻮد را ﻛﻨﺘـﺮل و آﻧﻬـﺎ را ﻫـﺪاﻳﺖ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﻣﺸـﻮرت اﻓـﺮاد‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻣﺠﺮب ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد وﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ب ‪ :‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ وﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ آﻣﺎده ي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ وي ﻣﻲ ﺷﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ وي را ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ج ‪ :‬ﺿﻤﻦ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي و اﻋﺘﺪال ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ از روﺣﻴﻪ ي ﮔﺬﺷـﺖ و ﻋﻔـﻮ ﻧﻴـﺰ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫درك اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ دﭼـﺎر اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ روﺣﻴـﻪ ﺟـﻮان را ﻣﺘﻌـﺎدل‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫د ‪ :‬ﺗﻔﻜﺮ آﻳﻨﺪ ﻧﮕﺮ دارد وﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺧﻮش ﺑﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎ ﺧـﻮد را ﻧﻤـﻲ ﺑـﺎزد و ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲ داﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺎﻋـﺚ رﻛـﻮد‪ ،‬ﻳـﺄس وﺧﻤـﻮدﮔﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ح‪ :‬ﺿﻤﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ درك ﻧﻜﺎت ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮد ﻣـﻲ ﭘـﺮدازد و آن ﻫـﺎ را ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ و ﺿﻌﻒ ﻫﺎي ﺧﻮد راﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد وﻗﻀـﺎوت درﻣـﻮرد آن ﻫـﺎ را‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺷﺨﺺ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ وﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ را ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ه ‪ :‬داراي روﺣﻴﻪ ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﻜﺎري در ﺑﺎزي ﻫﺎ ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ « ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن اﺳﺖ‬
‫و ﺣﺘﻲ در داﺧﻞ ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ از رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺮب ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  271                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫و ‪ :‬روﺣﻴﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎزﻧﺪه از دﻳﮕﺮان را درﺧﻮد دارد ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي درﺳﺖ و ﺻﺤﻴﺢ ازﺧﻮد‬
‫را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد وﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺸﮕﺮ وﻗﺪرداﻧﻲ از ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﻲ آورد‪.‬‬
‫ز ‪ :‬ارﺷﺎد ورا ﻫﻨﻤﺎﻳﻲ از دﻳﮕﺮان را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و در ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻧﻜـﺎت ﻣﺜﺒـﺖ اﻧﺴـﺎﻧﻲ اﻳﻔـﺎئ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ واز ﺑﺬﻟﻪ ﮔﻮﻳﻲ و ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻲ در ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ درﻳـﻎ ﻧﻤـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫وﺑﺮﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫ن ‪ :‬ﺻﺒﻮر و ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ ‪ ،‬زﻳﺮا دﻳﮕﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺧﺎش دوره ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ را ﻧـﺪارد‪ .‬وي ﻣـﻲ ﻓﻬﻤـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮﻧﻮع ﻣﻮﻓﻘﻴ‪‬ﺖ ﻋﻠﻤﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺻﺒﺮ وﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ وﻣﺮور زﻣﺎن دارد ﺗـﺎ ﺑﺘـﻮان‬
‫از ﺑﺬرﻛﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺧﻮد ﻣﺤﺼﻮل ﺑﭽﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺻﻮرت ﻋﺪم رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﻧﻮﺟﻮان وﻋﺪم ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از ﻋﻼﺋﻢ ﻓﻮق ﻧﻮﺟﻮان ﻣﺎ ﻣﺸـﻜﻼﺗﻲ‬
‫روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت درﻗﺴﻤﺖ ﺑﺪﻧﻲ ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻲ و ذﻫﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻮغ ﻓﻜﺮي ) ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ (‬

‫دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬روﺷﻦ ﺑﻴﻨﺎﻧـﻪ ﺗـﺮ و ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪» .‬ﭘﻴـﺎژه« زﻳﺴـﺖ ﺷـﻨﺎس و روان ﺷـﻨﺎس‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻃﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻃﻮﻟﻲ ﺧﻮد ﺑﺮ روي ﻛﻮدﻛﺎن رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار داد و‬
‫ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪:‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺘﻲ ـ از زﻣﺎن ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ دوﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫ب‪:‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ـ از دوﺗﺎ ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫پ‪:‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ـ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬
‫ج‪:‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻳﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﺻﻮري ـ ﻛﻪ از ﺳﻨﻴﻦ ﻳﺎزده دوازده ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻌﺪاز ﭘﻴﺎژه ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﺲ ﺻﻮري راﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده و ﭘـﮋوﻫﺶ ﻫـﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ در‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            272             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺻﻮري‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ي ﭘﻴﺎژه ﺗﻮ اﻧﺎﻳﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ در ﺣﺪود ﻳﺎزده ﺳﺎﻟﮕﻲ آﻏﺎز ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺻﻮري ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺒﻴﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در آزﻣﺎﻳﺸـﮕﺎه ﺑـﻪ ﺟﺴـﺖ و ﺟـﻮي راه ﺣـﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺻﻮري ﻃﺒﻖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ذﻫﻨﻲ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻓﻜﺮ ﻛـﺮدن ﻧﻮﺟـﻮان‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ اﺷـﻴﺎ و روﻳـﺪاد ﻫـﺎي ﻋﻴﻨـﻲ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در ﻋﻮض ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺎﻣﻞ دروﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻠﻲ ﺗﺮ ﭘﻲ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ دو ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻓﺮﺿﻲ – اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ و ﺗﻔﻜﺮ ﮔـﺰاره اي را‬
‫ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺪﻻل ﻓﺮﺿﻲ ـ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ‬

‫وﻗﺘﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﻛﻠﻲ در ﺑﺎره ي ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪ ،‬ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪو از ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫـﺎ ي ﺧﺎﺻـﻲ در ﺑـﺎره ي آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روي دﻫﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ آزﻣﺎﻳﺶ م‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﻨﻴﺪﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫ﮔﺸﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد وﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲ رﺳﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻮدﻛـﺎن در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ي ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ در ﺑﺎره ي ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎدر‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻔﻜﺮ ﮔﺰاره اي ‪:‬دوﻣﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺻﻮري ﺗﻔﻜﺮ ﮔﺰاره ا اﺳﺖ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺰاره ﻫﺎي )اﻇﻬﺎرات ﻛﻼﻣﻲ( را ﺑـﺪون ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ دﻧﻴـﺎ ي واﻗﻌـﻲ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  273                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻨﻄﻖ اﻇﻬﺎرات را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﻋﻴﻨﻲ در دﻧﻴﺎ‬
‫ي واﻗﻌﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ‪:‬‬

‫ﺑﺎﻧﻔﻮذ ﺗﺮﻳﻦ روﻳﻜـﺮد ﺑـﻪ رﺷـﺪ اﺧﻼﻗـﻲ ‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎه ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ » ﻟـﻮرﻧﺲ ﮔﻠﺒـﺮگ« اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﺎژه درﻣﻮرد ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدك ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎژه ‪ 1965/1932‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن دوﻣﺮﺣﻠﻪ درك اﺧﻼﻗﻲ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ‪،‬اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ دﮔﺮ ﻣﺨﺘﺎراﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ از ‪ 5‬ﺗـﺎ ‪ 10‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ اداﻣـﻪ دارد‪ .‬ﻛﻠﻤـﻪ‬
‫دﮔﺮ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ» ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ دﻳﮕﺮان ﺑﻮدن «اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪،‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺮرات ﺗﻮﺳﻂ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت )ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬واﻟـﺪﻳﻦ ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن ( وﺿﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﺟﻮد داﻳﻤﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬وﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎوت ﻛﺮدن درﻣﻮرد ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﻋﻤﻞ روي ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ آن ﺗﺎﻛﻴـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺣـﺪود ‪ 10‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫واردﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻣﻘﺎﺻﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺒﻨـﺎي ﻗﻀـﺎوت ﻛـﺮدن درﻣـﻮرد رﻓﺘـﺎر ﻗﺮارﮔﻴـﺮد‪.‬ﭘﻴـﺎژه‬
‫ﺑﺎورداﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در درك دﻳﮕﺮان ‪ ،‬ﻛﻪ از رﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻓﺮﺻـﺖ ﻫـﺎي ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻛـﺮدن ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻻن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺒﺐ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻘـﺮرات را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺼﻮرت اﺻﻮﻟﻲ در ﻧﻈﺮﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪﻛـﻪ ﺑﺮﺳـﺮآن ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ودر ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﭘﻴﺎژه در آن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ ﻣـﺎدي ﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﻮد وﻃﺒﻌـﺎً ﻧﻈـﺮات وي‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن آن دوران ﻧﻈﻴﺮ »ﻫﮕﻞ« ‪» ،‬ﻧﻴﭽﻪ« و »ﻣﺎرﻛﺲ« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ‪.‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﭘـﺬﻳﺮي‬
‫ﭘﻴﺎژه از ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺎدي ﮔﺮاﻳﻲ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﮔﻴـﺮي اﺧﻼﻗـﻲ وي ﻛـﺎﻣﻼ ﻣﺸـﻬﻮد اﺳـﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ ﭘﻴـﺎژه‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            274             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﺧﻼق ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮده و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺧﻼﻗﻲ وﺿﻊ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻛﻪ اﺳﺎس آن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﻞ اﺳﺖ‪.‬از ﻃﺮﻓﻲ ﭘﻴﺮوي اﻧﺴﺎن از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﮔﺮ ﭘﻴﺮوي وﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴـﺎﻓﺘﻦ ﻗـﻮاي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎي ﺗﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر دارد وﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻗﺒﻮل ﻛﺮد‪.‬‬
‫»ﻟﻮرﻧﺲ ﮔﻠﺒﺮگ«‪ ،‬رواﻧﺸـﻨﺎس اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ و اﺳـﺘﺎد و ﻣـﺪﻳﺮ ﻣﺮﻛـﺰ ﭘـﺮورش اﺧﻼﻗـﻲ داﻧﺸـﮕﺎه‬
‫ﻫﺎروارد‪ ،‬رﺷﺪ ارزش ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ او ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﭘﻴﺎژه را ﻛﺴﺘﺮش داده و ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪» .‬ﮔﻠﺒـﺮگ« ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آزﻣﻮدﻧﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از داﺳﺘﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ آن ذﻛـﺮ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ راﺑﺎ ﺗﻨﻮع وﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬او اﺑﺘـﺪا ﺑـﺮاي ﺗﻔﻜـﺮ اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫ﻛﻮدك ﺳﻪ ﺳﻄﺢ را ﻋﻨﻮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﭘﻴﺶ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﺳﻄﺢ اﺧـﻼق ﻗـﺮادادي‪ ،‬ﺳـﻄﺢ‬
‫اﺧﻼق ﻓﻮق ﻗﺮار دادي‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﭘﻴﺶ ﻗﺮار دادي‪ :‬ﻛـﻮدك در اﻳـﻦ ﺳـﻄﺢ‪ ،‬اﻏﻠـﺐ رﻓﺘـﺎرﺧﻮﺑﻲ دارد‪ .‬اﻳـﻦ رﻓﺘـﺎر‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدك ﺑﺮ اﺳﺎس اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻨﺒﻴﻪ و ﻛﺴﺐ ﭘﺎداش ﺗﺒﻴﻦ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬او در اﻳـﻦ ﺳـﻄﺢ از‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داورﻳﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﻣﺤﻴﻂ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﻗﺮار دادي‪ :‬رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻓﺮد دراﻳﻦ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻧﻈـﻢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري اﻳﻦ ﻧﻈﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﻛـﻮدك در اﻳـﻦ دوره ﺑـﺎ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان درﺳـﺖ و ﻏﻠـﻂ اراﺋـﻪ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه و ﻣﺤﺮك اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳـﺎزﮔﺎري و ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ دوره‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫دروﻧﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  275                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -3‬ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﻓﻮق ﻗﺮاردادي‪ :‬در اﻳﻦ دوره اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎ و ﻗﻀﺎوت ﻫﺎ ي اﺧﻼﻗﻲ اﻓﺮاد دروﻧـﻲ‬
‫ﺷﺪه ورﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮﻟﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺑﺮﺗـﺮ از ﻗﺮاردادﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ و رﻓﺘـﺎر‬
‫اﺧﻼﻗﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ و اﺟﺎزه ﻳﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي وﻧﻬﻲ دﻳﮕﺮان ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد واز ﻗﺪرت ﮔـﺮوه‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻠﺒﺮگ در ﭼﻪ ﺳﻨﻴﻨﻲ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل دارﻧـﺪ‪ ،‬در ﺳـﻄﺢ اﺧـﻼق ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻗﺮاردادي )ﻣﺮﺣﻠﻪ اول و دوم ( اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدﻛﺎن اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس دوري از‬
‫ﺗﻨﻴﻴﻪ ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎداش اﺳﺖ‪.‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﻼق ﭘﺴـﺮ ﺧـﻮب ‪ ،‬دﺧﺘـﺮ ﺧـﻮب ﺑـﻮدن در‬
‫رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻔﺖ ﺗﺎ دوازده ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﻼق ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ )‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ( واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢ اﺧﻼق ﻓﻮق ﻗﺮاردادي زﻣﺎﻧﻲ در ﻓﺮد رﺷﺪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓـﺮد ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻣﺠﺮد را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮕﺮش اﺳﻼم ﺑﻪ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ‪،‬رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي رﺷﺪ و ﺑﺨﺼـﻮص رﺷـﺪ ذﻫﻨـﻲ او‬
‫ارﺗﺒﺎط دارد و ﺗﺎ ﻛﻮدك ﻗﺪرت درك وﻓﻬﻢ ﻻزم را ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮ وﻧﻬـﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫـﺎ ﺑﺎﻋـﺚ رﺷـﺪ‬
‫ﺧﻼﻗﻲ او ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬دﺳﺘﻮرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ‪،‬ﻧﺸﺎﻧﺪ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﻣﺎ از آﻧﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻮﻗﻌﺎت د رﺣﺪﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﻧﺒﺎﺷـﺪ ‪ ،‬ﺑـﺪون ﺷـﻚ ﺑـﺮآورده ﻧﺨﻮاﻫﺪﺷـﺪ‪.‬ﻫﻤـﻴﻦ ﻃـﻮر اﮔﺮﻛـﻮدك‬
‫درﺣﺪي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺪرز ﻣﺎ را درك ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻫﺎ ﺟﺎﻣﻪ ي ﻋﻤﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑـﺎ ﺷﻜﺴـﺖ‬
‫روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﺤﺚ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ ازﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ص( را از ﻛﺘﺎب اﺻـﻮل‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ در زﻣﻴﻨﻪ رﺷـﺪ اﺧـﻼق اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            276             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ »:‬ﺧﺪاي رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ درﭘﺮورش رﻓﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎري‬
‫ﻛﻨﺪ« ‪.‬‬
‫ﺳﺌﻮال ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را در ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎري ﻛﻨﻴﻢ ؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﭼﻬـﺎر ﻃﺮﻳـﻖ‪:‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي وي از او وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻮدك اﻧﺠـﺎم داده اﺳـﺖ ﻗﺒـﻮل ﻛﻨﻴـﺪ‪ .‬او را ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻨﺎه و ﺳﺮﻛﺸﻲ وادار ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ او دروغ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ودر ﺑﺮاﺑﺮ وي اﻋﻤﺎل ﻧﺎدرﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺷﺪ اﺧﻼق از دﻳﺪﮔﺎه روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺗﺠـﺎرب ﻣﺤﻴﻄـﻲ و‬
‫آﺛﺎري ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ دارد ‪ ،‬اﺷـﺎره ﻛـﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻛـﻮدك ارزش ﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﻲ ﺧـﻮد را از‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮدك را در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻳـﺎري ﻛﻨﻨـﺪ و ﻧﺒﺎﻳـﺪ رﻓﺘـﺎري را ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ آن ﻣﺒـﺎدرت ورزﻧـﺪ ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدك اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻣﻮاﻇﺐ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮔﺮﻧـﻪ‬
‫دادن دﺳﺘﻮرات اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮدي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﭘـﺪر ﻣـﺎدر ‪،‬‬
‫ﺻﺎدق ‪ ،‬درﺳﺘﻜﺎر‪ ،‬وﻗﺖ ﺷﻨﺎس و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر و ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﭘﻨﺪي ﻛﻪ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎر از آن ﺧﺎﻣﻮش و زﺑـﺎن ﻛـﺮدار ﺑـﺪان ﮔﻮﻳـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﺷـﻲ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲ اﻓﻜﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻌﻲ ﺑﺎ آن ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد«‪ 150‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻳـﻦ ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ در رﺷـﺪ اﺧـﻼق‬
‫اﻫﻤﻴﺖ دارد ‪ ،‬اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﻳﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺟﺘﻨـﺎب‬
‫واﻟﺪﻳﻦ از رﻓﺘﺎرﻧﺎﺻﺤﻴﺢ و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل و ﻧﻴﺰ دروغ ﻧﮕﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻛـﻮدك ‪ ،‬او را در ﻣﻌـﺮض ﻳـﺎدﮔﻴﺮي‬
‫اﻋﻤﺎل ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﻳﺎدآوري ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻛـﻮدك ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﻨـﻊ‬
‫ﻛﺮدن ﻛﻮدك از اﻧﺠﺎم دادن ﻫﺮ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺮر ﻛـﻮدك ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آزادي ﻫﺎي او ﺳﻠﺐ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻃﺮح ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﺷﺪ ذﻫﻨﻲ آﻧﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ درك ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪١٥٠‬ﻏﺮراﻟﺤﮑﻢ و درراﻟﮑﻠﻢ؛ج‪،١‬ص‪..٢٣٢‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  277                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫و ارزﺷﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﻴﺠﻲ و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻛـﻮدك‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻮغ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺋﺒﻠﻮغ اﻗﺘﺼﺎدي زﻣﺎﻧﻲ رخ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻓـﺮد از ﻧﻈـﺮ اﻗﺘﺼـﺎدي وﺗـﺎﻣﻴﻦ ﻣﺨـﺎرج واداره اﻣـﻮر‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﻮد وﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي روي ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ اﻳﺴﺘﺪ و ﺑﻪ ﺧـﻮد ﻣﺘﻜـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻓﺮد در ﺻﺪد ﺗﺸﮕﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ازدواج اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫واﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻠﻮﻏﻲ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺟﻮاﻧﺎن از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ ي ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮء ‪ ،‬ﻛﺸﺶ ﻫـﺎي‬
‫ﻏﺮﻳﺰي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻫﻤﺴـﺮ‪ ،‬ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺧـﺎﻧﻮاده وﻣﺴـﺘﻘﻞ ﺷـﺪن‬
‫ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ و ازﺳﻮي دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ وﺷﻬﺮ ﻧﺸـﻴﻨﻲ ﻧﻴـﺎز ﺟﻮاﻣـﻊ ﺑـﻪ ﺗﺨﺼـﺺ‬
‫ﻫﺎي در ﺣﺎ ل ﮔﺴﺘﺮش ‪ ،‬اﻣﻜﺎن رﺳﻴﺪن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ اﻗﺘﺼﺎدي ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮو ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﺚ آﺷﻔﺘﮕﻲ وﺿﻌﻴﺖ روﺣﻲ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﻌﺎرض ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اروﭘﺎ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻬﺎر ﺳـﺎل ﻛﻤﺘـﺮ ﺷـﺪه ‪ ،‬درﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺳـﻦ ﺑﻠـﻮغ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻣﻴـﺰان ﺗﻔـﺎوت ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ دو ﺑﻠـﻮغ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑﻠـﻮغ ﺟﻨﺴـﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 10‬ﺳﺎل رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻮغ ﺷﺮﻋﻲ‬
‫ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ وﺳﻨﻲ ﺑﻠﻮغ را ﺑﺮاي ﭘﺴﺮان ‪ 15‬ﺳـﺎل ﻗﻤـﺮي و ﺑـﺮاي دﺧﺘـﺮان ‪ 9‬ﺳـﺎل ﻗﻤـﺮي در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﻲ دﺧﺘﺮان را در ‪ 17‬ﺳﺎﻟﮕﻲ و ﭘﺴـﺮان را در ‪ 18،19‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﺑـﺎﻟﻎ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻪ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻠﻮغ را ﺑﻪ ﺳﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ »ﺷﺮﻓﻲ ‪.«1370‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪﻧﻲ ﭘﺴـﺮ و‬
‫دﺧﺘﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﻜﻠﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬ﻟﺬا در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺮآﻧﻬﺎ واﺟﺐ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻪ اي ﻧﮕﺮان ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ اﻳﺠﺎد آﻣـﺎدﮔﻲ ﺟﻨﺴـﻲ و ﺑـﺮوز ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻮﻳﺪ آﻣﺎدﮔﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻘﺎي ﻧﺴﻞ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            278             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺎ ‪،‬ﻓﺮارﺳﻴﺪن دوران ﺑﻠﻮغ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را ﺟﺸﻦ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪو ﺑﺰرﮔـﺎن را‬
‫دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬ﺗﺎ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺎ ﺷﻜﻮﻫﻲ از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓـﺮد ﺑـﺎﻟﻐﻲ ﻧـﺎم ﺑﺒﺮﻧـﺪ و ﺑـﻪ وي ﺗﺒﺮﻳـﻚ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﻤـﺎي ﻗـﺮن ﺷﺸـﻢ ﺑـﻮد و ﺗﻮﻓﻴـﻖ‬
‫ﺗﺸﺮف ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت وﻟﻲ ﻋﺼﺮ)ﻋﺞ( داﺷﺖ در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻛﺸﻒ اﻟﻤﺤﺠﻬـﻪ ( در ﻗﺴـﻤﺘﻲ‬
‫از ﮔﻔﺘﺎرش در ﺧﺼﻮص دوران ﺑﻠﻮغ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ اﮔـﺮ ﻣـﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده ‪،‬زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻢ ‪،‬روز ﺗﺸﺮف ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻜﻠﻴـﻒ ﻋﻴـﺪ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دﻫﻢ و ﻳﻚ ﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه دﻳﻨﺎر ﺻﺪﻗﻪ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪).‬ﻓﺮﻫﺎدﻳﺎن‪.(1374‬‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن وﺟﻮاﻧﺎن‬

‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ‪ ،‬در اﻳﻦ دوره ﭘﺮﺗﻼﻃﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺘﻌـﺪدي روﺑﺮوﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﺑﻨﺪي ﻣﺸﻜﻼت ﺟﻮاﻧﺎن داراي ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ‪» .‬ﺑﻘﺮاط« ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت را ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﺰاج ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫‪ ،‬دﻣﻮي)دوره ﻧﺸﺎط ( ﺻﻔﺮاوي )زﻣﺎن ﺑﻲ ﻗﺮاري وﺗﻨﺪ ﺧﻮﻳﻲ ( ‪ ،‬ﺳﻮداوي) دوره اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻋﻘـﻞ( و‬
‫ﺑﻠﻐﻤﻲ )زﻣﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ وﺑﻴﺤﺎﻳﻠﻲ( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮده و ﻫـﺮ دوره را ﺑـﺎ وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي ﺳـﻨﻲ ﺑـﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻲ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﺷﻬﻼ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻋﺪه ﻛﺜﻴﺮي از ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن و اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎه در ﺳﻄﺢ‬
‫اﻳﺮان اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ‬
‫از‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﻣﺸﻜﻼت رﺷﺪ ‪ ،‬ﺟﺴﻤﻲ ‪ -‬رواﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻫﺸـﺖ زﻳـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﺷﺎﻣﻞ اﺧﺘﻼل در ﺗﻠﻔﻆ ﻣـﻨﻈﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ رﺷـﺪ ‪،‬ﻛـﻢ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﺿـﻌﻒ ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼل در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺣﺮﻛﺘﻲ ‪ ،‬ﻓﻠﺞ ﻣﻐﺰي‪ ،‬ﺻﺮع‪ ،‬ﺑﺪﺷﻜﻠﻲ ﻫﺎي ﻋﻀﻮي‪ ،‬ﺑﺪﺷﻜﻠﻲ ﻫﺎي ﭘﻮﺳـﺘﻲ و‬
‫ﻛﭽﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  279                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ب ـ اﺧﺘﻼل ﻳﺎدﮔﻴﺮي درﺧﻮاﻧﺪن اﻣﻼء ﺣﺴﺎب و ﻳﺎ ﻫﺮدو ‪ ،‬اﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪،‬ﺗﺮك ﺗﺤﺼـﻴﻞ ‪ ،‬ﻋـﺪم‬
‫اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ‪ ،‬ﺗﻘﻠﺐ در اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺪرﺳﻪ و دﻳﺮآﻣﻮزي‪.‬‬
‫ح ـ ﻣﺸﻜﻼت روان رﻧﺠﻮري )ﻧﻮروﺗﻴﻚ( ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻣﻔﺮط ‪ ،‬ﺗﺮس ازﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺮﻳﺰي‪ ،‬ﺗﺮس ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬روان رﻧﺠـﻮري و‬
‫وﺳﻮاس‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ واﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﻮدﮔﺸﻲ ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮي ‪ ،‬اﻧﺰواء ﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬و ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻴـﺎﻟﻲ‬
‫وﻳﺎ ﺧﻮد ﺑﻴﺒﻤﺎراﻧﮕﺎري‪.‬‬
‫د ـ ﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘﺎري اﻳﺬاﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎزده زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻓﺮدي‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي ﮔﺮوﻫـﻲ ‪ ،‬اﺧـﺘﻼل ﻣﻨﺶ‪،‬دروﻏﮕـﻮﺋﻲ‪ ،‬دزدي‪ ،‬ﻓـﺮار از ﻣﺪرﺳـﻪ‪،‬‬
‫ﻟﺠﺒﺎزي ﻳﺎ اﺧﺘﻼل ﺑـﻲ اﻋﺘﻨـﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ اي ‪ ،‬ﻋـﺪم دﻗـﺖ و ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺣـﻮاس) ﻋـﺪم ﺗﻮﺟـﻪ اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ(‬
‫‪،‬ﭘﺮﺟﻨﺒﺸﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺶ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﺗﻮﺟﻪ ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ ‪ ،‬آراﻳـﺶ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟـﻪ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻴﻠﻢ و ﻧﻮار وﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ه ـ ﻣﺸﻜﻼت اﺧﻼﻗﻲ و ﺟﻨﺴﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺳﺘﻤﻨﺎء ‪ ،‬ﺧﻮدآراﻳﻲ و ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎس ﻫﺎي‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﺎ اﺧﺘﻼل ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ‪ ،‬ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ي ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻏﻴﺮ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻠﻲ ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﺗﻮزﻳﻊ اﻟﻜﻞ‪.‬‬
‫و ـ ﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘﺎري و ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﻣﻜﻴﺪن ‪ ،‬ﻛﺜﻴﻒ و ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮن ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ ﺟﻮﻳﺪن‪ ،‬ﻛﻢ ﺧـﻮري ‪ ،‬ﭘﺮﺧـﻮري ‪ ،‬ﺑـﻲ اﺧﺘﻴـﺎري‬
‫ادرار‪ ،‬اﺧﺘﻼل ﺧﻮاب )ﻛﻢ ﺧﻮاﺑﻲ وﭘـﺮ ﺧـﻮاﺑﻲ( ﻫـﺮاس در ﺧـﻮاب ‪ ،‬راه رﻓـﺘﻦ در ﺧـﻮاب ‪ ،‬ﻻﻟـﻲ‬
‫اﺧﺘﻴﺎري ‪ ،‬ﺗﻴﻚ ‪ ،‬ﻟﻜﻨﺖ زﺑﺎن ‪ ،‬ﺧﻴﺎل ﺑﺎﻓﻲ ‪ ،‬ﺧﻴﺎل ﭘﺮدازي ‪ ،‬و اﺧﺘﻼل ﻫﻮﻳﺖ‪.‬‬
‫ز ـ ﻣﺸﻜﻼت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰده زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﺪن ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻮاده ﻏﻴﺮ از ﻃﺮﻳﻖ واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﺑـﻲ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ ‪ ،‬ﻣﺤـﻞ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدك ﻏﻴﺮ از ﺧﺎﻧﻮاده اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﻓﺮاد ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﻫـﺎي ﻋﺼـﺒﻲ ﻳـﺎ رواﻧـﻲ‬
‫اﻋﻀـﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺷــﻬﺎدت واﻟـﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﻓــﻮت وﻃـﻼق واﻟــﺪﻳﻦ ‪ ،‬اﺧـﺘﻼف واﻟــﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﻓﺴـﺎد اﺧﻼﻗــﻲ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            280             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬اﻋﺘﻴﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر‪ ،‬ﺑﻬـﺮه ﻛﺸـﻲ از ﻛـﻮدك ‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮاده داراي وﺿـﻌﻴﺖ ﺑـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ‬

‫ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻫﺮ آﺳﻴﺒﻲ راه ﺣﻠـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻲ و ﻋﻠﻤـﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑـﺎ دوره رﺷـﺪ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن وﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻛﻠﻲ زﻳـﺎد ﻧﻴـﺎز اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ ﻃﻴﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ رادر ﺑﺮ ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺗـﺎ ﻣﻴـﺰان اﺛﺮﺑﺨﺸـﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻃﻴﻒ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫وﻇﺎﻳﻒ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اوﻟﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان دوره ﻛﻮدﻛﻲ ﺧـﻮد را در آن ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮد وﻳﻚ ﺳﺮي ﺧﺼﺎﻳﺺ رﻓﺘـﺎري از اﻓـﺮاد ﺧـﺎﻧﻮاده ﺧـﻮد ﻛﺴـﺐ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼـﺎدي ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪ ،‬رﻓﺘﺎري و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ از دوره ﻛـﻮدﻛﻲ و‬
‫آن ﻫﻢ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اوﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﻗـﺪم اول ﺑـﺮاي ﺣـﻞ ﻣﺸـﻜﻞ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺑﻴﻘﺮار ﺑﻮدن ﻧﻮﺟﻮان‬

‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ دوره ﭘﺮﺗﻼﻃﻢ و دﺷـﻮار اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ ﺳـﻮءﻇﻦ و رﻓﺒـﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻧﻴﻮي و اﺧﺮوي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﻧﻮﺟﻮان ﻧﻤﺎﻳـﺎن ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫وﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ ﭼﻨﺪ ﺳﺌﻮال ﻃﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﻧـﻮﻋﻲ ﺑﻴﻘـﺮاري و ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲ ودر ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺧـﻮد ﻧﻮﺟـﻮان ﻫـﻢ راﺿـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  281                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -2‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎوب ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫ﮔﺎﻫﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮرﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ رﻓﺘﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ذﻫﻦ ﻛﻨﺠﻜـﺎو ﻧﻮﺟـﻮان را ﺑـﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫داوري وﻗﻀﺎوت ﻫﺎﻳﻲ وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﭼﻨـﻴﻦ رﻓﺘﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ از ﻃـﺮف واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪ وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮازم ‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬دادن ﭘﻮل ﺗﻮﺟﻴﺒﻲ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ دادن ﺟـﻮاب ﺳـﻼم‬
‫آن ﻫﺎ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ واﻟﺪﻳﻦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻇﺮاﻓﺖ ﻫﺎي دﻗﻴﻖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدن‬
‫اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﮔﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻓﺮد آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و در ﺑﻌﻀـﻲ ﻣﻮاﻗـﻊ از‬
‫اﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺑﺮاي ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدن و ﻳـﺎ ﺳـﺮﺑﻪ ﺳـﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ آﻧﻬـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎده‬
‫ﻓﺮزﻧﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﻜﻨﺖ زﺑﺎن دﭼﺎر ﺑﻮد‪ ،‬درﻫﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ از ﻃﺮف اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد آن‬
‫ﻗﺪر ﻣﺜﻞ ﺑﻠﺒﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻜﻦ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﻴﺐ و ﻧﻔﺺ ﻧﻮﺟﻮان وﻗﺘﻲ ﻛﺎﺳـﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ از ﻃﺮف واﻟﺪﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ‬
‫ﺷﻮر وﻫﻴﺠﺎن ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻌﻤﻮﻻ درﺳﻨﻴﻦ ‪ 13‬ﺗﺎ ‪ 16‬ﺳـﺎﻟﮕﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻘﻴـﺪه روان ﺷﻨﺎﺳـﺎن در اﻳـﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮدو ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اول ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ آﮔﺎﻫﻲ دادن ﺟﻨﺴﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در ﺑﺎره ي ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺪرﺳﻪ اﺳـﺖ و دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ ﻛـﺎر را ﻫـﻢ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻋـﺪم‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﻻزم از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮداه ﻫﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ دوم ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻣـﻮزش ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ﺗﻮﺳﻂ اوﻟﻴﺎ در دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺷﺮوع ﺷﻮد وﻫﻤﻜـﺎن ﺑـﺎ رﺷـﺪ در دوران ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ﺗﻜﻤﻴـﻞ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺮﭼﺴﺐ زدن‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﺷﻴﺎء و اﺟﺴﺎم ﺑﻲ ﺟﺎن وﺑﻲ روح اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ‬
‫دﻫﻴﻢ درﻣﻮرد ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻫﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺑﺮﭼﺴـﺐ ﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺳـﺎﺧﺘﺎر وﺷـﻜﻞ‬
‫ﻇﺎﻫﺮي ﻓﺮد ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪارد ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲ ﺷـﻮد و ﭼﻨـﻴﻦ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﻧﺴﻨﺠﻴﺪه ﻋﻮاﻗﺐ ﻣﻨﻔﻲ در ﭘﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            282             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -6‬ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻲ ﻋﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﻴـﺐ و ﻧﻘـﺺ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ وﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻋﻴﺐ ﺧﻮد از ﺷﻤﺮدن ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ دﻳﮕـﺮان‬
‫ﻧﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﻧﻮﺟﻮان در ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل‬
‫ﺧﻠﻮت ﻧﻮﺟﻮان در ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل ا ز دﺧﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﺑﻲ ﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺧـﺎﻧﻮاده ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﻛﺮدن او زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺗﻠﻘـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد واز ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ‪ ،‬اﻳﻦ آﻣﻮزش را ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر دﻳﮕﺮان دﺧﺎﻟـﺖ ﺑـﻲ ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬دوري از ﺗﻠﺦ زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻠﺦ زﺑﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد وﺧﻮد ﻣﺤﻮري اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮﺑﻴﺪن ﭘﺘﻚ ﺑـﺮ آﻫـﻦ ﺳـﺮد‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اوﻟﻴﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧـﻮد ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل ﻗـﺪرت ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ دﺳـﺘﻮر و ﺗﺤﻜـﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﻮي ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﺗﺤﻜﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬اﺟﺘﻨﺎب از ﻛﻠﻴﺸﻪ ﺳﺎزي‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ اوﻟﻴﺎء ﺑﺎ دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد اﻣـﺮ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ اي ﻧﻴﺴـﺖ ‪ .‬اﺻـﻮﻻً‬
‫اوﻟﻴﺎء ﺑﺎ ﺑﻪ رخ ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﻜـﺮ دروﻏﮕـﻮﻳﻲ و ﻏﻠـﻮ ﻛـﺮدن را در آﻧﻬـﺎ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺬﺷﺘﻪ اوﻟﻴﺎء را ﻧﺪﻳﺪه و ﻓﻘﻆ ﺗﻌﺮﻳﻒ آن را ﺷﻨﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﺣﺴﺎب ﻧﺸﺪه‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺑﺮاي ﻧﻮﺟﻮان ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ او ﺑﺮاﻳﺶ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدن ‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺠﺎي او ﻛﺎر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  283                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -11‬ﻋﺠﻠﻪ در اﺻﻼح‬
‫اﺻﻼح رﻓﺘﺎر ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﻓﺸـﺎر ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫اﺻﻼح رﻓﺘﺎ ر ﺑﺎ واﻛﻨﺶ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﻧﻬﺎ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬دراﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻮﺟـﻮان اﺻـﻼ ﺑـﻪ ﺣـﺮف‬
‫ﻛﺴﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺻﻼح رﻓﺘﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ وﻓﻜﺮي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫وﻇﺎﻳﻒ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‬

‫ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺳـﻮاد ﻛـﺮدن ﻛﻮدﻛـﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن و‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ دﺷـﻮاري از‬
‫اﻫﺮم ﻫﺎي ﺻﺒﺮ وﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻣـﻮارد زﻳـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺤـﺚ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻛﺴﺐ ﺗﺠﺰﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﺐ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ ﺧﻄﺮات ﺑﺴـﻴﺎري را ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل داردﻛـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑﺎﻳـﺪ از‬
‫ﻃﺮف ﻧﻮﺟﻮﻧـﺎن درك ﺷـﻮد‪ .‬راه ﺗﺠﺮﺑـﻪ آﻣـﻮزي ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮدن آﮔـﺎﻫﻲ ﻫـﺎي آن ﻫـﺎ از ﻃﺮﻳـﻖ دادن‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم و ﻣﻌﻘﻮل در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ اﻓﺮاد ﻣﻄﻠﻊ وﺑﺎﻓﺮﻫﻨﻚ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ داﺷـﺘﻦ‬
‫ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺪون اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﺮوز ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼت ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ اوﻟﻴﺎء دوﺳﺘﺎن وﻣﻌﻠﻤﺎﻧﻲ ﮔـﺮاﻳﺶ دارﻧﺪﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺤﺒـﺖ و دﻟﺴـﻮزي ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮف ﻫﺎي آﻧﺎن ﮔﻮش دﻫﻨﺪ و آن ﻫﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻓﺮاد راﺑﻄﻪ ﺻـﻤﻴﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺮي اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬و ﺣﺎﺿـﺮﻧﺪ ﻣﺴـﺎﻳﻞ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ آن ﻫـﺎ ﻣﻄـﺮح ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬درﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﺸﺎن ﻳﺎ ﻃﺮح ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﻻزم را ﻧﺪارﻧـﺪ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            284             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -3‬اﻳﺠﺎد ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ ﻧﻮﺟﻮان وﻗﺘﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺲ ﻛﻨﺪ ﻧﻈﺮش درﺑﻴﻦ ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎﻻن ﺧـﻮد‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮاده اش ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬درك اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ او در ﺑﻴﻦ ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎﻻن ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ وي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اوﻟﻴـﺎي ﺑﻌﻀـﻲ از ﺧـﺎﻧﻮاده ﻫـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎﻻن ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪاز دﻻﻳـﻞ آن ﻫـﺎ ﻧﻔـﻲ دوﺳـﺘﺎن‬
‫ﻧﺎﺑﺎب در رﻓﺘﺎر ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮب ﻫﻢ وﺟـﻮد دارﻧـﺪ وﺗـﺎﺛﻴﺮ ﮔـﺮوه‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻻن در رﺷﺪ ﻓﻜﺮي و ﺗﺮﻗﻲ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺗﺎﻳﻴﺪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬آزادي و اﺳﺘﻘﻼل‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎن آزادي ﻣﺤﺪود را ﺑﺮاي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺠﺎز داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﺟﻮان ﻫﻢ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع آزادي ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬دادن آزادي ﻫﺎي ﺑﻲ ﺣﺪ و ﺣﺼﺮ در اﻳﻦ ﺳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻓـﺮد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫وﻇﺎﻳﻒ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫داﺷﺘﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺻﺤﻴﺢ و اﺻﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﮔﺬراﻧﺪن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻓﺮد را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮام ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آن ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -‬ورزش ﻛﺮدن‪.‬‬
‫روي آوردن ﺑﻪ ورزش از ﮔﺮاﻳﺶ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻴﺮوي ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه اﺿﺎﻓﻲ در ﺑﺪن وي ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ورزش و ﺗـﺪاوم آن ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻌﺎدل روﺣﻲ – رواﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ي ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از دﻳﮕﺮ از راه ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻮق دادن اﻓـﺮاد ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﮔﺮاﻳﺶ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻓﺴﺮدﮔﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  285                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﺷﺮح ﺣﺎل ﺑﺰرﮔﺎن و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ راه ﺣﺎل ﻫﺎي ﻣﻔﻴـﺪ و ﻣـﺆﺛﺮ را‬
‫ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪.‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ از ﺧﻮد‬
‫اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد )آرﻣﺎﻧﻲ( و ﺧﻮد)واﻗﻌﻲ( زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻮﻋﻲ اﺿﻄﺮاب در ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻣﻴﺰان ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻛﻢ ﺷﻮد‪ ،‬از ﻣﻴﺰان ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻓﺮد ﻫﻢ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان و اﻫﻞ ﻓﻦ و اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ اﻃﻼﻋـﺎت ﻻزم‬
‫را ﺑﻪ ﻓﺮد ﺑﺪﻫﺪ واز ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮان از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴـﻬﻴﻞ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻮ و ﺗﺎزه ﻣﻲ ﮔﺮدد واﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه را دارد ﻛﻪ ﺑﺎ درﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﺑـﺎ اﻓـﺮاد ﺑﺰرﮔﺘـﺮ و‬
‫ذﻳﺼﻼح ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ دوﺳﺘﺎن ﻣﻐﺮض ﻳﺎ ﻧﺎ آﮔﺎه را ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻮﻳﺖ‬

‫ﻛﻪ ﭼـﺮا ﻏﺎﻓــﻞ از اﺣﻮال دل ﺧﻮﻳﺸـــﺘﻢ‬ ‫روزﻫﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﺳﺨﻨﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ روم ﻛﻪ آﺧﺮ ﻧﻨﻤﺎﻳﻲ وﻃﻨﻢ‬ ‫زﻛــﺠـﺎ آﻣــﺪ ه ام ‪ ،‬آﻣـﺪﻧـﻢ ﺑـﻬــﺮ ﭼـﻪ ﺑـــﻮد‬

‫در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر »ارﻳﻜﺴﻮن« ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ارﻳﻜﺴـﻮن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻮﻳﺘﻲ را ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر روﺷﻦ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﻛﻪ او‬
‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻧﻘﺸﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ د ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﻔﺎء ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ او ﻛﻮدك اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺴـﺎل ؟ آﻳـﺎ او‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﮋاد ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﻳﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ دارد او را از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻛﻢ ارزش ﺟﻠـﻮه ﻣـﻲ دﻫـﺪ ‪،‬‬
‫آﻳﺎ اﺣﺴﺎس اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ دارد؟‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻫﻮﻳﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻓﺘﺮاق و ﺗﻤﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﻴﻦ ﺧـﻮد ودﻳﮕـﺮان ﻣـﻲ ﮔـﺬارد‪،‬‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻳﻚ ﺳﺎزه و ﺳﺎﺧﺘﺎر رواﻧﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ دو ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            286             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫روﺑﺮو اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اول‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﺗﻐﻴﺮات ﺑـﺪﻧﻲ‪ ،‬دروﻧـﻲ و ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺴـﺌﻠﻪ ي دوم ﻧﺤـﻮه ي‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ارزﺷﻲ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﻳﻜﺴﻮن در ﺑﺎره ﻫﻮﻳﺖ ‪.‬‬

‫ارﻳﻜﺴﻮن اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﺎورد ﻣﻬـﻢ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ و ﮔـﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﻮ ي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻓﺮدي ﺛﻤﺮ ﺑﺨـﺶ وﺧﺸـﻨﻮد ‪ ،‬ﺗﺸـﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻫﻮﻳـﺖ ﻋﺒـﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي ارزش ﻗﺎﺋﻠﻴـﺪ‪ ،‬و ﭼـﻪ ﻣﺴـﻴﺮي را ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ارﻳﻜﺴﻮن‪ ،‬ﺗﻌﺎرض رواﻧﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ را ﻫﻮﻳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬او ﺑﺎور داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻮﻓﻘّﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳـﻦ ﺗﻌـﺎرض آﻣـﺎده ﻣـﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ درك ﺿﻌﻴﻒ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ﻣـﻲ رﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﻣﺨﺘـﺎري ﻳـﺎ اﺑﺘﻜـﺎر ﻧـﺎﭼﻴﺰي دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺲ ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻐﻠﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﺒﻼ ﻛﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬ا ﻓﺮاد ﺗـﺎ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ﻣﺠـﺬوب اﻳـﻦ ﺗﻜﻠﻴـﻒ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ارﻳﻜﺴﻮن ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳـﻚ‬
‫دوره ﻣﻮﻓﺘﻲ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳـﻴﺪن در ﻣـﻮرد ارزش ﻫـﺎ و اﻫـﺪاف ‪ ،‬آن را‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻌﻤﻖ و ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﭘﺨﺘﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻛﻮدﻛﻲ ﺗﻮﺻـﻴﻒ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧﻤـﻮده و ﺑـﺎ ﺗﻌﻬـﺪات ﺟﺪﻳـﺪ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺶ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣـﺮه اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻪ دروﻧﻲ ﻣﺤﻜﻢ و ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲ دﻫﻨﺪﻛـﻪ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ را در آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ اﺻـﻼح ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را ﻣﺠﺪدا ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  287                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ رﺷﺪ ارﻳﻜﺴﻮن )ﻫﻮﻳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ( اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﺳﻄﺤﻲ و ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎرض ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺣﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣـﻮاردي ﻣﺤـﺪود ﻛـﺮده اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي و ﺗﻤﺎﻳﻼت آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﭼـﺎﻟﺶ ﻫـﺎي رواﻧـﻲ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ آﻣﺎدﮔﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ درك ﺧﻮد ﻗﺎﻃﻌﻲ از ﺧﻮد )ﻫﻮﻳﺖ( ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن رﺟﻮع ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اواﻳـﻞ ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻟﻲ ارﻳﻜﺴـﻮن ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان از ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪ ،‬ﻛﻮدك ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﺑﺮزخ ﻛﻮدﻛﻲ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه ‪ ،‬روﺑﺮوﺳﺖ ‪،‬او ﻫﻨﻮز ﻛﻮدك دﻳﺮوز اﺳـﺖ‪.‬‬
‫او ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺳﻨﻲ ﺑﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮدش ﻛـﻪ ﺧﻮاﻫـﺎن ﺳـﺎﺧﺘﻦ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰي ﺑـﺮاي ﻳـﻚ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ودﻳﺪﮔﺎه ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻗـﺮا ر ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد و ﺑـﺎ آن ﻧﻴﺰﺧـﻮ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد و‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪن ﺳـﺮدرﮔﻤﻲ و آﺷـﻔﺘﮕﻲ ﻧﻘـﺶ ﻫـﺎ در ﺧـﻼل ﺷـﻜﻞ ﮔﻴـﺮي ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ از ﻫﺮ دوره ي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ارﻳﻜﺴﻮن آن را آﺷﻔﺘﮕﻲ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺰوي ‪ ،‬ﺗﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻀـﻄﺮب و‬
‫ﻣﺮدود ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آن ﻫﺎي اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت ﻣﻬﻤـﻲ در ﻣـﻮرد ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻤﻼً ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ ﺣﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ‬
‫آﻳﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻃﻮل آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺴـﺮﻓﺖ دارد‪.‬‬
‫داﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻜﺮي ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دوره ﻛﻮدﻛﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺎي آن ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            288             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ درﮔﻴﺮﺷﻮد‪ .‬رﻓﺘﺎرش در اﻳﻦ زﻣﺎن ‪،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﺷﻔﺘﮕﻲ ‪ ،‬ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪﺑﻮد‪.‬‬
‫وي ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و اﺣﺘﻴﺎط دروﻧﻲ را ﺣﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺴـﭙﺎرد‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﺑﻴﻢ آن را دارد و از ﻋﻮاﻗﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻲ ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺷـﺨﺺ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺳﺖ در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ اش ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﻣﺸـﻜﻼت ﻣﺘﻌـﺪدي ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ارﻳﻜﺴﻮن ﻳﺎد آوري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ‬
‫دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﭼﻪ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬

‫در اﻳﻦ ﺳﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان از ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮد و در دﻧﻴﺎي دروﻧﻲ ﺧﻮد ﻏﻮﻃﻪ ور ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻳـﺪﮔﻲ‬
‫و در ﺧﻮد ﻓﺮورﻓﺘﮕﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﭼﻮن ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داردو ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎ را‬
‫ﺑﻪ اﺑﻬﺎم و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اول‪ -‬ﺑﺮوز اﺧﺘﻼل زﻣﺎن و ﺑﻲ دﻗﺘﻲ در او‪ ،‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺟـﻮان اﺣﺴـﺎس ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاردو ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺎري ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻛﺎﻓﻲ وﻗـﺖ دارد‪ .‬در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲ ﮔﺬرد و ﺑﺮاي ﺧﻮد وﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ دوم‪ -‬اﺣﺴﺎس ﺷﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧـﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﻜـﺮ ﻧﻮﺟـﻮان در اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺪﻧﻲ ‪ ،‬ﺷﻐﻠﻲ‪،‬ﻳﺎ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪.‬و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻓﻜﺎرش را در ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻫـﺎي‬
‫دروﻧﻲ ﺧﻮد آزاد ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻮم‪ -‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ارزش ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪،‬ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ‬
‫و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺎل ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳـﺘﻮرات ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ و آﻣﻮزﺷـﻲ ﺑـﻪ او ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و از ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ رد ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﻋﺼـﺒﻲ و ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮاﻧﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻲ‬
‫اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻮﻋﻲ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ادراك اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ رﻛﻮد و ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  289                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻧﻮاع ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ روش زﻳﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺲ از ﻳﻚ دوره ي آزﻣﺎﻳﺶ و ﻛﻨﺪ و ﻛﺎو دروﻧـﻲ ﻣﺘﻌﻬﺪاﻧـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در راه ﻧﻴﻞ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺤـﺮان ﻫﻮﻳـﺖ را ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪.‬اﻳـﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن ارزش ﻫـﺎي‬
‫واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن را ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﻧﻘـﺶ ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻣﻞ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﻫﻮﻳـﺖ اﻳـﻦ اﻓـﺮاد در‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬دﺳﺘﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻫﻮﻳﺖ اﻧﺤﺮاﻓﻲ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺘّﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑـﺎ ارزش ﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻛـﻪ در‬
‫آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻴﺶ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺎﺷﺪاﻣﻜﺎن دارد در آﻳﻨـﺪه در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎ ﻃﻐﻴﺎن ﻛﻨﺪ و وﻟﮕﺮد ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑﻬﺘـﺮي ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻫـﻮﻳﺘﻲ اﻧﺤﺮاﻓـﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨـﺪ‬
‫واﻓﺘﺨﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻫﻮﻳ‪‬ﺖ‬

‫در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ و‬
‫آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮ ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺛﺒـﺎت ﺗـﺮ در ﻣـﻲ آورد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫ﺧﻮد ﭘﻨﺪاره و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﭘﺮورش ﻫﻮﻳـﺖ ﺷﺨﺼـﻲ ﻳـﻚ ﭘﺎرﭼـﻪ آﻣـﺎده ﻣـﻲ ﺳـﺎزد‪.‬‬
‫ﻫﻮﻳﺖ داراي اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ اﻳﻦ اﺟﺰا‪ ،‬ﻫﻮﻳـﺖ ﻳـﻚ ﭘﺎرﭼـﻪ ﭘﺪﻳـﺪ ﻣـﻲ‬
‫آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺰا ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﻫﻮﻳ‪‬ﺖ ﺟﺴﻤﻲ ‪ ،‬ﻫﻮﻳ‪‬ﺖ ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬ﻫﻮﻳ‪‬ﺖ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﻮﻳ‪‬ـﺖ ﺷـﻐﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﻮﻳ‪‬ـﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳ‪‬ـﺖ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي و اﺧﻼﻗﻲ و ﻫﻮﻳ‪‬ﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            290             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺴﻤﻲ – ﻧﮕﺮش ﻧﻮﺟﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﻏﻠﺐ از‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد راﺿـﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﺳـﺮﻳﻊ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ در اﻳـﻦ دوران ﺗﺼـﻮرات‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از وﺿﻴﻌﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺪم ﻗﺒﻮل آن از ﺳﻮي آن ﻫـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات از ﻧﻈﺮ ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان و ﻗﺒﻮل اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻟﻲ‬
‫‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺴﻤﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻨﺴﻲ – ﻫﺮﻧﻮﺟﻮان ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ رﻓﺘﺎري ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺧﻮد را اراﻳـﻪ دﻫـﺪ ﺗـﺎ از‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺮاف ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﻣـﺬﻛﺮو ﻣﻮﻧـﺚ‬
‫دارﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮ ﻓﺘﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﻧﻮﺟـﻮان و‬
‫ﺟﻮان ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ و ﻋﺪم اﻳﻔـﺎي ﻧﻘـﺶ ﺟﻨﺴـﻲ در‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻜﻲ از دﻻﻳـﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺎزي ﻧﻮﺟـﻮان و‬
‫ﺟﻮان ﺑﺎ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ از ﻧﻈﺮ ﭘﻮﺷﺶ ‪ ،‬آراﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻢ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده در ﺟﻤﻊ آﻧﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻫﺎ ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻪ زﻧﺪﮔﻲ ‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺒﻲ و رﺳـﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﮔﺮوﻫـﻲ ‪ ،‬ﮔـﺮوه‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻻن‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﭼﻮن ﺧﺎﻧﻮاده اوﻟﻴﻦ ﻧﻬﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧﻮﺟﻮان را از‬
‫دوره ي ﻛﻮدﻛﻲ ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬از اﻫﻤﻴـﺖ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ در ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺳـﺎﻻري وﺟـﻮد دارد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ در ﺧـﺪﻣﺖ ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮي ﻓﻌﻼ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ رو ﺑﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ اﺳـﺖ ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ در‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﻓﺮاد در دوراﻧﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﺿـﺮﺑﻪ‬
‫وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮ ي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻣﺸﻜﻼت ﺷﻐﻠﻲ ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﺘﻲ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﺑﻌﺪ‬
‫از ازداوج و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻃﻼق ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  291                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻘﺶ واﻗﻌﻲ از ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮاي ﻧﻮﺟـﻮان ﻣﺸـﻜﻞ اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ او ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻧﻘﺸـﻲ را ﺑﻴﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آن‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع دﺳـﺖ ﺧـﻂ داﺷـﺖ ﺳـﻮال ﺷـﺪﻛﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻧﻮﺟﻮان در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻄـﻮر ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻢ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺷـﻴﻮه‬
‫ﺑﻨﻮﺳﻴﻢ؟ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺪاوم ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻮﻳـﺖ ﻧﻮﺟـﻮان ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺴـﺌﻠﻪ اي ﺣـﺎدي‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات رواﻧﻲ ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺗﻮأم ﻣﻲ ﺷﻮد وﻧﺘﻴﺠﻪ اش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﻧﮕﺮش وﻗﻀـﺎوت دﻳﮕـﺮان ﺗـﺎ ﭼـﻪ ﺣـﺪ اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ و ان را ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ ازﺧﻮد دارد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﻲ ﺑﺮاي او ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از دو راه ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد؛ ﻳﻜـﻲ ﭘـﻴﺶ از‬
‫آﻧﻜﻪ رﺷﺪ ﻛﻨﺪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از ﻣﻮﻋﺪ ﺷﮕﻞ ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ودﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ زودرس‬

‫ﺗﺜﺒﻴﺖ زودرس ﺗﺼﻮر ﻓﺮد از ﺧﻮدش را )ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ زودرس( ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺜﺒﻴﺘـﻲ در ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺧﻮد دارد ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑـﻪ ﺗﺎﻳﻴـﺪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش ارج ﻣﻲ ﻧﻬﺪ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺰت ﻧﻔﺴـﺶ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﺗﺎﻳﻴـﺪ دﻳﮕـﺮان ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬داراي اﺳﺘﻘﻼل راي ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺖ وﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻊ ﻗﺪرت اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﻗﺎﺋـﻞ اﺳـﺖ وﺳـﻌﻲ‬
‫در ﻫﻤﻨﻮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎل دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑـﻪ ارزش ﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻋﻼﻗـﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫داﺷﺖ ورﻓﺘﺎرش ﺑﺎ ﻓﻜﺮﻛﺮدن ﻛﻤﺘﺮي ﺗﻮأم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ و‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            292             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ وﺗﻨﺶ زا ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ واﻛﻨﺶ ﻣﺴﺎﻋﺪ از ﺧﻮد ﻧﺸـﺎن‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮدﮔﻤﻲ در ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن دوره اي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻫﻮﻳﺖ را ﻣـﻲ ﮔﺬارﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﻳﺪ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﮔﺎه اﺣﺴﺎس ﻫﻮﻳﺘﻲ روﺷﻦ و ﻗﻮي در آﻧﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﺸﻮد‪ .‬آن ﻫﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎﻧﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﺳﻌﻲ دارﻧﺪﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﻮد را رﻫﺎ وﻓﺎرغ از ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره اي ﻗﺒﻞ‬
‫از ﺷﮕﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره وارد ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از‬
‫اﻳﻦ دوره ﺧﺎرج ﺷﻮد ﺑﻌﺪ از ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﺼﻮر روﺷﻨﻲ از ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ و اﮔـﺮ اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﺧﻮدش را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫـﺎي ﻣﻨﻔـﻲ‬
‫در ﺑﺎره ي ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻻن‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان وﻗﺖ ﻛﻤﺘﺮي را ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻻن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻓﺰاﻳﻨـﺪه‬
‫اي ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎدوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﻣﻄﻠـﻮب ﺗـﺮﻳﻦ ﺧﻠـﻖ را دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دوﺳﺘﺎن در اواﻳﻞ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ از ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 4‬ﺗـﺎ ‪ 6‬دوﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻳـﻚ دوﺳـﺖ در ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺎﻫﻴﺖ رواﺑﻂ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ از ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻌﻨﻲ دوﺳﺘﻲ ﺳﺌﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ دو وﻳﮋﮔﻲ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ وﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن اﻧﺘﻈﺎر ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ‪ ،‬اﻋﺘﻤـﺎد و‬
‫درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺧـﻮد اﻓﺸـﺎﺋﻲ ﺑـﺮاي دوﺳـﺘﺎن در ﺳـﺎل ﻫـﺎي ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻮدﻛﺎن از دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن اﻧﺘﻈﺎر وﻓﺎداري دارﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮري‬
‫ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ وﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي را ﺗﺮﺟﺒﺢ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺻـﺪاﻗﺖ و وﻓـﺎداري دررواﺑـﻂ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  293                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫دوﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ دوﺳﺘﺎن ﻧﻮﺟﻮان درﺧﻴﻠـﻲ‬
‫از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ آرزوﻫﺎي ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬وﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮدن‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن از اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺑﻴﻦ دوﺳﺘﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ وﺟـﻮد دارد‪ .‬اﮔـﺮ از ﭼﻨـﺪ دﺧﺘـﺮ و ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ رواﺑﻂ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺧﻮد را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻴﻦ آﻧﻬـﺎ ﺗﻔـﺎوت ﺟﻨﺴـﻲ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ در رواﺑﻂ دوﺳﺘﻲ دﺧﺘﺮﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﺴﺮﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒـﺎ‬
‫ﺑﺮاي »ﻓﻘﻂ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن« دورﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ ورزﺷﻲ‬
‫و ﺑﺎزي رﻗﺎﺑﺘﻲ ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ روي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻳﺎ دﻳﮕـﺮان ﺗﺎﻛﻴـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ورزﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ دوﺳﺘﻲ ‪،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺸﺘﺮك ﺧﻮد و ﭘﺴﺮ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم‬
‫وﺗﺴﻠﻂ را ارﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺴـﺮﻫﺎ ﺑـﻪ ﻧـﺪرت رواﻳـﻂ ﺻـﻤﻴﻤﻲ ﺑﺮﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ رواﺑﻂ ﭘﺴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮﻫﺎ ي دو ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺧﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻫﻤﺠﻨﺴﻲ ﺑﺮﻗـﺮار ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮﻫﺎي داري ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﺘﺮي ﭼﻨـﻴﻦ راﺑﻄـﻪ اي را ﺑﺮﻗـﺮار ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫»ﺟﻮﻧﺰ ودﻣﺒﻮ ‪. «1989‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از رواﺑﻂ دوﺳﺘﻲ ﺧﻮد ﭼﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ رواﺑﻂ دوﺳﺘﻲ ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ دﻻﻳـﻞ زﻳﺮ‪،‬ﺑـﻪ‬
‫رﺷﺪ ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 1‬رواﺑﻂ دوﺳﺘﻲ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ‪،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻫـﺎﻳﻲ را ﺑـﺮاي ﻛـﺎوش ﻛـﺮدن ﺧـﻮد و ﭘـﺮورش دادن درك‬
‫ﻋﻤﻴﻖ دﻳﮕﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد‪.‬‬
‫‪ -2‬رواﺑﻂ دوﺳﺘﻲ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﻫﺎي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪-3‬رواﺑﻂ دوﺳﺘﻲ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﮕﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ وﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            294             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫دار و دﺳﺘﻪ ﻫﺎ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺎ‬
‫دوﺳﺘﺎن ﻧﻮﺟﻮان ‪ ،‬در ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎل ﮔﺮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اواﺳﻂ ﻛـﻮدﻛﻲ ‪،‬ﺧﻴﻠـﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﺪاول وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻈﻢ و اﻧﺤﺼﺎري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻧﻮﺟﻮان در دار ودﺳﺘﻪ ﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪ :‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ﻫﻔـﺖ ﻋﻀـﻮ ﻛـﻪ دوﺳـﺘﺎن ﺻـﻤﻴﻤﻲ‬
‫ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬و از اﺣــﺎظ زﻣﻴﻨــﻪ ﺧــﺎﻧﻮداﮔﻲ ‪ ،‬ﻧﮕــﺮش‪ ،‬و ارزش ﺑــﻪ ﻳﮕــﺪﻳﮕﺮ ﺷــﺒﺎﻫﺖ دارﻧــﺪ‪ .‬در اواﻳــﻞ‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ‪ ،‬دار و دﺳﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﻫﻤﺠﻨﺲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻟـﻲ در اوﺳـﻂ ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﮔـﺮوه‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨـﺘﻠﻂ ﺷـﺎﻳﻊ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬دارو دﺳـﺘﻪ ﻫـﺎ‪ ،‬آداب ﻟﺒـﺎس ﭘﻮﺷـﻴﺪن ‪،‬ﺷـﻴﻮه ﺻـﺤﺒﺖ ﻛـﺮدن‪ ،‬و‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و از دﻧﻴﺎي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﺪ دار ودﺳﺘﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﺘﺮي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﻫﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺳﺮﺳـﺮس ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﺑﺮﺧﻼف دارودﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺻﻤﻴﻤﻲ ‪ ،‬ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮت و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺸﻪ اي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪ ،‬در ﻣﺤـﺪوده ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻮﺟﻮان ﺑـﻪ واﻟـﺪﻳﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﺟﺬب ﻧﻮﺟﻮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ وﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫـﺎي ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻮﺟﻮان دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﻗﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ‪ ،‬ﻛـﺎﻧﻮن‬
‫ﻫﺎي ورزﺷﻲ ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﭘﺮورﺷﻲ و ﻓﻜﺮي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و‪ ...‬ﺟﺬب ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﻫﺮﻳـﻚ از اﻳـﻦ ﻛـﺎﻧﻮن ﻫـﺎ وﻛـﺎﻧﻮن‬
‫ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ )ﻋﻠﻤﻲ ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدي ‪ ،‬ﺷﻐﻠﻲ ‪ ،‬ورزﺷﻲ( را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬

‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﺧﺘﻼل ﻫﺎي رواﻧﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺷﺮوع ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫رﻳﺸﻪ ي آن را ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼ ل ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺸﻮد ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  295                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﻴﻤﺎري روﺣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﺮاي ﮔﻮﻳﻨﺪه آن ودﻳﮕﺮان اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و آﺳﻴﺐ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻓﺴﺎدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻛﻠﻴﺪ ورود ﺑﻪ ﻓﺴـﺎدﻫﺎي دﻳﮕـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬اﻛﺜـﺮ اﻓـﺮاد و ﺟﻮاﻣـﻊ از‬
‫ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻲ ﺷﻜﺎﻳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دروغ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﺧﻼﻗﻲ زﺷﺖ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻛﺸﻒ اﻧﮕﻴﺰه دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗـﺖ ﺑـﻪ رﻓﺘـﺎر دروغ ﻛـﻮدك و ﻧﻮﺟـﻮان اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﮕﻴﺰه ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﭘﺎداش ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮدﻳﮕﺮان ‪،‬ﻧﺸﺎن دادن ﻗﺪرت وﻳﺎ‬
‫از روي ﺿﻌﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ در ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺸﺎﻫﺪه ي دروﻏﮕﻮﻳﻲ از دوران ﻛﻮدﻛﻲ در ﺧﺎﻧﻮداه و اﺟﺘﻤﺎع ﺷﻜﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﻋﻤـﻞ رواﻧـﻲ ـ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‪ ،‬ﻓـﺮد ﻛـﻢ و ﺑـﻴﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮرﻋﻤﺪي ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﺎدرﺳﺖ را در ذﻫﻦ دﻳﮕﺮان درﺳـﺖ و ﺣﻘﻴﻘـﻲ‬
‫ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪) .‬ﺳﺮوري ‪(1372‬‬

‫دروغ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺧﻼف واﻗﻊ وﻳﺎ ﻛﺘﻤﺎن ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺎﺟﻴﻚ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‪(1373‬‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ي آﻣﻮﺧﺘﻨﻲ )اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ( دارد زﻳﺮا اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻓﻄﺮﺗﺎً و ذاﺗـﺎً دروﻏﮕـﻮ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ را از ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ‪،‬ﻣﺪرﺳﻪ وﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ از اﺟﺘﻤﺎع آﻣﻮﺧﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس دروﻏﮕﻮﻳﻲ در ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻴﭗ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﻄﺮح اﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            296             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﻴﺴﺘﺮﻳﻜﻲ )ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ(‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ داراي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ از دروغ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اﺑـﺰاري ﺑـﺮاي ﺟﻠـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ دﻳﮕﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻫـﺪف ﻓـﺮد وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن درك ﺷﻬﻮدي‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﻠﻘﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮي ‪،‬ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺧﻴﺎﻟﺒﺎﻓﻲ و روﻳﺎﻳﻲ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻛﺮدن داردﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻋﺪم دﻗﺖ و اﻃﻤﻴﻨﺎن وي ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑـﻮدن اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼط اﻃﻼﻋﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﻏﻠﻂ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ودرك واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ اﺣﺴـﺎس ﻣـﻲ ﺷـﻮد وﻟـﻲ در زﻣـﺎن دﻳﮕـﺮ ﻣﻄﻠـﺐ را ﻃـﻮر دﻳﮕـﺮي‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮد ﺷﻴﻔﺘﻪ‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺣﻖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ دﻳﮕﺮان را ﺑـﺎ دروغ ﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬و ﻛﻢ ﺗﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺿﺮر و زﻳﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دروغ ﮔـﻮﻳﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫وارد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﻏﻠﺐ وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻴﺮوﻧﻲ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻴﺎز ﻫﺎي دروﻧﻲ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬
‫‪.‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را از دﻳﮕﺮان ﺑﻬﺘـﺮ ‪،‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺗـﺮ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ دﻳﮕﺮان دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻠﺰم ﻣﻲ ﺳـﺎزد ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬
‫ﺧﻮد را در وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺪه آﻟﻲ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در ﺟﻠـﻮه دادن ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻫـﺎ و دﻳﮕـﺮ ﺻـﻔﺎت ﺧـﻮد‬
‫اﻏﺮاق ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬و در ﺻﺪد ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﺨﺼﻴﺖ وﺳﻮاﺳﻲ‬
‫ﻧﺤﻮه ي ﺗﻔﻜﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻇﻮاﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓـﺮاد اﻏﻠـﺐ‬
‫اﺷﺘﻐﺎل ذﻫﻨﻲ ﺑﻴﻤﺎر ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد از ﻧﻈﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن آن دارﻧﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻃـﻮري آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻜﺮار وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬و ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ‪،‬اﻗﺪام ﺑﻪ دروغ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻋﻠـﺖ را ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺘﻮان در ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدن ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ‪ ،‬ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻣﺤﺪود و ﻓﻘﺪان ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻠﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  297                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻠﻞ دروغ ﮔﻮﻳﻲ‬

‫دروغ ﮔﻮﻳﻲ داراي ﻋﻠﻞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺨﻴﻞ ؛ ﭼﻮن ﺗﺨﻴﻞ در دوره ي ﻛﻮدﻛﻲ و ﺧﺼﻮﺻﺎً دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻗﻮي اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓـﺮد‬
‫آﻧﭽﻨﺎن ﻣﺤﻜﻢ اﺑﺮاز ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺻﺤﻨﻪ ي ﻋﻴﻨﻲ و و اﻗﻌﻲ اﺳﺖ‬
‫‪ -2‬آرزو و روﻳﺎ ؛ آرزو ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﻣﺎﻟﻲ‪،‬ﺷﻴﺌﻲ‪ ،‬وﻳﺎﻫﺮﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺷﺘﻴﺎق ﺑﺮاي وﺻﻮل و‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن در ﺟﻬﺎن ﺗﺨﻴﻼت وﮔﻤﺎﻧـﻪ ﻫـﺎﻳﻲ را اﻳﺠـﺎد ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﻤﺮار ﭼﻨـﻴﻦ وﺿـﻌﻴﺘﻲ در‬
‫روزﻫﺎي اول ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﺑﻮدن ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲ ﺷـﻮد ﺑـﺮ‬
‫ﺷﺪت آرزوﻫﺎ وﺗﻠﻘﻴﻦ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي واﻗﻌﻲ ﺟﻠﻮه دادن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮر ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ؛ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ رازي را ﺑﺎﻣـﺎدرش ﺑـﻪ ﻃﻮرﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺑﮕﻮﻳـﺪ و از وي ﻫـﻢ ﻗـﻮل‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭘﺪرش ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪ زدن ﻣﻮﺿـﻮع را ﺑـﻪ رﺧـﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺸﺪاﻋﺘﻤﺎد وي ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﺳﻠﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﮕﻮﻳﺪ در ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮس ؛ ﺗﺮس از ﻣﺠﺎزات وﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ‪ ،‬آﺑﺮو و ﻳﺎ ﻣـﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻮدك ﻳﺎ ﻧﻮﺟﻮان از ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ ﺳﺮ ﺑﺎز زﻧﺪ ودر اﻳـﻦ ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ در وي ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -5‬آزﻣﺎﻳﺶ واﻟﺪﻳﻦ ؛ ﮔﺎﻫﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اوﻟﻴﺎي ﺧﻮد را ﻣﺤﻚ ﺑﺰﻧـﺪ ﻟـﺬا ﺑـﻪ‬
‫دروغ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮﻋﻲ را ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ واﻟـﺪﻳﻨﺶ را ﻣﺸـﺎﻫﺪه ‪ ،‬ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﺠـﻪ ﭘـﺪر‬
‫وﻣﺎدرش ﺣﺮﻓﻲ ﻧﺰﻧﻨﺪ وي ﺑﻪ ﻣﺮادش رﺳﻴﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﺠﻪ ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش روﺑـﻪ‬
‫رو ﺷﻮد‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﺷﻮﺧﻲ ﻛﺮدم‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ؛ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎ واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن ﻗﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ در اوﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺮﻓﻲ را ﺑﻪ دروغ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺠﺐ و ﺟﻠـﺐ ﻧﻈـﺮ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            298             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫دﻳﮕﺮان ﺷﻮد اﻣﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺮﺳﺶ از وي ﺑﺎ رﻧـﮓ ﭘﺮﻳـﺪﮔﻲ وي ﻣﺘﻮﺟـﻪ دروغ ﮔﻔﺘـﻨﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 7‬ﺑﺪ آﻣﻮزي ؛ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ اوﻟﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺮﺗﻜﺐ دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺑﺪ آﻣﻮزي ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده راﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻌـﺮوف‬
‫»اﮔﺮﺑﺎ ﻣﻦ ﻛﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﺑﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ« وﻳﺎ ﻣﺎدري ﻛﻪ ﭘﻮﻟﻲ را ﮔﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ واز ﺑﭽﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫در ﺑﺎره ي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﭘﺪر ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺗﻈﺎﻫﺮ ؛ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻮدك ﻳﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻧـﺪادن ﻛـﺎر‪ ،‬ﺗﻈـﺎﻫﺮ ﺑـﻪ ﻣـﺮﻳﺾ‬
‫ﺷﺪن ﻛﻨﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻣﺜﻼ ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﺶ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دﻫﺪ و درﭘﺎﺳﺦ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺶ اﻇﻬﺎرﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﺮﻳﺾ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺮ ﻧﻮﺟـﻮان ؛ ﮔـﺎه ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫـﺎ ﻫﻤـﺎن ﻗـﺪرت ﺑـﺪﻧﻲ وﻓﻜـﺮي ﺧـﻮد را از‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻫﺎ ﻳﺸﺎن ﻣﺘﻮﻗﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻌﺎت ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮي ﺗـﻮام ﺷـﻮد ﻧﻮﺟـﻮان را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬ﻣﺜﻼً ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺮه ي ﺑﻴﺴﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ و راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪ آن ﻫﺎ ﻧﻮزده ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮﺟﻮان در ﻳﻚ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ‬
‫روﺣﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻤﺮه ﺧـﻮب ﻏﻴـﺮ از ﺑﻴﺴـﺖ ﺑﮕﻴـﺮد ﺑـﻪ ﻓﻜـﺮ دروغ ‪ ،‬ﺗﻘﻠـﺐ‪ ،‬دﺳـﺘﻜﺎري‬
‫درﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺮه‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮدن ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ و‪ ..‬ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫‪- 10‬ﺗﺮس وﺿﻌﻒ و ﻋﺠﺰ ؛ اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت وﻋﺠﺰ وﺿﻌﻒ ودﺳـﺖ ﻛـﻢ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺧـﻮد در ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺸﺮ را از راه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻓﻄﺮت راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ ﺳﻤﺖ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻼً ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اي را ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻧﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺤﻮل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ درﺣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ وي ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -11‬اﻋﺘﻴﺎد ؛ ﻧﻮﺟﻮان ﻳﺎ ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر اﻋﺘﻴﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ از ﻫﻢ ﮔﺴـﻴﺨﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼـﻴﺖ واز ﺑـﻴﻦ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ارزش ﻫﺎ وﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻮاد وﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ اﻋﺘﻴﺎد ﺧﻮد از دﻳﮕﺮان‪ ،‬زﻳـﺎد‬
‫ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  299                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -12‬ﺑﺰﻫﻜﺎري ؛ ﻧﻮﺟﻮان وﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺰﻫﻜﺎر داري اﺧﺘﻼل ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺿـﺪاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺑﺎرز اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ‪ ،‬ﺣﻘﻪ و ﻓﺮﻳﺐ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫وﻣﺤﻮري اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ‪ ،‬دروﻏﭙﺮدازي وداﺳﺘﺎن ﺳﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮارض دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬
‫‪ -1‬دروغ ﺳﺒﺐ ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دروغ ﮔﻔﺘﻦ اﻋﺘﻤـﺎد را از اﻧﺴـﺎن ﺳـﻠﺐ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫ﺷﺨﺺ را در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻔﺶ ﺧﺪﺷﻪ دار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬دروغ ﻣﻮﺟﺐ دردﺳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬درﻏﮕﻮﺧﻮد ودﻳﮕﺮان را ﺑﻪ دردﺳﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازد واﻳﺠـﺎد ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﺷﺮ دروﻏﺶ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد در اﻣﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ دﻳﮕﺮان‪.‬‬
‫‪ – 3‬دروغ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن اﻓﺮاد دروﻏﮕﻮ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺧﻮد را ﻏﻴﺮ از آﻧﺠﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﺗﻜﺮار دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﺎذﺑﻲ را ﺑﺮاي او ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺨﺼـﻴﺖ‬
‫ﻛﺎذب ﻓﺮد را در ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﻲ دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻧﻤﻲ ﮔﺬارد آن ﻃﻮر ﻛﻪ واﻗﻌﺎ ﻫﺴﺖ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ وﻧﻘﺎط ﻗﻮت وﺿﻌﻒ ﺧﻮد را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 4‬دروغ اﻳﻤﺎن را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﭼﻮن اﻓﺮادي ﻛﻪ دروغ دﻳﮕـﺮان را ﻣـﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ ﻛـﻪ ﮔﻤﺮاﻫـﻲ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻮﻋﻲ اﺧﺘﻼل درﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدي در اﻓﺮاد ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲ آﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺎﻫﻲ وﺳﺴﺘﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻲ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﺮ و ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ‪» :‬دروغ ﺧﺎﻧﻪ ي اﻳﻤﺎن را وﻳﺮان ﻣﻲ ﺳﺎزد«‬

‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‬

‫اﻟﻒ – ﻛﺸﻒ ﻋﻠﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﺖ ﻫﺎي دروﻏﮕﻮﻳﻲ واﻗﺪام در ﺟﻬﺖ رﻓﻊ آن ﻋﻮاﻣﻞ‪.‬‬
‫ب – ﺛﺒﺖ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ از ﺻﻔﺎت ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻫﻤﺴﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج – آزادي درﺑﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت ‪ :‬ﻓﺮدﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ آزادي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻨﻔـﻲ‬
‫ﺧﻮد را اﺑﺮاز دارد وﺑﺪون ﺗﺮس ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ از ﭼﻪ ﻛﺲ ﻳﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺧﻮﺷﺶ ﻳﺎ ﺑﺪش ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            300             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫د – درك اﺣﺴــﺎس ‪ .‬ﻫﻤــﺎن ﻃــﻮر ﻛــﻪ ﻣــﺎ اﻧﺘﻈــﺎر دارﻳــﻢ دﻳﮕــﺮان ﻣــﺎ را درك ﻛﻨﻨــﺪ و در رﻓــﻊ‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻤﺎن ﻣﺎ را ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎري از ﻣﺎ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ه – ارﺿﺎي ﻧﻴﺎزﻫﺎ‪ .‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي دوره ﻛﻮدﻛﻲ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻮﺳﺘﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﺎرﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮداه ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻤـﻮد ودر راه رﻓـﻊ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮد آن ﻫﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اي اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫و – اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺮاد اﻋﻢ از ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ آن ﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮد و ﺑﺮاي ﺧﻮد ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت دﭼـﺎر‬
‫ﺿﻌﻒ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﺑﻪ دروغ ﮔﻔﺘﻦ رو ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ز – اﻳﺠﺎد آراﻣﺶ ‪ .‬ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ اﮔﺮ ﺑﺎ آراﻣﺶ و اﻣﻨﻴﺖ ﺗﻮام ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻴﺎزي ﺑﺮاي ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ دروغ‬
‫در ﻓﺮد اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ .‬زﻳﺮا دراﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻫـﺎ ﻓـﺮد ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ ﺣﻘﻴﻘـﺖ را ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ دارد و‬
‫ﺗﺮﺳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ در او اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ح – ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮان و اﺳﺘﻌﺪاد اﻓﺮاد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﻓﺮاد ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻨﻮع اﺳـﺖ‬
‫و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻮان و اﺳﺘﻌﺪادش ﻛﺎر ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗـﺎ‬
‫از ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﻮق ﻃﺎﻗﺖ و ﺗﻮان اﻓﺮاد ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪.‬‬
‫ث – وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﻮل و ﻗﺮار ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ اﻳﻦ آﻣﻮزش وﺑﺎور را ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آن ﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﻮل و ﻗﺮارﺧﻮد وﻓﺎدار ﺑﺎﺷﻨﺪ وﺳﻌﻲ ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﺑـﺎ دادن وﻋـﺪه‬
‫ﻫﺎي دروﻏﻴﻦ در زﻳﺮ ﺑﺎر ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ك – ﻋﺪم اﺗﻬﺎم دروﻏﮕﻮﻳﻲ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﺠـﻪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﻮﻳﻢ دروﻏﮕـﻮﻳﻲ اﻓـﺮاد ار روي ﻗﺼـﺪ و اراده ي‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ آن ﻫﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻛﻨﻴﻢ و اﻳﻦ ﺧﺼـﻠﺖ زﺷـﺖ را در ان ﻫـﺎ ﺗﺜﺒﻴـﺖ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  301                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‬

‫درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮد و واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠـﺎم ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد دارﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از اﻧﺠﺎم دادن آن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﺧـﻮداري ﻛﻨﻨـﺪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﻧﺒﺎﻳﺪ واﻟﺪﻳﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧـﺎن ‪ ،‬واﻛـﻨﺶ ﻏﻴـﺮ اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫وﻫﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺧﻮد ﺑﺮوز دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ب ـ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان وﺟﻮان ﺑﺮاي ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫اﮔﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺎﺟﺮا ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻫﻢ ﻛﺮدن ‪ ،‬ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ ﻏﻴـﺮ واﻗﻌـﻲ و دروغ ﮔﻔـﺘﻦ‬
‫وادار ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج ـ ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻮدك ‪،‬ﻧﻮﺟﻮان و ﺟـﻮان را ﺧﺪﺷـﻪ دارﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫د ـ ﺑﺎﻳﺪ ازﻣـﭻ ﮔﻴـﺮي و ﺣﺎﻟـﺖ ﺑـﺎزﺟﻮﻳﻲ اﻓـﺮاد ﭘﺮﻫﻴـﺰ ﻧﻤـﻮد زﻳـﺮا ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ وي ﺑـﻪ‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ه ـ ﺑﻴﻤﺎري دروﻏﮕﻮﻳﻲ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺶ ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪ درﻣﺎن ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴـﺮ و‬
‫اﺻﻼح رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد دروﻏﮕﻮ راه ﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺰﻫﻜﺎري‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻨﺪه ي اﻣﺮوز ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎن و روان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺰﻫﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺑﺰﻫﻜﺎران ﻛﻢ‬
‫ﺳﻦ وﺳـﺎل ﻧﻈـﺮات ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ ﻋﺮﺿـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ ﻋﻠـﺖ ارﺗﻜـﺎب ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑـﻪ ﮔﻨـﺎه را ‪ ،‬از‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻤﺪن وﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﻣﺮوزي داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ واﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻋﺘﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺻﻨﻌﺘﻲ وﻣﺎدي ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود ‪ ،‬از ﻣﻌﻨﻮﻳـﺎت ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد وﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﺗﺒﻬﻜﺎري و ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻜﻨﻲ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            302             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﺪه اي دﻳﮕﺮ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﺳﺴﺘﻲ اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ وﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﻋﻠـﻢ‪،‬‬
‫اﻳﻤﺎن وﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺷﺪ اﻧﺴﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ واﺧـﻼق ﻧﮕﻮﻫﻴـﺪه ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧﻮدﭘﺮﺳـﺘﻲ‬
‫‪،‬ﺣﺐ دﻧﻴﺎ و ﺗﻜﺒﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬اﻧﺴﺎن از رﺷﺪ و ﻛﻤﺎل ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻬﻜﺎري وارﺗﻜﺎب‬
‫ﮔﻨﺎه روي آورد‪ .‬ﻋﺪه اي دﻳﮕﺮ ﺟﻨﮓ را از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ارﺗﻜﺎب ﺑﻪ ﺟﺮم ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻗﺮن اﺿﻄﺮاب وﺳﺮﻋﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻌﻲ دارﻧـﺪ ﻫﺮﭼـﻪ‬
‫زودﺗﺮ ﺧﻮدرا ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪﺧﻴﺎﻟﻲ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ را درﻫﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮع ﺑﺰﻫﻜﺎري در ﻫﺮﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﺮق دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً درﻟﻬﺴﺘﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻗﻄﺎر ﻫـﺎي راه‬
‫آﻫﻦ را ﺧﺮاب ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﺎﻧﺎدا وﺳﺎﻳﻞ ﮔﺮان ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺎﻧـﻪ ﻫـﺎ را از ﺑـﻴﻦ ﻣـﻲ ﺑﺮﻧـﺪ‪ ،‬در ﺗﺎﻳﻠﻨـﺪ‬
‫ﻋﻘﺎﺑﻲ را روي ﺑﺎزوان ﺧﻮد ﺧﺎﻟﻜﻮﺑﻲ و اﻓﺮاد را در ﭘﻴﺎده رو ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﻣﺎﻧﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻣﻲ روﻧﺪ و ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻐﺎزﻫﺎ را ﺧﺮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺎﻫﺮه ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﺗﻪ ﺳﻴﮕﺎر ‪،‬‬
‫در ﻫﻨﺪ وﻟﮕﺮدي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺰه اﺳﺖ‪ .‬درﻫﻨﮓ ﻛﻨﮓ دﺳﺖ ﻓﺮوﺷﻲ و دوره ﮔﺮدي ‪ ،‬ﺑـﺪون داﺷـﺘﻦ‬
‫اﺟﺎزه ي رﺳﻤﻲ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻮع ﺑﺰﻫﻜـﺎري در اﻳـﺮان درﻛـﺎﻧﻮن اﺻـﻼح‬
‫وﺗﺮﺑﻴﺖ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ » ﻗﺎﺋﻤﻲ ‪.« 1373‬‬
‫دراﻳﺮان ﺣﺪود‪ 30‬ﻧـﻮع ﺑـﺰه راﻳـﺞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪ :‬ﻏﻴﺒـﺖ از ﻣﺪرﺳـﻪ ‪،‬‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺪاوم‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ در اﻣﺎﻧﺖ ‪ ،‬ﻓﺮار ازﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻤﺖ ‪ ،‬وﻟﮕﺮدي وﮔﺪاﺋﻲ‪ ،‬ﺗﺼـﺎدف ﻣﻨﺠـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮح ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ در ﭘﺎرﺗﻲ و ﻋﻴﺎﺷـﻲ‪ ،‬اﻳﺠـﺎد ﺣﺮﻳـﻖ ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳـﺐ ‪ ،‬ﺗﻮزﻳـﻊ ﻧﻮارﻫـﺎ وﺳـﻲ دي ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺒﺘﺬل‪ ،‬وﻋﻜﺲ ﻫﺎي ﺳﻜﺴﻲ ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺿﺮب وﺟﺮح؛ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﻲ ﻋﻔﺖ‪ ،‬راﻧﻨـﺪﮔﻲ ﺑـﺪون ﮔـﻮاﻫﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ ‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر واﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﺷﺮاﺑﺨﻮاري‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ و‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻮع ﺑﺰه‪ ،‬ﻫﻢ دﺳﺖ ﺧـﻮش ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣـﺜﻼً در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﮔﺴﺘﺮده آﻣﻔﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎي از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﻴﺸﻪ و ﻗﺮص ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﻳـﺎ داﺋـﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺳﺎﻳﺖ ﻫﺎ و وﺑﻼك ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻬﺠﻦ ‪ ،‬ﻛﻼﻫﺒﺮداري و ﺳـﻮء اﺳـﺘﻔﺎده اﻳﻨﺘﺮﻧﺘـﻲ در زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  303                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي وﺟﻨﺴﻲ وﻏﻴﺮه ‪ ،‬وﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﺷﺎﻋﻪ و ﺗﺮوﻳﺞ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛـﻪ در ﺗﻀـﺎد آﺷـﻜﺎر‬
‫ﺑﺎ ارزش ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ را ﻣﻲ ﺗﻮان از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺰه ﻛﺎراﻧﻪ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫درﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺰﻫﻜﺎر‪ ،‬ﻋﻼﻳﻢ دزدي‪،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‪،‬ﮔﺮﻳﺰ ازﻣﺪرﺳﻪ‪،‬وﻟﮕﺮدي وﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑـﺎ اﻓـﺮاد‬
‫ﻧﺎﺑﺎب دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ دﭼﺎر از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ ‪ ،‬اﻟﻜﻠﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻻﻗﻴﺪي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ وﻓﻘﺪان ﻧﻈﻢ واﻧﻀﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺰﻫﻜﺎران دﭼﺎر ﺑﻴﻤـﺎري»ﻫﺴـﺘﻴﺮي« ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ‪ 70‬درﺻﺪ آن ﻫﺎ دﭼﺎر ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎي رواﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﭘﻴﺸﺮﻓﺖ وﺗﺮﻗﻲ ﺑﺸﺮﻳﺖ وﺣﺮﻛﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﻜﺎران ﻧﻴﺰ اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺰﻫﻜﺎري درﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫در ﺑﺎره ي ﺑﺰﻫﮕﺎران ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان درﺟﻬﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻓـﺮاد آرام‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﮔﺰارﺷﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺷـﻜﻞ ﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ ﺑﺰﻫﻜـﺎري ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫اﻧﺘﺸﺎر داده اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﮔﺰارش اﻳﻦ ﻃﻮر اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ »ﺳﺮﻛﺸﻲ« ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺎي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد »ﻓﺮﺟﺎد‪«1374‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻮع ﺑﺰﻫﻜﺎري در ﺧﺎﻧﻮاده ﻫـﺎ و ﺟـﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻤﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي واﻻي اﻟﻬﻲ ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻫﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﻤﺎرده و ﺳﻌﻲ در اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ارزش ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺰﻫﻜﺎري‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺧﻮد وﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻛﻪ دارﻧـﺪ ﻫﺮﻳـﻚ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﺑﺰه اراﻳﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﺟﺎﻣﻊ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺰه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮازﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ارزﺷـﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻓﺮﺟﺎد‪«1371‬‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ » ﻣﻨﺼﻮر از ﻗﻮل راﺑﻴﻦ ‪«1368،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            304             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻠﻞ ﺑﺰﻫﻜﺎري‬
‫‪ – 1‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ) ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺪل ﻛﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﺗﻐﻴﻴـﺮات ارﮔﺎﻧﻴﺴـﻤﻲ اﻧﺴـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﻨﻔﺲ ‪ ،‬ﻓﺸﺎرﺧﻮن ‪ ،‬و ﺗﺮﺷﺢ ﻏﺪد ﻣﻲ ﺷﻮد(‬
‫‪ – 2‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺤﺮاف‪) .‬ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻫﺎ‬
‫و اﺧﺘﻼف ﻫﺎي ﻣﻴﺎن آن ﻫﺎ‪ ،‬اوﺿﺎع واﺣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎ رﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺎراﻧﻪ ﻣﻨﺠﺮﻣﻲ ﺷﻮد (‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺛﺎﻧﻮي‪ ) .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ روزﻧﺎﻣﻪ ‪،‬ﻣﺠﻠﻪ ‪،‬ﻛﺘﺎب ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر رﻣﺎن ﻫﺎي ﭘﻠﻴﺴﻲ وﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ‪ .‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن وﺳـﻤﻴﻨﺎ واﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ و ﺑﻮﻟﻮﺗـﻮث‬
‫ﮔﻮﺷﻲ ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ(‬
‫‪ – 4‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺰﻫﻜﺎري ) ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻓﻘﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻮارك‬
‫‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك ‪ ،‬ﺑﻲ ﺳﻮادي‪ ،‬و ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﻲ ‪ ،‬ﺟﻬﻞ وﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﻋﺪم ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد(‬
‫‪ – 5‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻮﺟﻮان ) ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻮﺟﻮان ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺒﻮدن ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻛﻨﺘـﺮل واﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﺮ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎرض ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺒﺪاء وﻣﻘﺼﺪ ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري ﻳﺎ اﺷـﺘﻐﺎل ﻛـﺎذب‪ ،‬ﺳـﻜﻮﻧﺖ در ﻣﺤﻠـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻓﻘﻴﺮﻧﺸﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﻜﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺰه ﻫﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪ – 6‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ) ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺑﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ـ ﺧﺸﻮﻧﺖ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ـ ﻟﻮس‬
‫ﻛﺮدن وﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ واﻟﺪﻳﻦ » ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﻫﻤﺎن اﺛﺮ وﻧﺘﻴﺠـﻪ را دارد ﻛـﻪ ﺑـﻲ ﻣﻬـﺮي‬
‫وﻳﺎ ﻛﻬﺘﺮي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« ـ ﺳﻦ واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﻣـﺎﻧﻊ از وﻇـﺎﻳﻒ ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺷـﻮد ـ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻋﺪم ﺗﻄﺒﻴﻖ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻠﻤﻲ ‪،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و روي ﻓﺮزﻧﺪ ان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲ ﮔﺬارد ـ از دﺳﺖ دادن واﻟﺪﻳﻦ ـ ﻋـﺪم ﺣﻀـﻮر واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫درﺧﺎﻧﻮاده – اﻧﺤﺮاف واﻟﺪﻳﻦ – ﺑﻲ ﺳﻮادي و ﻛﻢ ﺳﻮداي ﻛﻮدك وﻧﻮﺟـﻮان ﻛـﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﻛـﻪ ﻋـﺪم‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ وي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد ( ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺰﻫﻜﺎري ) ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻳﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻇﻠـﻢ‬
‫وﺳﺘﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ودر اﻳﻦ راﺳﺘﺎي ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ را ﺗﺪوﻳﻦ و ﺧﻮد ﻣﺴﺆول اﺟـﺮاي آن ﻧﻴـﺰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  305                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺟﺮاي آن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺠﺎزات ﻫـﺎ وﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻫـﺎ ﺷـﺪﻳﺪ ي را درﻣـﻮرد ﺳﺮﻛﺸـﺎن‬
‫وﺿﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه اي روح ﺑﺪﺑﻴﺒﻨﻲ و ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻦ واﻛﻨﺶ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 8‬ارزش ﻫﺎي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ).‬ﺧﺎﻧﻮاده اوﻟﻴﻦ واﺳﺎﺳﻲ ﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻬـﺎد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ وﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻟﻲ درﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان رﺳﻮخ ﻛـﺮده و ﻣﻮﺟﺒـﺎت اﻧﺤـﺮاف‬
‫آن ﻫﺎ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺑﺰﻫﻜﺎري‬
‫اﻟﻒ – ﺿﺮورت ﻣﺒﺎرزه ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ب – ﺑﺮﻗﺮاري دوﺳﺘﻲ و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺒﻦ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ج – ﻫﻤﺒﺎزي ﺷﺪن ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫د – اﻳﺠﺎد ﺳﺎزﮔﺎري در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ه – ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫و‪ -‬ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد ﺑﺎﺷﮕﺎه ﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن‬

‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‬
‫اﻧﺴﺎن در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ اي ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺣﺮﻛﺖ رد ﻃﺒﻴﻌﻲ‪،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﺟﻠـﻮه ﮔـﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﻴـﻞ ‪ :‬آزار‬
‫واذﻳﺖ دﻳﮕﺮان ‪ ،‬ﻛﺘﻚ زدن‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻦ ‪،‬ﭘﺎره ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮازم ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕـﺮان دﺷـﻨﺎم دادن‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ‪،‬ﭘﺮت ﻛﺮدن اﺷﻴﺎء وﻟﻮازم‪ ،‬ﺗﻤﺴﺨﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮ دﻳﮕﺮان ‪ ،‬ﺑﻲ ادﺑﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻜﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻏﺮﻏﺮﻛﺮدن‪ ،‬ﻏﺬا‬
‫ﻧﺨﻮردن‪ ،‬ﻳﺎﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮدن و‪ ...‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻛـﺮدن ﻣﻮﻫـﺎي ﺧـﻮد ‪ ،‬ﻛﺘـﻚ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            306             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫زدن ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺳﺮ ﺑﻪ دﻳﻮار وﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي زﻧﮓ زدن ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﻣﻨـﺰل ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ازﻣﺸـﺖ و‬
‫ﻟﮕﺪ ‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه‬
‫اي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ذاﺗﻲ و ﻓﻄﺮي اﺳـﺖ وﮔﺮوﻫـﻲ دﻳﮕـﺮ آن را ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ دوﮔﺮوه ﺑﺮاي ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮات ﺧﻮد دﻻﻳﻠﻲ دارﻧﺪ وﺷـﻮاﻫﺪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روان ﺷﻨﺎﺳﺎن در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿـﻮع اﺻـﻠﻲ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻳـﺎ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ دﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻓﺮدي ﻛـﻪ آن را‬
‫ﺑﺮوز ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را رﻓﺘﺎري ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آﺳﻴﺐ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﮕﺪ زدن ﮔﺎزﮔﺮﻓﺘﻦ ‪،‬ﻳﺎ ﻟﻔﻈﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻈﻴﺮ ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد‬
‫زدن‪ ،‬رﻧﺠﺎﻧﺪن و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭼﻴـﺰي را ﺑـﻪ زور از دﻳﮕـﺮي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ .‬رﻓﺘﺎرﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﺑﺮوز ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ ﻫـﺎي ﻣﻨﻔـﻲ را ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل داردﻛـﻪ ﺧـﻮد اﺣﺴﺎﺳـﺎت‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﻮﺟﻮان را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺨﺼﻲ آن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﺪه اي ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را رﻓﺘﺎري‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آﺳﻴﺐ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻳـﺎ ﺑـﺎﻟﻘﻮه ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ آﺳـﻴﺐ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧـﻮع ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻟﻔﻈﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ از ﻣﺸﺨﺼـﻪ ي ﻣﻬـﻢ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 1‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﻲ ﻋﻤﺪي ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬اﻳـﻦ آﺳـﻴﺐ‬
‫رﺳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﻮر ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آزارﻫﺎي رواﻧﻲ ﻧﻈﻴـﺮ ﺗﺤﻘﻴـﺮ‪ ،‬ﺗـﻮﻫﻴﻦ و ﻓﺤﺎﺷـﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ‪ ».‬ﻓﺮﺟﺎد‪«1374‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  307                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ – 2‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ رﻓﺘﺎري اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ آن ﺻﺪﻣﻪ رﺳﺎﻧﺪ)ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻳـﺎ زﺑـﺎﻧﻲ(‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮد دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن داراﻳﻲ اﻓﺮاد اﺳﺖ» آزاده ﻓﻼح ‪«1372‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮ‬

‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ از ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮ را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 1‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزي ‪ .‬ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﺎورﻫـﺎي ﺷﺨﺼـﻲ وﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮدي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬رﻓﺘﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ داراي درﺟﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ‪،‬ﺗﻚ ﺑﻌﺪي ﻳﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﺑﺮوزﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي در ﻣﻴﺎن ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ‪،‬اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ در ﻛـﻮدﻛﻲ وﻳـﺎ ﻧـﻮ ﺟـﻮاﻧﻲ آﻏـﺎز‬
‫ﺷﻮد ودر ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻫﻢ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﮔﺮ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي در ﺳﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻏﺎز ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﭘﺎﻳﺪار ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﻴﺰان ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي در ﭘﺴﺮان ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي در دﺧﺘﺮان اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﺑﻴـﺮون ﻛـﺮدن رﻓﺘﺎرﻳـﺎ ﺗـﻨﺶ ﺧـﻮد دارﻧـﺪ وﻣـﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫دﻳﮕﺮان را ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺪاﻧﻨﺪ وﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺧﺸﻦ وﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻨﺪ ) اﻧﺘﺴﺎب ﺧﺸﻮﻧﺖ (‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺴﺘﮕﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ ‪،‬ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ ورﻓﺘـﺎري ﺟﻨﺠـﺎل ﺑـﺮ اﻧﮕﻴﺰ‪،‬ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ‪،‬وﺗﻮام ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ارﺗﻜﺎب ﺑﻪ دزدي وﺗﺨﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻓﻠﺪري وﻟﻲ رﺣﻤﻲ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺳﻮي ﻫﻤﺴﺎﻻن ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬در اﻳﺠﺎد راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ دارﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺑﺰﻫﻜﺎر وﺗﺒﻬﻜﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳـﺎ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧـﻮد‬
‫دوﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﭘﺮﺧﺎﺷــﮕﺮي ﺑــﺎ ﻓــﺰون ﻛــﺎري ‪،‬ﻣﺼــﺮف ﻣــﻮاد ﻣﺨــﺪر‪ ،‬ﻣﺸــﻜﻼت ﻳــﺎدﮔﻴﺮي وﻋــﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴــﺖ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            308             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻓﺮدي و ﮔﺮوﻫﻲ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟــﻒ‪ -‬ﭘﺮﺧﺎﺷــﮕﺮي ﻓــﺮدي‪ :‬در ﭘﺮﺧﺎﺷــﮕﺮي ﻓــﺮدي ﻧﻮﺟــﻮان ﻳــﺎ ﺟــﻮان ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﻫﻤﺴــﻦ ﺧــﻮد‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ دور از ﭘﻨﻬـﺎن ﻛـﺎري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓـﺮدي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اوﻟﻴـﺎء ‪،‬اﻃﺮاﻓﻴـﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺴـﺎﻻن‪ ،‬اوﻟﻴـﺎي ﻣﺪرﺳـﻪ ﮔﺴـﺘﺎﺧﻲ واﻗـﺪام ﺑـﻪ‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ از ﻣﺪرﺳﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺰل ﻓﺮارﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دوﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ دوﺳﺖ دارد وﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺰوا ﻃﻠﺒـﻲ دارد وﺳـﻌﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ رﻓﺘـﺎر ﺧـﻮد را از دﻳﮕـﺮان‬
‫دورﻧﮕﺎه دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﻧﺪارد و ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧﻮد ﻧﻴـﺰ زور ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺟﻤﻌﻲ ‪ :‬دراﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻓـﺮد ﺳـﻌﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺑﺎﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻫﻤﺠـﻨﺲ و‬
‫ﻫﻤﻔﻜﺮ اوﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﺤﺪ و ﮔﺮوﻫﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻛﻨﺪودرﺻﻮرت ﺑـﺮوز دﻋـﻮا و‬
‫ﻛﺘﻚ ﻛﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻌﻲ وﮔﺮوﻫﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﻣﻮرد دزدي ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻃـﻮر ﮔﺮوﻫـﻲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺧﻮد وﻓﺎدارﻧﺪ وﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﻫﻴﭻ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را ﻟـﻮ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﻏﻠﺐ اﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ دارﻧﺪ وﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري روان رﻧﺠﻮري از ﻗﺒﻴﻞ اﺿﻄﺮاب‬
‫و‪ ...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﻣﻮرد ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اول دﻳﺪﮔﺎه زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺪﻧﻲ را دراﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري دﺧﻴﻞ ﻣﻲ داﻧـﺪ‪ .‬دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﻋﺼﺒﻲ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻐﺰ و رﻓﺘﺎر وﺳﻠﺴﻠﻪ اﻋﺼﺎب ‪ ،‬ﻏـﺪد درون رﻳـﺰ‪ ،‬ژن ﻫـﺎ واﻧﺘﻘـﺎل دﻫﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻋﺼﺒﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﺑﻂ ﻣﻐﺰ ورﻓﺘﺎر ﺗﺎﺛﻴﺮﻣﺤﻴﻂ ﺑـﺮ وراﺛـﺖ را ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و ﺑﺤـﺚ ﻗﺮارﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ از ﻳـﻚ ﻃـﺮف ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ دي ان اي از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮد را ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي آﻣﺎده ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  309                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫دوم دﻳﺪﮔﺎه روان ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ‪ :‬ﻃﺮﻓﺪاران آن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ رواﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﻞ رﻓﺘﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮارﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬار اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮوﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻜﺘﺒﻲ راﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ دﻳﺪﮔﺎه زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻨـﺎ‬
‫ﻧﻬﺎد اﻟﺒﺘﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣﺪ وﺳﻂ اﻳﻦ دو دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺖ وﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ‪ -‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ادﻏﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در ﺳﻨﻴﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺗﺮﺷﺤﺎت ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي وﺗﻐﻴﻴﺮدر ﺧﻠـﻖ‬
‫وﺧﻮي ﻓﺮد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز زودرﻧﺠﻲ‪،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ وﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻋﻮاﻣـﻞ زﻳـﺮ در‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ؛‬
‫اﻟﻒ – ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻧﺤﻮه ي ﺑﺮﺧﻮرد واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻮدك‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻞ واﺳﺒﺎب ﺑﺎزي ﻣـﻮرد‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ي ﺧﻮد را در دﺳﺖ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و درﺻﺪد ﮔـﺮﻓﺘﻦ آن ﺑـﺎ ﺧﺸـﻮﻧﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻛﻮدﻛﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎت واﻧﺘﻈﺎرات ﻓـﺮد ﺑـﺮآورده‬
‫ﺷــﺪه ﺑﺎﺷــﺪ ‪ ،‬اوﺑﻴﺸــﺘﺮ ازﻛﺴــﺎﻧﻲ ﻛــﻪ ﺗﻮﻗﻌــﺎت واﻧﺘﻈﺎرﺗﺸــﺎن ﺑــﺮ آورده ﻧﺸــﺪه اﺳــﺖ‪ ،‬ﺧﺸــﻤﮕﻴﻦ و‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬وﺟﻮد اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‪ :‬داﺷﺘﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﺎﺳﺐ درزﻧﺪﮔﻲ ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻧﺴﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد را ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد ﻋﻼﻗـﻪ ي‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ وﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را اﻟﮕﻮ و راﻫﻨﻤﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺗﺎﻳﻴﺪ رﻓﺘﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ‪ :‬ﻋﺪه اي از اﻓﺮاد‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي وزورﮔﻮﻳﻲ را ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫آن را ﻧﺸﺎﻧﻪ ي ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﻗﺪرت ﻓﺮد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺮاد اﻋﻤﺎل ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ي ﺧـﻮد ودﻳﮕـﺮان را‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻮﺟﻪ و ﺣﺘﻲ ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﺻﺤﻪ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            310             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ – 4‬ﺗﺸﻮﻳﻖ رﻓﺘﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ‪ :‬درﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ واﻟﺪﻳﻦ و دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺜﺒﺖ وﺗﺜﺒﻴﺖ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﺎ ﻣﺮﺑﻴﺎﻧﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ ي‬
‫آﻣﻮزش دﻓﺎع از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ» از ﻛﺴﻲ ﻧﺨـﻮري« »ﺗﻮﺳـﺮي ﺧﻮرﻧﺒﺎﺷـﻲ« و‪...‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر وﺿﻮح ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻧﺸـﺎن دادن رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻲ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ ﻣﻮاﻧـﻊ ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ را ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻲ ﻣﻮرد ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺗﻨﺒﻴﻪ واﻟﺪﻳﻦ و ﻣﺮﺑﻴﺎن‪ :‬ﻣﺮﺑﻴﺎن و واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﻮدك ﻋﺼـﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ او را ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬در ﺗﺸـﺪﻳﺪ اﻳـﻦ رﻓﺘـﺎر در او ﻣﺆﺛﺮﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺰاﻳﻨﺪه وﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ي ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺧﺸﻢ و اﺣﺘﻤـﺎﻻ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي ﻛـﻮدك ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻛﻨﻨـﺪه اﻟﮕـﻮي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ب – ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ) اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ (‬

‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ در ﺑـﺮوز ﻳـﺎ ﺗﺸـﺪﻳﺪ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي و‬
‫ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ آن اﺛﺮ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ – 1‬زﻧﺪﮔﻲ در ارﺗﻔﺎع ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻠﻨﺪو ﺗﻐﺬﻳﻪ ي ﻧﺎﻗﺺ‬
‫‪ -2‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺿﺮورﻳﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻨﮓ ﻳـﺎ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ در ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه وﻗﺎﻳﻊ و اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﺟﺎﻣﻌﻪ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ درﮔﻴﺮي ﻫـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ‪،‬ﻣﺤــﺪودﻳﺖ ﻫــﺎي اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ‪،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻫــﺎ‪ ،‬ﺑــﻲ ﻋــﺪاﻟﺘﻲ ﻫــﺎ‪ ،‬و‪...‬ﺳــﺒﺐ اﻳﺠــﺎد ﺧﺸــﻢ و‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻧﻘﺶ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ‪ .‬ازﻋﻮاﻣـﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ – ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ در ﭘﻴـﺪاﻳﺶ و ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﺳﺖ‪ .‬درﺟﻪ ي ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي اﻓـﺮاد‬
‫از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫـﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮﻧﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ – اﻗﺘﺼـﺎدي و ﺑﺴـﻴﺎري او ﻋﻮاﻣـﻞ دﻳﮕـﺮ ﺑﺴـﺘﮕﻲ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  311                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫دارد‪.‬اﺛﺮ ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﺧﻮﺷﻨﺖ آﻣﻴﺰ در اﻳﺠﺎد رﻓﺘﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ) .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﻟﺒﺮت ﺑﻨﺪورا(‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻧﻘﺶ ﺑﺎز ي ﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪ اي و اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ در آﻣﻮزش و ﺗـﺮوﻳﺞ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي‪ .‬ﭘـﮋوﻫﺶ ﻫـﺎ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﺑﺎزي ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﮔـﺮوه‬
‫ﮔــﻮاه ‪ ،‬اﻓــﺰاﻳﺶ ﻣﻌﻨــﻲ دار در ﭘﺮﺧﺎﺷــﮕﺮي ﻧﺸــﺎن دادﻧــﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠــﻪ اﻧﺠــﺎم ﺑــﺎزي ﻫــﺎي راﻳﺎﻧــﻪ اي‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻌﺪي را ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺑﻴﻦ ﻛﻮدﻛﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ روح ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب در ﻳﻚ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺳﻜﺲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ و اﻓﻜﺎر ﻓﺮوﻳﺪ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻳﻦ روح و ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺗﻤﺎم ﻓـﻴﻠﻢ‬
‫ﻫﺎ و ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻏﺮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺻﺎدر ﻣﻲ ﮔـﺮدد‬
‫دو ﺷﺎﺧﺺ ﻋﻤﺪه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺳﻜﺲ ) رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻲ(‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ‬
‫ﻋﺪه اي از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را ﺑﻪ دوﻗﺴﻤﺖ‪،‬ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي وﺳـﻴﻠﻪ اي و ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي‬
‫ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي وﺳﻴﻠﻪ اي ﻓﺮد ﺑـﺮاي دﻓـﺎع از ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﺟﻨﮕـﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد‪،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻗﺪرت ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻓﺮدﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻫﺪاف دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﻠﻪ ي ﻋﻀـﻮي از ﮔﺮوﻫـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﮓ رﻫﮕﺬر ﺑﻲ ﮔﻨﺎه ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ درﮔﺮوه ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي اﻧﻮاع ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﺸﻢ ‪-2‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﺎرﺗﮕﺮي ‪ – 3‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﺎﺷـﻲ ازﺗـﺮس‬
‫‪ – 4‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻋﺎﻣﻞ ‪ – 5‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔـﻆ ﻗﻠﻤـﺮو ‪ -6‬ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي ﻧـﻮع دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ‪-7‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﺑﻮدن ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪه اي ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي از ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﺸﺮح زﻳﺮ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            312             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ‪ .‬اﻟﻒ ( آﺳﻴﺐ ﺑﺪﻧﻲ رﺳﺎﻧﺪن ‪ .‬ب ( آﺳﻴﺐ اﺑﺰاري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻤﺎق‪ ،‬ﭼـﺎﻗﻮ وﻏﻴـﺮه‬
‫ج ( آﺳﻴﺐ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدن دﻳﮕﺮان‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻃﻨﺰ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﻛﺘﺎب و ‪..‬‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﻴﻠﻢ ‪ ،‬ﺳﺮﻳﺎل‪ ،‬ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮر‪ ،‬ﻋﻜﺲ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻋﻼﻣﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻬﺮ ‪ ،‬روي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن‪ ،‬اﻳﻤﺎ واﺷﺎره‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﻌﻨﻲ دار‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻫﺮزه ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳﻪ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻠﻚ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺨﺮه ﮔﻮﻳﻲ )ﻃﻨﺰ ﻳﺎ ﺷﻮﺧﻲ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰ(‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮﮔﻮﻳﻲ ) ﻏﻴﺒﺖ( ‪ ،‬زﻳﺮ ﻟﺐ ﮔﻮﻳﻲ )ﻏﺮوﻟﻨﺪ ﻛﺮدن(‪ ،‬اﺑﺰارﮔﻮﻳﻲ) ﺑـﻮق – ﺷـﻴﭙﻮر‪ -‬ﺳـﻮت –‬
‫زﻧﮓ (‬

‫راﺑﻄﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و اﺧﺘﻼﻻت روان ﭘﺰﺷﻜﻲ‬

‫ارﺗﺒﺎط ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 1‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ ‪ – 2‬اﺧﺘﻼل ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻤﺮﻛـﺰ ) ﺑـﻴﺶ ﻓﻌـﺎﻟﻲ( ‪ – 3‬اﺧـﺘﻼل ﺳـﻠﻮك ‪– 4‬‬
‫اﺧﺘﻼل ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ) دﻣﺎﻧﺲ و دﻟﻴﺮﻳﻮم ( ‪ - 5‬اﺧـﺘﻼﻻت ﺳـﺎﻳﻜﻮ ﺗﻴـﻚ ) اﺳـﮕﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ ‪ ،‬اﺧـﺘﻼﻻت‬
‫ﺳﺎﻳﻜﻮﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه( ‪ – 6‬اﺧﺘﻼل ﺧﻠﻘﻲ ) اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد‪ ،‬و‬
‫ﻣﻐﺰي( ‪ – 7‬اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ ﻣﺘﻨﺎوب ‪ – 8‬اﺧﺘﻼﻻت اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ ﻫﻤﺮاه اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ‪ – 9‬اﺧﺘﻼل‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ) ﭘﺎراﻧﻮﺋﻴﺪ ‪ ،‬ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺮزي ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﻪ ( ‪.‬‬

‫ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ – 1‬ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ‪ :‬ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ درﺧﺎﻧﻮاده اﻣـﺮي ﻻزم اﺳـﺖ زﻳـﺮا ﺳـﻬﻢ ﻣﻬﻤـﻲ درﻛـﺎﻫﺶ ﺧﺸـﻮﻧﺖ در‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺗﺄﻣﻞ و ﺳﻜﻮت‪ :‬ﻳﻜﻲ ازﺑﻬﺘﺮي راه ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻨﺘـﺮل رﻓﺘـﺎر ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ در‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﻳـﻚ دﻳﮕـﺮي ﺑﭙـﺮدازد‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺷـﮕﺮد در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  313                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻫﻨﮕﺎم آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آن ﻓﺮد ﻫﻢ آراﻣﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ در ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺗﺨﻠﻴﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﻮاب ﺧﺸﻮﻧﺖ را ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺸﺎن داده اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻣﻼﻛﻲ و ﺣﺘﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺸﻢ را ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻤـﻲ دﻫﻨـﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ آن ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﺪل ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ‪ :‬اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪم زدن ‪ ،‬ورزش ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗـﻨﻔﺲ‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﻛﺸﻴﺪن و ﻓﻜﺮ ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع آزاردﻫﻨﺪه‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺗﻨﺒﻴﻪ‪ :‬از دﻳﺮﺑﺎز ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻳﻜﻲ از روش ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﻮده وﻟﻲ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﭼﻨﺪان‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ آن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن درﻣـﻮرد ﻣﺸـﻜﻞ‪ :‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روش ﺑـﺮاي ﻛـﺎﻫﺶ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي ﺻـﺤﺒﺖ ﻛـﺮدن‬
‫درﻣﻮرد آن و ﺗﺒﻌﺎت ﻧﺎﺷﻲ از آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻜﻨﻴـﻚ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻋﻤﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻪ ﺣﺪ اﻋﻼي ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﺪ وﺳﻌﻲ ﻛﻨـﺪ ﻏﺎﺋﻠـﻪ را‬
‫ﺧﺘﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ آرام ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻴﺰﮔﺬﺷـﺖ ﺑـﺎ ﺧﻮﻧﺴـﺮدي ﻣﻄﺎﻟـﺐ را ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﺬارﻧﺪ وآن را ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫آﺛﺎر ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ‬

‫آﻧﭽﻪ واﻟﺪﻳﻦ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺧﻴﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷـﺨﺎص ﻋـﺎدي در ﺑﺴـﻴﺎري ﻛﺸـﻮر ﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫روزاﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ﺷﺶ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬وﻗﺘﻲ زﻣﺎن ﺳﭙﺮي ﺷﺪه در ﺳـﻴﻨﻤﺎﻫﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫زﻣﺎن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻴﻠﻲ زﻳـﺎد در ﻣﻌـﺮض ﺗـﺎﺛﻴﺮ وﺳـﺎﻳﻞ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﺟﻤﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﺗﻠـﻮﻳﺰﻳﻦ ﻓﺮزﻧـﺪﺗﺎن واﻗﻌـﺎً ﻛﻤﺘـﺮ از اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬وﻟﻲ اﮔﺮ او ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻛﺜﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺎﺳﺖ ‪،‬ﻫﻨﻮز ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن ﻣـﻲ ﺑﻴﻨـﺪ‪.‬در ﺧـﻼل ده‬
‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزان ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺑﻪ آﺛﺎر ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻓﻴﻠﻢ ﻫـﺎي‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            314             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﺎن ﺟﻠﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎزﻣﺎﻧﻲ آﺷﻜﺎر ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺑﻌﺪاز ﻇﻬﺮ واواﻳﻞ ﺷﺐ‪ ،‬وﺣﺘﻲ ﻛﺎرﺗﻮن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻـﺒﺢ روز‬
‫ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ( آﻟﻮده ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ وﺗﻬﺎﺟﻤﻲ ‪،‬ودر ﮔﻴﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪:‬آﻳﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﺧﺸﻦ را در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣـﻲ ﺑﻴﻨﻨـﺪ ﺑـﻪ رﻓﺘﺎرﺗﻬـﺎﺟﻤﻲ‬
‫روي ﻣﻲ اورﻧﺪ؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ‪،‬آري ﻣﺸﺮوط ﺑﻮد ‪.‬ﺗﻌﺪادي از روان ﺷﻨﺎﺳﺎن‪،‬از ﺟﻤﻠـﻪ دﻛﺘـﺮ »آﻟﺒـﺮت ﺑﻨـﺪورا«‪ ،‬در داﻧﺸـﮕﺎه‬
‫آﻛﺴﻔﻮرد ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺸﺎن دادﻧﺪﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ آن ﻧﻮع ﺧﺸـﻮﻧﺘﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در واﻗـﻊ‬
‫ﺧﺮدﺳﺎﻻن در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن اﻳﻦ ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﺧﺸﻦ را ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﺮدﻧﺪوﺑﻲ درﻧـﮓ ﭘـﺲ‬
‫از آن ‪،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻓـﻴﻠﻢ ﻫـﺎي ﺧﺸـﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻦ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ درﺑﺎزﻳﺸﺎن ﻣﻬـﺎﺟﻢ‬
‫ﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮادر‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ)ﻣﺜﻞ زد وﺧﻮرد ‪ ،‬ﻣﺸﺖ زﻧـﻲ ‪ ،‬ﻧﻌـﺮه‬
‫زﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ(را ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ درﻓﻴﻠﻢ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻘﻠﻴﻠﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي را ﺗﺎﺋﻴﺪ وﻣﻌﻠﻮم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ‪،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻬﺎﺟﻢ وﺧﺸﻮﻧﺖ ﻫﻨـﺮ ﭘﻴﺸـﻪ ﻫـﺎ ي‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ را ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ از ﺗﻬﺎﺟﻢ وﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼـﻴﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﻛﺎرﺗﻮﻧﻲ ﻫﻢ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ‪ ،‬دﻳﺪن ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﺧﺸـﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻫﻢ دارد ‪:‬ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﻋﻤـﺎل ﺗﻬـﺎﺟﻤﻲ وﺿـﺪ اﺻـﻮل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻮن ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ رﺳـﺎﻧﻪ اي ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪﺑﺮ رﻓﺘﺎروﻣﻌﻴـﺎر‬
‫ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬارد ‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از ﭼﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﻓﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻢ ﺳﻦ وﺳﺎل ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺟﺎزه دادﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﻤـﺎﻳﺶ ﻫـﺎﻳﻲ ﺗﻤﺎﺷـﺎ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن زﻳﺮﺷﺶ ﺳﺎل ﺗﺠﺮﺑـﻪ و درك ﻣﺤـﺪودي درﺑـﺎره ي رﻓﺘـﺎر‬
‫درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬درﻗﺒﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪ اي ﺗﺠﺮﺑﻪ ي ﻣﺤﺪود ﺷﺨﺼﻲ ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺘﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻳﺎ ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺑﺮاﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  315                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ - 2‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻳﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻟﮕﻮي ﺑﺪرﻓﺘﺎري را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺗﻬﺎﺟﻢ درﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﻛﺎرﺗﻮﻧﻲ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درآﻧﻬـﺎ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﻫـﺎي ﻛـﺎرﺗﻮﻧﻲ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ راﺑـﺎ ﻣﺸـﺖ‬
‫وﻟﮕﺪ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮ را از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ ﻳﺎ ﺻﺨﺮه ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻳﮕﺪﻳﮕﺮ راﺑﻪ رﻳﻞ ﻗﻄﺎر ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ وﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪.‬وﻟﻲ ﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎﺷﺎي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﻮدﻛﻲ ﺧﺮدﺳﺎل ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪.‬ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺎرﺗﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر روز اﻓﺰوﻧﻲ ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺎ ﻳﺪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از زﻳﺎده روي در ﺧﺸﻮﻧﺖ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﺪه اي ﻛﻪ ﻧﺴﻞ ﻧﻮﺟﻮان وﺟﻮان ﻛﺸﻮر و ﺟﻬﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳـﻞ‬
‫و ﮔﺮاﻳﺶ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻄﺮح‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻪ اﺛﺮ ﺳﻮء وﺗﺨﺮﻳﺒﻲ آن دراﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي؛ﺳﻴﺎﺳـﻲ ‪ ،‬اﻋﺘﻘـﺎدي‪ ،‬و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اﺛﺮﺷﮕﺮﻓﻲ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﻲ ﮔﺬاردو ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻫﻢ ﻣﺸﻜﻼت رواﻧﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺼــﺮف ﻣــﻮاد ﻣﺨــﺪر در اﻏﻠــﺐ ﻧﻮﺟﻮاﻧــﺎن ‪ ،‬ﺻــﺮﻓﺎ ﻛﻨﺠﻜــﺎوي ﺷ ـﺪﻳﺪ آﻧﻬــﺎ درﺑــﺎره رﻓﺘﺎرﻫــﺎي‬
‫»ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻪ« را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛـﻪ اﻛﺜـﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن اﻟﻜـﻞ‪ ،‬ﺳـﻴﮕﺎر و‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﻨﻨﻲ ﻣﺼـﺮف ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬اﻣـﺎ درﺻـﻮرت داﻣـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﮔﺬﺷـﺖ ﻣـﺪﺗﻲ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ آن ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻋﺘﻴﺎد‬
‫اﻋﺘﻴﺎد از دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺐ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ دارد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ اﻋﺘﻴﺎد واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ دارو اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺎده ي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ازﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            316             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ و ﻣﺼﺮف دارو اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ وﻟﺬت ﺑﻪ او دﺳـﺖ ﻣـﻲ دﻫـﺪ وﻧﺮﺳـﻴﺪن‬
‫دارو ﺧﻤﺎري‪ ،‬درد ﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ وﻋﺪم ﺗﺎﻣﻴﻦ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد )ﺳﺘﻮده ‪(1384‬‬
‫ﺷﺮوع اﻋﺘﻴﺎد در اﻓﺮادي ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺸـﻴﺪن ﺳـﻴﮕﺎر ﺷـﺮوع ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺳـﻴﻜﺎر ﻛﺸـﻴﺪن‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺟﻬﺖ اﺑﺘﻼي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻣﻌﺘﺎدان در اﺑﺘﺪا از ﺳﻴﮕﺎر ﺷﺮوع ﻛﺮده اﻧﺪ وﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻛﺸﻴﺪن ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻳﻚ اﻋﺘﻴﺎدﻋﺎدت ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻴﮕﺎرﻛﺸﻴﺪن ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑـﺮاي اﻋﺘﻴـﺎد ﻓﺮدﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮادﻣﺨﺪر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪروﻛﺸﻴﺪن ﺳـﻴﮕﺎر راﺑﻄـﻪ ي ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬

‫از زﻣﺎن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮدﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر ﺗـﺎ واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﻛﺎﻣـﻞ ﺑـﻪ آن )ﻣﻌﺘـﺎد ﺷـﺪن( ﻣﺮاﺣﻠـﻲ وﺟـﻮد‬
‫داردﻛﻪ از ﺑﻌﻀﻲ ﺟﻬﺎت اﻳﻦ ﻣﻮاردﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗـﻮان آن ﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻪ دوره ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫دوره اول ‪ -‬دوره ﻳ‪Ĥ‬ﺷــﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮدﺑﺎﻣﻮادﻣﺨــﺪر ﻛــﻪ از راه دوﺳــﺘﺎن ‪،‬آﺷــﻨﺎﻳﺎن‪،‬اﻗﻮام وﺣﺘــﻲ ﺧــﺎﻧﻮاده‬
‫ﺧﻮدﻓﺮد اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوره دوم ‪ -‬دوره دوم دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪرﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨـﺪو اﻟﺒﺘـﻪ ﻣﺼـﺮف ﮔـﻪ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ اي ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻲ ﻳﻜﻲ دوﺑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻔﻨﻨﻲ دارد‪.‬‬
‫دوره ﺳﻮم ‪ -‬اﻋﺘﻴﺎد واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻮادﻣﺨﺪر ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻫﻤـﻪ روزه ﻣﺠﺒـﻮر‬
‫اﺳﺖ ﻣﻘﺪاري ﻣﻮاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﺪ‪.‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻓﺮدﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪﺗﻤﺎﻳﻞ و ﻛﻨﺶ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  317                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪ – 1‬ﺧــﺎﻧﻮاده‪ :‬ﻧﺎﺑﺴــﺎﻣﺎﻧﻲ وﮔﺴــﻴﺨﺘﮕﻲ ﺧــﺎﻧﻮاده ﻧﺎﺳــﺎزﮔﺎري ﻫــﺎ واﺧﺘﻼﻓــﺎت ﺧــﺎﻧﻮادﮔﻲ‪،‬ﻓﻘﺮ‬
‫ﻣﺎدي‪،‬ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ‪،‬ﻣﻌﺘﺎدﺑﻮدن اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﻲ ﺳﻮادي و ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬ﻋﺪم ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي واﻟﺪﻳﻦ و‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﺪرﺳﻪ‪ :‬ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي داﻧﺶ آﻣـﻮزان ‪،‬ﻋـﺪم وﺟـﻮد ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺻـﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻋـﺪم وﺟـﻮد‬
‫ﻣﺮﺑﻴﺎن واﻗﻌﻲ وآﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫‪ – 3‬ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎﻻن‪ :‬ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ رﻓﻘﺎي ﻣﻌﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف و‪..‬‬
‫‪ – 4‬رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ‪ :‬ﻋﺪم اﻃﻼع رﺳـﺎﻧﻲ رﺳـﺎﻧﻪ ﻫـﺎ و ﮔـﺎﻫﻲ ﺗـﺮوﻳﺞ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻳـﺎ ﻧـﺎ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﺪآﻣﻮزي ﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ – 5‬اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ‪ :‬ﻋﺪم وﺟـﻮد ﻳـﺎ ﻛﻤﺒـﻮد اﻣﻜﺎﻧـﺎت و ﺗﺠﻬﻴـﺰات ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي ﮔﺬراﻧـﺪن اوﻗـﺎت‬
‫ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻟﻢ وﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮدن وﺟﻮد ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ وزﻳﺎﻧﺒﺨﺶ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﻓﺴﺎد و ﻧﺎ ﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﺗﺠﻤﻞ ﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺑﻴﻬـﻮده‬
‫و‪...‬‬
‫ب – ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪ – 1‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري‪،‬ﮔﺪاﺋﻲ و وﻟﮕﺮدي‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و‪...‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‪،‬آوارﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻀﺎد وﺗﻌﺎرض ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‪..‬‬
‫‪ – 3‬ﺑﻴﻜﺎري‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺳﻮدﺟﻮﻳﻲ ازﻃﺮﻳﻖ ﺗﻬﻴﻪ وﻓﺮوش ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪.‬‬
‫ج – ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫‪ – 1‬ﺟﻨﮓ و آوارﮔﻲ و ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻨﮓ‬
‫‪ – 2‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ) ﺑﻲ ﺳﻮادي وﻛﻢ ﺳﻮادي اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻋـﺪم آﮔـﺎﻫﻲ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﻳﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪،‬‬
‫ﻓﻘﺪان اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            318             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ – 3‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎري دول ﺧﺎرﺟﻲ وﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي درﺣـﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ(‬
‫د – ﻋﻮاﻣﻞ رواﻧﻲ )ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻫﺎ واﻧـﻮاع اﻧﺤﺮاﻓـﺎت ﺟﻨﺴـﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ رواﻧﺸـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻋﺎﻃﻔﻲ واﺣﺴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب و ﺑﻲ ﻗﺮاري ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ و آﻳﻨﺪه ‪ ،‬اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﺣﻘﺎرت وﻋﺪم رﺷﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ(‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ) ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري ‪ ،‬درﻣﺎن ﺳﺮﺧﻮد وﻧﻘﺺ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ (‬

‫اﻧﻮاع ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪:‬‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ روز ﺑﺮوز ﺑﺮ ﺗﻨﻮع ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺗﻨـﻮع ﻛﻤﺘـﺮ از‬
‫زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻫﻢ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺗﺮﻳﺎك ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮوﺋﻴﻦ ‪ ،‬ﻛﻮﻛﺎﺋﻴﻦ ‪ ،‬آﻣﻔﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﺎرﺟﻮاﻧـﺎ و ﻫﺸـﻴﺶ‪ ،‬ﻛـﺮاك ‪ ،‬ﺷﻴﺸـﻪ‪ ،‬ﻗـﺮص‬
‫ﺑﺮﻧﺞ و‪....‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن راه ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﺟﻤﺎل ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻼﺋـﻢ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﻴﻠﻴﻨﻜﻲ و آزﻣﺎﺷﮕﺎﻫﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ – ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ از روي اﺧﺘﻼت رﻓﺘﺎري ﻓﺮد‬
‫‪ – 1‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ‪ .‬ﺑﺮاي ﻟﻮ ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮاﻻﺗﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ از آن ﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺠﺎ ﺑـﻮدي‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺧﻮردي‪ ،‬ﭘﻮﻟﺖ را ﻛﺠﺎ ﺧﺮج ﻛﺮدي و آﻳﺎ ﭘﻮل داري ﻳﺎ ﻧﻪ و ‪ ...‬ﺟﻮاب راﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻋﺪم ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي ﺛﺎﺑﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎﻋﺚ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﻋﺎدي و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺎد ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ درﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ وﮔﺮدش ﻫﺎ ﺑﺎ دﻳﮕـﺮان ﺑـﻪ ﺳـﺮﺑﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺧﻠﻮت ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ و ﮔﺮدش ﻫﺎ ي ﺧﻮد را ﻧﻴﻤﻪ ﻛﺎره ﮔﺬارﻧﺪ وﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬
‫اﻳﻦ راه ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻌﻲ روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮي و ﻳـﺎ ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﭘـﺬﻳﺮي دارد ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  319                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ازﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻫﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺗﻬﻴـﻪ ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر‬
‫ﺑﺮود ودﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺷﻴﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻣﻜﺮرﺑﺎاﻓﺮادي ﺧﺎص‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﺐ ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﻃـﻮﻻﻧﻲ ‪ ،‬ﺳـﺮدرد‪ ،‬ﺗﻬـﻮع‬
‫واﺳﺘﻔﺮاغ ‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ ي ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻨﺪﻳﺪن وﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮدن ﺑﺪون دﻟﻴﻞ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮي و ﻣﻨﺰوي ﺷﺪن‪ .‬ﺷـﺨﺺ ﻣﻌﺘـﺎد ﺗﻤﺎﻳـﻞ دارد ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎﻋﺖ در اﺗـﺎﻗﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‬
‫وﻋﻼﻗﻪ وﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد درﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ ي ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺣﺮﻛــﺎت ﻣﺸــﻜﻮك و ﭘﻨﻬــﺎن ﻛــﺎري درﻣﻨــﺰل وﻣﺤــﻞ ﻛــﺎر‪ .‬اﻓــﺮاد ﻣﻌﺘــﺎد ﻣﻌﻤــﻮﻻً دوﺳــﺖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪﻛﺴﻲ از ﻛﺎر آن ﻫﺎ ﺳﺮ در ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮازم ﺧﻮد را از دﻳﮕـﺮان‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺧﺮوج ازﻣﻨﺰل ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻌﺪ ازﻇﻬﺮﻫﺎ واوﺧﺮ ﺷﺐ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻣﻨﺰل دﻻﺑﻞ ﺧﺎﺻﻲ را‬
‫اراﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 7‬اراﻳﻪ ﺻﻮرت ﺧﺮج ﻫﺎي ﺻﻮري‪ ،‬ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺰل ﺧﺮﻳـﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮراﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻮل ﻣﻮاد ﻣﻘﺪاري ﺧﺮج ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻮري ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺧﺮج ﻫﺎي واﻗﻌـﻲ‬
‫ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻮل ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دروﻏﻴﻦ ﺑـﺮ ﻣﻘـﺪارﭘﻮل ﺗـﻮﺟﻴﺒﻲ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ – 8‬دوﺳﺘﺎن ﻣﺸﻜﻮك‪ .‬دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻮك وﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ي دزدي و زﻧـﺪان‬
‫دارﻧﺪ و وﺟﻬﻪ ي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻓﺮدﻣﻌﺘﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 9‬ﺳﺮﻗﺖ ﻛﺮدن‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻣﻮادﻣﺨـﺪر ﭼـﻮن از ﻧﻈﺮﻣـﺎﻟﻲ درﺗﻨﮕﻨـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫درآﻏﺎز اﻋﺘﻴﺎد ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ اﻣﻮال ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ‪ ،‬دوﺳـﺘﺎن ﻳـﺎ ﺳـﺮﻗﺖ اﻣـﻮال اﻓـﺮاد‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            320             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ – 10‬داﺷﺘﻦ دوﺳﺘﺎن ﻧﺎﺑﺎب‪ .‬اﺻﻮﻻً ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دوﺳـﺘﺎن ﻣﻌﺘـﺎد رﻓـﺖ وآﻣـﺪ دارﻧﺪﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 11‬ﻋﺪم ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻫـﺎي دور‪ .‬ﻣﺴـﺎﻓﺮت ﻫـﺎي دورﻧـﻮﻋﻲ ﻣﺤـﻚ ﺑـﺮاي ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻣﻌﺘـﺎ‬
‫دﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﻤﻞ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر درﻣﺴﻴﺮﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ درﻣﻌـﺮض ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺑﻮدن دﻳﮕﺮان ﻣﺼﺮف ﻫﻢ ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ – 12‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪن‪ .‬درﻣﻮاﻗﻊ اﺟﺮاي ﻃﺮح ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻌﺘﺎدان ازﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪ ،‬ﻓﺮدﻣﻌﺘﺎد ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺪارد وﺗﻼش دارد ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪ اي در ﻣﻨﺰل ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 13‬ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﻫﺎي ﺧﺎص‪.‬ﻓﺮدﻣﻌﺘﺎد ﺑﺮا ي ﺗﻬﻴـﻪ ﻣـﻮاد ﺑـﻪ ﻣﻜـﺎن‬
‫ﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 14‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸﺎن دادن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻫﺎي ﺿﺪ اﻋﺘﻴﺎد‪ .‬ﻓﺮد ﻣﻌﺘﺎد در اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﺳـﻌﻲ دارد‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ را ﻋﻮض ﻛﻨﺪ ﻳﺎ در ﺑﺤﺚ ﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ درﻣـﻮرد ﺗـﺮك اﻋﺘﻴـﺎد اﺳـﺖ ﺳـﻌﻲ دارد اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮك را ﻣﻮﻗﺘﻲ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‬
‫‪ - 15‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻌﺘﺎد ﻛﻤﺘﺮدر اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻇﺎﻫﺮﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻫﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 16‬ﻗﺮص ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻮل از دﻳﮕﺮان ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد از دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﭘﻮل ﻗﺮض ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ب – ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ از روي اﺧﺘﻼﻻت ﺑﺪﻧﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫‪.‬ﻓﺮدﻣﻌﺘﺎد داراي اﺧﺘﻼﻻت ﺑﺪﻧﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺧﺎﺻﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﻫـﺎﻳﻲ در اﻓـﺮاد‬
‫ﺳﺎﻟﻢ وﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺎد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻇﺎﻫﺮ ﺟﻮان ﻣﻌﺘﺎد )ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻟﺐ‪ ،‬ﭼﺮوك ﺻﻮرت و ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﻗﻲ ﻛﺮده و ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ‪،‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﺎدﻧﺪان ﻫﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎه (‬
‫ﻻ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺧﺎرش ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺧﺎرش ﺑﺪن ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  321                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ - 3‬ﺿﻌﻒ ﺟﻨﺴﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ زﻣﺎن ﻣﺼﺮف ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 4‬ﻛﻢ ﺷﺪن ﻏﺬا و ﺑﻲ اﺷﺘﻬﺎﻳﻲ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻌﺘﺎد ﻣﺼﺮف ﻏﺬا راﻛﻢ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪.‬ﺧﺼﻮﺻـﺎ ﻣﻌﺘـﺎد از‬
‫ﺧﻮردن ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ ‪،‬ﺷﻴﺮ‪،‬ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺷﻴﺠﺎت اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮاد ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓـﺘﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺌﮕﻲ ﺑﻌﺪا از ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 5‬اﻳﺠﺎد دردﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﻣﻌﺪه‪ .‬اﻓﺮادﻣﻌﺘﺎد دردﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﻣﻌﺪه ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻛﺜـﺮا‬
‫ﻗﺮص ﻫﺎي ﺿﺪ درد ﻣﻌﺪه درﺟﻴﺐ دارﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮﻗﻊ درد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 6‬داﺷﺘﻦ ﻳﺒﻮﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﻏﻠﺐ ﻳﺒﻮﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣـﺮ ﺑﺎﻋـﺚ ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﺷﺪن دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ رﻓﺘﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ - 7‬اﻳﺠﺎد ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﻲ ﺣﺎﻟﻲ ‪ .‬اﻋﺘﻴﺎد از ﻣﻴﺰان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﻮان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ ﻃﻮري‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮورزﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﮕﺎه و اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ - 8‬آب رﻳﺰش ﺑﻴﻨﻲ ‪ .‬ﻋﻄﺴﻪ و ﺧﻤﻴﺎزه‪ .‬اﮔﺮ از زﻣﺎن ﻣﺼﺮف روزاﻧﻪ ي ﻣﻌﺘﺎد ﻳﻚ اﻟـﻲ دو ﺳـﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﮕﺬرد ﻣﻌﺘﺎد دﭼﺎر ﺧﻤﻴﺎزه ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آب رﻳﺰش و ﻋﻄﺴﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ - 9‬داﺷﺘﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻋﺼﺒﻲ وﭘﻒ ﻛﺮده ‪ .‬ﭼﻮن اﻛﺜﺮﻣﻌﺘﺎدان ﺻﺒﺢ ﻫﺎ دﻳﺮ از ﺧـﻮاب ﺑﻴـﺪار ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﭘﺲ از ﺑﻴﺪاري ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻒ ﻛﺮده و ﻋﺼﺒﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 10‬ﺿﻌﻒ ﺟﺴﻤﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻻﻏﺮ ﺷﺪن‪ .‬ﻓﺮد ﻣﻌﺘﺎد ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ورزش ﻫﺎي ﻻﻏـﺮي‬
‫اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻣﺪت زﻣﺎن ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﻨﺞ ﻛﻴﻠـﻮ ﻳـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬
‫وزن ﺑﺪﻧﺶ ﻛﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 11‬ﻧﺪادن ﺧﻮن ﺟﻬﺖ آزﻣﺎﻳﺶ و اﻧﺠﺎم ﺗﺴﺖ ﺳﻼﻣﺘﻲ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ از ﺟﻮان ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺗﺴﺖ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻫﺮاﺳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ - 12‬ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﺮدن ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ دراﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد ﻣﺮدﻣـﻚ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻛﻮﭼﻚ وﭘﺲ از ﮔﺬاﺷﺖ ﺳﻪ اﻟﻲ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            322             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ - 13‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺻﺪا‪ .‬دورﮔﻪ ﺑﻮدن ﺻﺪاي ﻣﻌﺘﺎدان ﻳﻜـﻲ از راه ﻫـﺎي ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ آن ﻫـﺎ اﺳـﺖ‪.‬اﻳـﻦ دور‬
‫رﮔﻪ ﺑﻮدن ﭘﺲ از ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻧﻤﻮدﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 14‬وﺟﻮد آﺛﺎر ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺰرﻳﻖ‪.‬‬
‫‪ - 15‬ﻋﺮق ﻛﺮدن ﺑﺪن ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ از ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻌﺘـﺎد اﺣﺴـﺎس ﮔﺮﻣـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻮا ﺳﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ج – ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻌﺘﺎد از روي وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮازﻣﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫‪ - 1‬ﻣﺼﺮف ﭼﺎي زﻳﺎد و ﭘﺮرﻧﮓ‬
‫‪ - 2‬داﺷﺘﻦ اﺷﻴﺎ و وﺳﺎﻳﻞ ﺧﺎص اﻋﺘﻴﺎد‪.‬‬
‫‪ - 3‬داﺷﺘﻦ ﺑﻌﻀﻲ از داروﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﺼﺮف ﺑﻌﻀﻲ از داروﻫﺎي ﺧﻮاب آور‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﻋﺪم ﺗﻤﺪﻳﺪ ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ ي ﻻزم و ﺿﺮوري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺘﺎدان‪.‬‬
‫‪ - 6‬وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻮاد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 7‬ﺗﻬﻴﻪ ﺳﺮﻧﮓ ﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﺳﻲ‪.‬ﺳﻲ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺰرﻳﻖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻄﺮﻫﺎ و ادﻛﻠﻦ ﻫﺎي ﺗﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج ازﻣﺠﺎﻟﺲ آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ - 9‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻄﺮﻫﺎي ﭼﺸﻤﻲ ﻓﻨﻴﻞ اﻓﺮﻳﻦ وﻧﻔﺘﺎروﻟﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 11‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﺲ و ﻛﺶ ﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر وﻛﭙﺴـﻮل ﮔـﺎز‬
‫ﭘﻴﻚ ﻧﻴﻚ و ﻫﻮﻳﻪ ﺑﺮﻗﻲ‪.‬‬

‫ﻋﻮارض اﻋﺘﻴﺎد‬
‫اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ را درﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد آن اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫) ﺟﺴﻤﻲ ‪ -‬رواﻧﻲ ‪ -‬ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -‬ﺷﻐﻠﻲ ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ (‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  323                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﻮارض ﺟﺴﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬درﺻﻮرت ﻗﻄﻊ ﺷﺪن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣـﻮاد ﻓـﺮد ﺑـﻪ ﻋﻮارﺿـﻲ ﭼـﻮن ﻧـﺎراﺣﺘﻲ‬
‫ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب وﺑﻲ ﻗﺮاري‪،‬ﻋﻄﺴﻪ ﻛﺮدن ورﻳﺰش ﻣﻜﺮرآب از ﺑﻴﻨﻲ و ﭼﺸﻢ ﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﻜـﺮر‪،‬‬
‫ﺳﻮء ﻫﺎﺿﻤﻪ و ﺳـﻮء ﺗﻐﺬﻳـﻪ‪ ،‬اﺧـﺘﻼﻻت ﮔﻮارﺷـﻲ‪ ،‬اﺧـﺘﻼﻻت ﻗﻠﺒـﻲ وﻋﺮوﻗـﻲ اﺧـﺘﻼﻻت ﻣﻐـﺰي‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻨﻔﺴﻲ ورﻳﻮي‪ ،‬ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﺧﻄﺮ ﻧﺎك‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﻏﺪد ﺟﻨﺴـﻲ و ﺿـﻌﻒ آن ﻫـﺎ ‪ ،‬ﺳـﻘﻂ‬
‫ﺟﻨﻴﻦ و‪..‬‬
‫ﻋﻮارض رواﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻮ اد ﻣﺨﺪر ﻳﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ رواﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات درﻫﻮﺷﻴﺎري واﻧﺪﻳﺸﻪ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬اﺿﻈﺮاب‪ ،‬ﻏﻢ و ﻧﺎاﻣﻴﺪي ‪.‬‬
‫ﻋﻮارض ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺮوﺑﺤﺚ‪ ،‬درﮔﻴﺮي وﻧـﺰاع ﺑـﻴﻦ اﻋﻀـﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺣﺘـﻲ ﻫﻤﺴـﺎﻳﻪ‬
‫ﻫﺎ‪،‬ﻃﻼق‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺷﺪن رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ ‪ ،‬ﻏﻔﻠﺖ از ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺧﺸـﻮﻧﺖ درﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬اﻓـﺖ ﺳـﻄﺢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫ﻋﻮارض اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻴﻮع ﺳﺮﻗﺖ ‪ ،‬ﻓﺴﺎد وﻓﺤﺸﺎ ‪ ،‬در ﻣﻈﺎن ﺟﺮم و اﺗﻬﺎم ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ‪.‬‬
‫ﻋﻮارض اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر و ﻣﻌﺘـﺎدان در زﻧـﺪان ﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ درﻣﺎن ﻣﻌﺘـﺎدان‪ ،‬ﻛـﺎﻫﺶ ﺳـﻄﺢ درآﻣـﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻏﻴﺒـﺖ ﻫـﺎي ﻧﺴـﺒﺘﺎ ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﻓﺮدﻣﻌﺘﺎد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ورﺷﻜﺴﺘﻜﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪.‬‬
‫ﻋﻮارض ﺷﻐﻠﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﺷﺨﺺ ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻮارض روﺣﻲ و ﺟﺴﻤﻲ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻣﺼـﺮف ﻣـﻮاد‬
‫ﻣﺨﺪر ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪ ﭼﺮت زدن ﻣﻜﺮر وﺳﺴﺘﻲ درﺣﻴﻦ ﻛﺎر وﻋﻮارض ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻲ دﻗﺘﻲ ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﺎﻟﻲ ‪،‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﺳﻘﻮط از ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺗﺼﺎدﻓﺎت راﻧﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮق ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن دﭼﺎر ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا اﻏﻠـﺐ‬
‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن و ﻣﺪﻳﺮان از اداﻣﻪ ﻛﺎر ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻫﺎ زﻳﺎن ﻣـﻲ رﺳـﺎﻧﺪ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي واﻣﺘﻨـﺎع‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻮارض دﻳﮕﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﻛﺎر ‪ ،‬ﻋﺪم ﻗﺒﻮل اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺎري‪ ،‬ﻋـﺪم دﻗـﺖ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‪،‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ روي ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﻨﺒﻠﻲ ﻧﻴﺰ دراﺧﺮاج ﻳـﺎ ﻋـﺪم ﭘـﺬﻳﺮش ﻓـﺮد ﻣﻌﺘـﺎد ﻣـﺆﺛﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            324             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ وﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم واﻟـﺪﻳﻦ ﺗﺤﺼـﻴﻞ ﻓﺮزﻧـﺪان اﺳـﺖ ‪.‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬
‫واﻟﺪﻳﻦ اﻋﻢ از ﺑﻲ ﺳﻮاد وﺑﺎﺳﻮاد ﺧﻮاﺳﺘﺎر داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده در ﺳﻄﻮح ﻋـﺎﻟﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻛﻠﻴﻪ ﺗﻼش ﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ واﻟﺪﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻧﺸـﺪه‬
‫وآن راﻧﺎﺗﻤﺎم رﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﻧﺎﺗﻤﺎم ﮔـﺬاردن ﺗﺤﺼـﻴﻼت ﺗﻮﺳـﻂ داﻧـﺶ آﻣـﻮزان‬
‫دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺎﻧﻮاده آﺷﻔﺘﻪ‪ :‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اﺛﺮ ﺳﻮﻳﻲ در اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻮﺟﻮان وﺟﻮان دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﮔﻴﺮي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن وﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ اوﻟﻴـﺎ‪ :‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً اوﻟﻴـﺎ ﺳـﻌﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪاز ﺿـﻌﻒ ﻫـﺎي درﺳـﻲ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻫﺮم ﻫﺎﻳﻲ ﺟﻬـﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬واﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫وﺟﻮاﻧﺎن درك ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻﺘﻲ را ﺑـﻪ اوﻟﻴـﺎ ﻧﻤـﻲ دﻫﻨـﺪ وﺳـﻌﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨـﺪ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ درﺳﻲ ﺧﻮد را ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ازرﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﺎص‪ :‬ﭼـﻮن در دوره ﻧﻮوﺟـﻮاﻧﻲ وﺟـﻮاﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ در ﺟﺴـﻢ‬
‫وروح اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد از اﻳﻦ رو ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ درس وﻣﺪرﺳـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﮔـﺮاﻳﺶ ﻫـﺎي ﻧـﻮ‬
‫وﺟﺪﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ورزش ‪،‬دروس ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ‪،‬راﻧﻨﺪﮔﻲ‬
‫وﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎ وﻧﮕﺮش ﻫﺎﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﺪم اﻋﺘﺪال واﻟﺪﻳﻦ‪ :‬رﻋﺎﻳﺖ اﻋﺘﺪال در ﺑﺮ ﺧﻮرد ﺑﺎ ﻧﻮﺟﻮان وﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎ ﻇﺮاﻓـﺖ‬
‫ودﻗﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬از دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﻓﺮد ﻳﻚ اﺣﺴﺎس ﺑﺰرگ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوره ي‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﻲ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﻮﺟﻮان ﺑـﺎ اﻣـﺮ و ﻧﻬـﻲ اوﻟﻴـﺎ ي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰد ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در دوره ي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ودﺑﻴﺮﺳﺘﺎن اوﻟﻴﺎ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي ﺧـﻮد راﺑـﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺮ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  325                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -5‬ﺗﺤﻘﻴﺮ‪،‬ﺳﺮزﻧﺶ وﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎدﻳﮕﺮان‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﻮﻳﺖ و اﺻﻼح رﻓﺘﺎر ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ درﻓﺮد اﻳﺠـﺎد واﻛـﻨﺶ دﻓـﺎﻋﻲ ﻛﻨـﺪ و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻨﻔﻲ در ﻓﺮد ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬و ﻧﺎاﻣﻴـﺪي را ﺑـﻪ ﺑـﺎر ﻣـﻲ‬
‫آورد‪.‬‬
‫‪ – 6‬اﺧﺘﻼﻻت ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪ :‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ درﺗـﺮك ﺗﺤﺼـﻴﻞ داﻧـﺶ آﻣـﻮزان اﺧـﺘﻼﻻت‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮزاﻧﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر اﻳﻦ اﺧـﺘﻼل ﺑـﻮده ﺿـﻌﻒ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟـﻪ اي در ﺧﻮاﻧـﺪن ‪،‬‬
‫اﻣﻼء ﻧﻮﻳﺴﻲ و ﻳﺎ رﻳﺎﺿﻴﺎت دارﻧﺪ وﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻓﺮد دردو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻣﺸـﻜﻞ دارد واز اﻳـﻦ دروس‬
‫ﻧﻤﺮه ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎﻧﻊ از اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ‪ :‬ﺳﻄﺢ دروس اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر آﺳـﺎن ﺗـﺮ از دوره راﻫﻨﻤـﺎﻳﻲ و ﺳـﻄﺢ‬
‫دروس دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺮ از دوره راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﭼﺎرﻧﻮﻋﻲ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ذﻫﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دوره اﺑﺘـﺪاﻳﻲ را ﻃـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ وﻟـﻲ در دوره رﻫﻨﻤـﺎﻳﻲ دﭼـﺎر ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ وﻗﺎدر ﺑﻪ اﺗﻤﺎم دوره ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – 8‬وﺟﻮد اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ و اﺧﺘﻼل ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ :‬اﺧﺘﻼﻻت ﻧﻮروﺗﻴﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺴـﺮدﮔﻲ ‪ ،‬اﺿـﻄﺮاب‬
‫ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻮﺑﻴﺎ و اﺧﺘﻼﻻت ﺳﺎﻳﻜﻮﺗﻴﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻜﻴﺰوﻓﺮﻧﻴﺎ و ﻳﺎ اﺧـﺘﻼل ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺿـﺪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼل ﺳﻠﻮك ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ دراﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻋﺪم دﻗﺖ وﺗﻤﺮﻛﺰ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬درﮔﻴﺮي وﻣﺸﺎﺟﺮه ﺑﺎ داﻧﺶ آﻣﻮزان و ﻣﺴﺆوﻟﻴﻦ ﻣﺪرﺳﻪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑـﻪ ﺗـﺮك ﺗﺤﺼـﻴﻞ ﻣـﻲ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺗﺮك ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺶ آﻣﻮزان ‪ ،‬ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل ﺑﻴﺸـﺘﺮي واﻟـﺪﻳﻨﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدرا درﮔﻴﺮﺗﺤﺼﻴﻼت ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺧﻴﻠـﻲ از آن ﻫـﺎ ﺧﻮدﺷـﺎن دﺑﻴﺮﺳـﺘﺎن را‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻜﺮده ا ﻧﺪ و ﺑﻴﻜﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﺮي ﺑﮕﻴﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻋﻮاﻗـﺐ ﻃـﻼق ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺧﻮد راﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲ آورد‪ ،‬اﻳﻦ واﻟﺪﻳﻦ ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل زﻳـﺎد ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺸﻢ وﺗﻨﺒﻴﻪ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ واﻳﻦ واﻛﻨﺶ ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮدﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            326             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﻠﻞ ﻓﺮار ازﻣﺪرﺳﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻋﻠﻞ و رﻳﺸﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺮارازﻣﺪرﺳﻪ درﻛﻮدﻛـﺎن ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن و ﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻞ وﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺟﺴﺘﺠﻮﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺧﺎﻧﻮاده ازﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‪ :‬درﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻮت ﻳﺎﺟﺪاﺷﺪن واﻟـﺪﻳﻦ از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫و ﻧﺒﻮد ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻫﺮج وﻣﺮج ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻟﻔﻈﻲ‪،‬ﻧﺰاع وﻛﺸﻤﻜﺶ و ﻋـﺪم ﺗﻔـﺎﻫﻢ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ وﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ورﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻼف‪ ،‬ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ رﻓﺘﺎرﻫـﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺑﺮوزﻣﺸـﻜﻼت‬
‫روﺣﻲ –رواﻧﻲ اﻋﻀﺎ ﺧﺎﻧﻮاه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ آن ﺑـﻲ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ‪،‬ﺑـﺎزي ﮔﻮﺷـﻲ و اﻧﺠـﺎم ﻧـﺪادن‬
‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ اﺳﺖ وﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﺮﻳﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺮدود ﺷﺪن ﻳﺎ اﻓﺘﺎدن‪ :‬اﻓﺘـﺎدن درﺑﻌﻀـﻲ از واﺣـﺪﻫﺎي درﺳـﻲ وﻣﺮدودﺷـﺪن ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮار‬
‫ازﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬دو ﻋﺎﻣﻞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺮدود ﺷﺪن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺿﻌﻒ ﭘﺎﻳﻪ ي ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ‪ .‬ﻋﺪه اي از داﻧﺶ آﻣـﻮزان در ﻓﺮاﮔﻴـﺮي دروس ﻣﺎﻧﻨـﺪ رﻳﺎﺿـﻴﺎت‪،‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻲ ‪ ،‬زﺑﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ازاﻳﻦ رو ﻓﺮاﮔﻴﺮي اﻳﻦ دروس در دوره ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮاي آن‬
‫ﻫﺎ دﺷﻮار ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻛـﺮدن ﻃـﻮﻃﻲ وار ﻣﺴـﺌﻠﻪ را ﺣـﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﭼﺎره ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬اﻓﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي از واﻟـﺪﻳﻦ از اﻓـﺖ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد ﻧﺎراﺣـﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻔﻜﺮ و واﻛﻨﺶ ﺧﻮد داﻧﺶ آﻣﻮز ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬وﻇﻴﻔـﻪ ي واﻟـﺪﻳﻦ در اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺶ آﻣﻮزاﻧﻲ در روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻛﻪ در ﻛﻼس ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻗـﺮار‬
‫دارﻧﺪ دﭼﺎر رﻧﺠﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ودرﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬در اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻮاﻗـﻊ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل وﺗﻐﻴﻴﺮدادن ﻣﺪرﺳﻪ ي ﻓﺮد ﻛﺎر ﻣﻔﻴﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﻲ ﻋﻼﻗﮕﻲ ﺑﻪ درس‪ :‬داﻧﺶ آﻣﻮزاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درس ﺑﻲ ﻋﻼﻗـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آﻳﻨـﺪه‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎاﻣﻴﺪ وﻣﺎﻳﻮس ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ » ﻣﻐﺰم ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻣﻄﺎﻟﺐ درﺳﻲ را ﻧﺪارد« و ﻳﺎ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  327                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫درس را ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻢ‪ . .‬ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ ﻣﺪرﺳـﻪ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﺑـﻲ‬
‫ﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮاواﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ وﻣﺘﺰﻟﺰل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﻪ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ رﺷﺘﻪ ﻓﻨﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻟﻮازم ﻣﻨﺰل ﺑﺮﻗـﻲ‬
‫‪ ،‬راﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و ‪ ..‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻠﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدي دارﻧﺪ و در ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻓﻨـﻲ و‬
‫ﺣﺮﻓﻪ اي وﻛﺎر وداﻧﺶ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﺮﻳﺰي آن ﻫﺎ ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ‪ :‬ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ از ﺣـﺪ ﺧـﻮدش ﺑﮕـﺬرد داﻧـﺶ‬
‫آﻣﻮز ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻫﺎي ﻛﺜﻴﻒ‪،‬ﻛﻬﻨﻪ وﺑﺎ ﻛﻔﺶ ﻫﺎي ﭘﺎره ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺮود‪ ،‬ﮔـﺎﻫﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ و ﻧﻬﺎر داﻧﺶ آﻣﻮز وارد ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎﻋـﺚ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﺣﻘﺎرت در داﻧﺶ آﻣﻮز ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ وي ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺮود وﺳﺮﻛﻼس ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﻋﺪم رﻓﺎه ﻣﺎﻟﻲ‪ :‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺰﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻠﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺪرﺳـﻪ ﮔﺮﻳـﺰي‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺎز ﻣﺎﻟﻲ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮز ﻣﺠﺒﻮراﺳﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﻛﺎر وي ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ اش ﺑﭙﺮدازد ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎرﻣﺠﺒﻮرﺑﻪ ﻏﻴﺒـﺖ ازﻣﺪرﺳـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺎ رﻛﺮدن ﺧﻮد آﺑـﺮوي ﺧـﺎﻧﻮاده اش را ﺣﻔـﻆ ﻛﻨـﺪ واز اﻳـﻦ راه رﺿـﺎﻳﺘﻲ ﻧﺴـﺒﻲ‬
‫ﻛﺴﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - 6‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪن‪ :‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪن ﺑﻴﻦ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي دﺑﻴﺮان و ﺳـﺎﻳﺮ ﻛﺎرﻛﻨـﺎن‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮدآﻣﺪن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ آن ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ اوﻗـﺎت داﻧـﺶ‬
‫آﻣﻮزان ﻣﻤﺘﺎز‪ ،‬زﻳﺒﺎ و ﺧﻮش ﺑﻴﺎن ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻣﺴـﺆوﻟﻴﻦ ﻣﺪرﺳـﻪ ﻗـﺮار ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ذات اﻧﺴﺎن ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﭘﺮﺳﺘﻲ دارد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬
‫در ﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻓﺮدا ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            328             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ - 7‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ذﻫﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻳﺎدﮔﻴﺮي درﺳﻲ وﻣﻬﺎرت ﻫـﺎي ﺷـﻐﻠﻲ از داﻧـﺶ آﻣـﻮزان‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺪ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻳﻦ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه درﻳـﺎدﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ درﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و ﺳﺎزﮔﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از دوﺳﺘﺎن ﺧـﻮد ﻋﻘـﺐ اﻓﺘـﺎده ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪ - 8‬ﺗﺮس از ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ‪ :‬ﺗﺮس از ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻧﺎﻇﻢ ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮ) ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در اﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ درﺳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ و ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪرﺳﻪ( ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗـﺮك ﻓـﺮار از ﻣﺪرﺳـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻟﻐﺰش ﺑﺸﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺣﻀﺮت آدم )ع( ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ آدم وﻫﻤﺴـﺮش‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺎراﻣﻴﺪ واز ﻣﻴﻮه ﻫﺎ وﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎي ﻓﺮاوان آن ﺑﻬـﺮه ﻣﻨـﺪ ﺷـﻮﻳﺪ‪،‬آﻧﮕﺎه ﺑـﻪ درﺧﺘـﻲ‬
‫اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮد وﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑـﻪ اﻳـﻦ درﺧـﺖ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا از ﺳـﺘﻤﻜﺎران‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻴﻄﺎن آن دو را ﻓﺮﻳﺐ داد وآن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻟﻐﺰش وﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ واداﺷـﺖ وﻫﻤـﻴﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻟﻐﺰش وﻛﻴﻔﺮ آن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛـﻪ از آن ﺑﻬﺸـﺖ ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ ﻓـﺮود‬
‫آﻳﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ آراﻣﺶ ﺑﺨﺶ‪،‬دﺷﻤﻦ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺑـﻮد ودر ﻗﺮارﮔـﺎه‬
‫زﻣﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺟﺎودان ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎﻧﺪ(‪.‬‬
‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ آدم در زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ وﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﻬﻢ‬
‫وﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ از اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ‪،‬ﻳـﺎ ﻣﻄﻠﺒـﻲ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴـﻮف ‪ ،‬ﻋـﺎرف ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ وﻋﺎﻣﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﺎص ﺧﻮﻳﺶ از ﺑﻴﺎﻧﺎت ﻣﻔﻴﺪ ﻗﺮان ﻛـﺮﻳﻢ وذات اﻗـﺪس اﻟﻬـﻲ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده اﻧﺪ )اﻟﻬﻲ ﻗﻤﺸﻪ اي ‪.( 1355 ،‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  329                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫)ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ(‬ ‫ﺑﻠﺒﻞ ﺑﻪ ﻏﺰل ﺧﻮاﻧﻲ وﻗﻤﺮي ﺑﻪ ﺗﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ازﺣﻤﺪ ﺗﻮﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ اﺻﻮل ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺑﺸﺮ رﺳﻮﻻﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد وﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻔﺮﻣـﻮد ﺗـﺎ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎدر ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻟﺬت ﺑﺮدن از ﺧﻮﺷﻲ ﻫﺎ وروﺑﺮو‬
‫ﺷﺪن ﺑﺎ ﻏﻢ واﻧﺪوه ﻫﺎ از آن ﻫﺎ را ﻫﻨﻤﺎﻳﻲ وﻳﺎري ﺟﻮﻳﻨﺪ ‪.‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات اﻳـﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن‬
‫ﮔﻮش وﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪواز دﺳﺘﻮرات ﻛﺘﺎب ﻫﺎي آﺳـﻤﺎﻧﻲ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺮوي ﻛﻨﻨـﺪ ﻛﻤﺘـﺮ در زﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت روﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي راه وﻣﺤﻞ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ ودر اﺻﻼح ﺑﻪ آﻳﻴﻦ آدﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮ ﺑﻪ روش وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد در زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪،‬وﺟﻬﺎن ‪،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ وآﻳﻨﺪه را ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس آن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺬﻫﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫دﻳﻦ و ﻧﻮﺟﻮان‬
‫در دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ وﺟﻮاﻧﻲ رﺷﺪ اﻓﻜﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻓﺮاد ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬اﻓـﺮاد در اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻨﻴﻦ ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده راﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻦ ﺑﻪ رﻳﺎﺿـﺖ ﻛﺸـﻴﺪن‬
‫وﺷﺐ زﻧﺪه داري ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ واﺟﺒﺎت دﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻌﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻓﻀﻴﻠﺖ آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨـﺪ ﺷـﻮﻧﺪ ‪.‬ﺻـﺪاﻗﺖ ﺻـﻔﺎ‬
‫ﭘﺎﻛﻲ وﺧﻠﻮص درروح ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺑﺎ دﻳﺪ ﺧﻴـﺮ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ واز ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ودﻧﻴﺎ را ﻧﻴﺰاﺻـﻼح ﺷـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺠﺮوي ﻫﺎ وﺧﻼﻓﻜـﺎري ﻫـﺎ ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ ﺧﺎﺻـﻲ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ واﻏﻠـﺐ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪ اﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راه ﻧﻴﺰﮔﺎﻫﻲ‬
‫دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            330             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫آﻧﭽﻪ دردوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ ﻓﻜﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ﻣﻮﺿـﻮع آﺧـﺮت و زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آن ﻫﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣـﻼل و‬
‫ﺣﺮام ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺷﺮﻋﻲ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ و از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﺑـﻪ آراﻣﺸـﻲ ﻧﺴـﺒﻲ ﺑﺮﺳـﻨﺪ ﺗـﺎ از ﻣﻴـﺰان‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺷﻚ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ اوج ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫـﺎ و‬
‫اﺧﺒﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و داﺋﻤﺎ در ﺣﺎل ﭘﻴﺪا ﻛﺮده دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠـﻲ و ﻣﻨﻄﻘـﻲ اﺳـﺖ وﺳـﻌﻲ دارد‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل و ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻴﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧـﻮ از ﺟﻬـﺎن و زﻧـﺪﮔﻲ روي آن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻚ ﺧﻮد راﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﻄﺮح ﻛﻨﺪ زﻳـﺮا ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮوع و آﻏﺎز ﻣﺸﻜﻼت دﻳﻨﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﺟـﺎ آﻏـﺎز ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﻨﻲ ﻧﺪارد ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺧـﻮد را ﻗـﺎﻧﻊ ﻛﻨـﺪ ﺑـﺮاي ﺑـﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻛﺮدن ﺳﺌﻮاﻻت ﺷﺮﻋﻲ ﺧﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﺎﺻـﺎﻟﺢ ‪ ،‬اﻓﺮاﻃـﻲ و ﻛﺠـﺮو وﺑـﻲ اﻃـﻼع‬
‫رﺟﻮع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺳﺮ از ﻻ ﻣﺬﻫﺒﻲ وﺑﻲ ﺑﻨﺪ وﺑﺎري وﺑﻲ ﺧﺪاﻳﻲ در آورد وروح ﭘﺎك وﺑـﻲ آﻻﻳﺸـﺶ‬
‫دﭼﺎر ﺧﺪﺷﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﺧﻼﻗﻲ وﺣﺘﻲ اﻧﺤﺮاﻓﺎت دﻳﻨﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد)ﺧﺪاﻳﺎرﻓﺮد ‪.(1377‬‬
‫راﻫﻨﻤﺎي ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻧﻮﺟﻮان زﺑﺎن ﺧﺎﺻـﻲ را ﻣﻄﻠﺒـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻓﻨﻮن ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ‪) :‬ﻣﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﺳﺘﻮرﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺣﺪ درك وﺑﻴﻨﺶ ﻣﺮدم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ( ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺿﺮوري ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي آدﻣﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ ﻛـﻪ رﻳﺸـﻪ ي آن در ﻓﻄـﺮت اﻧﺴـﺎن‬
‫ﺟﺎي دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺎز اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺳﻂ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن اوﻟﻴﻪ وﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬران ﻋﻠﻢ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺖ و ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﺳﻌﻲ ﺑﺮ اﻧﮕﺎر آن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻴﺎزﻫﺎ و‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  331                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي آدﻣﻲ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ )ﻧﻴﺎزﺑﻪ ﻏﺬا ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰش ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ آب ﺗﺸـﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﺎدري‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺑﻘﺎء(‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي رواﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ)ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟـﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﻗـﺪرت ‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﻛـﺎوش‬
‫وﻓﻬﻤﻴﺪن ﻳﺎ ﻧﻴﺎزﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ‪( ،‬‬
‫ﺣﺘﻲ »آﺑﺮاﻫﻢ ﻣﺰﻟﻮ« ﻛﻪ ﻳﻚ روان ﺷـﻨﺎس اﻧﺴـﺎن ﮔـﺮا اﺳـﺖ و ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻛـﺎﻣﻠﺘﺮي از ﻧﻴﺎزﻫـﺎي‬
‫اﻧﺴﺎن اراﺋﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز اﺳﺎﺳﻲ اﻧﺴﺎن )ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ(‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻨﻤﻮده‪ .‬ﻫﺮم ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫»ﻣﺰﻟﻮ« ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫»» ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ‪ -‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻳﻤﻨﻲ ‪ -‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻦ و ﻣﺤﺒﺖ ‪ -‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ‬
‫و ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ««‬
‫درﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ و ﭘﺮﺳﺘﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴـﺎز اﺳﺎﺳـﻲ اﻧﺴـﺎن ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﮕﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧﻲ در درون ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻛﻠﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻗﺮار دارد و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي اﻳﻔﺎي ﻧﻘـﺶﻫـﺎي رواﻧـﻲ ‪ ،‬ﺟﺴـﻤﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺒﻮد ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ راﺑﺎﻳﺪ در ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎه ﻏﺮﺑﻲ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ درﻣـﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ازﻣﺎدر اﺛﺒﺎت ﮔـﺮا زاده ﺷـﺪه ودر داﻣـﺎن و ﺗﺤـﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اي اروﭘﺎﻳﻲ – آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺶ ﻣﻨﻜﺮ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ اﻟﻬﻴـﺎت و ﻛﻠﻴﺴـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن راﺑﻪ ﻣﻐﺎك وﺗﻴﺮﮔﻲ ﻗﺮون وﺳﻄﻲ راﻧﺪ وآن ﻫﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن راﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﺪاﻳﻲ ﺧـﺪا‬
‫از ﻗﻴﺼﺮ‪ ،‬ﻳﺎ دﻳﻦ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﺮورش دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮوز وﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﺎدي ﮔﺮا و ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﻢ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﻜﺎري را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            332             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﺴﺎي اﻗﺘﺪارﻃﻠﺐ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷـﺪ‪ .‬ﻃـﻲ ﺳـﺎل ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ آن را ﻋﺼـﺮ‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ دﺷﻤﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ وﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮآن ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع وﺟـﻮد دارد‪ .‬در ﺑﺮﺧـﻲ ازﻣـﻮارد‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮرﻧﺴﺒﻲ ‪،‬ﭘﺎﺑﻪ ﭘﺎي ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻮﻳﻦ ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻪ ودرﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻛـﻪ ﻗـﺮن ﺟﻨـﮓ ﻫـﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻫﺎ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻼل ﻣﺸﻜﻼت اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻤﺘﺮي اﺑﺮازﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد«)وﻳﻠﻴﺎم وﺳﺖ ‪(2001‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻗﺎي »وﻳﻠﻴﺎم وﺳﺖ« ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮدن ﺑﺎ اﺳﻼم ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺪارد‪،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠـﻮم ﻛـﺮده و‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻮم وﺗﻔﻜﺮ در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ اﺟﺮي ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺮ ﺷﻬﻴﺪ وﻣﺠﺎﻫﺪ ﻓـﻲ ﺳـﺒﻴﻞ ا‪ ...‬درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ در ﻗﺮون ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ وﭘـﻴﺶ ﺗـﺎزي ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ در ﻋﻠـﻮم روز آن‬
‫دوران ﮔﻮاه اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ؛ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﺎن دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان را وادار ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫در ﺑﺎره اﻓﻜﺎر اﻳﺪه ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﺮد و اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘـﺎم ﻛﻠﻴﺴـﺎ ﻗﺮارﻣـﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ ﻣﻴﺎن داﻧﺶ وﻛﻠﻴﺴﺎ راﺑﺎﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺪ رﺳﻤﻴﺖ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﺑﺴﻨﺪه ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدي وﻣﺤﺴﻮس ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن راﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛـﺮد و ﺑـﺎ آن ﺗﻌﺎﻣـﻞ‬
‫داﺷﺖ ‪ .‬اﻧﺴﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺎور وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﺗﻤﺪن راﺑﻪ ارث ﺑﺮد و درذﻫـﻦ ﺧـﻮد‬
‫ﺟﺎي داد‪.‬ﺑﻪ ﻗﻮل دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ درﻛﺘﺎب» ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ« ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻳﻦ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬
‫‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺟﺪﻳﺪ )روان ﺷﻨﺎﺳﻲ( را وا داﺷﺖ روح و ﺳﭙﺲ ﻋﻘﻞ راﻣﻨﻜـﺮ ﺷـﻮد ﺗـﺎ اﻧﺴـﺎن را ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ‬
‫اﺑﺰار ﻳﺎ در ﺧﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ دﺳﺘﺨﻮش ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﺷـﺮﻃﻲ ﺷـﺪن وﻣﺤـﺮك‬
‫وﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺣﺲ وﻣﺸﺎﻫﺪه ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻧﺪارد وﻫﻢ وﻏﻢ او ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎزﻫﺎ وﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  333                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻏﺮاﻳﺰ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬وﻫﺮﮔﺎه از ﻧﻈﺮ زﻳﺴـﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ‪،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ورواﻧـﻲ ﺑـﻪ آن ﻫـﺎ ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻮﻳـﺪ‬
‫ﺧﻮدش را ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﺑﻦ ﻋﺒﻮد درﻛﺘﺎب »اﻧﺴﺎن وﻗﻮاي روﺣﻲ او« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑـﺎ ﺳـﺎﺧﺖ ﮔﺮاﻳـﻲ‪،‬‬
‫روح را ازﻛﻒ داد وﺑﺎ رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ازدﺳﺖ اورﻓﺖ‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻧﺴـﺎن ﺻـﺮﻓﺎً ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اي از‬
‫اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎ‪ ،‬ﻏﺮاﻳﺰ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺪ وﻫﻤﻴﻦ ﻫﺎ آﺑﺸﺨﻮر رﻓﺘﺎرﻫﺎي اوﻳﻨـﺪ وﻋﻘـﻞ وي ﻓـﺮآورده ﻣـﺎدي‬
‫درﺟـﻪ دوم اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻨــﺎ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘــﻪ »ﻓﺮاﻧﺴــﻮاﭘﻴﺮ« در ﻛﺘــﺎب »ﭘﺮﺳـﺶ ﻫــﺎﻳﻲ از روان ﺷﻨﺎﺳــﻲ« از ﻧﮕــﺎه‬
‫»اﺳﻜﻴﻨﺮ« ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟـﻮدي ﺗﺄﺛﻴﺮﭘـﺬﻳﺮ} ازﻣﺤـﺮك ﻫـﺎي ﺷـﺮﻃﻲ {‪ ،‬از دﻳـﺪﮔﺎه »ﻟـﻮرﻧﺲ«‪ ،‬ﻧﻘـﺶ‬
‫ﭘﺬﻳﺮ}وﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻏﺮاﻳﺰ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻦ ﺷﺪه{ و از ﻣﻨﻈـﺮ »ﻓﺮوﻳـﺪ« ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺷـﺪه }ﺑـﻪ ﻧﻬـﺎد‪ ،‬ﺧـﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺮاﺧﻮد{ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دراﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻇﻬﻮرﻛﺮد ﺗﺎ اﻧﺪﻛﻲ از اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻘـﻞ ﺑﺸـﺮ را ﺑـﺪو ﺑﺎزﮔﺮداﻧـﺪ‬
‫وﻣﻜﺘﺐ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﻳﻲ رخ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻟﺨﺘﻲ از ﻛﺮاﻣﺘﺶ را ﺑﺪو ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ وﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺎدي ﻛﻪ او را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻓﺮوﻳﺪﻳﺴﻢ و رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪،‬در اﻧﺴﺎﻧﻴﺘﻲ وﻳﮋه و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫درزﻣﻴﻨﻪ ي ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ وﻣﺬﻫﺐ ﺗﻮﺳﻂ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪» ،‬وﻳﻠﻴﺎم وﺳﺖ« ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫درﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺎوره و روان درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﺷﺪ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ درﻣﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﻤﻚ ﻛﺮدن ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﺨﺘﮕﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻫﺪف دردﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﻧﺰد ﻓﺮوﻳﺪ )‪ (1933‬درﻗﺎﻟـﺐ ﻣﺮاﺣـﻞ رﺷـﺪ ﺧـﻮد‬
‫)اﻳﮕﻮ( )دﻫﺎﻧﻲ‪ -‬ﻣﻘﻌﺪي‪ -‬ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ و ﻏﻴـﺮه( ‪ ،‬در »ارﻳﻜﺴـﻮن«)‪ (1977‬ﻫﺸـﺖ ﻣﺮﺣﻠـﻪ رﺷـﺪ اﻧﺴـﺎن‪،‬‬
‫درﻳﻮﻧﮓ )‪ (1933‬ﺿﻤﻦ ﻓﺮدﻳ‪‬ﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬در »راﺟـﺰ«)‪ (1980‬ﺑﺎﻣـﺪل ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻛﺎﻣـﻞ و ﻧـﺰد »ﻣـﺎزﻟﻮ«‬
‫)‪ (1970‬ﭘﺪﻳﺪه ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ‪ .‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻮﻧﮓ و ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮا ﻓﺮدي ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و رﺷﺪ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن را ﻧﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            334             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن روان ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺑﻪ »ﻳﻮﻧﮓ« ‪» ،‬آﻟﭙﻮرت« ‪» ،‬ارﻳﻚ ﻓﺮوم« ‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪» .‬اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ‬
‫را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎً ﻣﺎﺳﺎﺋﻞ روﺣﻲ را ﻧﻴﺰ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﻢ« )ﻓﺮوم ‪(1950‬‬
‫»آﻟﭙﻮرت« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻓﺮاد را ﺑﺮاﺳـﺎس دوﻧـﻮع ﻧﮕـﺮش ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪي‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ‪ :‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺖ واﻓـﺮادي ﻛـﻪ ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﭘﺨﺘـﻪ ودروﻧـﻲ دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻴﺮوﻧﻲ دارﻧﺪ‪» ،‬ازﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪....‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ ﻓـﺮد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﻳﺎﻓﺮﻗﻪ ﺧﺎص ‪،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد او ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻧﻴﺎزﻫـﺎي ﺑـﺪوي اورا ارﺿـﺎ‬
‫ﺳﺎزد‪ ....‬درﻣﺬﻫﺐ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮدﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲ ﺷـﻮد ‪،‬وﻟـﻲ ﺑـﺎز ﻫـﻢ اﻳـﻦ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮدن از ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد« اﻣﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي ﻣـﺬﻫﺐ دروﻧـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ »اﻧﮕﻴـﺰه‬
‫اﺻﻠﻲ ﺧﻮدرا درﻣﺬﻫﺐ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﺑﺎ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ ﺑـﻪ ﻣـﺬﻫﺐ ﻳـﺎ ﻓﺮﻗـﻪ اي ﺧـﺎص ‪ ،‬در ﺗـﻼش‬
‫دروﻧﻲ ﺳﺎزي ﻣﺬﻫﺐ و ﭘﻴﺮوي ﻛﺎﻣﻞ از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ) آﻟﭙﻮرت و راس ‪(1967‬‬
‫»ﻳﻮﻧﮓ« ﺑﺮﺧﻼف »ﻓﺮوﻳﺪ« ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ) ﻧﻴﺎز ﻧﻮع ﺑﺸـﺮ ﺑـﻪ ﻣـﺬﻫﺐ ﺑـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻫـﺎي اوﻟﻴـﻪ ي‬
‫دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬وﻧﻴﺎزﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻋﻤـﺪﺗﺎ ازدرﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ﻃﻔـﻞ ودرﻧﺘﻴﺠـﻪ اﺑـﺮاز ﻧﻴـﺎز‬
‫وﻋﻼﻗﻪ او ﺑﻪ ﭘﺪر ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد واﻳﻦ راﺑﻄـﻪ اي اﺳـﺖ ﻏﻴـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻜـﺎر( ‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﺑﺸـﺮ ﺑـﻪ ﻣـﺬﻫﺐ‬
‫وﻣﻌﻨﻮﻳــﺖ را ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﺟﻨﺒــﻪ ﻫــﺎي ﺳــﺎﻟﻢ و ﺳــﻼﻣﺖ از ﻫﺴــﺘﻲ اﻧﺴــﺎن در ﻧﻈــﺮ ﻣــﻲ ﮔﻴــﺮد وﻳﻜــﻲ‬
‫ازﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن اوﻟﻴﻪ روﻳﻜﺮد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﺬﻫﺐ وﻣﻌﻨﻮﻳـﺖ را در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺧـﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻮﻧﮓ ﺑﺮ ﺳﺮ درﺧﺎﻧﻪ اش اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ را ﺣﻚ ﻛﺮده ﺑﻮد» ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻪ اورا ﻓﺮﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﭼﻪ ﻓـﺮا ﻧﺨـﻮاﻧﻴﻢ «‪ .‬او ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت درﻣـﺎﻧﻲ ﺧـﻮد را اﻳـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪:‬‬
‫»درﻃﻮل ﺳﻲ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﺮاد زﻳﺎدي از ﻣﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺪن ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫وﻣﻦ ﺻﺪﻫﺎ ﺗﻦ از ﺑﻴﻤﺎران را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻛﺮده ام‪ ،‬اﻣﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻤﺎراﻧﻲ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ)‪ 35‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ( ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎر را ﻧﻴﺰ ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺸﻜﻠﺶ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫دﻳﻨﻲ درزﻧﺪﮔﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺮات ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻚ ﺗﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  335                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫رواﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ادﻳﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮدﻓﺮد آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ و دﻳﺪﮔﺎﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ درﻣـﺎن‬
‫ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫»راﺟﺰ« درﺳﺎل ‪ 1980‬ﻳﻌﻨﻲ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ »:‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﺎ در درﻣﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻪ وﺿﻮح درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻓﺮاروﻧﺪه‪ ،‬ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻣﻌﻨـﻮي اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺠﺒـﻮر ﺷـﺪه ام‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮم ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از اﻓﺮاد‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻌـﺪ ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨـﻮي را دﺳـﺖ ﻛـﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ام«‬
‫)وﻳﻠﻴﺎم وﺳﺖ ‪.(2001‬‬
‫»وﻳﻠﻴﺎم ﺟﻤﻴﺰ« ﻓﻴﻠﺴﻮف و روان ﺷﻨﺎس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ درﺑﺎره اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻤـﺎن ‪،‬ﺑـﺪون ﺷـﻚ‬
‫ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ درﻣﺎن اﺿﻄﺮاب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺮوﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺮاي ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن در زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﺪان اﻳﻤﺎن ‪،‬زﻧﮓ ﺧﻄﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ اﻧﺴﺎن را درﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺨﺘﻲ ﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫اﻋﻼم ﻣﻲ دارد«‪ .‬ﻳﺎ درﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ»ﻣﻴﺎن ﻣﺎ وﺧﺪاوﻧﺪ راﺑﻄﻪ اي ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺎ ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ اﺷﺮاف ﺧﺪاوﻧﺪ درآورﻳﻢ و ﺗﺴـﻠﻴﻢ او ﺷـﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم آﻣـﺎل و آرزوﻫﺎﻳﻤـﺎن ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫رواﻧﻜﺎو دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم )ا‪ .‬ا‪ .‬ﺑﺮﻳﻞ( ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺪﻳﻦ واﻗﻌـﻲ ﻫﺮﮔـﺰ دﭼـﺎر ﺑﻴﻤـﺎري رواﻧـﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫روان ﺷﻨﺎس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ )ﻫﻨﺮي ﻟﻴﻨﮓ( درﻛﺘﺎب ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬درﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺧﻮد در اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎي رواﻧﻲ ﺑﺮ روي ﻛـﺎرﮔﺮان ‪ -‬در ﺧﺼـﻮص اﻧﺘﺨﺎﺑﻬـﺎ و ارﺷـﺎد‬
‫ﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ ‪ -‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻲ ﺑﺮده ام ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﺪﻳﻦ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﺎﺑـﺪ رﻓـﺖ وآﻣـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ؛ داراي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻗﻮﻳﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﻲ دﻳﻨﺎن وﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            336             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮروان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﭼﺮﺧﺸﻲ ﻋﻈﻴﻢ از ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﻟﻴﻪ ﺧـﻮددر ﺑـﺎره ﻣـﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻴـﺎز‬
‫ﻣﺬﻫﺐ وﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺪه اي از روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺬﻫﺐ در‬
‫روان درﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰاﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﻤﻼت زﻳﺮ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ؛‬
‫»زﻣﺎن آن رﺳﻴﺪه ﻛﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي‪،‬ﺑﺎﻧﻈﺮﻳﻪ وروش ﻫﺎي ﻋﻤﻠـﻲ روان درﻣـﺎﻧﻲ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫)رﻳﭽﺎردز وﺑﺮﮔﻴﻦ ‪(1997‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺸﺎوره را درﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺬﻫﺐ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻫﻤﭽﻮن وﺟـﺪان وآﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع وﻧﻮع دوﺳﺘﻲ‪،‬ﻋﺸـﻖ‪،‬اﻋﺘﺮاف‪،‬ﺗﻨﻮﻳﺮاﻓﻜﺎروﻏﻴﺮه‪...‬درﻣـﺬﻫﺐ اﻫﻤﻴـﺖ ﺑﺴـﺰاﻳﻲ‬
‫دارﻧﺪ وﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ وروش درﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎوره ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ) .‬ﻓﻠﺘﻬﺎم ‪(1995‬‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﺑﺮاﻳﺎن ﺗﻮرن درﻣﺎﻧﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺤﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان درﻣـﺎﻧﮕﺮ ﻣﺴـﻴﺤﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﻮردارم و ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲ داﻧﻢ اﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﻮﻓﻴـﻖ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻣﻲ دﻫﺪ وﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻣـﻲ ﺑﺨﺸـﺪ‪ .....‬ﻣـﻦ ﻣﻌﺘﻘـﺪم درﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻋﺸـﻖ‪ ،‬ﭘـﺬﻳﺮش‪،‬‬
‫ﻗﺪرداﻧﺴﺘﻦ‪،‬ﻓﻬﻢ ودﻟﺴﻮزي وﺟﻮددارد‪،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻋﻤﻞ را در دﺳـﺘﺮس ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ«) ‪.(1988‬‬
‫» ﺗﻼش ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻛﺮدن ﻛﺎرد درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﻮي وﻣـﺬﻫﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻣـﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻌـﺪود از ﻫﻤﻔﻜـﺮان ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻣـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺎزﺗـﺎب اﺷـﺘﻐﺎل ذﻫﻨـﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﻤﻜﺎران ﺣﺮﻓﻪ ﻳﻲ ﻣﻦ اﺳﺖ « )ﺗﻮرن ‪.(1998‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮدر زﻣﻴﻨﻪ ي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﻛـﻪ ‪،‬درﭼﻬـﺎرﻣﻴﻦ وﻳـﺮاﻳﺶ‬
‫راﻫﻨﻤﺎي ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ و آﻣﺎري اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ دي‪ .‬اس‪ .‬ام‪ .‬ﭼﻬﺎر‪ .‬ﻛﻪ درﺳﺎل ‪ 1994‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺠﻤﻦ‬
‫روان ﭘﺰﺷﻜﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﺨﺶ ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳـﺎ ﻣﻌﻨـﻮي‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ‪،‬ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﺸـﻜﻞ ﻣﻌﻨـﻮي ﻳـﺎ ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  337                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي در درﻣﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫درﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺠﻤﻦ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ‪» ،‬رﻳﭽـﺎردز« و‬
‫»ﺑﺮﮔﻴﻦ« )‪ (1997‬ﻧﻮﻋﻲ راﻫﺒﺮد ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺸﺎوره و روان درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﺰﺋﻴﺎت ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﻠﻲ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ را اراﺋـﻪ وﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ ﻫـﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫دﻋﺎﻛﺮدن ﺑﺮاي ﻣﺮاﺟﻌﺎن وﺗﺮﻏﻴﺐ آﻧﺎن ﺑﻪ دﻋﺎ ﻛﺮدن‪ .‬ﺑﺤﺚ درﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﻬﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﻣﻘﺪس در اﻣﺮ درﻣﺎن ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﻮن ﺗﻦ آراﻣﻲ ﻣﻌﻨﻮي وﺗﺼﻮﻳﺮﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﺮﻏﻴـﺐ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺶ واﻳﺜﺎر‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻤﺨـﻮان ﺑـﻮدن ﺑـﺎ ارزش‬
‫ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺧﻮدﻓﺎش ﺳﺎزي ﻋﻘﺎﻳﺪ وﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ‪ ،‬ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﻣـﺬﻫﺒﻲ و اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻛﺘﺎب درﻣﺎﻧﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﺠﺪد ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ وﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻣﺒﻨـﻲ‬
‫ﺑﺮ داﺷﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ روان‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﭘﻴﺸـﮕﻴﺮي از ﺑـﺮوز‬
‫اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ وﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ آﺷﻨﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ از وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻬﻢ واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺲ ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻳﻨﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻮﺟـﻮان ﺧـﻮد‬
‫را روﺷﻦ و آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻢ واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ي اﻋﻤﺎل ورﻓﺘﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻓﺮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﺮزﻧﺪ‪،‬اوﻟﻴﺎي وي اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﻫﺮ دوره از ازﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺤﻮه ي ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ او ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ‪ .‬دﻳﮕﺮ در دوره ي ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﻜﺒﺎره اﻳﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد را درﺟﺎن وروان ﻓﺮد ﺗﺰرﻳﻖ ﻧﻤﻮد‪،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ اﻧﮕﻴـﺰه ي دروﻧـﻲ‬
‫دارد ﺗﺎ آن اﻋﻤﺎل ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮد ﻫﺮﮔﺰ از اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮرات آن اﺣﺴﺎس ﻣﻼل ودﻟﺘﻨﮕﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور‪،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ از دوره ي ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ ﻓﺮزﻧﺪان را‬
‫ﺑﺎ اﺻﻮل زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ واﻋﺘﻘﺎدي دﻳﻦ آﺷﻨﺎ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي آﻳﺎت ﻗﺮآن اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ را‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            338             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ اﺳﻼف وﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﻋﺒﺎدي ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪو ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن و ﺑﺎور‬
‫ﻗﻠﺐ داﺷﺘﻨﺪ وﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎي داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻳﻮﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ رادر ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ اﻟﻘﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ درﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر از دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﻣﻮر دﻳﻨﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ در دوره ي ﻧﻮﺟـﻮاﻧﻲ ان ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرگ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ در ﻣﻲ آﻳﺪ و از ﻓﺮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ در آن ﺳﻦ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ دﻳﻦ ﺧﻮد ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت ﻧﻴﺰ اوﻟﻴﺎ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان آن ﻫﺎﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ وﻇـﺎﻳﻔﻲ ﺗـﻦ در‬
‫دﻫﻨﺪ ﺑﻪ زور ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺗﻨﺪي ﺑﺮآن ﻫﺎ وارد ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪» .‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد‪«1373‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎدي درﮔﺮاﻳﺶ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻓﺮد ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﻨﻲ از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ و دوران ﻛﻮدﻛﻲ اوﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ از‬
‫ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ دوره ي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻲ و ﺣﺘﻲ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻓـﺮد ﻣـﺆﺛﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﻤﺎز را اﻫﻤﻴﺖ دﻫﻨﺪ وﺑﻪ ﭘـﺎي دارﻧـﺪ ‪ ،‬ﻛـﻮدك در ﻣﺮﺣﻠـﻪ اول ﻧﻴـﺰ از رﻓﺘـﺎر‬
‫واﻟﺪﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﺮداري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﺣﺮﻛﺎت ﻧﻤﺎزرا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﺎدﻳﻦ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻮدك ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري را اﻧﺠﺎم داد اﮔﺮ ﻣﻮرد ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺮارﮔﻴﺮد ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ رﻓﺘﺎرش اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدن ﻛﺮدن ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﻣﺤﺮك ﻫـﺎي ﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﺮاي وادار ﻧﻤﻮدن ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫از ﺗﻨﺒﻴﻪ و ارﻋﺎب اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛـﺎﻣﻼً ﻋﻜـﺲ ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ روزي ﻳﻜﻲ دوﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ در ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ وﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻣﺴـﺠﺪ ﻋﻀـﻮ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  339                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬از اﻳﻦ ﻃﺮﻳـﻖ زﻣﻴﻨـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻮﺟـﻮان در ﮔﺮوﻫـﺎي ﻫﻤﺴـﺎل ﺳـﺎﻟﻢ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻧﻘﺶ ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ در ﺗﺸﻮﻳﻖ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‪ .‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦ ﻫـﺎ و ﻣﺮاﺳـﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ) ﺟﺸﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ( و‪....‬‬
‫‪ – 3‬ﻧﻘﺶ دوﺳﺘﺎن و ﻫﻤﺴﺎﻻن ﻧﻮﺟﻮان‪ .‬دوﺳﺘﺎن در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ اﻳﻔـﺎي ﻧﻘـﺶ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻘـﺪر‬
‫دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﺎي ﺑﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻤﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻧﻮﺟﻮان ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻧﻘﺶ اوردوﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ﺳﻴﺎﺣﺘﻲ و زﻳﺎرﺗﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻠﻤﺎن ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎ و ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎي ﻣﻌﻠﻤﺎن درﻣﻮرد ﻧﻤـﺎز و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﺣﻀـﻮر آن ﻫـﺎ‬
‫درﺻﻮف ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ داﻧﺶ آﻣﻮزان را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛﺎذب‬

‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬وآﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮدن ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺎ آن ﻋﻨـﻮان ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﻣـﺬاﻫﺐ وﻣﻌﻨﻮﻳـﺖ‬
‫ﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ اﻣـﺮوزه‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﻛﺎذﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻬﺎ ﻣﻨﻈـﻮر ﻣـﺎ را‬
‫ﺑﺮآورده ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﺮاي ﺧـﺎﻧﻮاده ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﺖ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎره اي از ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺋﻮﺋﻴﺴﻢ و ﺷﻤﻨﻴﺴـﻢ(‪،‬‬
‫ﭘﺎره اي دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮر )ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺪوﺳﻴﻢ و ﺑﻮدﻳﺴﻢ ــ ﻛـﻪ دوﻣـﻲ اﺻـﻮﻻً اﻟﺤـﺎدي ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد( و ﭘﺎره اي ﻫﻢ ﺧﺪاﮔﺮا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﻳﻬﻮدي‪  .‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ﺑﺤﺚ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﻓـﺎن ﻫـﺎي‬
‫ﻛﺎذب اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            340             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -1‬در ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﻧﻮﮔﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﻀﻮع در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻲ ﻫﻤﺘـﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪه‬
‫ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺮﻧﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺤﺪود دﻋﻮت ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻓﻄـﺮت ﭘﺮﺳـﺘﺶ در اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻛﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻛﻤﺎﻟﻲ ﻧﺎﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﺎدي ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺣﺘـﻲ ﮔـﺎﻫﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﻓﻄﺮت ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺿﻌﻴﻒ ـ ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ـ ﻣﺎﻧﻮس ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل »ﺳﺎﻳﺒﺎﺑﺎ« ﻣﺪﻋﻲ ﭘﺮﻃﺮﻓﺪاري ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد ـ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧـﺪاي‬
‫ﺧﺎﻟﻖ در او ﺣﻠﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮﻫﻤﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺨـﺶ ﻣـﻲ داﻧـﺪ ‪ ،‬ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺮﻧﺶ و ﭘﺮﺳﺘﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪو ﺑﺎ اﻳﻦ اﺷﻌﺎر و اذﻛﺎر ﻣﺮﻳﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪  :‬‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻦ ﺑﺪاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻴﺪ‪  ... ‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﻛﻮدﻛﻲ ﭘﺮورش ﺗﺎن دادم ‪ ‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺧﺎﻧﻢ ﺟﻮاﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺷﺮﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ ﺷﺪم ﺗﺎ دوﺳﺖ ﺗﺎن ﺑﺪارم و ﺣﺎﻓﻈﺘﺎن ﺑﺎﺷﻢ‪  . ‬‬
‫دو ﭘﺴﺮ زﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادم ﺗﺎ اﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ ﺑﺪارﻳﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﻋﺸﻖ ﻣﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮ و ﺧﻮدت را رﻫﺎ ﻛﻦ ‪ ‬‬
‫ﻋﺸﻖ ﻣﻦ ﻣﺜﻞ درﻳﺎ ﻧﺎﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪   ‬‬
‫ﻣﺮا واﻗﻌﺎً ﻗﺒﻮل ﻛﻦ ﻣﺜﻞ ﻣﺎدرت‪   ‬‬
‫ﻣﻦ آﻣﺪه ام ﺗﺎ ﺳﻌﺎدت ﺑﺪﻫﻢ‪   ‬‬
‫اﺷﻌﺎر ﺑﺎﻻ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﭘﻴﺎم ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺴﻠﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﺸﻨﻪ اﻣﺮوز را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺮام ﻫﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﺤﻮري ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺤـﻮري و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺮﻳـﺪ ﭘـﺮوري داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛﺎذب ﻓﻘﻂ در ﺻﺪد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﺑﻌﺎد وﺟﻮد اﻧﺴـﺎﻧﻲ اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﮔﺴﺘﺮده روح اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﻳﻚ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ از اﻗﻨﺎء‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﻢ وا ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪاده اﻧﺪ‪  .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  341                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﺮﭘﺎﻛﺮدن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﺻﺎﻟﺢ ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ اﻓـﺮاد ﺧـﻮب در ﻣﻜﺘﺒـﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ »ﻓﺎﻟﻮن داﻓﺎ« ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ دارد ‪ ،‬ﻣﺮاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻼت و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫـﺎ ﻇﻠـﻢ ﭘـﺮوري و ﻇـﺎﻟﻢ‬
‫ﭘﺮوري را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺌﻮرﻳﺰه و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘـﻪ ﻳـﺎ ﻟﮕـﺪ ﻣـﻲ زﻧـﺪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻟﺒﺨﻨﺪي ﺑﺰن و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ اداﻣﻪ ﺑﺪه ﺗﻮ در اﻳﻦ ﻣﺪت داري ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻘﻮا ﻣﻲ دﻫﻲ و ﻣﻦ ﺗﻜﻪ اي از‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪) .‬ﻫﻨﮕﺠﻲ ﻟﻲ‪ .‬ﺷﻮآن ﻓﺎﻟﻮن ص ‪  (397‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺑﺰرﮔﻮاري روح در اﻳﻦ ﻣﺮام اﺻﻮﻻً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮاي ﭘﺮورش اﻳﻦ ﺑﻌﺪ اﻟﻬﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‪   ‬‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﻨﺒﻪ دﻳﮕﺮي از روح اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺴﺎط دﻳﮕﺮي ﮔﺴـﺘﺮده اﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ ﺷﻴﻄﺎن ﭘﺮﺳﺘﻲ روي آورده اﻧﺪ ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺎق ﺟﻨﺒﻪ ﺟﻤﺎل ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ اﺑﻌﺎد ﺟﺒﺮوﺗﻲ و ﺟﻼل ﺣﻖ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪   . ‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از »ﻣﺘﺎل«‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ذﻫﻨﻴﺘﻲ وﺣﺸﺖ ﮔﺮا در ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﻠﻮب ﺗﺸـﻨﻪ ﻫﻴﺒـﺖ ﺣـﻖ‬
‫را ﻫﺪف ﻗﺮار داده اﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﺠﺎد رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ و ﺗﺮس ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ از روح اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧـﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺮﻟﻴﻦ ﻣﻨﺴﻮن از رﻫﺒﺮان ﺑﻠﻚ ﻣﺘﺎل در ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬در ﺻـﺪد اﻟﻘـﺎي ﻟـﺬﺗﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﻣﺸﺘﺎق ﻫﻴﺒﺖ ﺣﻖ در ﭘﻲ آﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ و رﻋﺐ ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛـﺎر و‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻨﺴﻮن و ﻫﻤﻔﻜﺮاﻧﺶ را ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از اﻓﺮاد‪ ،‬دﻟﭙﺬﻳﺮ و ﺟـﺬاب ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻧﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﭘﻲ ادراك ﻫﻴﺒﺖ و ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳـﺖ ﺑـﺪﻳﻦ ﺳـﺎن ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن رام ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻠﻴﭗ ﻫﺎي »ﻣﻨﺴﻮن« ﻛـﻪ در زﻣـﺮه آﻟﺒـﻮم ﻫـﺎﻟﻴﻮود اﺳـﺖ درﺑـﺎره‬
‫اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﺪد ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن اﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻗﻮه ﻫﺎي ﭘﻠﻴﺪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪   . ‬‬
‫»ﻣﻨﺴﻮن« در آﺛﺎرش ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﺷـﻴﻄﺎﻧﻲ و ﺷـﺮارت ﻫـﺎي‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ درﺟﻬﺎن اﻧﺪ و ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ واﺑﻌﺎد اﻟﻬﻲ ﻣﻐﻠﻮب و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﻧﺪ‪   .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            342             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ ﺻﻔﺎت زﻳﺒﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ دراﻧﺴﺎن ﻣﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺴـﻮن اﺻـﻼً‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﻳﺎ داﺋﻤﺎً ﻣﻐﻠﻮب و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد؟ ‪ ‬‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ ازﻣﺮام ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻤﻲ ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻘﺪﺳـﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﻛـﺎﻧﻮن ﺧـﺎﻧﻮاده از‬
‫اﺳﺎس ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺳﻒ ﺑﺎرﺗﺮ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮرد ﻣﺨﺎﻃﺐ داده ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺻﺪاﻗﺖ و ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »وﻓﺎ« ﻟﮕﺪﻛﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ اي ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اي‪ ،‬ﻻﺟﺮم ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻣﺮد و زن ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﺸﻖ ﻣﻮﻫﻮم‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ آﻧﭽﻪ اﺷﻮ ) از رﻫﺒﺮان ﻋﺮﻓﺎن ﺟﻨﺴﻲ ( ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻏﺮﻳـﺰه ﺗﻨـﻮع‬
‫ﻃﻠﺒﻲ ﺟﻨﺴﻲ و ﺷﻬﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه راﺿﻲ و ﻗـﺎﻧﻊ ﻧﺸـﺪه و ﻫﻤﭽﻨـﺎن درﻳـﺎ ﺻـﻔﺖ و ﻫﻴﺠـﺎن‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ اﮔﺮزﻧﻲ را دوﺳﺖ داري ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻜﻦ ‪ .‬ﺑﺎ او ﺑﺎش اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺸـﻖ وﻓـﺎدار‬
‫ﺑﻤﺎن‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ اي ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ از ﭼﻴﺰي ﺧﻮش ﺗﺎن ﻧﻤﻲ آﻳﺪ و آن ﭼﻴﺰ ﺟﺎذﺑﻪ‬
‫اش را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ را ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ از آن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﺪ )وﻟﻮ آن ﭼﻴـﺰ ﻫﻤـﺎن‬
‫زﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ً او را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﻳﺪ( ﻓﻘﻂ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻣﺘﺎﺳﻔﻢ‪) «.‬ﺗﻔﺴﻴﺮ آواﻫﺎي ﺷـﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳـﺎراﻫﺎ ــ‬
‫ص ‪  ( 107‬‬
‫از اﺷﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﺮا ﻣﺤﺒﺖ زن و ﺷﻮﻫﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭼـﺮا آن دو ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫آﺧﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻋﺸﻖ ﺑﻮرزﻧﺪ؟ ﭼﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻮان رﻧﮓ ﻣﻠﻜﻮﺗﻲ داد؟ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻮر اﻳﻦ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﻫﻮاﻫﺎي ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و ﺗﻨﻮع ﻃﻠﺐ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻧﺘﻮان ﺗﻔﺴﻴﺮي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺛﺎﺑﺖ و داﺋﻤـﻲ‬
‫از ﻋﺸﻖ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ اراﺋﻪ داد؟ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﻣﻜﺘﺐ اﺷﻮ وﻳﺮان ﺷـﺪه اﺳـﺖ وي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻤﻌﻲ و ﻛﻤﻮن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ دﻫﺪ‪) .‬آﻳﻨﺪه ﻃﻼﻳﻲ ــ اﺷـﻮ ص‬
‫‪   (98‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  343                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺧﻨﺪه دار آﻧﻜﻪ اﺷﻮ ﻧﻴﺮوي دروﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﺒﺮ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن اﺣﺘﺮام‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ »ﮔﻤﺮاﻫﻲ« را ﺑﺮ آن ﻧﻴﺮو ﺑﻪ رﺳﻴﻤﺖ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪  :‬‬

‫ﻧﺪاي دروﻧﺘﺎن را ارج ﺑﻨﻬﻴﺪ و از آن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻣﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤـﻲ ﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ‬
‫آن ﻧﺪا ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬اﻳﻦ ﺣـﻖ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ آزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺮوﻳﺪ‪) .‬ﺷﻬﺎﻣﺖ ـ اﺷﻮ ص ‪  (26‬‬
‫وي ﭘﺎ را از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻋﺮﻓﺎن ادﻋﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﭼﻨﻴﻦ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ ‪ ...‬درﺳﺘﻲ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﻣﻮر را ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪) ...‬ﻫﻤﺎن ص ‪.(27‬‬
‫‪ -3‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻛﺎذب ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻈﺎم ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻋﻤﻴﻖ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺌﻮرﻳﻚ و ﻧﻈـﺮي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺻﻮل ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺸﺨﺺ و ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ اي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎﻋﻲ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮر ﻧﺪارد‪   .‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻜﺎﺗﺐ ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ در ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻛﺸﻒ آن و وﺻﻮل ﺑﻪ آن ﺣﺘﻲ در ﺣﺪ ادﻋﺎ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ »ﻛﺮﻳﺸﻨﺎ ﻣﻮرﺗﻲ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺪون ﻣﻌﺒﺮ‪ .‬راﻫﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ) ....‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻛﺮﻳﺸﻨﺎ ﻣﻮرﺗﻲ ـ ص ‪  (14‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را دﺳﺖ ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ راﻫﻲ ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ آن‬
‫ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ راﻫﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻫﺪ ﺑﺮ ﻣﻌﻀﻼت ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﻤﻜـﻲ ﻧﻜـﺮده ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ در اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻚ ﻛﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻣـﺒﻬﻢ و ﻧـﺎﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻓﺮاوان ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان آن‪ ،‬اﺻﻼ در ﺻﺪد درﻳﺎﻓﺖ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺑﻲ ﭘـﺮده و روﺷـﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻧﻤﻲ آﻳﻨﺪ‪  .‬‬
‫در ﻣﻜﺘﺐ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻋﻤﻴﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳـﻲ در ﻗـﺮآن و رواﻳـﺎت اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﻮم‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﺻﻮل‪ ،‬ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻛﻼم و ‪ ...‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﻲ از‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            344             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ و از ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ‪ .‬دراﻳـﻦ ﻣﻜﺘـﺐ‬
‫راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎز و اﺻﻼ ﻫﺪف ﻫﺴﺘﻲ رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﺳـﺖ ‪).‬و‪ ‬اﻟﱠـﺬﻳﻦَ ﺟ‪‬ﺎﻫ‪‬ـﺪ‪‬وا ﻓﻴﻨَـﺎ‬
‫ﻟَﻨَﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻨﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻠَﻨﺎ(‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛﺎذب ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻓﺎﻗﺪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ دﻗﻴﻖ و ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﮔـﺎﻫﻲ در ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ و‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﺎ )اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي(‪ ،‬دﺳﺘﻮراﺗﻲ ﺑﺲ اﺑﺘﺪاﺋﻲ دارﻧﺪ و ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻤـﺎل و اﻓﻌـﺎل آدﻣـﻲ را‬
‫ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻒ و ﺑﺪون ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻤﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎوﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﻫـﺎ‬
‫و اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ از ﻣﻤﻴﺰات اﻳﻦ ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﺧــﻮب اﺳــﺖ دﺳــﺘﻮرات ﻣﺘﻨــﻮع و ﻣﺘﻌــﺪد اﺳــﻼﻣﻲ در زﻣﻴﻨــﻪ ﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ )اﻋــﻢ از ﻣﻜــﺮوه‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ ،‬ﺣﺮام‪ ،‬واﺟﺐ ‪ (...‬ﺑﺎ اﻓﻌﺎل و اﻋﻤﺎل ﻣﻮرد ﺗﻮﺻﻴﻪ در اﻳﻦ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺗـﺎ ﺟﺎﻣﻌﻴـﺖ‬
‫ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺮآﻣﺪه از ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺗﻜﺜﺮ ﺣﺮﻛﺎت ﺟﺴﻤﻲ در ﻳﻮﮔﺎ ـ ﻛﻪ‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ورزﺷﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ده ﻫﺰار اﺳﺖ ـ ﺑﺎز ﺧﻮد را ﭼﺸﻢ ﮔﻴﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﺑـﺎ ﻛﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺟﺴﻢ و ﺣﺼـﻮل آراﻣـﺶ ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫اﺳﺖ و دﺳﺘﻮري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد اﺑﺘﻼء از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮزه ﺧﺎﻧﻮاده و اﺟﺘﻤـﺎع‬
‫و ‪ ...‬ﻧﺪارد‪   . ‬‬
‫آﻳﺖ اﷲ ﺑﻬﺠﺖ در ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻋﻤﻴﻖ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻳﺎداور ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد راﻫﻲ ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ - 5‬ﻃﻴﻒ ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛـﺎذب‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﺪف ﻣﺮاﻗﺒـﻪ‪ ،‬آراﻣـﺶ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛـﺰ و ‪ ...‬ﺑـﺮاي ﺧـﺪﻣﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﻧﻮ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻣﺎدي و ﻣﺪرن ﻏﺮب ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ آﻣﺪه‬
‫اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺸﺮ آﺷﻔﺘﻪ و ﺧﺴﺘﻪ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺪرن را آرام ﻛﻨﻨـﺪ ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ واﻗﻌـﻲ آﻧﻬـﺎ ‪ ،‬ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت دﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺸﺮ ﺳـﺮﮔﺮدان اﮔـﺮ اﻻم روﺣـﻲ و ﻣﻌﻨـﻮي ﺧـﻮد را ﺗﺴـﻜﻴﻦ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ ‪ ،‬زود اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﻤﺪن ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻜﺸﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻋ‪‬ﻠَﻢ ﻃﻐﻴـﺎن ﺑﻠﻨـﺪ ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺣﻖ ازﻟﻲ و اﺑﺪي ﺷﻮد‪   .‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  345                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺟﻮاﻧﺎن ﻏﺮﺑﻲ‪ -‬ﻛﻪ از ﻗﻔﺲ آﻫﻨﻴﻦ ﺗﻤﺪن ﻣﺎدي ﺑﻪ ﺗﻨـﮓ آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ -‬ﺑـﺎ‬
‫روي آوردن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻴﻪ رواﻧﻲ و ﻣﻌﻨـﻮي ﺧـﻮد ﺟﺮﻳـﺎن ﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺜـﻞ »ﻫـﻮي‬
‫ﻣﺘﺎل« را ﭘﺪﻳﺪ آوردﻧﺪ ‪ .‬آﻧﺎن در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر‪ ،‬رﻗـﺺ‪ ،‬ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﺗﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﺗﺸﻌﺸﺎت ﻣﻐﺰي ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﻣﻐﺸﻮش ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﺷﺎن از ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎ‪ -‬ﻣﺜﻞ ﮔﺎﻧﺰان رزز‪ -‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻣﺪﻓﻮع در ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗـﺺ ﻣـﻲ ﭘﺮدازﻧـﺪ«‪.‬‬
‫)ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر‪ ،‬ﻣﻈﺎﻫﺮي ﺳﻴﻒ‪ ،‬ص‪  (109‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ دﻧﻴﺎي ﻏﺮب ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻟﻬـﻲ و داراﺋـﻲ ﻣﻌﻨـﻮي و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻫﺎي روﺣﻲ ‪ ،‬دﺳﺘﺶ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺮام ﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ روي آورد و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻤﺪن ﺟﺪﻳﺪ ﻏﺮب‪ ،‬ﺷﺒﻪ‬
‫ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎﻳﻲ را ﻃﺮاﺣﻲ و رواﻧﻪ ﻣﻴﺪان ﭘﺮﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل » ﻣﺎﻫﺎرﻳﺸﻲ ﻣﺎﻫﺎش«‪ -‬ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣـﺮوج ﻋﺮﻓـﺎن ﺟﺪﻳـﺪ در ﻏـﺮب اﺳـﺖ‪ -‬ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻫﻨﺪو و ﺑﻮدا‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن)‪ TM‬ﻣﺪﻳﺘﻴﺸﻦ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ( را ﺑﺮ اﺳﺎس اوﻣﺎﻧﻴﺴـﻢ ﻏﺮﺑـﻲ و‬
‫آﻣﻮزه ﻫﺎي ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪  .‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ زاد و وﻟﺪ ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ را‪ -‬ﻛﻪ ﻫﺮ روز و ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺎرچ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ -‬ﻣﻮﻟﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻨﻮع ذوﻗﻬﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻏﺮب ﺑـﺮ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺻﺤ‪‬ﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻛﺎذب‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﻲ و ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ آﻧﻬـﺎ ﺗﺴـﻜﻴﻦ آﻻم ﺑﺸـﺮ ﻣـﺪرن‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﻄﺮت ﺧﺪاﺧﻮاﻫﻲ اﻧﺴﺎن ‪.‬‬
‫‪ – 6‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﺟﺪﻳـﺪ ﻫـﺪف و ﻏﺎﻳـﺖ و ﻣﻄﻠـﻮب‪ ،‬ﻗـﺪرت ﺗﺼ‪‬ـﺮف در ﻃﺒﻴﻌـﺖ و‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺮﻣﻮز ﻏﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫و ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﻨﺸﻲ در ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻮﻣﻴﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎ و آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺣـﺎﻛﻢ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻤﻦ ﻫـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ در ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ دارﻧﺪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺟﺎدوﻳﻲ ﺧﺎص دارﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺴﻠّﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀـﻲ ﻗـﻮاي ﻃﺒﻴﻌـﻲ را ﺗﺴـﺨﻴﺮ ﻛﻨﻨـﺪ و از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﺑـﻪ ﻛﺴـﺐ روزي و‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            346             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻣﺪاواي ﺑﻴﻤﺎران ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ و اﺻﻮﻻً اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﻦ‪ ،‬ارواح و دﻳﻮﻫﺎ ﻛﻪ ﻓﻘـﻂ »ﺷـﻤﻦ ﻫـﺎ« ﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫دﻳﺪن آﻧﻬﺎﻳﻨﺪ ‪ ،‬در زﻣﺮه اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺴﻠﻢ در »ﺷﻤﻨﻴﺴﻢ« اﺳﺖ‪   .‬‬
‫ﻏﺎﻳﺖ ﻋﺮﻓﺎن در ﺷﻤﻨﻴﺴﻢ ﺧﻮاب دﻳﺪن اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ در ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﺷـﻴﻪ ﺧﻠﺴـﻪ و ﺟﺬﺑـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺎﻟﻚ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ »ﻛﺎرﻟﻮس ﻛﺎﺳﺘﺎﻧﺪا« ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﻣﺮاﺣﻞ روﻳﺎ دﻳـﺪن را از ﻣﻨﻈـﺮ‬
‫ﺗﺌﻮري ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ زا را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮﻣﻴـﺎن آﻣﺮﻳﻜـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ‬
‫رواج دارد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪) .‬ﺳﻔﺮ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﻮ ـ ﺗﺮﺟﻤﻪ دل آرا ﻗﻬﺮﻣﺎن ‪ -‬ص ‪  (154‬‬
‫ﺳﻮال اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ از ﻗﺒﻴﻞ ﺟﻦ و ‪ ...‬ﭼـﻪ رﺑﻄـﻲ ﺑـﻪ ﻋﺮﻓـﺎن‬
‫دارد ؟ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺪرﺗﻲ ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد ﭼـﺮا ﻣﺘﻔﻜـﺮﻳﻦ و ﻣﺨﺘـﺮﻋﻴﻦ ﻋﻠـﻮم ﺗﺠﺮﺑـﻲ‬
‫ﻋﺎرف ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ؟ و آﻳﺎ اﺻﻮﻻً دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺪرت ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻤﺎل ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ‪ ‬‬
‫ﻣﺨﻠﺺ ﻛﻼم آﻧﻜﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﺷﺒﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎ‪-‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻣﻘـﺪس ﻋﺮﻓـﺎن‬
‫را ﺑﺎﺧﻮد ﻳﺪك ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ‪ -‬رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻨﻬﺎ ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮاي درﻣﺎن اﻣـﺮاض ﺟﺴـﻤﻲ ﺑﻴﻤـﺎران و ﻳـﺎ در ﺟﻬـﺖ ﺗﺴـﻠﻂ‬
‫آراﻣﺶ روان و ﺗﻤﺪد اﻋﺼﺎب دﻳﮕﺮان و ﻳﺎ ﻳﻚ روﺷﻲ روان ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ آﻧـﺮا ﻳـﻚ روش‬
‫ﺗﺴﻠّﻂ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻠّﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪   .‬‬
‫و ﺑﻌﻼوه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻫﻨﺮ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﺎزي‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻮع ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﮔﺮاﻳﻲ زﻣﻴﻨﻲ )ﻧﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ( اﺳـﺖ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﻧـﻮﻋﻲ از ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻫـﺎي ﺷـﺒﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺜﻞ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰم و ﻳﻮﮔﺎ و ﻣﺪﻳﺘﻴﺸﻦ ﺳﻮق ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪   .‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ :‬‬
‫‪ -1‬آﻓﺘﺎب و ﺳﺎﻳﻪ ﻫﺎ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﻓﻌﺎﻟﻲ ‪ ‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر ‪ -‬ﺣﻤﻴﺪ رﺿﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮي ﺳﻴﻒ ‪ ‬‬
‫‪ -3‬ﺳﻴﺮي در آﻓﺎق ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ آﻳﺖ اﷲ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﻳﻨﻲ ‪ -‬ﺣﻴﺪري ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  347‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪11‬‬

‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ و اﻫﻤﻴ‪‬ﺖ آن‬

‫در ﻛﻮدﻛﺎن‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  349                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ و اﻫﻤﻴ‪‬ﺖ آن درﻛﻮدﻛﺎن‬

‫دراﺑﺘﺪاي ﻛﻮدﻛﻲ اﻣﻨﻴ‪‬ﺖ و آراﻣﺶ ﻛﻮدﻛﺎن درﮔﺮو ﺗﻮ‪‬ﺟﻪ وﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﺧـﺎﻧﻮاده اﺳـﺖ‪.‬ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮآورده ﻣﻲ ﺳﺎزد و اﺿﻄﺮاﺑﺸﺎن را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ درآﻧﺎن ﺧﻮد آﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ واﻳﻦ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ دﺧﺘﺮان وﭘﺴﺮان ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎﺧﻴﺮ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن از ﺧـﻮد درﻛـﻲ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺮاي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﻮد ارزﺷـﻲ ﻣﻨﻔـﻲ ﻳـﺎ ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك از ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ او را ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل؛ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ درﺧـﻮر ﺗـﻮﺟﻬﻲ دارد و داﻧـﺶ اﻣـﻮزﻣﻨﻈﻤﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎور واﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ در ﻣﻮرد ﺧﻮد دارد وﺑﺮاي ﺻﻔﺎت ووﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺧـﻮد ارزش‬
‫ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ وﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ‪،‬ﻛﻮدك ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ارزش ﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ وﻣﻨﻔﻲ ازﺧﻮد دارد ‪.‬اﻛﺜﺮ ﺻﺎ ﺣـﺐ ﻧﻈـﺮان‬
‫ﺑﺮﺧــﻮرداري از ﻋــﺰت ﻧﻔــﺲ)ارزﻳــﺎﺑﻲ ﻣﺜﺒــﺖ از ﺧــﻮد (را ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻋﺎﻣــﻞ ﻣﺮﻛــﺰي واﺳﺎﺳــﻲ در‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ وﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺰت ﻧﻔـﺲ )ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣﺜﺒـﺖ از ﺧـﻮد (ﺑـﺎ‬
‫ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ وﻛﺎرﻛﺮدﻣﻔﻴﺪ ﻓﺮد را ﺑﻄﻪ اي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارد‪.‬از اﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻛﻮدك زﻣﻴﻨﻪ واﺳـﺎس‬
‫ادراك وي از ﺗﺠﺎرب زﻧﺪﮔﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد داراي ارزش وﻳﮋه اي اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ازارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﺒﺖ از ﺧﻮد ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮ ﻳـﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﺧﻄﻴﺮ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻛﻮدﻛﻲ ﻛـﻪ اﺣﺴـﺎس ﺧـﻮﺑﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﺧﻮدش دارد ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از ﻋﺰت ﻧﻔـﺲ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ آن‬
‫ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻲ از ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘّﻘﺎن زﻳﺎدي درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻ وﻧﻤﺮات ﻣﻄﻠﻮب در ﻣﺪارس راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻬﻤﻲ در ﻛﺎرﻛﺮد ﻛﻠﻲ ﻛﻮدك اﺳﺖ ﺑﺎ زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي ﭼـﻮن‬
‫ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ وي در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ ‪،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و اﺣﺴﺎس ارزش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد در ﻛﻮدﻛﺎن ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت اﻧﺠـﺎم‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            350             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎراﻳﻲ واﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ در ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﮔﺮم وﻧﻮازش ﮔﺮ ﭘﺮورش ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪.‬ﺧـﺎﻧﻮاده ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ را ﭘﺎداش ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ آن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي راﻧﻴﺰ ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮد ﺑﺎوري‬
‫از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روزﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﺑﺎوري را دراو رﺷﺪ داد‪ .‬ﺧﻮد ﺑﺎوري ﻫﺪﻳـﻪ اي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ازﻃﺮﻳﻖ وراﺛﺖ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮد‪.‬ﻣﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ‪،‬ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺣﺮف‬
‫ﻫﺎي ﻛﻮدك ‪،‬اﺣﺘـﺮام ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ‪،‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﻨﺎﺳـﺐ وﻣﻨﻄﻘـﻲ ازﻗـﺪرت ‪،‬ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ رﺷـﺪ اﺣﺴـﺎس‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ‪،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺪرﺳﻪ در ﺧﻮد آﮔـﺎﻫﻲ ﻛـﻮدك ‪،‬ﺷﺨﺼـﻴﺖ وﺟﻨﺴـﻴﺖ ﻛـﻮدك؛ ﻫﻤﮕـﻲ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫رﺷﺪﺧﻮد ﺑﺎوري در ﻛﻮدك ﺷﺪه واو را ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎده ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻮدك ازﻃﺮﻳﻖ ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺣﺮف ﻫﺎي او‪،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﺑـﺎ او واﻳﺠـﺎد‬
‫اﻋﺘﻤﺎد دراو‪،‬ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺜﺒﺖ وﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ درﻛﻮدك ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ واﻟـﺪﻳﻦ ‪،‬‬
‫آﻣﺎده ﺳﺎزي ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﻢ زﻣـﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘـﻖ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧــﺪ ﻫﻨﮕــﺎم ﺗــﺮك ﺧﺎﻧــﻪ و آﻣــﺎده ﺷ ـﺪن ﺑــﺮاي ﺷــﺮوع زﻧــﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳــﺪ ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺑﺰرﮔﺴــﺎﻟﻲ داري‬
‫ﺧﻮدﺑﺎوري وﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ اﺳﺘﻘﻼل وﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺴﻴﺎر آﺷﻜﺎرواﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺗﻜﺎي ﻛﻤﺘﺮﺑﻪ دﻳﮕـﺮان و ارزش ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪن ﺑـﺮاي ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺧـﻮد‪،‬ﻳﻜﻲ ازﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻫـﺎي اﺳـﺘﻘﻼل‬
‫ﻛﻮدك اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﺣﺲ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻫـﺎي ﻛـﻮدك ﻛـﻮش داد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻦ دﻗﻴﻖ ‪،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻴﻮه اي ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎ ﻛﻮدك اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎ‬
‫از ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ وﮔـﻮ ﺑـﺎ ﻛـﻮدك ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد او درك ﺑﻬﺘﺮ و درﺳﺖ ﺗﺮي ازﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  351                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺣﺲ ﺗﻌﻠّﻖ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﺮوﻫﺎ ‪،‬اﺛﺮات ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮﻋﺰّت ﻧﻔـﺲ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻣـﺎ دارد‪ .‬ﺧـﺎﻧﻮاده‪،‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﻤﺴﺎل‪،‬ﮔﺮوه ورزﺷﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣـﺬﻫﺒﻲ ؛ ﮔـﺮوه ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ودﻳﮕﺮﮔﺮوﻫـﺎي ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫وﺑﺰرگ ﻛﻪ اﻃﺮاف ﻛﻮدك ﻣﺎ راﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑـﺎﻟﻘﻮه اي دراﻳﺠـﺎد ﺣـﺲ ﻫﻮﻳـﺖ‪ ،‬ارزﺷـﻤﻨﺪي‬
‫وﻫﺪف دارﺑﻮدن درﻛﻮدك ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻋﻀـﻮﻳﺖ دراﻳـﻦ ﮔﺮوﻫـﺎ ﺑﺎﻋـﺚ رﺷـﺪ ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﺧﻮد درﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻀﻮﻳﺖ درﮔـﺮوه ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻋﺚ آراﻣﺶ ‪ ،‬ﺑﺮآورده ﺷﺪن آرزوﻫﺎ وﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﻴـﺎن ﻣﺪرﺳـﻪ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬
‫ازﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮرﺷﺪ وﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮﻣﻬﺎرت ﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارزش ﮔﺬاري ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي ﻏﻴﺮآﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ارزﻳﺎﺑﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺮﻳﻦ روزاﻧﻪ‪،‬رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ‪،‬اﻳﺠﺎد ﺣﺲ ﺟﻤﻊ ﭘﺬﻳﺮي ودﻳﮕﺮﻣﻮاردي از اﻳﻦ دﺳـﺖ درﻣﺪرﺳـﻪ‬
‫‪،‬داراي ﻳﻜﻲ ازارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺮﭘﺮورش ﺣﺲ ﺧﻮدﺑﺎوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮورش ﻋﺰت ﻧﻔﺲ درﻛﻮدك‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻏـﺬا ﺑـﺮاي ﺑـﺪن اﺳـﺖ‪.‬ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻛـﻮدك‬
‫رادﻟﮕﺮم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي او رااﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ؛ﺣﺪود ﻳﺎدﮔﻴﺮي را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪوﻛﻮدك‬
‫راﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد آﮔﺎه ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ واﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‬

‫در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدك ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺘﺼﺼﺎن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﺎ در ﺳـﺎل ﻫـﺎي ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدك آﻧﺠﺎم ﻣـﻲ دﻫـﻴﻢ ‪ ،‬ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﺑﺴـﺰاﻳﻲ در ﺷﺨﺼـﻴﺖ آﺗـﻲ وي ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪.‬ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ روز اﻓﺰون در ﻣﻮرد اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺎدر ﻫـﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺴﺘﻌﺪ اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﺷـﺎدي و ﺳـﻼﻣﺖ روان‬
‫از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺻﺤﻴﺢ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪﻣﺎن ﺻﺪﻣﻪ ي روﺣﻲ در ﭘـﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ و دﻟﻬﺮه ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            352             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن وﻗﺘﻲ دﻳﮕﺮان آﻧﻬﺎ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ دوﺳـﺖ ﺷـﺎن دارد و ﺑـﻪ آن ﻫـﺎ‬
‫ﺗﻮ‪‬ﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻧﺤـﻮ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻛﻮرﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ دارد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻴـﺰ دارد اﻣﻨﻴـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺻﻠﻴ‪‬ﺖ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد وآﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ وي را‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﻳﺎ ﺑﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ آﻣﻮزد‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫دارد‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ورزد و ﺑﻬﺘﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﻛـﻮدك ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺧـﻮﻳﺶ از دوران‬
‫ﻧﻮزادي ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻗﻮي ﻳﺎ ﺿـﻌﻴﻒ در دوران ﻛـﻮدﻛﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ ‪.‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻗﻮي ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﻓﺮاد ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫در ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺗّﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﺳﺘﻘﻼل اﻓﺮاد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺳـﻪ وﻳﮋﮔـﻲ در وﺟـﻮد ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮد ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺳﻦ وي ‪ ،‬از او ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﺎداب ‪ ،‬ﺧﻼق ‪،‬اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ و از ﻫﻤـﻪ ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮ ﻣـﻮرد‬
‫ﭘﺬﻳﺮش اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دوران ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ و اﺗﻜـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎد زﻳﺴﺘﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺴـﻴﺎر دﺷـﻮار ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪.‬ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻﻧﻲ ﻛـﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ ﻣﺤـﻞ ﻛـﺎر‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬اﻏﻠـﺐ ﻓﺎﻗـﺪ اﻳـﻦ ﺳـﻪ وﻳﮋﮔـﻲ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬ﺑﺰرﮔﺴـﺎﻻﻧﻲ ﻫـﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت دﻳﮕﺮي دارﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از ﻋﻬﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺗّﻜﺎ ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺧﻮدﺗـﺎن را‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬از ﺧﻮدﺗﺎن رﺿﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن اﻓﺘﺨﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻋـﺰت‬
‫ﻧﻔﺲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ‪ ،‬ازاﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ ‪ ،‬راﺿﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ و ارزش ﻫـﺎي دروﻧـﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺑﺎور ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺜﺒﺖ و ﻳـﻚ ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  353                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ واﻫﻤﻪ ﺷﺮم ﻳﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ﺧـﻮد را ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ ي آن را ﻗﺒﻮل دارﻳﺪ ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﺧﻮدﺗـﺎن را دوﺳـﺖ دارﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮﻳﺪ‪.‬اﮔﺮ از ﺗﻮاﻧﻤﺪي ﻫﺎي ﺧﻮد در ﺑﺮﺧﻲ ﻣـﻮارد آﮔـﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ راﺣﺖ ﺗﺮ و ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﻟﻄﻤﻪ اي وارد ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺧـﻮد در‬
‫ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ‪ ،‬اﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ درﻳﭽـﻪ ي وﺟـﻮد‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺮون ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭘﻨﻬـﺎن ﻳـﺎ ﺳـﺮﻛﻮب ﻛـﺮدن ﭼﻴـﺰي ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻋـﺰت‬
‫ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻗﻮي ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ اﻳـﻦ ﻫﻤـﺎن داﺷـﺘﻦ ﻳـﻚ ﻣﻮﻟـﺪ ﺑـﺮق در درون ﺧـﻮد اﺳـﺖ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎﺗﺮي ﻫﺎي ﺧﻮد ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ آﻧﻬﺎ را دوﺑﺎره‬
‫ﺷﺎرژ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن اﻳﻦ ﻛـﺎر را اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ را در ﺷﺨﺼﻴﺖ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﻣـﻲ ﻃﻠﺒـﺪ و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺣﺴﺎس ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﻣﻲ دﻫﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ دارﻧـﺪ در ﻣـﺪام در ﺟﺴـﺖ ﺟـﻮي‬
‫ﺟﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد را از آﻧﺠﺎ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ارزش ﺑﻮدن ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دادن ﻧﻴﺮوي ﺗﺎزه‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﻮﻧﺪ ‪،‬‬
‫و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻧﻴﺮوﺷﺎن ﺑﺎﻳﺪ دور اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‬
‫آزاد ﺑﻮدن ‪ -‬آراﻣﺶ داﺷﺘﻦ ‪ -‬ﻗﺎﺑﻠﻴ‪‬ﺖ ﻛﺴﺐ ﻧﻴﺮوي ﺟﺪﻳﺪ ‪ -‬ﻣﺤﻜﻢ و ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪن‬

‫ﭼﺮا ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه اﻫﻤﻴﺖ دارد‬

‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ از ﻣﻮاﻫﺐ زﻳﺮ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫)ﺷﺎدي ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﺧﻼﻗﻴﺖ ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄـﺮات‪ ،‬ﺳـﺎزﮔﺎري و اﻧﻄﺒـﺎق ﻳﺎﻓﺘﻦ‪،‬ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪،‬دراﻳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ(‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            354             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫اﮔﺮ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸـﺪه‪ ،‬درﻣﺎﻧـﺪه و‬
‫ﻣﺴﺘﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﺪ ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ دارﻧـﺪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻛﻤـﻚ ﻛﻨﻴـﺪ و‬
‫ﻗﻮت ﻗﻠﺐ ﺑﺪﻫﻴﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺮﺷﺎر از دﺷﻮاري ﻫﺎ و ﻧﺎ اﻣﻴﺪي ﻫﺎ اﺳﺖ ‪.‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﺑـﺰار اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ و‬
‫اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزﻳﻢ ﻫﺪﻳﻪ اي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ را ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﻋﻄﺎ ﻛﺮده اﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ‪ :‬ﻗﻀﺎوت ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد از ﻛﻠﻴﺖ وﺟﻮد ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻣﺎ در دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺠﺎرب ﻣﺜﺒﺖ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺳﺎﻟﻢ ﺧﻮد ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺷﺪن ﺑﺠﺎ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻮدك‬
‫‪ -2‬ﮔﻮش دادن ﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫‪ -4‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮدن و در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻛﻮدك ﺗﻮﺳﻂ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫‪ -5‬ﻛﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ورزﺷﻲ‬
‫‪ -6‬داﺷﺘﻦ دوﺳﺘﺎن ﻣﻌﺘﻤﺪ‬
‫‪ -7‬آﻣﻮزش روش ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت و ﺣﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ آن ﻫﺎ‬

‫ﺗﺠﺎرب ﻣﻨﻔﻲ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ و اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي ﻣﻜﺮر‬
‫‪ -2‬آﻣﺎج داد و ﻓﺮﻳﺎد و ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ )اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ(‬
‫‪ -3‬ﻧﺎدﻳﺪه اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﻘﺎط ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﺴﺨﺮه ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﺪن‬
‫‪ -4‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻧﺘﻈﺎر »ﻋﺎﻟﻲ« داﺷﺘﻦ از ﻛﻮدك )داﺷﺘﻦ اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﻴﺶ از ﺗﻮان ﻛﻮدك(‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  355                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ -5‬داﺷﺘﻦ ﺗﺠﺎرب ﻣﻜﺮر ﺷﻜﺴﺖ ﻋﻠﻤﻲ و ورزﺷﻲ‬

‫‪ -6‬اﻟﮕﻮ ﮔﻴﺮي از واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮد از ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻴﻄﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ‬

‫»ﭘﻴﭗ« ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده ﻛـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ را در ﭘـﻨﺞ ﺣﻴﻄـﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ‪ ،‬ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ‪ ،‬و ﻛﻠﻲ ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺣﻴﻄﻪ ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻓﺮد را در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ دوﺳﺖ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫آﻳﺎ از رواﺑﻂ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ؟ ﻓـﺮدي ﻛـﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ ي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اش ﺑـﺮ آورده‬
‫ﺷﻮد اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ در ﺣﻴﻄﻪ دارد‪.‬‬

‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬

‫ﺑﺎ ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻓﺮد از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ داﻧﺶ آﻣﻮز ﻳﺎ داﻧﺸﺠﻮ ‪ ،‬ﺳﺮ و ﻛﺎر دارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ درﻳﻚ ﻛﻮدك ‪،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ را ﺑﺮ آورده ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ دوﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻤﺎن ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻲ‬
‫او ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬

‫اﺣﺴﺎس ﻓﺮد را در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮي از ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﺮ ﺷﺨﺼـﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻋﻀﻮ ﺑﺎ ارزش ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ و ﻧﻔﺶ ﺑﻲ ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ دارد و از ﺑﺪﺳـﺖ آوردن ﻣﺤﺒـﺖ و‬
‫ﺗﻮﺟﻪ واﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮان و ﺑﺮادراﻧﺶ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺣﻴﻄـﻪ ‪ ،‬ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ ﻣﺜﺒـﺖ و ﺑـﺎﻻﻳﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            356             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪:‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻇﻮاﻫﺮ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﻴﻄﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺮ اﺳـﺎس رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫از ﻇﻮاﻫﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮد و ﭘﺴﺮان ﺑﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻫـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺿﺮورﺗﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﺳـﻨﺘﻲ ﺑـﺮاي ﻛﻮدﻛـﺎن اﻣـﺮوزي‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﻛﻠﻲ‪:‬‬

‫ارزﻳﺎي ﻛﻠﻲ از ﺧﻮد ﺑﺮ اﺳﺎس ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻓﺮد از ﺗﻤﺎم ﺣﻮزﻫﺎي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻋﺰت ﻧﻔـﺲ‬
‫ﻛﻠﻲ ‪ ،‬در اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺜﺒﺘﻲ ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ »ﻣﻦ ﻓﺮد ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﺎ » ﺑﺴﻴﺎر از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺧـﻮدم‬
‫را دوﺳﺖ دارم« ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫وﻳﮋ ﮔﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎﻳﺸﺎن اﻓﺘﺨﺎرﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪).‬ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻧﺎم آﺷﻨﺎ ‪ ،‬آﻣﻮزش ﻫﺎ‪ ،‬و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺎن را ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪوﺧﻮد را ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن درﮔﻴﺮ آن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ( ‪ ‬‬
‫ﻧﺎ ﻛﺎﻣﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-5‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ‪  .‬‬ ‫‪-6‬‬
‫داﻣﻨﻪ ي وﺳﻴﻌﻲ از ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت و اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪  .‬‬ ‫‪-7‬‬
‫راﺣﺘﻲ در ﻛﻼم و ﺣﺮﻛﺖ دارﻧﺪ)ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ(‪  .‬‬ ‫‪-8‬‬
‫اﺣﺴﺎس اﺿﻄﺮاب ﻳﺎ ﻧﺒﻮد اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪  .‬‬ ‫‪-9‬‬
‫اﺑﺮاز وﺟﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ واز ﺧﻮد اﺑﺮازي ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪  .‬‬ ‫‪-10‬‬
‫ﺧﺮد ﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-11‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  357                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫داراي واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-12‬‬

‫از ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪-13‬‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اذﻋﺎن واﺻﻼح اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺧﻮد دارﻧﺪ‪  .‬‬ ‫‪-14‬‬
‫از ﻧﻮع دوﺳﺘﻲ ‪،‬ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﻫﻢ دردي و ﻫﻢ دﻟﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪  .‬‬ ‫‪-15‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻛﻢ ﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎي ﺧﻮد را دﺳﺘﻪ ﻛﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬و از ﻛﻠﻤﻪ ﻫـﺎ ي ﻧﻤـﻲ ﺗـﻮاﻧﻢ زﻳـﺎد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ‬‬
‫‪ .2‬اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ارزﺷﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ .3‬اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺧﻮد ﻳﺎ اﺣﺴﺎس در ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕـﺮش‬
‫و اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ي ﻗﺪرت ﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت را ﻧﺪارﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ .4‬ﺑﻪ اﺳﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪،‬آﻧﻬﺎ اﻏﻠﺐ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻗﻮي‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ .5‬از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺰﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ .6‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و زود ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ .7‬ﺑﺮاي ﺿﻌﻒ ﻫﺎي ﺧﻮددﻳﮕﺮان را ﺳﺮ زﻧﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺿﻌﻒ ﻫـﺎ و اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ .8‬داﻣﻨﻪ ي ﻣﺤﺪودي از ﻋﻮاﻃﻒ واﺣﺴﺎﺳﺎت را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﺗﻜـﺮاري ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺪﺧﻠﻘﻲ ‪،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ ‪ ،‬ﺑﻲ ﻗﻴﺪي ‪،‬و رﻓﺘﺎر ﻫﻴﺴﺘﺮي ﻳﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            358             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫از ﻛﺠﺎ اﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ ﺗـﺎ ﺗﺼـﻮﻳﺮ ذﻫﻨـﻲ واﺿـﺢ و ﻣﺜﺒﺘـﻲ از ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﻄﻪ ي آﻏﺎز ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ واﻗﻌﺎً ﻫﺴﺖ‬
‫ﮔﺎم اول ‪ :‬ﻧﻮع ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮد را از ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﻬﺎ و ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ و ﻗﻮﺗﺸـﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴـﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ اﮔـﺮ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دادﻳﺪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﻨﻔﻲ دارﻳﺪ‪ ،‬از ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻛـﻮدك ﺷـﻤﺎ‬
‫دارد‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬از او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ در ﺗﺸـﺨﻴﺺ وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي ﻣﺜﺒـﺖ ﻫـﻢ ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻛﻮدك ﺷﻤﺎ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ دﻗﻴﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‬
‫‪،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﺰدن ﺑﺮاﻳﺶ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻴﺎل ﭘﺮداز اﺳـﺖ ﺑﺨﺸـﻨﺪه اﺳـﺖ ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر وﻗـﺖ ﺷـﻨﺎس‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﻛﺴﻲ ﺻﺤﺒﺖ او را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم دوم ‪ :‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ آﻳﺎراﺑﻄﻪ اي ﺑﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻳﺪ ﺑﺎ ﭼﻴﺰ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﺟﻮد دارد؟ اﻳﻦ دو ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺷـﻤﺎ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺳﺮﻳﻊ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺴـﻨﺪﻳﺪ وﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ رﺳـﺪ ﻣـﻲ داﻧﻴـﺪ در ذﻫـﻦ آﻧﻬـﺎ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻴﮕﺬرد ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﺪاوم درﺑﺎره ي ﻛﺎر ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ دﻫﻨـﺪ ﺑﺤـﺚ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣﺎآﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦ دو‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ي واﺣﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي ﺑﺎ دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن از ﻋﻬﺪه ي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴـﺘﻴﺪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺟﺴﻮر و ﺑﻲ ﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﻣﺸـﺎﺑﻪ اي ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫دو ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮد را ﺑﺮوز ﻣﻲ دﻫﺪ؟ﻣﺜﺒﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ !‬
‫ﮔﺎم ﺳﻮم ‪ :‬ﻋﻼﻳﻖ وﻧﻔـﺮت ﻫـﺎي اﻳﺸـﺎن ر ا ﺑﻨﻮﻳﺴـﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ اﻧﺠـﺎم ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪،‬ﻟﺒﺎس ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺎن‪ ،‬واﻳﻦ ﻛﻪ دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ اوﻗـﺎت‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  359                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺧﻮد را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﭙﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﺑﻌـﺎد ادراﻛـﻲ ﺷـﻤﺎ‬
‫درﻣﻮرد اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ واﻗﻌﺎً ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪.‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﺪ ﺑـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﭼﻴـﺰ ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﭼﻴﺰ ﻫﺎي ﻣﻌﺪودي را ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ ‪ ،‬زﻣﺎن آن رﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﺑـﻪ اﺻـﻼح و ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ آﻧﻬـﺎ ﺑﭙﺮدازﻳـﺪ‪.‬ﻛﻮدﻛـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮ‬
‫واﺿﺤﻲ ازﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬راﺣﺖ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ))ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮد را ﻣﻨﻔﻲ ﺟﻠﻮه دﻫﻨﺪ((‪.‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺗﻔﺎوت ﺧﻮد ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﺧـﻮاﻫﺮ‬
‫و ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻃﻲ ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ‪،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺎوﻳﺮي از ﺧﻮدﺷـﺎن دﺳـﺖ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﺪ))ﻣﻦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ دارم(( ﺑﻬﺘـﺮ از اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم ‪ :‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺟﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛـﺎري ﻛـﻪ ﻣﺎﻳـﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬در آن اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ اوﻗﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺳﭙﺮي ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺮان و ﺑﺮادران آﻧﻬﺎ را از آﻧﻬﺎ دور ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ؟ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻫﺮ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﻛـﻪ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺰاﺣﻢ آﻧﻬﺎﺳﺖ؟ اﮔﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺧـﻮد را ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ‪،‬آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﻴﺪ؟اﮔﺮﺑﻪ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﻳﺎﺷﻨﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴـﺘﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ورزش ﻫﺎ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورﻳﺪه اﻳﺪ؟‬
‫ﮔﺎم ﭘﻨﺠﻢ ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ در ﻫﺮ ﺳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺪام وﻳﮋﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﻋﻼﻗﻪ داﺷـﺘﻪ اﻳـﺪ ‪ .‬ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﺧﻮب ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪﺗﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑﻔﻬﻤﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻮده اﻧﺪو آﻧﻬﺎ را درك ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮ ذﻫﻨـﻲ ﺷـﻔﺎف ﺗـﺮي از‬
‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﻓﺘﺨﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)) رژﻳﻢ ﻣﺘﻌﺎدل (( ﺷﺎﻣﻞ‪ ‬ﭼﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            360             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫• ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﺎز )ﻗﺪم زدن‪ ،‬ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ از درﺧﺖ ‪،‬ﺑـﻪ ﭘـﺎرك رﻓـﺘﻦ ‪ -‬ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﺎر ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪو ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﺎزي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﺎز(‪  .‬‬
‫• ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﻫﺎي ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ )ﻃﺮاﺣﻲ ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ ‪ ،‬ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺑﺎ ﻣﺎﺳـﻪ ‪ ،‬آب ‪ ،‬آﺷـﭙﺰي ‪ ،‬ﺑﺎﻏﺒـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺷﻨﻴﺪن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ (‪  .‬‬
‫• ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )دﻳﺪار دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن‪-‬زﻳﺎد ﺑـﻪ دﻳـﺪن دوﺳـﺘﺎﻧﺘﺎن ﺑﺮوﻳـﺪ‪.‬زﻳـﺮا‬
‫ﻛﻮدك اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪن را از ﺷﻤﺎ ﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ‪  .‬‬
‫• ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﻫﺎي ﺗﺨﻴﻠﻲ)ﺧﻴﻤﻪ درﺳﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺘﻮ ‪ ،‬ﻗﻄﺎر درﺳﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺟﻌﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﻘﻮاﻳﻲ ‪ ،‬ﺑﺎزي ﻫﺎي واﻧﻤﻮدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎزي ﻳﺎ ﺗﻠﻔﻦ ﺑﺎزي(‪  .‬‬
‫• ﺑﺎزي ﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺑﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آن از ﺗﻮپ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫• ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺑﺪون ﺳﺎﺧﺘﺎر )ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺷـﻴﻮه و ﻧـﻮع ﺑـﺎزي ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و آن را اداره ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫• ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب)ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‪،‬ﻧﺸﺎن دادن ﻋﻜﺲ ﻫﺎي ﻛﺘـﺎب ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺠﻼت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻧﻪ‪،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﻳـﺎ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻫﺴـﺘﻴﺪ‪،‬ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ از ﺷﻤﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺷﻤﺎرﺷـﻲ )ﺷـﻤﺎرش روزﻣـﺮه‪-‬ﭘﻠـﻪ ﻫـﺎ ‪ ،‬ﻗﺎﺷـﻖ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ روي ﻣﻴـﺰ ﭼﻴـﺪه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﺗﻌﺪاد ﮔﺎم ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻴﺮ ﭼﺮاق ﺑﺮق ﺑﻌـﺪي ‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ و ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪.‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ارزش‪،‬اﺣﺘﺮام و ﻋﺸﻖ ﻗﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛـﻪ ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ارزش‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﻋﺸﻖ ﻗﺎﻳﻞ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎزﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  361                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫• اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻳﻌﻨﻲ ‪ :‬اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﺘﺎن در اﻳﺠﺎد و ﺣﻔﻆ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ‬‬
‫• اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﮔﺎﻫﻲ داﺷـﺘﻦ‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺷﻤﺎ را ارج ﻣﻲ ﻧﻬﻨﺪ‪  .‬‬
‫• اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ‪  .‬‬
‫• اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دراﻳﺖ و داوري ﻫﺎي ﺧﻮدﺗﺎن‪  .‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮده و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻛـﺎﻣﻼ ﺑـﺎ آن ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺑﺎور اﻧﺴﺎن از ارزش ﻫﺎي دروﻧﻲ ﺧﻮد اﻃﻼق ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬اﻳﻦ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻤﺎ از ﺧﻮد دروﻧﻴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ ﻧـﻮع ﻧﮕﺮﺷـﻲ ﻛـﻪ از ﺑﻴـﺮون ﺑـﻪ آن دارﻳـﺪ ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬ﺑﺮﺧﻼف آن ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻧﻮع داوري ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﺘﺎن در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑـﺰرگ‬
‫ﺗﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ي از ﻧﺤﻮه ي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد در اﺟﺘﻤﺎع دارﻳﺪو اﻳﻦ ﺧﻮد را از‬
‫درون ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮده ﺑﺎور ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﭘﻴﺮوز ﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ))ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدم اﻋﺘﻤﺎد دارم و ﺧﻮدم را ﺑﺎور ﻣﻲ ﻛﻨﻢ(( در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎوري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻦ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎوري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﺮا اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ؟‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ‪:‬‬
‫• ﻓﻜﺮي ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و از دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺸﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪  .‬‬
‫• ﺻﺎدق و ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪  .‬‬
‫• اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﺪ‪  .‬‬
‫• ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪  .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            362             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫• ﻣﺼﺼﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اراده و داراي ﭘﺸﺘﻜﺎر ﺑﺎﺷﻴﻢ‪  .‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ از ﻋﻬﺪه ي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳـﺪ از او ﻛﻤـﻚ ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ‪.‬ﺗـﺎ ﻧﺸـﺎن دﻫﻴـﺪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﺶ را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ :‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ داﻧﻴـﺪ ﺧـﻮب ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و اﻳـﺪه ﻫـﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪي دارد ﺣﺘﻤﺎً از او ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ اﮔـﺮ ﻛـﺎر ﻫـﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻲ را دوﺳﺖ دارﻳﺪ‪.‬ازاو ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻨﺰل ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﮔﺮ ﻗﻮي و زورﻣﻨﺪ اﺳﺖ از او‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻠﻨﺪﻛﺮده ﻳﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎري ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﻛﺎر ﺧﻮد‪،‬اﺣﺴﺎس ﻏﺮور ﻛﻨﺪ‪.‬ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ‪.‬اﺣﺴـﺎس‬
‫ﺧﻮب وي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﺪ‪)).‬ﺣﺘﻤﺎ از اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻲ آن ﻛـﺎر را ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻲ ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻏﺮور ﻛﺮدي((‪)).‬ﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬
‫داﺷﺘﻲ((‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻳـﺪاز ﻋﻬـﺪه ي اﻧﺠـﺎم‬
‫آن ﺑﺮﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪﻛﻪ ﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد دارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﻬﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫• اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻬﺎ را درﺑﺎره ي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن‪،‬ﺟﺮﻳﺤﻪ دار ﻧﻜﻨﻴﺪ‪  .‬‬
‫• اﮔﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻛـﺎري را ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ‪،‬ﺣﺒﺎب اﻃﻤﻴﻨـﺎن آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﺘﺮﻛﺎﻧﻴﺪ‪  .‬‬
‫• ﻣﺪام ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﭽﻪ ي ﻫﺎي دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬
‫• ﺑﺎ ﺳﻠﺐ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ از آﻧﻬﺎ ‪،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن از ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺮﻳﺪ‪  .‬‬
‫• ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑـﺮاي ﺑﺮﻗـﺮاري ارﺗﺒـﺎط دوﺳـﺘﻲ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮان و در واﻗـﻊ ﺑـﺎ ﺧﻮدﺷـﺎن ‪ ،‬زﻳـﺮ‬
‫ﺳــــﻮال ﻧــــﺒﺮﻳﺪ‪  .‬‬
‫• ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  363                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺷـﻤﺎ را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در آن اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮدن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺗّﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻤﺎ در ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻛﺎرﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ‪:‬داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ از وﻗـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻓﻜﺮ و ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪو ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ رﻳﺴﻚ ﭘﺬﻳﺮي و ﺣـﻞ ﻣﺴـﺎﻟﻪ‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ‪.‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺶ از اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﺎر ﺟﺪﻳﺪ ﻳـﺎ ﺣﺮﻛـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠـﻮ ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ؟‬
‫اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮدي ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬
‫ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ ،‬ﺧﻼق‪ ،‬ﻛﺎر آﻣﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد ﺟﻮش‬
‫اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻛﺎر و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮدن آن ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬داﺷﺘﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﺗـﺎ ﺣـﺪودي در آن دﺧﺎﻟـﺖ دارد‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻘﺪان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻳﺎ ﻗﺪرت ﻛﺎﻓﻲ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از رﺳﻴﺪن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﺘﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪.‬وﺟـﻮد‬
‫آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻫﺪاف ﺧﻮد واﻫﻤﻪ اي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ‪.‬درﺑـﺎره ي آﻣـﻮزش اداره‬
‫ﻛﺮدن ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل اﻣﻮر ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺮوﻓﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪:‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﺪﻳﺪه اي ﺑﻪ وﻗﻮع ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‬
‫ب‪:‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ج‪:‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع ﺗﺎزه ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ آﻳﺎ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ؟‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ )اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ( ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪه اي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ ﺑﺎﻋﺚ وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪه اي ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﻚ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺴﻨﺠﻴﻢ ‪.‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ي ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﻲ ﺑﺎﺷـﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺰه ي ﻧﻮﺑﻞ ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻐﻪ اي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف ﻣﺎ ﺑﺎﻳـﺪ اﻳﺠـﺎد‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            364             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫آن ﻣﻴﺰان از اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در ﻛﻮدك ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻧـﺪ ﮔﻠـﻴﻢ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ از آب ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﻜﺸﻴﺪ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ازﻫﻤﺎن دوران ﻛﻮدﻛﻲ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔـﺲ را دروﺟﻮدﻛﻮدﻛـﺎن ﻣـﺎن ﭘـﺮوش دﻫـﻴﻢ ‪.‬ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻮد‪،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﺎر ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺷﺮوع ﻛﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺮ رﺳﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﺎر آﻣﺪ ﺗﺮ و ﻣﺴﺆول ﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي اول‪ :‬اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ‪:‬ﻏﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬دﺳﺖ ﺷﻮﻳﻲ رﻓﺘﻦ ‪ ،‬ﺷﺴﺖ و‬
‫ﺷﻮ‪ ،‬ﻣﺴﻮاك زدن‪ ،‬و ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن‪.‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺧـﻮدش ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫دادن اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ او را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮدش اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺎ را اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ‪.‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي دوم‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤـﻞ رﺳـﺎﻧﺪه و ﺑـﺎزي ﻫـﺎي ﺧﻮدﺷـﺎن را‬
‫اداره ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﺳﻮم‪ :‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮﺧﻲ از اﻣﻮر داﺧﻞ ﻣﻨـﺰل وﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫـﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ ‪:‬ﻣﺮﺗـﺐ ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻦ‬
‫اﺗﺎﻗﺸﺎن ‪ ،‬رﻳﺨﺘﻦ ﻟﺒﺎس ﻫﺎي ﻛﺜﻴﻒ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺳﺒﺪ ﻟﺒﺎس ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺷﺴـﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬ﭼﻴﺪن ﻣﻴـﺰ‬
‫ﻏﺬا‪،‬ﻛﻨﺘﺮل ﭘﻮل ﺗﻮﺟﻴﺒﻲ ﺧﻮدﺷﺎن واﺟﺎزه ي ﻗﺒﻠﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻫﺎو ﺳﺮﮔﺮم ﻛﺮدن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑـﺎ ﺑـﺎزي‬
‫ﻫﺎي دﻟﺨﻮاه‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻛﻨﺘﺮل و اداره ي اﻣﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺧـﺎرج از ﺧﺎﻧـﻪ ‪:‬در ﻣﺪرﺳـﻪ ﺗﻜـﺎﻟﻴﻒ درﺳـﻲ‬
‫‪،‬آﻣﺎده ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ آﻣﻮزﺷﻲ ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ درﺳﻲ ‪،‬ﻛـﻼس ﻫـﺎي ورزﺷـﻲ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‪...‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ از دﻳﮕﺮان در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل‪ :‬ﻧﮕﻪ داري از ﺑﭽـﻪ ﻫـﺎي ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  365                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺘّﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ از داﺷﺘﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ‪  :‬‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي داﺷﺘﻦ اﺣﺴﺎس وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري و ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﺑﻌﺪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان از آن ﻫﺎ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺮي را اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪  .‬‬
‫ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ ‪  :‬‬
‫ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻫﻢ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬اﺗﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ و ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد ‪.‬ﻫـﺮ اﻧـﺪازه ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣﺘﻜـﻲ ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺪم واﺑﺴـﺘﮕﻲ را ﻧﺠﺮﺑـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ ئ اﻋﺘﻤﺎد ﻻزم را ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ را از ﺳﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪.‬ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪ ﺗﻌـﺎدل در ﻋـﺪم‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻮدك ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد ‪ .‬ﺗﻌﺎدل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ)) ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺪون ﻧﻴﺎزﺑﻪ ﺗـﺮك ﺷـﺪن‬
‫((ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﮔﺮ ﻛﻮدﻛﻲ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه اي ﻛﻪ ﺑﻪ او‬
‫داده ﺷﺪه ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪،‬ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﻫﺰت ﻧﻔﺴﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻟﻄﻤـﻪ ﻫـﻢ ﺧﻮاﻫـﺪ دﻳـﺪ‪.‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ زﻳﺎن ﺑﺨﺶ ﺑﻮده و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺗﺸﻮﻳﺶ و ﻋﺪم اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﺟﺰ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از اﺑﺮاز وﺟﻮد و اﻳﺠﺎد اﻋﺘﻤﺎد در ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪  .‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ‪  :‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن دراﻳﺖ و آﮔﺎﻫﻲ ‪ ،‬از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ وﻋﻤﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮد ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺬاي ﺧﻮد راﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﺑـﺮاي ﺧـﺮج ﻛـﺮدن ﭘـﻮل ﺧـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬از وﺳﺎﻳﻂ ﻧﻘﻠﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده و از ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن اﻃﻼﻋﺎت ‪ ،‬از ﺗﻠﻔﻦ و‬
‫راﻳﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و در ﻣﻮاﻗﻊ اﺿﻄﺮاي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ ،‬ﻋﻠﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪   .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            366             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻓﺮﺻﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺧﻮد ‪  :‬‬
‫))ﻧﺸﺎن دادن ﺧﻮد(( ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘـﺮل ﻳـﺎ ﻣﺒﺎدﻟـﻪ ﺑـﺎ اﺗﻔـﺎﻗﻲ ﻛـﻪ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﻣـﻲ اﻓﺘـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬ﭘﺮوش ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎﻳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدن‪ ،‬ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﺳﺘﻘﻼل‪ :‬اﮔﺮ واﻟﺪﻳﻦ ﻛـﻮدك را ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ در ﻛﻨﺘـﺮل داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻗـﺪرت ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﻴـﺮي‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪  .‬‬
‫‪ -‬دراﻳﺖ ‪ ‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪:‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻫـﺎي ﺻـﺤﻴﺢ ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺸﻜﻼت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﺎ ﻣﻬﺎرﺗﻲ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪  .‬‬

‫از ﻛﺠﺎ ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﻢ ‪ ‬‬

‫دادن ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻫﺎي واﻗﻌﻲ‪:‬‬
‫ﮔﺎم اول‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻛـﻮدك ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﻣﺴﻮاك زدن ‪،‬ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ روزﻧﺎﻣـﻪ ي ﻋﺼـﺮ ﻏـﺬا‬
‫دادن ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﺎﻧﮕﻲ ‪،‬ﭼﻴﺪن ﻣﻴﺰ ﻏﺬا ‪،‬ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي ﻫـﺎ و ﻫـﺮ ﻧـﻮع ﻣﺴـﻮوﻟﻴﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﻦ او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﮔﺮ روز ﺗﻮﻟﺪ او ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪،‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﺮاي آن ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫‪،‬ﺑﺮاﻳﺶ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﺟﺪﻳـﺪي ﺑـﻪ او ﻣﺤـﻮل ﺷـﺪه ‪،‬اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻏﺮور ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮاي او ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم دوم‪ :‬ﺑﻴﻦ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪوﺣﻘﻮق ﻛﻮدك ‪،‬ﺗﻌﺎدل را رﻋﺎﻳﺖ‪،‬را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﺳﻮم‪ :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻣﺤﻮل ﺷﺪه و اﺷﺘﺒﺎه ﻛـﺮدن ‪،‬ﺑـﻪ اﻧﻬـﺎ ﻓﺮﺻـﺖ ﺑﺪﻫﻴـﺪ‬
‫ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪآﻧﻬﺎ را در اﻳﻦ زﻣﺎن ‪،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ود ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪.‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﺳﺘﻘﻼل آﻧﻬﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴـﺪ‪.‬اﺟـﺎزه‬
‫ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻨﺘﺮل اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴـﺮي ﻫـﺎ ي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود اﻳﻦ اﺳﺘﻘﻼل ‪ ،‬دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﮔﺎم ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﺪن‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  367                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻛﺎرﻫﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارﻳﺪ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺎز دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ ﺑﺮاي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻮق ﻫﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آﻧﻬﺎ را در اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺷﺮﻳﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺗﺎ ﻗﺪرت ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻧﺪام و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﻫﺪاف آﺳﺎن و ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪم اول را ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ آن ﺑﺮدارﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎر ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎداش ﺑﺪﻫﻴﺪ))آﻓﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻟﻔﻈﻲ ﻫﻢ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ((‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎر ﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري اﺳﺮار دارﻧﺪ در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻪ آن ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺪﻫﻴﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺪ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪)).‬ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻣﺸﺨﺺ و ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ زﻣﺎﻧﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣـﻲ آﻣﻮزﻧـﺪ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ و از اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻨﺪ اﺟﺎزه ي اﻧﺠﺎم آن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻫﺪاف ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ و روﻳﺎﻳﻲ دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﺷﺪن آﮔﺎه ﺳﺎزﻳﺪ ‪ ‬‬
‫ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﻬﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎري را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را )اﺣﻤﻖ‪ ،‬ﺑﻲ ﻋﺮﺿﻪ( ﺧﻄﺎب ﻧﻜﻨﻴﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪  .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            368             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺸﻐﻮل اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻪ ﻧﺰﻧﻴﺪ‪.‬ﺣﻀـﻮر ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺎﻧﻊ از‬
‫اداﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫‪ -‬ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ دﺳﺖ از ﻛﺎر ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺠـﺎم داده اﻧـﺪ ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ان ﻛﺎر را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨـﺪ دﻧـﺪان روي ﺟﮕـﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و ﻧـﺎراﺣﺘﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮوز ﻧﺪﻫﻴﺪ‪  .‬‬

‫واﻟﺪﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ‬‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮد از ﻗﺪرت ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮ ﺧـﻮردار ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬ﻫﻢ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﻲ ﻗﻮي ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎل ﻫﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را از ﻟﺤﺎظ دﺳﺖ رﺳﻲ ﺑﻪ ﭘﻮل ﻏﺬا ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت و اﺳـﺘﻘﻼل ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﺰار ﻗﺪرت واﻟﺪﻳﻦ‬

‫ﻗﺪرت ﻓﻘﻂ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺮوي ﺑﺪﻧﻲ اﻃﻼق ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻛﻼﻣـﻲ‬
‫ﻫﻢ از اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﻟﺪﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻮدك را ﻛﺘـﻚ ﻧﻤـﻲ زﻧﻨـﺪ و ﻳـﺎ ﺿـﺮﺑﻪ ي‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ او وارد ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪو آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼ در اﺷﺘﺒﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺑﺰار ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺰار ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫اﺑﺰار ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪  :‬‬
‫• ﻛﺘﻚ زدن ‪ ‬‬
‫• ﻣﺠﺮوح ﻛﺮدن ‪ ‬‬
‫• اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﺻﺪﻣﻪ زﻧﻨﺪه ‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  369                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫اﺑﺰار ﻛﻼﻣﻲ ‪  :‬‬

‫• ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار دادن ‪ ‬‬
‫• ﻓﺮﻳﺎد زدن ‪ ‬‬
‫• ﻛﻨﺎﻳﻪ زدن ‪ ‬‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدن ‪ ‬‬ ‫•‬

‫اﺑﺰار ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪:‬‬

‫• روي ﮔﺮداﻧﺪن ‪ ‬‬
‫• ﺟﻮاب ﻧﺪادن ‪ ‬‬
‫ﻗﻬﺮ ﻛﺮدن ‪ ‬‬ ‫•‬
‫• ﻧﺪادن ﻏﺬا ‪،‬آزادي و‪  ....‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ رﻏﻢ ﺟﺜّﻪ ي ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ از‬
‫اﺑﺰار ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻗﺪرت ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ در دﺳـﺖ داﺷـﺘﻦ ﻛﻨﺘـﺮل اﻣـﻮر‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻨﺘﺮل را از دﺳﺖ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﺧﺎرج ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ اﺑﺰار زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪.‬رﻓﺘـﺎر ﻫـﺎي ﺗـﺪاﻓﻌﻲ ﻳـﺎ ﺟﻠـﺐ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺎي زﻳﺮ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ : ‬‬
‫‪ -‬اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼل‪:‬ﺧﻼف ﻣﻴﻞ دﻳﮕﺮان رﻓﺘﺎر ﻛﺮدن‪،‬ﺳﻜﻮت‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮﻳﻲ‪:‬اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮدن رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﺪودﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻧﻴﺰ ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ ﻫـﺎي ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن‪  .‬‬
‫‪ -‬ﮔﺮﻳﻪ و زاري ‪/‬ﻧﻖ زدن‪/‬ﺿﺠﻪ و ﻧﺎﻟﻪ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﭼﻴﺰ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ ﻳﺎ رد ﻛﺮدن ﺗﻮﺟﻬﺎت ﺷﻤﺎ‪  .‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            370             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -‬ﺧﺮاب ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و ﻳﺎ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺧﻮاﻫﺮ ﻳﺎ ﺑﺮادرﺷﺎن‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺧﺮاب ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ اﺗﺎق ﺧﻮدﺷﺎن ‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺧﺎﻧﻪ ‪  .‬‬
‫‪ -‬اﻣﺘﻨﺎع از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ‪،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ ﻳﺎ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎ اﻋﻀﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‪  .‬‬
‫‪ -‬ﺧﺮاب ﻛﺮدن ﻟﺒﺎس ﻳﺎ ﻏﺬا ‪ ‬‬

‫از اﺑﺰار ﻗﺪرت زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ‪،‬ﻣﺴﺘﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤـﻮدي‬
‫از اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪﺗﺎ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﺑﺮدارﻧﺪ‪،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮﻳﻲ ﻳـﺎ ﺗﺤﻘﻴـﺮ‬
‫ﺷــﺪن ﺗﻮﺳــﻂ دﻳﮕــﺮان را ﺗﻼﻓــﻲ ﻛﻨﻨــﺪ‪،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴــﺮو اﻳــﻦ ﺟﻤﻠــﻪ اﻧــﺪ‪)) :‬ﻫﺮﭼــﻪ ﻋــﻮض دارد‪،‬ﮔﻠــﻪ‬
‫ﻧﺪارد((‪.‬رﻓﺘﺎرآﻧﻬـﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬اﻛﺜـﺮ آﻧﻬـﺎ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﻏﻴـﺮ ﻣﻌﻘـﻮل وﻧﺎدرﺳـﺖ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬اول‪،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده‬
‫و از ﻛﻮره در ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻳـﻚ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ي ﺟﺰﺋـﻲ ‪،‬در‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ زﺑﺎن راﻧﺪن ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ زﺷﺖ و ﺗﻮﻫﻴﻦ آﻣﻴﺰ ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬دوم و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دﻫﻨـﺪ‪.‬ﻳﻌﻨـﻲ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ))ﻣﺸـﻜﻠﻲ را ﺣـﻞ ﻧﻜـﺮده‬
‫اﻧﺪ((‪.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ از ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﭼﺎره ﺑـﻮد و آﺷـﺘﻲ و ﺗﻮاﻓـﻖ ﺑﺮﻗـﺮار‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬

‫ازﻛﺠﺎ ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﻢ ؟‬

‫ﮔﺎم اول‪ :‬ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ ‪ .‬ﻛﺎري را ﻛﻪ از اﻧﺠﺎم آن ﻟﺬت ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ و در اﻧﺠﺎم‬
‫آن ﻣﻬﺎرت دارﻳﺪ ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮب اﻧﺠﺎم دادن آن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻴﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎم دوم‪ :‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم را ﺷﻤﺎ ﺑﺮدارﻳﺪ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ آن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧـﺪﺗﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ او ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  371                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺗﺤﻮل را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﭘـﺲ وﺿـﻌﻴﺖ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه را ﺑـﺮاي او ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﺳﻮم‪ :‬ﻗﺪم دوم ‪ ،‬ﺳﻮم وﭼﻬﺎرم را ﻫﻢ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮدارﻳﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﻲ ﻳـﺎ واﻛـﻨﺶ‬
‫ﺳﺮﻳﻊ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از او ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻗﺪم ﺑﻌﺪي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳـﺪن واﻛـﻨﺶ او ﻣﺒﺘـﻲ ﺑـﺮ رﻓﺘـﺎري ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫‪،‬ﻣﺸﺮوط ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻣﺮاﻗﺒﻪ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺗﺎﺣﺪود زﻳﺎدي از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ آن را دوﺑﺎره‬
‫اﺣﻴﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺧﻮﻧﺴﺮد ﺑﻮده ‪،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﻴﺪ وﻓﺮﻳﺎد ﻧﻜﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و روال ﻋﺎدي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻ در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن دﭼـﺎر اﺧـﺘﻼل ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،.‬دو ﺑﺎره از ﺳﺮﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫـﺎي ورﺷـﻨﻲ در ﻧﻈـﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ دو وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮدن را دو ﺑﺎره ﺣﺎﻛﻢ ﺳﺎزﻳﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ‪ ،‬واﺻﺢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺟﺎي ﺷﺒﻬﻪ اي ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ‬
‫را ﻛﺎﻣﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده وﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺟﻠﻮه ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﭘﻨﭽﻢ‪ :‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ او را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑـﻪ او ﻛﻤـﻚ ﻛﻨﻴـﺪ اﺣﺴـﺎس ﺑﻬﺘـﺮي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ وﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ از ﺧﻮدش ﺑﻪ او ارﻳﻪ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داده‬
‫اﺳﺖ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬او را ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ ﺑﺮاي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻮق ﻫﺴﺘﻴﺪ‬

‫ﻣﺮﻣﺖ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻧﻮازش ﻛﺮدن ‪ ‬‬
‫‪ .2‬اﺧﺘﺼﺎص دادن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي او و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺳﺎﺧﺘﻦ او‪  .‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺤﻜﻢ و ﻗﺎﻃﻊ ‪ ،‬ودرﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻬﺮﺑﺎن و رﻓﻴﻖ ﺑﻮدن‪  .‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺤﺴﻴﻦ وﺗﺎﻳﻴﺪﺧﻮد او وﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮدن ﺳﺮزﻧﺶ و اﻧﺘﻘﺎد‪  .‬‬
‫‪ .5‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺳﺌﻮال ﻛﺮدن‪  .‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .6‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺪود وﻣﺸﺨﺺ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            372             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮازش ﻛﺮدن‬
‫ﻧﻮازش ﻛﺮدن ‪ ،‬اﺑﺰاري ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻟﺘﻴﺎم و ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮازش ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺳﻜﻮت اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬راﻫـﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﻋـﺎﻟﻲ ﺑـﺮاي ﺑﺮﻗـﺮاري ارﺗﺒـﺎط اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮازش داراي ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻋﺎﺷﻖ ودر واﻗﻊ ﺗﺸﻨﻪ ي ﻧﻮازش ﻛﺮدن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺧﻴﻠﻲ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ اورا ﻛﺘﻚ زده‪ ،‬آزرده وﻳﺎ از ﺧﻮد راﻧﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬
‫در وﻫﻠﻪ اول ‪،‬از ﻧﻮازش ﺷﺪن اﻣﺘﻨﺎع ورزد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ زده‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ واز ﺷـﻤﺎ دوري‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸـﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻳـﺎد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﻛـﻪ آﺷـﺘﻲ و دﻟﺠـﻮﻳﻲ را‬
‫ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ دﻳﺪن رﻓﺘﺎري ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎزﺳﺎزي اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳـﺪ زﻳﺮﻛﺎﻧـﻪ‬
‫وﺣﺘﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص داده ودر ﻛﻨﺎر او ﺑﺎﺷﻴﺪ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ و ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن ﻣﺨﺪوش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴـﺪ در وﻫﻠـﻪ ي اول زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫را ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻴﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮدش ﺑﺎ او ﺑﺎزي ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻢ آﺳﺎن ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺑﭽـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻜﻢ و ﻗﺎﻃﻊ ودر ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻬﺮﺑﺎن و رﻓﻴﻖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬

‫از ﻋﺒﺎرت ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﺎﻣـﻞ ﺑﺪﻫﻴـﺪ‪ ،‬ﺳـﻌﻲ ﻛﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ ﺣـﺪ‬
‫اﻣﻜﺎن آﻧﺮ راﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن را ﺑﻴـﺎن ﻛﻨﻴـﺪ‬
‫وﺑﻴﺶ از آن ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻗﺎﻃﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ وﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن ))ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ ﻛـﻨﻢ((‬
‫))ﺷﺎﻳﺪ(( وﻳﺎ ))ﻣﻤﻜﻦ(( اﺳﺖ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺒﺮﻳﺪ‪ .‬واژه ))ﻟﻄﻔﺎً(( واژه دوﺳﺘﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺑﺎ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ))ﻧﻪ(( ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ واژه ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  373‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻓﺼﻞ ‪12‬‬

‫ﺑﺎزي و ﻧﻘﺶ آن در‬

‫ﺷﮕﻞ ﮔﻴﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻮدك‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  375                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺎزي آرد ﺷﻮر وﺷﻮق واﺷﺘﻴﺎق‬ ‫ﻛﻦ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﺎ اﺷﺘﻴﺎق‬

‫ﺑﺎ ﻧﺸﺎط و ﻧﺎﻇﻢ و اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻨﺪ‬ ‫ﻫﻢ ﻛﻨﺪ ﺧﻼق وﻫﻢ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺗﻮ را راز ﻧﻬﺎن‬ ‫ﺑﺎزي ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺴﺖ اﺗﻼف زﻣﺎن‬
‫ﭘﺮورد اﺣﺴﺎس وﻓﻬﻢ و ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ‬ ‫ﺑﺎزي آرد ﻛﻮدﻛﺎن را ﺷﻮق وذوق‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﺎزي ﻛﻮدك‬
‫آﻳﺎ ﺗﺎ ﺑﺤﺎل ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﻳﺪ ؟ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ؟ ﺑـﻪ ﭼـﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ؟ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي درﺧﻼﻗﻴﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره ﺑﺎزي و ﭼﻪ راﺑﻄﻪ‬
‫اي ﺑﻴﻦ ﺑﺎزي وﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻼﻗﻴﺖ وﺟﻮد دارد؟‬
‫اﻳﻦ ﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺳﺌﻮال ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دراﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ وﻣﺎ ﺣﺪس ﻣـﻲ زﻧـﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺑﺎزي ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارﻧﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ ﻋﺪه اي از ﻣﺮدم ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎزي ‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪه اي ﻧﺪارد ‪.‬ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﺪر ﻫﺎ و ﻣﺎدر ﻫﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑـﺎزي‬
‫ﺗﻠﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪوﻋﺪه اي ﻫـﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎزي را ﻣﻮﺟـﺐ ﺗﺨﻠﻴـﻪ اﻧـﺮژي اﺿـﺎﻓﻲ ﺑﭽـﻪ ﻫـﺎ ووﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺷﻠﻮﻏﻲ آﻧﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻢ ‪،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ ‪،‬ﻛﻪ ﺑﺎزي ‪،‬ﻓﺎﻳﺪه ﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﻛﻮدك دارد ‪.‬ﺑـﺎزي ﻓﻌـﺎﻟﻴﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك آن راﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺗﻤﺎﻳﻼت دروﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪.‬وﻗﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮدﺑﺎﻋﺚ ﻟﺬت وﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دراﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ وﻳﮋﮔﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻬﻤﻲ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي اﻣﺮي ﻓﻄﺮي وﻏﺮﻳﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ‪،‬اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ وﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬ذﻫﻨﻲ وﻛﻼﻣﻲ وﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ وﺗﻘﻠﻴﺪ اﺳﺖ‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ‪،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ آزاداﻧﻪ ودﻟﺨﻮاه اﺳﺖ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            376             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ‪،‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺗﻤﺎﻳﻼت دروﻧﻲ وﻫﻤﺮاه ﺑﺎﻧﻮﻋﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺴﻤﻲ وذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ‪،‬ﻟﺬت ﺑﺨﺶ اﺳﺖ وﺟﻨﺒﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻫﻢ دارد‬
‫‪ -‬ﺑﺎزي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ‪،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮد ‪،‬ﻫﻤﺒﺎزي ﺧﻮد را ﺧﻮدش اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ‪:‬ﺑﺎزي ﻓﻘﻂ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ اﻧﺮژي اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻮدك ‪،‬اﺗﻼف وﻗﺖ وﻳـﺎ‬
‫ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﺷﻠﻮﻏﻲ او ﻧﻴﺴﺖ ‪،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ اﺛﺮ وﻓﺎﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﻬـﻢ زﻳـﺎدي در ﺗﻨﺪرﺳـﺘﻲ روﺣـﻲ‬
‫ورواﻧﻲ ورﺷﺪ ﺗﻔﻜﺮ ‪،‬ﺗﺨﻴﻞ ‪ ،‬دﻗﺖ و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن دارﻧﺪ‪.‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎي ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺎزي از دﻳﮕﺎه ﺣﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﻣﺨﺘﻠﻒ روان ﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺗﻌﻠـﻴﻢ وﺗﺮﺑﻴـﺖ ﺟﻠـﺐ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎزي و دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره ي آن‬

‫از ﺑﺎزي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪» - 1‬ارﻳﻜﺴﻮن« ﺑﺎزي را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎزي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧـﻮد اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷـﺶ ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﺮدن ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ«‬
‫اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻼم ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎزي وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫اي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﻴـﺎن اﺣﺴﺎﺳـﺎت ‪،‬ﺑﺮﻗـﺮاري رواﺑـﻂ ‪،‬ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت ‪ ،‬آﺷـﻜﺎر ﻛـﺮدن آرزوﻫـﺎ‬
‫وﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺑﺎزي درواﻗﻊ ﺗﻼش ﻛﻮدك ﺑﺮاي ﻛﻨﺎرآﻣﺪن ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ اواز اﻳـﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮدرا ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ودﻧﻴﺎ را درك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪» -2‬وﻳﻠﻴﺎم« اﺳﺘﺮن ‪ :‬ﺑﺎزي ﻏﺮﻳﺰه اي ﺑﺮاي رﺷﺪ وﻧﻤﻮاﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ وﺗﻤﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪» -3‬ﻛﺎرن ﮔﺮوس«‪ :‬ﺑﺎزي ﻳﻌﻨﻲ آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺑﺰرگ وﺟﺪي در آﻳﻨﺪه‪.‬‬
‫‪» -4‬ﻣﻚ دوﮔﺎل«‪ :‬ﺑﺎزي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﻋﺪ ﻏﺮاﻳﺰﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻛﻮدك ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻲ دارد وﻳﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺟﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻫﻨﻮز‬
‫ﺳﻦ او ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﺧﻮد ﺟﻮاب ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  377                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪» -5‬ﻳﺎﺗﺮﻳﻚ«‪ :‬ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻻزم اﺳﺖ ‪.‬در ﺑﺎزي ﻣﻐﺰ ﻛﻮدك ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ دارد ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺴﻲ راﺑـﺮ ﻃـﺮف‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪» -6‬آدﻟﺮ« ‪ :‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ارﺿﺎي واﻗﻌﻲ اﻣﻴﺎل اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲ وﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻮدك ‪.‬‬
‫‪» -7‬اﺳﭙﻨﺴﺮ«‪ :‬ﺑﺎزي ﻣﻌﺮّف اﻧﺮژي ﻣﺎزاد ﺑﺪن اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎزي رﺧﺪاد ﻏﺮﻳﺰي اﻣﻴﺎل وﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ﻟﺬت ﺟﻮﻳﻲ‪.‬‬
‫‪» -8‬ﻣﻨﺴﺘﻮري«‪ :‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﺑﺎزي ﻛﺮدن از ﻃﺮﻳﻖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﻮاص اﺷﻴﺎ وﻛﺎر ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻬـﺎرت‬
‫ﻫﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪» -9‬ﻓﺮوﺑﻞ«‪ :‬ﺑﺎزي در دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮ ﺑﺮگ ﻫﺎي درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ وﺟـﻮد‬
‫ﻛﻮدك از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﺎن ﺷﻜﻮﻓﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪» -10‬اﺳﺘﺎﻧﻠﻲ ﻫﺎل«‪ :‬ﺑﺎزي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻜﺮار ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮋاد اﻧﺴﺎﻧﻲ در رﺷـﺪ دوره ﻛـﻮدﻛﻲ ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ‪،‬ﺑﺎزي ﻧﻮﻋﻲ ﻳﺎد آوري و ﺑﺎز ﺳﺎزي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﻛﻬﻨﻪ ﻧﮋاد اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪» -11‬ﺷﻴﻠﺮ«‪ :‬ﺑﺎزي ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺼﺮف ﺑﻲ ﻫﺪف ﻧﻴﺮوي ﺑﻲ ﺣﺪ وﺣﺼﺮ‪.‬‬
‫‪» -12‬ﺟﺎن دﻳﻮي«‪ :‬ﺑﺎزي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد وآزاداﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد ودر آن‬
‫ﻗﺼﺪ ﺣﺼﻮل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪» -13‬ﻧﻴﻮﻣﻦ«‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده آﻣﻮزﺷﻲ از ﺑﺎزي ‪،‬آن ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ ﺑﺎزي ﺣﺎﻟﺖ اﺟﺒـﺎر واﻧﻘﻴـﺎد ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ و آزادي وﺳﺮ ﮔﺮﻣﻲ آن را ﻣﺨﺪوش ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪» -14‬ﻻراروس«‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ آزاد‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﺪف‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ راﺑﺎزي ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪» -15‬ﮔﺮوس«‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻏﺮﻳﺰي و ﺑﻲ ﻫﺪف از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ آﻳﻨﺪه ﻧﻘﺶ اﺳﺎس دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪» - 16‬ﺳﻲ ﺷﻮر«‪ :‬ﺑﺎزي ﻳﻌﻨﻲ ‪ ،‬آزادﻧﻪ اﺑﺮاز وﺟﻮد ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻟﺬت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ‪.‬‬
‫‪» - 17‬ﺷﺎﻧﺪ«‪ :‬ﺑﺎزي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ درﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» -18‬داﻻس«‪ :‬ﺷﻜﻞ ﻏﺮﻳﺰي از اﻇﻬﺎر وﺟﻮد و روزاﻧﻪ اي ﺑﺮاي ﮔﺰﻳﺰ ﻫﻴﺠﺎن ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            378             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻴﻮﻣﻦ در ﺗﻼش ﺧﻮد ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﺑـﺎزي ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒـﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزي درﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﺎﻣﻞ ﻧﻜـﺎت زﻳـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزي را از ﻏﻴﺮ ﺑﺎزي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزد(‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﺎزي‬

‫‪ -‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﺎي ﺑﺎزي )ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻜﻞ و روش ﺑﺎزي ﻫﺎ(‪.‬‬

‫)ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ ﺑﺎزي در ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد(‪.‬‬ ‫‪ -‬اﻫﺪاف ﺑﺎزي‬

‫ﺗﺌﻮري ﺑﺎزي‬
‫»ﻣﻴﺸﻞ« و »ﻣﻲ ﺳﻦ« ﺑﺮاي ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﺑـﺎزي ﺷـﺶ ﻃﺒﻘـﻪ ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ :‬ﺗﺌـﻮري ﺗﺨﻠﻴـﻪ اي و‬
‫ﺗﺌﻮري ﺑﻴﺎن ﺧﻮد‪ .‬ﮔﻴﻠﻤﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ‪ ،‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﺑﺎزي را ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻋﻠﻞ ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺌﻮري ﻫﺎي دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺤﺘـﻮاي‬
‫ﺑﺎزي راﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪ – 1‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ ‪ ‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ زﻳﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺗﺌﻮري اﻧﺮژي ﻣﺎزاد‪ :‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﻘـﺪاري اﻧـﺮژي در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫داردﻛﻪ آن راﺑﺸﻜﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻫﺪف دار )ﻛـﺎر(ﻳـﺎ اﻋﻤـﺎل ﺑـﻲ ﻫـﺪف )ﺑـﺎزي( ﺑـﻪ ﻣﺼـﺮف ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪن ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻻزم ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺎزي ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﺎزي ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮﺑﺎزي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺎزي دﻳﮕﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ب – ﺗﺌﻮري ﺗﻨﺶ زداﻳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎزي ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﺼﺮف ﺷﺪه را ﺑـﺎردﻳﮕﺮ ﺗـﺎﻣﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪن ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﺴﺘﮕﻲ آور)ﻛﺎر(ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺗﻨﺶ زا)ﺑﺎزي(دارد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺌﻮري زﻣﺎن ﺑﺎزي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺪ‪،‬ﻧﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﺑﻴﺶ از‬
‫ﺣﺪ درﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  379                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ج – ﺗﺌﻮري ﭘﻴﺶ ﺗﻤﺮﻳﻦ‪ :‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪،‬ﺑﺎزي رﻓﺘﺎر ﻏﺮﻳﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﮔﺮم ﺷـﺪن ﻛـﻮدك ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎزي ﺑﻄﻮر ﻏﺮﻳﺰي اﺳﺖ‪ ،‬و در اﺻﻞ ﺷﻜﻠﻲ از رﻓﺘﺎررﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮي اﺳﺖ ﻛـﻪ او درآﻳﻨـﺪه ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎرﺑﻨﺪد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﺎزي را ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﺎﻳـﺪ دردوران ﺑﻠـﻮغ‬
‫ﺑﺎزي ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ آﻣﺎده ﺳـﺎزي او‬ ‫و ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﻓﺮض ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫د ‪ -‬ﺗﺌﻮري ﺗﺠﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ‪ :‬از دﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﺑﺎزي را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺎﻳﺪ درآﻳﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن رادر ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻗـﻮﻣﻲ داﻧﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزي راﻫﻲ اﺳﺖ ﻓﻄﺮي ﺑﺮاي رﻫﺎﻧﻴﺪن ااﻧﺴﺎن از ﻣﻬﺎرت ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻏﺮﻳﺰي و ﻏﻴـﺮ ﺿـﺮوري ﺑـﺪوي‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ازﻃﺮﻳﻖ وارﺛﺖ ﺑﻪ اورﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎزي ﻫﻤﺎن ﻣﺮاﺣـﻞ‬
‫رﺷﺪ ﻧﮋاد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺪوي ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣـﻲ رﺳـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزي ﻓﺮد را ازاﻋﻤﺎل اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﻮآﻣﺎده ﻣـﻲ ﺳـﺎزد ‪ .‬ﺑـﺎزي ﺧﻼﻗﻴـﺖ‬
‫ﻓﺮدرا ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺑﻨﺎم ﺑﺎزي درﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﻣﺘﻀـﺎد ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺑﺎزي ازﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﻛﺎراﻧﺮژي ﻣﺎزاد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻛﻤﺒﻮد اﻧﺮژي ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎه ﭘﻴﺶ ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ وﮔﺎه اﻧﺴﺎن را ازاﻋﻤﺎل ﺑﺪوي دروﻧﺶ ﻣـﻲ رﻫﺎﻧـﺪ وﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮآوري ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺌﻮري ﺣﺎوي ﺟﻮاﻧﺒﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ وﻗﺎﺑﻞ آزﻣﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ – 2‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎي دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫درﺗﺌﻮري ﻫﺎي دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ از درك ﻋﻠﺖ ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪،‬زﻳﺮا ﺑﺎزي راﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮرﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮاي ﻣﺤﺘـﻮاي ﺑـﺎزي اﺳـﺖ‪ .‬دﻗﻴـﻖ ﺗـﺮﻳﻦ ﺗﺌـﻮري ﻫـﺎي‬
‫دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ درﻣﻮرد ﺑﺎزي ﻛﻮدك ﺗﺌﻮري »ﭘﻴﺎژه« و ﺗﺌﻮري »ﻓﺮوﻳﺪ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﭘﻴﺎژه‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺎژه رﺷﺪ ﻫﻮش اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دوﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻢ‪،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ درون‬
‫ﺳﺎزي و ﺑﺮوﻳﻦ ﺳﺎزي ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬درﻓﺮاﻳﻨﺪ درون ﺳﺎزي‪،‬اﻧﺴـﺎن ﺑﻄـﻮر ﻣـﺪاوم اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ را‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            380             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ازﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲ ﮔﻴﺮد وآن راﺑﺎ آﻧﭽﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ درذﻫﻦ ﺧﻮدﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣـﻲ دﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮآن ‪،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻛﺎﻣـﻞ ﺑـﺎداﻧﺶ درﺣـﺎل رﺷـﺪ او ﺗﻄﺒﻴـﻖ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻼح آﻧﻬﺎدﺳﺖ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪراﺑﺮون ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ازﻧﻈﺮ »ﭘﻴﺎژه« ﺑﺎزي راﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺮون وﻟﻤﺲ آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻓﺮد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬
‫»ﺑﺎزي در رﺷﺪ ﻫﻮش و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدك ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎﺗﻲ دارد«‪.‬‬
‫»ﭘﻴﺎژه« ﺑﺮاي ﺑﺎزي ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ؛ اول ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺴﻲ ‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ دوران ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﺮﻛﺎت ﺑﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬دوم ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎزي ﺳﻤﻠﻴﻚ ﻧﺎم داردﻛـﻪ درﺑـﺎزي ﻧﻤﺎﻳﺸـﻲ‬
‫ﺧﺮدﺳﺎﻻن ﺑﭽﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬ﺳـﻮم ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺟـﺮاي ﺑـﺎزي ﻫـﺎي داراي ﻣﻘـﺮرات اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻮﺳـﻂ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺌﻮري ﻓﺮوﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮوﻳﺪ ﺑﺎزي را ﻋﻠﻴﺖ ﺗﺨﻠﻴﻪ اي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻫـﺎي‬
‫دﺷﻮار آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدك ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﻛﻪ درﺑﺎزي دارد وﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺰرﮔﺴﺎل در ﻣـﻲ آﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ وازآن ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫او ﺧﻮدرا درﺑﺎزي ﺑﺎرروﻳﺪادﻫﺎي آزاردﻫﻨﺪ درﮔﻴـﺮ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ درﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺧﻴـﺎﻟﻲ ﺑـﺎزي ﺑـﺎرﻧﺞ‪،‬‬
‫ﻧﺒــﺮدي روﻳــﺎروي داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ‪.‬اﻳــﻦ ﻧــﻮع آﺷــﻨﺎﻳﻲ ﺗﺨﻴﻠــﻲ ﺳــﺒﺐ ﻣــﻲ ﺷــﻮدﻛﻮدﻛﺎن از ﻋﻬــﺪه آن‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﻋﺎﻃﻔﻲ ﺣﻴﺎت ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮآﻳﻨـﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ ﻓﺮوﻳـﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪،‬وﺟﻮد ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻗﻮي درﺑﺎزي اﺳﺖ‪» .‬ﭘﻴﺎژه« ﻣﺎﻳﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎزي راﻗﻮي ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬آﻣﻮزش را ﻣﻲ ﺗﻮان در اﻳﻦ‬
‫دو ﮔﺴﺘﺮه ﺗﻮﺳﻌﻪ داد‪ .‬ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺮدن ﺑﺎزي ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺴﺘﺮه ﺳﻮم را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻮاﻳﺪ ﺑﺎزي‬
‫آﺛﺎر و ﻓﺎﻳﺪه ﻫﺎي ﺑﺎزي ﺑﻪ اﻧﺪازه اي زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑـﺎره آن ﻛﺘـﺎب ﻫـﺎي ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻟﻴﺎ وﻣﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎزي را ﻧﻮﻋﻲ اﺗﻼف وﻗﺖ ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آورﻧﺪو ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﺮﭼﻪ زودﺗـﺮ از ﺑـﺎزي دﺳـﺖ ﺑﻜﺸـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎي‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  381                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺟﺪي ﺗﺮ وﻣﻬﻤﺘﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از اوﻟﻴﺎء و ﻣﺮﺑﻴﺎن ‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫از ﺣﻴﺚ ﺟﺜﻪ ﻛﻮﭼﻜﻨﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزي ﻳﻜـﻲ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ در ﺳـﻼﻣﺖ ﺟﺴـﻤﻲ‪ ،‬رواﻧـﻲ و‬

‫ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻮدك وﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي آﻣﻮزش اﺻﻮل وﻗﻮاﻋﺪ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻮك ﻋﺎﺷﻖ ﺑﺎزي اﺳﺖ وﺷﺎﻳﺪ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﺑﺮاي او آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺑـﺎزي ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﻣﻜﺎن ﺑﺎزي اﺳﺖ و اﻳـﻦ ﺟﻨﺒـﻪ در ﺳـﻨﻴﻦ اوﻟﻴـﻪ داراي اﻫﻤﻴـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪي ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻼﻣﺖ اوﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻃﻔﻠﻲ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ وﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﻣﺎن او اﻗﺪام ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎزي در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ آﻣﻮزﻧـﺪﮔﻲ و ﺳـﺎزﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴـﺰ دارد‬
‫ودرﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ارزش اﺷﺘﻐﺎل ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺑﻴﺶ از ارزش ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﺎزي‬
‫ﺧﻮب و اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه ﻃﺮح ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي ﺟﺴـﻤﻲ‪،‬‬
‫ذﻫﻨﻲ‪ ،‬رواﻧﻲ وﻋﺎﻃﻔﻲ ﺧﻮدﺑﭙﺮدازد و اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ راﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮا ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻴﺎء وﻣﺮﺑﻴﺎن آﮔﺎه ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم)ص( ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫» ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻮدك را از ﺑﺎزي ﻣﻨﻊ ﻧﻜﻨﻴﺪ « ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺎزي ﻛﻮدك ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ ﺑـﺎزي وي‬
‫را ﺟﻬﺖ داده‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻛﻮدك ﺳﻮد ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮورت اﻳﻦ اﻣﺮ درﻫﻔﺖ ﺳﺎل اول زﻧـﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫از ﺳﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻗﻮه ﺧﻼﻗﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻮاﻳﺪي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺑﺎزي ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﻲ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻀﻼت را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻛـﺮده و اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫را ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﺎزي ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدك ﺑﺪن ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ‪.‬ﺑـﻪ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻮدك‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اﻧﺪام ﺧﻮد آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            382             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎزي ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻛﻮدك ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد ‪:‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ وﻳﺎ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻳﻜـﻲ از ﺣـﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ ﻗـﺪر اﻳـﻦ ﺣـﻮاس ﺑﻬﺘـﺮ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫‪،‬ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻟﻤﺲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻮ ﺑﻜﺸﻨﺪ وﺑﭽﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺎزي ‪،‬ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدك ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد آﺷﻨﺎ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺎزي ‪،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺟﺴﻢ وﻓﻜﺮ ﻛﻮدك ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ روش ﺷﺮﻛﺖ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻳـﺎد‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺑﺎزي ‪،‬ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدك ‪،‬ﻣﺴﺎﻳﻞ وﻣﺸﻜﻼت ﺧﻮد راﺑﺸﻨﺎﺳﺪ وﺧﻮد ﺑﻬﺘﺮ ﺣﻞ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺑﺎزي ﺑﻪ رﺷﺪ ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻮدك ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﻫﻴﺠﺎن و اﻧﺮژي ﺧﻮد را ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲ دﻫـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ ارزش ﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ وﻗـﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘـﺮرات اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺜﻞ ‪،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴـﺮي‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﮔـﺮوه‬
‫ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺮ ﻗﺮاري رواﺑﻂ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻟﻲ و‪...‬آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺑﺎزي ‪،‬ﺗﺨﻴﻞ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺣﻮاس ‪،‬دﻗﺖ وﻛﻨﺠﻜﺎوي ﻛﻮدك را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ وزﻣﻴﻨـﻪ ﺳـﻼﻣﺘﻲ‬
‫ﺷﺎداﺑﻲ‪ ،‬ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ وﺟﺮﺋﺖ ورزي را ﺑﺮاي او ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺑﺎزي ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻬﺎرت در ﺣﻮاس ﻻ ﻣﺴﻪ وﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺑﺎزي ﺣﺲ ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﻛﻮدك را ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد وﻗﺪرت اﺑﺘﻜﺎر او را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺑﺎزي ‪،‬ﻛﻮدك را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻘﺎوم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﺑﺎزي ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - 16‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻣﻲ آﻣﻮزد ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ وﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻋﻬﺪه ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺮآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ - 17‬ﺑﺎزي ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻮدك ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان راﺑﻄﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  383                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ – 18‬ﺑﺎزي ﻣﻮﺟﺐ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ‪ ،‬ﺗﻌﺎون و ﺗﻤﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 19‬ﺑﺎزي ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻮدك اﺻﻮل اﻧﻈﺒﺎﻃﻲ و اﺧﻼﻗﻲ را در زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻤﻌﻲ ﻓﺮا ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ – 20‬ﺑﺎزي ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻛﻮدك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻮدك را ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي‪ ،‬دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻴﺠﻪ ﻫﻤﻪ اﺛﺮات ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪن زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رﺷﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي در ﭘﺮورش اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﻮدك‬

‫اﻏﻠﺐ ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﺑـﺎزي ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳـﺎﺗﻲ از ﺧـﻮد ﻧﻤﺎﻳـﺎن ﻣـﻲ ﺳـﺎزﻧﺪﻛﻪ درزﻧـﺪﮔﻲ ‪ ،‬ﺗﻜـﺮار‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل آﻳﺎ اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت واﻗﻌﺎً ﺑﻪ ﻛﻮدك دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ؟ و آﻳﺎ اﺛﺮاﺗﻲ ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺧﻠﻘﻴﺎت وي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬
‫ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺑﺎزي و واﻗﻌﻴﺖ ﻓﺮق ﻣﻲ ﮔﺬارد وﺑﻲ ﺳﺒﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻛﻮدﻛﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻠﻤـﺎﺗﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ »راﺳـﺖ راﺳـﺘﻜﻲ«‪» ،‬دروﻏﻜـﻲ« و ﻏﻴـﺮه ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﺧـﻮرﻳﻢ ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﺶ ﻫﺎ و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎي ﻛﻮدك ﺿﻤﻦ ﺑﺎزي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺣﻘﻴﻘـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻜﺎﻣـﻞ و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﺷﺪن ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎزي ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﻮدك ژرف ﺗﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺗﺮﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﻮدك را آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد وﻫﻢ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺶ را ﭘﺮورش ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﻲ ﻛـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻓﻀﺎﻧﻮردان را ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ و ﻋﻼﻗـﻪ اش را ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر اﺑـﺮاز ﻣـﻲ دارد وﺑـﻲ ﺷـﻚ در‬
‫آرزوي آن اﺳﺖ ﻛﻪ روزي ﻓﻀﺎ ﻧﻮرد واﻗﻌﻲ ﺷﻮد ‪.‬ﺿﻤﻨﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻘﺸﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ در وي اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲ آﻳـﺪ وﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﺟـﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ آﻣﻴـﺰ ‪،‬آن‬
‫اﺣﺴﺎس ﺷﺎدي وﺳﺮ اﻓﺮازي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫»اي‪.‬م‪.‬ﺳﻪ ﭼﻨﻒ« داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ وروان ﺷﻨﺎس در رﺷﺘﻪ ﺗﻌﻠـﻴﻢ وﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻛـﻮدك ‪،‬ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل واﺣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي در ﻛﻮدك اﻳﺠﺎد ﻣـﻲ ﺷـﻮد ‪،‬اﺛـﺮي ﻋﻤﻴـﻖ در‬
‫ذﻫﻦ وي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪.‬ﺗﻜﺮار ﺑﺴﻴﺎر اﻋﻤﺎل ورﻓﺘﺎر ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن وﺗﻘﻠﻴﺪ ﺧﺼﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗـﻲ آﻧـﺎن‬
‫در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺼﺎﻳﻠﻲ در ﻛﻮدك ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            384             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن در ﺑﺎ زي ﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﺪي ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺣﻮادث را ﺑﺎ ﺣـﺮف و ﺻـﺤﺒﺖ ﻣﺠﺴـﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﺳﺎزد وﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ وﺳﻴﻠﻪ ‪،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ واﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪».‬راﻧﻨﺪه«ﺑﻲ ﺣﺮﻛﺖ در اﺗﻮﻣﺒﻴـﻞ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻮدك ‪،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻴﺪان را دور ﻣﻲ زﻧﺪ ‪،‬وارد ﺗﻮﻧﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﭼﺮاغ راﻫﻨﻤﺎ ﻣﻲ اﻳﺴﺘﺪ ودو ﺑﺎره ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻮدك ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻛﺎرﮔﺮدان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﺗﺮي ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻋﺮوﺳﻜﻬﺎ‬
‫و ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻫﺎ ﻫﺮﻳﻚ ﭼﻬﺮ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻛﻮدك آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ و ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺑﺎزي و ﺳﺨﻦ راﺑﻄﻪ دوﺟﺎﻧﺒﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺳﺨﻦ ﺿﻤﻦ ﺑﺎزي ﺗﻜﺎم ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻓﻌﺎل ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ ،‬وا ز ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎزي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﺨﻦ ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي در ﻛﺎر آﻓﺮﻳﻨﻲ‬

‫ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻘﺸﻪ واﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻫﺎي ﻻزم دردﺳﺘﺮس اوﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ ازﭼﻴﺰﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي اﺳـﺘﻔﺎده وﻫﻤـﺎن‬
‫ﺷﺌﻲ دﻟﺨﻮاه را درﺧﻴﺎل ﺧﻮدﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ وﻳﮋه ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ را درﭼﻴﺰي ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ درﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻳﻦ ﻋﻼﻗﻪ ﻛﻪ ﺑﺎرﻳﭽﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻛﻮدك ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد وﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷـﻴﺎء‬
‫و ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻫﺎي ﻻزم ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎزي ﺑـﻪ ﻣﺮورﺑﺎﻛـﺎر وﺳـﺎزﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣـﻲ ﺧـﻮرد‪.‬‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ درﻛﻮدﻛﺎن وﺗﺸـﻮﻳﻖ آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺳـﺎزﻧﺪﮔﻲ وﺧﻼﻗﺎﻧـﻪ و ﻣﺴـﺘﻘﻼﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻮل ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎزي ﻫﺎ و ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه ﺑﺎزي ﻫﺎي اﺑﺘﻜﺎري ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ را درﻛﻮدﻛﺎن رﺷﺪ وﭘﺮورش داد و ﺑـﺮاي آﻳﻨـﺪه اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﺧﻼق در ﻓﻜﺮ و ﻋﻤﻞ آﻣﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  385                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺧﻼق ﭼﻪ ﻧﻮع ﺑﺎزي ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺧﻼق ﺑﺎزي ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ ﻫﺪف ﻣﻨﺪ ﺑﻮده وﺗﺎﺑﻊ ﻓﻮاﻋﺪي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬اﻳـﻦ ﺑـﺎزي ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﮕﻴﺰش را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻓﺮد را ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ وﺗﺨﻴﻞ ودﻗﺖ و ﺣﺘﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮي و ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫وادارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮردراﻳﻦ ﺑﺎزي و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دراﺟﺮاي آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‪،‬‬
‫ﺗﺨﻴﻞ و دﻗﺖ و ﺗﻴﺰ ﺑﻴﻨﻲ در ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑـﺎزي ﺷـﻄﺮﻧﺞ ‪ -‬ﺑـﺎزي ﺑـﺎ رﻳﺎﺿـﻲ ‪ -‬ﺑـﺎزي‬
‫ﻓﻮﺗﺒﺎل ‪ -‬ﺗﺌﺎﺗﺮﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ وﻗﺎﻟﺐ ﺑﻨﺪي ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺎﻋﺮه‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪن ﻣﻌﻤﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزي ﺑﺎﻣﻜﻌﺐ ‪،‬داﺳـﺘﺎن‬
‫ﺳﺎزي ﺑﺮ ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از آن‬

‫‪ – 1‬ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺣﺴﻲ ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﺎزي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻮاس ﻻﻣﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﺎي‪ ،‬ﭼﺸﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ وﺷﻨﻮاﻳﻲ درﻛﻮدك ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﺣﻮاس ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻬﺎرت ﻫـﺎي اﺳـﺘﻔﺎده از آﻧﻬـﺎ درﻛـﻮدك رﺷـﺪ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ اش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدراﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻲ ﺑﺮده وداراي اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺎﻫﻮش ﺑﻮده واز‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد درﻋﺮﺻﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪرﺳﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻴﻞ ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ودﻗﺖ و ﺗـﻼش‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮد در ﺟﻬﺖ رﺷﺪ وﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺧﻼﻗﻴﺖ او ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻣﺜﺒﺖ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درﺗﻤﺎم دوران رﺷﺪ ﻛﻮدك‪،‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ از اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨـﺪ وﺑﺪﻳﻨﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺣـﻮاس‬
‫ﻛﻮدك ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺣﺴﻲ‬

‫آوﻳﺰان ﻫﺎي رﻧﮕﻲ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درﺳﺖ ﻛﻨﻴﺪ و اﻳﻦ آوﻳﺰان ﻫﺎ را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺖ و ﻳﺎ ﺟﺎي ﺧﻮاب‬
‫ﻧﻮزاد آوﻳﺰان ﻛﻨﺒﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام ازاﻳﻦ آوﻳـﺰان ﻫـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻣـﺪت ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻛـﻮدك را ﺳـﺮﮔﺮم ﻛﻨـﺪ‬
‫وﻣﻮﺟﺐ ﺣﺲ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻛﻮدك ﺳﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ وﻗﺖ ﻳﻜﺒﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ آوﻳﺰان ﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﻮدك ﺗﺎزﮔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            386             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ – 2‬ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ‪ :‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﺎﻫﻴﭽـﻪ ﻫـﺎ واﻧـﺪام ﻛـﻮدك را ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ درﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎزي ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻛﻮدك ﺗﺮﺗﻴﺐ داد ﺗﺎ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻫـﺎ‪ ،‬ﺳـﺮ‬
‫وﺑﺪن ﺧﻮد ‪،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﻻزم را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎدل درﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛـﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺰرگ و ﻇﺮﻳﻒ‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺑﺎزﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﻳﻚ ﻗﺎﺷﻖ و ﻳﻚ ﻗﺎﺑﻠﻤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻮدك ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺷﻖ روي ﻗﺎﺑﻠﻤﻪ‬
‫ﮔﻮﺑﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻮدك از ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ و ﻟﺬت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎزي ﺳﺎده زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﻮدك ﺑﺎﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ او ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺠﺎي ﻗﺎﺷﻖ وﻗﺎﺑﻠﻤﻪ از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﺪاي ﺑﭽﮕﺎﻧﻪ) اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ – 3‬ﺑﺎزﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ رﺷﺪﻛﻼﻣﻲ آﻧﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدك ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺎ و ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎرا ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدك ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺑـﺎزي ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻬﺎرت زﻳﺎدي در ﺣﺮف زدن ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ‬

‫وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻮاك ‪ ،‬ﻟﻴﻮان‪،‬ﻣﺪاد‪ ،‬ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﺗﻠﻔـﻦ و‪ ...‬را روﺑـﺮوي ﻛـﻮدك‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ واز ﻛﻮدك ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬از او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﺎم ﻫﺮوﺳﻴﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﺗـﺎ زﻣﻴﻨـﻪ ﮔﻔﺘﮕـﻮي ﺑﻴﺸـﺘﺮ و رﺷـﺪ ﻛﻼﻣـﻲ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ – 4‬ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻣﻮزون‬

‫ﺑﺎزي ﻫﺎي آﻫﻨﮕﻴﻦ و ﻣﻮزون ﻧﻴـﺰي ﮔـﺮوه دﻳﮕـﺮي از اﻧـﻮاع ﺑـﺎزي ﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﺎزي ﻫـﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﭘﺮﻧﺸﺎط وﻫﻴﺠﺎن اﻧﮕﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدن ﺗﺮاﻧﻪ وﻳﺎ آﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزي ﺑـﺎ آن‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  387                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮدك از رﻳﺘﻢ و آﻫﻨﮓ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛـﻼم ﻟـﺬت ﻣـﻲ ﺑـﺮد‬
‫وﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺲ دروﻧﻲ ﻛﻮدك ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﻮد وﺗﺮاﻧﻪ ﻳـﺎ ﺷـﻌﺮي ﺑﺴـﺎزد ﻛـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﺎر‬
‫اﺑﺘﺪاﻳﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮوز ﺧﻼﻗﻴﺖ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ )ﻋﻤﻮزﻧﺠﻴﺮ ﺑﺎف – ﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻲ‪ ،‬و‪(...‬‬

‫‪ – 5‬ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﺪي‬

‫ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﺳـﺎزد‪ .‬ﺑﺎزﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ آﻧﻬـﺎ از ﺧﻴـﺎل‬
‫ﭘﺮدازي و دﻗﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز ي ﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻳﺎ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎزي ﻫـﺎ‪ ،‬ﻛـﻮدك‬
‫ﺧﻮد راﺟﺎي ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ وﺷﻐﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﺪي ﻓﺮﺻـﺖ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد و دﻧﻴﺎي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن آﺷﻨﺎ ﺷـﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ اي از ﺑـﺎزي‬
‫ﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﺪي ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺣﻴﻮان ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻴـﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ ﺗـﺎ ﻛﺎرﻫـﺎي زﻳـﺮ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺪاي آن ﺣﻴﻮان را در ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آن راه ﺑﺮود‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ آن ﺣﻴﻮان را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﺗﻌﺪادي ﻣﻜﻌﺐ در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻮدك ﺑﮕﺬارﻳﺪ واز او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﭘﻞ ﻳﺎ ﺑﺮج ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﺎزد ‪ .‬ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ در اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ ﻳﺎ ﭘﻞ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳـﺪه اﺳـﺖ ﺗﻘﻠﻴـﺪ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﻫﺎي ﻗﺪرت ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺧﻼﻗﻴﺖ را ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻳﺎ زﻣﻴﻨﻪ اي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺑـﺮوز و رﺷـﺪ‬
‫آن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ – 6‬ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻓﻜﺮي‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎزي ﻫﺎ ‪ ،‬ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﻜﺮ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑـﺎزي ﻫـﺎ‬
‫ﻛﻮدك ﺑﺎﻳﺪ از ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬دراك ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ وﻳﺎ ﻣﻬـﺎرت ﺳـﺮﻋﺖ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﻴـﺮي و ﺣـﻞ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎزي ﺑﺎ ﭘﺎزل ‪ ،‬ﺟﻮﭼﻴﻦ ‪ ،‬ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛـﺎرﺗﻲ ‪ ،‬ﭘﻴﺴـﺘﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻌﻤﺎﻫـﺎ و ﻣﺸـﺎﻋﺮه ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎﻳﻲ از‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            388             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﺎ‪ ،‬دﻗﺖ ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ و ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮاﻳﻲ را در ﻛﻮدك رﺷﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ اورا ﺑﺮاي اﺑﺘﻜﺎر و ﺧﻼﻗﻴﺖ آﻣﺎده ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺑﺎزي ﻓﻜﺮي‬

‫ﺗﻌﺪادي ﻣﻬﺮه ﻫﺎي رﻧﮕﻲ ﻳﺎ ﻣﻜﻌﺐ ﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﮕﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻮدك ﺑﮕﺬارﻳـﺪ و از‬
‫او ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪ ،‬اﻧﺪازه‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد و ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻫـﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪي ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻮدك ﺿﻤﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻨﺲ ‪ ،‬اﻧﺪازه‪،‬ﺷﻜﻞ و ﻛﺎرآﻣﺪي‪ ،‬وﺳـﻴﻠﻪ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﻛﺸﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﺸﺎﺑﻪ آﻧﻬﺎ راﻧﻴﺰ درك ﻛﻨﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺴﺎزد ﻛﻪ اﺻﻼً ﺑﻪ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ – 7‬ﺑﺎزي ﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﻲ‬

‫دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮي از ﺑﺎزي ﻫﺎ‪ ،‬ﺑـﺎزي ﻫـﺎي آزﻣﺎﻳﺸـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎزي ﻫـﺎي‪ ،‬ﻛـﻮدك از راه‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﺎ ﻳـﻚ ﺟـﻨﺲ را ﻣـﻲ ﺷﻨﺎﺳـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎزي ﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ وﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد‪ ،‬آﺷﻨﺎﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺑﺎزي ﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﻲ‪ :‬در ﻳﻚ روز آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻚ رﻧﮕﻴﻦ ﻛﻤـﺎن درﺳـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ‪ .‬ﺷـﻠﻨﮓ‬
‫آب را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ وﺷﻴﺮ آب را ﺑﺎزﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺴﺖ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﻠـﻮ ﺷـﻴﻠﻨﮓ آب را ﻛﻤـﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ ﺗـﺎ‬
‫آب ﭘﺨﺶ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻤﻲ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬رﻧﮕﻴﻦ ﻛﻤﺎن را ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ – 8‬ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺎزي ﺗﺌﺎﺗﺮ ‪ ،‬ﺑﺎزي ﻋﺮوﺳﮕﻲ و ‪ ...‬اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﮕﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮارﻛﺮدن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ وﺧﻮد ﺑﺎوري را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮان‪  389                                                                              ‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫‪ – 9‬ﺑﺎزي ﻫﺎي آزاد‬

‫درﻛﻨﺎر ﻫﻤﻪ ي ﺑﺎزي ﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮي از ﺑﺎزي ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺧﻮدش وﻳـﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري دوﺳﺘﺎﻧﺶ اﻧﺘﺨﺎب و ﻳﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫـﺎ ﺟﻨﺒـﻪ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ دارد ودر ﺑـﺮوز‬
‫رﺷﺪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎري دارد‪ .‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﺎزي ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﺑﺎزي آزاد آﻧﻬﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎﺑﻴﺸﺘﺮ ﻟﺬت ﺑﺒﺮﻧﺪ وﺑﺪون ﻣﺤـﺪودﻳﺖ ‪،‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺗﺮاوش ﻓﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮوز و رﺷﺪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻼﻗﻴ‪‬ﺖ ﭘﺮوري ﺳﻮق داد‬
‫‪ – 1‬ﻛﻮدﻛﺎن در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎزي آزاد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺑﻲ و واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎزي را ﺑﺮاي ﺑﭽﻪ اﻧﺘﺨـﺎب ﻧﻜﻨﻨـﺪ‬
‫وﺑﻪ او اﻟﻘﺎء ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻃﻮري ﻋﻤﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻮدك در اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﺑﺎزي ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 2‬در ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻓﻀﺎي آن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻀﺎي ﺑﺎزي ﻃﻮري ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ رﻏﺒﺖ و ﺗﺨﻴﻞ و ﺗﻔﻜﺮ وزﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪن ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻛﻮدك ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺗﺨﻴﻞ ﺑﺮاﻧﮕﻴـﺰ ﺳـﻮق داده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻣـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺖ‬
‫ﻇﺮﻳﻒ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ – 4‬داﺧﻞ ﻛﺮدن ﻛﻮدﻛﺎن ﻓﻜﻮر وﻣﺘﻔﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﺒﺎزي ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧـﻮد زﻣﻴﻨـﻪ ﻓﻜـﺮي ﺑـﺎزي را‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎزي ﺑﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﺗﺎﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزي ﻛﻮدك ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي زﻧـﺪﮔﻲ ﻧﺸـﻮد و ﻟﻄﻤـﻪ اي ﺑـﻪ ﺑـﺎر‬
‫ﻧﻴﺎورد و ﻣﺰاﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از آن ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎزي ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ درﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺪرﺳﻪ را ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻴﺶ از ﭘـﻴﺶ ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ رواج دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫ﻧﻮﺟﻮان‪                                                                                ‬‬
‫‪  391‬‬ ‫‪        ‬واﻟﺪﻳﻦ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪ -1‬اﻟﻴﺰاﺑﺖ ﻫﺎرﺗﻠﻲ ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﺷﺎد ﭘﺮورش دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺷﻨﺎ ﻗﺎﺳﻤﻲ ‪ ،‬ﺑﻨﻔﺸﻪ‪ .‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻧﺸﺮﻗﻄﺮه ‪.1385‬‬
‫‪ - 2‬اﻛﺒﺮي ‪ ،‬اﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ‪ .‬ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ وﺟﻮاﻧﻲ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات رﺷﺪ وﺗﻮﺳﻌﻪ ‪.1384‬‬
‫‪ – 3‬اﻣﻴﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺴﺮو‪ .‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻧﻮآوري‪ .‬ﺗﻬﺮان اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺎرف ﻛﺎﻣﻞ ‪1384‬‬
‫اﻧﺼﺎرﻳﺎن ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮدان در اﺳﻼم‪ .‬ﻗﻢ اﻧﺘﺸﺎرات ام اﺑﻴﻬﺎ ‪ .‬ﭼﺎپ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﭽﻢ ‪1386‬‬
‫‪ -4‬اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮوه رواﻧﭙﺰﺷﮕﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن‪ .‬رواﻧﭙﺰﺷـﻜﻲ ﺑـﺎﻟﻴﻨﻲ) ﺟﻬـﺖ داﻧﺸـﺠﻮﻳﺎن‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ورﺷﺘﻪ ﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ( ‪ .‬اﺻﻔﻬﺎن اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺮوج ‪1381.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻮﻣﺎس آرﻣﺴﺘﺮاﻧﻚ‪ ،‬ﻛﻮدك ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺗﺮاﻧﻪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪.‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻔﻴﺮ ﺻﺒﺢ‪. 1386 .‬‬
‫‪ - 6‬ﭘﺎول ﻫﻨﺮي ﻣﺎﺳﻦ وﻫﻤﻜﺎران‪ .‬رﺷﺪ وﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻮدك‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻳﺎﺳﺎﻳﻲ‪.‬ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸـﺮ ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫ﻳﺎزدﻫﻢ ‪.1376‬‬
‫‪ -7‬ﺳﻴﻒ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻦ وﻛﺪﻳﻮر‪،‬ﭘﺮوﻳﻦ و ﻛﺮﻣﻲ ﻧﻮري‪ ،‬رﺿﺎ و ﻟﻄﻒ آﺑﺎدي‪،‬ﺣﺴﻴﻦ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷـﺪ‪.‬اﻧﺸـﺎرات )ﺳـﻤﺖ(‬
‫ﭼﺎپ ﻫﺠﺪﻫﻢ ﭘﺎﺋﻴﺰ ‪1385‬‬
‫‪ -8‬ﺟﻔﺮي ﻛﻠﻲ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ و ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﻛﻮدﻛﺎن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻴﻨﺎ ﻣﻠﻜﻲ ﻣﻌﻴﺮي‪ .‬اﺧﺘﺮان ‪.1382‬‬
‫‪ -9‬ﺟﺮي وﻳﻜﻮف و ﺑﺎرﺑﺎرا ﭘﻮﻧﻞ ‪ .‬ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻮدك ﺑﺪون ﺗﻨﺒﻴﻪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻬﺮاﻣﻲ ‪ .‬ﺗﻬﺮان اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺎدر‪.1383‬‬
‫‪ -10‬ﺟــﻲ‪ ،‬ﻣــﻚ ﺷــﻴﻦ و ﺟــﻮ‪،‬داﻛﺮل‪ .‬ﺗﺸــﺨﻴﺺ و درﻣــﺎن و اﺷــﻜﻼت ﻳــﺎدﮔﻴﺮي ﻛﻮدﻛــﺎن‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻤــﺎن ﺷــﺮﻳﻔﻲ‬
‫درآﻣﺪي‪،‬ﭘﺮﻳﻮش ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﺒﻴﺰ ﻛﺎﻣﻜﺎري‪.‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮﺷﻨﻮاز‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن ‪.1380‬‬
‫‪ -11‬ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻓﻀﻞ اﻟﺴﺎدات‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻼﻗﻴﺖ وﺷﻴﻮﻫﺎي ﭘﺮورش آن‪.‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪.1387‬‬
‫‪ -12‬ﺳﭙﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﻛﻼﻣﻲ وﺑﺎزﺗﺎب آن درآﻣﻮزه ﻫﺎ‪ .‬ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪166‬‬
‫ﺳﻴﻒ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ورﻓﺘﺎر درﻣﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ و روش ﻫﺎ‪ .‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه ﭼﺎپ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ‪1379‬‬
‫‪ -13‬ﺷﺮﻳﻔﻲ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ‪.‬ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺪن زﻣﺴﺘﺎن ‪1376‬‬
‫‪ -14‬ﺷﻴﺮازي ‪ ،‬اﻟﻬﺎم‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ درﺧﺎﻧﻪ )آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﻮدﻛﺎن را درﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪،‬ﻧﺸﺮ ﻗﻄﺮه ‪.1386‬‬
‫‪ -15‬ﺷﻴﺮاﻧﻲ‪،‬ﻋﺒﺪاﻟﻪ ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آﻣﻮزش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮﻋﺰت ﻧﻔﺲ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻧﺎﺑﻴﻨﺎي ﭘﺴـﺮودﺧﺘﺮ آﻣﻮزﺷـﮕﺎه‪،‬‬
‫اﺑﺎﺑﺼﻴﺮ ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن ‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ‪1382 .‬‬
‫‪ -16‬ﻟﻮرا اي ‪،‬ﺑﺮك‪ .‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ رﺷﺪ ﺟﻠﺪ دوم ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪي‪ .‬ﻧﺸﺮ ارﺳﺒﺎران ‪،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ ‪1385‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪                                                                            392             ‬واﻟﺪﻳﻦ ‪ ‬و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -17‬ﻓﻴﻠﻴﭗ س‪.‬ﻛﻨﺪال‪.‬اﺧـﺘﻼﻻت ﻛـﻮدﻛﻲ‪.‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﻬـﺮداد ﻛﻼﻧﺘـﺮي و ﻣﺴـﻌﻮد ﮔـﻮﻫﺮي اﻧـﺎرﻛﻲ‪.‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺟﻬـﺎد‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ اﺻﻔﻬﺎن‪ .‬ﺑﻬﺎر‪1382‬‬
‫‪ - 18‬ﻧﻴﻜﺨﻮاه ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ‪ .‬ﮔﻠﺒﺮگ زﻧﺪﮔﻲ ‪.‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻛﺘﺎب‪ .‬ﭼﺎپ اول ‪1386‬‬
‫‪ -19‬ﻧﻠﺴﻮن)‪ . (1994‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻃﺐ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻠﺴﻮن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﻴﺮﺣﺴﻦ واﻣﻴﺮاﺣﻤﺪ ﻧﺼﻴﺮي و ﻓﺮﺷﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﻳﺎري ‪.‬زﻳـﺮ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ وﻻﻳﺘﻲ‪ .‬ﻧﺸﺮ اﺷﺘﻴﺎق‪ .‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1373‬‬
‫‪ -20‬ﻧﻠﺴﻮن)‪ .(2004‬روان ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻮدﻛـﺎن‪.‬ﻣﺘﺮﺟﻤـﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻣﻠـﻚ‪ ،‬ﺳـﻴﺪﻛﺎوه ﺣﺠـﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫـﺎد ﻓﺮﻳـﺪ ﺣﺴـﻴﻨﻲ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ ‪.1384‬‬
‫‪ -21‬ﻧﺰارﻋﺎﻧﻲ‪ .‬اﺳﻼم و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﺮوز رﻓﻴﻌﻲ‪ .‬ﻧﺎﺷﺮ ﭘﮋوﺷﮕﺎه ﺣﻮزه و داﻧﺸﮕﺎه‪1385 .‬‬
‫‪ -22‬ﻧﺠﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن‪ .‬ﻗﺮآن و روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس ﻋﺮب‪ .‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‪1388 ،‬‬
‫‪ -23‬وﻳﻠﻴﺎم وﺳﺖ‪ .‬روان درﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺷﻬﻴﺪي و ﺳﻠﻄﺎﻧﻌﻠﻲ ﺷﻴﺮاﻓﻜﻦ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات رﺷﺪ‪ .‬ﺗﻬـﺮان‬
‫‪1387‬‬
‫‪ -24‬ﻋﻔﺖ ﺻﺎدﻗﻴﺎن‪.‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ – داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺮﺳﺘﺎري و ﻣﺎﻣﺎﻳﻲ ﻫﻤﺪان‪ .‬ﻧﻮﺟﻮان و‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‪   http://www.irandoc.ac.ir/Data/E_J/vol4/sadeghian_abs.htm ‬‬
‫‪ -25‬ﺳﻴﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻋﻠﻢ ﺧﻮاه‪ :‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪   .‬‬
‫‪http://amouzeh.parsiblog.com/‐856793.htm856793.htm‬‬
‫ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ و ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﻣﻐﺰ درﻛﻮدﻛﺎن‪   http://www.khabaronline.ir/news‐17121.aspx‬‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف ‪ 11 /‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ /‬ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ )ﺗﻠﻔـﻦ ﻫﻤـﺮاه ( ﻣـﺪارس وﻣﺸـﻜﻼت داﻧـﺶ آﻣـﻮزان‪ .‬ﻣﺘـﺮﺟﻢ‪ :‬اﺑﻮاﻟﻔﻀـﻞ ﻛﺮﻳﻤـﻲ ‪ ‬‬
‫‪  http://www.zibaweb.com/mobil1.htm  ‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ در ﻣﺪارس‪   ‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ رﺿﺎ ﺗﺮﻛﻤﻨﺪي ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ‪www.zibaweb.com‬‬