‫‪ 

‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬

‫ایه اثر مته کتاب مىتشر وشدٌای است کٍ پیش از چاپ صرفا جُت بازخًرد ي‬

‫استفادٌ در کالسُای مؤلف در اختیار داوشجًیان قرار می گیرد‪ .‬فريش‪ ،‬تکثیر‪،‬‬

‫چاپ ي َرگًوٍ استفادٌ تجاری ازایه اثر ممىًع است ي پیگرد قاوًوی دارد‬

‫با تًجٍ بٍ ایىکٍ ایه اثر در دست آمادٌ سازی برای چاپ است ي فرصت کافی برای برطرف‬
‫کردن اغالط حريفچیىی ي صفحٍ آرایی ي احتماال محتًایی در اختیار وبًد از داوشجًیان‪،‬‬
‫َمکاران ي خًاوىدگان تقاضا می شًد وظرات ‪ ،‬پیشىُادات ي اوتقادات خًدرا ازطریق پست‬
‫الکتريویکی زیر در اختیار مؤلف قرار دَىد‪.‬‬

‫‪ialavi@gmail.com‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  2‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‬

‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻣﺘﺪﻟﻮژي‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  3‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬
‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ‬

‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ‪،‬ﺿﺮورت و ﻫﺪف و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫دو ﻗﺮن و اﻧﺪي از ﻋﻤﺮ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺷﺘﻪ اي داراي ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺠﺰاي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ واﺣﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮ از اﻳﻦ رﺷﺘﻪ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ و ﻣﺘﺤﻮ‪‬ل و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ زواﻳﺎي اﻳﻦ رﺷﺘﻪ را دﺷﻮار و ﺣﺘﻲ ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻌﻀﺎ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎزي و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺧﺎﺻﻲ از اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اراﻳﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ زﻳﺮ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺷﻬﺮت و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫اﻟﻒ(" اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ اي ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻤﻴﺎب ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪  " .‬‬
‫ب( "ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود و ﻛﻤﻴﺎب‬
‫ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻪ روﺷﻲ و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪".‬‬
‫ج( " اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺑﺎره ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻤﻴﺎب ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ".‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ارﺿﺎء ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺤﺪود را ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫د( » اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﻨﺎﺧﺖ‪،‬ارزﻳﺎﺑﻲ و اﻧﺘﺨﺎب روﺷﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد«‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﻣﻨﺪ و داراي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺤﺪود‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ -‬ﺑﺮﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﺶ –ﻣﺤﺪود و ﻛﻤﻴﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻤﻴﺎب و اﻣﻜﺎﻧﺎت‬
‫ﻣﺤﺪود ﺧﻮد را ﺑﺮاي ارﺿﺎء ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ١‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﺗﻔﺼﻴﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ زﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪Backhouse, Roger E. and  .‬‬
‫‪Steven G. Medema, "economics, definition of", "The New Palgrave Dictionary of Economics", Eds. Steven N. Durlauf ‬‬
‫‪and Lawrence E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008, The New Palgrave Dictionary of Economics Online, Palgrave ‬‬
‫‪  Macmillan. 23 July 2008, DOI:10.1057/9780230226203.0442‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  4‬‬

‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﻜﻔﻞ آن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻗﺘﺼﺎد‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز‪ ،‬و ﺛﺮوت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪  .‬‬
‫» اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﺛﺮوت ﻣﺎﻟﻴﺖ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ ﻧﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ اﻣﻮال ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺛﺮوت از ﻣﻨﻈﺮ ارزﺷﻤﻨﺪي و از ﺣﻴﺚ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ }ﻛﺎرﻛﺮد ﺛﺮوت در زﻣﻴﻨﻪ{ رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﻣﺼﺮف ﻧﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﺷﺨﺺ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ ارزﺷﻤﻨﺪي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺛﺮوﺗﻬﺎ و ﺑﺎ ﻗﻴﺪ دوم ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎﻟﻲ از ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد‪«.2‬‬

‫ﻫﺪف و اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ داﻧﺸﺠﻮ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺘﺼﺎد آﻣﻮﺧﺖ؟ ﻫﺪف و ﺿﺮورت ﻓﺮاﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﭼﻪ در دردي از دردﻫﺎي ﺑﺸﺮ را دوا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﮔﺮه از ﮔﺮهﻫﺎي ﻧﺎﮔﺸﻮده ﺑﺸﺮ را ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﺪ‪ ...‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ان ﻛﻪ آﻳﺎ ارزش دارد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﺲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﮕﺬارد؟ ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻮﻳﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺻﻠﻲ و ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫»رﺳﺎﻟﺖ اﺻﻠﻲ و ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻜﻲ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬
‫روزﻣﺮه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ...‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻟﮕﻮﻳﻲ واﺣﺪي ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻫﺮﮔﻮﺷﻪ از ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﻣﺎ رﻫﺎﻳﻲ و آزادي ﺑﺸﺮ از ﭼﻨﮓ ﻓﻘﺮ و ﻓﻼﻛﺖ و ﺑﻴﻤﺎري آرزوي دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﻳﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺶ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ اداره ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎن را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و درك‬
‫ﻛﻨﻴﻢ و ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺴﺎزﻳﻢ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺑﺮاي اداره زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫اﻓﺮاد ﺿﺮورت دارد ﺑﺮاي اداره زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﺮوري اﺳﺖ از اﻳﻨﺮو ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اداره ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ »‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﭼﻪ درﺳﺖ و ﭼﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدان ﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﺧﻮد را ازﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي‬
‫از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ]دﻳﮕﺮان[ ﺑﺪور و ]ﺑﻲ ﻧﻴﺎز[ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ در واﻗﻊ ﺑﺮدﮔﺎن ]ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي [ اﻗﺘﺼﺎددان ‪...‬اﻧﺪ‪"4‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٢‬ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺘﻦ ﺧﻼﺻﻪ ص ‪۶‬‬

‫‪  Samuelson 1992,p9 ٣‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ Samuelson 1992 P9 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  5‬‬

‫ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ رﻏﻢ آن ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻮم دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺟﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺑﻪ ﭘﺎي ﻓﺮاز ﻫﺎ و ﻓﺮودﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از‬
‫روﻧﺪﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪه اي را ﭘﻴﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎي ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺧﻮد ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﻠﻤﺮو داﻧﺸﻬﺎي ﻛﻠﻲ ﺗﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﺧﻼق ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از آن ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎي داﻧﺸﻤﻨﺪان ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺷﺘﻪ اي ﺑﺎ ‪ ‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺮﺧﻮردار از ادﺑﻴﺎت ﺗﺨﺼﺼﻲ و ﻛﻼﺳﻬﺎ و داﻧﺸﻜﺪه ﻫﺎي‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﻬﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺮزﻫﺎﻳﺶ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻠﻲ ﻣﻌﺪودي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﺺ و‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﺮ داﻣﻨﻪ و ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد در دو ﺟﺒﻬﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﻜﺮ و ﺗﺎزه اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‪ ..‬ﻛﺸﻒ و ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد از ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺧﻮد ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮوي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮوﺳﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻋﻠﻢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي داﻧﺶ‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﺰرگ و در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺪل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد را ﺗﺎ ﮔﺴﺘﺮة ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬دﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬روﺷﻬﺎي آﻣﺎري و ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﺴﻂ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺮح و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬ورزش ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬آزادي ﺑﻴﺎن و‪ ...‬از ﻣﻨﻈﺮ و ﻣﺘﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺳﻂ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﮔﻮﻳﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮز و ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﺑﺎ ورود ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﻫﺎ و ﻗﻠﻤﺮو ﻫﺎي ﺗﺎزه ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‪ ،‬و ﺗﻨﻮع ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﺠﺎ ﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪ .‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ‬
‫اﺻﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد و اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ »ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﺎر واﺣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ‪،‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎ «‪ 5‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد و ﻛﺎر »ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ و‪ ‬ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري ﻛﻞ ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻛﻞ ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل ﻛﻞ و‪ 6«..‬ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺪاز ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و‪ ...‬را در ﺳﻄﺢ واﺣﺪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻮﭘﺮ‬
‫ﻣﺎرﻛﺖ ﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ رﻳﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ و‪ (...‬در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را در ﺳﻄﺢ ﻛﺸﻮر )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﻠﻲ ‪،‬درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻣﻠﻲ ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ ‐ Samuelson 2001 p 768 ‬‬
‫‪6‬‬
‫‪ ‐ Samuelson 2001 p 768 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  6‬‬

‫ﻣﻠﻲ و‪ (...‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ وﺳﺎﻳﻞ و ﮔﺴﺘﺮش اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺒﻮه اﻓﻖ ﻫﺎي ﺗﺎزه اي را در‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻓﺮاﮔﺸﻮد‪ .‬ﺿﺮورت ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺌﻮرﻳﻚ و ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻦ‬
‫داد وﺳﺘﺪ ﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻧﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ و ﺟﻮد آورد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎت و ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ‪ ،‬ﺻﺎدرات و واردات ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪه در‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺒﺎدﻻت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫ارز و ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ ﺳﺮوﻛﺎر دارد‪ .‬از دﻳﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش و ﭘﺮ ﻛﺎرﺑﺮد در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد رﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺎر اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻨﺠﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻳﺎﺿﻴﺎت ‪ ،‬روﺷﻬﺎي آزﻣﻮن و اﺳﺘﻨﺒﺎط آﻣﺎري‬
‫داده ﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮورﺷﮕﺎه ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺌﻮري ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﺑﻼد ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دﻫﻪ ‪1950‬‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه از ﭼﻨﮓ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ وﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺼﺎدي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮده و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎل رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻜﺮي و ﻣﺎدي را از اﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺸﻬﺎ و دﻏﺪﻏﻪ ﻫﺎي ﺟﺪي ﺑﺮاي اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ان روز ﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم ﮔﻴﺮي از اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ راه دﺷﻮار و ﻣﺴﻴﺮ ﻧﺎﻫﻤﻮار ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎروان ﭘﺮﺷﺘﺎب‬
‫رﺷﺪ و رﻓﺎه ﻣﺎدي و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﻌﻀﻼت اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ازﺟﻨﺲ‬
‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ؟ از دﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و آﮔﺎﻫﺎن اﻣﻮر ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه درد ﻫﺎي دﻳﮕﺮي داﺷﺘﻨﺪ و داروﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬درﻛﻨﺎر اﻳﻦ ‪ ،‬آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و ﻛﺎرزار دو اردوﮔﺎه ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻲ ﻃﺮف و ﺑﺮﺧﻲ روﻳﺪاد ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ وﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و رﻓﻊ ﺑﺤﺮان و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻴﻨﺰي و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﻇﻬﻮر ﺷﺎﺧﺔ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎ ي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ و ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و‬
‫ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﭼﻨﺪ رﺷﺘﻪ اﺻﻠﻲ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰﻣﺎﻧﻨﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﺎورزي ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎر ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد دﻓﺎع‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻨﺮ‪ ،‬و ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻃﻼﻋﺎت‬
‫از ﺑﺪﻧﻪ ﺗﻨﺎور ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮ ﺑﺮآورده اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﺠﺰا اﻣﺎ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﻠﻤﺮو ﭘﻬﻨﺎور اﻳﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  7‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻓﺼﻞ اول‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ و اﻧﺘﺨﺎب روﺷﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪  .‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد از دﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ و از دﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ "رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ"اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ "ﺛﺮوت" و "رﻓﺎه و‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺒﻴﻦ‪ ،‬و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ رﻓﺘﺎر ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻏﺎﺋﻲ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن‪ ،‬ﺧﺮد‪ ،‬ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻨﺠﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ و‪ ...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد رﻓﺘﺎر واﺣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﺑﺎزارﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ و اﻓﺮاد و در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن رﻓﺘﺎر و‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ و‪ ‬ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻞ ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻛﻞ ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل ﻛﻞ و‪ ...‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ داد و ﺳﺘﺪﻫﺎ و ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ دو ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺎدرات و واردات ﻛﺎﻻﻫﺎ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎت در ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎدﻻت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزار ارز در ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻨﺠﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻳﺎﺿﻴﺎت ‪ ،‬روﺷﻬﺎي آزﻣﻮن و اﺳﺘﻨﺒﺎط آﻣﺎري داده ﻫﺎ و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪  .‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻓﺰاﻳﺶ و ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﺮو ﻛﺎر دارد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ اول‬

‫‪ – 1‬ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 2‬ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﺿﺮورت ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ و دو ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد )اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد و اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن( را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭼﺮا؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  8‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬
‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﺜﺒﻴﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺠﺰا و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻃﺮح‬ ‫‪.1‬‬

‫و اﺑﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺪون و ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ ﻛﻪ در ﺗﻜﻮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪  .‬‬ ‫‪.2‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﭘﺸﻴﻨﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد و ﮔﺮوه دوم ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻜﺎﺗﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﺮح و‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪  .‬‬

‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ و اﻣﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ و‪ ...‬ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬رﺗﻖ و‬

‫ﻓﺘﻖ و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ و اﻣﻮر ﻫﻤﻮاره ﺑﺨﺸﻲ از دﻏﺪﻫﻪ ﻫﺎ و دﻟﻨﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﺸﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت و‬

‫آراي ﭘﺮاﻛﻨﺪه اي ﻛﻪ اﻣﺮوز از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد در ﻣﻴﺮاث ﻋﻠﻤﻲ و‬

‫ﻓﻜﺮي ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ ﺿﻤﻦ ﺑﺤﺚ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ وﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي از درﻳﭽﻪ اﺧﻼق ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﭘﻮل‬

‫وﺛﺮوت را ﻧﻜﻮﻫﺶ ‪ ،‬رﺑﺎ ﺧﻮاري را ﺗﻘﺒﻴﺢ وﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺗﻘﻮا ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﺷﺎﮔﺮد اﻓﻼﻃﻮن ﻧﻴﺰ‬

‫در ﺑﺎره ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪ ،‬ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارزش اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭘﻮل و رﺑﺢ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ارﺳﻄﻮ از اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد؛ اﻗﺘﺼﺎد ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﻣﻲ ﺳﺘﻮد؛ ﺑﺎ رﺑﺎﺧﻮاري ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺠﺎرت را ﻛﺎري ﺑﻲ ﺣﺎﺻﻞ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ‬

‫ﻏﻴﺮ ﻣﻮﻟﺪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض دوران درﺧﺸﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬در اروﭘﺎ دوره ﺗﺴﻠﻂ ‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ و ﮔﺴﺘﺮش‬

‫اﻣﭙﺮاﻃﻮري رم ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎﻣﻞ در ﻋﺮﺻﻪ داﻧﺶ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺸﺮي‬

‫ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬در زﻣﻴﻨﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺛﺮ و ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اراﺋﻪ ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ رهآورد ﺗﻤﺪن‬

‫روﻣﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓﻜﺮ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و دﺳﺘﻮرات ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻮل ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و آزادي ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ‬

‫ﻗﺮنﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﺷﺎﻟﻮده ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﺳﺎس ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻏﺮﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  9‬‬

‫ﺑﺎ آﻏﺎز ﻗﺮون وﺳﻄﻲ از ﺳﻘﻮط رم ﺗﺎ رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻏﺮب در ﻳﻚ دوره اي ﻫﺰارﺳﺎﻟﻪ )از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ( در‬

‫اﻧﺤﻄﺎط و رﻛﻮد ﻓﺮو رﻓﺖ‪ .‬ﻓﻘﺮ اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﺗﺎرﻳﻜﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻓﻘﺪان ﻧﻮآوري و ﺧﻼﻗﻴﺖ و اﺳﺘﻴﻼي ﺳﺎﻳﻪ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺟﺰم اﻧﺪﻳﺸﻲ‬

‫وﺟﻤﻮد ﺑﺮ اذﻫﺎن و اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﻛﮋﻓﻬﻤﻲ ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف و اراﺋﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎ و ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎي‬

‫ﻣﻬﻢ اﻳﻦ دوره اﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي و ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎدﻳﺎت روﻧﻖ ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪاي ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و‬

‫ﭼﺮاﻳﻲ ﺳﺎز وﻛﺎر ﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ي اﻗﺘﺼﺎدي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎزو‬

‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮدي ﻛﻪ در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺳﻦ ﺗﻮﻣﺎس اﻛﻮﻳﻨﺎس ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ اﺧﻼق اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺪه ال ﻋﺼﺮ ﺧﻮد را‬

‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺑﺤﺚ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﭼﺮاﻳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ و رﻓﺘﺎر ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‪ ،‬از ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‬

‫‪،‬ﻣﺰدﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ رﺑﺎﺧﻮاري و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در ﺑﺎره رﻳﺸﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‬
‫در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اروﭘﺎ در ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ ﺳﻘﻮط ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺎﺗﻼق اﻧﺤﻄﺎط دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲ زد در اﻳﻦ ﺳﻮي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ‪،‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪاد ﺷﮕﺮف و ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪي ﺑﻮد ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺷﮕﺮف در ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻴﻼدي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ‬

‫اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻣﻊ ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل و ﺟﺎوﻳﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ در ﻫﻴﺌﺖ ﺗﻤﺪﻧﻲ‬

‫ﺑﺎرور و ﺑﺎﻟﻨﺪه در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻔﻮذ و اﻗﺘﺪارش را ﺗﺎﻣﺮز ﻫﺎي ﭼﻴﻦ و ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﻫﻨﺪ و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‬

‫ﮔﺴﺘﺮش داد‪ .‬از ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﺗﺎ آﻏﺎز رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺳﻜّﺎن ﺳﻴﺎدت و رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن از ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬از ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﻃﺐ و ﻓﻠﺴﻔﻪ در دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدﻣﺎن از رﻓﺎه و روﻧﻖ ﻣﺎدي و ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و رﻫﻨﻤﻮد ﻫﺎي رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺨﺶ و اﻧﺴﺎن‬

‫ﺳﺎز اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪة‬

‫ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر وﻛﻮﺷﺶ ارج و اﺣﺘﺮام ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺗﻼش وﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻣﻌﻴﺸﺖ آﺑﺮوﻣﻨﺪاﻧﻪ دﻧﻴﻮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻠﻜﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت اﺧﺮوي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺎزوﻛﺎر ﺗﻮزﻳﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ درآﻣﺪﻫﺎ ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻫﺎ وﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه‬

‫ﺑﺮداري از ﻣﻮاﻫﺐ وﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ وﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ در‬

‫اﻗﺘﺼﺎد و‪ ..‬را ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺮح رهآوردﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت دﻳﻦ اﺳﻼم در زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻔﺼﻞ و‬

‫ﻣﺠﺰاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺼﺮ ﻃﻼﻳﻲ ﺣﻴﺎت ﻓﻜﺮي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ واﻣﺪار ﺗﻼﺷﻬﺎ وﻛﻮﺷﺸﻬﺎي داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﭼﻮن ﻓﺎراﺑﻲ ‪ ،‬اﺑﻦ‬

‫ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ‪ ،‬اﺑﻦ رﺷﺪ ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰم ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ دواﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون و‪ ...‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از آﻣﻮزه ﻫﺎي‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  10‬‬

‫آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﻼم ﻣﻴﺮاث ﻓﻜﺮي و ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺲ ﻋﻈﻴﻢ و ﮔﺮاﻧﺴﻨﮕﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎ و زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف از ﺟﻤﻠﻪ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎد ﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻠﻮه اي از درﺧﺸﺶ و ﺷﻜﻮه ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻤﺪن ﭘﺮﺑﺎر اﺳﻼﻣﻲ را در ﭼﻬﺮه آﺛﺎر اﺑﻦ‬

‫ﺧﻠﺪون ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس و اﻗﺘﺼﺎدان ﻣﺴﻠﻤﺎن و در ﻫﻴﺌﺖ ﻛﺘﺎب » ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون« ﻣﻲ ﺗﻮان‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ..‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون در ﺑﺎره ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي از ﺟﻤﻠﻪ در ﺑﺎره ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ‪ ،‬اﺛﺮ ﻋﺮﺿﻪ و‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺎر در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺖ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت ‪ ،‬ﻣﻴﺰان دﺧﺎﻟﺖ‬

‫دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد و ﺑﻪ زﻋﻢ ﺑﺮﺧﻲ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺣﺘﻲ در ﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل‪ 7‬و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 8‬اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮده‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ رﻏﻢ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻤﻴﻖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻤﻮﻣﺎ آدام اﺳﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪر ﻋﻠﻢ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﺛﺮ آدام اﺳﻤﻴﺖ ‪ 370‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‬

‫ﺑﻨﻤﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﺘﻮس‪ ،‬ﻣﺎرﺷﺎل‪ ،‬ﻫﻴﻜﺲ و‬

‫ﻓﺮاﻧﻚﻧﺎﻳﺖ اﻓﺘﺨﺎر ﻃﺮح و ﻛﺸﻒ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻮد ﺛﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﺑﻦ ﺧﻠﺪون دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.9‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻏﻔﻠﺖ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮرﺧﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬

‫ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺑﻦ ﺧﻠﺪون ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﻲ او در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي اﻗﺘﺼﺎدي را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬در‬

‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﺠﺎل ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺑﻦ ﺧﻠﺪون و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻴﻲ‬
‫‪10‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي او ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺒﺴﻮط ﺗﺮ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ارﺟﺎع ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‬

‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻣﻮرﺧﺎن اﻗﺘﺼﺎدي از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﺎﻟﺴﻴﻢ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮﻫﺎ و‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻣﻜﺎﺗﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺪون و ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻜﺘﺐ‬

‫ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﺎﻟﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ از ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬

‫رﺷﺘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻄﺮح و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶ دوم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻜﺎﺗﺐ را ﻣﺮور ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪- ٧‬ﻗﺪﻳﺮي اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ ‪ ١٣٧۶‬ص ‪ ٢٢۵‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ‪  Lexque d Economic dalloz Paris P. 467‬‬

‫‐‪-٨ ‬ﭼﭙﺮا ﻋﻤﺮ )‪(١٣٨٣‬اﺳﻼم و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻈﺮﭘﻮر‪-‬ﻋﻠﻮي اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﻔﻴﺪ‬

‫‪٩ ‬ﺧﻠﻴﻠﻲ ﺗﻴﺮﺗﺎﺷﻲ ‪ ١٣٨٠‬ﺻﺺ ‪.۴٣-۵‬‬

‫‪ ١٠‬ﺧﻠﻴﻠﻲ ﺗﻴﺮﺗﺎﺷﻲ )‪ (١٣٨٠‬؛ ﺗﻮاﻧﺎﻳﺎن ﻓﺮد )‪ (١٣۶١‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم؛ اﺧﻮان ﺣﻤﻴﺪ )‪ (١٣٧٩‬ﺑﺮرﺳﻲ اراي اﻗﺘﺼﺎدي اﺑﻦ‬
‫ﺧﻠﺪون‪،‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  11‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﻴﻠﻴﺴﻢ‬
‫در ﺣﻮاﻟﻲ ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ‪ ،‬در اروﭘﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻫﺰار ﺳﺎل اﻧﺤﻄﺎط و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ادﺑﻲ ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن اوج ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اروﭘﺎﺋﻴﺎن اﻳﻦ دوره را دوره‬

‫اﺣﻴﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻋﻠﻤﻲ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻏﺮب ﻳﺎ رﻧﺴﺎﻧﺲ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻮزاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ( ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ ‪ .‬ﻋﺼﺮ رﻧﺴﺎﻧﺲ‬

‫ﻋﺼﺮ رواج و روﻧﻖ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﻮآوراﻧﻪ ﺑﻮد ‪ .‬اﺧﺘﺮاع ﻣﺎﺷﻴﻦ روزﻧﻪ ا ي ﺗﺎزه در اﻓﻖ ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﮔﺸﻮده ﺑﻮد ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ﻗﺎره آﻣﺮﻳﻜﺎ و دﺳﺘﺮﺳﻲ اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن از ﻃﺮﻳﻖ آﻓﺮﻳﻘﺎ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒﺎدﻻت و‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻔﻆ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﻋﻠﻤﻲ و ﻃﻤﻊ ﺑﺮاي ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻠﻲ‬

‫ﮔﺮاﻳﻲ را در ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪﺗﺮ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰار‬

‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﻼ و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻠﺰات ﮔﺮان ﻗﻴﻤﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺮدآوري ﻫﺮ ﭼﻪ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻼ و ﻓﻠﺰات ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ در ﺻﺪر ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺪاﻓﻊ و ﻣﺮوج اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ‪،‬‬

‫ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﻠﻴﺴﻢ ﻳﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﺳﻮادﮔﺮي ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﻠﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻓﻮق‬

‫ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﺎﺟﺮ را در ﺟﻤﻊ آوري ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺖ ﻳﺎري رﺳﺎﻧﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ از ﻗﺮن‬

‫ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺷﺎﻟﻮده ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را در اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ داد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ‪ ،‬ﺳﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ – ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻋﻤﺮ دراز و ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎدي را ﻳﺪك ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‬

‫– در اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ اراﻳﻪ ﻣﻌﺪود ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ و ﻃﺮح ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮاﻧﻪ ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ و ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻮداﮔﺮاﻳﺎن‬

‫واﻛﻨﺶ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ واﻛﻨﺶ ﻫﺎ در ﭼﻬﺮه ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﻇﻬﻮر ﻛﺮد در ﻋﻤﺮي ﻛﻤﺘﺮ از دو دﻫﻪ آﺛﺎر ﻓﻜﺮي ﺑﻪ‬

‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻜﺘﺐ ﺳﻮادﮔﺮي از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻃﺒﻴﺒﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮاﻧﺴﻮاﻛﻨﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬

‫اﺑﺪاع ﻧﻤﻮداري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺪول )ﻳﺎ ﺗﺎﺑﻠﻮي( اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ از ﮔﺮدش درآﻣﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ ‪.‬‬

‫رزش و ﻣﻨﺰﻟﺖ اﻳﻦ اﺑﺪاع را ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ) در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ( ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﺮﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺪول داده و‬

‫ﺳﺘﺎﻧﺪه ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از آن ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ ‪» ،‬ﻫﻤﺴﻨﮓ اﺑﺪاع ﺧﻂ و ﭘﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻜﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ«‪. 11‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ١١‬رﻣﻮن ﺑﺎر )‪ (١٣۶٧‬ص ‪۵٠‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  12‬‬

‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺰﻳﻮاﻛﺮاﺗﻬﺎ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺸﺎورزي ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ‬

‫دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻣﺜﻞ ﺧﻮن در ﺑﺪن اﺟﺘﻤﺎع ﺣﺮﻛﺖ و ﮔﺮدش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎهﺑﻴﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺰﻳﻮاﻛﺮاﺗﻬﺎ را اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ» وﺟﻮد‬

‫و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻧﻈﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ « در و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات و ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺗﻬﺎ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ از ﺳﺎزﻛﺎر ﻧﻈﻢ و ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و در آن »اﺑﺮ و ﻣﺎه و ﻣﻪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻓﻠﻚ« دﺳﺖ در‬

‫دﺳﺖ ﻫﻢ در ﺗﻌﺎﻣﻞ و داد و ﺳﺘﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از‬

‫ﻧﻈﻢ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﻜﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻠﻲ آﺛﺎر ﻛﻤﺘﺮي داﺷﺖ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي‬

‫ﺷﮕﺮف و ﮔﺮاﻧﺴﻨﮕﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد و ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﻞ‬

‫ﮔﻴﺮي و ﻇﻬﻮر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺌﻮري ﻣﺪون و ﻣﻨﺴﺠﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب » ﭘﮋوﻫﺸﻲ درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻋﻠﻞ ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ‪ « 12‬اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف و دوران ﺳﺎز آدام اﺳﻤﻴﺖ ‪،‬‬

‫ﻣﺪرس ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻼﺳﮕﻮي اﺳﻜﺎﺗﻠﻨﺪ ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1776‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد ﮔﺬاﺷﺖ ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬

‫ﻓﺼﻞ ﺗﺎزه اي در ﻧﮕﺎه و ﻧﮕﺮش اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎ و ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﺑﺸﺮ در اﻣﻮر ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ‪ ،‬ﻛﺎر و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺗﻮﺟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ اراﺋﻪ داد و ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻓﻜﺮي ﺗﻤﺪن‬

‫ﻏﺮب ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ آدام اﺳﻤﻴﺖ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎﻟﺘﻮس و دﻳﻮﻳﺪ رﻳﻜﺎردو اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﺛﺮ‬

‫ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ « در ﺳﺎل ‪ 1848‬ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ .‬اﺳﻤﻴﺖ از ﻧﻈﺎم آزادي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﻃﺮﻓﺪاري ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺳﺎز و ﻛﺎري در اﻗﺘﺼﺎد ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ و رﻓﺎه ﻛﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬او از اﻳﻦ ﺳﺎزوﻛﺎر ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﺎزار « ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از اﻳﺪه و‬
‫‪14‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺗﻬﺎ آن را ﺑﺎب ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬دﻳﺪ اﺳﻤﻴﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي آزادي ﻋﻤﻞ‪ 13‬و آزادي ﻋﺒﻮر‬

‫آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن دﻳﺪ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮد و او دورﻧﻤﺎي ﺟﻬﺎن و اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎن را ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲ دﻳﺪ ‪ .‬اﺧﻼف اﺳﻤﻴﺖ ‪ ،‬ﻣﺎﻟﺘﻮس و‬

‫رﻳﻜﺎردو دو ﺗﻦ از ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ در ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ اﺳﻤﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز رﺷﺪ و رﻓﺎه اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪12‬‬
‫‪ Smith, Adam (1776), An Inquiry into the Nature and the Causes of the Wealth of Nations (New York: The Modem ‬‬
‫‪Library, 1937). ‬‬
‫‪13‬‬
‫‪ Laisser Farie ‬‬
‫‪14‬‬
‫‪ Laisser Passer ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  13‬‬

‫ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺎﻟﺘﻮس در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮوف ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪات و‬

‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﻳﻲ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺸﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اژدﻫﺎي ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﻗﺤﻄﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺸﺮ را در ﻛﺎم‬

‫ﺧﻮد ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻠﻌﻴﺪ ‪ .‬ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﻤﻴﺖ ‪ ،‬رﻳﻜﺎردو و ﻣﺎﻟﺘﻮس اﻣﻴﺪ ﻫﺎ و ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ ﻫﺎي‬

‫اﺳﻤﻴﺖ و دﻳﮕﺮ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﺎي ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دورﻧﻤﺎي رﻓﺎه و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻫﺎ و ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي رﻳﻜﺎردو و ﻣﺎﻟﺘﻮس از ﺳﻮي ﺗﻮﻣﺎس ﻛﺎرﻻﻳﻞ ﻟﻘﺐ »ﻋﻠﻢ ﺷﻮم‪ «15‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﻴﺜﻴﺘﻲ‬

‫دوﺑﺎره ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪ .‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻫﺎي ﻓﻮق ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﻗﺘﺼﺎد و ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز رﺷﺪ و رﻓﺎه‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻳﻚ ﺳﻨﮕﺮ و در ﺻﻒ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬

‫اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎورﻣﻨﺪي ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ ‪ -2‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آزادي ﻋﻤﻞ اﻗﺘﺼﺎدي در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ و ﺑﻬﺒﻮد رﻓﺎه‬

‫ﻣﻠﻲ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -3‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ در اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -4‬ﻃﺮﻓﺪاري از ﻧﻈﺎم آزادي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎﻣﺎن‬

‫ﺑﺨﺶ ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﺎزار و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ از رﻫﮕﺬر ﭘﻲ ﺟﻮﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﻜﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻼﺳﻴﻚ را اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب »اﺻﻮل ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ « 16‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آﻟﻔﺮد ﻣﺎرﺷﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل‬

‫‪ 1890‬داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ آﺧﺮﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎددان ﻛﻼﺳﻴﻚ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻛﺘﺎب اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻜﻮه و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬زﻳﺮا در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل )‪ (1848‬ﻛﻪ‬

‫ﻛﺘﺎب اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺧﻮش ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ را ﺑﺎز ﻣﻲ آورد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮﻓﺮوش ﺗﺮﻳﻦ‬

‫ﻛﺘﺎب ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪﺳﻲ در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﺘﺎب ﻛﻮﭼﻜﻲ – در واﻗﻊ ﺟﺰوه اي –‬

‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﺎ و ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻫﻮاداران و ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري را ﺑﺮ ﺑﺎد ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺰه ﻣﺎﻧﻔﻴﺴﺖ‬

‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﺎﻧﻴﻔﻴﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ » ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺎرﻛﺲ و اﻧﮕﻠﺲ « ﻓﺮﻳﺎدي ﺑﻮد در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ وﺿﻊ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن و ﺳﺮﺷﺎر از‬

‫ﺳﺘﻢ ‪ ،‬ﺑﻴﺪاد ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺪاﻟﺘﻲ و ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮدﻧﻴﺎي ﺑﻲ روح و ﻣﺸﻤﺌﺰ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻛﻪ در آن روزاﻧﻪ ﺷﺎﻧﺰده ﺳﺎﻋﺖ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ Heilbroner, R. (196٧), P 71 ‬‬

‫‪16‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﺛﺮ ﻣﺎرﺷﺎل ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ و ﭘﻴﺶ از آن اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  14‬‬

‫ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻛﺎرﮔﺮان اﻣﺮي ﻋﺎدي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ از ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﻤﻜﻦ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و‬

‫ﺗﺠﺎوز ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ . 17‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﺧﻼق را ﻳﻜﺠﺎ در ﭘﺎي ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﻲ روح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬

‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺛﺮوت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷﻴﻮه و اﺑﺰاري ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺻﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪل ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ .‬ﻛﺎﻣﻼ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻋﺪه اي ﻟﺐ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ و از در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن در آﻳﻨﺪ و ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد راﻫﻲ‬

‫ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ و ﻃﺮﺣﻲ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت از آﺷﻔﺘﮕﻲ و اﻓﺴﺎر ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮ ﭘﮋواك ﺗﺮﻳﻦ‬

‫ﺻﺪاي اﻋﺘﺮاض‪ ،‬ﺻﺪاي ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺰار و ﻣﺘﻨﻔﺮ از وﺿﻊ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻧﺎﺑﻮدي ﭼﺎره‬

‫درﻣﺎن و ﻋﻼج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ در ﻛﺘﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺟﺰء اوﻟﺶ را ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1867‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻣﺪﻋﻲ‬

‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و ﻓﻨﺎ در ﺟﻮﻫﺮه و ﺧﻤﻴﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻀﺎدﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎي دروﻧﻲ و‬

‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎت داﺧﻠﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﺤﺘﻮم ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬

‫ﻣﺎرﻛﺲ روﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮاﺣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺗﻮاﻟﻲ آﻧﻬﺎ از ﻗﺎﻧﻮﻧﻬﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ‬

‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ در ﻣﺴﻴﺮ ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﭘﺲ از ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﺌﻮداﻟﻴﺴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﻛﺲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﻳﺶ دروﻧﻲ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزﺗﺎب دﻫﺪ ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫داران ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﺎن زﻣﻴﻦ و ﻛﺎرﮔﺮان ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎرﻛﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ دو ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ :‬ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺎﻟﻚ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻃﺒﻘﻪ اي‬

‫ﻛﻪ در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻬﻤﻲ ﻧﺪارد ‪ .‬ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت‬

‫اﺳﺖ از ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل اﻳﺴﺘﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﻛﺲ ‪ ،‬اﻣﺎ ‪ ،‬ﻓﺮﺟﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻗﻬﺮ آﻣﻴﺰ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫داري اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺎﺑﺖ را اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؛ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي آن در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬

‫روز ﺑﺮوز ﺑﺮ ﺷﻤﺎر ارﺗﺶ ذﺧﻴﺮه ﺑﻴﻜﺎران اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ ﺑﻴﻜﺎري ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺗﻴﺮه روزي و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ‬

‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻛﻮﭼﻚ )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺧﺮد( ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران‬

‫ﺑﺰرگ ورﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﻛﺎرﮔﺮان ) ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ( ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎر اﻳﻦ ارﺗﺶ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ و‬

‫آﻣﺎده اﻧﻔﺠﺎر ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻨﺪ ‪ .‬ﺳﺘﻤﺰدﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﻘﺮ ‪ ،‬ﺑﺮدﮔﻲ و ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻣﻮازات آن ﺟﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﻃﻐﻴﺎن و‬

‫ﻋﺼﻴﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ آﺗﺶ اﻧﻘﻼب را ﺷﻌﻠﻪ ور ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑﺰرگ در اﻳﻦ آﺗﺶ ﻣﻲ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪17‬‬
‫‪ Marx Karl Capital: Volume 1: A Critique of Political Economy P353 available at: http://books.google.com  ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  15‬‬

‫ﺳﻮزﻧﺪ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮ ﭼﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬از ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ اﻳﻦ آﺗﺶ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‬

‫در آن ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ دارﻧﺪ ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ در دﺳﺖ دوﻟﺖ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ واﭘﺴﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬

‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ از آن ﻫﻤﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮان ﺧﻮد ﻛﺎر و ﺑﻪ ﻗﺪرﻧﻴﺎز ﺧﻮد‬

‫ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ‪ 1917‬ﻣﻴﻼدي در روﺳﻴﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻟﻨﻴﻦ و ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ‬

‫ﺷﻮروي ﺑﻪ وﺣﻲ ﻣﻨﺰل ﺑﺮاي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺪل ﺷﺪ ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ ﺳﻮم از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ دﻫﻪ ‪ 1980‬ﻣﻴﻼدي در‬

‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺲ اداره ﻣﻲ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺎرﻛﺲ دﻳﻨﺎﻣﻴﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ‪،‬‬

‫ﺗﻨﺶ ﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎي آن را درك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ او ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ و دﻧﻴﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻛﻤﺘﺮ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺮاي‬

‫ﮔﻔﺘﻦ دارد‪ .18‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺟﺬاب ﺗﺮﻳﻦ و اﺛﺮ ﮔﺬار ﺗﺮﻳﻦ‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎ و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﺷﮕﺮف در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺪل ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ و‬

‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻫﺎ و ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﺪه‬

‫ﻫﺎ و روﻳﺎﻫﺎي او ﺑﻨﺎ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ و آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻬﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻨﺎﻗﺾ‬

‫ﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﻳﻬﺎي ﻋﻤﻠﻲ از ﻫﻢ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻜﺘﺐ‬

‫ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ در ﻋﺮﺿﻪ ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺣﺎل ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ در واﻗﻊ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﺎزه اي ﺑﻮد از‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ ﺻﻮرت ﺑﻨﺪي و ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ در ﻫﻴﺌﺖ اﻳﺪه ﻧﻬﺎﻳﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﻳﺎ ﻣﺎرژﻳﻨﺎﻟﻴﺴﻢ‪ 19‬اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎرژﻳﻨﺎﻟﻴﺴﻢ روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن دردﻫﻪ ‪ 1870‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺴﺎب‬

‫دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ آﺛﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ اﻫﻢ‬

‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺧﻮد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻓﺮض را ﻛﻪ " اﻓﺮاد در رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬

‫ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ " ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از وﺟﻮه اﺷﺘﺮاك‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪18‬‬
‫‪ Fifty Major economists , p 52 ‬‬
‫‪19‬‬
‫‪ Marginalism ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  16‬‬

‫اﻳﻦ دو ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺎرآﻳﻲ و ﻛﺎرﺳﺎزي دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ در ﺳﺎزوﻛﺎر ﺑﺎزار‬

‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﺣﻔﻆ اﻳﻦ ﻫﻤﺼﺪاﻳﻲ و ﻫﻢ ﻧﻈﺮي راه ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد از ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ‬

‫ﻋﻠﻞ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﺠﺎد و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺛﺮوت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ و دﻏﺪﻏﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ‬

‫دﻫﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درك ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺷﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺒﺎدﻻت‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ در دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و در دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد و واﺣﺪﻫﺎي ﻓﻌﺎل‬

‫وﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪه در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ در ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺮار دارد ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻲ ﺗﻮان‬

‫ﻧﮕﺮش ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ را ﻧﮕﺮش ﻛﻠﻲ ﺑﻪ رﺷﺪ و رﻓﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﮕﺮش ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ را ﻧﮕﺮش ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ داﻧﺴﺖ ‪ .‬اﮔﺮ‬

‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ – ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻜﻲ از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان‪ 20‬ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را‬

‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻌﻄﻮف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ از رﺷﺪ ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻳﻚ‬

‫ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﮔﺮاﻧﺘﺮ از ﻳﻚ ﻓﻨﺠﺎن ﭼﺎي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ ﻓﺮض وﺟﻮد ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ و‬

‫آﻣﻮزه ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﺎﻟﺘﻮس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﻼﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺛﺮوت ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ و ﻓﺮاز و ﻓﺮود و روﻧﻖ و رﻛﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫داري را وﺟﻬﻪ ﻫﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ ،‬ﺳﺮدﺳﺘﮕﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮﻧﺰ‪ ،‬واﻟﺮاس و ﻣﻨﮕﺮ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ و ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت ﻳﺎ ارزش ذﻫﻨﻲ ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ) ﻧﻈﻴﺮ ﺧﺮﻳﺪ ‪ ،‬ﻓﺮوش و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ( ﺑﻴﺎن رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻪ اي از‬

‫رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد و واﺣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف رﻳﻜﺎردو و ﻣﺎرﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ارزش ﻫﺮ ﻛﺎﻻﺋﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫ﻣﻴﺰان ﻛﺎري ﻛﻪ ﺻﺮف ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻫﺮ ﻛﺎﻻ ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ از ﻣﻴﺰان و‬

‫ﺷﺪت اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﺮﺟﻴﺢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي ‪ ،‬ﻣﻴﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و اﺳﺘﻔﺎده ] از ﻳﻚ واﺣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ[ از آن‬

‫ﻛﺎﻻ‪ .‬ﻣﺎرﺷﺎل ‪ ،‬ازﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف اﺻﻮل ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد )‪ (1890‬ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﺎ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ) ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ( و ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻬﺮه وري ﻧﻬﺎﻳﻲ ) ﻫﺰﻳﻨﻪ آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه (‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ داﻧﺶ اﻗﺘﺼﺎد را از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺪا‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻋﻮض ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎز و ﻛﺎر ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ و ﻛﺎرآﻳﻲ ﻫﺎي آن در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪ .‬در ﻣﻜﺘﺐ ﺟﺪﻳﺪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻜﺎري ﺷﺪه اي ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر‬

‫ﻫﻤﺴﺎزي و ﻫﻤ‪Ĥ‬واﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد و ﻋﻠﻮم دﻗﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ و راه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ‪ Joan Robinson‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﻲ ﺑﺎرﻳﺮ ص ‪.١٨٨-١٩٩٢‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  17‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻫﻤﻮار ﮔﺮدد ‪.‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬

‫ﻳﻚ واﺣﺪ ﺟﺎﻧﺪاري ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻧﻈﻢ ﺑﺮ اﺟﺰاي آن ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي‬

‫ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ دو ﻓﺮض ﻋﻤﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮوض ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ -1 :‬وﺟﻮد رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ‪ -2‬وﺟﻮد اﺷﺘﻐﺎل‬

‫ﻛﺎﻣﻞ‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻦ ﻓﺮوض آﺳﺎن ﺳﺎز و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ) ﻳﺎ ﺷﺒﻪ ﻋﻠﻤﻲ ( از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي در اﻧﺤﺼﺎر اﻧﮕﻠﻴﺴﻴﻬﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ از‬

‫ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮﻟﻲ و ﻋﻠﻤﻴﺖ داﻧﺶ اﻗﺘﺼﺎد دم ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ و رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد دﻳﮕﺮ ﺷﻮم ﺷﻤﺮده ﻧﻤﻲ‬

‫ﺷﻮد ‪ .‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﺮف و اﺛﺮ ﮔﺬار و اﻟﮕﻮﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي‬

‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ از ﺟﺬاﺑﻴﺖ ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد و اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻣﺮوزه در ﺑﻴﺸﺘﺮ‬

‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﻬﺎن درﺑﺎره ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ درآﻣﺪﻫﺎ و … ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻈﺮي ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرت‬

‫اﺳﺖ از ﻣﻴﺮاث ﻓﻜﺮي ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻠﻬﻢ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت روﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ و دﻳﺪﮔﺎه‬

‫راﻳﺞ در ﻣﺘﻮن درﺳﻲ رﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺰرگ ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﺧﻼء ﺑﺰرﮔﻲ‬

‫داﺷﺖ ‪ :‬ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻬﻢ و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ و ﻧﺎﻫﻤﺴﻮﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده ﺗﺮ ‪،‬‬

‫ﻣﻮاردي و ﺷﺮاﻳﻄﻲ در اﻗﺘﺼﺎدي وﺟﻮد داﺷﺖ و دارد ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺳﺎزوﻛﺎر ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺎن و ﺧﻮدﮔﺮدان‬

‫ﺑﺎزار از ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آن ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ و اراده وﻧﻴﺮوي ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻗﻮي ﺗﺮ از اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ را ﻣﻲ ﻃﻠﺒﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺬارد ﻗﻄﺎر‬

‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار از ﺧﻂ ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد و در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮﻳﻬﺎ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﺤﺼﺎرات و ‪ ....‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﻧﺎم‬

‫اﻳﻦ اراده و ﻧﻴﺮوي ﻗﻮي دوﻟﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺮح و اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه و‬

‫ﻧﻘﺶ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺎزار از ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪ اﻳﻦ‬

‫دوﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ – و ﺑﺎﻳﺪ– دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﺪ و اﻗﺘﺼﺎد را از ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن در ورﻃﻪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻴﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎرﺳﺎﺋﻴﻬﺎي‬

‫ﻧﻴﺮوي ﺑﺎزار ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺎز و ﺿﺮورت زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﻇﻬﻮر ﻣﻜﺘﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻴﻨﺰي ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﻲ و‬

‫ﭘﺎﻳﻤﺮدي ﺟﺎن ﻣﻴﻨﺎرد ﻛﻴﻨﺰ و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب » ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻬﺮه و ﭘﻮل‪ « 21‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1936‬ﻋﺮض اﻧﺪام ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻴﻨﺰ‬

‫را در ﻛﻨﺎر آدام اﺳﻤﻴﺖ و ﻣﺎرﻛﺲ ﺳﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻬﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ 22‬و ﻛﺘﺎب او را ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﺧﻮاﻧﻨﺪه‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪21‬‬
‫‪ Keynes, J. M. (1967) The General Theory of Employment, Interest and Money. London: Macmillan. ‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ Fifty Major economists , p 99 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  18‬‬

‫ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺤﺚ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ و اﺛﺮﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .23‬ﻛﺘﺎب ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻴﻨﺰ "ﻛﺘﺎب‬

‫اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ ادام اﺳﻤﻴﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺎرﻛﺲ در ﻗﻮام ﺑﺨﺸﻴﺪن و ﺳﺮﭘﺎﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻘﺶ‬

‫داﺷﺖ "‪ .24‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ روﻳﻜﺮد ﻛﻼن داﺷﺖ ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺑﻪ زﻋﻢ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪. 25‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻴﻨﺰ اوﻻ ﻧﻘﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ و آراي اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﭘﻴﺶ از ﻛﻴﻨﺰ )ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ و ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ( ﻛﻪ‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮد ﻛﺎر ﺗﻌﺎدل را در ﺑﺎزار ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻪ‪26‬ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد‬

‫"ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮد را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ" ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺮ ﮔﺰ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻜﺎري وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﻗﺪر‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر)ﻳﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ( در اﻗﺘﺼﺎد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر )ﻳﺎ ﻛﺎﻻ( وﺟﻮد‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .27‬ﻟﺬا اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻤﻴﺸﻪ در اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ وﺗﻌﺎدل ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ .‬و اﮔﺮ زﻣﺎﻧﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮاز و ﻓﺮودي روي دﻫﺪ‬

‫ﻛﺎري ازدﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﺑﺮ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزوﻛﺎر ﺧﻮد ﻛﺎر ﺑﺎزار‬

‫دو ﺑﺎره اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ » اﺻﻮﻻ ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﺧﻮد ﻛﺎري وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ اﻻﻛﻠﻨﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺪام ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل درآورد ﺑﻪ آﺳﺎﻧﺴﻮري ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ‬

‫ﺑﺮود و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻃﺒﻘﻪ ﻫﻤﻜﻒ ﻳﺎ در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪.‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺎه رﻛﻮدي روي دﻫﺪ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را درﻣﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﭘﺎ درآﻳﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻬﺎي ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻞ ﻧﺸﺴﺘﻪ راﻛﺪ‬

‫ﺑﻤﺎﻧﺪ«‪ .28‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻢ ﺑﻴﻜﺎري و ﻫﻢ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل درﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ در اﻗﺘﺼﺎد اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮاﺳﺖ‪ 29‬ﻛﻴﻨﺰ ﭼﺎره ﺑﻴﻜﺎري و راه‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي اﻗﺘﺼﺎد را در ﻣﺪاﺧﻼت دوﻟﺖ ﻣﻲ دﻳﺪ‪ .‬ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ‬

‫ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻜﺎري دﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﺷﻮد و از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر دوره رﻛﻮد را ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪23‬‬
‫‪  Fifty Major economists , p . 101‬‬
‫‪24‬‬
‫‪  Fifty Major economists , p 246 ‬‬

‫‪25‬‬
‫‪ Samuelson 2001 p. 414 ‬‬
‫‪26‬‬
‫‪ Say’s Law ‬‬
‫‪27‬‬
‫‪  Fifty Major economists , p 1010 ‬‬
‫‪28‬‬
‫‪ Heilbroner (1967) p. 246. ‬‬
‫‪29‬‬
‫‪ Samuelson 2001 p. 415. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  19‬‬

‫اوﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و اﻳﺠﺎد ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺮﻗﺪر ﻏﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪي )ﻣﺜﻼ ﺣﻔﺎري زﻣﻴﻦ ( ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﺑﻬﺘﺮ از دﺳﺖ‬

‫روي دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺸﺴﺘﻦ اﺳﺖ‪.30‬‬

‫»ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻴﻨﺰ ﻋﻤﻼ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دوﻟﺘﻬﺎ ﺳﻴﻄﺮه داﺷﺖ ‪.‬‬

‫دردﻫﻪ ‪ 1960‬ﻣﻴﻼدي ﻋﻤﻼ ﺑﻨﻤﺎﻳﻪ ﻫﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻼن اﻗﺘﺼﺎدي را ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻴﻨﺰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ داد ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از دﻫﻪ ﺷﺼﺖ‬

‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﻳﺪ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد و ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺎزه ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎرات ﻋﻘﻼﻳﻲ و دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﺗﺎزه در ﺑﺎره دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و‬
‫‪31‬‬
‫دﻳﻨﺎﻣﻴﺴﻢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺟﺬاﺑﻴﺖ و ﺳﻴﺎدت دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن را ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در آﺛﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬در ﻃﻮل ﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﻛﻪ‬

‫اﻧﺤﻄﺎط و رﻛﻮد ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭼﻮن ﻓﺎراﺑﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ‪ ،‬اﺑﻦ رﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻦ‬

‫ﺣﺰم ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ دواﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون و ‪ ...‬ﺑﺎ ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﺎب و ﻧﻮآوراﻧﻪ در داﻧﺶ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫اﻓﻘﻬﺎﻳﻲ ﺗﺎزه ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﻇﻬﻮر ﻛﺮد و ﺑﺮﮔﺮدآوري ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻼ و ﻓﻠﺰات ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ از راه ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬

‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزﻳﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻛﺮد و ﺑﺎ اﺑﺪاع ﻧﻤﻮداري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺪول )ﻳﺎ ﺗﺎﺑﻠﻮي(‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ از ﮔﺮدش درآﻣﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب »ﭘﮋوﻫﺸﻲ درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻋﻠﻞ ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ« آدام اﺳﻤﻴﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1776‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد‬

‫ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آزادي ﻋﻤﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮔﺴﺘﺮده‬

‫ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ در اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و ﻃﺮﻓﺪاري از ﻧﻈﺎم آزادي ﻃﺒﻴﻌﻲ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎي دروﻧﻲ ﺧﻮد از ﻫﻢ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪-٣٠ ‬ﻗﺪﻳﺮي اﺻﻠﻲ ‪ ١٣۶٢‬ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ص‪٣۴٠‬‬

‫‪31‬‬
‫‪ Samuelson 2001 p 415 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  20‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎرآﻳﻲ و ﻛﺎرﺳﺎزي دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ در ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺎزار ﺗﺎﻛﻴﺪ‬

‫ﻣﻲ ورزﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب » ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻬﺮه و ﭘﻮل« در ﺳﺎل ‪ 1936‬ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ در‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻴﻨﺰي ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺧﻮد ﻛﺎري ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و اﺣﻴﺎي ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل وﺟﻮد ﻧﺪاردو ﻻزم اﺳﺖ دوﻟﺖ ﺑﺎ‬

‫اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻮﻟﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻜﻮﺷﺪ و دوره رﻛﻮد را ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻏﺎﻟﺐ اﻗﺘﺼﺎد در رﺑﻊ ﺳﻮم ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﻢ و رﺷﺘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ دوم‬

‫‪ – 1‬ﻛﺪام ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ از ﭼﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻫﺪاف‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد؟‬

‫‪ – 2‬ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻴﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻇﻬﻮر ﻛﺮد؟ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺑﺪاع ﻣﻜﺘﺐ‬

‫ﻓﺰﻳﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬

‫‪ – 3‬ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ درﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ؟ ﺳﻪ ﭼﻬﺮه ﻣﻌﺮوف و ﭘﻴﺸﺒﺮو در ﻣﻜﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼﺳﻴﻚ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬

‫‪ – 4‬ﭼﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﺷﺎﻟﻮده اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ؟‬

‫‪ – 5‬زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻇﻬﻮر ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ و ﭼﺮا ﻣﺎرﻛﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي در ﺟﻮﻫﺮه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬

‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ – 6‬ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ را ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬

‫‪ – 7‬ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻲ ﻛﺘﺎب »ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺷﺘﻐﺎل و ﺑﻬﺮه و ﭘﻮل« ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﻛﻴﻨﺰ اﻳﺪه وﺟﻮدﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ در ﺳﺎز و ﻛﺎر‬

‫ﺑﺎزار را زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺮد؟ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺑﻴﻜﺎري و ﻛﺴﺎد را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  21‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ارزش‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎي دور ﻛﻪ ﺣﺠﻢ داﻧﺶ و وﺳﻌﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺸﺮ اﻧﺪك و ﻣﺤﺪود ﺑﻮد ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚ دﺳﺘﺎورد ﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﺑﺸﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در ﻳﻜﻲ از دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﺣﻜﻴﻢ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‬
‫ﻋﻠﻮم را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻠﻲ و ﺷﻌﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي اﻟﻬﻴﺎت‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻃﺒﻴﻌﻴﺎت را در ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﺧﻼق ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻨﺰل در ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻠﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي در ﻗﺮن‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﻋﻠﻮم اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﻗﺮن اﺧﻴﺮ و ‪ ‬ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻦ داﻣﻨﻪ ‪ ،‬وﺳﻌﺖ و ﻋﻤﻖ ﻋﻠﻮم ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﺎزه اي ﻣﺎﻧﻨﺪ روش وﺷﻴﻮه ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻼﻛﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ ودﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻋﻠﻮم ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ روش و ﻣﺘﺪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده داﻧﺸﻤﻨﺪان وﻣﺤﻘﻘﺎن ﻫﺮ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻋﻠﻮم ﻗﻴﺎﺳﻲ وﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬ﻋﻠﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﺎﺿﻴﺎ‬
‫ت‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻣﻨﻄﻖ ﻛﻪ اﺑﺰار ﺗﻌﻘﻞ اﺳﺘﺪﻻل و دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﮔﺰاره ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫در ﺻﻒ ﻋﻠﻮم ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ و‪ ...‬ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻚ و ﻣﺘﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ را‬
‫ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﮔﺰاره ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﻧﺪ در اردوي ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺟﺎي دارﻧﺪ‪ .‬در ﭘﻲ ﺗﻮﻓﻴﻘﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎ ﭼﺸﻢ ﮔﻴﺮ و‬
‫روز اﻓﺰون ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻧﺼﻴﺐ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و زﻳﺴﺘﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش در ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم رﺷﺘﻪ ﻫﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺘﺪرﻳﺞ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎ دﺷﻮارﻳﻬﺎ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻋﻠﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ از اﻳﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ در اﻳﻦ ﻋﻠﻮم را درك ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﺎ ﺻﻮر ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ 33،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ‪ 34‬و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ 35‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺤﻘﻖ ﭘﺪﻳﺪه را آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ وﺻﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ اراﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺑﻴﺎن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .٣٢ ‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺎص ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪﻟﻴﻞ رﺳﺎﻟﺖ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫‪ . description. ‬‬
‫‪34‬‬
‫‪ . explanation. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  22‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ و اﺧﺒﺎر از واﻗﻴﻌﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد دان‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در ﺑﺎزار‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻗﻴﻤﺖ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن و اراﺋﻪ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻛﻪ رﺧﺪاد ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺤﻘﻖ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮرم و ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ را ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل و ﻣﻨﻄﻖ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ و اﺧﺒﺎر از واﻗﻊ اﺳﺖ و ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﺒﺎر و ﺣﻜﺎﻳﺖ از واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﺗﻔﺎق ﻧﻴﺎاﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪،‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را در آﻳﻨﺪه ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮاﻳﻦ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻮرم ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺗﻮرم در ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻳﺎ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اي را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﺪف‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺪف ﻣﻬﻢ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﭘﺪﻳﺪه و ﺣﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ در آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﻮق ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﭘﺪﻳﺪه اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮرم‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه آن را ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫و ﻧﺮخ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻮرم در آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﺣﺬف ﻳﺎ ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮرم اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫رﻳﺰي و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ در ﺣﻮزه‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻳﻚ ﻋﻠﻢ و اﻣﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﻨﺠﺎري ارﺗﺒﺎط ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺒﺎﺗﻲ و اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻨﺠﺎري‬

‫در ﺗﻼش ﺑﺮاي اراﻳﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ و ﭼﻬﺮه ﻋﻠﻤﻲ )ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻲ( از ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي روش ﺗﺠﺮﺑﻲ در‬
‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻴﺎن ﻫﺴﺖ ﻫﺎ وﺑﺎﻳﺪ ﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎن واﻗﻌﻴﺎت ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ و ﺧﻮب ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺴﺖ و ﭘﺪﻳﺪه ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ دو ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺒﺎﺗﻲ واﻗﺘﺼﺎد دﺳﺘﻮري ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻫﺴﺖ ﻫﺎ و واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺪور از ﻗﻀﺎوت ﻫﺎي ارزﺷﻲ وﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.36‬‬

‫‪                                                                                                                                                                                                      ‬‬
‫‪35‬‬
‫‪ . prediction. ‬‬

‫‪-٣٦ ‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ در ﺣﻮزﻩ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ اﺛﺒﺎﺗﻲ واﻗﻌﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻲ ﻃﺮف ﻓﻘﻂ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮدﺁﮔﺎﻩ در ﻋﻴﻦ ﺗﻤﺎﺷﺎ ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﮕﺮي‬
‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﻟﺬا ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﻀﺎوﺗﻬﺎي ارزﺷﻲ ﺧﻮد ﻗﺮار دارد ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ زﻳﺎدي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  23‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ واﻳﺪه اي از واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ وﻫﺴﺖ ﻫﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻧﻮﺑﺖ اﻗﺘﺼﺎد دﺳﺘﻮري ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ .‬در اﻗﺘﺼﺎد دﺳﺘﻮري ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎ ﺳﺮ وﻛﺎر دارﻳﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﺳﺮو ﻛﺎر دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫داوري ارزﺷﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮدن‪ ،‬روا ﻳﺎ ﻧﺎروا ﺑﻮدن‪ ،‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻻﻳﻞ ﻓﻘﺮ دراﻳﺮان ﭼﻴﺴﺖ وﭼﺮا ﻧﺮخ ﺗﻮرم در اﻳﺮان ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﺮخ ﺗﻮرم در‬
‫ژاﭘﻦ اﺳﺖ؟ آﺛﺎر ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺛﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﺪ ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺳﻮال ﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﺎ ﻻزم اﺳﺖ دوﻟﺖ ﺣﺪاﻗﻞ دﺳﺘﻤﺰد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ؟ آﻳﺎ دوﻟﺖ اوﻟﻮﻳﺖ را ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮرم ﻗﺮار دﻫﺪ ﻳﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫اﺷﺘﻐﺎل؟ آﻳﺎ دوﻟﺖ اوﻟﻮﻳﺖ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﺑﻪ آﻣﻮزش ﺑﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﺑﻬﺪاﺷﺖ؟ آﻳﺎ ﻻزم اﺳﺖ دوﻟﺖ در ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ دﺧﺎﻟﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ؟ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ درآﻣﺪ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ و‪ ...‬ﻣﺴﺎﻳﻞ دﺳﺘﻮري اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺒﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ وﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و آزﻣﻮن ﺳﺮو ﻛﺎر دارد وﮔﺰاره ﻫﺎي اﺛﺒﺎﺗﻲ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ آزﻣﻮن ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﻣﻜﻤﻞ اﺳﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺰاره ﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري وارﺷﺎدي ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و آزﻣﻮن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و از ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد دان ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ ) اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻳﺎ دﺳﺘﻮري ( دو ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ 1 :‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ‪ 2‬ﻣﺸﺎور ﻳﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬار ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد دان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺑﺎره ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد وﺑﻴﻜﺎري دو ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ ‪ :‬اﻟﻒ( اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪ اﻗﻞ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺑﻴﻜﺎري ﺷﻮد ‪ .‬ب ( دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ‬
‫دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ ‪ .‬ﮔﺰاره اول ﻳﮓ ﮔﺰاره اﺛﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ ودر اﻳﻨﺠﺎ اﻗﺘﺼﺎد دان ﻧﻘﺶ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد ‪.‬‬
‫در ﮔﺰاره دوم ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺰاره ارﺷﺎدي اﺳﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﺸﺎور ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬار ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺰاره‬
‫ﻫﺎي ارﺷﺎدي ودﺳﺘﻮري ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ رﺑﻂ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻣﺎ در ﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﻛﺮد ﺟﻬﺎن ﺑﺮ‬
‫دﻳﺪ ﮔﺎه دﺳﺘﻮري ﻣﺎ در ﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﺗﺮ وﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺗﺮ اﺳﺖ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻔﺎد اﻳﻦ‬
‫ﮔﺰاره اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪ اﻗﻞ دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺑﻴﻜﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﮔﺰاره دوم ) دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ دﺳﺘﻤﺰد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ ( را ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﺰاره اﺛﺒﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ارﺷﺎدي اﺛﺮ دارد اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻬﺎي اﺛﺒﺎﺗﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻗﻀﺎوت ﻫﺎي ارزﺷﻲ اﺛﺮ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺮز ﻣﻴﺎن ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي اﺛﺒﺎﺗﻲ وﺣﻮزه ﮔﺰاره ﻫﺎي ارﺷﺎدي ﺗﺎ اﻧﺪازه‬
‫اي ﻣﺒﻬﻢ وﻣﻪ آﻟﻮد اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﻣﺒﺎﺣﺚ وﻣﻮﺿﻮﻋﺎت رﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد در ﺻﺪد ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﻛﺮد اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﺪف ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪن و ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺤﻮه اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي آن در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ روح ﻳﻜﺴﺎن و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﺑﺮ ﻧﮕﺮش ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ در ﻫﻤﻪ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ )اﻋﻢ از ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـ اﻧﺴﺎﻧﻲ وﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ( ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺮﻳﻚ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻦ دوﮔﺮوه ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎ وﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت وﻣﺴﺎﻳﻞ ﺧﻮد ﺳﺒﻚ ﺑﻴﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت و اﺑﺰارﻫﺎي وﻳﮋه ﺧﻮد راداراﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  24‬‬

‫ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ و‪ ...‬ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺧﻮاص ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺷﻴﺎ وﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ و‪ ...‬ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫رﻓﺘﺎر وﻛﺮدار اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫وﻓﺮدي اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻈﻤﻬﺎي ﺗﺠﺮﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮ در آﻳﺪ وازاﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮ در ﻣﻮرد رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﻌﻲ وﺗﻼش زﻳﺎدي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه از ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ را در روش ﻣﺘﺤﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎري وﺟﻮد دارد‪ .‬از ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ وﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ درﺟﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﮔﺰاره ﻫﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ ‪.‬درﺟﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﮔﺰاره ﻫﺎ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻋﻠﻮم‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪.‬زﻳﺮا ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺨﺘﺎر‬
‫‪،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪه وﻗﺎﻟﺐ ﺷﻜﻨﻨﺪ ‪.‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ داراي ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻴﻬﺎي ذﻫﻨﻲ ‪ ،‬رواﻧﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻫﺎ ﻛﺎر ﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮي وﻧﻈﻢ ﭘﺬﻳﺮي را دﺷﻮار و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻜﺎري و دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺤﻘﻖ‬
‫درﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ‪ .‬آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﻣﻜﺮر‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ وﻣﺤﻴﻂ ﻳﻜﺴﺎن وﺑﺎ ﻣﺪﻟﻬﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت در ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎس وﻫﻮاﺷﻨﺎس‬
‫از دﺧﺎﻟﺖ در ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﺤﻴﻂ ﺳﻴﺎره ﻫﺎ و ﺳﺘﺎره ﻫﺎ و ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﺟﻮي ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ ‪.‬ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﻣﻜﺮر ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻟﻮدوﻳﻨﮓ ﻓﻮن ﻣﺎﻳﺰر ﺗﻔﺎوت روش ﻫﺎي ﻋﻠﻮم‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ وﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـاﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪:‬‬
‫" ﺳﻨﮕﻲ را در آب ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ ‪ ،‬ﻏﺮق ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﺗﻜﻪ ﭼﻮﺑﻲ را درآ ب ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ ﺷﻨﺎور ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ؛ اﻧﺴﺎﻧﻲ را در آب ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‬
‫او ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﻨﺎ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻏﺮق ﺷﻮد‪. "37‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ وﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـاﻧﺴﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ در ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻮدن ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـاﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻼ ﺣﺴﺎب آن را از ﺣﺴﺎب ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺟﺪا‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـاﻧﺴﺎﻧﻲ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺿﻮع وﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا از ﻗﻤﺎش دﻳﮕﺮ و ﺗﺎﻓﺘﻪ ﺟﺪا ﺑﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از‬
‫اﻳﻦ رو اﻋﺘﺒﺎر وﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﻚ وﺗﺮدﻳﺪ در ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻮدن ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـاﻧﺴﺎﻧﻲ ‪ ،‬در ﻣﻮرد رﺷﺘﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ وﻏﻴﺮه ﺑﺎ ﺷﺪت وﺣﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣﺎ رﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ‬
‫از اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻫﺎ در اﻣﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻮدن رﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد دﻓﺎع ﻛﺮده وﺑﺮﺧﻲ آن را ﻓﺎﻗﺪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ و‬
‫ﻣﻼﻛﻬﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺷﺨﺼﻴﺖ دوﮔﺎﻧﻪ دارد ‪ .‬از ﻳﻜﺴﻮ در‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪٣٧‬‬
‫‪ Boettke Peter et al Man and Machine: The Plight of 20th Century Economics, Available at www.mercatus.org/ ‬‬
‫‪  pdf/materials/446.pdf ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  25‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲـاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﺪ ﻟﻮژي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻫﺎ وﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪﻳﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﺘﺪ ﻟﻮژي ‪ ‬‬
‫ﻋﻠﻮم دﻗﻴﻘﻪ دارد‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ آﻧﺮا در ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ آﻧﺮا در ﺗﺮازوي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﻴﺰﻳﻚ‬
‫وﺷﻴﻤﻲ و‪ .....‬ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن ﺑﺮوز وﻇﻬﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﻣﻨﻄﻖ وﻣﺘﺪ واﺑﺰارﻫﺎي ﻛﺎرﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎدان ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ وﻗﺘﻲ ﻓﺮدي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان‬
‫ﻓﻜﺮﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ را از زاوﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮاردﻫﺪ ﭼﻪ راه و رﺳﻤﻲ را ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻣﺴﻴﺮ و‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ؟ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد راﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﻤﻮداري ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪:‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﺪوﻳﻦ ﺳﻮال ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪوﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ و اراﺋﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت و آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬

‫اﮔﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﭘﻴﻤﻮدن اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﺺ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ درﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬرد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﺎﺟﺮاي ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﺌﻮري ﺟﺎذﺑﻪ درﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ‪ .‬اﺳﺤﺎق ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺳﻘﻮط ﺳﻴﺒﻲ را از درﺧﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﺲ ﻛﻨﺠﻜﺎوي در او ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮاي او ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﺮا اﺟﺴﺎم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ؟ ﭼﺮام ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﺟﻬﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  26‬‬

‫رود؟ وي در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻓﺮﺿﻴﻪ اي را ﻃﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﺮ دو ﺟﺴﻢ‪ .‬آزﻣﻮن ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬
‫ﺑﻌﺪي ﺻﺤﺖ واﻋﺘﺒﺎراﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺌﻮري ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز از رﻓﺘﺎر و ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻴﺎره‬
‫ﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﺮواز و ﻓﺮود ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ را ﺑﺎ آن ﺗﺒﻴﻴﻦ وﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻮﺿﻮع و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺳﺌﻮال ﻫﻤﻮاره اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻳﺎﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد در ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻋﻠﻞ وﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي دﺧﺎﻟﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻮاﻋﺪي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻋﻠﻢ و ﻳﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ اي ﻧﺎﮔﺸﻮده را ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ﻳﺎ‬
‫اﻓﻖ ﻫﺎي ﺗﺎزه اي ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻧﻘﺶ ﻋﻼﺋﻖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي او را در اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي در اﻳﺮان ﺷﺎﻫﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ در ﻣﻮرد‬
‫آن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ او ﺗﻮرم را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺌﻮال ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ وي از ﻣﻴﺎن‬
‫اﺑﻌﺎد و ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ او ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻠﻞ و ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ او ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﺑﺪون اﺑﻬﺎم و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻋﻠﺖ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم وي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻮرم اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬در اﻳﺮان‬
‫ﻳﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﺗﻮرم اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد و در واﻗﻊ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ‬
‫ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺟﺒﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در اﻳﺮان ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﻧﻘﺶ‬
‫ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ در اﻳﺠﺎد ﺗﻮرم ﺗﺎﻛﻴﺪ دارد و آن را در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪   .‬ﺣﺎل او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ اش را ﻃﺮح ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺿﻴﻪ در واﻗﻊ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ وي ﺑﻪ ﺳﺌﻮال ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ آن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وي اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ را ﺑﻌﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل او وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﺪف ﮔﺮدآوري ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺪارك‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪات‪ ،‬ادﻟﻪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ‪ ...‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮان ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﺮرﺳﻲ و‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮارد در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻋﻴﻨﻲ و ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ دارد‪ .‬ﻟﺬا اﺑﺘﺪا‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻮزه و ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮازﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﺪاف دﻗﻴﻖ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  27‬‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﻗﻠﻤﺮو زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ وي ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1370‬ﺗﺎ ‪1385‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻬﺎد ﻳﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻤﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺎز وي را ﺑﺮآورده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت او ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ‬
‫از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺑﺰار ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬آزﻣﻮن اﻋﺘﺒﺎر و رواﻳﻲ آن و ‪ ...‬ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ وي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد از‬
‫روش و ﻳﺎ روﺷﻬﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت و در ﻧﻬﺎﻳﺖ آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻓﻨﻮن آﻣﺎري ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﻫﺪات و آزﻣﻮن؟ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد آن ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ )ﻳﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻠﻲ( ﺑﺎز ﮔﺮدد و در ﻣﻮرد اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﺪارك‪ ...،‬و‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺠﺪد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ زﺣﻤﺖ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻠﻲ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺑﻌﺪي در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي او ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺣﺎﺋﺰ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﻴﻖ و ﺑﺪون اﺑﻬﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪ و‬
‫ﻣﺮزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﭘﮋوﻫﺶ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺼﻮرت دﻗﻴﻖ ﮔﺰارش ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺪود‬
‫زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬روش ﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬آزﻣﻮن ﻫﺎي آن ﻫﺎ‪ ،‬روش ﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ‪ ... ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت دﻗﻴﻖ و ﺷﻔﺎف ﮔﺰارش ﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ دﻗﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻻزم اﺳﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ‬
‫ﺑﺨﺸﻲ ﻳﺎ وﺟﻬﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻪ آﻟﻮد ﺷﺪن ﻓﻀﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﻏﺒﺎر ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻏﻴﺮدﻗﻴﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران را‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﺪاواي ﺑﻴﻤﺎري از داروي ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫و در درﻣﺎن وي ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده دﻳﮕﺮان ﺑﺎﻳﺪ دﻗﻴﻘﺎ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﺟﺪول زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰان داروﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ دﻗﻴﻖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ دﻗﻴﻖ ﺑﻴﻤﺎر‪ ... ،‬ﮔﺰارش ﺷﻮد‪ ،‬درﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮاي‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﺳﻼﻣﺘﻲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻨﺪازد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﻫﻤﻴﺖ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ واﻗﻒ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺎي ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﺑﺎﻻ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ روان ﭘﺰﺷﻚ از روﺷﻲ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﺪاواي‬
‫ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎر رواﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روش درﻣﺎن ‪ -‬ﻣﺜﻼ ‪ -‬ﻋﻔﻮﻧﺖ‬
‫ﮔﻠﻮﺳﺖ؟ ﻳﻌﻨﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﮔﺰارش دﻗﻴﻖ در ﻣﻮرد روان ﭘﺰﺷﻚ دو ﭼﻨﺪان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ روش ﻫﺎ و آزﻣﻮن ﻫﺎ و ‪ ...‬ﻓﺮﺿﻴﻪ وي ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﺪ ﻳﺎ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﺸﺪ‪ .‬و از‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎزه اي در ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻌﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  28‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ ﻧﻈﺮي ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل وي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ در اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ‬
‫آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮد در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد و ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﺧﺎص و ‪ ...‬اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ او ﺳﺌﻮال ﻳﺎ ﺳﺌﻮاﻻت ﺗﺎزه اي ﭘﻴﺶ روي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ وي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎ و ﺣﺪود و ﻣﺮزﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ دﻗﻴﻖ و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ دﻗﻴﻖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺎد دﻗﻴﻖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪ ﺷﺮﻃﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ‪ ...‬آﻧﮕﺎه ‪...‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ راه ﺑﺮ ﺗﻌﻤﻴﻤﻬﺎي ﻧﺎروا ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﺎل‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي در ژاﭘﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در‬
‫ﻻﺳﺘﻴﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻻﺳﺘﻴﻚ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺿﺮﺑﺎت ﺑﺎ ﺟﺎده ﺗﺎدرﺻﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺷﺮاﻳﻂ آن دﻗﻴﻘﺎ داﻧﺴﺘﻪ و ﮔﺰارش ﺷﻮد‪ ،‬در ﻫﺮ ﺟﺎي دﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ را در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻻﺳﺘﻴﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ‪ 85‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ دوﻟﺖ ﻛﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮرم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ را ﻛﺎﻫﺶ‬
‫دﻫﺪ و اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﻻﺳﺘﻴﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ‪ ...‬ﻛﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و ‪ ...‬اﻳﺮان‬
‫در زﻣﺎن اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺬﻛﻮر در ﮔﺰارش ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه دﻳﮕﺮي در ﻣﻮرد ﺟﻮاﻣﻊ وﺟﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﺎر ﭘﮋوﻫﺶ را در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﺗﺌﻮري اﻗﺘﺼﺎدي را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل و ﺻﺎدق در ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ )از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻨﻲ ( ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﻛﺎراﻳﻲ و اﻋﺘﺒﺎر دارد‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ درﺟﻮاﻣﻊ وﻛﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻀﺎدي ﺑﺒﺎر آورد‪.‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ را در ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫آزاد ﺳﺎزي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﻬﻢ از از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ‪ .‬آزادﺳﺎزي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ وﺟﻨﻮب ﺷﺮق آﺳﻴﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺒﺎرآورده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫آزاد ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آرژاﻧﺘﻴﻦ و ﺑﺮزﻳﻞ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﺑﺮاي آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ وﺧﺎﻣﺖ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﻜﺎف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ادﻋﺎي ﻋﺪم ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮﻟﻲ و ﻋﺪم ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﻤﻪ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ و زﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻃﻞ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  29‬‬

‫داﻧﺴﺘﻦ ﻳﺎ ﻧﻔﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد و از ارﺟﻤﻨﺪي دﺳﺘﺎورد ﻫﺎ و ارزﺷﻤﻨﺪي‬
‫رﻫﺎوردﻫﺎﻳﻲ آن ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬ﻋﺪم ﺻﺪق و ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻌﻠﻮل ﻓﻘﺪان ﺷﺮاﻳﻂ و ﻓﺮوﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫آن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻓﺮوض ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اي ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ در رﺧﺪاد ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻃﻮل زﻣﺎن و در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻋﻠﻢ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در واﻗﻊ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻮم ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎ و دﺷﻮارﻳﻬﺎ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫‪ (1‬ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ داﻧﺎن و ﺷﻴﻤﻲ داﻧﺎن ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه اي اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺎ رﻓﺘﺎراﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮوﻛﺎردارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺎر ﻋﻤﻠﻲ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺧﻮد وﻫﻢ ﻣﺤﻴﻂ و ﻓﻀﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ آن‬
‫ﺑﺪﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺪﺳﺖ او ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎدان ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻪ در ﭘﺪﻳﺪ آوردن آن ﻧﻘﺸﻲ داﺷﺘﻪ وﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮوﻛﻨﺘﺮل ﺷﺮاﻳﻂ آن ﻛﺎري ازدﺳﺖ‬
‫اوﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ازﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺧﻮد‬
‫درآزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺟﻮاﻣﻊ و ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﻮاﻣﻞ واﻗﻌﻲ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ اﻧﻌﻄﺎف‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻚ آزﻣﻮن ﺑﮕﺬارد وازﺻﺤﺖ ودﻗﺖ آزﻣﻮن وﻛﺎراﻳﻲ واﻋﺘﺒﺎرﻓﺮﺿﻴﻪ وﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﭼﻮن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻓﺮض‪ 38‬ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻛﻪ ﻓﺮض‬
‫ﺛﺒﺎت ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭘﺎي ﻓﺮض در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ اﻳﺪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺗﺌﻮري ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻧﻴﺰ از ﻓﺮض اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﻓﻴﺰﻳﻚ دان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﺳﻜﻪ اي را از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 100‬ﻣﺘﺮي ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ ‪ n‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﻜﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﺳﺪ او ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻜﻪ در ﺧﻼ و ﺑﺪون وﺟﻮد‬
‫اﺻﻄﻜﺎك ﺳﻘﻮط ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻓﺮض وﺟﻮد ﺧﻼ و ﻧﺎ دﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺻﻄﻜﺎك ﺗﺎﺛﻴﺮ زﻳﺎدي ﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٣٨‬در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮض ان ﻗﺪر ﮔﺴﺘﺮدﻩ و ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﻃﻌﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻋﻤﺎرت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ ﺗﻬﺪاب ﻓﺮض ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در هﻤﻴﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ ﻃﻨﺰي ﺑﺮاي اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﺮ ا از زﺑﺎن ﺳﺎﻣﻮﻳﻠﺴﻮن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ ‪" :‬ﻳﮏ اﻗﺘﺼﺎددان ‪ ،‬ﻳﮏ ﻓﺰﻳﺪﮐﺪان و ﻳﮏ ﺷﻴﻤﻲ دان در ﺟﺰﻳﺮﻩ‬
‫ﻣﺘﺮوﮐﻲ ﮔﻴﺮ اﻓﺘﺎدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم رهﺘﻮﺷﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﮏ ﮐﻨﺴﺮو ﻣﺎهﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻗﻮﻃﻲ ﮐﻨﺴﺮو در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺰﻳﺪﮐﺪان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ‬
‫دهﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻮﺑﻴﺪن ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﻗﻮﻃﻲ‪ ،‬ﮐﻨﺴﺮو را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﻤﻲ دان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻨﺴﺮو را ﺣﺮارت دهﻴﻢ و ﻗﻮﻃﻲ ﮐﻨﺴﺮو ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻣﺎي ﺧﺎص‬
‫ﺑﺎز ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد دان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﭼﺮا ﺑﻴﺮاهﻪ ﻣﻲ روﻳﺪ ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎز ﮐﻦ دارﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ روﺷﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ".‬ﻃﻨﺰهﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ در ﺳﺎﻳﺖ زﻳﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪:‬‬

‫‪  http://netec.mcc.ac.uk/JokEc.html‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  30‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در ﻣﻮرد ﺳﻘﻮط ﻳﻚ ﺗﻮپ واﻟﻴﺒﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮﮔﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﻳﺎ ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﺑﺎدﻛﻨﻚ از ارﺗﻔﺎع ‪ 100‬ﻣﺘﺮي ﺑﺎزﻫﻢ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻼ را ﻣﻔﺮوض و وﺟﻮد اﺻﻄﻜﺎك را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ اﻧﺤﺮاف اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻓﻴﺰﻳﻚ دان از واﻗﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺛﺮ ﺑﺲ‬
‫ﺷﮕﺮﻓﻲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد دان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ در ﺷﻬﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ در ﺳﺎل ‪ 1384‬در ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺷﻬﺮ اﻫﻮاز ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺳﻪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ داﻧﺸﺠﻮي اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﺛﺮ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻗﺎي ﻋﻠﻲ را ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫او ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻨﻲ در ﺳﺎل ‪ 1384‬دو ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻨﻲ دوﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﭼﻘﺪر ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ 100‬درﺻﺪي در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺴﺘﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻲ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ در درآﻣﺪ او ﺳﺖ ؟ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﮔﺮﻣﻲ ﻫﻮاي ﺷﻬﺮ اﻫﻮاز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﺤﺮاف در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮ ﻣﻌﻠﻮل ان اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻏﻴﺮ از درآﻣﺪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺴﺘﻨﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي دو ﺷﻬﺮ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫اوﻗﺎت اﺛﺮ ﻳﺎ آﺛﺎر ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از اﺛﺮ ﻳﺎ آﺛﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﺛﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﻣﺼﺮف آن در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫﻮاﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﻮع اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‬
‫آﻧﻬﺎو‪ ...‬ﺑﺮ ﻣﺼﺮف ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺧﻠﻂ راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ‪  .‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺪل ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ ﻓﺮوض در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و در ﻫﻤﻪ زﻣﺎن ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت اﻗﺘﺼﺎد داﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ وﻗﻮع دو ﭘﺪﻳﺪه ﻳﺎ روﻳﺪاد ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﭘﺲ از ﭘﺪﻳﺪه دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪه اول‬
‫ﻋﻠﺖ وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪه دوم اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ روي دادن ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﺎ ﻣﺘﻮاﻟﻲ اﻳﻦ دو ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺼﺎدف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻳﺎ در زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اول رخ دﻫﺪ اﻣﺎ از وﻗﻮع‬
‫ﭘﺪﻳﺪه دوم ﺧﺒﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﺧﺪاد ﻫﻤﺰﻣﺎن دو ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻠﻮل ﭘﺪﻳﺪه ﺛﺎﻟﺜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺻﺮﻓﺎ راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداز اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي ﺧﻮد ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي اﻳﻦ دو‬
‫راﺑﻄﻪ را ﻣﻮرد دﻗﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪  .‬‬
‫‪ (3‬ﺧﻄﺎي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺟﺰء ﺑﻪ ﻛﻞ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  31‬‬

‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت درﻛﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي ‪ ‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺪل اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺟﺰء ﻳﺎ‬
‫ﻓﺮد ﺻﺎدق اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﻞ ﻳﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻳﻚ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮﺗﻮر ﺳﺎزي در اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1385‬ﺳﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮﺗﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درآﻣﺪش ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ‪.‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺗﻮرﺳﺎزي اﻳﺮان ﺳﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻫﻤﻪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻴﺮ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺣﺘﻲ اﺣﺘﻤﺎل دارد درآﻣﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﺑﺎﻻي ‪ ‬ﮔﻤﺮﻛﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎي وارداﺗﻲ اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ درآﻣﺪ آن‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﺑﺪ وﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﮔﻤﺮﻛﻲ ﺷﺎن اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ درآﻣﺪ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻠﻲ و ﺷﻌﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻋﻠﻮم در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ دو‬
‫ﮔﺮوه ﻋﻠﻮم ﻗﻴﺎﺳﻲ و ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ – اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺪف‬
‫از اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎ و ﮔﺰاره ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ دو ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺒﺎﺗﻲ و اﻗﺘﺼﺎد دﺳﺘﻮري ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻫﺴﺖ ﻫﺎ و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد و اﻗﺘﺼﺎد دﺳﺘﻮري ﺑﻪ ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺧﻮاص ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺷﻴﺎء ﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ –‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ درﺟﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ – اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ و اراﺋﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت و آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‪.‬‬
‫ﻛﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎ و دﺷﻮاري ﻫﺎﻳﻲ روﺑﺮو اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ دﺷﻮارﻳﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ب( ﺧﻠﻂ راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ج( ﺧﻄﺎي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﻞ‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫‪ – 1‬ﺳﻴﺮ ﻣﺮاﺣﻞ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺸﺮي را از دوره ارﺳﻄﻮ در ﻳﻮﻧﺎﻧﻮن ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﺻﻮر ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﻧﺎم ﺑﺮده و ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺻﻮر را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  32‬‬

‫‪ – 3‬ﻫﺪف از ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪ – 4‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي اﺛﺒﺎﺗﻲ و ﻫﻨﺠﺎري در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬وﺟﻮه اﻓﺘﺮاق ﻣﻴﺎن روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎرﻳﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي در روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 8‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 9‬ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻫﺮ ﺗﺌﻮري اﻗﺘﺼﺎدي را ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل داﻧﺴﺖ؟‬
‫‪ – 10‬ﻳﻜﻲ از دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﻛﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي اﻣﻜﺎن ﺧﻠﻂ راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ ﭼﺮا و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان در دام ﺧﻠﻂ راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  33‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎدي و ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ازﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﺷﺎخ درﺧﺘﻬﺎ و داﻣﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪ و از ﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي و ﺗﻮﻟﻴﺪات اوﻟﻴﻪ و‬
‫ﺳﺎده روي آورد و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪوي ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روي آورد‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي او ﻓﺰوﻧﻲ و در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮ ﻣﺤﺪود ﺑﻮد و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي رﻗﻴﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﺷﻤﺎر‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﻲ ﺣﺪ‬
‫و ﻣﺮز و ﺳﻴﺮي ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺸﺮ را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﻛﺲ و ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﺮاﻧﺪازه ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‬
‫اﻣﺮوزه ﺷﺎﻳﺪ واژه ﻫﺎ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي و ﺣﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي و‪ ...‬واژه ﻫﺎ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻏﺮﻳﺐ و‬
‫ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ و ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺪ زﻣﻴﻦ ﭼﻬﺮهاي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﻴﺮي دﻳﮕﺮ داﺷﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻣﺤﻠﻲ از اﻋﺮاب ﻧﺪاﺷﺖ و اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ رﺷﺘﻪ و ﺷﻐﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﮔﺰاف ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺟﻬﺎن ﻛﺎﻫﻲ را ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮﻛﻮﻫﻲ از ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺴﻠﻬﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن" ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ" از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻓﻘﻴﺮ‪ ،‬ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار و در ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﺣﺘﻲ در ﭼﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﭼﻪ روش ﻓﻨﻲ و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﻫﻢ در ﺑﻌﺪ ﺧﺮد و ﻫﻢ در ﺑﻌﺪ ﻛﻼن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺣﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ در اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد‪ .‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮراك ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك‪،‬‬
‫ﻣﺴﻜﻦ ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﺣﻴﺎ ﻧﺎ آﻣﻮزش‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﻫﺎي رﻓﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺳﻮاري ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﻫﺎي‬
‫ﺗﺠﻤﻼﺗﻲ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ﺗﻮرﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ‪ ،‬داﺷﺘﻦ وﻳﻼي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ‪ . (...‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮار ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ و زﻣﺎن ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﺧﻮد را اوﻟﻮﻳﺖ‬
‫ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ را در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه واﮔﺬار ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در ﺑﻌﺪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  34‬‬

‫ﻛﻼن ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد ﻛﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻛﺸﻮر در ﺑﻌﺪ ﻛﻼن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻛﺮد‪ -1 .‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺮدم ‪ -2‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و آﻣﻮزش‪-3 ،‬اﺣﺪاث ﺟﺎده ﻫﺎ ﻓﺮودﮔﺎﻫﻬﺎ و ﺑﻨﺎدر ‪ -4‬ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺷﻬﺮي و ﺳﻴﻨﻤﺎ ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎه از ﻣﻨﻈﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ و ﺿﺮورت ﻫﺎي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -1‬رﻓﻊ ﻓﻘﺮ ‪ -2‬ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻜﺎري و اﻓﺰاﻳﺶ اﺷﺘﻐﺎل‪ -3 ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮرم و‪...‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺗﻮان و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺧﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻣﺤﺪود و ﻣﻌﻴﻦ از ﻣﻴﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب زده‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ راﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ روﺑﺮوﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﺪ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﭼﺎراﺳﺖ ازﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ ﭼﺸﻢ‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻛﺸﺎورزي در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﻴﻨﻲ دارد و اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ آﻧﺮا ﮔﻨﺪم ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺞ‬
‫ﺑﻜﺎرد‪ .‬ﻳﺎ در ﺑﺨﺸﻲ از آن ﮔﻨﺪم و در ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻜﺎرد‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ زﻣﻴﻦ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه دﻟﺨﻮاه ﺧﻮدﻫﻢ ﮔﻨﺪم و ﻫﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻜﺎرد‪ .‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت از ﺑﺮق و ﺟﺎده و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و‪...‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﺳﺪﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب زده ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد از ﭼﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻌﺶ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﭼﻪ‬
‫ﺑﺨﺸﻲ را ﺑﺮاي آﻣﻮزش و ﭼﻪ ﻣﻘﺪار را ﺑﺮاي اﺣﺪاث ﺟﺎده و ‪ ...‬اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬و از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻣﺴﺎﻟﻪ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎﻳﺶ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﺤﻮل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﻜﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻜﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﺼﺮف و‪...‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫اﮔﺮ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻗﺼﺪ اﺣﺪاث ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮاوردﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻌﺎ ﻣﻜﺎﻧﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﭼﺎﻫﻬﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﻣﻜﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﻤﻞ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﻤﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﺼﺮف ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﭘﺮﺳﺶ دو‪‬م‪ :‬ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ روﺑﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺷﻴﻮه و‬
‫روش و ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻓﻦ و ﺗﻜﻨﻴﻚ را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻛﺎﻻي ﺑﺮق را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺑﺎ ﻧﻮع روش و ﺷﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي ﺑﺮق ﻣﻲ ﺗﻮان ﻃﺮح ﻛﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮق را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎي ﻫﺴﺘﻪ اي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ ﺑﺎ روش ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ و آﺑﻲ؟ ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮارﺗﻲ؟ ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮرﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﺎدي؟ ﻣﺜﺎل‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  35‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺗﺮ و ﻣﻠﻤﻮس ﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮدرو ﻫﺎي ﺗﻤﺎم اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ و ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان روﺷﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ راﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﻧﺎن را در ﻧﺎﻧﻮاﻳﻲ ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ)ﺷﺎﻃﺮ(‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻴﻮه و روش ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و داﻧﺶ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژاﭘﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻛﻤﺒﻮد ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﻮاﺟﻪ اﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮدﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ راﻳﺞ‪ ،‬روﺑﺎﺗﻬﺎ و آدم آﻫﻨﻲ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ارﺗﺶ ﻧﺴﺘﻮه و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺸﻨﺎس روﺑﺎﺗﻬﺎي ﺳﺮ ﺑﺰﻳﺮ ‪ ،‬ﮔﻮشﺑﻪﻓﺮﻣﺎن و ﻫﻤﻴﺸﻪﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ را‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺧﻄﻮط ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دوش دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮ‪‬م ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻛﻤﺒﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻣﺎزاد ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر روﺑﺮوﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻛﺪام ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻛﺪام ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻌﻨﻲ دوﻟﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ آن دﺳﺘﻪ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻧﺪارد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ آن را ﺑﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻗﺪام دوﻟﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﺳﻮ‪‬م اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﻤﺮه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮﻧﺪ؟ در واﻗﻊ اﻳﻦ درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲ ﮔﺮدد؟ آﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﺎﻳﺪ درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫ورزﺷﻜﺎران؟ و آﻳﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺪ‪‬اﻗﻞ ﻣﻌﻴﺸﺖ را ﺑﺮاي ﻓﻘﺮا ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﮕﺬارد ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎر و ﺗﻼش ﺧﻮد‬
‫از درآﻣﺪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻓﺸﺮده ﺗﺮ و رﺳﺎﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬و ﻣﻠﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان راه‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﺎزوﻛﺎر ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزو ﻛﺎرﻫﺎ در اﻣﺮ‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﻮزﻳﻊ در ﻛﻨﺎر دو ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻧﻮع ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫اﮔﺮ ﻧﻮع ﺳﺎزو ﻛﺎر ﺗﺨﺼﻴﺼﻲ و ﺷﻴﻮه ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻃﻴﻒ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬
‫در ﻳﻚ ﺳﺮ ﻃﻴﻒ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ دوﻟﺖ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﻛﺸﻮر ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫)در ﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ وﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد( را در دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮ دﻳﮕﺮ ﻃﻴﻒ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺑﺎزار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎزار ﭼﻴﺴﺖ؟ "ﺑﺎزار ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ درآن اﻓﺮاد ﻳﺎ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻮل‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ اي را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ 40".‬اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﺑﺎره ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .٣٩ ‬ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺎم هﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود و ﻓﻘﻂ از ﻣﻨﻈﺮ ﭘﺮﺳﺶ هﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻃﺮح ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  36‬‬

‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺑﺎزار‪ -‬اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدي را اﻓﺮاد و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪-‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم اداره ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﻧﻈﺎم ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﺳﻮد ﻫﺎ و زﻳﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎ و ﭘﺎداﺷﻬﺎ و‪ ...‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻮد را ﻋﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻪ ﺷﻴﻮه اي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﻛﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﺎزار ﭘﻲﮔﻴﺮي ﻧﻔﻊ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ اﻧﮕﻴﺰه اﺻﻠﻲ ﻫﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ راﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت روش و ﺗﻜﻨﻴﻚ و ﺳﺒﻚ و ﺷﻴﻮه‬
‫اي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آن اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ‬
‫در اداره و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي آن اﺻﻼ دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ درآن دوﻟﺖ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﻘﺶ و دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ در ادﺑﻴﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎﻣﻼ آزاد ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آزادي ﻋﻤﻞ ‪  (Lassies ‬‬
‫‪Fair) ‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ آزاداﻧﻪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻋﺮﺿﻪ و‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻧﺼﻴﺐ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﮕﻴﺰه ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را وا ﻣﻲ دارد ﻛﻪ‬
‫ﺷﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﺋﻖ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺎم ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎزاد و ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزار در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻨﺎﺑﻊ را وا ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻟﺬا ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در ﻣﻮرد ﻣﺎزاد ﻧﻴﺰ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزار ﺻﻮرت ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزار ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻴﺰان ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد و ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري آﻧﻬﺎ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را ﻧﻬﺎد ﺑﺎزار ﺑﻌﻬﺪه دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد در ﻛﻨﺎر اﻟﮕﻮي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ و اﻧﮕﻴﺰه ﭘﻴﮕﻴﺮي‬

‫‪                                                                                                                                                                                                      ‬‬
‫‪40‬‬
‫‪  Samuelson (2001) P. 769 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  37‬‬

‫ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺳﺎز و ﻛﺎري را ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد‪ .‬اﻓﺮاد و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻲ وارد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ و داوري در ﻣﻮرد دﻋﺎوي ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻗﺮاردارد ﻛﻪ دوﻟﺖ در آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را در‬
‫دﺳﺖ دارد و اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺎره اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮاردارد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﮔﺮان در اﺳﺘﺨﺪام دوﻟﺖاﻧﺪ و اﻳﻦ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﭼﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻮن در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻣﺮﻛﺰي‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ آﻧﺮا اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداره ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﺪاق اﻗﺘﺼﺎد‬
‫دﺳﺘﻮري اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺑﻠﺸﻮﻳﻜﻲ ‪ 1917‬ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ آن در واﭘﺴﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻫﻪ ‪ 1980‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺮارداﺷﺖ و در ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻟﺰوﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻫﺎ دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬ﺣﺘﻲ در اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻌﺪ از ‪ 1921‬ﻣﻴﻼدي‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻼﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن درﺟﺎت ﻣﺤﺪودي از ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ دوﻟﺖ در اﻳﻦ اﻣﻮر‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد در ﻣﻮرد ﺗﺨﺼﻴﺺ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻫﺪاف در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻓﻮق اوﻟﻴﻦ ﮔﺎم اﺳﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اوﻟﻮﻳﺖ ﮔﺬاري ﻫﺎي ﻧﻬﺎد‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ و ﻛﺪام ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻮﻛﻮل ﺷﻮد در‬
‫ﮔﺮو اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ اﻫﺪاف‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ‬
‫و آﺗﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻫﺪاف و اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﻴﺰ در ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻬﺪه دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎزاد و ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻫﺪاف‪ ،‬اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﺒﺮان آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و اﻗﺪام ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺑﺼﻮرت ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺎد ﺑﺎزار ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  38‬‬

‫ﺑﺼﻮرت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ دوﻟﺖ ﻧﻘﺶ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮي اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﻧﻜﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺎﻣﻠﻲ از اﻳﻦ دو ﻧﻈﺎم وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻃﻲ از اﻳﻦ دو اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺮﻛﺐ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي‪.‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺣﻮزه ﻫﺎي ﺗﺨﺼﻴﺺ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻬﺎد‬
‫ﺑﺎزار و ﻫﻢ ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻣﻴﺰان اﻳﻔﺎي‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻬﺎد ﺑﺎزار و ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي از ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻛﺸﻮري ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻛﻮﺑﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫دﺳﺘﻮري ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر و ﻫﻨﮓ ﻛﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎزاري ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﻧﻬﺎ ﺑﺎزار ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي در اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻘﺪر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻃﻴﻒ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي درﺑﺎره ﺑﺨﺸﻬﺎي زﻳﺎدي از اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار و ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از اﻗﺘﺼﺎد را در اﺧﺘﻴﺎر دارد و در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﻜﺎل ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺻﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻪ در آﻏﺎز اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ ‪" :‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ"‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ را ﻓﺮاروي ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬و ﻧﺤﻮه ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻈﺎم‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي آن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺤﺪوي در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮاد ﻳﺎ وﺳﺎﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوه اول ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﮔﺮوه دوم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ازآن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ اﻏﻤﺎض‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪرا ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫زﻣﻴﻦ )ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻫﺐ ﻃﺒﻴﻌﻲ ازﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ و‪ ...‬؛ ﻣﻌﺎدن‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ آب ‪ ،‬ﻫﻮا و‪،(...‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ) ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﺎدوام ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰار ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ و‪ (...‬و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر )ﺷﺎﻣﻞ زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ و ﺗﺨﺼﺺ ﻫﺎ‪ ،‬داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و‪ (...‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮده از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  39‬‬

‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ آن را ﻛﺎﻻي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻳﺎ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت دﻳﮕﺮ ازآﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان و ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﺗﻮان ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮز اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ راﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﺮا ﺑﺎ ﻧﻤﻮداري ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺮز اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ از ﻫﺮﻛﺎﻻ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎده ﺳﺎزي در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻨﻬﺎ‬
‫دو ﻛﺎﻻ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬راﻳﺎﻧﻪ و ﺧﻮدرو ﺳﻮاري‪ .‬اﮔﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻤﺎم ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺳﻮاري ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﻨﺪد در آن ﺻﻮرت ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺧﻮدرو ﻣﺜﻼ ‪ 5000‬دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮدرو ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﻞ )ﻛﻴﻔﻲ( اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ درآن ﺻﻮرت ﺗﻌﺪادراﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 15000‬دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬درﻣﻴﺎن اﻳﻦ دوﻧﻘﻄﻪ ﻧﻘﺎط ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﺗﻌﺪاد راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺧﻮدرو ﻫﺎي ﺳﻮاري را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﺪادي ﺧﻮدرو دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮدارد و در ﻋﻮض راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮدرو ﻫﺎي ﺳﻮاري ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺰﻳﻨﻪ دارد ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻮﻟﻴﺪ راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺑﻴﺸﺘﺮ را ازدﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬‬

‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﺧﻮدرو ﺳﻮاري‬ ‫راﻳﺎﻧﻪ‬ ‫ﺣﺎﻻت‬
‫‪0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪ A‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪ D‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪F‬‬
‫ﺟﺪو‬

‫ﺑﺮﻋﻜﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي از دﺳﺖ دادن ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺻﺖ‬
‫از دﺳﺖ دادن ﻳﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻠﻘﻲ و از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ‪ 1‬ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  40‬‬

‫از دﺳﺖ دادن ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻ در ﺟﺪول‪ 1-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه و ﻧﻘﺎط‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﻮدار ‪ 1-4‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫‪16‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪14‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪13‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪11‬‬

‫‪10‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪D‬‬
‫راﻳﺎﻧﻪ )هﺰار(‬

‫‪8‬‬

‫‪7‬‬
‫‪6‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﺧﻮد رو ﺳﻮارﯼ )هﺰار(‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ٤‬‬

‫از وﺻﻞ ﻧﻘﺎط ﻧﻤﻮدار ‪ ، 1-4‬ﻧﻤﻮدار ‪ 2-4‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫‪15‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪B‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪C‬‬
‫راﻳﺎﻧﻪ )هﺰار(‬

‫‪9‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪6‬‬
‫‪E‬‬
‫‪3‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﺧﻮد رو )هﺰار(‬

‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ٤‬‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدرو ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ در ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ و ﺗﻌﺪاد راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ در ﻣﺤﻮر‬
‫ﻋﻤﻮدي ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ‪ 15000‬راﻳﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ اﺻﻼ ﺧﻮدروي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ راﻳﺎﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﺧﻮدروي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ F‬ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﺮف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺷﺪه و ﻫﻴﭻ راﻳﺎﻧﻪ اي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ B‬اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد‪1000‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  41‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮدرو و ‪ 14000‬دﺳﺘﮕﺎه‪ /‬ﭘﺎﻳﻪ راﻳﺎﻧﻪ و در ﻧﻘﻄﻪ ‪ 4000 ، E‬ﺧﻮدرو و ‪ 5000‬راﻳﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪2-4‬‬
‫‪،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺗﺮ ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺤﺼﻮﻻت) اﻋﻢ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮدار و داﺧﻞ ﻧﻤﻮدار‬
‫ﻧﻘﺎط ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ واﻣﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺤﻨﻲ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺧﺎرج از داﻳﺮه ﺗﻮان و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ و داد ﺳﺘﺪ ﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن دوﻛﺎﻻي ﺿﺮوري و‬
‫ﺗﺠﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻻي ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﻳﺎ دو ﻛﺎﻻي ﻣﺼﺮﻓﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي و ﺣﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪه ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺮف ﺣﺎل و‬
‫آﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ازدﺳﺖ دادن ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺪﻳﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫اﻣﺮوز اﻣﻜﺎﻧﺎت وﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺧﻮد را از ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪن از ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮدارد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد دارد و در اﻧﺘﺨﺎب و اوﻟﻮﻳﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻫﺮ ﮔﺰﻳﻨﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺎرآﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪ :‬ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪي دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در آن اﻗﺘﺼﺎد در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺗﻮان و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺎراﻳﻲ از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻘﺎط‬
‫روي ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺎرا ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ‬
‫ﺑﺪون ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي در داﺧﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﻣﻜﺎن‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻫﺮدو ﺑﺪون ﻛﺎﺳﺘﻦ از دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺧﻮدرو ﺳﻮاري ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي راﻳﺎﻧﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن‬
‫ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﭼﻴﺰي‪،‬ﺣﺘﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم از دﺳﺖ دادن ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ رادر‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻴﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺤﺪودي ﭘﻮل در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آن ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎﻛﺘﺎب ﺑﺨﺮد ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻟﺒﺎس‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺮﻳﻚ از‬
‫اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻ او ﺑﺎﻳﺪ از داﺷﺘﻦ دﻳﮕﺮي ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺘﺎب را ﺑﺨﺮد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺘﺎب از دﺳﺖ دادن ﻟﺒﺎس‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  42‬‬

‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻟﺒﺎس را ﺑﺨﺮد ﻛﺘﺎب را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻴﺎس‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ را ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪﻛﻪ وارد داﻧﺸﮕﺎه ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اﻳﻦ د اﻧﺸﺠﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ آﻣﻮزش راﻳﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ آﻳﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺮاي او‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اي در ﺑﺮدارد؟ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ دو ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﺳﻄﻮر زﻳﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد دو ﻧﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺟﻮد دارد‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﻴﺰان ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺻﺮف ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ارزش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺪﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن ﻛﺎﻻوﺧﺪﻣﺖ از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻳﻚ‬
‫داﻧﺸﺠﻮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻛﻪ ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺘﺎب‪ ،‬رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎه و ﺷﻬﺮﻳﻪ‬
‫ﻫﺎي آن )اﮔﺮ ﺗﺤﺼﻴﻞ راﻳﮕﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ( و‪ ...‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درآﻣﺪي ﻛﻪ اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮ ‪ -‬اﮔﺮ ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻤﻲ رﻓﺖ‪ -‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬در اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ داراي اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي اﺳﺖ و ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮﺟﻪ دارد ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻳﺎ " ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ" ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ‬
‫و ﻓﻘﻴﺮ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار و در ﭼﻪ زﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟اﻳﻦ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﭼﻪ روش ﻓﻨﻲ و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻲ و ﺣﺘﻲ در‬
‫ﭼﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟اﻳﻦ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮاي ﻛﻪ وﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد؟‬
‫ﻧﮕﺮش و روﺷﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ در ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ در‬
‫ﻫﺮﺟﺎﻣﻌﻪ(ﻧﻮع ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‬
‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و ﻧﻈﺎم ﻣﺨﺘﻠﻂ‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدي را اﻓﺮاد و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اداره ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺒﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را دوﻟﺖ در دﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻃﻲ از اﻳﻦ دو اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺮﻛﺐ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  43‬‬

‫ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﺗﻮان ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮز اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ آن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺤﺼﻮﻻت) اﻋﻢ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد دو ﻧﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺟﻮد دارد‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﻴﺰان ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺻﺮف ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻛﺎﻻ ﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ارزش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺪﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﺳﺖ آوردن‬
‫آن ﻛﺎﻻوﺧﺪﻣﺖ از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪي دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺘﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫‪ – 1‬ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﻬﻢ و ﻋﻤﺪه در اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺎزار آزاد را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ را ﺑﺮ ﺷﻤﺮده و آن را ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺎزار آزاد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬اﺻﻄﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدي زﻳﺮ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬اﻟﻒ( ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ب( ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ج( ﻛﺎراﻳﻲ‬

‫‪ – 6‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪاري را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  44‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ‬‬

‫ﻫﺮﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي داراي ﭘﺎره اي از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﭘﺎرهاي وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در زﻳﺮ اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار‬
‫ﻣﺰاﻳﺎ‪ :‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻃﺮﻓﺪار ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻣﺰاﻳﺎي ﭼﻨﺪي ﺑﺮاي آن ﺑﺮﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻬﻢ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (1‬ﻧﻈﺎم اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ ﻗﻮي‪:‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه اﺻﻠﻲ ﻫﻤﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎي اﻓﺮاد ﭘﻴﮕﻴﺮي و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻬﺮه وري ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻛﺎراﻳﻲ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻤﻜﻦ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﺑﺪون اﺗﻼف و ﻫﺪر رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪﻛﻪ اﻓﺮاد و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ‬
‫ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدرﻧﺪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑﺎزار و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻌﺎل درآن ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺮاد و‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻊ از ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺷﺪن ﻛﺎراﻳﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎﻋﺚ اﺧﻼل در ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺎزار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ( 3‬ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ‪ :‬در ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻛﺎﻻي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا وﺟﻮد اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻗﻮي ﺗﺮ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻛﺎراﻳﻲ و ﺑﻬﺮه وري ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻛﻤﻲ و وﺟﻮد رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺗﻨﻮع ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ و آزادي ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻧﺘﺨﺎب‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻈﺎم ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬاري در ﺑﺎزار آزاد وﺳﻴﻠﻪ اي اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ‬
‫ادﻋﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ از آزادي ورود ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر دﻟﺨﻮاه زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي رﻗﺎﺑﺖ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬
‫ﻋﺮﺿﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻣﻴﺎن اﻧﻮاع ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  45‬‬

‫ﻣﻌﺎﻳﺐ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در درآﻣﺪ و ﺛﺮوت‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎﻳﺐ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﭼﺮﺧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺪار و ﻣﺮاد ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﻳﻦ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ‬
‫راي ﺑﻴﺸﺘﺮو ﻣﻮﺛﺮﺗﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻮل در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺳﻤﺖ و ﺳﻮ و روﻳﻜﺮد ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﻛﺎن را‬
‫از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي اﺳﺎﺳﻲ و ﺿﺮوري ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ ﻓﻘﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻟﻮﻛﺲ و ﺗﺠﻤﻼﺗﻲ ﺳﻮق دﻫﻨﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎزوﻛﺎر ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﻫﻤﻮاره ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اي را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ب ( دوراﻧﻬﺎي روﻧﻖ و رﻛﻮد‪ :‬اﺳﺘﺪﻻل دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﻮرم‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان اﺷﺘﻐﺎل در ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد و درﺷﺮاﻳﻂ رﻛﻮد آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ اﺧﺮاج‬
‫ﻛﺎرﮔﺮان ﻛﺮده ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﻜﺎري در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ج ( ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﻧﻘﺾ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ‪:‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻫﻤﻪ در ﭘﻲ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎ و روﺷﻬﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل اﻓﺮاد در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﺑﺎره ﻣﺼﺮف ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ او ﻧﻘﺾ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎ و اﻧﺘﻈﺎر راﻳﺞ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ را ﺗﻘﺎﺿﺎ وﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﺪ ﺷﮕﺮدﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ و اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ اﻟﻘﺎﻳﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ازاﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻳﻲ ﻋﻤﺪه دارد ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺎزار ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲ‬
‫‪41‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬

‫ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار را ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﺮور ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﻴﺰ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻴﺰ‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﻞ ﻣﺰاﻳﺎ ﺑﻲ ﺧﺎر ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺰا ﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ را ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻤﺎرﻳﻢ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪٤١‬ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺎزار ر‪.‬ﮎ‪ .‬ﺑﻪ؛ رﻧﺎﻧﻲ ﻣﺤﺴﻦ ‪ (١٣٧٦) ،‬ﺑﺎزار ﻳﺎ ﻧﺎﺑﺎزار‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ :‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ؛ ﻣﻌﺼﻮﻣﻲ ﻧﻴﺎ‬
‫ﻏﻼﻣﻌﻠﻲ )‪ (١٣٧٧‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﺎزار ﮐﺎﻻهﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﺪر ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﻔﻴﺪ ؛‬
‫ﮐﺘﺎب ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪرﺿﺎ ﺑﺮادران ﺷﺮﮐﺎء‪ ،‬وهﻤﮑﺎران ﺗﻬﺮان ‪:‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوهﺶهﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ‪١٣٧٩‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺎزار در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  46‬‬

‫ﻣﺰاﻳﺎ‪ :‬در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ ﻛﻤﺮﻧﮕﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ازاﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫د ( ﻓﻘﺪان ﺑﻴﻜﺎري آﺷﻜﺎر‪:‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻴﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاﺳﺎس دﺳﺘﻮر دوﻟﺖ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦ وﺻﻒ‪،‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎري ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻴﻜﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺮه وري ﭘﺎﻳﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ب ( ﺗﻮرم ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ :‬در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ دوﻟﺖ ﻳﺎ اداره ﻣﺮﻛﺰي ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ و آﻧﺮا ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬درﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي اﮔﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻔﺎف ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﻜﻨﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺻﻒ ﻫﺎي ﻃﻮﻳﻞ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺑﺎزار ﺳﻴﺎه ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ ( ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﺛﺮوت و درآﻣﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي اﻓﺮاد اﺟﺎزه ﻧﺪارﻧﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺛﺮوﺗﻲ ﻫﻨﮕﺘﻲ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و اداره ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در دﺳﺖ دوﻟﺖ ﻗﺮار دارد‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮي در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزش‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﻣﺴﻜﻦ را ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ج( ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪:‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار آزاد در واﻗﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ و ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺼﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺿﺮوري ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻮد ﻛﻤﺘﺮي ﻋﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎزد ﻟﺬا اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻟﻮﻛﺲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺳﻮد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺼﻴﺐ ﺳﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزد‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي‬
‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﭼﻮن ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار دارد دوﻟﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﺑﺪان‬
‫ﺳﻤﺖ ﺳﻮق دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺎﻳﺐ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ ( ﻓﻘﺪان اﻧﮕﻴﺰه‪ :‬در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﭼﻮن ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ‪ ،‬و ﭘﺎداش ﻫﺎ در اﺧﺘﻴﺎر و اﻧﺤﺼﺎر دوﻟﺖ‬
‫ﻗﺮاردارد اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﺮاي ﻛﺎر‪ ،‬ﺗﻼش وﻛﻮﺷﺶ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮد اﻧﮕﻴﺰه ﺳﺒﺐ ﻛﻢ ﻛﺎري و ﻓﻘﺪان ﺑﻬﺮه وري ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد و ﻟﺬا‪-‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ -‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻴﻜﺎري آﺷﻜﺎر وﺣﻮد ﻧﺪارد وﻟﻲ ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ب( ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﻧﺘﺨﺎب‪ :‬در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﺗﻨﻮع ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻛﻢ ﺑﻮده ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ رﺿﺎﻳﺖ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ و‬
‫ذاﻳﻘﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎي ﻫﻤﻪ اﻓﺮادﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ازﺗﻮان ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬
‫ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺿﻌﻒ ﻫﺎ و ﻗﻮت ﻫﺎي ﻫﺎي ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﻜﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻣﻄﻠﻮب از اﻳﻦ دو ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫اداره ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  47‬‬

‫ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم‬

‫ﺷﺎﻟﻮده‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻫﺮ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي را ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن ﻧﻈﺎم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري ﺑﺮ دﺋﻴﺴﻢ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺻﺮﻓﺎ در ﺣﺪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪواﻧﺪ ﺟﻬﺎن را آﻓﺮﻳﺪه و در آن ﻧﻈﻢ و ﺳﺎﻣﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﻛﺎر ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ درﻛﺎر ﺟﻬﺎن وﻧﻈﻢ آن دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻈﺎم ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻛﻤﺎل آن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﻣﺎدﻳﮕﺮاﻳﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز و ﻓﺮﺟﺎم ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ ﻧﻘﺶ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﻫﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و و ﻫﻢ اداﻣﻪ وﺟﻮد و ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮدات در ﺳﺎﻳﻪ ﺗﺪاوم ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺳﺎﻳﻪ‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺮاﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه و ﺑﻪ او ﻋﻘﻞ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر و ﻗﺪرت اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻄﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮﺗﺮي و ﺷﺮاﻓﺖ و اﺻﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣﺪ ﻣﻘﺎم واﻻي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﺪواﻧﺪ ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺨﺶ و ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه اﺻﻠﻲ رﻓﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺴﺎن را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ او ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮﺟﺎم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﭘﻴﮕﻴﺮي و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺪ اﻛﺜﺮﺷﺪن ﻟﺬت وﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ و آزادي ﻧﺎﻣﺤﺪود اﻧﺴﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﻴﺘﺎﺑﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ آرﻣﺎن ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎ و‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻛﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدي او ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻌﺎدت ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و رﺳﺘﮕﺎري در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﮔﺮو رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺮب اﻟﻬﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻛﺮدارﻫﺎي اﻧﺴﺎن )از ﺟﻤﻠﻪ رﻓﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي او( ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او را در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻤﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ رواﺑﻂ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز‬
‫ﺻﻌﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻮب )ﻗﺮب و ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل( ﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻫﺪاف اﺻﻮل و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﻻزم را ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺪه آل و آرﻣﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ در آن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎر و ﺗﻼش و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺎﻣﻴﻦ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻟﻖ‬
‫و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻗﺮب او ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﺑﺎره ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺳﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ دوش دﺳﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﺮﻳﻲ ﺑﺎزار و در ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دوﻟﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ راه ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از ﺳﻮي اﺻﻞ وﺟﻮد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﺮد و ﺟﻤﻊ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫آزادي ﻣﺤﺪود اﻓﺮاد را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ‬
‫دوﻟﺖ و ﻫﻢ ﺑﺎزار ﻫﺮدو در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺮاي ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻻزم اﺳﺖ اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﺨﺘﺼﺮا ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ‬
‫اﺻﻞ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪:‬‬ ‫أ(‬
‫در ادﺑﻴﺎت ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار و ﻣﺘﻤﺮ ﻛﺰ ﺻﺮﻓﺎ دو ﻧﻮع ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ وﺟﻮد دارد ‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺘﻲ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻣﺎ در‬
‫ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ )ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺘﻲ ( ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( اﺻﻞ وﺟﻮد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﺮد و ﺟﻤﻊ‪:‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  48‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﻼم ﻧﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد و ﻧﻪ ﻃﺮد ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮد را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬در اﺳﻼم ﻫﻢ ﻓﺮد و ﻫﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺮ‬
‫دو داراي ﻫﻮﻳﺖ و ﻫﺴﺘﻲاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮو اﻳﺠﺎد ﺗﻮازن و ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﺳﻼم ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دارد‪.‬‬
‫ت( آزادي اﻗﺘﺼﺎدي در ﻛﺎدر ﻣﺤﺪود‪:‬‬
‫ﺑﻴﻨﺶ و ﻧﮕﺮش اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰان و ﻣﺤﺪودﻳﺖ آزادﻳﻬﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﻧﻪ آزادي ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻓﺮدي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻛﺘﻤﺎن ﻫﻮﻳﺖ و ﻫﺴﺘﻲ ﻓﺮدي‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ اﺻﻞ ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن آزادي ﻫﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﺮدم در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدﻳﺸﺎن آزادﻧﺪ اﻧﻮاع ﺣﺮﻓﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﻣﺴﺆول ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎ و اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدﻳﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪي را ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺎزار‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻟﻚ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزار ﻣﻲرود و ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﻣﻲﺧﺮد و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ داراﻳﻲﻫﺎ و ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻳﺎ ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻳﺎ اﺑﺰار ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ‪ ،‬وارد ﺑﺎزار ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻴﭻ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﻲ از ﺣﻖ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻲﺷﻮد و واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﻘﻴﺮ در ﻣﺎل ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﺟﺎزه داده‬
‫‪42‬‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺣﺘﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎري اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ«‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‪:‬‬ ‫ث(‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه دوﻟﺖ در ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﺘﻮن و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﻨﻲ و ﻓﻘﻬﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم دوﻟﺖ از اﺧﺘﻴﺎرات ﮔﺴﺘﺮده اي در وﺿﻊ ﻣﻘﺮرات و دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪: 43‬‬ ‫ج(‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻛﻠﻴﺪي ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎ در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت ‪ ،‬درآﻣﺪ ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻘﺎق و ﺗﻮازن ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم از ﻳﻚ ﺳﻮ در ﻣﻴﺎن اﻫﺪاف و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن اﺻﻮل و ﻧﻬﺎد رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﻜﻪ وﺟﻮد اﻳﻦ اﺻﻮل و اﻫﺪاف در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻏﻴﺮ دﻳﻨﻲ ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺘﻮازن از‬
‫اﺑﻌﺎد ﻏﻴﺮﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي زﻧﺪﮔﻲ را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﻠﻔﻴﻖ ارﺿﺎي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﻋﺘﻼي ﻣﻌﻨﻮي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺎدي رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻪ اﻧﺤﺼﺎر دوﻟﺖ اﺳﺖ )ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ( و ﻧﻪ در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺎزار )ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري(‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﻢ دوﻟﺖ و ﻫﻢ اﻓﺮاد ﻫﺮدو در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﺑﺎره ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪٤٢ ‬ﮐﻬﻒ )‪(١٣٨٤‬ص ‪  ١٧٠‬‬

‫‪٤٣ ‬ﻧﻤﺎزي )‪ (١٣٧٤‬ص ‪  ٢٢٦‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  49‬‬

‫ﻣﺰاﻳﺎي ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﺑﺎ دو ﻧﻈﺎم دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل و ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫اﺳﻼم ﻣﺰاﻳﺎي ﻫﺮدو ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻫﺮ دو ﻧﻈﺎم ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺴﻴﺎري اﻳﻦ اﻫﺪاف در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺰﺋﻲ از ﻣﺒﺎﻧﻲ و اﻫﺪاف ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل » ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ‪ :‬ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﺧﻮراك‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬درﻣﺎن‪ ،‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ؛ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ و ﻗﺮار دادن وﺳﺎﻳﻞ ﻛﺎر در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺎرﻧﺪ وﻟﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﻛﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﺗﻌﺎوﻧﻲ‪ ،‬از راه وام ﺑﺪون ﺑﻬﺮه ﻳﺎ ﻫﺮ راه ﻣﺸﺮوع دﻳﮕﺮ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﺗﺪاول ﺛﺮوت در دﺳﺖ اﻓﺮاد و ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد و ﻧﻪ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻄﻠﻖ درآورد؛‪....‬؛ رﻋﺎﻳﺖ آزادي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻐﻞ‪...‬؛ ﻣﻨﻊ اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﻳﺮ در ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬اﻋﻢ از‬
‫ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﺧﺪﻣﺎت؛‪ ...‬؛ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬داﻣﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ«‪ .44‬ﺟﺰء ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ دﻗﺖ در اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼﻣﻲ –ﻛﻪ در ﺳﻄﻮر ﺑﺎﻻ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ – ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺰاﻳﺎي ﻫﺮدو ﻧﻈﺎم ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﻪ را ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ :‬اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ و اﺳﺎﺳﻲ رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺴﺎن در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﻤﺎل و ﻗﺮب اﻟﻬﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮدي ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﺎورﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﺎد و‬
‫دﻧﻴﺎي اﺧﺮوي و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻧﺴﺎن در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﻫﻤﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻬﺎي وﺟﻮدي او از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺮاف‬
‫و ﺑﻪ ﻫﺪر دادن ﻣﻮاﻫﺐ وﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﻬﺮه وري را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪ .‬آزادي‬
‫در ﺣﻖ اﻧﺘﺤﺎب‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﭘﺬﻳﺮش آزادي ﻣﺤﺪود در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب از ﻣﻴﺎن ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و زﻣﻴﻨﻪ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ از ﻋﻨﺎن ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻧﺎﻣﺤﺪود اﻣﻜﺎﻧﺎت وﻣﻨﺎﺑﻊ در دﺳﺖ ﻋﺪه اي اﻧﺪﻛﺸﻤﺎر‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻣﺰاﻳﺎي ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎﻛﻴﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮازن اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺳﺎزو ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﻮزﻳﻌﻲ‬
‫و ﺑﺎز ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺟﻮب ﺧﻤﺲ زﻛﺎت و دﻳﮕﺮ وﺟﻮﻫﺎت در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدﻛﺎر از‬
‫ﻣﻴﺰان ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و ﻋﺪم ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻜﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻜﺎري ‪ :‬در ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﻛﺎر ﻋﺒﺎدت و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺪ ﻟﻴﻞ اﺧﺘﻴﺎرات و اﻣﻜﺎن ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل و ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪٤٤ ‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻤﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان اﺻﻞ ‪  ۴٣‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  50‬‬

‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ :‬در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻀﻮر و ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و اداره اﻣﻮر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻌﻨﻮي –ﻣﺎدي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺤﺮاف در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺎﻗﺪاوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار آزاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻼم ﺑﺎ دو ﻧﻈﺎم دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم راه و ﺷﻴﻮه ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺟﻨﺒﻪ ﻧﺮم اﻓﺰاري روﺷﻬﺎي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﻣﺼﺮف را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي داﻣﻨﻪ ﻣﺎﻧﻮر ﻳﻚ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد در اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد در ﭼﺎرﭼﻮب ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻳﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت آن‬
‫اﻗﺘﺼﺎد و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  51‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻛﺎرﺑﺮد‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  52‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫وﻗﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن واژة ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را در ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم واژة ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي روزﻣﺮه‬
‫و ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎي ﻋﺎدي ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﻤﻼت زﻳﺮ را ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻳﺎ از ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪" -1‬ﻣﺘﻬﻢ از دادﮔﺎه ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺮد"‪" -2 .‬دوﻟﺖ اﻳﺮان از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ‬
‫ﺑﻪ زﻟﺰﻟﻪ زدﮔﺎن ﺑﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮد" ‪"-3‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ورود ﻛﻔﺶ ﻫﺎي ارزان ﭼﻴﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﻔﺶ ﻫﺎي ﻫﺎي‬
‫داﺧﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ".‬در دو ﺟﻤﻠﻪ اول ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم در ﺧﻮاﺳﺖ ﻳﺎ اﺑﺮازﻧﻴﺎز و‪...‬ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ واژة‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮم ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ واژة ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻗﺘﺼﺎدي آن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ,‬ﻋﻼوه ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﻧﻴﺎز‪ ,‬ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻴﺎز ﺑﺪون ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻤﺎﻳﻞ )ﺗﺮﺟﻴﺢ و اﻧﺘﺨﺎب( و ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻘﻮه ي ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ در‬
‫ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬

‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﺎ ﺧﺮﻳﺪاران ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ دراﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﻢ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺧﺮﻳﺪاران و ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ازﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﻴﺸﺘﺮ و از ﻛﺎﻻﻳﻲ دﻳﮕﺮﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻳﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﻳﻚ زﻣﺎن ﻛﻤﺘﺮ و در زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺮﻳﺪاران ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ادرات دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺟﻴﺤﺎت ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎ ﻻ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ‪ ،‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد‬
‫از آن ﻛﺎﻻ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  53‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ‬
‫در رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ اﻓﺮاد ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ درآﻣﺪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲ رود ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﻳﻚ ﻣﺎﻫﻪ ﺧﻮد ﺧﺮﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻣﻐﺎزه اي ﻛﻪ در ﺳﺮ راه او ﻗﺮار دارد ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭘﺮوﺗﻴﺌﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮد ﭘﺲ از ورودﺑﻪ ﻣﻐﺎزه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺮغ ‪ 40‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي او از ﻣﺮغ اﺛﺮي دارد؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺧﻮد ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻫﺶ و ﺑﺎﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ آن راﺑﻄﺔ ﻣﻨﻔﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در اﻏﻠﺐ‬
‫ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺻﺎدق اﺳﺖ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ ﺑﺪﻳﻬﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن ﻛﺎﻻ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫درآﻣﺪ‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه و داري درآﻣﺪ ﻣﻌﻴﻦ در ﻃﻮل ﻳﻜﻤﺎه ‪ 4‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊ ﻛﺴﺐ ﻛﺎر درآﻣﺪ اﻳﻦ ﻓﺮد دوﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﺎ اﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﺎﻫﻲ ‪ 4‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﺮغ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻴﺮ اﻓﺰاﻳﺶ در درآﻣﺪ اﻓﺮاد –در ﺻﻮرت ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮد ن ﻛﺎﻻ‪ -‬دﺳﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻧﻬﺎ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬زﻳﺮا وﻗﺘﻲ درآﻣﺪ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ اﻓﺮاد ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﺣﺘﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻓﺮاد ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺮاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ آن ﻛﺎﻻ را اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻛﺎﻻي ﻧﺮﻣﺎل ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ وﻗﺘﻲ درآﻣﺪ اﻓﺮاد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲ رود آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از اﺗﻮﺑﻮس ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﻳﺎ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ آن ﻛﺎﻻ ﭘﺴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن‬

‫آﻧﻬﺎ ﻗﻴﻤﺖ و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ)ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﻜﻤﻞ ﻳﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ( آن ﻛﺎﻻ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ و ﻛﺎرﻛﺮد آن‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  54‬‬

‫ﻛﺎﻻ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﮔﻮﺷﺖ ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺖ و ﻫﺮدو ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺮوﺗﻴﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺪن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺧﺮﻳﺪاران ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﮔﻮﺷﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻫﻲ و ﻣﺮغ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ درﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﻴﻮع ﺟﻨﻮن‬
‫ﮔﺎوي ﻣﺜﻼ ﻋﺮﺿﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺎزﻫﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎزﻫﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻛﺎﻻي ﻣﻜﻤﻞ‪ ،‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬اﮔﺮ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺑﻨﺰﻳﻦ را ﺑﺮدارد و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮ ﺑﻨﺰﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ‪ 15000‬رﻳﺎل ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ آﻳﺎاﻳﻦ اﻗﺪام اﺛﺮي ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮدرو ﺳﻮاري ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻛﺎﻻي‬
‫ﻣﻜﻤﻞ ﺑﺮاي ﺧﻮدرو ﺳﻮاري اﺳﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﺧﻮدرو ﺳﻮاري ﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺣﺪ‬
‫اﻗﻞ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮدرو ﻫﺎﻳﻲ روي ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻛﻤﺘﺮي ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ﻣﻜﻤﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي اﺻﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ﻣﻜﻤﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي اﺻﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ و ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت ذﻫﻨﻲ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎي اﻓﺮاد در ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻﻫﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن و ﺑﺮاﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫آداب وﺳﻨﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮﺟﺎﻣﻌﺔ آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎزﺗﺎب ﻧﻴﺎزﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻓﺮاد – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻨﺪم‪ -‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺗﺼﻨﻌﻲ و اﻟﻘﺎﻳﻲ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﻴﮕﺎر‪ -‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﺿﺮوري ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد دﻳﻜﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ از ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و از ﭼﻪ ﻛﺎﻻي ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ذاﻳﻘﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎﻫﻲ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻاﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎرات اﻓﺮاد در ﻣﻮرد ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ در ﻣﻮرد در آﻣﺪﺷﺎن در آﻳﻨﺪه‬
‫ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻧﻬﺎ ازﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ در زﻣﺎن ﻓﻌﻠﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺳﻴﻢ ﻛﺎرت ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 4 , 1385‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺨﺎﺑﺮات اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از‬
‫اﺑﺘﺪاي ﺧﺮداد ‪ 1385‬ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻴﻢ ﻛﺎرت ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه را از ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻪ ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻃﺒﻌﺎ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﻴﻢ ﻛﺎرت ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه در اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﻳﺎ در ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎﻏﺪار ﻳﺎ ﻛﺸﺎورز ﻃﺒﻌﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارد در آن ﺳﺎل درآﻣﺪﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  55‬‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻦ درآﻣﺪ ﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎﻏﺪار ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻛﺎﻻﻫﺎ را‪-‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و‬
‫ﻛﺸﺎورز اﻧﺘﻈﺎر درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﻧﺪارد‪ -‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﺮخ ﺗﻌﺮﻓﻪ واردات ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎﻻ‬
‫ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﻲ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ازادﺳﺎزي ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻨﺰﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دوﻟﺖ ﻳﺎراﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺰﻳﻦ را ﻗﻄﻊ و ﺑﻨﺰﻳﻦ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ آزاد ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻗﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮاي ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻘﺶ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ارزش ﻫﺎي دﻳﻨﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻠﻲ در اﺳﻼم ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻠﻲ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺮو آﻳﻴﻦ ﻫﻨﺪو ﻣﺼﺮف ﮔﻮﺷﺖ ﮔﺎو ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻮ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺒﺎح ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ارزش ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎﻻي‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻋﺪم اﺳﺮاف اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ و ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻓﺮد و اﻣﻜﺎن ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺼﺮف‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﻣﺎ وي ﺗﺎ ﺣﺪي ازاﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ اﺳﺮاف ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬

‫از ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺴﺎﻣﺢ آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ در ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﻬﻮد‬
‫اﺳﺖ وﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ و ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪدي و ﻧﻤﻮداري ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﻓﺮض را ﺣﺬف ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫واﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻗﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﻢ رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود ﮔﺮاﻳﺶ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪاري از آن ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮاﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺟﺪوﻟﻲ ﺑﻨﺎم ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺜﺎل ﻓﺮﺿﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد از ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ و ﻋﺮﺿﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭘﺮوﺗﻴﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ و ﺳﻮﻳﺎ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻘﻪ و‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات اﻳﻦ ﻓﺮد ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺟﺪول ‪ ، 1-5‬ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را‬
‫در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  56‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺟﺪول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻳﻦ ﺧﺮﻳﺪار ﻓﺮﺿﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ درا ﻳﻦ ﺟﺪول راﺑﻄﻪ اي ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ و‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ‬

‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ )ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ) ﻫﺰار رﻳﺎل(‬

‫‪12‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ب(‬

‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ج(‬

‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬ ‫د(‬

‫‪2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ه(‬

‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫و(‬

‫ﺟﺪول ‪  ١ ٥‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬

‫‪35‬‬
‫اﮔﺮ اﻋﺪاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫‪30‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎرا از ﺟﺪول‬
‫‪25‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫‪20‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ‬

‫‪15‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻳﻚ‬
‫‪10‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ و از‬
‫‪5‬‬
‫اﺗﺼﺎل اﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫‪0‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬
‫آﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻣﻘﺪار‬

‫ﻧﻤﻮدار‪  ١ ٥‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  57‬‬

‫اﺳﺖ از ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﺮد از ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ در ازاي ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪ 1-5‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺳﻨﺖ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ را در ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ را در ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ رﺳﻢ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﺑﻮدن راﺑﻄﺔ ﻗﻴﻤﺖ وﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﺧﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﺰوﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ؟ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻨّﻲ ﺗﺮ ﭼﺮاﺷﻴﺐ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ زﻳﺮ ﺷﻴﺐ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪ :‬اﺛﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺧﺮﻳﺪاران ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮي را‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺧﺮﻳﺪاران ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺛﺮ درآﻣﺪي‪ :‬اﺛﺮ درآﻣﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﻞ و‬
‫دﺳﺖ ﻛﻢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺘﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ اﻓﺮاد ﻛﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﻧﺞ دوﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﻮد ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ درآﻣﺪ واﻗﻌﻲ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻢ از ﺑﺮﻧﺞ و ﻫﻢ از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺨﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل در ﻣﻮرد‬

‫ﺑﺎزار‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي رﺿﺎ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬

‫)ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‬ ‫)ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‬ ‫)ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮد از ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫‪30‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺳﺎزوﻛﺎر ﺑﺎزار را‬
‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫‪20‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺎزار را ﺑﺮاي‬
‫‪15‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫ﻳﻚ‬
‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬
‫آورﻳﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺑﺮاي‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻛﻞ‬ ‫ﺟﻤﻊ‬ ‫از‬ ‫اﺳﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﺮاي آن‬
‫ﻣﺤﺼﻮل‪ .‬ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺑﺎزار از ﺟﻤﻊ ﺟﺪوﻟﻬﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﻳﻚ ﺑﺎزار ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  58‬‬

‫ﻣﺮغ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻣﺘﻘﺎﺿﻲ‪-‬ﻋﻠﻲ و رﺿﺎ‪ -‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 2-5‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮ غ ﺑﺮاي اﻳﻦ دوﻧﻔﺮ ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻧﻤﻮدار ‪ 1-5‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻠﻲ و ﻧﻤﻮدار ‪ 2-5‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي رﺿﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻠﻲ‬

‫‪35‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪0, 30‬‬

‫‪25‬‬ ‫‪2, 25‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪4, 20‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬ ‫‪6, 15‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪8, 10‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪10, 5‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪12, 0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﻘﺪار‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٢ ٥‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي رﺿﺎ‬

‫‪35‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪0, 30‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪3, 25‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪6, 20‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫در آن ﺻﻮرت‬ ‫‪15‬‬ ‫‪9, 15‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪12, 10‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫‪5‬‬ ‫‪15, 5‬‬
‫ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻊ‬
‫‪0‬‬ ‫‪18, 0‬‬
‫اﻓﻘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪21‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪار‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٣ ٥‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  59‬‬

‫‪35‬‬

‫‪30‬‬

‫‪25‬‬

‫‪20‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬

‫‪10‬‬

‫‪5‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬

‫ﻣﻘﺪار‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٥ ٥‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫در ﺟﺪول ﻫﺎ و ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ‪ 1-5‬و ‪ 2-5‬اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻘﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرات و‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ازﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬ﺣﺎل ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ را ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ اﺑﺰار‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮﺗﻘﺎﺿﺎ‪-‬ﻏﻴﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ‪ -‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﺤﺚ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬دوﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺧﻠﻂ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺎ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺒﺎرت "ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ" را ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺎرت "ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻘﺎﺿﺎ"‬
‫راﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻛﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﮔﻮﺷﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺠﺎي ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺮوﻗﻲ ﺗﺎ ‪ %90‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻧﮕﺮش و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎي اﻓﺮاد‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  60‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 5-5‬و ‪ 6-5‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد‬
‫درﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ )اﻓﺰاﻳﺶ( را در ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٦ ٥‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٧ ٥‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  61‬‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻋﻠﻲ و رﺿﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺮﺿﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ اﺗﻘﺎﻓﻲ در ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد؟ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار‪ 5-5‬ﻧﺸﺎن داده اﻳﻢ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ در درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺛﺮ ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ را ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪  .‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻤﺎﻳﻞ )ﺗﺮﺟﻴﺢ و اﻧﺘﺨﺎب( و ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻘﻮه ي ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ‪ ‬‬
‫ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬درآﻣﺪ ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻘﻪ‬
‫ﻫﺎ و ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت ذﻫﻨﻲ ‪ ‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪  .‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در اﻏﻠﺐ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺻﺎدق اﺳﺖ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫اﺻﻞ ﺑﺪﻳﻬﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻧﻬﺎ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻓﺮاد ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺮاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ آن ﻛﺎﻻ را اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻛﺎﻻي ﻧﺮﻣﺎل ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ آن ﻛﺎﻻ ﭘﺴﺖ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ .‬ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪  .‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ﻣﻜﻤﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي اﺻﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﻲ ﻣﻜﻤﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي اﺻﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮاﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﺮد از ﻛﺎﻻ‬
‫ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ در ازاي ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  62‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺎ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺒﺎرت "ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ" را ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺎرت "ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻘﺎﺿﺎ" راﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻛﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫– ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﺗﻘﺎﺿﺎ« را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬ ‫‪1‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻛﺎﻻي ﻧﺮﻣﺎل و ﻛﺎﻻي ﭘﺴﺖ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ را ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار از ﭼﻪ روش ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬

‫‪ – 6‬ﻣﻴﺎن دو ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ« و »ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ« ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ؟ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  63‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬

‫ﻋﺮﺿﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن‬

‫ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ اﻛﻨﻮن روي دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪ ﺑﺎزار ﻳﻌﻨﻲ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻓﺮوﺷﻨﺪه و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫)ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه( ﻣﺎﻳﻞ و ﻗﺎدر اﺳﺖ در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺰ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اراﺋﻪ و ﺗﻮان‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺮﺿﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ و ﺗﺒﻴﻴﻦ دﻻﻳﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن )ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن( ﻳﻚ ﻛﺎﻻ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ‬

‫در ﺗﻘﺎﺿﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻘﺶ دارد‪ .‬در ﺑﺮﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰة ﻛﺴﺐ ﺳﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻫﺮﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪-‬ﻣﺜﻼ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ -‬ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻮدﻛﻤﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻘﺶ‬
‫دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻛﺎﻻﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﺔ آن ﻛﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺑﺎﻻﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش آن ﺳﻮدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻮدآوري ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﺮغ‪ ،‬ﻣﺮﻏﺪاران ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺎت ﻛﺎر ﺧﻮد ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻨﺪ؛ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺘﺨﺪام و ﻣﺮﻏﺪارﻳﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي از آن ﻛﺎﻻ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺳﻮدآوري‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  64‬‬

‫ﺷﻐﻞ ﻣﺮﻏﺪاري‪-‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ‪-‬ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﻮدآوري ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻗﻤﻴﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮ غ و ﺳﻮدآوري ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻋﻄﺎي اﻳﻦ ﺷﻐﻞ را ﺑﻪ‬
‫ﻟﻘﺎي آن ﺑﺨﺸﻴﺪه و در ﺻﺪد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻐﻞ ﺑﺮآﻳﺪ و ﻋﺮ ﺿﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮ غ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ ‪ :‬ﺑﺎﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬وﻗﱵ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ‬
‫آﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻘﺪار ﻋﺮ ﺿﻪ ﺁن آﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ‬
‫رود‪.‬‬
‫ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﻓﺰاﻳﺶ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻘﺪار‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻗﻴﻤﺖ آن راﺑﻄﺔ ﻣﺜﺒﺖ و ﺟﻮد دارد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن داﻣﻨﻪ اي از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﻪ اﻳﻦ را ﺑﻄﻪ در ﻋﺮف‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻤﻴﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﻚ راﺑﻄﺔ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ ‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻫﺮﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد ﺑﺮﺳﻮدآوري و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﺛﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺬارد‪ .‬ﻗﻤﻴﺖ ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻮاد ﺧﺎم و ‪ ...‬ﺟﺰء اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻨﺠﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻮرﻣﻮن ‪ ،‬ذرت ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد‪ ،‬و اﺟﺎره ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ اﻓﺰاﻳﺶ و ﺳﻮدآوري و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺮﺿﻪ آن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪  .‬‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ‪ ‬‬

‫ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ را آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺳﺎزد ﻳﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮي ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﻛﻤﺘﺮي از ﻧﻬﺎده ﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل ﻗﺒﻠﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬از ﻧﻮآورﻳﻬﺎ و اﺧﺘﺮاﻏﺎت ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ روي آوردن ﺑﻪ روش ﺗﺎزه و ﺑﻬﺘﺮ در اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮﺟﻮد و ﺣﺘﻲ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ دوﺑﺎره اﻣﻮر ﻫﻤﻪ در‬
‫ﺷﻤﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮژﻳﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ در‬
‫ﺷﺮﻛﺖ اﻳﺮان ﺧﻮدرو درﺳﺎل ‪ 1383‬وﻗﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ در ﺳﺎل ‪ 1355‬ﻻزم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ در اﻳﺮان درﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي روﺷﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻣﭙﻮﺗﺮ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬راز اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  65‬‬

‫راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﺳﺮﻋﺖ و ﻗﺪرت ﭘﺮدازش و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎزﻟﺘﺮ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻓﻦ‬
‫آوراﻧﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪  .‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‬

‫ﻗﻤﻴﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ اﺛﺮ دارد ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎﻻي ﻣﺮﺗﺒﻂ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ دو ﻛﺎﻻي ﻛﻴﻒ وﻛﻔﺶ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮدو از ﭼﺮم ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ‪ -‬ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻴﻒ ﻫﺎي ﭼﺮﻣﻲ دوﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد و ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻔﺶ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﻜﻨﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻔﺶ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﺎدة ﺗﻮﻟﻴﺪ)ﭼﺮم( را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻴﻒ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ اﮔﺮ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ‬
‫در دو ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮد ﻛﺎﻻي ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺎزار‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل روﺷﻦ آن ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺘﻤﺰد اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺰﺷﻜﺎن ﻓﻮق ﺗﺨﺼﺺ و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي اﻃﻼﻋﺎت در زاﻫﺪان ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻬﺮان اﺳﺖ؟ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫)دﺳﺘﻤﺰد( در ﺗﻬﺮان ﺑﺮﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت در زاﻫﺪان اﺛﺮ دارد‪ .‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻي ﺗﺨﺼﺺ ﺑﺮ و ﻣﻬﺎرت ﺑﺮ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ‪ -‬ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﻬﺎﺟﺮت‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم )ﻓﺮارﻣﻐﺰﻫﺎ(‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬

‫اﻧﺘﻈﺎرات در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬

‫ﭼﺮا ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻴﻮه ﻫﺎ و ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﻣﺎﻫﻬﺎي آﺧﺮ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ؟ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻴﻮه ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻋﻤﺪﺗﺎ از دﻻﻻن و واﺳﻄﻪ ﻫﺎﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻴﻮه ﻫﺎ را از ﺑﺎﻏﺪاران وﻛﺸﺎورزان ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻢ‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ -‬و ﭼﻮن اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﻴﻮه ﻫﺎ و ﻣﺮﻛﺒﺎت و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ -‬آﻧﻬﺎ را در ﺳﺮدﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﻧﺒﺎر و در اوج ﮔﺮاﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺎم ﻧﻮروز ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺘﻈﺎر‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ در آﻳﻨﺪه ﻋﺮﺿﺔ آن در زﻣﺎن ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭼﺮﻣﻲ اﻧﺘﻈﺎر دارد در آﻏﺎز ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﺪارس ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﻴﻒ و ﻛﻔﺶ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ او ﺣﺘﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از آن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻴﻒ و ﻛﻔﺶ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ درﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮد اﺛﺮ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ آﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺳﺮد‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮاي اﻧﺮژي در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻟﺬا ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﻧﺮژي ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  66‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي دوﻟﺖ ‪ ‬‬

‫از دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي‬
‫دوﻟﺖ در زﻣﻴﻨﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪاﻗﻞ دﺳﻤﺰدﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬وﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ دوﻟﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﮔﻤﺮﮔﻲ ﺑﺮ واردات ﻣﻮاد ﺧﺎم و ﻛﺎﻻﻫﺎ‪ ،‬و اﻋﻄﺎي ﻳﺎراﻧﻪ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻫﺎي‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ؛ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ارزي و ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ..‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﺛﺮ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺘﺎب و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻏﺬ ﻳﺎراﻧﻪ اي و دﻻر ﺑﻪ ﻧﺮخ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز از‬
‫ﺧﺎرج در اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪  .‬‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ‪ ‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﺛﺮ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ 45،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ : .‬ﻋﺮﺿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻛﺎﻻ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﻳﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ در ازاي ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﺟﺪول زﻳﺮ )ﺟﺪول ‪ (1-6‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪول‪ ،‬ﺟﺪول ﻋﺮﺿﻪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ را در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻤﺎن ﻣﺜﺎل‬
‫ﺟﺪول ﻋﺮﺿﺔ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ‪ ‬‬
‫ﻓﺮﺿﻲ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ )ﻛﻴﻠﻮ ﮔﺮم( ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ) ﻫﺰار رﻳﺎل( ‪ ‬‬ ‫ﻣﻜﺎن ‪ ‬‬
‫ﻣﺮغ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ا ﻳﻦ‬ ‫دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ 5‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ ‬‬
‫ﺟﺪول ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫‪ 6‬‬ ‫‪  10‬‬ ‫ب( ‪ ‬‬

‫‪ 9‬‬ ‫‪  15‬‬ ‫ج( ‪ ‬‬

‫دﻫﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻫﺎي‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬
‫‪  12‬‬ ‫‪  20‬‬ ‫د( ‪ ‬‬

‫‪  15‬‬ ‫‪  25‬‬ ‫ح( ‪ ‬‬

‫ﭼﻪ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺟﺪو‬ ‫ﻣﻘﺪار ﮔﻮﺷﺖ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .٤٥ ‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﺳﺎده ﻛﻨﻨﺪه را ﺑﻌﺪا ﻛﻨﺎر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  67‬‬

‫ﻣﺮغ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺟﺪول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ‪ 5000‬رﻳﺎل اﺻﻼ ﻫﻴﭻ ﻣﺮﻏﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻮﺷﺶ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ از اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺮغ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺪول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﻗﻴﻤﺖ ‪ 25000‬رﻳﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ‪ 20000‬رﻳﺎل ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ‪ 12‬ﻛﻴﻠﻮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ‪ 5000‬ﻫﺰار رﻳﺎل ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺑﻪ ‪ 3‬ﻛﻴﻠﻮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻮﺷﺶ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ . .‬ﺟﺪول ﻓﻮق ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ آن را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻴﺪﻫﺪ در ﻣﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺪول ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ داده ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ را روي ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت )ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻛﺎﻻ را در ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ را روي ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ ( رﺳﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻘﺪار و ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﻧﻘﺎط روي ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت را ﺑﻪ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ وﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪1-6‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮﺿﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻤﺎﻳﻞ دارد و ﻗﺎدراﺳﺖ ﺑﻪ ازاي ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺻﻌﻮدي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺻﻌﻮدي‬
‫ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ )ﻛﻴﻠﻮ ﮔﺮم( ‪15 12 9 6 3 0‬‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ و ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ‬
‫‪30‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻮد آوري ﺑﻨﮕﺎه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ‬
‫‪25‬‬

‫‪20‬‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬ ‫را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ‬

‫‪10‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ‬
‫‪5‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪18‬‬ ‫ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﻣﻘﺪار‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻤﻮدار ‪1-6‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪١ ٦‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  68‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﺔ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻤﻴﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را ﺑﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار‬
‫در ﺗﻘﺎﺿﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﻫﻤﺔ ﺧﺮﻳﺪاران‪ .‬ﻋﺮﺿﺔ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻊ ﻋﺮﺿﺔ ﻫﻤﺔ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺟﺪول ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار از ﺟﻤﻊ ﺟﺪول ﻋﺮﺿﻪ ﻫﺎي ﻓﺮدي ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺮاد و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﺗﻨﻬﺎ دو ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ وﺟﻮد دارد‪ :‬اﻣﻴﺮ و ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪، 2-6‬‬

‫ﺟﺪول ﻋﺮﺿﺔ ﻛﻞ ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ‬

‫ﺟﺪول ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﺮغ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺿﺔ ﺑﺎزار‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ اﻣﻴﺮ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺷﻴﻮة اﺳﺘﺨﺮاج ﺟﺪول و‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﺔ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫أ(‬
‫ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮة اﺳﺘﺨﺮاج ﺟﺪول‬
‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ب(‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ و رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ آن‬
‫‪15‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ج(‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺪول ﻋﺮﺿﺔ‬
‫‪20‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪20‬‬ ‫د(‬
‫ﺑﺎزار از ﺟﻤﻊ اﻓﻘﻲ ﻋﺮﺿﺔ‬
‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ه(‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫‪30‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪30‬‬ ‫و(‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ در ﻧﻤﻮدار ‪-6‬‬
‫‪ 2‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻋﺮﺿﻪ اﻣﻴﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺪول راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫‪35‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ )ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪30‬‬ ‫‪12, 30‬‬

‫در‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10, 25‬‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ( و ﻋﺮﺿﻪ اﻳﻦ ﻛﺎﻻ‬
‫‪20‬‬ ‫‪8, 20‬‬
‫ﺑﺎزار را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬ ‫‪6, 15‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار را در ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪10‬‬ ‫‪4, 10‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪2, 5‬‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺳﻢ ﻛﻨﻴﻢ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪0, 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻓﺮدي را ﺟﻤﻊ اﻓﻘﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار‪  ٢ ٦‬‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  69‬‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫‪35‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻓﺮدي روي ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ را ﺑﺎ‬
‫‪30‬‬ ‫‪18, 30‬‬
‫ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار‬
‫‪25‬‬ ‫‪15, 25‬‬

‫‪12, 20‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻛﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﺑﻪ ازاي ﻗﻴﻤﺖ‬
‫‪20‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬ ‫‪9, 15‬‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺎﻻ را در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‬

‫‪10‬‬ ‫‪6, 10‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪3, 5‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0, 0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬

‫ﻣﻘﺪار‬
‫‪18‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪ 2-6‬ﻣﻨﺤﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺮﻏﺪاري اﻣﻴﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٣ ٦‬‬

‫ﻋﺮﺿﺔ ﺑﺎزار‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪ 3-6‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﻤﺪ و ﻧﻤﻮدار‬

‫‪35‬‬ ‫‪ 3-6‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫‪30‬‬ ‫‪30; 30‬‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار از ﺟﻤﻊ اﻓﻘﻲ ﻧﻘﺎط ﻣﻨﺤﻨﻲ دو‬
‫‪25‬‬ ‫‪25; 25‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪20; 20‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺎه اﻣﻴﺮ و ﻣﺤﻤﺪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬ ‫‪15; 15‬‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻤﻮدار ‪ 5-6‬ﻫﺮﺳﻪ‬

‫‪10‬‬ ‫‪10; 10‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫‪5‬‬ ‫‪5; 5‬‬

‫‪0; 0‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬

‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٤ ٦‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار‬

‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻢ درﺟﺪول ﻋﺮﺿﻪ و ﻫﻢ در‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺜﻨﺎي ﻗﻴﻤﺖ‪ -‬را ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ و ﻣﻘﺪار‬
‫ﻋﺮﺿﻪ آن ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ راﺑﻄﻪ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٥ ٦‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  70‬‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و راﺑﻄﺔ ﺟﺪﻳﺪي ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ را‪ ،‬در ﻓﻀﺎي ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ در ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻜﺎن ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ در و اﻛﻨﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ‪-‬ﻏﻴﺮ از ﻗﻴﻤﺖ‪ -‬را "ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻘﺎﺿﺎ" ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻋﺒﺎرت "ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ" را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرت ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار‬
‫ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻋﺒﺎرت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻛﺎﻻي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ذرت داﻣﻲ و ﻛﻨﺠﺎﻟﺔ ﺳﻮﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻮراك‬
‫ﻃﻴﻮر ﺟﺰء ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﺔ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ از ﺑﺮزﻳﻞ و ﭼﻴﻦ وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ دوﻟﺖ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎي‬
‫ﮔﻤﺮﮔﻲ ﺑﺮ واردات اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻ را ﺣﺬف ﻛﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﻮح ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻋﺮﺿﻪ در ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ روي ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي و ﻣﻘﺪار روي ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ رﺳﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻛﻞ راﺑﻄﺔ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﺔ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ در اﻳﺮان ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ در ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺪول ‪3-6‬‬
‫و ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ 3-6‬واﻛﻨﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ) در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺎﻫﺶ( ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ )ذر‪‬ت و ﻛﻨﺠﺎﻟﻪ ﺳﻮﻳﺎ( ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ﻋﺮﺿﺔ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ‬

‫ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﭘﺲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫ﻋﺮﺿﺔ ﺑﺎزار‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ) ﻫﺰار رﻳﺎل(‬

‫‪44‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪24‬‬ ‫أ(‬

‫‪36‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪18‬‬ ‫ب‬

‫‪26‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪12‬‬ ‫ج(‬

‫‪15‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫د(‬

‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ه(‬

‫ﺟﺪول ‪ ٣ ٦‬ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎدة ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  71‬‬

‫در ﻧﻤﻮدار ‪ 6-6‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺳﻤﺖ‬

‫‪35‬‬
‫ﭼﭗ و ﺑﺎﻻ راﺑﻄﺔ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻴﺶ از ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫‪30‬‬

‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫‪25‬‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ راﺑﻄﺔ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫‪20‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫و ﻣﻘﺪار را ﭘﺲ از ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪15‬‬
‫ذر‪‬ت و ﻛﻨﺠﺎﻟﺔ ﺳﻮﻳﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫‪10‬‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‬
‫‪5‬‬
‫ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ در‬
‫‪0‬‬
‫ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻘﺪار ﭼﻨﺪ واﺣﺪ‬
‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬

‫ﻣﻘﺪار‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎﻻ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٧ ٦‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﺛﺮ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ ‬‬ ‫ﻧﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ ‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ ‬‬ ‫ردﻳﻒ ‪ ‬‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ ‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ ‬‬
‫ﺣﺮﻛﺖ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ‪ ‬‬
‫ﻋﻜﺲ ‪ ‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ‪ ‬‬ ‫ب( ‪ ‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ ‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ‪ ‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ ‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ‪ ‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ ﻓﻨّﻲ ‪ ‬‬ ‫ح( ‪ ‬‬
‫ﻋﻜﺲ ‪ ‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎ ت‬ ‫و( ‪ ‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ‪ ‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ ‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎراﻧﻪ ﺗﻮﻟﻲد‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ ‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ‪ ‬‬ ‫ط( ‪ ‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬
‫ﻋﻜﺲ ‪ ‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻢ ت ‪ ‬‬

‫ﺟﺪو‬

‫ﺟﺪول ‪ 4-6‬ﺧﻼﺻﻪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻣﻘﺪار‬
‫ﻋﺮﺿﻪ را ﻣﺮور ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  72‬‬

‫ﺗﻌﺎدل ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادي و ﻣﺠﺰا ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ و داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮي را ﺑﺨﺮﻧﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮي را ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ داري ﺷﻴﺐ ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ داراي ﺷﻴﺐ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ‪.‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻳﻜﺠﺎ و در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ در ﻣﻲ آﻣﻴﺰﻧﺪ از ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ آن ﻛﺎﻻ‬
‫ﻳﺎ ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار آن ﻛﺎﻻ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻌﺎدل ﺑﺎزار ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در آن ﻣﻘﺪار و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ‬
‫و ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺑﺎزار در ﺗﻮازن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎي )ﺗﻮان و ﺗﻤﺎﻳﻞ( ﺧﺮﻳﺪاران دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮوش ان ﻣﻘﺪارﻧﺪ‪ .‬وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺛﺒﺎ ت ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺮﻳﺪاران ان ﻣﻘﺪاري را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺧﺮﻳﺪه اﻧﺪ و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ آن ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮداري‪ ،‬اﮔﺮ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ را ﻳﻜﺠﺎ و در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺳﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻼﻗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﺎزار اﻳﻦ ﻛﺎﻻ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ از اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻼﻗﻲ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ دو ﺧﻂ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ دو ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ و‬
‫ﻋﻤﻮدي ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺳﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻘﺪار و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻠﻲ‬
‫ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻋﺮﺿﺔ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫و‬
‫) ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‬ ‫)ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬
‫و‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‬
‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬ ‫•‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ و‬
‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪5‬‬ ‫•‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار را‬
‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫•‬ ‫در ﻳﻚ ﺟﺪول‬

‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫•‬ ‫ﻛﻨﺎر‬ ‫در‬

‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫•‬

‫ﻗﺮار‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫•‬

‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫•‬ ‫ﻣﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه‬

‫ﺟﺪو‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  73‬‬

‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻗﻴﻤﺖ ﺻﻔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻗﻴﻤﺖ ‪ 30‬ﻋﺮﺿﻪ در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎوي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ 15‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 7-6‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﻓﺮﺿﻲ ﻣﺜﻼ ﻣﺮغ در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻼﻗﻲ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﭼﺮا اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺘﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺪﻋﺎ را ﺑﺎ آزﻣﻮن زﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ‪ 2-6‬در ﻣﺜﺎل ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﺎزار ﻓﺮﺿﻲ ﻣﺮغ‬
‫‪ 20000‬رﻳﺎل و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ‪ 12‬اﺳﺖ ‪      .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺮغ ﺑﺎﻻ ﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪18000‬‬
‫رﻳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺮغ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 30‬ﻛﻴﻠﻮ ﻣﺮغ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮغ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 20‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫‪ 12‬ﻛﻴﻠﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬

‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٨ ٦‬‬

‫‪.‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎزار ﻣﺮغ ﺑﺎ ﻣﺎزاد ﻋﺮﺿﻪ روﺑﺮو ﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎزاد ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺑﺎزار ﻣﺮغ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻣﻘﺪارﺗﻮﻟﻴﺪ اﺿﺎﻓﻲ روي دﺳﺖ ﺷﺎن ﻣﺎﻧﺪه و ﻫﻤﭽﻨﺎن روي دﺳﺖ ﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ‬
‫از ﺧﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﮕﺬرﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺮغ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ آن ﻗﺪر ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار ﺑﺮﻗﺮارﺷﻮد‪.‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺮغ در ﺑﺎزار ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪ 10000‬رﻳﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﻧﻤﻮدار ‪ .(8-6‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻣﻘﺪار‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻴﺘﺸﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺎﻻي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﺑﺎزار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  74‬‬

‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٩ ٦‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزار ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺎﻻي ﺧﻮد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎﻻي ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﺎن را ﻛﻪ ﻣﺤﺪود ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‬
‫‪ ،‬ﺑﺨﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻗﻴﻤﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﺧﻮد را ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺧﺮﻳﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮد ﻛﺎر ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار ﻫﻤﻪ ﺧﺮﻳﺪاران وﻓﺮﺷﻨﺪﮔﺎن راﺿﻲ و ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﮕﻴﺰه و ﻓﺸﺎري ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻚ ﻳﺎ ﻫﺮ دوي اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﺮدﻟﻴﻠﻲ ﺟﺎﺑﺠﺎﺷﻮد ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻫﺮدو ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ‬
‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻌﺎدل و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ در ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﻨﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  75‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ‬ ‫‪ (2‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬
‫‪ (3‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬
‫‪ (4‬ﻣﻘﺪار ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻫﺮﻳﻚ‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺣﺎل اﺛﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﻪ را ﺑﺮ ﺗﻌﺎدل در‬
‫ﺑﺎزار ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﻓﺮﺿﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻤﻮدار‪١٠ ٦‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار و روي ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﻧﻤﻮدار‪ 9-6‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي اوﻟﻴﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه روﻳﺪادي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻮع ﺑﻴﻤﺎري اﻧﻔﻠﻮاﻧﺰاي ﻣﺮﻏﻲ( ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﺗﻌﺎدل اوﻟﻴﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدل ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮ و‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ‪ 12000‬رﻳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ‪ 9000‬رﻳﺎل و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ 10-6‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻌﺎدل در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﻛﻨﻴﺪ در ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﻤﺘﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ از )‪ (S1‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ‬

‫)‪ (S2‬ﻧﻤﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬

‫ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎزار از ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدار‪١١ ٦‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  76‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﺮده در ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪﻳﺪي ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را در دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ و ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﻗﻴﻤﺖ وﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ در ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﺮغ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﺛﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺮ ﺗﻌﺎدل ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮ و‬
‫اﻧﺪازه ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻤﺒﻮد ذرت‬
‫و ﻛﻨﺠﺎﻟﻪ ﺳﻮﻳﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدار‪١٢ ٦‬‬ ‫ﻣﺮغ در اﻳﺮان ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت در ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ) ‪S1 ‬ﺑﻪ ‪ S2‬درﻧﻤﻮدار ‪ (11-6‬و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ )‪ D1‬ﺑﻪ ي‪ D2‬در ﻧﻤﻮدار‬
‫‪ (11-6‬ﻧﻤﻮدﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻌﺎدل در ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪﻳﺪي ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول ‪ 5-6‬و ‪ 6-6‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺮح آن در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ و ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﺮور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 3-6‬رﻓﺘﺎر ﻗﻴﻤﺖ و‬
‫ﻣﻘﺪار ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات )ﻛﺎﻫﺶ‪ /‬اﻓﺰاﻳﺶ( ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده‬

‫ﺟﺪول رﻓﺘﺎر ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻐﻴﺮات ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺟﺪول ‪6-6‬‬
‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫اﮔﺮ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ‬
‫و‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺟﺪو‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  77‬‬

‫ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادي ﻳﺎ ﻫﺮدو ر ا ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ (3‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫‪ (2‬ﻋﺮﺿﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫‪ (1‬ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ ‪ ‬‬ ‫اﮔﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ ‬‬ ‫‪ (1‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ ‪ ‬‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬
‫‪ (2‬ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ ‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ ‬‬
‫ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬

‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ‪ ‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ‪ ‬‬ ‫‪ (3‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ ‪ ‬‬
‫ﺟﺪول ‪  ٧ ٦‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه )ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه( ﻣﺎﻳﻞ و ﻗﺎدر اﺳﺖ در دوره زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺮﺿﻪ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اراﺋﻪ و ﺗﻮان اراﺋﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ و ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ وﺟﻮد دارد ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ و‬
‫ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ آن در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ اﮔﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫آن اﻓﺰاﻳﺶ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻋﺮﺿﻪ آن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻛﺎﻻ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎرات و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ و ﻣﻘﺮرات دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪاﻗﻞ دﺳﻤﺘﺰد‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري و ﮔﻤﺮﻛﻲ و‪ ...‬ﻧﻴﺰدر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻤﺎﻳﻞ دارد و ﻗﺎدراﺳﺖ ﺑﻪ ازاي ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ اراﺋﻪ دﻫﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع ﻋﺮﺿﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻛﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار‬
‫ﺑﻪ ازاي ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺎﻻ را در دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  78‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻋﺒﺎرت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫در ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ در ﻣﻲ آﻣﻴﺰﻧﺪ از ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ‬
‫آن ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار آن ﻛﺎﻻ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎي )ﺗﻮان و ﺗﻤﺎﻳﻞ( ﺧﺮﻳﺪاران دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮوش آن ﻣﻘﺪارﻧﺪ‪ .‬وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺮﻗﺮاري‬
‫ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺛﺒﺎ ت ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫‪ – 1‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺮﺿﻪ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎرﻳﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد؟ اﺛﺮ و ﺟﻬﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؟ ﺑﺎ رﺳﻢ ﻳﻚ ﺑﺎزار ﻓﺮﺿﻲ در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﭼﺮا ﺗﻌﺎدل در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؟‬
‫‪ – 5‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫در ﺗﻌﺎدل و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺟﺪﻳﺪ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻴﻮع اﻧﻔﻠﻮاﻧﺰاي ﻣﺮﻏﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﺛﺮ اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ را ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﺎزار ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ را‬
‫ﺑﺎ رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ؟‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  79‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﻛﺸﺸﻬﺎ‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻛﺎرﺑﺮد‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺸﺶ‪:‬‬
‫در ﻓﺼﻮل ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻣﺮور ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﺑﺤﺚ ﺗﻘﺎﺿﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن ﻛﺎﻻ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎي ﻣﻜﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎ واژه ﻫﺎي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ وﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻤﺖ و ﺟﻬﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﻋﺒﺎرات ﻣﺸﺎﺑﻪ آﺛﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻳﺎ ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار و اﻧﺪازه ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺷﺎره اي ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد و‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ را در ﻋﻤﻞ و در زﻣﻴﻨﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي روزﻣﺮه ﺷﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎدة ﻋﻤﻠﻲ از اﺑﺰار ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻘﺪار دﻗﻴﻖ وﻛﻤﻲ ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ‪-‬ﻣﺜﻼ ﻗﻴﻤﺖ‪ -‬را ﺑﺮ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن از ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺸﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺸﺶ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺰان واﻛﻨﺶ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻳﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮآن‪  .‬‬

‫اﻧﻮاع ﻛﺸﺶ‬
‫‪ (1‬ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ را اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻔﺎوت در ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺴﺴﺎﺳﻴﺖ ﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ‬
‫دﺳﺘﻪ زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎﻛﺸﺶ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ واﻛﻨﺶ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آن ﻛﺎﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎﻛﺸﺶ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ‪ 1‬در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺑﻴﺶ از ‪ 1‬در‬
‫ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد آن ﻛﺎﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎﻛﺸﺶ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ ‪ 1‬در ﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ را ‪5‬‬
‫درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ آن ﻛﺎﻻﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﺪﻳﺪا ﺑﺎ ﻛﺸﺶ دارد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  80‬‬

‫ب( ﺑﻲ ﻛﺸﺶ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻧﺸﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ را ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ در ﺻﺪي در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن ﻛﺎﻻ را ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ آن ﻛﺎﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻲ ﻛﺸﺶ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻳﻚ در ﺻﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮدﻛﻪ ‪ 0/25‬درﺻﺪ از ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد اﺻﻄﻼ ﺣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آن‬
‫ﻛﺎﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻲ ﻛﺸﺶ دارد‪.‬‬
‫ج ( ﻛﺸﺶ واﺣﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻚ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ دﻗﻴﻘﺎ ﻳﻚ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫آن ﻛﺎﻻ داري ﻛﺸﺶ واﺣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﺎﻛﺸﺶ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮ ﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ؟ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪي‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رواﻧﺸﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت ذﻫﻨﻲ و ﺳﻠﻴﻘﻪ اﻓﺮاد در ﺳﺎﻳﻪ وﺑﺮﭘﺎﻳﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪:‬‬

‫ﺿﺮوري ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺗﺠﻤﻠﻲ ﺑﻮدن ﻛﺎﻻ‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺿﺮوري از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬و دارو ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻲ ﻛﺸﺶ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺎن‬
‫دوﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ داروي اﻧﺴﻮﻟﻴﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ﺑﺎزﻫﻢ ﻳﻚ‬
‫ﺑﻴﻤﺎر دﻳﺎﺑﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎب زﻳﺎدي ﺑﺮاي واﻛﻨﺶ ﻧﺪارد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮدرا از آن دارو ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ اﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻠﻴﻂ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺗﻮر ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﺑﻪ ﺧﺎرج‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ )ﻣﺜﻞ ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﻲ(‬
‫ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻟﻮﻛﺲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮوري ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺗﺠﻤﻠﻲ ﺑﻮدن وﻳﮋﮔﻲ ذاﺗﻲ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ ،‬درآﻣﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺄن و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎﻻي ﺿﺮوري و در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻻي ﺗﺠﻤﻠﻲ و ﻟﻮﻛﺲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ و ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن در ردﻳﻒ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻟﻮﻛﺲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ در دﺳﺘﻪ ﻛﺎﻻي ﺿﺮوري ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫دردﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎﻛﺸﺶ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎ دﺷﻮار ﺑﻮدن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﭘﻮدرﻫﺎي ﻟﺒﺎﺳﺸﻮﻳﻲ )ﻣﺜﻼ ﭘﻮدر ﻟﺒﺎﺳﺸﻮﻳﻲ درﻳﺎ و‬
‫ﺑﺮف( ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻄﻌﺎت راﻳﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  81‬‬

‫ﻳﻚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان زﻳﺎد در ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺎﻧﻴﺘﻮرﻫﺎي ‪ LG‬در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺎﻧﻴﺘﻮرﻫﺎي ﺳﺎﻣﺴﻮﻧﮓ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺴﻮل و‪...‬روي آورﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪-‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺰﻳﻦ‪ -‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ و ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻ ﭼﻪ ﺣﺪ وﺣﺪودي‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﺎﻻ را در داﻳﺮه وﺳﻴﻌﺘﺮي)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻏﻼت( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻤﺘﺮي دارد و‬
‫ﻫﺮﭼﻪ آﻧﺮا در داﻳﺮه ﻣﺤﺪودﺗﺮي ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺞ ﻃﺎرم ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺎﺳﻤﺘﻲ( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﺑﺎﻛﺸﺶ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺧﺪﻣﺎت درﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت درﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺴﺘﺮده‬
‫آن ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي وﻳﺰﻳﺖ آﻗﺎي اﻟﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺰﺷﻚ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺸﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻣﻮارد ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻛﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺠﺎل و ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺎﻻﻫﺎ‬
‫در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻲ ﻛﺸﺶ و در دراز ﻣﺪت ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎي اﻋﻄﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺑﻨﺰﻳﻦ را ﺑﺮدارد‬
‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻨﺰﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ ازآﻧﻜﻪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺎﻟﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع ﺳﻮﺧﺖ ﻳﺎ ﺗﻌﻮﻳﺾ وﺳﺎﻳﻂ ﻧﻘﻠﻴﻪ و ﺗﻬﻴﺔ وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺗﻮر ﻫﺎي ﺳﻮاري ﻳﺎ ﺧﻮدروﻫﺎي ﻛﻢ ﻣﺼﺮﻓﺘﺮ ﻳﺎ‬
‫اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﻨﺰﻳﻦ را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻮﺑﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آن آﺷﻨﺎﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮا ﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﭼﻪ ﻗﺪر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ‪ 10‬در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪ‬
‫ﻓﺮﻧﮕﻲ ‪ 20‬در ﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ= ‪ 20‬درﺻﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ‪ 10‬در ﺻﺪ=‪.2‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ . 2‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎد دارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎ راﺑﻄﻪ ﻋﻜﺲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻼﻣﺖ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻼﻣﺖ در ﺻﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ و ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮدر ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺜﺒﺖ و‬
‫ﻋﻼﻣﺖ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮدر ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﺒﺮي ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻔﺎدي را اﻟﻘﺎ ﻧﻤﻲ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  82‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﻗﺘﺼﺎد ‪ ...........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤ‬

‫ﺟﻠﻮ ﻛﺴﺮ ﻣﻲ ﮔﮔﺬارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻮﻻ‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﺟ‬
‫ﻛﻨﺪ اﻗﺘﺼﺎددداﻧﺎن ﺑﺮاي ﺳﺳﺎدﮔﻲ از ﻗﺪر ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺪد اﺳﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻋﻼ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ش‬ ‫ﻫﺎي ﻗﻴﻤﺘﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻛﺸﺶ ي‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﻣﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ در ﺻﺪد ﺗﻐﻴﻴﻴﺮات ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه و ﻗﻴﻤﺖ را ﻧﺪاﺷﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻓﻓﻘﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮات در‬
‫ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺳﺒﻪ‬
‫ﻟﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻠﻲ ﻋﻋﺎم ﺗﺮ ﻣﻲ ﺧﻮﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻦ‬
‫ﺺ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮﺮاي ﻣﺎ‬
‫ﻛﺸﺶ ﺑﺮﺳﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻳﻒ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﻤﺘﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬
‫دررﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻛﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ=‬
‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﺖ‬
‫ت‬ ‫ﺑﺎﻻ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻤﺎد ﻫﺎي ﻣﺮﺳﻮﻮم ﻣﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫راﺑﻄﺔ ﻻ‬

‫آن‬
‫ﻛﻪ در ن‬

‫‪ ΔQ = Q 2 − Q1‬و‬

‫‪= ‬درﺻﺪ ﺗﺗﻐﻴﻴﺮ در ر‬
‫ﻣﻘﺪار‬ ‫‪Δ Q‬‬ ‫‪× 100‬‬ ‫و‬
‫‪% Δ Q‬‬ ‫=‬
‫‪Q‬‬

‫‪ = % Δ P = Δ P × 100‬درﺻﺪ ﺗﻐﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫و‬

‫‪P‬‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار اووﻟﻴﻪ را ﻗﺮار دﻫﻫﻴﻢ‬
‫ﺪاﻧﻴﻢ در ﻣﺨﺮج ﻛﺴﺮ آﻳﺎ ﺖ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﺘﻪ ﻣﺒﻬﻢ و ﺟﻮد دارد و آن ااﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻴ ﻧ‬
‫در ﻂ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﻛﺎﻻ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺶ‬
‫ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ررا‪ .‬ﻗﺮار دادن ﻫﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ي‬
‫ﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮﺮارداد ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ را‬
‫ﺖ آورﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﻳﺮ ﺗﻮﺟ‬
‫دو ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺪﺳﺖ‬
‫در ﻣﺨﺮج ﻛﺴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﻛﻛﺎﻻ‬
‫ﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ‪ 120‬واﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺶ‬
‫ﻻﻳﻲ ‪ 400‬رﻳﺎل و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿ‬
‫اﻟﻒ ‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻒ‬
‫ﺎﻻ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻣﻲ‬
‫ﺑﻪ ‪ 600‬رﻳﺎﺎل ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﺷﻮد ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ‪ 80‬واﺣﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺸﺶ ﺗﻘﺎﺎﺿﺎي اﻳﻦ ﻛ ﻻ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪  .‬‬
‫‪120- 80‬‬
‫‪8‬‬
‫ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫= در ﺻ‬ ‫‪= %33‬‬
‫‪120‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  83‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﻗﺘﺼﺎد ‪ ...........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤ‬

‫‪400 - 600‬‬
‫در ﻗﻴﻤﺖ‬
‫= درر ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ر‬ ‫‪= −%50‬‬
‫‪400‬‬
‫‪ 33‬ﻛﺸﺶ‬
‫ﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿ‬
‫ﺿﺎ‬ ‫=‪ ‬‬
‫‪= =-/.66‬‬
‫‪- 50‬‬
‫ﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﻛﺎﻻ ‪ 80‬واﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﻛﻛﺎﻻ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دووم‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻳﻳﻲ ‪ 600‬رﻳﺎل و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿ‬
‫ﻛﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻳﻦ ﻛﺎﻻ را ﻣﺤﺎﺳﺳﺒﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ‪ 120‬واﺣﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺶ‬
‫ﺑﻪ ‪ 400‬رﻳﺎﺎل ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻘﺪار ﺗﻘﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻦ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪80-120‬‬
‫= در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫‪= −%50‬‬
‫‪80‬‬
‫‪600- 400‬‬
‫= در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫‪= %33‬‬
‫‪600‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬‬
‫ﺎ‬ ‫‪ = - - 500 = 1.5  ‬ﻛﺸﺶ‬
‫ﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ‬
‫‪33‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﻛﺎﻻ در ﺖ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ددوﻛﺸﺶ ﻣﺘﻔﺎووت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﻴﺪ در ﻣﺜﺎل ﻻ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺰاﻳﺶ و ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ دو ﺶ‬
‫ﻛﺸﺶ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ در ﻣﺨﺮج ﻛﺴﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ را ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣ‬
‫ﻫ‬ ‫اﮔﺮ‬
‫ﺟﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻐﻴﻴﻴﺮ‬
‫روش ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺳﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺟ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .46‬ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ اﻗﺘﺼﺎﺎدداﻧﺎن از ش‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﮕﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ وﻣﻘﻘﺪار ا وﻟﻴﻪ و ﺛﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻲ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﻘﺪار ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ آن را ﺑﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕ‬

‫‪120+ 80‬‬ ‫‪600 + 400‬‬

‫= ﻣﻴﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺪار ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺮاي ﻫﺮدو ﺖ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ و ‪= 100‬‬
‫ﻦ‬ ‫=‬ ‫‪= 500‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺧﻮﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺪ‬ ‫‪ 40‬درﺻﺪ‬
‫در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪4‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻗﺪر ﻣﻄﻠﻖ ر‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪ = 400 − 600 = %40‬در ﺪ‬
‫ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺖ‬
‫‪500‬‬
‫‪− 80‬‬
‫‪120−‬‬
‫ﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ‪.‬‬
‫ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪ‬
‫= درﺻ‬ ‫‪= %40‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاي در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪاار دارﻳﻢ ‪%‬‬
‫ﻫﻢ ﻦ‬
‫‪100‬‬
‫ﺖ اﻓﺰاﻳﺶ و ﻛﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻫﺮدو ﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪40‬‬
‫‪4‬‬
‫= ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫‪=1‬‬
‫‪40‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ت‬ ‫ﮕﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻛﻛﺸﺶ را ﻣﻲ ﺗﻮﻮان ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻣﻴﺎﻧﮕ‬
‫ه‬ ‫ﺑﺎ‬

‫‪                                                          ‬‬

‫ﺴﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪  .‬‬ ‫‪ ٤٦‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﻳﻳﻦ ﺣﻞ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳ‬
‫ﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ را ﻣﻘﺎﻳﺴ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  84‬‬

‫راﺑﻄﺔ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﻧﻤﻮدار‪  ١ ٧‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪١ ٧‬‬

‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺻﻔﺮ‬
‫)ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ( ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻤﻮدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻣﻼ ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﺪ )ﻛﺸﺶ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ( در آﻧﺼﻮرت ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﻻ ﺷﻜﻞ ﻛﺎﻣﻼ اﻓﻘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دوﺣﺎﻟﺖ اﻓﺮاﻃﻲ ﺣﺪي ﻗﺮاردارﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪه ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﺎﻛﺸﺶ‪ ،‬ﻛﺸﺶ واﺣﺪ و‬

‫ﻛﻢ ﻛﺸﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ )ﻛﺸﺶ ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ(‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎﻛﺸﺶ )ﻛﺸﺶ ﻣﺴﺎوي ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ( ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ در‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪) .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ‪– 7‬‬
‫‪ (2‬ﻧﻤﻮدار ‪ 3-7‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻢ ﻛﺸﺶ )ﻛﺸﺶ ﻛﻤﺘﺮ از واﺣﺪ(‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٢ ٧‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪٣ ٧‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  85‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 4-7‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎ ﻛﺸﺶ )ﻛﺸﺶ ﻣﺴﺎوي‬

‫واﺣﺪ( و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻤﻮدار ‪ 5-7‬ﻧﻤﻮدار ‪ 5-7‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺑﺎ ﻛﺸﺶ‬
‫ﻧﻜﺘﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در ﺑﺤﺚ ﻛﺸﺸﻬﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺷﻴﺐ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ را ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﺧﻠﻂ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي دو ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪي‬
‫ﺑﺎﻻ ) ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻤﻮدي و ﻛﺎﻣﻼ اﻓﻘﻲ( در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد‬
‫ﻛﺸﺶ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻳﻚ‬
‫ﻧﻤﻮدار‪  ٤ ٧‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻄﻲ ﺷﻴﺐ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺪدي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻛﺸﺶ در ﻃﻮل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ )ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار( اﻣﺎ ﻛﺸﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در دو‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 1-7‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ روي ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻄﻲ ﻛﺸﺶ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت دارد درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ در ﻫﻤﺔ ﻧﻘﺎط ﺷﻴﺐ ﻳﻜﺴﺎن وﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻄﻲ‬

‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﺮ در‬ ‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬

‫ﻧﻮع ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫ﻣﻘﺪارﻛﺸﺶ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار‬ ‫ﻧﻘﺎط‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار‬

‫‪600‬‬ ‫‪0‬‬ ‫اﻟﻒ‬

‫ﺑﺎﻛﺸﺶ‬
‫‪5‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪200‬‬

‫‪400‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ب‬

‫ﻛﺸﺶ واﺣﺪ‬
‫‪1‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪66‬‬

‫‪200‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ج‬

‫ﺑﻲ ﻛﺸﺶ‬ ‫‪./2‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫د‬

‫ﺟﺪو‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  86‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﻨﺪﺳﻲ اﻳﻦ ﺟﺪول را در ﻧﻤﻮدار ‪ 1-7‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺶ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻي‬

‫و در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻳﻚ )‪ (Ed>1‬در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ ‪(Ed<1) ‬‬
‫ﻳﻚ)‪ (Ed=1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﻨﺪﺳﻲ اﻳﻦ ﺟﺪول را در ﻧﻤﻮدار ‪ 1-7‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺶ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻي‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻳﻚ )‪ (Ed>1‬در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫و در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ ‪(Ed<1) ‬‬

‫ﻳﻚ)‪ (Ed=1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪٥ ٧‬‬ ‫‪ (2‬ﻛﺸﺶ ﻫﺎي درآﻣﺪي و ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫در ﺑﺤﺚ ﺗﻘﺎﺿﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬
‫‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي واﻛﻨﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﺸﺶ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﻋﺎﻣﻞ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ درﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻧﺪازه ﺗﻐﻴﻴﺮ را در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺸﺎن و ﻛﺸﺸﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺪازة ﺗﻐﻴﻴﺮ را در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ آن ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﻧﺮﻣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺣﺎﻳﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖ ﻣﻘﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻘﺎﺿﺎ ازﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬
‫درآﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺮف آﮔﺎﻫﻲ از اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﺛﺮ دارد در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻳﺎ ﻓﺮد ﻓﺮوﺷﻨﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه راﻫﮕﺸﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻳﺎ ﻓﺮد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺰان دﻗﻴﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ‪ -‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ -‬از ﻛﺸﺶ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫در درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ‪:‬‬

‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﻛﺸﺶ در آﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ =‬
‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  87‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن رﻳﺎﺿﻲ‪:‬‬

‫‪  E‬‬ ‫‪% ΔQ‬‬

‫=‬
‫‪I‬‬
‫‪% ΔI‬‬
‫ﻛﻪ درآن‪ E‬ﻧﻤﺎد ﻛﺸﺶ‪ Q ،‬ﻧﻤﺎد ﻣﻘﺪارو ‪ I‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ درآﻣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺳﺖ ‪ ‬‬
‫ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ي ﻛﺎﻻي ﻋﺎدي ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻧﺪازه ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﺿﺮوري ﻛﺸﺸﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل –ﭼﻪ اﻳﻨﻜﻪ آﻫﻲ در ﺑﺴﺎط ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻮل ﭘﺎرو‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻘﺪاري ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺎن ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﻤﻠﻲ ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در درآﻣﺪ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون ﺧﻮردن ﻣﺎﻫﻲ ﻗﺰل آﻻ ﻳﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻛﺖ و ﺷﻠﻮار اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮ ﻛﻨﻨﺪ و آرزوي ﺳﻮار ﺷﺪن‬
‫ﺧﻮدرو ﺑﻨﺰ را ﺑﺮاي روزي ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﺟﺒﺮي ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي‬
‫‪ΔQ I‬‬
‫= ‪EI‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ΔI Q‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺎﻻ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ E I 〉 0 :‬اﮔﺮ ﻛﺎﻻ ﻟﻮﻛﺲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ E I 〉1‬و اﮔﺮ ﻛﺎﻻ ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ ‪ 0〈 E I 〈1‬و اﮔﺮ ﻛﺎﻻ ﭘﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪E I 〈0‬‬
‫ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ازﭼﻨﺪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻔﺎوت دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ )ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮاي آﺳﺎﻧﻲ ﻛﺎر ﻣﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ آﻧﺮا ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻳﻢ( اﻣﺎ ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن‬
‫ﻛﺎﻻ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎﻻي ﻋﺎدي)ﻧﺮﻣﺎل(‪ ،‬وﻛﺎﻻي ﭘﺴﺖ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻻي ﻋﺎدي ﻛﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ از ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد در دﺳﺘﻪ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮار ﺷﺪن اﺗﻮﺑﻮس درون ﺷﻬﺮي(‪ .‬ﻣﻴﺎن ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﺎدي و درآﻣﺪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه راﺑﻄﺔ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﺰاﻳﺶ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﺎدي ﺗﻐﻴﻴﺮ درﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و درآﻣﺪ درﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫درﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ ﻋﻼﻣﺖ ﻳﻜﺴﺎن دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﺎدي ﻫﻤﻮاره ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﻣﺜﺒﺖ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻌﻜﻮس ﺑﻮدن ﺟﻬﺖ )ﻋﻼﻣﺖ( ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ و درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‪،‬‬
‫ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﻣﻨﻔﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  88‬‬

‫‪ -2‬ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ را در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮﻛﺖ از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ دﻳﮕﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و اﻧﺘﻘﺎل ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ را ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات درآﻣﺪ اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻟﻮﻛﺲ ‪ ،‬ﺿﺮوري‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺴﺖ ﺑﻮدن ﺻﻔﺎت ذاﺗﻲ و ﻋﻴﻨﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺪق اﻳﻦ ﺻﻔﺎت در ﻣﻮرد ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺳﻮﻳﺎ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﺑﺮاي ﻓﺮدي ﺑﺎ درآﻣﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻟﻮﻛﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻳﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي او ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺿﺮوري ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ درآﻣﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮد اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺣﺘﻲ اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي او ﭘﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻮﺷﺖ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺼﺮف ﺳﻮﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪  .‬‬

‫ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ واﻛﻨﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻋﺒﺎر ت اﺳﺖ از درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻي اﻟﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ب ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻤﻲ ﺗﺮ‪:‬‬

‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي اﻟﻒ‬

‫ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ=‬
‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ب‬

‫و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن رﻳﺎﺿﻲ‪،‬‬

‫‪%Δ Q‬‬
‫= ‪E‬‬
‫‪x‬‬

‫‪%Δ P‬‬
‫‪x,y‬‬

‫‪y‬‬

‫ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ اﻃﻼﻋﺎت ارزﺷﻤﻨﺪي درﺑﺎرة راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن‬

‫دوﻛﺎﻻ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ ) ﻳﻌﻨﻲ ‪ ( Ex,y<0‬اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ‪ x‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ در‬

‫ﻣﻘﺪارﺗﻘﺎﺿﺎي ‪ y‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و اﻳﻦ‪-‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ درﻓﺼﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ -‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة آن اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻛﺎﻻ ﻣﻜﻤﻞ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ در‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ) ﻳﻌﻨﻲ ‪ ( Ex,y >0‬درآن ﺻﻮرت ﻫﺮاﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ‪x‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻراﺑﻄـﺔ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ‪، E x , y = 0‬‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي ‪y‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ دو ﻛﺎﻻ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  89‬‬

‫ﻛﺸﺶ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫از ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺸﺶ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺰان واﻛﻨﺶ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬درآﻣﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻳﻢ‪ -‬در ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﻧﺪازه ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ‬

‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﻣﻴﺰان ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﺮﺿﺔ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ‪:‬‬
‫در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ=‬
‫درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ‬

‫و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺒﺮي‪:‬‬
‫‪%ΔQ‬‬
‫‪E‬‬ ‫=‬
‫‪s‬‬
‫‪%ΔP‬‬
‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻘﺎﺿﺎ واﻛﻨﺶ ﻣﻘﺪار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ و درﻋﺮﺿﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﻘﺪار در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺸﻬﺎي ﺣﺪي )ﻛﺸﺶ ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ و ﻛﺸﺶ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎﻛﺸﺶ(‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﺧﻄﻲ ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪٧ ٧‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪٦ ٧‬‬

‫و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎﻛﺸﺶ ﺧﻄﻲ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‬

‫)ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪  ( 8 - 7‬‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪي‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ درﺻﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﻳﺎ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٨ ٧‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  90‬‬

‫در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو‪ ،‬ﻋﺮﺿﺔ داراي ﻛﺸﺶ واﺣﺪ را دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﻘﺪار دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ درﺻﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﺸﺶ و ﺷﻴﺐ دو ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﺔ ﻛﻢ‬
‫ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺸﺶ و ﻛﺸﺶ واﺣﺪ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ‪ 10 – 7 ،9 – 7 ،8 – 7‬و ‪ 11 – 7‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٩ ٧‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ ،8-7 ،7-7 ،6-7‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻢ ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺸﺶ واﺣﺪ‪ ،‬و ﭘﺮﻛﺸﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﻛﺸﺸﻬﺎي ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺎ اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ اﻧﺪازه ﻛﺸﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬درواﻗﻊ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻴﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﺮا ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ و دﻳﮕﺮي ﺑﺎﻛﺸﺶ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در زﻣﺎﻧﻲ و ﺷﺮاﻳﻄﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻛﺸﺶ و در ﺷﺮاﻳﻂ و زﻣﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -1‬اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻴﺰان ﻛﻪ دﺳﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺪرت و داﻣﻨﺔ اﻧﺘﺨﺎب آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع و ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﻛﺎﻻ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻳﻚ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻇﺮوف‬
‫ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﻨﻮع ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎﻻﺳﺖ و درﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻮﻋﻲ از ﻇﺮوف ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ راﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮد از آن ﻛﺎﻻ ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺎﻻي ﻧﻔﺖ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﻓﻨﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻳﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻌﻬﺪات و ﺳﻬﻤﻴﻪ ﺑﻨﺪي )ﺳﻘﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ درﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺣﺘﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﺔ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺳﺎل‬
‫‪ 1384‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ اﺛﺮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪-2‬اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  91‬‬

‫در اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻛﻢ ﻛﺸﺶ و در ﮔﺴﺘﺮه زﻣﺎﻧﻲ وﺳﻴﻌﺘﺮ ﻛﺸﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮي دارد‪ .‬در دوره‬
‫ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي واﻛﻨﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي واﻛﻨﺶ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺠﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻛﺸﺶ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻛﺮدن ﺳﻮد ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮد ﻫﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درآﻣﺪ ﻛﻞ‬
‫ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﻜﻪ ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﻨﮕﺎه اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ﻗﻴﻤﺖ‬

‫ﻛﺎﻻ ﺿﺮب در ﻣﻘﺪار آن ﻛﺎﻻ )‪ .(P×Q‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ درآﻣﺪ آﻧﻬﺎ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻻزم اﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن درآﻣﺪ ﻛﻞ و ﻛﺸﺶ را ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﺑﺎﺷﺪ اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ درآﻣﺪ ﻛﻞ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫ﭘﺮﻛﺸﺶ ﺑﺎﺷﺪ اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ درآﻣﺪ ﻛﻞ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ داراي ﻛﺸﺶ واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ درآﻣﺪ ﻛﻞ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺮدن درآﻣﺪ ﺧﻮد از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺶ و درآﻣﺪ ﻛﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﻳﺎ ﻛﻢ ﻛﺸﺶ دارﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﻛﺎرﻣﻨﺪاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ اداره ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻲ روﻧﺪ( ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎ‬
‫ﻛﺸﺶ دارﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﺳﻴﺎح ( ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻨﺪم ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﺼﻮر‬
‫ﻛﻨﻴﺪ درﺳﺎل ﻣﻌﻴﻨﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﺟﻮي و ﻓﺮاواﻧﻲ آب و ﻧﺒﻮد اﻓﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﮔﻨﺪم ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺸﺎورزان اﻳﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺿﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻛﺸﺎورزان ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ آﻧﻬﺎ ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﺸﺎورزان ﭘﻴﺶ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺮﺿﻪ ﮔﻨﺪم در ﺑﺎزار ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺨﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﮔﻨﺪم ﻛﺎﻻي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﭼﻨﺪان ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻨﺪم ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﻛﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺪم اﻓﺰاﻳﺶ درﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﮔﻨﺪم ﭼﻪ ﺑﺴﺎ درآﻣﺪ ﻛﺸﺎورزان را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺸﺶ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻠﻴﺪي و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي آن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﻮاع ﻛﺸﺶ و ﻛﺎﺑﺮدﻫﺎي آن در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  92‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻛﺸﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺰان واﻛﻨﺶ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻳﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮآن‪.‬‬
‫ﻛﺸﺶ ﻫﺎ ي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ درآﻣﺪي و ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ را ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﻛﺎﻻ ﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ‪ ،‬ﺑﻲ ﻛﺸﺶ و داراي ﻛﺸﺶ وﺣﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪  .‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﻳﺎ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﺑﻮدن ﻛﺎﻻﻫﺎ را ﺿﺮوري ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺗﺠﻤﻠﻲ ﺑﻮدن ﻛﺎﻻ دردﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ و‬
‫اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻤﻮدي و اﮔﺮ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻣﻼ اﻓﻘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫دوﺣﺎﻟﺖ اﻓﺮاﻃﻲ ﺣﺪي ﻗﺮاردارﻧﺪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﺎﻛﺸﺶ‪ ،‬ﻛﺸﺶ واﺣﺪ و ﻛﻢ ﻛﺸﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ واﻛﻨﺶ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ اﻳﻦ ﻛﺸﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬
‫از درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ازﭼﻨﺪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻔﺎوت دارد‪ :‬اﻟﻒ( ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﻳﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ب( ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ‬
‫را در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮﻛﺖ از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ دﻳﮕﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و اﻧﺘﻘﺎل ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ را ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات درآﻣﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﻛﺸﺶ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ اﻃﻼﻋﺎت ارزﺷﻤﻨﺪي درﺑﺎرة راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن‬

‫دوﻛﺎﻻ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Ex,y<0‬اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ‪ x‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﻘﺪارﺗﻘﺎﺿﺎي ‪ y‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن‬

‫دﻫﻨﺪة آن اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻛﺎﻻ ﻣﻜﻤﻞ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Ex,y >0‬درآن ﺻﻮرت ﻫﺮاﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ‪ x‬ﺑﺎﻋﺚ‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ‪ ، E x , y = 0‬دو ﻛﺎﻻ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻي ‪y‬‬
‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﻣﻴﺰان ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﺮﺿﺔ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ‬
‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻘﺎﺿﺎ واﻛﻨﺶ ﻣﻘﺪار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ و درﻋﺮﺿﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﻘﺪار در‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  93‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﻋﻤﻮدي و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎﻛﺸﺶ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن‬
‫اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪي‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﻛﺸﺶ واﺣﺪ ﻳﺎ ﺑﻲ ﻛﺸﺶ ﻗﺮاردارد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﻧﺪازه ﻛﺸﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﻋﺮﺿﻪ و اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫‪ – 1‬ﻛﺸﺶ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﻛﺸﺶ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻢ ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﺑﻲ ﻛﺸﺶ و ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ داراي ﻛﺸﺶ واﺣﺪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 3‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﻛﺸﺶ ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺿﺮوري و ﭼﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺗﺠﻤﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 4‬دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ ﻳﺎ ﻛﻢ ﻛﺸﺶ ﺑﺪون ﻛﺎﻻ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 5‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻧﻮع ﻛﺎﻻ از ﻟﺤﺎظ درﺟﻪ ﻛﺸﺶ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻛﺸﺶ در آﻣﺪي و ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 8‬ﻛﺸﺶ ﻋﺮﺿﻪ را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازه ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻋﺮﺿﻪ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 9‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻛﺸﺶ ﺑﺮاي ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬاري ﺑﻠﻴﺖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 10‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻗﺎي اﻟﻒ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻛﺸﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را در ﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ از ‪ 1800‬رﻳﺎل ﺑﻪ ‪ 2000‬رﻳﺎل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ درآﻣﺪ ‪ 100000‬و در درآﻣﺪ ‪150000‬‬
‫رﻳﺎل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫ب( ﻛﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ از ‪ 100000‬ﺑﻪ ‪ 150000‬در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ‪ 2000‬و در ﻗﻴﻤﺖ ‪ 2600‬رﻳﺎل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ )درآﻣﺪ =‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ )درآﻣﺪ = ‪100000‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ )رﻳﺎل(‬
‫‪ 150000‬رﻳﺎل(‬ ‫رﻳﺎل(‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1800‬‬
‫‪9/5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2400‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪2600‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  94‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬

‫آﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﺑﺎرة ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات روز ﻣﺮه ﻣﺎ از رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻛﺎﻻﻳﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ در‬
‫ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ‪ ،‬ﻳﺎﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻳﻚ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪه در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻗﻼم ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﻢ ﻣﻨﻄﻖ رﻓﺘﺎر و اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻜﺎوﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻳﻚ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻻ ﻳﻲ را ﺑﺮ ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻳﺎ ﻛﺎﻻﻳﻲ را ﻛﻤﺘﺮو دﻳﮕﺮي راﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺧﺮد‪ .‬درﺟﺴﺘﺠﻮي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﺮاﻳﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ را ﻣﻄﺮح و آﻧﺮا ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎي‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻠﻤﺪاد و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آن را اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي و ﻟﺬت دروﻧﻲ ﻳﺎاﺣﺴﺎس ﺧﺮﺳﻨﺪي از ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺎﻻي اﻟﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺎﻻي ب ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ دارد ﻧﺸﺎﻧﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ او‬
‫ﻛﺎﻻي اﻟﻒ را ﺑﺮ ﻛﺎﻻي ب ﺗﺮ ﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .47‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﻢ وﺿﻌﻴﺖ اﻟﻒ ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ب ﺑﺮﺗﺮي دارد ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻧﺪازه و ﻛﻤﻴﺖ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم داده اﻳﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ دو ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻧﻘﺎﺷﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻟﺤﺎظ زﻳﺒﺎﻳﻲ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﻣﻴﺰان زﻳﺒﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ را‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﻮد اﺻﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﮕﺮش‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‪ ،‬رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﺳﺒﺪﻫﺎي ﻛﺎﻻﻳﻲ از ﻟﺤﺎظ ارﺟﺤﻴﺖ و ﺑﺮﺗﺮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت ﻣﻲ ﺗﻮان وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار را اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫ﺑﺤﺚ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﻃﺮح ﻳﻚ ﺳﻮال آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ‪:‬ﻣﻴﺎن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭼﻪ راﺑﻄﻪ اي و ﺟﻮد‬
‫دارد؟ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﺳﻴﺦ ﻛﺒﺎب ﺑﺮگ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻳﺎ رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺼﺮف‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ‐٤٧‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎهﺪﻩ و اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن ﺗﺎآﻴﺪ ﻣﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ آﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ آﻤّﻲ و ﻋﺪدي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺖ ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  95‬‬

‫دوﻣﻴﻦ ﺳﻴﺦ ﻛﺒﺎب ﺑﺮگ ﻣﻘﺪاري ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آْورﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺘﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﺷﻤﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺼﺮف ﺳﻮﻣﻴﻦ و ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺳﻴﺦ ﺑﺎز ﺑﺮﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ؟ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﭘﺲ از ﺻﺮف ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ از ﻛﺒﺎب‪ ،‬ﻣﺼﺮف واﺣﺪ ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ) ﺳﻴﺦ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮﻛﺒﺎب( ﺑﺠﺎي اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﻮارﺷﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺎرا ﺑﺎ دو ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺷﻨﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﺑﺮاﺛﺮ ﻣﺼﺮف ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬
‫ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ از ﻣﺠﻤﻮع واﺣﺪﻫﺎي ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮف ﺷﺪه در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ اﺻﻄﻼح ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ واژه ﺑﺴﻴﺎرﻛﻠﻴﺪي در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ رود‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ‬

‫ﻳﻚ‬ ‫ﺣﺪود‬
‫ج‬ ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ﻗﺮن ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻي ﻣﺼﺮف ﺷﺪه‬
‫درﺑﺎره ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را ﺑﻨﺎم‬
‫‪5‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬
‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ در‬
‫‪4‬‬
‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ‬
‫‪9‬‬ ‫‪2‬‬
‫آورد‪.‬‬ ‫ارﻣﻐﺎن‬
‫‪3‬‬
‫اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺼﺮف‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬
‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻘﺪار‬ ‫ﻛﺎﻻ‬
‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺿﺎﻓﻲ‬
‫‪0‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬ ‫‪-‬ﻳﺎ‬

‫ﺟﺪو‬
‫از‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  96‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﻴﺖ آﻞ‬

‫ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .48‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ از‬
‫‪15‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻋﺪدي ﺟﺪول ‪ 1-8‬ﻛﻤﻚ‬
‫‪12.5‬‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺪول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ‬

‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ آﻞ‬

‫‪7.5‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه )ﺳﺘﻮن‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ )ﺳﺘﻮن ب( اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻛﺎﻫﻨﺪه‬
‫‪2.5‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫‪0‬‬
‫)ﺳﺘﻮن ج ( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﻣﻘﺪار آﺎﻻي ﻣﺼﺮف ﺷﺪﻩ‬ ‫از ﻣﺼﺮف ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ را اﻧﺪازه‬

‫ﻧﻤﻮدار‪١ ٨‬‬

‫ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺘﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ‪ 4‬واﺣﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ درﻳﺎﻓﺘﻲ او ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‐‪14‬‬
‫‪ .12=2 ‬ﺳﻴﺮ ﻛﺎﻫﻨﺪه ارﻗﺎم در ﺳﺘﻮن ج ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 1-8‬داده ﻫﺎي ﺟﺪول ‪ 1-8‬را ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻧﻤﻮدار راﺑﻄﺔ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﺷﺪه و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ‬
‫رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ‪ 5‬واﺣﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ‪ 2‬ﻛﺎﻻ‬
‫‪ 9‬واﺣﺪ‪ ،‬و ﻣﺼﺮف ‪ 5‬ﻛﺎﻻ ‪ 15‬واﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫‪ ‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٢ ٨‬‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ٤٨‬اﻟﺒﺘﻪ ﮐﺎهﺶ در ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺿﺎﻓﻲ در دورﻩ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺁن ﮐﺎﻻ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ دورﻩ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻨﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﮏ‬
‫روز ﺑﺮاي ﺑﺮاي ﮐﻔﺶ ﻳﮏ ﻣﺎﻩ و ﺑﺮاي ﺗﻮر هﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر را ﻳﮏ ﺳﺎل در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪   .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  97‬‬

‫اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 2-8‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎ ﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ واﺣﺪ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ‪5‬‬
‫واﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف دوﻣﻴﻨﻲ واد ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺘﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 4‬واﺣﺪ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﺼﺮف ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ واﺣﺪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻚ واﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺸﻤﻴﻦ واﺣﺪ اﺻﻼ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺗﻌﺎدل ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺸﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه و درك‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ‪ 49‬رﻓﺘﺎري ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه از ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﺴﺐ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮﺳﺎزي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ او‬
‫دراﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ درآﻣﺪي ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ او ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻣﻴﺎن ﺳﺒﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺎﻻ ﺳﺒﺪي را ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ او را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﻮدﺟﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزد‪ .‬ﺷﺮط اﺳﺎﺳﻲ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺻﻞ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اي ﻛﻪ درآﻣﺪي ﻣﻌﻴﻦ دارد و ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ در ﺑﺎزار روﺑﺮوﺳﺖ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﺪام ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪه زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻳﺎ رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ )ﻣﺜﻼرﻳﺎل( ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺧﺮج ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺧﺮﻳﻦ رﻳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮي ﺧﺮج ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻟﺰوم ﺑﺮﻗﺮاري اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ازاي ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي اﻟﻒ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي ب ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻي اﻟﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ واﺣﺪ ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ از ﻛﺎﻻي اﻟﻒ و ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺰوﻟﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي اﻟﻒ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ از ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮي دارد ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺨﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻي اﻟﻒ را اﻓﺰاﻳﺶ وﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻي ب را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺮدو ﻛﺎﻻ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪه درﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺮﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ آن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪49 ‬ﻣﻨﻄﻮر از اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮدي ﮐﻪ هﻤﻮارﻩ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺑﮕﺮي و زﻳﺎدﻩ ﺧﻮاهﻲ ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻮد ﻳﺎ‬
‫ﻟﺬت اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزار ﻋﺎﻗﻞ ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬هﺰ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻓﺮض در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ ﺁن ﮐﺎﻣﻼ ﺧﻈﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﮐﺎﺳﺘﻲ هﺎي اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻋﺮﺑﻲ و ﻟﺸﮑﺮي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺁﻳﻴﻴﻨﻪ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﭘﮋوهﺸﮕﺎﻩ ﺣﻮزﻩ و‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  98‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮط اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻌﺎدل ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﺼﺮف دوﻛﺎﻻي ‪1‬و ‪ 2‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪MU‬‬ ‫‪MU‬‬
‫‪ ‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫و‪ P2‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻪ در آن ‪ ، MU‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي ‪ 1‬و ‪ MU2‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي ‪ 2‬و ‪P‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻛﺎﻻي ‪ 1‬و ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻋﻠﺖ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در راﺑﻄﺔ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺑﻪ ازاي ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ را ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ‪1‬‬

‫‪MU‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ‬ ‫را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﺷﺪه از ﻛﺎﻻي ‪ 1‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪p‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ ازاي ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪MU 1 MU 2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫<‬
‫‪p1‬‬ ‫‪P2‬‬

‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻي ‪ 1‬را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه از ﺳﻄﺢ‬
‫‪MU 1‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻي دوم ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻي ‪ 1‬ﺑﻜﺎﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪p1‬‬
‫ازاي ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ‪ ،‬از ﻣﺼﺮف ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻮب آن ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺷﻴﺐ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در اوﻟﻴﻦ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬وﻟﻲ در واﺣﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﭼﻮن‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي را ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫اﺛﺮدرآﻣﺪي و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮد ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از‬
‫اﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  99‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎ اراﻳﻪ داده اﻧﺪ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻣﻔﻬﻮم اﺛﺮدرآﻣﺪي و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ آن را‬
‫اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺴﻂ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪:‬‬

‫اﺛﺮ درآﻣﺪي‬
‫ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي از آن را ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫درآﻣﺪ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ در آﻣﺪ و اﻗﻌﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ اﻓﺮاد را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻛﺎﻫﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ آﻧﻬﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ درآﻣﺪ‬
‫اﺳﻤﻲ ﺷﻤﺎ در ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ دوﻳﺴﺖ و ﭼﻬﻞ ﻫﺰار رﻳﺎل اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم درآﻣﺪ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﻣﻴﻮه )ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ( و ﺑﻘﻴﻪ را ﺻﺮف ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﺎرج ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮ ﻣﻴﻮه ‪ 6000‬رﻳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ رﺑﻊ درآﻣﺪ ﻫﻔﺘﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻘﺪار ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮ ﻣﻴﻮه ﺑﺨﺮﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮﻛﻴﻠﻮ ﻣﻴﻮه ﺑﻪ ‪ 3000‬رﻳﺎل ﺑﺮﺳﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﺷﻤﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ) ﮔﻮﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻏﻨﻲ ﺗﺮ از ﻗﺒﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ( و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم درآﻣﺪ‬
‫ﻫﻔﺘﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮ ﻣﻴﻮه ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ از ﺑﻮدﺟﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص داده‬
‫اﻳﺪ ﺑﻜﺎﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﺎﻫﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد درآﻣﺪ واﻗﻌﻲ ﺷﻤﺎ‬
‫–ﻧﻪ درآﻣﺪ اﺳﻤﻲ ‪ -‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﻤﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻاﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬

‫درآﻣﺪ واﻗﻌﻲ ) ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ( را اﺛﺮ دراﻣﺪي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪  .‬‬

‫اﺛﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ) ﻣﺜﻼ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ زﻣﺰم ( در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ي دﻳﮕﺮ ) ﻣﺜﻼ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﻛﻮﻻ( ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎرﺳﻲ ﻛﻮﻻ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ زﻣﺰم را ارزاﻧﺘﺮ و ﻣﺼﺮف‬
‫آن را اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ زﻣﺰم را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ زﻣﺰم اﺛﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﺮا ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ –ﻣﺜﻼ ﭘﺎرﺳﻲ ﻛﻮﻻ‪ -‬ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ زﻣﺰم ﮔﺮاﻧﺘﺮاﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫در ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  100‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺼﺮف ﺷﺪه از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ارزﺷﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬واﺣﺪﻫﺎي اول ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ و واﺣﺪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي‬
‫دارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﺣﺪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﺑﺮاﻳﺶ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺪﻣﻴﻦ واﺣﺪ از ﻛﺎﻻ را ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫واﺣﺪ ﻛﺎﻻ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري آن را ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺑﺎزاراﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه وﻗﺘﻲ در ﺑﺎزار اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ارزش ﻳﻚ ﻛﺎﻻ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار‪ ،‬ﭘﻮل ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﺎل ﺗﻨﺎﻗﺾ ارزش ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ارزش ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻌﺮوف در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ آدام اﺳﻤﻴﺖ دوﻳﺴﺖ و اﻧﺪي ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ در ﺗﻨﺎﻗﺾ ارزش ﻣﻄﺮح اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ارزش ﭘﻮﻟﻲ آب ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﻪ ﺣﻴﺎت ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻛﻞ ﺟﺎﻧﺪاران اﺳﺖ در ﺑﺎزار ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻟﻤﺎس ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آب ارزش ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰي دارد و ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ‪ ،‬ﺣﻴﺎت ﻣﻮرﭼﻪ اي ﻫﻢ ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﮔﺮاﻧﺘﺮﻳﻦ ﻓﻠﺰ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﻤﺎس ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻴﺎب اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻳﻚ‬
‫واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آب ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن در‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ي ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ اي در ﺑﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ازﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ آب ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ )ﺳﻮدﻣﻨﺪي ( ﻛﻞ آن ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺳﻮ دﻣﻨﺪي آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ )ﻟﻴﻮان ( آن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺪﻟﻴﻞ وﻓﻮر آب در ﺟﻬﺎن ﻗﻴﻤﺖ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻟﻴﻮان آب ﺑﺴﻴﺎرﻧﺎﭼﻴﺰ و اﻛﺜﺮا ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ارزش ﻧﺨﺴﻴﻦ ﺟﺮﻋﻪ ﻫﺎي آب ﺑﺎ ﺟﺎن آدﻣﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ اﺧﺮﻳﻦ ﺟﺮﻋﻪ ﻫﺎ ي آب ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻏﭽﻪ و ﺷﺴﺘﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ارزش ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ارزش ﭘﻮﻟﻲ و ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻏﻴﺮ از ارزش و ﺳﻮدﻣﻨﺪي واﻗﻌﻲ ﻳﻚ ﻛﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ارزش ﭘﻮﻟﻲ ﻫﻮاﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻔﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺻﻔﺮاﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﻮا در رﻓﺎه و ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﺪر ارزش دارد ﻛﻪ آب ﺑﺮاي ﻣﺎﻫﻲ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ارزش ﻛﻞ ﺑﺎزاري آن اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﻳﺎ ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎزادﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ دارد ﻣﻨﻬﺎي ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﻔﻌﺖ و رﻓﺎﻫﻲ را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫در ﺑﺎزار ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  101‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار‪ -‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ= ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻘﺪار ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺟﺪول ﻳﺎ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﻤﻚ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺑﺴﺘﻨﻲ ‪ 1100‬رﻳﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪ‪ .‬ارزش ﭘﻮﻟﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬

‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺴﺘﻨﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ‪ 1500‬رﻳﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﺧﺮﻳﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ اول اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‐‪1500‬‬
‫‪ . 1100=400‬ﺑﺴﺘﻨﻲ دوم ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺪاري اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ اورد اﻣﺎ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن‬

‫‐‪1300‬‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺑﺴﺘﻨﻲ اول اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺑﺴﺘﻨﻲ دوم ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ از‬

‫‪. 1100=200‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻴﺎس اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺑﺴﺘﻨﻲ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪   1240‐1100=140‬و ‪ ‬‬
‫‪ .1160‐1100=60 ‬اﻣﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ ﭘﻨﺠﻢ ) آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺧﺮﻳﺪ ﺷﻤﺎ( اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺪار ﻛﻞ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﺷﻤﺎ از ﻣﺼﺮف ﭼﻬﺎر واﺣﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه دراﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻤﻊ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎﻫﻬﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺼﺮف ﻫﺮ ﺑﺴﺘﻨﻲ ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 2-8‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪400+200+140+60=800‬‬

‫ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪار‬

‫‪400‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪200‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1300‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪140‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1240‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪60‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1160‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪800‬‬ ‫‪55000‬‬ ‫‪  6300‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﺟﺪول‪  ٢ ٨‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  102‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮداري اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪1600‬‬

‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ واﺣﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ‬ ‫‪1500‬‬

‫‪1400‬‬

‫‪1300‬‬ ‫‪400‬‬

‫‪1200‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪140‬‬
‫‪60‬‬
‫‪1100‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه‬

‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪  ٣ ٨‬‬

‫در ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ارزش ﭘﻮﻟﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻣﺎزاد ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺎوي و ﺑﺎﻻ ﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ واﺣﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ )‪ ( 1100‬اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ اﺿﺎﻓﻪ رﻓﺎه ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻊ ارﻗﺎم ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪار رﻳﺎﻟﻲ ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ اﻳﺪ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪.400+200+140+60=800 :‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪﭼﻬﺎر واﺣﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ ‪ 5500‬و ارزش ﻛﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ ‪ 6300‬و ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻌﺎدل‬
‫‪ 800‬رﻳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻫﺪف از ﻣﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﺣﺪاﻛﺜﺮﺳﺎزي ﻣﻄﻮﺑﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ را ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻠﻤﺪاد و ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫و از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آن را اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ و و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫از ﻣﺠﻤﻮع واﺣﺪﻫﺎي ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  103‬‬

‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﺑﺮاﺛﺮ ﻣﺼﺮف ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺿﺎﻓﻲ ‪-‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪ -‬از ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮط اﺳﺎﺳﻲ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اي ﻛﻪ درآﻣﺪي ﻣﻌﻴﻦ دارد و ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ در‬
‫ﺑﺎزار روﺑﺮوﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻳﺎ رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺧﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ‬
‫)ﻣﺜﻼرﻳﺎل( ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺧﺮج ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﺧﺮﻳﻦ رﻳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮي ﺧﺮج ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ از دو ﻣﻔﻬﻮم دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺛﺮ‬
‫درآﻣﺪي و اﺛﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻳﻚ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ واﻗﻌﻲ ) ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ( را اﺛﺮ دراﻣﺪي ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪو ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺴﺒﻲ در ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﺎﻻ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ را اﺛﺮ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬درآﻣﺪ ﻣﺤﺪود ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺨﺼﻴﺺ‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺨﺼﻴﺺ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮف و ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺰﻳﻨﻪ اي را ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ و‬

‫رﻓﺎه او در ﺟﻬﺎن ﺟﺎوداﻧﻪ اﺧﺮوي را ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎزد و از ﻟﺬت زود ﮔﺬر دﻧﻴﺎي ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ درﻣﻲﮔﺬرد‪  .‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫‪ – 1‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﭼﻴﺴﺖ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺪام ﻧﻮع ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 2‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد؟‬
‫‪ – 5‬آﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻛﻞ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺼﺮف آن ﻛﺎﻻ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻛﺎﻻ؟‬
‫‪ – 6‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ارزش را ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺷﻴﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آن را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  104‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻖ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن‬

‫آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺑﺎره رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﺪاول ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪ ..‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻴﻨﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﻧﺴﺎن اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﭘﻲ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻛﺮدن ﻣﻨﻌﻔﺖ و‬
‫ﻟﺬت ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف ﭼﺮاغ راه او در ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ و رﻓﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي او از ﺟﻤﻠﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻪ از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻮد ﺑﺎور و ﻓﺎﻳﺪه ﻣﺤﻮر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻟﺬت ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻠﻜﻪ از‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻧﺎب و آﻣﻮزه ﻫﺎي رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺨﺶ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم اﺷﺎره ﺷﺪ ﻛﻤﺎل‬
‫ﻓﻼح و ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻗﺮب اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ و ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﮔﺬار ﻫﻤﻪ رﻓﺘﺎر ﻫﺎ و ﻛﺮدار ﻫﺎي‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺰ »ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻗﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺟﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي او اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻫﺪف ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪» ،‬ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﻛﺮدن ﭘﺎداش اﻻﻫﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ درآﻣﺪ« اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦﺳﺒﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬درآﻣﺪ ﻣﺤﺪود‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد«‪50‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف واﻻ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﭘﺎداش و ﻗﺮب اﻟﻬﻲ را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺨﺼﻴﺺ درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮدن آن ﭘﺎ را از ﭼﺎرﭼﻮب ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻇﻮاﺑﻂ رﻓﺘﺎري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﺷﺮع ﻣﻘﺪس‬
‫اﺳﻼم )اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ( ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺬارد و ﺑﻜﻮﺷﺪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻣﻨﻄﺒﻖ و ﺳﺎز ﮔﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﻮرات ﺷﺮع ﻣﻘﺪس و اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن در رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﻮد اﻋﺘﺪال ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬از اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﻳﺮ‬
‫ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد‪ .‬از ارﺗﻜﺎب ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮاي او ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ و ﻟﺬت ﻣﺎدي و ﻇﺎﻫﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻋﺘﻔﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻴﺎت اﺧﺮوي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روز‬
‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺮ و ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﺰرﻋﻪ آﺧﺮت اﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﮕﺮش و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺛﺮي ﺑﺲ ﺷﮕﺮف دارد‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اي ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ‪ 51‬ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎر ﻫﺎ و ﻛﺮدارﻫﺎي ﺧﻮد در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﻮي و و ﺑﺎزﺗﺎب )ﭘﺎداش و ﺟﺰاي( آن ﻫﺎ در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺎور دارد اﻓﻘﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮي ﻓﺮاروي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﻖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻣﺎدي‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و ﻓﻌﻠﻲ را ﻣﻼك ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮕﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي و آﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮدن از ﻣﺼﺎرف ﺷﺨﺼﻲ دﻧﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﮕﺮش اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻘﺒﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان در ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﺗﺰاﺣﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي وﺟﻤﻌﻲ او دﻳﮕﺮان را ﺑﺮﺧﻮد ﻣﻘﺪم ﺑﺪاﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﺜﺎر ﺑﺰﻧﺪ‪.52‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪٥٠ ‬ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺳﻴﺪ رﺿﺎ )‪  (١٣٧٧‬‬

‫‪ ٥١‬اﻧﺼﺎري ﺟﻌﻔﺮ و دﻳﮕﺮان )‪ (١٣٧٨‬ص ‪  ۴٧‬‬

‫‪ ٥٢‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺳﻴﺪ رﺿﺎ )‪ ، (١٣٨٢‬ﻃﺎهﺮ ﺳﻌﻴﺪ )‪ (١٣٧۵‬ﻋﺰﺗﻲ ﻣﺮﺗﻀﻲ‬
‫)‪ (١٣٨۵‬اﻧﺼﺎري ﺟﻌﻔﺮ )‪ (١٣٧٨‬زرﻗﺎ اﻧﺲ )‪ ، (١٣٨۴‬ﺻﺪﻳﻘﻲ ﻧﺠﺎت اﷲ )‪ (١٣٨۴‬و دﻳﮕﺮ ادﺑﻴﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  105‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺮ ﻛﺸﻮر از ﻫﺰاران ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﻋﺮﺿﻪ اﻧﻮاع ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺼﺎب‪ ،‬ﺑﻘﺎل و ﻧﺎﻧﻮاي ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﺎﻟﻴﻜﺎران ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزان ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﮕﺮان‪،‬‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺧﻮدروﺳﺎزي‪ ،‬ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎر ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮي ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺘﻞ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺮق و‪ ...‬ﻫﺮﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺮﺿﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺬرا‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ رﻓﺘﺎر و واﻛﻨﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه در ﻗﺒﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ‪ -‬آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه و ﺳﺎز و ﻛﺎر ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﻲ ‪ -‬ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ‪ -‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ اش ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﺤﺪود ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﻴﺎن اﻧﻮاع ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‬
‫و رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي او را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻴﺰان ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ آن‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮواﺣﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪي اﻋﻢ از ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ و‪ ...‬ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ )اوﻻ( ﺑﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ و )ﺛﺎﻧﻴﺎ( ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪ ﻣﺘﻲ را و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ‪-‬و اﻧﻮاع آن‪ -‬و ﺳﻮد و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺤﻮة ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن‬

‫ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﻗﻨﺎدي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﺮﺿﻲ‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻣﻮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﺷﻜﺮ‪ ،‬ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد اﻓﺰودﻧﻲ را ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‬
‫اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻐﺎزه را اﺟﺎره ﻳﺎ ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫اداره اﻳﻦ ﻗﻨﺎدي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ در اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻗﻨﺎدي ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﻓﺮﺻﺖ و اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ در راﻫﻲ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻳﻚ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ارزش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺪﻳﻠﻲ ﻛﻪ در ﻧﻴﺘﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ از دﺳﺖ ﻣﻲ رود‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ در ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ‬
‫دو ﮔﺮوه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻮاد و‬
‫اﺟﺎره ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ و دﺳﺘﻤﺰد ﻛﺎر ﮔﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر اﻳﻦ ﻗﻨﺎدي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻗﻨﺎدي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺮدارد ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ .‬ﻣﺜﻼ آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﻳﻚ ﮔﭽﻜﺎر ﭼﻴﺮه دﺳﺖ و ﻣﺎﻫﺮي‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  106‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﻗﻨﺎدي اش ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ روزاﻧﻪ ‪ 250000‬رﻳﺎل در آﻣﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻫﺮ روز‬
‫ﻛﻪ او در ﻗﻨﺎدي اش ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ 250000‬رﻳﺎل درآﻣﺪ را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ درآﻣﺪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺟﺰء ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻗﻨﺎدي او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻣﻴﺎن زاوﻳﻪ ﻧﮕﺎه ﻳﻚ ﺣﺴﺎﺑﺪار و ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد دان ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﺑﺎره‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ را در ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن‬
‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻫﺮدو ﻧﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ را ﻟﺤﺎظ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺎر ﺣﺴﺎﺑﺪاران آن اﺳﺖ ﻛﻪ ورود و‬
‫ﺧﺮوج ﭘﻮل از ﺑﻨﮕﺎه را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﺻﺖ‬
‫را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺣﺴﺎﺑﺪار درآﻣﺪ روزاﻧﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ در ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻮﻟﻲ در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ از ﺻﻨﺪوق ﻗﻨﺎدي ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﺷﻮد رﻗﻤﻲ در ﻗﺒﺎل آن در ﮔﺰارش ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد اﻳﻦ درآﻣﺪ ازدﺳﺖ رﻓﺘﻪ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ در ﻣﻮرد ورود ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﻗﻨﺎدي و اداﻣﻪ آن اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ دﺳﺘﻤﺰد‬
‫روزاﻧﻪ ﻳﻚ ﮔﭽﻜﺎر ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻪ ‪ 50000‬رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اداﻣﻪ ﻛﺎر ﻗﻨﺎدي از ﻧﻈﺮ آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ و او ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻗﻨﺎدي اش را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ وﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﭽﻜﺎري ﺑﺎز ﮔﺮدد ﻳﺎ ﻓﺮدي را ﺑﺠﺎي ﺧﻮدش در ﻛﺎرﻫﺎي‬
‫ﻗﻨﺎدي ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و ﺣﺴﺎﺑﺪاران ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﻔﺎوت دارﻧﺪ ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت در ﻣﻮرد‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي ﻧﻤﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺗﺮ ﺷﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ را از زاوﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻗﻨﺎدي ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻻزم دارد آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫رﻳﺎل ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل از ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺳﻮد ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺗﺴﻬﻴﻼت درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﺣﺴﺎﺑﺪار ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﻨﺎدي را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺳﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﻘﺮاض ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ردﻳﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﻨﺎدي ﺛﺒﺖ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎددان ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﺑﺮ ﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﺎوت در ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن و ﺣﺴﺎﺑﺪاران ﺳﻮد و درآﻣﺪ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه را ﺑﻪ ﺻﻮرت درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﻛﺎﻻ‬
‫ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻨﻬﺎي ﻫﻤﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ي آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺣﺴﺎﺑﺪاران ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه را ﺑﻪ ﺻﻮرت درآﻣﺪ ﻛﻞ‬
‫ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺮي ﺑﺮاي ﺑﻨﮕﺎه‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  107‬‬

‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺳﻮد آور ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻏﻴﺮ ﺳﻮدآور و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ زﻳﺎن ده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫راﺑﻄﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻫﺮﺟﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺳﺎﻳﻪ وار آن را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ را ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻬﻢ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و در ﻗﺎﻟﺐ اداﻣﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺜﺎل ﻗﻨﺎدي آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﻨﺎدي ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ و آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎر ﮔﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﻴﺎاﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‪ 53‬واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ اﺳﺖ زﻳﺮ ا آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺷﺒﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺑﺰرﮔﺮﺗﺮي اﺣﺪاث ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در دراز ﻣﺪت‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺤﺚ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ )ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ(‬
‫واﮔﺬارﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻫﺮ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﻻزم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮا اﻳﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻌﻴﻦ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎده ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎده ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و ﻓﻨ‪Ĥ‬وري ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪  .‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 1-9‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ روزاﻧﻪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ درﻛﺎرﮔﺎه ﻗﻨﺎدي ﻣﺤﺴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬و ﻗﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺎرﮔﺮي در ﻛﺎرﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ اﺻﻼ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺮ در ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮ‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ دو ﻛﺎرﮔﺮ در ﻛﺎرﮔﺎه ﻛﺎرﻛﻨﻨﺪ ‪ 90‬ﻛﻴﻠﻮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮ ﺗﻴﺐ اﮔﺮ ‪3‬‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ در ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ 120‬ﻛﻴﻠﻮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺪول ﻓﺮﺿﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮ )ﺳﺘﻮن اول (و‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ )ﺳﺘﻮن دوم( را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل در واﺣﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮ‪ ،‬ﻋﺪد‪ ،‬ﻟﻴﺘﺮ ﻳﺎ ارزش رﻳﺎﻟﻲ در ﻃﻲ ﻳﻚ واﺣﺪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 1-9‬ارﻗﺎم ﺳﺘﻮن دوم ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻞ ﻳﺎ ﻣﻘﺪار)ﻛﻴﻠﻮ( ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻳﻚ روز را‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٥٣‬ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم آﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت در ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺼﻞ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  108‬‬

‫ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎر ﮔﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺮاﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺗﺎ ‪ 150‬ﻛﻴﻠﻮ در روز ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ :‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺪارﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰودن ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ از آن‬
‫ﻧﻬﺎده – وﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻣﺎ ﺑﺮآن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﻴﺎاﻓﺰاﻳﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻛﺎرﮔﺮان از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 2‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ از ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮ ﺑﻪ ‪ 90‬ﻛﻴﻠﻮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮدوم‬
‫‪ 40‬ﻛﻴﻠﻮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ‪ 3‬ﻧﻔﺮ ﻛﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ‪ 120‬ﻛﻴﻠﻮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮ ﺳﻮم ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 30‬ﻛﻴﻠﻮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ار ﻗﺎم ﺳﺘﻮن ﺳﻮم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻞ‬ ‫ﻧﻬﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬
‫)ﻛﻴﻠﻮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ در ﻳﻚ روز(‬ ‫)ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮ(‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪45‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺟﺪول‪١ ٩‬‬

‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر از ﭘﻨﺠﺎه ﻛﻴﻠﻮ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ واﺣﺪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺗﺎ ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮ ﺑﺮاي ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ واﺣﺪ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.54‬‬

‫‪ .4‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﻞ واﺣﺪ ﻫﺎي ﻧﻬﺎده‪ .‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺳﺘﻮن ﺟﺪول ‪ 1-9‬ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺮ در ﻛﺎرﮔﺎه ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﭘﺰي ﺷﺎﻏﻞ اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻛﺎرﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪٥٤‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي درك ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﺳﺘﻤﺰدهﺎ و ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎدﻩ هﺎ ﺑﺴﻴﺎر آﻠﻴﺪي و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  109‬‬

‫دوﮔﺎرﮔﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 45‬ﻛﻴﻠﻮ و ‪ 3‬ﻛﺎر ﮔﺮ ‪ 40‬ﻛﻴﻠﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻬﺎده ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ‪ 1-9‬و ‪ 2-9‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 1-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻞ‬

‫‪160‬‬

‫‪140‬‬

‫‪120‬‬

‫‪100‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ‬

‫‪80‬‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪  ١ ٩‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 2-9‬ﻣﻨﺤﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫‪60‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺮواﺣﺪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬

‫‪50‬‬

‫‪40‬‬

‫‪30‬‬

‫‪20‬‬

‫‪10‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪  ٢ ٩‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  110‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺟﺪول‪ 1-9‬و ﻧﻤﻮدار‪ 2-9‬ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻔﺎد ﻛﻪ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن واﺣﺪ ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ و‪ -‬ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ و‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ -‬ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل اﺿﺎﻓﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎزدﻫﻲ ﻧﺰوﻟﻲ ﻟﺰوﻣﺎ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺷﺮوع ﻧﺸﻮد‪.55‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻘﺪارﻳﻚ ﻧﻬﺎده اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﻧﻬﺎده ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﻣﺜﻼ وﻗﺘﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر را در ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ زﻣﻴﻦ ﻛﺸﺎورزي )‪ 10‬ﻫﻜﺘﺎر ( و ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮاﻛﺘﻮر( و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ )ﻣﺜﻞ‬
‫ﺑﺬر‪ ،‬ﻛﻮد و‪ (...‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎزده ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺮ ﻛﺎر ﮔﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﻛﻤﺘﺮ و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮﺑﻪ ﻓﺮض دو ﻧﻔﺮ ﻛﺸﺎورز در ‪ 10‬ﻫﻜﺘﺎر زﻣﻴﻦ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﻫﺮﻳﻚ ازآﻧﻬﺎ ‪ 5‬ﻫﻜﺘﺎر زﻣﻴﻦ و ﻧﺼﻒ وﻗﺖ ﺗﺮاﻛﺘﻮر را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ 4‬ﻧﻔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﻫﺮﻳﻚ ‪ 2/5‬ﻫﻜﺘﺎر و ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم وﻗﺖ ﺗﺮاﻛﺘﻮر را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻧﺘﺠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎر ﮔﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﺴﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮ دوم اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﻣﺮﺗﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻳﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﻪ وار ﺗﻮﻟﻴﺪ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ را در ﻣﺜﺎل ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﭘﺰي آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ در ﻫﻴﺌﺖ ﺟﺪول ‪ 2-9‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎيﻛﻞﻧﻬﺎدهﻫﺎي‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺎرﮔﺮ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ روزاﻧﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻞ‬ ‫ﻧﻬﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫)ﻛﻴﻠﻮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ در ﻳﻚ روز(‬ ‫)ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮ(‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‪ +‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎرﮔﺮ(‬

‫‪) 60‬ﻫﺰاررﻳﺎل(‬ ‫‪) 0‬ﻫﺰاررﻳﺎل(‬ ‫‪) 60‬ﻫﺰاررﻳﺎل(‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪120‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪170‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪210‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪270‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪370‬‬ ‫‪310‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺟﺪول‪  ٢ ٩‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ٥٥‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ درﻣﺜﺎل ﺑﻌﺪي ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪  .‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  111‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 3-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻫﺰﻳﻨﻪ روزاﻧﺔ‬
‫ﻛﺎرﮔﺎه ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﭘﺰي آﻗﺎي‬
‫‪390‬‬ ‫ﻣﺤﺴﻦ ‪ 60‬ﻫﺰار رﻳﺎل و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫‪360‬‬
‫‪330‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺪام ﻫﺮﻛﺎرﮔﺮ ‪ 60‬ﻫﺰار رﻳﺎل‬
‫‪300‬‬
‫‪270‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﻳﻚ‬
‫‪240‬‬
‫‪210‬‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫‪180‬‬
‫او ‪ 120‬ﻫﺰار رﻳﺎل و اﮔﺮ ‪2‬‬
‫‪150‬‬
‫‪120‬‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬
‫‪90‬‬
‫‪60‬‬ ‫)ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ( اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ‬
‫‪30‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪ 180‬ﻫﺰار رﻳﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫‪0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100110120130140150160‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺘﺨﺪام ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرﮔﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و در‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٣ ٩‬‬

‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را در ﭘﻲ دارد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 2-9‬راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺪار ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﻪ‬
‫‪56‬‬
‫ر‪ .‬ﮎ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬راﺑﻄﺔ ﻧﻤﻮداري ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ را ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﭘﺮﺷﻴﺐ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ درﻧﻤﻮدار ‪ 1-9‬را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮان زﻳﺎد ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ازدﺣﺎم در ﻛﺎرﮔﺎه ﻫﺮﻛﺎرﮔﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪.‬در ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﺎزده ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻬﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ را در ﻣﺴﻄﺢ ﺗﺮ ﺷﺪن ﺷﻜﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮان‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎرﺧﺎﻧﺔ آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ او ﺗﻌﺪادي زﻳﺎدي ﻛﺎرﮔﺮ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺮاﻛﻢ‪ 57‬و ازدﺣﺎم ﻛﺎرﮔﺮ در‬
‫ﻛﺎرﮔﺎه‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ واﺣﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑﺮدارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬
‫ﭘﺮﺷﻴﺐ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .٥٦ ‬دﻟﻴﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻤﺎرﻩ آﻪ در ﺁن از اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﺎهﻨﺪﻩ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ هﺰﻳﻨﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎرف هﺰﻳﻨﻪ‬
‫آﻞ اﺑﺘﺪا ﺷﻜﻞ آﺎهﻨﺪﻩ و ﺑﻌﺪ ﻓﺰاﻳﻨﺪﻩ دارد‪.‬‬

‫‪ - ٥٧‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ در ﻣﻮرد هﺰﻳﻨﻪ ﮐﻞ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت ﺻﺎدق اﺳﺖ‪  .‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  112‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و اﻧﻮاع آن‬

‫در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ راﺑﻄﺔ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪي )ﻗﻨﺎدي آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ( را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﺮﺿﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻐﺎزه آب ﻣﻴﻮه ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﺼﻄﻔﻲ در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻗﻨﺎدي آﻗﺎي ﻣﺤﺴﻦ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻬﺎده ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻐﺎزه و‪ ...‬از ﺑﺎزار ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻘﺪاري ﻣﺤﺼﻮل )آب‬
‫ﻣﻴﻮه( ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻞ را اﻳﻦ آب ﻣﻴﻮه ﻓﺮوﺷﻲ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در ﺑﻨﮕﺎه ﻫﻴﭻ ﺗﻮﻟﻴﺪي‬
‫ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد ﺑﺎزﻫﻢ اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺎره ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ دﻓﺘﺮ ﻛﺎر و ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺠﻬﻴﺰات و‬
‫اﺛﺎﺛﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺣﻘﻮق ﻛﺎرﻣﻨﺪان رﺳﻤﻲ و داﻳﻤﻲ ‪ ،‬ﺳﻮد واﻣﻬﺎ و‪ ...‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ در ﻣﺜﺎل ﻣﻐﺎزه آب ﻣﻴﻮه ﻓﺮوﺷﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﺟﺎره ﻣﻐﺎزه و ﺧﺮﻳﺪ دﺳﺘﮕﺎه آب ﻣﻴﻮه‬
‫ﮔﻴﺮي ‪ ،‬ﻳﺨﭽﺎل و ﺳﺎﻳﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه را در‬
‫ﺳﺘﻮن اول ﺟﺪول ‪ 3-9‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫)‪( 4‬‬ ‫)‪( 3‬‬ ‫)‪( 2‬‬ ‫)‪( 1‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻴﻮه‬ ‫ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)ﻟﻴﻮان در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ(‬
‫‪15‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪0‬‬
‫از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫‪19‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار‬
‫‪22‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ‬
‫‪26/5‬‬ ‫‪11/5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫‪29‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪33‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻨﺪم در‬
‫‪38/5‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻳﻚ‬
‫‪45/5‬‬ ‫‪29/5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪54/5‬‬ ‫‪39/5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪9‬‬
‫ﺑﻴﺴﻜﻮﻳﺖ ﺳﺎزي‪،‬‬
‫‪66‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺳﻴﻤﺎن در ﻳﻚ‬
‫ﺟﺪو‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫ﺳﺎزي‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد ﻛﺎرﮔﺮان ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮق‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ و ﻣﻮادﺧﺎم در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  113‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاﺑﺮﺻﻔﺮاﺳﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪارﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ..‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫آن ﺑﻨﮕﺎه‪ .‬ارﻗﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻐﺎزه آب ﻣﻴﻮه ﻓﺮوﺷﻲ آﻗﺎي ﻣﺼﻄﻔﻲ در ﺳﺘﻮن دوم ﺟﺪول ‪ 3-9‬ﻣﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ در دﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ از ﺟﻤﻊ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ)ﺳﺘﻮن ﭼﻬﺎرم(‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ راﺑﻄﺔ ﺟﺒﺮي زﻳﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ +‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ= ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 5-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ هﺎي هﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ و آﻞ‬
‫‪ ‬‬
‫‪70‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪65‬‬

‫‪60‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪55‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪45‬‬

‫‪40‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪35‬‬
‫هﺰﻳﻨﻪ هﺎ‬

‫‪30‬‬

‫‪25‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪15‬‬

‫‪10‬‬

‫‪5‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل )ﻟﻴﻮان ااب ﻣﻴﻮﻩ (‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٤ ٩‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داده ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ رواﺑﻂ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪٥ ٩‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٦ ٩‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  114‬‬

‫ﻫﻨﺪﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ در ﻧﻤﻮدار ‪-9‬‬
‫‪ 5‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪ ‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻳﻚ واﺣﺪ ﻣﺤﺼﻮل اﺿﺎﻓﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬
‫ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ واﺣﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدﻛﺎر ‪ 2000‬ﻋﺪد ﺧﻮدﻛﺎر را ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ‪800000‬‬
‫رﻳﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 2001‬ﻋﺪد ﺧﻮدﻛﺎر ‪ 800300‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ دوﻫﺰار ﻳﻜﻤﻴﻦ‬
‫ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 300‬رﻳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ واﺣﺪ ﻳﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﻮار ﺷﺪن ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺮاي ﻗﻄﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺧﺎﻟﻲ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎ ﭼﻴﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ واﮔﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻬﻤﺎﻧﺪار دﻳﮕﺮي اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ‪ ،‬در ﺑﺮ ﺧﻲ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﭘﺮواز اﺿﺎﻓﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ واﺣﺪ ) اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻓﺮ( اﺿﺎﻓﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ واﺣﺪ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ‪) 4-9‬ﺳﺘﻮن ﺳﻮم( ارﻗﺎم ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺜﺎل‬
‫آب ﻣﻴﻮه ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﺼﻄﻔﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه وﺟﻮد ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ درﻫﻤﻪ‬
‫ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ درﻫﻤﻪ ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻌﻮدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دراﻳﻦ ﻣﺜﺎل‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي واﻗﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﺪام اوﻟﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺮ ﺷﺮوع‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع‬
‫ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬ ‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻴﻮه‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)ﻟﻴﻮان در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ(‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮدوم وﺳﻮم ﺑﻪ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪0‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﻳﺎاﻧﺠﺎم آن‬ ‫‪4‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫‪2‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﻛﺎرﮔﺮ اول ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪26/5‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪6‬‬

‫در اﺑﺘﺪا ﺻﻌﻮدي و ﺳﭙﺲ‬ ‫‪5/5‬‬ ‫‪38/5‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪45/5‬‬ ‫‪8‬‬
‫ﻧﺰوﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪-9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪54/5‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪ 4‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫‪11/5‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﺟﺪوﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮ‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  115‬‬

‫ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻮﻣﻴﻦ و ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اوﻟﻴﻦ و دوﻣﻴﻦ واﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه در ﻧﻤﻮدار ‪ 6-9‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 6-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫‪ .4‬ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫‪12‬‬
‫در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻨﮕﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ‬
‫‪10‬‬
‫دارد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻳﺎ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺗﻤﺎم ﺷﺪة ﻫﺮ‬
‫‪8‬‬
‫واﺣﺪ ازﻣﺤﺼﻮل اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫‪6‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ‬
‫‪4‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد آور ﺑﻮدن ﻳﺎ زﻳﺎن آور ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫‪2‬‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت‬
‫‪0‬‬
‫اﺳﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﻞ ﺗﻌﺪاد واﺣﺪ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮ ﻟﻴﺪ ﺷﺪه‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﻧﻤﻮدار‪٧ ٩‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ = ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫)‪(5‬‬ ‫)‪(4‬‬ ‫)‪(3‬‬ ‫)‪(2‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ)ﻫﺰار رﻳﺎل(‬ ‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻴﻮه )ﻟﻴﻮان در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ(‬

‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪15‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪19‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪6.5‬‬ ‫‪2.75‬‬ ‫‪3.75‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪5.8‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪5.5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪5.5‬‬ ‫‪3.36‬‬ ‫‪2.14‬‬ ‫‪38.5‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪5.56‬‬ ‫‪3.69‬‬ ‫‪1.875‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪4.39‬‬ ‫‪1.67‬‬ ‫‪54.5‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪6.6‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﺟﺪو‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  116‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ را در دو ﮔﺮوه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮو ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻛﻞ ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ ﺟﺪول ‪ 5-9‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد واﺣﺪ ﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻌﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ را ﺑﺮ ﻋﺪد رو ﺑﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ) ﻣﺤﺼﻮل( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻤﺘﺮ و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺪول ‪-9‬‬
‫‪) 5‬ﺳﺘﻮن ﺳﻮم( و ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ 7-9‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﻨﺪﺳﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ را در ﻧﻤﻮار ‪ 7-9‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫‪ ‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ‪ ‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ ‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ ‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪ ‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ‪ ‬‬ ‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻴﻮه ‪ ‬‬

‫)ﻫﺰار رﻳﺎل( ‪ ‬‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل( ‪ ‬‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل( ‪ ‬‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل( ‪ ‬‬ ‫)ﻫﺰار رﻳﺎل( ‪ ‬‬ ‫)ﻟﻴﻮان در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ( ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  15‬‬ ‫‪ 0‬‬

‫‪  19‬‬ ‫‪ 4‬‬ ‫‪ 4‬‬ ‫‪ 4‬‬ ‫‪  19‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪  11‬‬ ‫‪  3.5‬‬ ‫‪ 7‬‬ ‫‪ 3‬‬ ‫‪  22‬‬ ‫‪ 2‬‬

‫‪ 8‬‬ ‫‪ 3‬‬ ‫‪ 9‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪  24‬‬ ‫‪ 3‬‬

‫‪  6.63‬‬ ‫‪  2.9‬‬ ‫‪  11.5‬‬ ‫‪  2.5‬‬ ‫‪  26.5‬‬ ‫‪ 4‬‬

‫‪  5.8‬‬ ‫‪ 3‬‬ ‫‪  15‬‬ ‫‪  3.5‬‬ ‫‪  29‬‬ ‫‪ 5‬‬

‫‪  5.5‬‬ ‫‪  3.3‬‬ ‫‪  20‬‬ ‫‪ 5‬‬ ‫‪  33‬‬ ‫‪ 6‬‬

‫‪  5.64‬‬ ‫‪  3.8‬‬ ‫‪  26.5‬‬ ‫‪  6.5‬‬ ‫‪  39.5‬‬ ‫‪ 7‬‬

‫‪  5.78‬‬ ‫‪  4.3‬‬ ‫‪  34.25‬‬ ‫‪  7.75‬‬ ‫‪  46.25‬‬ ‫‪ 8‬‬

‫‪  6.14‬‬ ‫‪  4.8‬‬ ‫‪  43.5‬‬ ‫‪  9.25‬‬ ‫‪  55.25‬‬ ‫‪ 9‬‬

‫‪  6.63‬‬ ‫‪  5.5‬‬ ‫‪  54.5‬‬ ‫‪  11‬‬ ‫‪  66.25‬‬ ‫‪  10‬‬

‫ﺟﺪول‪٦ ٩‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 7-9‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ زودﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارد ﻧﺰوﻟﻲ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ از‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  117‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارد ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ را در ﺣﺪ اﻗﻞ آن ﻗﻄﻊ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﺔ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاﺛﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ رﺳﻴﺪن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻞ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ و اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻻزم اﺳﺖ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻘﺶ‬
‫زﻣﺎن در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬
‫دوره اي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرا ﺗﻌﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت دوره اي اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ) ﺷﺎﻣﻞ زﻣﻴﻦ ‪،‬‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ( ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎ دوره ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت از ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ ﻓﺮق ﻣﻲ‬

‫ﻧﻤﻮ دار ‪ 7-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ هﺰﻳﻨﻪ هﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪20‬‬

‫‪18‬‬

‫‪16‬‬

‫‪14‬‬
‫هﺰﻳﻨﻪ هﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪12‬‬
‫هﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫‪10‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ هﺰﻳﻨﻪ آﻞ‬

‫‪6‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ هﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫‪4‬‬

‫‪2‬‬
‫هﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪٨ ٩‬‬

‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬اﺣﺪاث ﻳﻚ ﻓﺮودﮔﺎه‪ ،‬ﺧﻂ آﻫﻦ ﻳﺎ ﺳﺪ ﻳﻚ ﺷﺒﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮ ﻳﺒﺎ ﻳﻚ دﻫﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﺑﺮق ﻫﺴﺘﻪ اي ﺑﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻳﻚ دوره ده ﺳﺎﻟﻪ دوره ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻳﻚ دﺳﺘﻔﺮوش ﻳﺎ واﻛﺴﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ روز دوره ﻛﻮﺗﺎ ﻣﺪت ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن دوره ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  118‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺰﺑﺮاﺳﺎس اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻓﻖ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ‬
‫ﺷﺪ اﻣﺎ در اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻫﻤﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد وﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺘﻲ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎﻫﻢ ﻓﺮق‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﻮدار ‪ 8-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬
‫ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﺮﺿﻲ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﻮدار‪  ٩ ٩‬‬

‫ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﻄﺢ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﻮدار‪١٠ ٩‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺎﻻ ﺗﺮ ﻳﺎ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺻﺮﻓﻪ ﻫﺎ و ﻋﺪم ﺻﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس‬

‫ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﺎره ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺖ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﻌﻮدي دارد ﻋﺪم ﺻﺮﻓﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎزده ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎزده ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺮخ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮ اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ در ﻛﻞ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻛﺎﻻ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد و ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻴﺰ دﻗﻴﻘﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎزده ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد؛ اﮔﺮ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻤﺘﺮ از ‪ ٪ 100‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺎزده ﻛﺎﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ﺑﺎزده ﻓﺰاﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺻﺮﻓﻪ ﻫﺎ و ﻋﺪم ﺻﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس دراﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻣﻜﺎن ﺗﺨﺼﺺ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻴﺎن ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﻗﺘﻲ ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺑﻨﮕﺎه ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺷﻮاري ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎورد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺪم ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  119‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ راﺑﻄﺔ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ‪ ‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻮاد‪ ،‬اﺟﺎره زﻣﻴﻦ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ و دﺳﺘﻤﺰد ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻨﮕﺎه اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺣﺴﺎﺑﺪار ﺛﺒﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﻻزم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎده ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و ﻓﻨ‪Ĥ‬وري ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل در واﺣﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮ‪ ،‬ﻋﺪد‪ ،‬ﻟﻴﺘﺮ ﻳﺎ ارزش رﻳﺎﻟﻲ در ﻃﻲ‬
‫ﻳﻚ واﺣﺪ زﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺪارﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰودن ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ از آن ﻧﻬﺎده –‬
‫وﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﻞ واﺣﺪ ﻫﺎي ﻧﻬﺎده‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن واﺣﺪ ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﻓﻘﻂ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻬﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ و‪ -‬ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ‪ -‬ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل اﺿﺎﻓﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﺘﻠﺰم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‪:‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ‪:‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻳﻚ واﺣﺪ ﻣﺤﺼﻮل اﺿﺎﻓﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻘﻴﺴﻢ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ واﺣﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪:‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﻞ ﺗﻌﺪاد واﺣﺪ ﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮ ﻟﻴﺪ ﺷﺪه‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد آور ﺑﻮدن ﻳﺎ زﻳﺎن آور ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺮرﺳﻲ رﻓﺘﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ زودﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  120‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارد ﻧﺰوﻟﻲ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارد ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ را در ﺣﺪ اﻗﻞ آن ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻧﻘﻄﺔ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاﺛﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ رﺳﻴﺪن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻞ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت دورهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﺮ ﻧﻬﺎده ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرا ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت دوره اي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ) ﺷﺎﻣﻞ زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ( ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺳﺎس اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻫﻤﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﻓﺮق دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﻄﺢﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺎﻻ ﺗﺮ ﻳﺎ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺖ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﻌﻮدي دارد ﻋﺪم ﺻﺮﻓﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻫﻤﺮاهاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎزده ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد‪  .‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‬

‫‪ – 1‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزده ﻧﺰوﻟﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬در ﺑﺤﺚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ – 5‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ و اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزده ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس‪ ،‬ﺑﺎزده ﻛﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس‪ ،‬و ﺑﺎزده ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس را ﺷﺮح‬
‫دﻫﻴﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  121‬‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺎزار‬
‫در ﻋﺮف اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺎزار ﻋﻨﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺧﺮﻳﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و‬

‫ﻓﺮوش ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎص ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺑﻴﻦ آﻧﺎن ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد‬

‫ﺗﺮﺟﻴﺤﺎﺗﺸﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ . .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎزار ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻳﻚ ﺑﺎزار ازﺟﻤﻠﻪ ﺷﻤﺎر‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در ﻳﻚ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ و ﺗﻔﺎوت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي آﻧﻬﺎ و آﺳﺎﻧﻲ ﻳﺎ دﺷﻮاري ورود و ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي‬

‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزار‪ .‬و ﻧﺤﻮه ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺎزار ﻫﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﺻﻮر ت ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺑﺎزار ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ‬

‫‪-2‬اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬

‫‪-3‬رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‬

‫‪-4‬اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬

‫ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزاري اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﭼﻬﺎر وﻳﮋﮔﻲ دارد‪.‬‬

‫‪-1‬ﺗﻌﺪاد ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ) ﺧﺮﻳﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن( در ﺑﺎزار زﻳﺎد اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از زﻳﺎد ﺑﻮدن ﺗﻌﺪاد ﺷﺮﻛﺖ‬

‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻞ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺣﺪي ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬

‫‪-2‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ را ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻫﻤﮕﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﺑﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬

‫و آﻧﻬﺎ را ﻛﺎﻣﻼ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  122‬‬

‫‪ -3‬ورود ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزار و ﺧﺮوج آﻧﻬﺎ از ﺑﺎزار ازاد و آﺳﺎن )ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻳﺎ ﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ( اﺳﺖ‬

‫‪-4‬وﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎزار اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺑﺎزار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي آﻧﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ در ﺑﺎزاري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق را دارا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﮕﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﻨﮕﺎه ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه اي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ از ﻣﻨﻈﺮ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ‪،‬ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮآن اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪،‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت او را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ‪ 1-10‬و ‪ 2-10‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮداري راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ و‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﻗﻄﻌﺎت راﻳﺎﻧﻪ )ﺻﻨﻌﺖ ﻗﻄﻌﺎت راﻳﺎﻧﻪ ( و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﻔﺮادي ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻗﻄﻌﺎت‬

‫راﻳﺎﻧﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ١٠‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ ١ ١٠‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪ 2-10‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در‬

‫ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ آن روﺑﺮوﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه‬

‫رﻗﺎﺑﺘﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﻞ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﭼﻨﺎن ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه از ﻛﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار را در‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  123‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﻌﻼوه اﻧﺪك اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ﺗﻮﻟﻴﺪي اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺤﺼﻮل او ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬

‫ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎزار ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار ﻛﺎﻻي ﺧﻮد را‬

‫ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﻛﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‪ 58‬در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮد ) ﻳﻌﻨﻲ درآﻣﺪ ﻛﻞ‬

‫ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ( ﺧﻮد را ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻗﺪرﺗﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺪارد و‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻨﮕﺎه اﺳﺖ‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل راﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫ﺳﻮد اورا ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫دراﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺎ دو روش را ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ را ﺣﺪ‬
‫اﻛﺜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬روش درآﻣﺪ ﻛﻞ –ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ؛ ‪ -2‬روش درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪-‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫روش درآﻣﺪ ﻛﻞ‪ -‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫ﺑﺮاي درك آﺳﺎﻧﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ روش ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﺮﺿﻲ ﻣﺜﻼ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻﻣﭗ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻌﺪاد ‪ 1000‬ﻋﺪد ﻻﻣﭗ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار ﻳﻌﻨﻲ ‪ 7‬ﻫﺰار رﻳﺎل ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬ﻛﻞ درآﻣﺪ‬

‫اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه از ﻓﺮوش ﻻﻣﭗ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ)‪ (7000═7×1000‬ﻫﺰار رﻳﺎل‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺻﻨﻌﺖ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻﻣﭗ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻻﻣﭗ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻻﻣﭗ در ﺑﺎزار ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺎه‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .٥٨ ‬ﻓﺮض ﺣﺪاآﺜﺮ ﺳﺎزي ﺳﻮد ﺑﺮاي ﺑﻨﮕﺎﻩ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮض ﺣﺪاآﺜﺮ ﺳﺎزي ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ آﻪ در ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف آﻨﻨﺪﻩ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮض‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻧﺴﺎن ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺮﻳﺺ‪ ،‬زﻳﺎدﻩ ﻃﻠﺐ و اﺷﺒﺎع ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﮔﺎهﻲ ﻓﺮوض ﺑﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻨﻨﺪﻩ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺠﺎل ﻃﺮح ﺁن در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  124‬‬

‫درﺁﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫هﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﻮد‬ ‫هﺰﻳﻨﻪ آﻞ‬ ‫درﺁﻣﺪ آﻞ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻻﻣﭗ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫درﺁﻣﺪ‬ ‫)هﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)هﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)هﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)هﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)هﺰار رﻳﺎل(‬ ‫)هﺰار رﻳﺎل(‬
‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-١٠٠٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠٠‬‬ ‫ﺻﻔﺮ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﻔﺮ‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪۵٠٠٠‬‬ ‫‪-٨٠٠٠‬‬ ‫‪١۵٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٣۴٠٠‬‬ ‫‪-۴۴٠٠‬‬ ‫‪١٨۴٠٠‬‬ ‫‪١۴٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٢۴٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫‪٢٠٨٠٠‬‬ ‫‪٢١٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪١٩٠٠‬‬ ‫‪۵٣٠٠‬‬ ‫‪٢٢٧٠٠‬‬ ‫‪٢٨٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٢٣٠٠‬‬ ‫‪١٠٠٠٠‬‬ ‫‪٢۵٠٠٠‬‬ ‫‪٣۵٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٣٠٠٠‬‬ ‫‪١۴٠٠٠‬‬ ‫‪٢٨٠٠٠‬‬ ‫‪۴٢٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٣٨٠٠‬‬ ‫‪١٧٢٠٠‬‬ ‫‪٣١٨٠٠‬‬ ‫‪۴٩٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪۴٨٠٠‬‬ ‫‪١٩۴٠٠‬‬ ‫‪٣۶۶٠٠‬‬ ‫‪۵۶٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٨‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪۵٩٠٠‬‬ ‫‪٢٠۵٠٠‬‬ ‫‪۴٢۵٠٠‬‬ ‫‪۶٣٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪٩‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٧۵٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠٠٠‬‬ ‫‪۵٠٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪٩۵٠٠‬‬ ‫‪١٧۵٠٠‬‬ ‫‪۵٩۵٠٠‬‬ ‫‪٧٧٠٠٠‬‬ ‫‪٧٠٠٠‬‬ ‫‪١١‬‬
‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪١١٧٠٠‬‬ ‫‪١٢٨٠٠‬‬ ‫‪٧١٢٠٠‬‬ ‫‪٨۴٠٠٠‬‬ ‫‪  ٧٠٠٠‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫ﺟﺪول ‪١ ١٠‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 1- 10‬درآﻣﺪ ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺳﻮد ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻﻣﭗ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ اول و دوم ﻣﻘﺪار‬

‫ﻣﺤﺼﻮل و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻻﻣﭗ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﺳﻮم درآﻣﺪ ﻛﻞ و ﺳﺘﻮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻﻣﭗ را‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ واﺣﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺒﺮي ‪  P×Q═TR‬ﻛﻪ در آن ‪ P‬ﻧﻤﺎد ﻗﻴﻤﺖ و ‪ Q‬ﻧﻤﺎد ﻣﻘﺪار و ‪ TR‬ﻋﻼﻣﺖ درآﻣﺪ ﻛﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬

‫ﻛﺴﺮ ﻛﺮدن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ در ﺳﺘﻮن ‪ 4‬از درآﻣﺪ ﻛﻞ در ﺳﺘﻮن ‪ 3‬ﻣﻘﺪار ﺳﻮد ﻳﺎ زﻳﺎن )ﺳﻮد ﻣﻨﻔﻲ( در ﻫﺮﺳﻄﺤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ )ﺳﺘﻮن ‪ .(5‬در ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 2‬واﺣﺪ ) ﻋﺪد ﻻﻣﭗ( ﺑﻨﮕﺎه ﺳﻮد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ .‬از ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ واﺣﺪ ﺳﻮد دﻫﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و در ﺳﻄﺢ ‪ 9‬واﺣﺪ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺰان ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ درﻧﻤﻮدار ‪ 3-10‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه در‬

‫ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدي ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻛﻞ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  125‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٣ ١٠‬‬

‫روش ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫دوﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﺳﻮد ﺑﺎ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﺷﺸﻢ ﺟﺪول ‪ 1-10‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻﻣﭗ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬

‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎد دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ ازاي ﻳﻚ واﺣﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ .‬درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮدر درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﻪ ازاي ﻓﺮوش ﻳﻚ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﺤﺼﻮل‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻛﻞ درآﻣﺪ‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻳﻚ واﺣﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺤﺼﻮل‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮدردرآﻣﺪﻛﻞ‬
‫درآﻣﺪﻧﻬﺎﻳﻲ=‬
‫ﻳﻚواﺣﺪﺗﻐﻴﻴﺮدرﻣﻘﺪارﻛﻞﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٤ ١٠‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  126‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﻗﺘﺼﺎد ‪ ...........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻛﺸﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﺖ‬
‫ﺶ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ي‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮ ﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدارر ‪ 2-10‬ﻣﺸﺎﻫﺪﺪه ﺷﺪ ﻳﻚ ﺑﻨﻨﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼ رﻗﺎﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﻨﺤﻨﻲ‬

‫اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻘﺪاري ﺑﺮاﺑﺑﺮ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻣﻣﻲ‬

‫ﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻗﻴﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻓﺮوش ﻫﺮﺮو اﺣﺪ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﻫﺰﺰار رﻳﺎل ‪.‬‬

‫ﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺖ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬در ﻣﺜﺎل ﻣﺎ ﻣﻘﺪار درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ش‬
‫ﻓﺮوش ﻫﺮ واﺣﺪ اﺿ‬

‫ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم در ﺟﺪول ‪ 1-10‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﺪ‬

‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ درآﻣﻣﺪ ﻛﻞ و ﻫﻢ ﻫﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎ اﻓﺰﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻮﻟﻴﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻣﻲ‬ ‫ﺳﺘﻮن م‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ددرآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺖ ﺑﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫ﻪ‬ ‫ﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺳﺳﺘﻮن ﺷﺸﻢ و ﻫﻫﻔﺘﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎ‬

‫ﻻﺗﻴﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﮔﻴﺮد‪) .‬ﻧﻤﻮدار ‪ .(4- 10‬در اﺑﺘﺪا ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻨﻲ‬ ‫ف‪J‬‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﻜﻞ ﺣﺮف‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻲ‬

‫ﻛﻞ ﻛﻤﺘﺮ از درآآﻣﺪ ﻛﻞ ﺶ‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺿﺎﻓﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻞ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻳﻚ واﺣﺪ اﺿ‬
‫درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻳﻲ ﻗﺮار دارد و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻫﻨﺪه آن ﺖ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ‪ 9‬ﻋﻋﺪد ﻻﻣﭗ ﺳﻮﻮد اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ داﻣﻣﻨﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ زﻳﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺪ‬

‫ﻣﻲ رود‪) .‬ﻧﻤﻮددار‪ (4 –10‬ﺑﺎ ااﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﻓﺮاﺗﺮ‬

‫‪ 10000‬رﻳﺎﺎل ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﺪوﺗﺎ ﺳﻄﺢ ‪ 20500‬رﻳﺎل ﺳﻮد ﭘﻴﺶ ﻲ‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻲ ﻣﻲ ﮔﮔﻴﺮد و ﻣﻴﺰان ﺳﺳﻮد رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﮔﺬاررد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ااﻣﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ا ﺖ‬
‫ﺳﺖ‬ ‫از ‪ 9‬واﺣﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺑﺮ درآﻣﺪ ﻲ‬

‫ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻟﻴﺪ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ از درآﻣﺪ ﻛﻞ اﻓﺰﺰوده ﻣﻲ د‬
‫ﺼﻮل ﺑﺮ ﻪ‬
‫ﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﺤﺼ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ واﺣ‬

‫رﻳﺎل ﺑﻪ ‪ 12800‬ررﻳﺎل ﺗﻨﺰل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ رروش ﺳﻄﺤﻲ از‬ ‫از ‪ 9‬ﻋﺪد ﺑﺑﻪ ‪ 12‬ﻋﺪد اﻓﺰﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺳﻮﻮد ﺑﻨﮕﺎه از ﻠﻎ‬
‫ﻣﺒﻠﻎ ‪ 20500‬ل‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﻣﻲ ﺗﻮﻮان‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻲ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻲ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺳﻮد را ﺣﺪاﻛﺜﺜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟ‬

‫ﻗﻀﺎوت ﻛﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻘﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ‬

‫اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪  .‬‬

‫ﻛﻪ ﺳﻮد در آن ﺑﻪ ﺣﺪ ﺜﺮ‬

‫ﺿﺎ و و ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدي ن‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 5-10‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻪ‬
‫ر‬ ‫ﺘﻘﻴﻤﺎ از‬
‫ﻴﻢ ﺳﻮد را ﻣﺴﺘﻘ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ واﺣﺪ ﺑﻪ ﻣﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮلل‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﺳﻂ ﺳﻮد ي‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ واﺣﺪ را ﻧﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻣﺘﻮﺳﺳﻂ ﺳﻮد ي‬

‫ﺼﻮل ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬‬

‫ﺳﻮﻮد ﻛﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﻧﺠﺎم ﻣﺘﻮﺳﻂ ددرآﻣﺪ از ﺗﻘﺴﻴﻴﻢ درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  127‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‬

‫‪AR=TR/Q‬‬
‫و ﭼﻮن ‪ TR=P×Q‬ﺑﻮد در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫‪ ‬‬ ‫‪AR=P×Q/Q=P‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪة ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻋﻢ از‬

‫رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ ،‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره‪) 1-10‬ﺳﺘﻮن ﻫﺸﺘﻢ( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎ ‪ 7000‬رﻳﺎل ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ واﺣﺪ ازﻣﺤﺼﻮل‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺣﺪ اﻗﻞ ﺳﺎزي ﻫﺰﻳﻨﻪ در‬

‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﺑﻨﮕﺎه‬

‫رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻗﻴﻤﺖ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٥ ١٠‬‬ ‫ﻻﻣﭗ از ‪ 7000‬رﻳﺎل ﺑﻪ ‪ 35000‬رﻳﺎل ﺗﻨﺰل ﻛﻨﺪ ‪ .‬در‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻓﻘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ي ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﺮﻗﻴﻤﺘﻲ در ﻃﻮل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻫﻴﭻ ﺳﻄﺤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻮدي ﻧﺼﻴﺐ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻤﻲ‬

‫ﺷﻮد و ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺘﺤﻤﻞ زﻳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬زﻳﺎن وارده را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻛﻞ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮوش ﻫﺮواﺣﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺨﺸﻲ از‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻨﮕﺎه را‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬

‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻣﻼك ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ) ﻗﻴﻤﺖ( را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻴﻢ ‪:‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  128‬‬

‫ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻳﺎ زﻳﺎن‬

‫ﺧﻮد را ﺣﺪ اﻗﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ‬

‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺗﻨﺰل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﮕﻴﺮد و دﺳﺖ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل‬

‫ﺑﺎزﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻨﮕﺎه و ﺧﺮوج آن از ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻔﻜﻴﻚ‬

‫ﻗﺎﻳﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﻌﻄﻴﻞ دراﻳﻨﺠﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻮﻗﺖ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻦ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺎري ﺑﺎزار‬

‫اﺳﺖ ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﺮوج ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺗﺮك ﺻﻨﻌﺖ و ﺑﺎزار ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬

‫دراﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻨﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ اﻣﺎ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬

‫ﺧﺮوج ﻛﺎﻣﻞ از ﺑﺎزار از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺰ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﺶ را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﺎ در ﻋﻮض از‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﮔﺮ درآﻣﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮ‬

‫اداﻣﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻨﮕﺎه درﺻﻮرﺗﻲ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫درآﻣﺪ ﻛﻞ > ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﺎد ‪ TR‬ﺑﺮاي درآﻣﺪ ﻛﻞ و ‪ VC‬ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ و ‪ Q‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮط ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ‬

‫ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪TR<VC‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﺮدو ﻃﺮف ﻧﺎﻣﺴﺎوي ﺑﺮ ‪ Q‬دارﻳﻢ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  129‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪TR/Q<VC/Q‬‬
‫درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ‬

‫ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ دﻳﺪﻳﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ اﻋﻢ از رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﻏﻴﺮ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬

‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫‪ ‬‬ ‫‪P<AVC‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٦ ١٠‬‬

‫ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ واﺣﺪ از ﻣﺤﺼﻮل‬

‫ﺑﺎﺷﺪ )ﻧﻤﻮدار ‪ (3- 10‬در آن ﺻﻮرت ﺑﻨﮕﺎه اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ‬

‫ﻣﻮﻗﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‬

‫)ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻻ ﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ(‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻬﺒﻮد‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار ﺗﺎ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد در آن ﺻﻮرت‬

‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺑﺎزار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻻﻣﭗ ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮو‬

‫اﺣﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺮ واﺣﺪ را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪ .‬در‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪  ٧ ١٠‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  130‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اداﻣﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ در زﻳﺎن ﺑﻨﮕﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 7-10‬واﻛﻨﺶ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ‬

‫ﻳﺎﺑﺪ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪارﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮﻟﻴﺪ را ) ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ در ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ آن را‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﻗﺮار دارد‬

‫‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﻧﻴﺰﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪  .‬‬

‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺧﺮوج از ﺑﺎزار‬

‫واژه ﺧﺮوج را درﺟﺎﻳﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺑﺎزار در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺮوج ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﺧﺮوج از ﺑﺎزار را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن‬

‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه زﻣﺎﻧﻲ از ﺑﺎزار ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬

‫‪TR< TC‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ دو ﻃﺮف ﻧﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل )‪ ( Q‬دارﻳﻢ‬

‫‪ ‬‬ ‫‪TR/Q<TC/Q‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪AR<ATC‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮي‬

‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫درآﻣﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫( ﻣﻌﻴﺎر ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎه‬ ‫)‪AR=P‬‬

‫از ﺑﺎزار را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٩ ١٠‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  131‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪P<ATC‬‬
‫در ﻧﻤﻮدار ‪ 9- 10‬آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮاز ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻗﺮار دارد ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻠﻨﺪ‬

‫ﻣﺪت ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬

‫ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ در ﺑﺎزار اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ‬

‫راﺣﺘﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﻲ را اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬

‫ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻤﻊ اﻓﻘﻲ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ‬

‫ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﺎ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻﻣﭗ دو ﺑﻨﮕﺎه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪ 10-10‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺤﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎزار ﺑﺎ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از‬

‫ﺟﻤﻊ اﻓﻘﻲ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ دو‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪  ١١ ١٠‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺑﻨﮕﺎه‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ‬

‫در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ آزادي ورود وﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺟﺰﻳﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ اﺳﺖ ﻓﺮض‬

‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ از ﻓﻦ آوري ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و از ﺑﺎزاري )ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ( ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  132‬‬

‫را ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﮔﺮ ﺑﺎزار ﺳﻮد ده ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي وارد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ورود آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮل اﻓﺰاﻳﺶ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻛﻢ ﺷﺪن اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺧﺮوج آﻧﻬﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ورود و ﺧﺮوج آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺻﻔﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻨﮕﺎه در ﻳﻚ ﺑﺎزار ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪59.‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺮاي ورود‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزار اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎﺷﺪ درآن ﺻﻮرت ﺳﻮد ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ و‬

‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﺎزار را ﺗﺮك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ورود و ﺧﺮوج ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎ ﻫﻢ‬

‫ﻣﺴﺎوي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ورود و ﺧﺮوج ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ و در ﭼﻪ ﺳﻄﺤﻲ ازﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ دو ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟ ﺑﺮاﺑﺮي اﻳﻦ دو در ﻧﻘﻄﺔ‬

‫ﺗﻘﺎﻃﻊ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ از ﻧﻘﻄﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ )ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ( ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه در ﺣﺪ اﻗﻞ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ) ﺑﺎ ﺷﺮط آزادي ورود و ﺧﺮوج( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬

‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ) ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ( ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 6-10‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي ورود و ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ وﺟﻮد‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٥٩‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺟﻴﺮي ﺳﺎدﻩ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺛﺒﺎت آﺮد آﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻮد ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ هﺰﻳﻨﻪ آﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻧﺸﺎن دادآﻪ ‪ ‬‬

‫ﺳﻮد = )ﻣﺘﻮﺳﻂ هﺰﻳﻨﻪ آﻞ – ﻗﻴﻤﺖ(×ﻣﻘﺪار ﻳﺎ ‪= (P‐ATC)×Q ‬ﺳﻮد ‪  .‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  133‬‬

‫ﻧﺪارد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ دراﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻂ اﻓﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﻧﻤﻮدار ‪ .(11 -10‬ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ‬

‫ﺧﻂ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺳﻮد ‪ ،‬ورود ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ دوﺑﺎره ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ‪،‬‬

‫ﺧﺮوج ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻳﺎن‪ ،‬ﺧﺮوج ﺑﺮ ﺧﻲ از‬

‫ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‪،‬‬

‫ﻋﺮﺿﻪ و اﻓﺰاﻳﺶ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬

‫ﺑﺎزار ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار‬

‫ﺷﻤﺎري از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪١٢ ١٠‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎزده ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺻﺎدق ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎزده ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﻛﺎﻫﻨﺪه ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ دران ﺻﻮرت ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‬

‫ﺑﻨﮕﺎه اﻓﻘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﻌﻮدي ﻳﺎ ﻧﺰوﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.60‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺎزار اﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺧﺮﻳﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎص ﺑﺎ‬

‫ﺣﻀﻮر ﻓﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻓﺰﻳﻜﻲ ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ«‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎزار ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻳﻚ ﺑﺎزار ازﺟﻤﻠﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در ﻳﻚ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ و‬

‫ﺗﻔﺎوت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي آﻧﻬﺎ و آﺳﺎﻧﻲ ﻳﺎ دﺷﻮاري ورود و ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزار‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٦٠‬اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺘﻌﺮض اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  134‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺎزار ﻫﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪،‬اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬و اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ‬

‫ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر وﻳﮋﮔﻲ زﻳﺮ را دار اﺳﺖ ‪-1:‬زﻳﺎد ﺑﻮدن ﺗﻌﺪاد ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ) ﺧﺮﻳﺪاران و‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن( ‪-2‬ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ -3‬آزادي ورود و ﺧﺮوج ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪-4‬‬
‫وﺟﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻞ –‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﻨﮕﺎه ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از روش ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﮕﺎه اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺑﺮاﺑﺮي درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ روش زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﻮن درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار ﺑﻨﮕﺎه آن ﺳﻄﺢ از ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻨﮕﺎه ﭘﻮﺷﺶ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﮕﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺑﺎزار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ورود و ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ آزاد اﺳﺖ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ ﻫﻤﺮا ه ﺑﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪  .‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﺑﺎزار را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﺎﻣﻞ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش درآﻣﺪ ﻛﻞ – ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﮕﺎه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ در روش درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ – ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 5‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ رﺳﻢ ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه در ﭼﻪ ﻧﻘﻄﻪ اي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ ﺑﻨﮕﺎه و در ﭼﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺑﺎزار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  135‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺎزارﻫﺎي ﻏﻴﺮرﻗﺎﺑﺘﻲ‬

‫در ﻓﺼﻞ دﻫﻢ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزار ﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري و‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻳﮋﮔﻬﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ و رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ ﺑﺎزار را در ﻓﺼﻞ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺮور ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎزارﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪  .‬‬

‫اﻟﻒ( اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬

‫اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزاري اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺴﻴﺎري ﺟﻬﺎت درﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزاري ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎري ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮي ﻛﺎﻻ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻠﻴﺪي در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺖ‪ .‬و زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻨﮕﺎه را ﻣﻲ ﺗﻮان داراي ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎري‬
‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل او ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ذﻫﻦ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻧﺤﺼﺎر ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﻋﻠﻞ اﻧﺤﺼﺎرﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﻳﮏ ﳏﺼﻮل در ﻳﮏ ﺑﺎزار‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﺁن ﳏﺼﻮل ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﺁن ﳏﺼﻮل ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺰدﻳﮑﯽ‬
‫ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ‬
‫اﳓﺼﺎري ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﺎزار اﻳﻦ ﳏﺼﻮل ﺑﺎزار اﳓﺼﺎری اﺳﺖ‪  .‬‬

‫رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺳﺮﻣﻨﺸﺎءﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎر‬

‫اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﻳﺎ دﺷﻮار و ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻮدن ورود‬
‫و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎدر آن ﺑﺎزار اﺳﺖ‪.‬ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﻳﺎ دﺷﻮاري ورود ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي رﻗﻴﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزارﺧﻮدﻧﺎﺷﻲ ازﻋﻮاﻣﻞ ذﻳﻞ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه واﺣﺪ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻠﻴﺪي و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻣﺤﺼﻮل‪ .‬ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ و اﺻﻠﻲ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻛﻠﻴﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ در ﻳﻚ‬
‫روﺳﺘﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻗﻨﺎت وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎز اﻳﻦ روﺳﺘﺎ ﺑﻪ آب ﭼﻪ ﺑﺮاي ﺷﺮب و ﭼﻪ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي از اﻳﻦ‬
‫ﻗﻨﺎت ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﻗﺎي اﻟﻒ ﻳﻜﻲ از اﻫﺎﻟﻲ روﺳﺘﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻨﺎت در ﻣﺤﺪوده اراﺿﻲ ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ او‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻗﺎي اﻟﻒ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻮرداري و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻛﻠﻴﺪي اﻧﺤﺼﺎر اب دراﻳﻦ روﺳﺘﺎ‬
‫را در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  136‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﺤﺼﺎر آن اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻣﺘﻴﺎز‬ ‫‪-2‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻮﻟﻴﺪ و‪/‬ﻳﺎ ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ را واﮔﺬار ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻪ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺳﺎل ‪ 1308‬ﺗﺎﻟﺒﻮت ﻳﻚ ﺳﺮﮔﺮد اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ اﻣﺘﻴﺎز اﻧﺤﺼﺎري ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ درﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺪت ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل را ﺑﻪ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داد ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻗﺮار داد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺎﻟﺒﻮت ﺑﻪ ازاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 150‬ﻫﺰار ﻟﻴﺮه‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﺳﻮد ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان اﻣﺘﻴﺎز اﻧﺤﺼﺎري ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﺿﺮواﮔﺬاري اﻣﺘﻴﺎز اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻻﻳﻞ ارج ﮔﺬاري ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﻳﺎ ﺧﻖ اﺧﺘﺮاغ و ﻛﺸﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ 61‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ دارو ﺳﺎزي‬
‫داروي ﺟﺪﻳﺪي را ﻛﺸﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ ﺣﻖ ﻛﺸﻒ و اﺧﺘﺮاع ﺑﻪ دوﻟﺖ ) در اﻳﺮان‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺛﺒﺖ( ﻣﺮاﺟﻌﻪ و ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ اﻣﺘﻴﺎز اﻧﺤﺼﺎري ﺣﻖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ان دارو درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﺣﺮاﺳﺖ از ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮﻩ اﻋﻤﺎل ﺁن اهﻤﻴﺘﻲ ﺑﺴﺰا دارد‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫‪.٦١‬‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖهﺎ ﻣﻲ ﺧﺸﮑﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺪون اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺎرت دﻗﻴﻖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺮ ﺁن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎرات ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  137‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ و رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎراﻳﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل )ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮ( در ﺻﻮرﺗﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ آن ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻧﺤﺼﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺤﺼﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺤﺼﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‬
‫ﻛﻪ در ﺑﻨﮕﺎه ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺼﻮﻻت زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ آن‬
‫ﻣﺤﺼﻮل در ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﻧﺒﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺒﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ان ﻣﺤﺼﻮل ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺣﺪاث ﺧﻂ راه آﻫﻦ‬
‫ﺷﻬﺮي ) ﻣﺘﺮو( ﺗﻬﺮان ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻي ﺛﺎﺑﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ اﻣﺘﻴﺎز راه اﻧﺪازي واﺣﺪاث آن را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ . .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اراﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮق‬
‫ﮔﺎز و آب و ﭘﺴﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ دراﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﺮاي ﺗﻮزﻳﻊ آب‬
‫در ﺷﻬﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻬﺮان ﺷﺮﻛﺖ آب و ﻓﺎﺿﻼت ﺗﻬﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺒﻜﻪ ﻟﻮﻟﻪ ﻛﺸﻲ در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺘﺮي زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺒﻮه ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪ 1-11‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ دران ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻘﻴﺎس وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺑﺎزدﻫﻲ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا در داﻣﻨﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎدي از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  138‬‬

‫از دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﺣﺪاث ﭘﻞ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﻞ ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ١١‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮ روي ﻳﻚ رود ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻚ ﭘﻞ اﺣﺪاث ﻛﻨﺪ‬
‫و از ﻋﺎﺑﺮﻳﻦ ﺑﻪ ازاي اﺟﺎزه ﻋﺒﻮر از آن ﺣﻖ ﻋﺒﻮر ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺣﺪاث ﭘﻞ ﺑﺎﻻ ﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻫﺮ ﻋﺎﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ ‪  .‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬاري در اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻛﻠﻴﺪي ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎري ﺧﻮد ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﻞ ﺑﺎزار ﺑﻨﮕﺎه ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ در ﺑﺎزار ﻳﻜﻪ ﺗﺎز ﻣﻴﺪان اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ از ﻣﻨﻈﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﺎوت در ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل اﻳﻦ دو ﺑﻨﮕﺎه ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ دﻫﻢ دﻳﺪﻳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ آن‬
‫روﺑﺮوﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻂ اﻓﻘﻲ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي رﻗﻴﺐ و وﺟﻮد ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ )ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ( ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﺑﺎ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺎه ذره اي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻛﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎ را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻟﺶ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ اﺛﺮ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري و ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﻫﺮدو ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري داراي ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻟﺶ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻣﺤﺼﻮل ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و اﮔﺮ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻟﺶ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 1-11‬درآﻣﺪ ﻛﻞ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖ داروﺳﺎزي‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  139‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫رﻓﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮ و‬

‫درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫درآﻣﺪ ﻛﻞ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﺑﻬﻴﻨﻪﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ در‬
‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1800‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪1400‬‬ ‫‪1600‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪1600‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻓﺮض‬
‫‪1000‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪4200‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ دارو‬
‫‪600‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪4800‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺳﺎزي در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫‪-200‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪4800‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪6‬‬ ‫و‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫‪-600‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪4200‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪7‬‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺧﻮد‬
‫‪-1000‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪-1400‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪9‬‬ ‫داروﻳﻲ را ﺑﺮاي‬
‫‪-1800‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺳﺮﻃﺎن‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﻻﻋﻼج ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎﻓﺬ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﺎ ﺑﺎ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪي ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮد اﻧﺤﺼﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش اﻳﻦ دارو را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز ﻧﻪ از روﺣﻴﻪ و اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻮﻋﺪوﺳﺘﻲ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري رﻓﺘﺎر ﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻴﻮه اي‬
‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﻮد اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﭼﻪ ﺳﻄﺤﻲ از‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭼﻪ ﻗﻴﻤﺘﻲ را ﺑﺮاي اﻳﻦ دارو ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ؟ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﺟﺪو‬

‫ﻛﻞ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﻨﮕﺎه را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول ‪ 1-11‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫دو ﺳﺘﻮن اول ﺟﺪول ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺟﺪول اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﻳﻚ واﺣﺪ دارو ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ دو ﻫﺰ ار ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻔﺮوﺷﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دو واﺣﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﺎﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﻪ‬
‫‪ 1800‬ﺗﻮﻣﺎن ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻋﺪد دارو را ﺗﺎ ‪ 200‬ﺗﻮﻣﺎن ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ‪9‬‬
‫ﻋﺪد را ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ اﻳﻦ ﺟﺪول درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﻘﺪاري از درآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ازاي ﻓﺮوش ﻳﻚ واﺣﺪ ﻛﺎﻻي اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺪول در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ )ﺟﺰ در ﻓﺮوش اوﻟﻴﻦ واﺣﺪ( ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﺳﺖ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ‪،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﺰوﻟﻲ روﺑﺮوﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  140‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻛﺎﻻي ﺧﻮد را ﺑﻔﺮوﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي از راه ﻓﺮوش ﻛﺎﻻي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﺑﺎﻳﺪ از ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﺑﻜﺎﻫﺪ و ﻫﺮﭼﻪ از‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﻛﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه‬
‫رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬار‪.‬‬ ‫‪(١‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﺑﻨﮕﺎه ‪ .‬زﻳﺮا درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫‪(٢‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫آن ﺑﻨﮕﺎه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺮوش ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎورد‪ .‬در ﻧﻤﻮدار ‪ 2- 11‬ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺤﺼﺎري دارو ﺳﺎزي رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪  .‬‬
‫در ﻧﻤﻮدار ‪ 2-11‬ﺧﻂ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ)در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻮن ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﺒﻄﻖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ درآﻣﺪ(‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﻤﻮدار ﭘﺪﻳﺪار اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺮدو از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ در روي ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اوﻟﻴﻦ واﺣﺪ ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻤﺎن واﺣﺪ‪ .‬ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري و ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي‬
‫ﺳﻮد ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‪ .‬ﻫﺮﺑﻨﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﺳﻮد ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار و ﻗﻴﻤﺘﻲ را ﺑﻴﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮد ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﻴﺎن درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ را ﺑﺪﺳﺖ دﻫﺪ‪  .‬‬
‫‪ ‬‬
‫‬
‫‬
‫‬
‫‬
‫‬
‫‬
‫‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫‬
‫درأﻣﺪ‬
‫‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬
‫ﻣﻘﺪار‬

‫‪ ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪  ٢ ١١‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  141‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﺪف ﺗﻨﻬﺎ در آن ﺳﻄﺤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮآورده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ‬
‫از راﻫﻬﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﻮد آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﺟﺪوﻟﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺪول ‪ (2- 11‬از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و درآﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻄﺤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ و ﺳﻮد آن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﺪ ﻫﺮﺟﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ رﻗﻢ ﺳﻮد ﺑﺪﺳﺖ اﻣﺪ ان ﺳﻄﺢ‬
‫از ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪    .‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺪول ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 4‬واﺣﺪ ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ از ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﻪ ‪ 4800‬رﻳﺎل و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ ‪ 2500‬رﻳﺎل ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎﺿﻞ اﻳﻦ دو ﻋﺪد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 2300‬رﻳﺎل ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺪول ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺳﻮد ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺼﻴﺐ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﺘﻮن )‪ (6‬درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺳﺘﻮن )‪ (7‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ‪ .62‬ﻣﺎداﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪ .‬ازاﻳﻦ رو ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ را اداﻣﻪ دﻫﺪ و زﻣﺎﻧﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﻮد ﻛﻞ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‬ ‫درآﻣﺪ ﻛﻞ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار‬

‫‪-1450‬‬ ‫‪1450‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪1800‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪1750‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪250‬‬ ‫‪1400‬‬

‫‪1200‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪1600‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪200‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪2000‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪4200‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪600‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫در روش ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺪد ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ‪ ٦٢ .‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  142‬‬

‫‪400‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪2300‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪4800‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪500‬‬ ‫‪200‬‬

‫‪2000‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪700‬‬ ‫‪-200‬‬

‫‪1100‬‬ ‫‪3700‬‬ ‫‪4800‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪900‬‬ ‫‪-600‬‬

‫‪-400‬‬ ‫‪4600‬‬ ‫‪4200‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪-1000‬‬
‫‪1100‬‬
‫‪-2500‬‬ ‫‪5700‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪-1400‬‬
‫ﺟﺪول ‪٢ ١١‬‬

‫زﻳﺮا ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ واﺣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮ ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ اﻣﺎ اداﻣﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﻄﺢ )ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد( از ﻣﻴﺰان ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻗﺎﻋﺪه اي ﺑﺮاي ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي‬
‫ﺳﻮد اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد‪ :‬ﺳﻮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري در آن ﺳﻄﺤﻲ از ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ان ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪MR= MC‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮداري ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد‪ .‬در ﻧﻤﻮدار ‪ 3-11‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (4‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ(‪ .‬در ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 4‬واﺣﺪ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و در ﺳﻄﻮح ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 4‬واﺣﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  143‬‬

‫درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 4‬واﺣﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ‪ 1200‬رﻳﺎل ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ‪  .‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٣ ١١‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻧﻴﺰ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻮد ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺮط ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه در ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻴﻤﺖ و درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻮد ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﺮط ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ رﺳﻴﺪن ﺳﻮد در ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪ MR=AR=MC=P‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺷﺮط ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ رﺳﻴﺪن ﺳﻮد در ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ان اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬‬

‫‪ MR=MC‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪(AVC‬ﺑﺎﺷﺪ )در ﻧﻤﻮدار ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺸﺎن داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ( ‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻮد‬

‫ﺑﺪﺳﺖ آورد ﻳﺎ ﺿﺮر ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻞ )‪ (ATC‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﺳﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺮر ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ را‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺑﻨﮕﺎه اداﻣﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  144‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ از اداﻣﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻌﻄﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺿﺮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ و اﻧﺤﺼﺎري‪:‬‬
‫ﺷﺮط ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ رﺳﻴﺪن ﺳﻮد در ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪MR=AR=MC=P‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮط ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ رﺳﻴﺪن ﺳﻮد در ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ان اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬‬

‫‪MR=MC‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ در اﻧﺤﺼﺎري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﮕﺎه‬
‫ﺳﻮد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻗﻴﻤﺖ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻴﻤﺖ در ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ ) ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻴﻤﺖ از ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ و ﺑﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن دو ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ و اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ .‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر اول ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫زﻳﺎدي ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوم ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺪون ﺣﻀﻮر رﻗﻴﺒﻲ دﻳﮕﺮ در ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻳﻜﻪﺗﺎزي و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺴﺎن ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺗﺤﻘﻖ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ روﻳﺎﻳﻲ آرﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در دﻧﻴﺎي ذﻫﻦ و ﺗﺼﻮر اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن )آنﻫﻢ ﺑﺮاي ﺳﺎده ﺳﺎزي ﻛﺎر ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﺪل ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي(‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺷﻤﺮد اﻣﺎ ﺑﺎزﻫﻢ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻏﺎﻟﺐ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺎزارﻫﺎﻳﻲ ﺳﺮو ﻛﺎر دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﻫﺮدو‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ و اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ را ﻣﻲ ﺗﻮان در آن ﻫﺎ ﻳﺎﻓﺖ و از اﻳﻦ رو ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ در ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻗﻄﺐ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم اﻛﺜﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺑﺎ ﺣﺪي ﻳﺎ ﺣﺪودي‬
‫از رﻗﺎﺑﺖ در ﺑﺎزار روﺑﺮوﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ و درﺑﺴﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ از درﺟﺎﺗﻲ از ﻗﺪرت در ﺑﺎزار ﺑﺮﺧﻮر‬
‫دارﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺣﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  145‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺎزار ﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻣﺸﻬﻮد و ﻣﻠﻤﻮس اﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ راﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ (1 .‬رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ‪ (2‬اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬

‫رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‬
‫رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎزاري اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ )ﻧﻪ ﻫﻤﮕﻦ( ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﺑﺎزار را داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻳﺮ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬وﺟﻮد ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺎزار ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺮ ﺟﻠﺐ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ (2‬آزادي ورود وﺧﺮوج ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫‪ (3‬ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدن ﻛﺎﻻي ﺗﻮﻟﻴﺪي) ﻫﺮﺑﻨﮕﺎه ﻛﺎﻻﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ از ﻧﻈﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻣﺎرك‪ ،‬اﻧﺪازه‬
‫و‪...‬ﺑﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدن ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ ﺑﺎزار‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﺷﻴﺐ‬
‫ﻧﺰوﻟﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻬﻢ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﺑﻨﮕﺎه دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت‬
‫رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪه وﺟﻮد دارد و ﻛﺎﻻي ﺗﻮﻟﻴﺪي‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ در رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻫﻤﮕﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﻣﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻬﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮاي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﺴﻜﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻮاد و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻓﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻮاع ﺻﺎﺑﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻣﭙﻮﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻮدرﻫﺎي ﻟﺒﺎس‬
‫ﺷﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎي ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي رﻣﺎن‪ ،‬و‪...‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺑﺎزارﻫﺎي رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﺳﻮد‪ ،‬در ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزاري ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﭼﻮن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت داراي ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﻔﻲ دارد و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺷﺮط ﺣﺪ اﻛﺜﺮ‬
‫ﺳﺎزي ﺳﻮد در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاﺑﺮي درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ( ﺣﺎﻛﻢ و ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  146‬‬

‫‪4-11‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار‬ ‫در‬

‫ﺗﻌﺎدل ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري در ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪت را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪  ٤ ١١‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻫﻤﺎﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻘﺪار و ﻗﻴﻤﺖ در ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺗﻴﺮه رﻧﮓ ﺳﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎزار در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﭘﺪﻳﺪ اﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺮ واﺣﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ اﻧﺤﺼﺎري‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ آن واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲ آورد ﺑﻠﻜﻪ زﻳﺎن ﻧﻴﺰﻣﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 5-11‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ‬

‫اﻧﺪازه ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺳﺎﻳﻪ ﺧﻮرده‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪٥ ١١‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  147‬‬

‫زﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آزادي ورود و ﺧﺮوج در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻮد آوري و ﻧﻪ زﻳﺎن دﻫﻲ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي آن ﻗﺪر ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﺎزه اي وارد اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ در ﺻﻮرت زﻳﺎن دﻫﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫آﻧﻘﺪر ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ از اﻳﻦ ﺑﺎزار ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬زﻳﺎن دﻫﻲ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ آن ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ان ﻗﺪر ورود و‪/‬ﻳﺎ ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪ 6-11‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺎﻫﺪ ه ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻮد‪-‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻗﻴﻤﺖ )در اﻳﻨﺠﺎ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻗﺮار دارد( و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ‪ -‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي ورود ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﺮوج ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري داراي ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ زﻳﺮاﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪﻳﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﺷﺮط ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﺳﻮد ﻣﺘﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻴﺰ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪٦ ١١‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﺑﺮ اﺛﺮ آازادي ورود و ﺧﺮوج ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪  .‬‬
‫‪ (٣‬در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ در ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‬
‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻘﻄﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ )ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ( ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻤﺎس ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺎس در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ) در آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﻪ داراي ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ ( ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد )‪ 7-11‬ﻧﻤﻮدار ﺳﻤﺖ ﭼﭗ( در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  148‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪  ٧ ١١‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﺎزاد ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﺎﻣﻞ ) ﻧﻤﻮدار ‪ 7-11‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ( در ﺳﻄﺤﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻞ را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎزاري اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودي ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻳﻚ ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﺤﺪودي )ﻣﺜﻼ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ(‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ در اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدروﺳﺎزي اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺑﺎزار ﺧﻮدرو در اﻳﺮان در اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان‬
‫ﺧﻮدرو و ﺳﺎﻳﭙﺎﺳﺖ‪ .‬ﺻﻨﻌﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮزام ﺧﺎﻧﮕﻲ‪،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﻪ اي ازدﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر‬
‫ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎرﺷﺎن را در واﻛﻨﺶ ﻳﺎ دﺳﺖ‬
‫ﻛﻢ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮداﺷﺖ رﻓﺘﺎر ﺳﺎﻳﺮ رﻗﺒﺎ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ‬
‫دو ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ در ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫ﻣﺜﻼ ﺗﻬﺮان‪ -‬ﺑﻴﺮوت ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻠﻴﻂ‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮد را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اداﻣﻪ دﻫﺪ ﻳﺎ‬
‫او ﻧﻴﺰ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻠﻴﻂ ﻫﺎﻳﺶ را ﻛﺎﻫﺶ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  149‬‬

‫دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻛﺴﺐ و ﻛﺎري راﻫﺒﺮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه رﻗﻴﺐ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺑﻨﮕﺎه‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ راﻫﺒﺮدي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در ﺑﺎزاري ﺑﺎ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻌﺪود آﻧﻬﺎ از ﻣﻴﺎن دو ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﻤﻜﺎري‬
‫و ﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺻﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻴﺎن ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻫﻤﻜﺎري وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻘﺪان ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺎه در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺎزش ﻳﺎ ﺗﺒﺎﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد رﻓﺘﺎر‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻫﻤﻜﺎراﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺎﻧﻲ و ﺳﺎزش ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ درآن دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺼﻮل و‪/‬ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ آن‬
‫را ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ ،‬ﺑﺎزار ﻫﺎ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻳﺎ درﻣﻮارد ﻣﺮﺗﺒﻂ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﺒﺎﻧﻲ و ﺳﺎزش ﻛﺎﻣﻞ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﺗﻞ( و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ آن ﺳﺎزش ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ و وﻓﺎدار ﻧﻴﺰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻌﺎدل و ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﺳﺎزي ﺳﻮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ داراي ﺷﺮاﻳﻂ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد) ﻧﻤﻮدار ‪(8-11‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از اوﻗﺎت اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺒﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﺗﺒﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﺮرات دوﻟﺘﻲ ( ﻣﺎﻧﻊ از دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺗﺒﺎﻧﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر و‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮي در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺪﻟﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺪل رﻫﺒﺮي ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻣﺪل ﻛﺮﻧﻮ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ و ﺟﺎﻟﺐ‬
‫ﺗﺮ و ﺟﺬاب ﺗﺮ و ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮدﺗﺮ از ﻫﻤﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزﻳﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮن اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزﻳﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﺑﺎزار ﺑﺎ ﺑﺎزار ﻫﺎي رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬و رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬در واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮد‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﻳﺎدآوري ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺮط ﺑﺮاﺑﺮي درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺷﺪن ﺳﻮد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎزارﻫﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‪:‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺴﻴﺎري ﺟﻬﺎت درﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻧﺤﺼﺎر‬
‫ﻛﺎﻣﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻧﺤﺼﺎر ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﻳﺎ دﺷﻮاري ورود ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫رﻗﻴﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه واﺣﺪ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻠﻴﺪي و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺴﻠﻂ‬
‫دارد؛دوﻟﺖ اﻣﺘﻴﺎز اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻮﻟﻴﺪ‪/‬ﻳﺎ ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه واﮔﺬار ﻛﺮده اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  150‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎراﻳﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل )ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮ( در ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ آن ﻣﺤﺼﻮل ﺑﭙﺮدازد‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ و اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ :‬ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬار؛ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ آن روﺑﺮوﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻂ اﻓﻘﻲ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ در ﺑﺎزار اﺳﺖ؛ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ )ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ( ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎ ﻛﺸﺶ اﺳﺖ؛ در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري داراي ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺳﻮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري در آن ﺳﻄﺤﻲ از ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺷﺮط ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه در‬
‫ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻴﻤﺖ و درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎزار در ﺟﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ در‬
‫ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ )ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻞ )‪ (ATC‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﺳﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺮر ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ را اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺑﻨﮕﺎه اداﻣﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ از اداﻣﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺿﺮر‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮد در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ در اﻧﺤﺼﺎري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﮕﺎه ﺳﻮد‬
‫ﻛﻨﺪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻴﻤﺖ در ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ ) ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ و اﻧﺤﺼﺎر راﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري و اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‬
‫رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎزاري اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺑﻨﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ )ﻧﻪ ﻫﻤﮕﻦ( ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  151‬‬

‫وﺟﻮد ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺎزار ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺮ ﺟﻠﺐ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫آزادي ورود وﺧﺮوج ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ ،‬ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮد ﻛﺎﻻي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﺳﻮد‪ ،‬در ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزاري ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري داراي ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ زﻳﺮاﺳﺖ‪ :‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ؛ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻴﺰ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد؛ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﻄﺤﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري از ﺑﺎزار اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودي ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي رﻓﺘﺎر ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و رﻓﺘﺎر‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي رﻗﻴﺐ رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزار ﮔﺮوه از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﺷﺎن را در واﻛﻨﺶ ﻳﺎ‬
‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮداﺷﺖ رﻓﺘﺎر ﺳﺎﻳﺮ رﻗﺒﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺷﻴﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ و در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻪ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺑﺎزاري اﺳﺖ؟ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 3‬آﻳﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻳﻚ ﻧﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﻲ در ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ؟ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﭼﺮا ﻣﻨﺤﻨﻲ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن ﺑﻨﮕﺎه اﺳﺖ؟‬
‫‪ – 5‬ﺳﻮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري در ﭼﻪ ﺳﻄﺤﻲ از ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ دارد؟‬
‫‪ – 7‬رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ؟‬
‫‪ – 8‬ﺑﺎزاري ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 9‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻓﻌﺎل در ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  152‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬

‫اﻗﺘﺼﺎدﻛﻼن‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  153‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ و ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن‬

‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻛﻮﺗﺎه از دﻧﻴﺎي ﻣﻼل آور و ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪه اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﻴﻢ و ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﺮﻫﻴﺠﺎن و ﺟﺬاب ورزش ﻣﻲ‬
‫روﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻳﻚ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻠﻲ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﭘﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻳﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ وﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ورزﺷﻲ‬
‫در ﺑﺎره ﺑﺎزي ﮔﻮش ﻣﻲ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺎزي را ازدو زاوﻳﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ -1 :‬ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﺑﺎزي ﻫﺮ ﻓﻮﺗﺒﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي‪ .‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻫﺎ وﻗﻮت ﻫﺎي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎزي ﻛﻞ ﺗﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ‪.‬‬
‫دراﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ورزﺷﻲ دو ﻧﻘﺶ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ :‬ﻧﻘﺶ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﻔﺮادي و ﻧﻘﺶ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻠﻲ‪ .‬در ﺟﻬﺎن‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ اﻗﺘﺼﺎد دان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ دو ﻧﻘﺶ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر او از زواﻳﻪ ﺧﺮد ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ و ﺑﺎزار ﻫﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻳﻜﺒﺎر از زاوﻳﻪ ﻛﻠﻲ و ﻛﻼن ﻳﻌﻨﻲ از دور ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﮕﺎه دوم ﺟﺰﻳﻴﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺳﻴﻤﺎي ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪..‬‬
‫در ﻧﮕﺎه اوﻟﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎددان ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﺮا اﺟﺎره ﻣﺴﻜﻦ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻴﺸﺘﺮو ﮔﺮاﻧﺘﺮ اﺳﺖ ‪.‬ﭼﺮا ﻗﻴﻤﺖ راﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺑﻬﺒﻮد ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺮﺳﺎل ارزاﻧﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و‪...‬‬
‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎددان از ﭘﺸﺖ ﻋﻴﻨﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﻧﮕﺮد دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﻨﮕﺎه و ﻓﺮد و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻨﻔﺮد ﺳﺮوﻛﺎر ﻧﺪارد‪.‬‬
‫دراﻳﻦ ﺟﺎ او در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﺮا ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﺜﻼ اﻳﺮان‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫دﻳﮕﺮ)ﻣﺜﻼﺳﻮﻳﺲ( اﺳﺖ؛ آﺛﺎر اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ در ﺟﻬﺎن ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻧﺮخ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻜﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫دﻻﻳﻞ وﺟﻮد ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﺗﻮرم ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻴﺰان و ﻣﺤﺪوده ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﺗﻮرم‪ ،‬و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﺳﻮد وﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻗﺐ و ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ و اراﻳﻪ‬
‫راﻫﻜﺎر ﻫﺎ و راﻫﺒﺮد ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺰء ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻴﺰان و‬
‫ﻣﺤﺪوده و ﺣﺠﻢ و داﻣﻨﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﻬﺎر و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﻧﻬﺎ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎرﺷﻨﺎس اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ) و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬران ( از اﻃﻼﻋﺎت و داده ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﻮن و روﺷﻬﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ ﮔﺮدآوري ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺐ ‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي و در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻛﻤﻲ و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﮔﺰارش و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻊ ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ و ﻛﻤﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﻣﺎﻟﻲ )ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﺳﺎل( ﺑﺮاي اراﻳﻪ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﻧﻈﺎرت ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارﻗﺎم و‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  154‬‬

‫آﻣﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬارن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰان از اﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ‬

‫اﻳﺪة ﺑﺮآورد درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎي رﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد و اراﻳﻪ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ در ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از ﻛﺸﻮرﻫﺎ در دﻫﻪ ‪ 1930‬ﻣﻴﻼدي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪» .‬رﻛﻮد ﺑﺰرگ ﺳﺎل ‪ 1929‬و ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﺨﺴﺖ دﻫﻪ ﺳﻲ و ﺳﭙﺲ وﻗﻮع‬
‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و ﺿﺮورت ﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﮔﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﺴﺘﺮده‬
‫اي را در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻨﻈﻢ وﻣﺴﺘﻤﺮ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ«‪ . 63‬اﻧﺘﺸﺎر آراي‬
‫ﻛﻴﻨﺰ در ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺿﺮوت دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ در اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي وﻟﺰوم ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري در ﺳﻄﺢ ﻛﻼن اﻫﻤﻴﺖ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي‬
‫ﻣﻠﻲ را آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1953‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﺰوه ﻣﺪون و ﻣﻨﻈﻢ اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺟﺰ و ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﺴﺎﺑﻬﺎ‬
‫ي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ از ﺳﺎل ‪ 1968‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .64‬در‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﺪه اي از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان " ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در‬
‫روﺷﻬﺎ" از ﺳﻮي دﻓﺘﺮ آﻣﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎ و اﻟﮕﻮ ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮل درﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺎزار و‬
‫اﺑﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ وﺳﺎﻳﺮ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﻜﺎري اﻗﺘﺼﺎدي وﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺘﺮك‬
‫‪65‬‬
‫( ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ‪ ، 93 -‬در ﺳﺎل ‪ 1993‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .66‬در‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ روزآﻣﺪﺗﺮ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )‪SNA93‬‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺮان از اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻏﺎز ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ رﺳﻤﻲ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1339‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬دراﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻛﺎر‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻠﻲ در اﻳﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺤﻮل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ دوره ﺑﺮآوردﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﺧﺎص ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 1339‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎ ﻛﺎر ﻣﻨﻈﻢ و‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٦٣‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﮐﺰي –ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ )‪ (١٣٧٣‬ص ‪  ۴‬‬

‫‪- ٦٤‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي –ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ )‪ (١٣۶٠‬ص ‪ ٣٣‬و ‪ ٣۴‬و )‪ (١٣٧٣‬ص ‪۴‬و ‪۵‬‬

‫‪65‬‬
‫‪‐ System of National Accounts ‬‬

‫‪ - ٦٦ ‬ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺪﻟﻮژي‪ ،‬واژﻩ ﺷﻨﺎﺳﻲ و دادﻩ هﺎي ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﮐﺸﻮرهﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ ﺑﺨﺶ ﺁﻣﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫ﺑﺎ ﺁدرس‪  http://unstats.un.org/unsd/sna1993/introduction.asp :‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  155‬‬

‫ﭘﻴﮕﻴﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎوي آﻣﺎر ‪ ،‬ارﻗﺎم و ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ را ﺗﺪوﻳﻦ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل‬
‫ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﺳﺎل ﮔﺰارش اﻗﺘﺼﺎدي و در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺎه‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﮔﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮان را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻛﻨﺎر ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫ﻣﺮﻛﺰآﻣﺎر اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻣﻨﺒﻊ رﺳﻤﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮآورد آﻣﺎر و اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺸﻮر در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‬

‫اﻫﺪاف و ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ‬

‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﻫﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب و اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﺮاي ‪ ‬‬
‫‪-1‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد؛‬
‫‪-2‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﻛﻼن اﻗﺘﺼﺎدي؛‬
‫‪-3‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي؛‬
‫‪-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ اﻫﺪاف و ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارزﻳﺎﺑﻲ رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺑﺮرﺳﻲ و ﺿﻌﻴﺖ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻌﻴﺖ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ اﻓﺮاد ﺳﺎﻛﻦ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮراﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ و رﻓﺎه ﻳﻚ‬
‫ﻓﺮد ﻳﺎ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻧﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻌﻤﻮﻻ درآﻣﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر و درآﻣﺪ ﻫﻤﻪ آﺣﺎد و اﻓﺮاد ﺳﺎﻛﻦ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس و ﻣﻼك اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﻄﺢ رﻓﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن از‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ )‪ (GDP‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫‪-‬ﺳﻨﺠﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ دراﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ دارد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم دﻳﮕﺮي ﻣﻮرد دﻗﺖ و ﭘﻴﮕﻴﺮي اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺬاران اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪67‬‬
‫‪Gross Domestic Production (GDP) ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  156‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ )‪(GDP‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮآورد‪ 68‬ارزش ﺑﺎزاري ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در )داﺧﻞ ﻣﺮز‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ( ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﻳﻚ دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻫﺮﻛﺪام ﻣﻔﺎدي را اﻟﻘﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮا اﺷﺎره ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪  .‬‬
‫‪...‬ارزش ﺑﺎزاري‪ : ...‬در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎد دﻫﻬﺎ و ﺑﻞ ﺻﺪ ﻫﺎ ﻧﻮع ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺮﻳﻚ از‬
‫واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮ‪ ،‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻟﻴﺘﺮ‪ ،‬و‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻳﻜﺴﺎن‬
‫ﺳﺎزي واﺣﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ ،‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎري ﺑﺎزار ﻫﺮ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ زﻋﻔﺮان ‪ 1000‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ ﺳﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻬﻢ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ زﻋﻔﺮان در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻫﺰار ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ ﺳﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪...‬ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ :...‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻫﻢ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و ﻣﺤﺴﻮس )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺬا‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬و ﻣﺴﻜﻦ( در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﻢ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﭘﺰﺷﻚ‪ ،‬ﻣﺸﺎوره رواﻧﺸﻨﺎس و ﺣﻘﻮﻗﺪان(‪ .‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ و ﻣﺴﻜﻦ‪-‬ﺣﺘﻲ ﻣﻌﺎدل اﺟﺎره ﺑﻬﺎي ﻣﻨﺎزل ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻗﺎﭼﺎق و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،69‬ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻠﻲ‪-‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ارزش اﻓﺰوده ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎزار ﺳﻴﺎه )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دارو و ﻟﻮازم ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ درﻣﺎﻧﻲ در‬
‫ﺑﺎزار ﻻﻟﻪ زار ﺗﻬﺮان( در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎر زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ دار‪ -‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪...‬ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ :...‬ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻻي ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻻي واﺳﻄﻪ ‪ .‬ﻛﺎﻻي‬
‫واﺳﻄﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد)ﻣﺎﻧﻨﺪ آرد(‪ .‬ﻛﺎﻻي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ رﺳﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎن (‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دوﮔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﺷﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭘﮕﺎه‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﺎﻻي ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻴﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳﻦ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ٦٨‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن واژﻩ ﺑﺮﺁورد در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺁن اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺨﻤﻴﻦ و ﺑﺮﺁورد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ﻧﻪ ﺳﺮﺷﻤﺎري‪  .‬‬

‫‪ - ٦٩‬ﻣﺮاد از ﻗﺎﭼﺎق در اﻗﺘﺼﺎد هﺮﮐﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ )ﻳﺎ واردات و ﺻﺎدرات( ﺁن ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را ﻃﻲ ﻧﮑﺮدﻩ و در اﻗﺘﺼﺎد ﻋﻴﺮ رﺳﻤﻲ و‬
‫زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  157‬‬

‫ﺷﻴﺮ ﻛﺎﻻي واﺳﻄﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺠﺎي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت از‬
‫ارزش ﺑﺎزاري آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻨﺎم اﺣﺘﺴﺎب ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎﻻ‬
‫ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت دوﺑﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ) و اﺟﺘﻨﺎب از اﺣﺘﺴﺎب ﻣﻀﺎﻋﻒ( دو روش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش اول ان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﻣﻮرد ﺷﻴﺮ وﻗﺘﻲ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺴﺘﻨﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﺷﻴﺮ در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺴﺘﻨﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روش دوم اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ارزش اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را در اداﻣﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪.‬‬

‫‪...‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ :...‬ﺗﻨﻬﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ GDP‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در‬
‫دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ارزش آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1384‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺳﺎل ‪ 1384‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ارزش آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻪ درﺳﺎل ‪ 1380‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و در ﺳﺎل ‪1384‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲ رﺳﺪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺳﺎل ‪ 1384‬آورده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﺎرﻣﺰد و‬

‫ﻛﻤﺴﻴﻮن ﺑﻨﮕﺎه اﻣﻼك و اداره ﺛﺒﺖ در ‪ GDP‬ﺳﺎل ‪ 1384‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪...‬در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ :...‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻣﺮز ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آن ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﺑﺪﺳﺖ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻘﻴﻢ آن ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻘﻴﻢ اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﻲ ﺟﺰء ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻴﺶ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺟﺰء ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﻠﻴﺖ و ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻓﺮاد و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ‪ ‬‬

‫ﻣﻼك ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻠﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه‪.‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ‪ ‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ‪ ‬‬
‫روش اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‪GDP‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن از روش ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﺎزار ﻧﻬﺎده ﻫﺎي‬
‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از اﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ١٢‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  158‬‬

‫اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻳﺎد آوري ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ روش ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺪور ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﺑﺪوي را درﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ دراﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد دوﻟﺖ ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻳﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ دو ﺑﺎزار وﺟﻮد‬
‫دارد و ﻋﺎﻣﻼن اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻨﻬﺎ در دو ﮔﺮوه ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﺗﻤﺎم ﻣﺒﺎدﻻت ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ و‬
‫و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ؛ دراﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﺮﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻣﺨﺎرج ازﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ؛ درﻋﻮض ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﭘﻮل در ﻳﺎﻓﺘﻲ از ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺘﻦ دﺳﺘﻤﺰد ﻛﺎرﮔﺮان‪،‬‬
‫اﺟﺎره زﻣﻴﻦ و اﻣﻼك‪ ،‬ﺳﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻳﻦ درآﻣﺪ ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزار ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬دراﻳﻦ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﭘﻮل ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ وﺳﭙﺲ از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را از دو روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪70‬‬
‫‪ -1‬روش ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ -2‬روش ﻣﺨﺎرج‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺨﺎرج ﻋﺪهاي در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﻋﺪة دﻳﮕﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ درآﻣﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و درآﻣﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﺮف ﻣﺨﺎرج‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﺲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﻮدار ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺪور ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد واﻗﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ از ان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد و در ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ در اﻳﺮان ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺨﺶ‬
‫اﻋﻈﻢ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﺻﺮف ﻣﺨﺎرج ﺷﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در آﻳﻨﺪه ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ و واﻗﻌﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬از واﺣﺪي‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري )ارزش رﻳﺎﻟﻲ( آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮرم ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺎزاري در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ﭼﻮب ﮔﺰي از ﺟﻨﺲ ﺧﻤﻴﺮ ﻳﺎ ﻛﺶ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻴﺎري دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٧٠‬روش دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم روش درﺁﻣﺪي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﻣﺠﺰا ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻼ ﺑﻪ ﺁن ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  159‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﺎر ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ را دﺷﻮار و ﻏﻴﺮ دﻗﻴﻖ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﺻﺮﻓﺎ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 1-12‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﺮاي دو ﺳﺎل ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺟﺪول رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺳﺎل اول‬

‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺳﺎل دوم‬

‫ﺟﺪول ‪  ١ ١٢‬‬

‫و ‪ Q2‬و ﻗﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ‪ P1‬و ‪ P2‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺎل اول و دوم را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪Q1‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪:‬‬
‫‪Q 2 − Q 1 15 − 10‬‬
‫‪ ‬‬ ‫=‬ ‫‪× 100 = 50‬‬
‫‪Q1‬‬ ‫‪10‬‬
‫و رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ )‪:(GDP‬‬
‫‪P 2Q 2 − P 1Q 1 30 × 15 − 20 × 10‬‬
‫=‬ ‫‪× 100 = 125‬‬
‫‪P 1Q 1‬‬ ‫‪20 × 10‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻓﺮﺿﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري ﺑﺴﻨﺠﻴﻢ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ واﻗﻌﻲ از اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ‪50‬‬
‫درﺻﺪ رﺷﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري ‪ 125‬درﺻﺪ رﺷﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺷﺪﻳﺪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺜﺎل ﻓﺮﺿﻲ‪ ،‬از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺠﺎي ﺿﺮب ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺳﺎل دوم در ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎري ﺳﺎل دوم‪ ،‬آن را در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺳﺎل اول ﺿﺮب ﻛﻨﻴﻢ )ﮔﻮﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ(‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪P1Q 2 − P1Q1 30 ×10 − 20 ×10‬‬
‫=‬ ‫‪×100 = 50‬‬
‫‪P1Q1‬‬ ‫‪20 ×10‬‬

‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ ‪ GDP‬ﺑﺎ رﺷﺪ واﻗﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎ اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺣﺬف ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن در ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ارزش ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  160‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺬف ﻋﻨﺼﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺼﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻤﻴﺖ در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻌﻴﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ) ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺮاردادي آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ( ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻜﻲ از ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ روﻳﻬﻤﺮﻓﺘﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺪﻣﺎت و ﻛﺎﻻ ﻫﺎ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﭼﻪ ﻗﺪر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻛﺎﻻي ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪ درآن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1382 ، 1381‬و ‪ 1383‬درﺟﺪول ‪ 2-12‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻳﻦ دو ﻛﺎﻻ را در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺿﺮب ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﭘﺎرﭼﻪ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﮔﻨﺪم ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﮔﻨﺪم‬ ‫ﺳﺎل‬
‫ﻫﺮ ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮ‬ ‫ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ‬
‫‪2000‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪ 1000‬رﻳﺎل‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1381‬‬

‫‪3000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪1382‬‬

‫‪4000‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1383‬‬

‫ﺟﺪول ‪  ٢ ١٢‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داده ﻫﺎي اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ در ﺟﺪول‪ 3-12‬آﻣﺪه اﺳﺖ اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ‬
‫و واﻗﻌﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ‬

‫‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم× ‪ 1000‬رﻳﺎل ‪ 50+‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ×‪ 2000‬رﻳﺎل =‪20000‬رﻳﺎل‬ ‫‪1381‬‬

‫‪ 150‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم× ‪ 2000‬رﻳﺎل ‪100+‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ × ‪ 3000‬رﻳﺎل =‪ 600000‬رﻳﺎل‬ ‫‪1382‬‬

‫‪ 200‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم× ‪ 3000‬رﻳﺎل‪ 150 +‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ×‪ 4000‬رﻳﺎل =‪ 1200000‬رﻳﺎل‬ ‫‪1383‬‬

‫ﺟﺪو‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  161‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ )ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺳﺎل ‪(1381‬‬
‫‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم× ‪ 1000‬رﻳﺎل ‪ 50+‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ×‪ 2000‬رﻳﺎل =‪200000‬رﻳﺎل‬ ‫‪1381‬‬

‫‪ 150‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم× ‪ 1000‬رﻳﺎل ‪100+‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ × ‪ 2000‬رﻳﺎل =‪ 350000‬رﻳﺎل‬ ‫‪1382‬‬

‫‪ 200‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم× ‪ 1000‬رﻳﺎل‪ 150 +‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ×‪ 2000‬رﻳﺎل =‪ 500000‬رﻳﺎل‬ ‫‪1383‬‬

‫ﺟﺪول ‪  ٤ ١٢‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬

‫‪200000/200000) ×100=100‬رﻳﺎل(‬ ‫‪1381‬‬

‫‪600000/350000) ×100=171‬رﻳﺎل(‬ ‫‪1382‬‬

‫‪1200000/500000) ×100=240‬رﻳﺎل(‬ ‫‪1383‬‬

‫ﺟﺪول ‪  ٥ ١٢‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺟﺪول ‪ 2-12‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﺳﺎل ‪ 1381‬در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺮﻛﻴﻠﻮ ‪ 1000‬رﻳﺎل ﻓﺮوﺧﺘﻪ و ‪50‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ‪ 2000‬رﻳﺎل ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻤﻊ اﻳﻦ دو رﻗﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﺳﻄﺮﻫﺎي دوم و ﺳﻮم اﻳﻦ ﺟﺪول ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1382‬و ‪ 1383‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﺳﺎل ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 600000‬رﻳﺎل اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ 1200000‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 3‬ﺑﺮاﺑﺮ و ‪ 6‬ﺑﺮ ﺳﺎل ‪ 1381‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ اﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮي از اﻓﺰاﻳﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺪور از ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻐﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن اﺛﺮ ﻗﻴﻤﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺑﺘﺪا ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻌﻴﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ ) در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪ ( در ﻫﺮ ﺳﺎل را ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻫﺮ ﺳﺎل و ﻣﻴﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول ‪ 4-12‬ﻣﺎ ﺳﺎل ‪ 1381‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس آن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده‬
‫اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي اﺳﻤﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻋﻴﻦ ﻫﻢ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎل ‪1382‬و ‪ 1383‬ﻣﻘﺎ دﻳﺮ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﻗﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﺎل ‪ 1381‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﭘﺲ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻓﺰاﻳﺶ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ از ‪ 200000‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1381‬ﺑﻪ ‪ 350000‬و‪ 500000‬در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1382‬و ‪1383‬رﻳﺎل در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ )رﺷﺪ ( در ﻣﻘﺪار‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  162‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮﮔﺎه و ﻫﺮﺟﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ از اﻓﺰاﻳﺶ واﻗﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ واﻗﻌﻲ‬
‫)ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ( را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ و ﻫﺮﮔﺎه در ﭘﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي رﺷﺪ واﻗﻌﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎﺷﻴﻢ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ واﻗﻌﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻣﻴﺰان رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫رﺷﺪ ﺣﻘﻴﻘﻲ )اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ( را ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺮ‬
‫اﺛﺮ رﺷﺪ ﺣﻘﻴﻘﻲ )اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ( و رﺷﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﺎ ﻣﻴﺰان‬
‫رﺷﺪ اﺳﻤﻲ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ )ﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ( را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﻲ‬
‫ﺿﺮب در ﺻﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 5-12‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1381‬و ‪ 1382‬را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺟﺪول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﺳﺎل ‪) 1381‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﻲ ‪ 200000‬رﻳﺎل و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﻤﻲ ﻧﻴﺰ ‪ 200000‬رﻳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 100‬اﻣﺎ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1382‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 350000‬رﻳﺎل و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﻤﻲ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 600000‬رﻳﺎل در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 171‬در ﺻﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪ 71 ، 1381‬در ﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ‪71‬در ﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻃﺮ داﺷﺖ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ و ﺳﺎده‬
‫اي اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از روش ﻫﺎي ﭘﻴﭽﺪه ﺗﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار زﻳﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ واﻗﻌﻲ و اﺳﻤﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1340-80‬راﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر‬
‫ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ دو ﺷﺎﺧﺺ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1200000‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ‬

‫‪1000000‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري‬

‫‪800000‬‬

‫‪600000‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ‬

‫‪400000‬‬

‫‪200000‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎل ‪  1367‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1364‬‬
‫‪1340‬‬

‫‪1343‬‬

‫‪1346‬‬

‫‪1349‬‬

‫‪1352‬‬

‫‪1355‬‬

‫‪1358‬‬

‫‪1361‬‬

‫‪1367‬‬

‫‪1370‬‬

‫‪1373‬‬

‫‪1376‬‬

‫‪1379‬‬

‫‪1382‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ١٢‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ 2-12 ‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎل ‪ 76‬و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  163‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان از ﺳﺎل ‪ 1340‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ . 1382‬داده ﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار از ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.71‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ از روش ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺮ ﺳﺎل ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮﻳﺪاري و ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬روش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺘﻮار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي را ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮد و ﺑﺎ‬
‫ﺣﺬف ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪ اي و ﻏﻴﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺺ ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺎﻻي ﻧﻬﺎﻳﻲ از ﻏﻴﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از دﺷﻮاري ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ از ﻏﻴﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺰ اﺟﺘﻨﺎب از اﺣﺘﺴﺎب ﻣﻀﺎﻋﻒ از روش دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ارزش اﻓﺰوده اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ارزش اﻓﺰوده‬
‫ارزش اﻓﺰوده ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﭘﺎﻳﻪ اي در ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ازآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ارزش اﻓﺰوده ﺗﻮﻟﻴﺪات‬
‫را ﺑﺎﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ارزش اﻓﺰوده ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﻴﺎن ارزش ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻮاد و ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪ اي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ارزش اﻓﺰوده ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ از ﻓﺮﻣﻮل ‪ " :‬ارزش اﻓﺰوده= ﺳﺘﺎﻧﺪه ﻣﻨﻬﺎي داده" اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺘﺎﻧﺪه‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و داده ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ )ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي(‬
‫از‬ ‫ﻛﻪ‬
‫ارزش اﻓﺰوده در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎن‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫ارزش اﻓﺰوده‬ ‫ارزش داده‬ ‫ارزش ﺳﺘﺎﻧﺪه‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫‪72‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي‬
‫‪3000‬‬ ‫‪ 0‬رﻳﺎل‬ ‫‪ 3000‬رﻳﺎل‬ ‫ﮔﻨﺪم‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ آن‬
‫‪2000‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫آرد‬
‫و‬ ‫ﻛﺎﻻ‬
‫‪3000‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫ﻧﺎن‬
‫ﺧﺪﻣﺖ‬
‫‪8000‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫‪16000‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪71‬‬
‫‪-http://www.cbi.ir/publications/NationalAccounts.asp  ‬‬

‫‪ - ٧٢‬ﺑﺮاي ﺳﺎدﻩ ﺳﺎزي ارزش دادﻩ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺻﻔﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮ ﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  164‬‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول زﻳﺮ روش ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ارزش اﻓﺰوده در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎن ﺣﺎﺻﻞ از ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ارزش اﻓﺰوده ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ ارزش ﺑﺎزاري ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ...‬و ﭼﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ ارزش اﻓﺰوده ﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ ...‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ واﺣﺪي دارد‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮداري ارﻗﺎم ارزش اﻓﺰوده در ﺟﺪول ﻓﻮق را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 6-12‬ارزش اﻓﺰوده ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎن‬

‫اﮔﺮ ﻫﻤﻴﻦ روش را ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬

‫‪800‬‬
‫ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ارزش اﻓﺰوده ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫‪600‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي آﺳﺎﻧﻲ در‬
‫‪400‬‬
‫آﻣﺎرﮔﻴﺮي و ﮔﺰارش دﻫﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻫﻢ ﺳﻨﺦ‬
‫‪Series1‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي را در ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫‪200‬‬

‫ﻛﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﮕﻮي دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﺒﻘﻪ‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٣ ١٢‬‬
‫ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي از ﺳﻮي ﺑﺨﺶ آﻣﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺷﺮاﻳﻂ وﺗﻨﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻌﺪاد ﺑﺨﺶ ﻫﺎ و ﮔﺮوه ﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد و ﺗﻨﻮع‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺑﺮزگ و ﺻﻨﻌﺘﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ‪،‬‬
‫ﻛﺸﺎورزي ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻣﻌﺎدن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 7-12‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاﺳﺎس ارزش‬
‫اﻓﺰوده ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺳﺎل ‪ 1382‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﺎرﺑﺮد زﻳﺎدي دارد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در‬
‫ﺟﺪول ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﻛﻨﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻮﺳﺴﺎت و ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﺘﻮﻟﻲ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ در‬
‫ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﭼﻨﺪ آﻣﺎره ﻳﺎ ﻣﻌﻴﺎر دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﺘﺮ‪ ،‬ﻛﻪ از زواﻳﺎي دﻳﮕﺮي ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪي و‬
‫ﻗﺪرت درآﻣﺪي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد راﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ اﻗﻼم و ﮔﺮوه ﻫﺎي‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  165‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ )درآﻣﺪ( ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺳﺎل‪  1382‬ﺑﺎ روش ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ارزش اﻓﺰوده ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺛﺎﺑﺖ ‪1376‬‬

‫‪53345‬‬ ‫ﮔﺮوه ﻛﺸﺎورزي‬

‫‪44493‬‬ ‫ﮔﺮوه ﻧﻔﺖ‬

‫‪89339‬‬ ‫ﮔﺮوه ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻣﻌﺎدن‬

‫‪196559‬‬ ‫ﮔﺮوه ﺧﺪﻣﺎت‬

‫‪4727‬‬ ‫ﻛﺴﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪:‬ﻛﺎرﻣﺰد اﺣﺘﺴﺎﺑﻲ‬

‫‪379009‬‬
‫‪73‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻪ)ﻋﻮاﻣﻞ(‬

‫‪−3249‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ درآﻣﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺧﺎرج‬

‫‪4151‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪20328‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬

‫‪400240‬‬
‫‪74‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ) درآﻣﺪ ( ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار‬

‫‪53447‬‬ ‫ﻛﺴﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪ :‬اﺳﺘﻬﻼك ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‬

‫‪4151‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪342642‬‬ ‫درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‬

‫ﺟﺪول ‪  ٦ ١٢‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻨﺞ آﻣﺎره از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺪازه آﻧﻬﺎ ﻣﺮور و ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٧٣‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﮐﺸﻮرهﺎ دوﻟﺖ از ﺑﺮﺧﻲ ﮐﺎﻻهﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﻓﺮوش درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮐﺎﻻهﺎ ﻳﺎراﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﺎﻻ ﻳﺎراﻧﻪ را ﮐﻢ ﮐﻨﻴﻢ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﺁن ﮐﺎﻻ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ و اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﺎﻻهﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﻴﻢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺑﺎزاري ﮐﺎﻻ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪ ‬‬

‫‪ 74‬هﻤﺎن‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  166‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ‪(GNP)٧٥‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮآورد ارزش‪ ٧٦‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﺗﺒﺎع ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ )ﻣﻌﻤﻮ ﻻ ﻳﻚ ﺳﺎل(‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻛﻠﻤﻪ اﺗﺒﺎع در ﺗﻌﺮﻳﻒ درآﻣﺪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺟﺰء ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻧﻤﻲ رود‪ .‬ﻣﺜﻼ درآﻣﺪﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن روﺳﻲ در ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺴﺘﻪ اي ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ ﺟﺰءﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ در اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش ﮔﺮدد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎﺧﺺ ‪ GDP‬و ‪ GNP‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در‬

‫‪ GDP‬ﻣﺰرﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ اﻣﺎ در ‪ GNP‬ﻣﻠﻴﺖ و ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در آﻣﺎر‬
‫ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮان و آﻣﺎر ﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﺳﻮي ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻲ و دﺷﻮاري ﻫﺎي ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش درآﻣﺪ اﺗﺒﺎع ﻣﻘﻴﻢ ﺧﺎرج ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي‬ ‫ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي اداره آﻣﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اداره آﻣﺎر‬ ‫ﻣﻠﻲ‪SNA‬‬
‫‪ ‬در اﺻﻄﻼ ﺣﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل و ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫اﺻﻄﻼح ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻗﺪﻳﻢ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎرﻳﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮﺳﻌﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1993‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫درآﻣﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫درآﻣﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺳﺮاﻧﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺳﺮاﻧﻪ‬
‫)‪ (GNP‬در ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻣﺨﺎرج ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ‬ ‫ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ‬ ‫ﻛﻤﺮﻧﮓ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﺨﺎرج ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻲ‬ ‫ﻣﺼﺮف ﻋﻤﻮﻣﻲ دوﻟﺘﻲ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺟﺎي آن از‬
‫اﺻﻄﻼح درآﻣﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‬
‫ﮔ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.٧٧‬‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪75 Gross National Product ‬‬

‫‪ - 76‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺮﺁورد ﻧﻴﺰ اﻓﺰودﻩ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺁﻣﺎر ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻗﻴﻖ و ﺟﻤﻊ ﺁوري اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﺁورد ﻋﻠﻤﻲ از ﺁﻣﺎر و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ هﺎ اﺳﺖ‪   .‬‬

‫‪ - ٧٧‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺁدرس‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  167‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‪ :‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪ )ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﻣﻠﻲ ﻣﻨﻬﺎي اﺳﺘﻬﻼك‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‪ :‬درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر از راه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ .‬اﮔﺮ‬
‫از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را ﻛﺴﺮ و ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ‪ :‬درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﻞ درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮاز درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺳﻮد ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪ را ﻛﺴﺮ و وﻛﻤﻚ ﻫﺎي دوﻟﺖ درﻗﺎﻟﺐ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ و ﺑﻬﺮه‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻲ از دوﻟﺖ را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﺪ درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف )ﻳﺎ درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﺎﻟﺺ(‪:‬‬
‫درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف درآﻣﺪﻫﺎي ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺎدﻳﻪ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻠﻴﻪ دﻳﻮن دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻣﻬﻢ و ﻣﻌﺮوف ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻬﻼك ‪ ‬‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ‪ ‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ درآﻣﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺧﺎرج ‪GDP +‬‬

‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺴﺘﻘﻴﻴﻢ ‪ ‬‬

‫داﺧﻠﻲ ﻣﻨﻬﺎي اﺳﺘﻼك‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻣﻨﻬﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫= درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﺷﺨﺼﻲ‬

‫= ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠ‬

‫ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻨﻬﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫= درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ‬

‫ﻣﻨﻬﺎيﺳﻮدوﻣﺎﻟﻴﺎتﺑﺮدرآﻣﺪﺷﺮﻛﺘﻬﺎﻋﻼوهﭘﺮداﺧﺘﻬﺎياﻧﺘﻘﺎﻟﻲ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ=‬

‫= درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬

‫درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‬

‫درآﻣﺪ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ از روش ﻣﺨﺎرج‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻣﺮﻛﺐ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪﻫﺎي‬
‫دوﻟﺖ و ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻛﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه را از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺨﺎرج‬
‫در ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺖ‪ ،‬و ﺧﺎﻟﺺ‬

‫‪                                                                                                                                                                                                      ‬‬

‫‪٦٤١٣٣١٥٦~menuPK:٢٠٤٥١٥٠٣,,contentMDK:٠http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/DATASTATISTICS/‬‬
‫‪  .html٢٣٩٤١٩,٠٠~theSitePK:٦٤١٣٣١٧٥~piPK:٦٤١٣٣١٥٠~pagePK:‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  168‬‬

‫ﺻﺎدرات)ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﺎد ﻫﺎي ‪ (NX ، G،I ، C‬را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ(‪ ، Y=C+I+G+NX .‬ﻧﻤﺎد ‪ Y‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻛﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﻳﻚ اﺗﺤﺎد رﻳﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ از ﻧﮕﺎه ﻣﺨﺎرج را ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ )‪ (C‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺼﺮف‬
‫دراﻳﻨﺠﺎ ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻣﺮدم –ﻧﻪ دوﻟﺖ‪ -‬ﻛﻪ از اﻟﻒ( ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﺎ دوام ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدرو‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻳﺨﭽﺎل و‪ ...‬ب( ﻛﺎﻻي ﻫﺎي ﺑﻲ دوام ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺬا و ج( ﻣﺼﺎرف ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻔﺮﻳﺢ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ‪ ،‬آﻣﻮزش و‪...‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ‪:‬دوﻣﻴﻦ ﮔﺮوه ﻣﺼﺮف دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪازه ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت راﻳﮕﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﻮزش‪ ،‬ﭘﺨﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ و ﻏﻴﺮه را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ در ﺑﺎزار ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﮔﺬاري ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻏﺬا ﺑﺮاي ﺳﺮﺑﺎزان ﺧﺮج ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ دوﻟﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دوﻟﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎي ﺟﺎري و ﻋﻤﺮاﻧﻲ دوﻟﺖ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ دوﻟﺘﻲ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺧﺮﻳﺪﻫﺎي ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺎت ‪ ،‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ادارات ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي دوﻟﺘﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬
‫ﻫﺮﺧﺮﻳﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ اي ﻛﻪ ازﺳﻮي دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪ ﻣﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد در ‪ GDP‬ﻣﻲ ﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  169‬‬

‫ﺟﺪو‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻫﺰﻳﻨﻪ( ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪1382‬‬

‫ارﻗﺎم ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل‬ ‫اﻗﻼم ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ‪1376‬‬

‫‪202082‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪1382‬‬

‫‪43581‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ دوﻟﺘﻲ‬

‫‪133855‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬

‫‪15114‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎر‬

‫‪−13077‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬

‫‪1606‬‬ ‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت آﻣﺎري‬

‫‪383160‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ )ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬

‫درآﻣﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪1382‬‬

‫‪20328‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬

‫‪−3249‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ درآﻣﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺧﺎرج‬

‫‪400240‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ) ﺗﻮﻟﻴﺪ ( ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار‬

‫‪53447‬‬ ‫ﻛﺴﺮﻣﻴﺸﻮد‪:‬اﺳﺘﻬﻼك ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‬

‫‪4151‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪342642‬‬ ‫درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﺎﻟﺺ )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري(‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﺟﺰاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ روش ﻣﺨﺎرج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ ﺧﻮد را ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﺮان درآﻣﺪ ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪﻫﺎي ﺧﻮدرا ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف درآﻳﻨﺪه ﭘﺲ‬
‫اﻧﺪاز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ‪ -1.‬ﺟﺒﺮان ﻇﺮﻓﻴﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﺮاﺛﺮ اﺳﺘﻬﻼك‪ -2 .‬اﻓﺰاﻳﺶ و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ درآﻳﻨﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺎﻣﻞ دو ﺟﺰء اﺳﺖ‪ :‬اﻟﻒ( ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ) راﻫﻬﺎ و ﺟﺎده ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺪﻫﺎ ﺗﻮﻧﻞ ﻫﺎ و‪ (...‬ب( ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎر ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬
‫ﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارك ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ و ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﺎﻻﻫﺎي آﻣﺎدة ﻓﺮوش در اﻧﺒﺎر ﻫﺎي ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ در ﺷﻤﺎر اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺮ‬
‫ﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات‪ :‬ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺻﺎدر ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﻬﺎي‬
‫ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ واردات ﺑﻴﺶ از ﺻﺎدرات ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺻﺎدرات ﻛﺸﻮر ﻣﻨﻔﻲ و در ﻏﻴﺮ آن ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ وزﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي داد و ﺳﺘﺪ ﻛﺎﻻ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  170‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 7-12‬ارﻗﺎم و اﻋﺪاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﻫﺮﻳﻚ از اﺟﺰاي ﻳﺎد ﺷﺪه در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل‬
‫‪ 1382‬را ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻣﺨﺎرج در ﺳﺎل‬
‫‪1382‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 3-12‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮﻳﻚ از اﻗﻼم ﺟﺪول ﺑﺎﻻ را در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٤ ١٢‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪4-12‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 4-12‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻧﻤﻮدار ‪ 5-12‬ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎل ‪ 1376‬راﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫‪ 1340‬ﺗﺎ ‪ 1379‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻇﻆ‬
‫‪180000.0‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪ 6-12‬ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶ‬
‫‪160000.0‬‬
‫دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎل ‪1376‬‬
‫‪140000.0‬‬

‫‪120000.0‬‬

‫‪100000.0‬‬

‫‪80000.0‬‬

‫‪60000.0‬‬

‫‪40000.0‬‬

‫‪20000.0‬‬

‫‪0.0‬‬
‫‪1340‬‬ ‫‪1345‬‬ ‫‪1350‬‬ ‫‪1355‬‬ ‫‪1360‬‬ ‫‪1365 1370‬‬ ‫‪1379‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٥ ١٢‬‬

‫‪60000.0‬‬

‫‪50000.0‬‬

‫‪40000.0‬‬

‫‪30000.0‬‬ ‫‪Series1‬‬

‫‪20000.0‬‬

‫‪10000.0‬‬

‫‪0.0‬‬
‫‪1340‬‬
‫‪1343‬‬
‫‪1346‬‬
‫‪1349‬‬
‫‪1352‬‬
‫‪1355‬‬
‫‪1358‬‬
‫‪1361‬‬
‫‪1364‬‬
‫‪1367‬‬
‫‪1370‬‬
‫‪1373‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪1379‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٦ ١٢‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  171‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻊ ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ و ﻛﻤﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﻣﺎﻟﻲ )ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﺳﺎل( ﺑﺮاي اراﻳﻪ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﻧﻈﺎرت ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻫﺪاف و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد؛ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﻛﻼن اﻗﺘﺼﺎدي؛‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي؛ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮاي درك و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد و ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ و‪ ..‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع ارزش ﺑﺎزاري ﺗﻤﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در )داﺧﻞ ﻣﺮز‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ( ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﻳﻚ دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎزار را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﺑﺎ دو روش ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ و روش ﻣﺨﺎرج ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع ارزش ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﺗﺒﺎع ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در‬
‫ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ )ﻣﻌﻤﻮ ﻻ ﻳﻚ ﺳﺎل(‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪ )ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﻣﻠﻲ ﻣﻨﻬﺎي اﺳﺘﻬﻼك‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر از راه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ .‬اﮔﺮ از ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را ﻛﺴﺮ و ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﻞ درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮاز درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺳﻮد ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺸﺪه ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪ را ﻛﺴﺮ و وﻛﻤﻚ ﻫﺎي دوﻟﺖ درﻗﺎﻟﺐ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ و ﺑﻬﺮه درﻳﺎﻓﺘﻲ از دوﻟﺖ‬
‫را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﺪ درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف درآﻣﺪﻫﺎي ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺎدﻳﻪ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻠﻴﻪ دﻳﻮن دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻣﺤﻞ ﻣﺼﺮف ﻛﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه را در ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺖ‪،‬‬
‫و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮده و ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺟﺰا ﻳﺎ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  172‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ رﻏﻢ داﺷﺘﻦ ﻣﺤﺎﺳﻦ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺘﻮاﻧﺪ راﺑﻄﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ و ﺑﻌﻀﺎ ﻛﻤﻲ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬از ﻗﻠﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﻗﺘﺼﺎد زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؛ از ﻗﻠﻢ اﻧﺪ اﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي؛ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻨﻬﺎ ارزش آن دﺳﺘﻪ از‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ دار و ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺧﻮد ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫ﻛﺸﺎورزان و روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن‪  .‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن از روﻧﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﻮرم ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن )‪(CPI‬؛ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ) ﺑﻬﺎي( ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ‬

‫)‪(WPI‬؛ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﻨﺪﮔﺎن )‪(PPI‬؛ و ﺷﺎﺧﺺ ﺿﻤﻨﻲ )ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه‪ GN 78‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬اﻳﺪه ﺑﺮآورد درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻗﺮﻧﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد؟ ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ در اﻳﺮان در ﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫‪ – 3‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﻠﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻬﺎر ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در آن ﺗﻌﺮﻳﻒ را ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻤﻮدار ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺪور ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 6‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﻤﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ واﻗﻌﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﻣﻔﻬﻮم ارزش اﻓﺰوده را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 8‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻳﺮ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ب( درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ج( درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ د( درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف‬
‫‪ – 9‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 10‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 11‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪ GNP‬را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪78‬‬
‫‪GNP Deflator  ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  173‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﺎت‬
‫اﻟﻒ ( در اﻏﺎز ﻓﺼﻞ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﭘﺮ ﻛﺎرﺑﺮد در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ ‪ .‬از ﻳﻚ ﻃﺮف در‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎي اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن و ﻣﺪﻳﺮان و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎل رﻛﻮد اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺮاغ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﻛﺎﻓﻲ رﺷﺪ دارد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮي را ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ و‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎﻳﻲ دارد و ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را در ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬از اﻳﻦ رو اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫دﻗﻴﻖ راﺑﻄﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ و ﺑﻌﻀﺎ ﻛﻤﻲ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر‬
‫ﺑﺮﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ داﺧﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ ارزش ان ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎزار‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺨﺸﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ دار و ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺧﻮد ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻛﺸﺎورزان و روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻮل ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﻲ ﺷﻮد در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻗﺘﺼﺎد زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻗﺘﺼﺎد زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺛﺒﺖ و‬
‫ﮔﺰارش ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﺎزار ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق و ‪ ...‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از اﻗﺘﺼﺎد زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ از ﻗﻠﻢ اﻧﺪ اﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ و ﻓﺮودﮔﺎﻫﻬﺎ در ‪ GDP‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ رﻓﺎه ﻣﺮدم‬
‫درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﺛﺮ ات ﺟﻨﺒﻲ اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺻﻮﺗﻲ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ و‬
‫رﻓﺎه ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮي واﻗﻌﻲ از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ ﻳﺎ رﻓﺎه ﻣﺮدم زﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ از روﻧﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﻮرم ‪،‬‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬

‫اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺮده ﻓﺮوﺷﻲ ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮرم زداﻳﻲ ‪ GNP‬و ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺺ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  174‬‬

‫اﻟﻒ( ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪(CPI) 79‬؛‬

‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻮن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺘﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺮده ﻓﺮوﺷﻲ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد »ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻗﻴﻤﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﺎﮔﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻧﺮخ‬
‫ﺗﻮرم و ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل داﺧﻠﻲ ﻛﺸﻮر و از اﺑﺰار ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰان اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻛﺸﻮر در زﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻨﺠﺶ‬
‫‪81‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﺪاد ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪ 80‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ رﺳﺪ «‬
‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه را در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎل ﺟﺎري‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه = ‪× 100‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ در ﺳﺎل ‪ 120000 1384‬رﻳﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ در ﺳﺎل‬

‫‪ 100000، 1383‬رﻳﺎل و ﺳﺎل ‪ 1383‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﺷﺎﺧﺺ ‪ CPI‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪120000‬‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه = ‪× 100 = 120‬‬
‫‪100000‬‬
‫‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ ﺻﺮﻓﺎ ﻳﻚ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روش ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه را ﺑﺮاي ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ ٪120‬ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ان اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﺳﺎل ‪ 1384‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 20 1383‬در‬
‫ﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻞ ﺑﻬﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي را ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻞ ﺑﻬﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ‬

‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي )‪(1376=100‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪79‬‬
‫‪Consumer Price index ‬‬

‫‪- ٨٠‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در اﻳﺮان ﺗﻌﺪاد ‪ ٣١٠‬ﻗﻠﻢ از ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ از ﺳﺒﺪ ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﺎﻧﻮارهﺎي ﺷﻬﺮي ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬

‫‪ 81‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي ‪ ،‬ﮔﺰارش اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ‪ ١٣٨٢‬ص ‪  ١۴۶‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  175‬‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎل ‪ ‬‬ ‫ﺳﺎل ‪ ‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ ‬‬

‫‪  23/7‬‬ ‫‪  8/8‬‬ ‫‪  1365‬‬

‫‪  20/7‬‬ ‫‪  22/4‬‬ ‫‪  1370‬‬

‫‪  23/2‬‬ ‫‪  85/2‬‬ ‫‪  1375‬‬

‫‪  12/6‬‬ ‫‪  159/7‬‬ ‫‪  1379‬‬

‫‪  11/4‬‬ ‫‪177/9‬‬ ‫‪  1380‬‬

‫‪  15/8‬‬ ‫‪  206/0‬‬ ‫‪  1381‬‬

‫‪  15/6‬‬ ‫‪  238/2‬‬ ‫‪  1382‬‬

‫‪  15/2‬‬ ‫‪  274/5‬‬ ‫‪1383‬‬

‫ﺟﺪول ‪  ٨ ١٢‬‬

‫ﻣﺄﺧﺬ ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ اﻣﺎري ﺳﺎل ‪ 1382‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان ﺑﻪ آدرس‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪www.sci.org.ir‬‬
‫ب( ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ) ﺑﻬﺎي( ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ )‪(WPI82‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ را در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ) ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن دﺳﺖ اول( اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻏﻠﺐ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ را‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺟﺎي آن از ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ در اﻳﺮان ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﻧﻴﺰ ﺣﻔﻆ ﺳﺮي زﻣﺎﻧﻲ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﻌﺪاد اﻗﻼم ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ‪ 1026‬ﻗﻠﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪  .83‬‬

‫ب( ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﻨﺪﮔﺎن‪(PPI) 84‬؛‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪82‬‬
‫‪Whole sale price index ‬‬

‫‪ ٨٣‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي هﻤﺎن ص ‪  ١٤٧‬‬

‫‪84‬‬
‫‪Producer price Index ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  176‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ )ﻳﺎ ﺑﻬﺎي ( ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن »ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﺎﮔﺮ ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي‬
‫ﻣﻠﻲ ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻫﻴﻤﺖ وﻳﮋه اي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .85‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪ اي و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ( ودر ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ در ان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻮرد دادوﺳﺘﺪﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻧﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻔﺎﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎز‪ ،‬آب‪ ،‬ﺑﺮق و ارﺗﺒﺎﻃﺎت در ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي‬
‫ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻛﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ) ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺷﺪه در ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي داﺧﻠﻲ( را ﻣﻮرد ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي وارداﺗﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻬﻢ در‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎﺳﺖ در ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه وارد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٧ ١٢‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٨٥‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي هﻤﺎن‪  .‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  177‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﻗﺘﺼﺎد ‪ ...........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤ‬

‫ﺻﻮرت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺳﺒﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪاوول‬

‫ت‬ ‫ﻤﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺺ ﻫﺎي ﻗﻴ ﺖ‬
‫ﺮان ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺷﺎﺧ‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ در اﻳ ن‬

‫ﻣﺎه و در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﻴﺮ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه در اﻳﺮان را ﺑﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ه‬
‫ه‬
‫ﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه و ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴ ﺖ‬
‫زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﻫﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ آن در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 13882‬و ‪ 1383‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻫﺪ‪.86‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﺿﻤﻨﻲ )ﺗﻌﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه‪  (GNP 87‬‬

‫ج( ﺺ‬
‫ﻈﻮر‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﺪﻣﺎﺗﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ ﺎ‬
‫ف‬ ‫‪.‬‬

‫ﺗﻮرم زداﻳﻲ(‪ GDP‬ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ددر ارزش ﻣ‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﺿﻤﻤﻨﻲ ) ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ م‬
‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲ ﺷﺷﻮد ﺑﻪ ﻚ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺧ‬
‫ﺻﺎدرات (‬
‫ت‬ ‫ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ و ﺧﺎﺎﻟﺺ‬
‫ج‬ ‫ﮔﺬاري ‪،‬‬
‫ﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬ‬
‫ﺼﺎد )ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼ‬
‫ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﻗﺘﺼ‬
‫ﺺ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺟﺎري ﺑﻪ ش‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻳﻚ ﺳﺳﺎل ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟ‬
‫ﺺ‬ ‫ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫از ﺗﻘﺴﻴﻢ ش‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ز‬
‫ﻣﻠﻲ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻤﺖ ﺟﺎري‬
‫ﺗﻮﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ دداﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴ ﺖ‬
‫ﺷﺎﺎﺧﺺ ﺿﻤﻨﻲ ‪×100= GDP‬‬
‫ﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﻮﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ دداﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴ ﺖ‬
‫ﺟﺪول ‪٩ ١٢‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ 1095717‬و‬
‫ﺎ‬ ‫ﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎري و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺳﺎلل ‪ 1382‬ﺗﻮﻟﻴﺪﺪﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﻨﺪه ﻳﺎ ﺿﻤﻨﻲ ‪GDP ‬در اﻳﻦ ﺳﺎل را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮررت زﻳﺮ ﺑﻪ ﺖ‬
‫دﺳﺖ‬ ‫‪379009‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻮدده اﺳﺖ ﺧﺺ‬
‫آورد‪.‬‬
‫‪                                                          ‬‬

‫‪ - ٨٦‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﺑﺎﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي ﺟﻤﻬﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮﺮان‪ ،‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺳ‬

‫ﺳﺎل ‪  ١٣٨٣‬‬

‫‪87‬‬
‫‪G‬‬
‫‪GNP Deflator ‬‬‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  178‬‬

‫‪1095717‬‬
‫‪2/89×100= 289‬‬
‫‪379009‬‬
‫در اﻳﺮان‬
‫ﺣﺎل‬ ‫در‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪1376‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﺳﺎل‬
‫در‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬

‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﺿﻤﻨﻲ ‪ GDP‬در ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪ . 100‬ﭼﻮن ﺷﺎﺧﺺ ﺿﻤﻨﻲ از ‪ 100‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1376‬ﺑﻪ ‪ 289‬در ﺳﺎل ‪ 1382‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﻣﺪت ‪ 189‬درﺻﺪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول زﻳﺮ درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻗﻴﻤﺖ راﺑﺮاي دوره ‪ 1379‬ﺗﺎ ‪ 1383‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  179‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‬
‫ﻣﺼﺮف و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻞ‬

‫ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻣﻌﺮض اﻧﻮاع ﻓﺮاز ﻫﺎ و ﻧﺸﻴﺐ ﻫﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺘﻮان اﻗﺘﺼﺎدي را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺸﻴﺐ و ﻓﺮاز ﻫﺎ ﺑﺪور و ﻣﺼﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮاز وﻓﺮودﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﺳﻴﻜﻞ ﻫﺎي ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎ رو ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و رﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ از دﺷﻮاري ﻫﺎ و و ﻣﻌﻀﻼت‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد رﺷﺪ ﻛﻤﺘﺮي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﺻﻼ از رﺷﺪ‬
‫ﺑﺎزﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻴﻜﺎري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻴﻜﺎري و ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎل رﻛﻮد ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﻜﺎري ﺑﺎﻻ و ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ درآن ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻗﺘﺼﺎد دﭼﺎر رﻛﻮد ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﺤﺮان‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اراﺋﻪ راه ﻛﺎري ﺑﺮاي ﺣﻞ ﺑﺤﺮان و رﻓﻊ رﻛﻮد ﻳﻜﻲ از رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﭼﻴﺴﺖ و ﺑﺎ ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺳﺎز و ﻛﺎر ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ‪ .‬و اﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ راه ﺣﻞ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ و اﺟﻤﺎع وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺎره اي ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ از ﻧﺴﺨﻪ اي ﻛﻪ ﻛﻴﻨﺰ و ﭘﻴﺮوان او ﭘﻴﭽﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺤﺮان در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪﺗﺎ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻓﻜﺮ راه ﭼﺎره ﺑﺮاي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻜﻲ از اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻪ ﻧﺎم ژان ﺑﺎﺗﻴﺴﺖ ﺳﻪ‪ 88‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮ ﻋﺮﺿﻪ اي را ه ﺧﻮد را در ﺑﺎزار ﺑﺎز ﻛﺮده ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻫﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ي ﺧﻮد را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﻀﻼت ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻴﻜﺎري و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ در دﻫﻪ ﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ) دﻫﻪ ﻫﺎي ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم( از ﻣﺮز رﻛﻮد ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ ﺑﺤﺮان‬
‫ﻣﺴﻠﻢ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﺒﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﮔﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﻛﺒﻴﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻋﺪم وﻗﻮع ﺑﺤﺮان ﻧﺎدرﺳﺖ از آب درآﻣﺪ وﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﺑﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫دﻟﺴﺮدي و ﺧﺴﺎرت و ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻴﻜﺎري ﺷﺪﻳﺪ را در ﭘﻲ آورد‪ .‬ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎﻳﺒﻪ ﻋﺠﺰ و ﺿﻌﻒ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﻞ و رﻓﻊ ﺑﺤﺮان داﻣﻦ زد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪  Jean Baptiste Say- ٨٨‬اﻗﺘﺼﺎد دان ﻓﺮاﻧﺴﻮي )‪ (١٨٣٢-١٧٦٧‬ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺎب ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ ١٨٠٣‬ﺑﻪ ﻧﺎم رﺳﺎﻟﻪ اي در ﺑﺎب اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺁن‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻞ ﮐﺎﻻهﺎﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺘﻤﺎ و‬
‫هﻤﻴﺸﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺁﻓﺮﻳﻨﺪ‪  Britanica Concise Encyclopedai (2005) .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  180‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻮل ﺑﻬﺮه و اﺷﺘﻐﺎل اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف و دوران ﺳﺎز ﺟﺎن ﻣﻴﻨﺎرد ﻛﻴﻨﺰ ﻏﺒﺎر ﻳﺎس و ﺳﺮﺧﻮرﮔﻲ را از رﺧﺴﺎر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن زدود‪ .‬او ﺑﺎ اراﻳﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎور و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد را اﺣﻴﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻴﻨﺰ ادﻋﺎ و اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ در‬
‫زﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﺗﻮﻟﻴﺪ در اﻗﺘﺼﺎد رخ ﻣﻲ دﻫﺪ دل ﺑﺴﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺗﻌﺎدل ﺧﻮد ﻛﺎر اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎده اﻧﮕﺎري اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺒﺎﻳﺪ دوﻟﺖ دﺳﺖ روي دﺳﺖ ﺑﮕﺬارد و‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﻳﻲ و ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺧﻮدﻛﺎر وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻮد و ﺑﺎ‬
‫اﺑﺰار ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﺗﻘﺎﺿﺎ را در ﺳﺮاﺳﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺤﺚ در‬
‫ﺑﺎره ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺘﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در اﻗﺘﺼﺎد رواج و روﻧﻖ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺨﺎرج ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻣﺨﺎرج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﻮان ﻛﻠﻲ ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج‬
‫دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺼﺮف‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات و ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﺠﻤﻮع ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﻓﻮق اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﺸﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ درﭼﺮﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ GDP‬از روش ﻣﺨﺎرج ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮ رﻳﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ )‪ (Y‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺘﻢ در ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻛﻞ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎن اﺟﺰاي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ و ﺗﻮﻟﻴﺪ )درآﻣﺪ( ﻣﻠﻲ راﺑﻄﺔ زﻳﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Y=C+I+G+NX‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮر ت ﺟﺒﺮي اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻳﻚ اﺗﺤﺎد اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﻴﻞ ﻓﻮق ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺖ‬
‫راﺳﺖ آن ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﻻزﻣﻪ اﺗﺤﺎد ﺑﻮدن ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻣﺨﺎرج‬

‫دوﻟﺘﻲ ‪ G‬ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ GDP‬ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول زﻳﺮ ارﻗﺎم و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺳﺎل ‪1383‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﺨﺸﻬﺎي آن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺟﺎري‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬

‫درﺻﺪ‪  GDP‬‬ ‫ارﻗﺎم‬ ‫درﺻﺪ‪  GDP‬‬ ‫ارﻗﺎم‬

‫‪48‬‬ ‫‪221273‬‬ ‫‪45/5‬‬ ‫‪640266‬‬ ‫ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ‬ ‫‪.1‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪44468‬‬ ‫‪11/4‬‬ ‫‪160218‬‬ ‫ﻣﺼﺮف دوﻟﺘﻲ‬ ‫‪.2‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪144360‬‬ ‫‪28/6‬‬ ‫‪401766‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬ ‫‪.3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪-25375‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪43855‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺺﺻﺎدراتﻛﺎﻻﻫﺎوﺧﺪﻣﺎت‬ ‫‪.4‬‬
‫‪89‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪19609‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪159926‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ درﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎر‬ ‫‪.5‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٨٩‬ﺷﺎﻣﻞ اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﺁﻣﺎري اﺳﺖ ‪ ‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  181‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﻗﺘﺼﺎد ‪ ...........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤ‬

‫‪100‬‬ ‫‪404335‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1406031‬‬ ‫ﺺداﺧﻠﻲﺑﻪﻗﻴﻤﺖﺑﺎزار‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫‪.6‬‬
‫‪398235‬‬ ‫‪134819‬‬ ‫ﺺداﺧﻠﻲﺑﻪﻗﻴﻤﺖﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫‪.7‬‬
‫ﺟﺪول ‪١ ١٣‬‬

‫‪  G‬ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺟ‬

‫ﺟﺎري وﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي زﻳﺮ ﺳﻬﻢ ﻫﻫﺮﻳﻚ از اﺟﺰﺰاي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻛﻞ در ‪GDP‬‬

‫‪3%‬‬
‫‪%‬‬ ‫‪11%‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪46%‬‬
‫‪3‬‬
‫‪29‬‬
‫‪9%‬‬
‫‪4‬‬

‫‪11%‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ١٣‬‬

‫ﺺ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﭼﻨﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ٪46‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺛﺎﺑﺖ را ن‬
‫ي‬ ‫‪ GDP‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 13 - 1‬رﺳﻢ اﺟﺟﺰاي ‪G‬‬
‫ﮔﺬاري ‪ ٪29‬ﺳﻬﻢ ﺧ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات‬ ‫ي‬ ‫دوﻟﺘﻲ ‪ ٪11‬ﺳﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داﺧﻠﻲ را ﻣﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﻮﺻﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف ﻲ‬

‫ﺟﻮدي اﻧﺒﺎر ‪ ٪11‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪ -13-1‬ﺳﺳﻬﻢ اﺟﺰاي ‪ GDP‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺳﺎل ‪13383‬‬ ‫‪ ٪3‬و ﻢ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻮﺟ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري‬

‫‪0%‬‬
‫‪0%‬‬
‫‪4%‬‬ ‫‪-7% 0%‬‬

‫‪49%‬‬
‫‪32%‬‬

‫‪10%%‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ١٣‬‬

‫‪ GDP‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺳﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺖ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪ -13-2‬ﺳﻬﻢ اﺟﺟﺰاي ‪G‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  182‬‬

‫در ﻧﻤﻮدار ‪ 13 – 2‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺟﺰاي ‪ GDP‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي ﺟﺎري را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ‪ ٪48‬ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ٪10 ،‬ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف دوﻟﺘﻲ ‪ ٪32‬ﺳﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ‪ ٪4‬ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و ‪ ٪6‬ﺳﻬﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎ دﻧﻴﺎي‬
‫ﺑﻴﺮون ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﺠﺎرت و ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دادﺳﺘﺪ ﻣﺎﻟﻲ ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻲ ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻳﻲ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از‬
‫داد و ﺳﺘﺪ ﺑﺎﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺑﺪور و ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﺘﻪ ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺪ ﻟﻴﻞ ﻓﻘﺪان داد و ﺳﺘﺪ ﻳﻌﻨﻲ واردات و‬
‫ﺻﺎدرات ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮاﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮان اﺗﺤﺎد ﺑﺎﻻ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪Y=C+I+G‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﻢ ﺑﺎ دو ﺟﺰء ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺼﺮف و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﺼﺮف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺨﺎرج ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺑﺨﺶ از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ اﻧﺪاز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف در ﺗﻤﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي دﻧﻴﺎ )از ﺟﻤﻠﻪ دراﻳﺮان )ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ﺑﺎﻻ( ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﻧﺪ ﻣﺼﺮف در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر از دو ﺟﻬﺖ ﺣﺎﻳﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و‬
‫درك ﻓﺮاز و ﻓﺮود ﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي آن ادوار ﺗﺠﺎري در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻧﻘﺶ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ در‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﺗﺪاوم رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺼﺮف ﺑﺎ اﺛﺮ ﮔﺬاري ﺑﺮ روي‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺷﺘﻐﺎل اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻛﺎر ﺗﺎﺛﻴﺮ و ﺗﺎﺛﺮ ﻣﺼﺮف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻠﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در زﻣﺎن رﻛﻮد ﺑﺰرگ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ از ﺳﻮي‬
‫ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ رﻛﻮد ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ و آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ ﺑﻴﻜﺎري ﺷﺪﻳﺪ و ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫اي اﻗﺘﺼﺎد اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را از ﭘﺎي درآورد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ از اراﻳﻪ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮون رﻓﺖ از اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﻋﺎﺟﺰ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﻏﻴﺒﻲ و ﻧﺎﻣﺮﻳﻲ ﺑﺎزار ﮔﺮﻫﻲ از ﻛﺎرﻓﺮوﺑﺴﺘﻪ ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻞ ﻧﺸﺘﺔ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ورﺷﻜﺴﺘﻪ اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎز‬
‫ﻧﻜﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻴﻨﺰ رﻳﺸﻪ ﺑﺤﺮان را در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ دﻳﺪ‪ :‬ﻓﻘﺪان ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺆﺛﺮ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﭘﻴﺶ از ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻲ اﻫﻴﻤﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻃﺮح ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻮﺛﺮ و ﻧﻘﺶ آن در ﺣﻞ و رﻓﻊ رﻛﻮد ﻧﮕﺎه ﺗﺎزه اي را ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺪﻳﺪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  183‬‬

‫آورد ﻛﻪ اﻣﺮوزه از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﺼﺎد ﻃﺮف ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از رﻛﻮد ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺖ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﻨﺎﻳﻲ و اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر درآﻣﺪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ و‬
‫از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ دﻳﺪﻳﻢ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ در‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﺼﺮف ﻛﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻘﺪاري از درآﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪-‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﻣﻘﺎم ﻣﺤﺮك اﺻﻠﻲ رﺷﺪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد در ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﺪت ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﺎدوام‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﻲ دوام و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻨﺎﺳﺐ در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺮف درآﻣﺪ و ﭘﺲ اﻧﺪاز‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻣﻘﺪار و ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﻣﺮﻓﻪ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﭘﺲ اﻧﺪاز‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﻛﻢ درآﻣﺪ دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻧﺪارﻧﺪ و درآﻣﺪ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺷﺎن‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ روزاﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺤﺚ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﭘﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬روش ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا رﻓﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫را در ﺳﻄﺢ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮار ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻛﻞ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﺎدق اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﺘﺪا رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ آن رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻛﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻨﻲ و‬
‫ﺗﺨﺼﺼﻲﺗﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﺗﺒﻴﻴﻦ رﻛﻮد ﺑﺰرگ دﻫﻪ ‪ 30‬ﺑﻮد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﻳﻦ رﻛﻮد ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻮﺛﺮ اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﺪه و ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺮون رﻓﺖ از آن ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﺼﺮف ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ آن ﺗﻘﺎﺿﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﺼﺮف ﻛﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎوراﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﺼﺮف آن ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬اﻣﺎ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ اﺿﺎﻓﻲ را ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  184‬‬

‫ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﻣﺼﺮف و ﺑﺨﺸﻲ را ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﭼﻘﺪر ﺑﻪ‬

‫ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ‪(MPC)90‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در واﻗﻊ ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ از واﻛﻨﺶ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه در ﻗﺒﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮات در درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻖ‬
‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺼﺮف اﺿﺎﻓﻲ ﻓﺮد ﺑﻪ ازاء اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف وي ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻣﺼﺮف ﮔﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ )ﻣﺜﻼ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ( اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮ ﻣﺼﺮف آﻧﻬﺎ اﻓﺰدوه ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف=‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮدر درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ‬

‫و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺒﺮي‬

‫‪  ∆C‬‬
‫=‪MPC‬‬
‫‪∆I‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف از ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻋﺪدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻋﺪدي‪ ،‬آﻣﺎر و ارﻗﺎم‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺮف و درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻓﺮﺿﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺳﺘﻮن اﻟﻒ و ب در ﺟﺪول ‪1-12‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺮف و درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1375‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪1380‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎد ه از اﻳﻦ دو ﺳﺘﻮن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف راﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف و درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ‬

‫د‬ ‫ج‬ ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫ردﻳﻒ‬

‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف‬ ‫ﻣﺼﺮف‬ ‫درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف‬ ‫ﺳﺎل‬

‫‪27000000‬‬ ‫‪32000000‬‬ ‫‪1375‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0.7‬‬ ‫‪30000000‬‬ ‫‪36000000‬‬ ‫‪1376‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪0.7‬‬ ‫‪33000000‬‬ ‫‪40000000‬‬ ‫‪1377‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪0.7‬‬ ‫‪39000000‬‬ ‫‪48000000‬‬ ‫‪1378‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪90‬‬
‫‪  .Marginal propensity to consume. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  185‬‬

‫‪0.7‬‬ ‫‪42000000‬‬ ‫‪52000000‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪0.7‬‬ ‫‪45000000‬‬ ‫‪56000000‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﺟﺪول ‪  ٢ ١٣‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف‬

‫‪50‬‬
‫‪45‬‬
‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫ﻣﺼﺮف‬

‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪44‬ﺗﺼﺮف‪40‬‬ ‫‪48‬‬
‫دراﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪52‬‬ ‫‪56‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪ ٣ ١٣‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف‬

‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻣﺼﺮف اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ در ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ‪ ./7‬اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ‪ ./7‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻧﻤﻮدار ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف )ﻧﻤﻮدار ‪ (3-13‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻴﺐ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در ﺳﻄﺢ‬
‫درآﻣﺪي ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺪاري ﻣﺼﺮف وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار و ﺗﻐﻴﻴﺮات آن ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﻐﻴﻴﺮات درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻋﺒﺎرت از ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻌﻲ از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫‪91‬‬
‫ﺗﺼﺮف اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز ) ‪ (MPS‬ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﻪ ازاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف را ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ و ﺗﺼﻮﻳﺮ آن در آﻳﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‬
‫درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻳﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﭘﺲ اﻧﺪاز‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮ رﻳﺎل درآﻣﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﭘﺲ اﻧﺪاز‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪91‬‬
‫‪Marginal Propensity to Save ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  186‬‬

‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎي ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ‪=1-‬ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز‬

‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬

‫‪ ‬‬ ‫‪MPS=1‐MPC‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ‪ 0/7‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﺎﻳﺪ‪ 0/3‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﺼﺮف‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﻛﻪ ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف اراﻳﻪ داده اﺳﺖ در زﻣﺎن رﻛﻮد دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺼﺮف ﻣﺎﻧﻊ از وﻗﻮع رﻛﻮد ﺷﻮد ﻳﺎ درﺻﻮرت وﻗﻮع آن‬
‫را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪.‬‬

‫درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﻧﻘﺶ دارد و ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺮ آن ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﺮد‪ ،‬درآﻣﺪ ﺟﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪات روزﻣﺮه و ﻫﻢ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي اﻣﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﺼﺮف در‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺼﺮف ﻛﻴﻨﺰ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﺟﺎري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﺼﺮ ف ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد ﻧﻘﻴﺼﻪ ﻫﺎﻳﻲ در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﻴﻠﺘﻮن‬
‫ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ اﻗﺘﺼﺎددان آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺮﻧﺪه ﻧﻮﺑﻞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ درآﻣﺪ ﺟﺎري ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز درآﻣﺪي ﻓﺮد در آﻳﻨﺪه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو او ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺼﺮف را‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ درآﻣﺪ داﻳﻤﻲ ﻓﺮد اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮﻳﺪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻓﺮاد در رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮﻓﻲ‬
‫ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ درآﻣﺪ ﺟﺎري ﺷﺎن را ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ درآﻣﺪ ﺟﺎري و درآﻣﺪ داﻳﻤﻲ ﻫﺮ دو را ﺑﻪ‬
‫دﻗﺖ ﻟﺤﺎظ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .92‬ﻣﺜﻼ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﻘﺎي ﺷﻐﻠﻲ ﻳﺎ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎري ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازي ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﺪت درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از اﻳﻦ درآﻣﺪ را ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻮﻗﺖ درآﻣﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺷﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ اﻳﻦ درآﻣﺪ را ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫اﻋﻈﻢ آن را ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻞ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻛﻞ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻘﺪاري از آن ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪  .‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪92‬‬
‫‪ The Concise Encyclopdia of Economics Avialable at www.econlib.org  ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  187‬‬

‫ﺛﺮوت ‪ ‬‬
‫در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ‪ 1930‬ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ درﮔﻴﺮ ﺑﺤﺮان ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﻛﻮد ﺑﺰرگ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺮه و ﭘﻮل ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻗﺘﺼﺎدي را و ﺑﺨﺼﻮص‬
‫ﻣﻌﻀﻞ رﻛﻮد ﺑﺰرگ را ﺗﺒﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻲ ﻛﻴﻨﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ رﻳﺸﻪ رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي در ﻛﻤﺒﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻛﻴﻨﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري در ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد و‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي رﻓﻊ رﻛﻮد ﻳﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از وﻗﻮع آن اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻳﻜﻲ از ﻛﻠﻴﺪي‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻴﻨﺰ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻛﻴﻨﺰ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي‪ 93‬ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ در ﻛﻨﺎر درآﻣﺪ‪ ،‬ﺛﺮوت ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ اﺛﺮ ﮔﺬار در ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار و ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد و ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﻛﻪ ﺛﺮوت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺰرﮔﺘﺮي دارﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ در ﺻﻮرت ﻗﻄﻊ درآﻣﺪ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي داراي ﺛﺮوت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺛﺮوت ﺧﻮد ﺳﻄﺢ ﻣﺼﺮف ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻓﺮاد ﻓﺎﻗﺪ ﺛﺮوت از ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪  .‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪:‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﭘﺲ از ﻣﺼﺮف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺪول ‪ 1-13‬و ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ‪ 1-13‬و ‪ 2-13‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 30‬درﺻﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮداﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﺪ‬

‫‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم ﻛﻠﻤﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪ (social investment‬اﻧﻮاع‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري دوﻟﺘﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي ﻧﺎ ﻣﻠﻤﻮس در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم آن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري ﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻓﺰودن ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺗﺠﻴﻬﺰات‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ‬
‫آﻻت‪ ...،‬و ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺒﺎر( در اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ )ﻳﻜﺴﺎل( اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن‬
‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ٩٣‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ Ando ‬و ‪ Modigliani ‬ر‪ .‬ﮎ ﺑﻪ ‪  :‬‬

‫‐‪Hildegart A. Ahumada (2002) Wealth Effects in the Consumption Function of an Emerging Economy: Argentina 1980‬‬
‫‪  2000 p. 1‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  188‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت ( را از ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻴﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻴﺰي اﻓﺰوده ﻧﺸﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻓﺮدي دﻳﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ اﺣﺪاث‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻤﺎ ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻠﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ و در ارﻗﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻲ آﺛﺎر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬
‫در ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات آن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد دوم آﻧﻜﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫واﻗﻌﻲ آن در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻓﺰودن ﺑﺮﺣﺠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺠﻴﻬﺰات‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ اﻻت و‪(...‬‬
‫اﺳﺖ‪ -‬از ﻳﻜﺴﻮ اﺳﺘﻬﻼك ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﺸﻮر ﻣﻲ‬
‫اﻓﺰاﻳﺪ و در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد‪ .‬و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد زﻣﻴﻨﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻟﻘﻮه را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﺎﺷﻲ از رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده‬
‫ﺗﺮ‪ ،‬ﭼﻪ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﭼﻪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻠﻲ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬در ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﺪت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻗﺘﺼﺎد را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮان و اﻣﻜﺎﻧﺎت‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﺸﻮر و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﺑﺎ ﻃﺮح ﻳﻚ ﺳﻮال آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؟‬
‫ﻫﺪف ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺴﺐ ﺳﻮد اﺳﺖ ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ درآﻣﺪ ﻧﺎﺷﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺮخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﺰخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آن از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ درآﻣﺪﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫درآﻣﺪﻫﺎ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري درآﻣﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻋﺎﻳﺪ او ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮض ﺷﻮد ﺗﺤﻘﻖ درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻨﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮوش‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري ﺑﺎزار و ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  189‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه )درآﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري( ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺎ درآﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﺪاد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‪ :‬ﻋﺎﻣﻞ دوم در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﮔﺮ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري زﻳﺎد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻮد آوري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آن ﺑﺎ درآﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري ﻣﻴﺰان ﺳﻮدآوري اﻳﻦ ﭘﺮوژه را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺮخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري ﭘﺮوژه ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ راﺑﻄﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﻧﺮخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري‬
‫ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫در ﻓﺼﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد )ﻏﻴﺮ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﭘﺮوژه ﻓﻌﻠﻲ(‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮاي اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﺸﺎن در ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ – ﺣﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺻﻼ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﻧﺪارد – وﺟﻮد دارد و آن ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻈﺎم رﺑﻮي ﻧﺮخ‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎري در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار وﺟﻮد دارد‪ ،‬او ﻧﺮخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻧﺮخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﺮخ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وي اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺮخ ﺳﻮد اﻧﺘﻈﺎري اﺧﺘﻼف‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ وي ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺣﺬف ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻞ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ‪ ،‬ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﻨﻔﻲ دارد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  190‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪:‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﻤﺎﻳﺶ داد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٤ ١٣‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻓﻮق ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ را ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻳﻚ راﺑﻄﺔ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان و ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺎرج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﻘﺶ و دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ اﺛﺮ ﻳﺎ آﺛﺎر اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻮداري ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻤﺎﻳﺶ داد؟ آﺛﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدﻫﻲ‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎرت و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮخ و ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﻴﺎت در ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻋﺚ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه اﻗﺘﺼﺎد و اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ درآﻣﺪ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آﻳﻨﺪه و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  191‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٥ ١٣‬‬

‫در ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺎﻻ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در درآﻣﺪ و اﻧﺘﻈﺎرات را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و‬
‫ﻳﺎ ﭼﭗ ﻣﺸﺎﻫﺪ ه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﻛﻨﺎر ﻣﺼﺮف ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از درآﻣﺪ ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻛﻞ ﻣﺨﺎرج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﻮان ﻛﻠﻲ ﻣﺼﺮف ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻘﺶ و اﺛﺮﮔﺬاري ﻣﺼﺮف در ازاﻟﻪ رﻛﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻄﺮح و اﺛﺒﺎت ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺨﺎرج ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ‬در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻮﺛﺮ و ﻧﻘﺶ آن در ﺣﻞ و رﻓﻊ رﻛﻮد ﻧﮕﺎه ﺗﺎزه اي را ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ اﻣﺮوزه از‬
‫آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﺼﺎد ﻃﺮف ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آن ﺑﺨﺶ از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آن ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻳﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﻪ ازاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ واﺣﺪ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف آن ﺑﺨﺶ از درآﻣﺪ اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺲ اﻧﺬاز اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  192‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬درآﻣﺪ ﺟﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ‪ ،‬ﺛﺮوت و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ‪ ‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻓﺰودن ﺑﺮﺣﺠﻢ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺗﺠﻴﻬﺰات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﻻت‪ ،‬راﻳﺎﻧﻪ و‪ (...‬در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات‪  .‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدﻫﻲ‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎرت و ﻧﺮخ و ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﻴﺎت و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﻣﺼﺮف را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﺼﺮف را در ازاﻟﻪ رﻛﻮد از دﻳﺪ ﻛﻴﻨﺰ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬اﻗﺘﺼﺎد ﻃﺮف ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ؟ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻮﺛﺮ ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻲ در رﻓﻊ و ﻳﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از‬
‫ﺑﺮوز رﻛﻮد دارد؟‬
‫‪ – 4‬آن ﺑﺨﺶ از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 5‬ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف و ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 8‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 9‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  193‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‬
‫ﭘﻮل و ﺑﺎﻧﻚ‬

‫ﭘﻮل در زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮوز ﺑﺸﺮ از ﭼﻨﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر دﻧﻴﺎي ﺑﺪون ﭘﻮل و ﺗﺼﻮر ﻛﺎر و ﻛﺴﺐ و‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺑﺪون آن ‪ -‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ‪ -‬دﺷﻮار ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺣﻴﺎﺗﻲ و‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﺑﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت و‪ ...‬در ﻏﻴﺎب ﭘﻮل اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﺟﻮد ﭘﺪﻳﺪه ﺟﺎدوﻳﻲ و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﭘﻮل ﻛﺎر ﻣﺒﺎدﻻت را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﻧﻮا ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻧﻮا ﺑﻪ ﺑﻘﺎل ﻣﺤﻞ داده ﺷﻮد و ﺑﻘﺎل ﻣﺤﻞ ان ﭘﻮل را‬
‫ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻴﻮه ﻛﻨﺪ و ﻣﻴﻮه ﻓﺮوش آن را ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﮔﻮﺷﺖ از ﻗﺼﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮدش ﭘﻮل‬
‫از ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻓﺮدي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ آﺳﺎﻧﻲ و رواﻧﺘﺮ ﺷﺪن ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺠﺎرت ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ و ﺑﻪ رﻏﻢ ﺣﻀﻮر ﺳﺎﻳﻪ وار و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﻮل در ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺣﻴﺎت و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻛﻤﺘﺮ زﻣﺎﻧﻲ از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه)ﭘﻮل( ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟ و ﭼﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ را‬
‫ﭘﻴﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎ اراﻳﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﺟﻤﺎﻟﻲ از ﻣﻔﻬﻮم و ﭼﻴﺴﺘﻲ ﭘﻮل ﻧﺤﻮه ﻛﺎر ﻛﺮد‬
‫آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ و ﺑﺎ اﻧﻮا ع آن آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﻓﺼﻞ را ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻧﺰدﻳﻚ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﻮل‪ -‬ﺑﺎﻧﻚ– اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‬

‫ﭘﻮل و ﭼﻴﺴﺘﻲ آن‬

‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻮل ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﺳﺒﺰ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﻬﺎي در ﺧﺘﺎن ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻮل ﭘﺪﻳﺪه اي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ دﺳﺖ ﺑﺸﺮ‪ -‬و ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﺟﺎﻟﺐ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي اﺧﺘﺮاﻋﺎت دﺳﺖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻠﻖ و اﺧﺘﺮاع اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪة‬
‫ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ و ﺟﺎدوﻳﻲ را‪ -‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت و اﺧﺘﺮاﻋﺎت‪ -‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺗﻤﺪن ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺴﺒﺖ داد‪.‬‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪه ﭘﻮل ﻣﺮﻫﻮن و ﻣﻮﻟﻮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎ ي اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻲ زﻣﺎن ﺧﻮﺑﻲ‬
‫ﻫﺎ و ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻮل را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ‪ ،‬ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺮﻳﻦ وﺳﺒﻚ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع آن رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻮل و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي آن‪:‬‬

‫ﭘﻮل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ و وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎ ﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﭘﻮل ﻳﻚ ﻧﻮع داراﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد ﻋﻤﺪ ه دارد و ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎ از ﺳﺎﻳﺮ‬
‫داراﻳﻲ ﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  194‬‬

‫اول و اﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ .‬دوم واﺣﺪ ﺳﻨﺠﺶ و ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ .‬ﺳﻮم ذﺧﻴﺮه ارزش‪..‬‬

‫ﺷﺮح ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي ﭘﻮل‬

‫واﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬
‫ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﺑﻪ ازاي اراﻳﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ از ﺧﺮﻳﺪ ار درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ واﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻐﺎزه ﻟﻮازم اﻟﺘﺤﺮﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻐﺎزه دار ﭘﻮل ﻣﻲ دﻫﻴﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‬
‫ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫واﺣﺪ ﺷﻤﺎرش‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﭘﻮل آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻘﺘﺮ ﭘﻮل‬
‫ﭼﻮب ﮔﺰي اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺑﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ وزن ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎ را ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻏﻴﺎب ﭘﻮل در اﻗﺘﺼﺎد اراﻳﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي روﺷﻦ از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺜﻼ و ﻗﺘﻲ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮ ﮔﻨﺪم ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭼﻘﺪر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 20‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎزﻫﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻨﻲ از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻮل وﺟﻮد دارد آﻧﮕﺎه ﺳﻨﺠﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر‬
‫واﺣﺪ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ذﺧﻴﺮه ارزش‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻛﺎرﻛﺮد ﭘﻮل آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﻮل ﻣﻲ ﺗﻮان ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﻓﻌﻠﻲ را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده )ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت( ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﭘﻮل ﻳﻜﻲ از اﺑﺰار ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه ارزش اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ داراﻳﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوراق ﺑﻬﺎدار‪ ،‬ﺳﻬﺎم ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﻃﻼ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﺣﺎل را ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف در‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﺮد اﻣﺎ ﭘﻮل از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ و ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ در ﻋﻠﻢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ داراﻳﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اي ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اوﻻ ﭘﻮل را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ اي ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﮔﺎه در ﺣﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ وﺟﻪ ﻧﻘﺪ ﺑﻪ ﻓﺮدي‪ ،‬ﻓﺮوﺷﮕﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎﻧﻚ و ﻣﻮﺳﺴﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻮل را ﭘﺸﺖ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ اراﻳﻪ دﻫﻴﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭼﻚ ﻳﺎ ورق ﻗﺮﺿﻪ و ﺳﻬﺎم اوﻻ در ﻫﺮﺟﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﺪارد ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ‬
‫از اﺣﺮاز ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮد ﺣﺎﻣﻞ آﻧﺮا ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻮل ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ذﺧﻴﺮه ارزش اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك اﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ از ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻮرم‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  195‬‬

‫)اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل( در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﻮل‬
‫ﻧﻘﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ رﻓﺘﺎري ﻏﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪..‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻮل‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﭘﻮل را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ارزش ذاﺗﻲ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻮل ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻮل ﺧﻮد ﭼﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻮل ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮارﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﻧﮕﻴﺮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺎﻻ داراي ارزش ذاﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻼ ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬روﻏﻦ زﻳﺘﻮن‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬اﻫﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻤﺎس ﺳﻴﮕﺎر و‪ ...‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﻮل ﻛﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻮل ﻳﺎ و اﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ اي ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮد داراي ارزش ذاﺗﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ ﻫﻤﺎن ارزش ذاﺗﻲ و‬
‫ارزش ﻛﺎﻻﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺟﻮاﻣﻊ ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﭘﻮل ﻫﺎ ﻣﻌﺎﻳﺐ و ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ اﺟﺰاي ﻛﻮﭼﻚ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﻤﺎس ﺣﺎﻟﺘﭙﺬﻳﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﺳﻴﮕﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ آب و اﺗﺶ اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺖ و‪ ...‬در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻛﺎﻻﻳﻲ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ و در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ دوﻓﻠﺰ ﻛﺎرﺑﺮد و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻛﺎرﺑﺮد ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ از آﻏﺎز ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﭘﻮل ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ در اﻳﻦ‬
‫دو ﻓﻠﺰ ) ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه( ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺰﻳﺖ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ارزش آن از ﺳﻮي ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در ﺑﺎزار و از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎزو ﻛﺎر ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻘﺺ ﻋﻤﺪه‬
‫ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻓﻠﺰي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻳﻜﺴﻮ اﺳﺘﺨﺮاج آﻧﻬﺎ از ﻣﻌﺎدن ﺑﺎ دﺷﻮارﻳﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻌﺎدن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ در ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل و ﺳﻘﻮط ﻗﻴﻤﺖ آن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪-2‬ﭘﻮل اﻋﺘﺒﺎري‬
‫ﭘﻮل اﻋﺘﺒﺎري ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﭘﻮل اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻮل ﻓﺎﻗﺪ ارزش ذاﺗﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮاﺳﺎس دﺳﺘﻮر دوﻟﺖ ارزش اﻋﺘﺒﺎري دارد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﻣﺮوز در ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﭘﻮل اﻋﺘﺒﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﺳﻜﻨﺎس ﻫﺎ و ﺳﻜﻪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﻮل اﻋﺘﺒﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮل اﻣﺮوزي ﺑﻪ رﻏﻢ ﻛﺎرﮔﺸﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺎي ﻓﺮاوان‬
‫ارزش ذاﺗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻳﻚ اﺷﻜﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد ﭘﻮل‪ ،‬ﭘﻮل ﺗﺤﺮﻳﺮي ﻳﺎ ﺛﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮد ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري‬
‫ﺑﺎﻧﻜﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  196‬‬

‫در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎﺳﻬﺎ و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري‪ ،‬اﻣﺮوز ﻓﺮم ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻮل ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻚ ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﻛﺎرﺗﻬﺎي اﻋﺘﺒﺎري‬
‫ﻧﻴﺰ رواج و ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺮوان ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨ‪Ĥ‬وري روز ﺑﺮوز ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻜﻨﺎس و ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻛﻤﺘﺮ و‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي اﻋﺘﺒﺎري و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺣﻤﻞ و اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت را ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻠﻴﻂ ﻗﻄﺎر ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮي رﺟﺎ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺷﻤﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻫﺎي آن ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ و در ازاي در ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻠﻴﻂ ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ و داﺷﺘﻦ‬
‫ﻛﺎرت اﻋﺘﺒﺎري ﺑﻠﻴﻂ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را در ﻣﻨﺰل ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻴﺪ‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﭘﻮل‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺲ ﻣﻬﻢ ﭘﻮل در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد و ﻧﻘﺶ آن ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺗﻮرم‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و‪ ...‬اﻣﺮوزه از ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﺑﺰار ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﻓﻮق اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻻزﻣﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل و اﻃﻼع از ﺣﺠﻢ ﭘﻮل ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎداﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ اﺟﺰاي ﻣﻬﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﻣﺮور و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ )‪(M1‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺤﺪود ﭘﻮل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻄﻪ اي ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ –ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺣﺠﻢ ﭘﻮل اﺳﺖ ‪ -‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻋﻤﻼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪاي‬

‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﺳﻜﻨﺎﺳﻬﺎ و‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ..‬اﻗﻼﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺟﺰ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﻳﺎ ‪M1‬‬
‫ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺑﺎﻧﻚ )در دﺳﺖ ﻣﺮدم( ﻧﮕﻪ داري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﺟﺎري ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻨﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ‬
‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري ﻣﺮدم ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ و اﻋﺘﺒﺎري‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﻳﺎ ﭘﻮل داراﻳﻲ )‪(M2‬‬

‫ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﻳﺎ ﭘﻮل داراﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ وﺳﻴﻌﺘﺮ از ﭘﻮل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪت دار )ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت( ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻏﻴﺮ دﻳﺪاري ﻧﻴﺰ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻗﻼم از آن ﺟﻬﺖ ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك‬
‫از ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ازاي ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن از ﻓﺮوﺷﮕﺎه از ﺣﺴﺎب‬

‫ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﺧﻮد در ﺑﺎﻧﻚ ﺻﺎدرات ﭼﻚ ﺻﺎدر ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ و ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ) ‪(M1+M2‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﺎ اﺗﺤﺎد زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ= ﭘﻮل‪ +‬ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﻛﻪ درآن‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  197‬‬

‫ﺣﺠﻢ ﭘﻮل = اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك دردﺳﺖ‬

‫اﺷﺨﺎص ‪+‬ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري ﻣﺮدم‬
‫ﺷﺒﻪ ﭘﻮل= ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز‪+‬ﺳﭙﺮده ﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪت دار‪+‬ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬
‫ﺟﺪاول زﻳﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﻮل و ﺷﺒﻪ ﭘﻮل در اﻳﺮان را‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1381‬ﺗﺎ ‪ 1383‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺟﺪول ‪١ ١٤‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ‪٣ ١٤‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  198‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 2 – 14‬آﻣﺎر و ار ﻗﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﭘﻮل )ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ و ﺷﺒﻪ ﭘﻮل( و رﺷﺪ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫‪ 1379‬ﺗﺎ ‪ 1383‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺪول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل‬
‫‪685697/5 1383‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪252645/4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل آن ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت‪،‬‬
‫اﺳﻜﻨﺎس و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري )ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﺟﺎري( و ﻣﺒﻠﻎ ‪ 433052 /1‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل آن را ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺰاي ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ )ﻣﺜﻼ ﺳﺎل ‪ ( 1382‬در ‪ 3 – 14‬زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن دو‬
‫ﺟﺰ ﭘﻮل )اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري ( ﺳﻬﻢ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻬﻢ اﺳﻜﻨﺎس و‬
‫ﻣﺴﻜﻮك در دﺳﺖ اﺷﺨﺎص اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﺟﺰاي ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﻧﻴﺰ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺳﭙﺮدﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻬﻢ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺰاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﭘﻮل ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي از ﺳﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ را رﺷﺪ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻳﻜﻲ از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن اﻣﻮر ﭘﻮﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺑﻪ د ﻗﺖ ان را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 4-14‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ رﺷﺪ ﺟﺤﻢ‬
‫ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 30/2 ،1383‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.94‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ (1-14‬رﺷﺪ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ و دو ﻣﻮﻟﻔﻪ ان ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻮل و ﺷﺒﻪ ﭘﻮل را از ﺳﺎل ‪ 1379‬ﺗﺎ ‪ 1383‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫رﺷﺪ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﯽ ‪،‬ﭘﻮل و ﺷﺒﻪ ﭘﻮل در اﻳﺮان‬

‫‪800000‬‬
‫‪700000‬‬
‫‪600000‬‬
‫‪500000‬‬ ‫ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﯽ‬
‫‪400000‬‬ ‫ﭘﻮل‬
‫‪300000‬‬
‫ﺷﺒﻪ ﭘﻮل‬
‫‪200000‬‬
‫‪100000‬‬
‫‪0‬‬

‫‪1379‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1381‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫‪1383‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ١٤‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ داده ﻫﺎ‪ ، ‬ﺟﺪول ‪4-14‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ٩٤‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮآﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان" ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي آﺸﻮر ﺳﺎل ‪ "١٣٨٣‬ادرس‪   http://www.cbi.ir. :‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  199‬‬

‫ﺑﺎﻧﻚ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن‬

‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﭘﻮل‪ ،‬اﻧﻮاع و ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺎﻧﻚ‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺷﺮح ﻛﺎر ﻛﺮد ﻫﺎ و ﻛﺮاﻣﺖ ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ را ﺑﺎ رواﻳﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺬرا از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﺑﺎﻧﻚ و ﺑﺎﻧﻜﺪاري آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻧﻚ و وﻇﺎﻳﻒ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي در ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺣﺠﻢ و‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﭘﻴﮕﻴﺮي رد ﭘﺎي ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﻧﻮﻳﻦ در ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺻﺮاﻓﻲ ﻫﺎ و زرﮔﺮي ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﻗﺮون ﺷﺎﻧﺰده و ﻫﻔﺪه در ﻛﻨﺎر ﻛﺎر ﺻﺮاﻓﻲ و زرﮔﺮي ﻧﻘﺶ اﻣﺎﻧﺘﺪاران را ﻧﻴﺰ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم و ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻃﻼ‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻲ ﺳﭙﺮدﻧﺪ و در ﻗﺒﺎل آن رﺳﻴﺪ در ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ و اراﺋﻪ رﺳﻴﺪ ﻃﻼي ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ ﭘﺲ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﺎرﻣﺰد اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ ﺻﺮاﻓﺎن و اﻣﺎﻧﺘﺪاران ﻣﻲ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺎزﻛﺎر ﻋﻴﻦ ﻃﻼ ﻫﺎ ﺗﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺻﺮاﻓﺎن و زرﮔﺮان ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ زرﮔﺮان‬
‫و ﺻﺮاﻓﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و اﻣﺎﻧﺘﮕﺬاران ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻼﻳﻲ ﻣﻌﺎدل) ﻫﻢ وزن و ﻫﻢ ﻋﻴﺎر(‬
‫ﺑﺎ ﻃﻼي اﻣﺎﻧﺘﻲ ﺧﻮد در ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﻃﻼ ﻣﺎل ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﺮاﻓﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻟﺰوم ﺑﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻮري ﻃﻼﻫﺎي اﻣﺎﻧﺘﻲ در زﻣﺎن درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﮕﺬاران ﻳﻜﺒﺎره‬
‫ﺳﺮاغ ﻃﻼ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻤﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺠﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﻤﻪ ﻃﻼ ﻫﺎ در اﻧﺒﺎر ﻳﺎ ﺻﻨﺪوق ﺑﺨﺸﻲ از آن را‬
‫ﺻﺮف اﻋﻄﺎي وام ﻳﺎ ﺗﺠﺎرت ﻛﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻮد ﺑﻪ ﭼﻨﮓ آورﻧﺪ‪ .‬ارﻣﻐﺎن اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮاي ﺻﺮاﻓﺎن و زرﮔﺮان آن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﺟﺰﻳﻲ از ﻃﻼﻫﺎي اﻣﺎﻧﺘﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻋﻬﺪه ﺗﻌﻬﺪات ود در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻃﻼ ﺑﺮآﻳﻨﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﺎزاد آن در وام دﻫﻲ‪ ،‬ﺳﻮد ﺧﻮﺑﻲ را ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﻣﺬﻛﻮر از ﻃﺮﻓﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎز‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داراﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻴﺎﻟﻲ آﺳﻮده در ﻣﺤﻠﻲ اﻣﻦ ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎز آﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﭘﻮﻟﻨﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮاي ﻛﺎر و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﭘﻮل ﻗﺮض ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺸﻒ ﺟﺪﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫و ﻛﺴﺒﻲ ﭘﺮﺳﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺪل ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از ﺣﺮﻓﻪ روﻧﻖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﻧﻬﺎد در ﺳﻄﻮح ﻣﻠﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ و ﻛﻢ ﻛﻢ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﻠﻨﺪ )ﺑﺎﻧﻚ اﻣﺴﺘﺮدام( ‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ )ﺑﺎﻧﻚ ﺳﻮﺋﺪ( و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن )ﺑﺎﻧﻚ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن( ‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎي ﺑﺎﻧﻚ و ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار و ﺿﺮوري در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺪل ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﺠﺎري و ﺗﺨﺼﺼﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺎر ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ را ‪ -‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ‪ -‬ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز از‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  200‬‬

‫ﭼﻨﺎن اﻫﻤﻴﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮﺧﻮدار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪه اي آﻧﺮا در ﺷﻤﺎر ﺳﻪ اﺧﺘﺮاع ﺑﺰرگ ﺑﺸﺮ درﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮاداده اﻧﺪ‪.95‬‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي و ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر را واﻣﺪار ﻫﻤﺎن ﻇﺮﻓﻴﺖ وﻗﺪرت ﺑﺎﻧﻚ و ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ در ﭘﻮﻟﺴﺎزي‪ -‬ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ راﻳﺞ ‪ -‬ﺧﻠﻖ ﭘﻮل در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎزو ﻛﺎر اﻳﻦ ﺷﺎﻫﻜﺎر ﭘﺮ راز ورﻣﺰ ﺟﺎﻟﺐ در ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎر اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺧﻠﻖ ﭘﻮل در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ‬

‫در اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي را در ﻧﻈﺮﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﭘﺎي ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺎﻧﻚ و ﺑﺎﻧﻜﺪاري در آن ﺑﺎز ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﭘﻮل ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ‪ 1000‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻫﺰار رﻳﺎل‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻳﺎ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮕﻬﺪاري ﺳﭙﺮده ﻫﺎي‬
‫ﻣﺮدم ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ و اﻓﺘﺘﺎح ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺳﭙﺮده ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﻤﺎم ﺳﭙﺮده ﻫﺎي‬
‫ﻣﺮدم را ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارد و ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار ﻳﺎ در ﻗﺒﺎل ﺻﺪور ﭼﻚ از ﺣﺴﺎب ﻣﺸﺘﺮي ﭘﻮل او را ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ از ﻣﺮدم درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و آﻧﺮا وام ﻧﺪاده اﺳﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺎﻧﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ در اﻳﻦ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻤﺎم ﺳﭙﺮده ﻫﺎي اﻓﺮاد در ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﻴﺮه ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺻﺪ‬
‫در ﺻﺪ ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻜﻔﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ دﻓﺘﺮ داري دوﻃﺮﻓﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎد ه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﻴﺎﻫﻪ اي ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻧﻚ را در ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﺗﺮاز‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬داراﻳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ در ﻃﺮف راﺳﺖ و ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي آن در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻧﻮاع ذﺧﺎﻳﺮ ‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎس‪،‬‬
‫ﻣﺴﻜﻮك ‪ ،‬اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل ‪ ،‬اﺳﻨﺎد درﻳﺎﻓﺘﻲ و و ﺛﻴﻘﻪ ﻫﺎ در ردﻳﻒ داراﻳﻲ ﻫﺎي ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺮده‬
‫ﻫﺎ ي اﺷﺨﺎص ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻚ ‪ ،‬ﺑﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي وﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻬﺎم ﺑﺎﻧﻚ و‪ ...‬ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ زﻳﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻓﺮﺿﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ اول‬
‫ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎ‬ ‫داراﻳﻲ ﻫﺎ‬

‫‪1000‬‬ ‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎ‬ ‫‪1000‬‬ ‫ذﺧﻴﺮه‬

‫ﺟﺪول ‪  ٥ ١٤‬‬

‫ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻓﺮﺿﻲ اول‪  :‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪٩٥ ‬راﺟﺮز وﻳﻞ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ‪  Samuelson, (2001) p 541‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  201‬‬

‫در اﻳﻦ ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ داراﻳﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺒﻠﻎ ‪ 1000‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ذﺧﻴﺮه اي ﻛﻪ در ﮔﺎو ﺻﻨﺪوق ﺑﺎﻧﻚ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺪﻫﻲ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻧﻴﺰ ‪ 1000‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﭙﺮده دﻳﺪاري )ﺣﺴﺎب ﺟﺎري( دﺳﺘﻪ‬
‫ﭼﻜﻲ از ﺳﻮي ﺑﺎﻧﻚ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺘﺮي ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ داراﻳﻲ ﻫﺎ و ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﺗﺮازﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻛﻞ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﺧﻴﺮه ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد در ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي اﺑﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از ﮔﺸﺎﻳﺶ ﺑﺎﻧﻚ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮلِ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫دﺳﺖ ﻣﺮدم از اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك ﺑﻪ ﺳﭙﺮده دﻳﺪاري ﺑﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ و ﺑﺮاﺛﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎﻧﻜﺪاران و ﻣﺴﻮﻻن‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬاران ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﭘﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ‪ 1000‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ذﺧﻴﺮه ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻼ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺎﻧﺪه در ﮔﺎو ﺻﻨﺪوق ﺧﺎك‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺪاري در ﺻﺪي از اﻳﻦ ﭘﻮل ﺑﺮاي اﻣﻜﺎن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ در ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ از آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت وام در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﻗﺮار داد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻮاﻳﺪي ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﺴﺐ ﻛﺮد ‪-‬در واﻗﻊ اﻧﮕﻴﺰة اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ ﻛﺴﺐ ﻋﻮاﻳﺪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺑﺎﻧﻚ ﺧﻮد ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﻓﺮض وﺟﻮد ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺳﭙﺮده ﮔﺬار ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻴﻢ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻣﺎر و اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻴﺎل‬
‫راﺣﺖ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را وام دﻫﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺰﻳﻲ از ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬از اﻳﻦ روش در اﻗﺘﺼﺎد و‬
‫ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﺎ ذﺧﻴﺮه ﺟﺰﻳﻲ ﻳﺎ ﻧﺒﺴﻲ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻞ ﺳﭙﺮده ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارد ﻧﺴﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ -1 .‬ﻣﻘﺮرات‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻣﺮدم از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺟﻬﺖ در دﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻦ اﺑﺰاري ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲ ﺳﺎزد در ﺻﺪ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪ -2 .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺗﻮان ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ در ﺻﻮرت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬاران در ﺻﺪي از ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﻴﺮه‬
‫ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ذﺧﻴﺮه اﺻﻄﻼﺣﺎ ذﺧﻴﺮه اﺿﺎﻓﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻧﻚ ذﺧﻴﺮه‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﻧﮕﻪ ﻧﻤﻲ دارد و ﻧﺴﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ‪ 10‬در ﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﺎﻧﻚ ده درﺻﺪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻧﺰد‬
‫ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ اول‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎ‬ ‫داراﻳﻲ ﻫﺎ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي‬

‫‪1000‬‬ ‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎ‬ ‫‪100‬‬ ‫ذﺧﻴﺮه )ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ(‬ ‫ﻣﻲ‬ ‫ﻧﮕﻪ‬

‫‪900‬‬ ‫وام‬ ‫و‬ ‫دارد‬

‫ﺟﺪو‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  202‬‬

‫ﻣﺎﺑﻘﻲ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وام در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ زﻳﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺎﻧﻚ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫در وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻧﻚ دو ﻧﻮع داراﻳﻲ دارد‪ :‬دﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و وام‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وام ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺣﺴﺎب ﺑﺎﻧﻚ در‬
‫ردﻳﻒ داراﻳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ و در ﺣﺴﺎب ﻣﺸﺘﺮي در ردﻳﻒ ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي او ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ در ﻣﻘﺪار‬
‫داراﻳﻲ ﻫﺎ و ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮي اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در ﮔﺮدش در ﻛﺸﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﺒﻠﻎ واﺣﺪ رﻳﺎل ﭘﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﭙﺮده دﻳﺪاري )ﭼﻚ( و ﻣﺒﻠﻎ ‪ 900‬واﺣﺪ ﭘﻮل اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك در دﺳﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 1900=900+1000‬واﺣﺪ ﭘﻮل‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﭘﻮل ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل در ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺑﺎﻧﻜﺪاري اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺑﺎﻧﻚ ﻓﺮﺿﻲ اول ﺑﺎﻧﻚ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﻮد و ﻣﺸﺘﺮي ﮔﻴﺮﻧﺪه وام از ﺑﺎﻧﻚ اول‬
‫‪ 900‬واﺣﺪ ﭘﻮل وام درﻳﺎﻓﺘﻲ را ﺑﺎ اﻓﺘﺘﺎح ﺣﺴﺎب ﺟﺎري در ﺑﺎﻧﻚ دوم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﭙﺮده ﻣﻲ ﺳﭙﺎرد‪ .‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ دوم ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺧﻮﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ دوم‬

‫ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎ‬ ‫داراﻳﻲ ﻫﺎ‬

‫‪900‬‬ ‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎ‬ ‫‪900‬‬ ‫ذﺧﻴﺮه‬

‫ﺟﺪول ‪٧ ١٤‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻧﺮخ ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ‪ 10‬در ﺻﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 90‬واﺣﺪ ﭘﻮل آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﻴﺮه ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﮕﻪ ﻣﻲ‬
‫دارد و و ﻣﺒﻠﻎ ‪ 810‬واﺣﺪ ﭘﻮل را ﺑﻪ ﺻﻮرت وام در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه وام از ﺑﺎﻧﻚ‬
‫دوم ﻣﺒﻠﻎ ‪ 810‬واﺣﺪ ﭘﻮل وام درﻳﺎﻓﺘﻲ را در ﺑﺎﻧﻚ ﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮده ﺑﺴﭙﺎرد و ﻧﺮخ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻧﻴﺰ ‪10‬‬
‫درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻧﻚ ﺳﻮم ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺲ از ﻧﮕﻬﺪاري ‪ 810‬واﺣﺪ ﭘﻮل از ﺳﭙﺮده ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ‬
‫‪ 729‬واﺣﺪ ﭘﻮل آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت وام در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺳﻮم در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺳﻮم‬
‫ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎ‬ ‫داراﻳﻲ ﻫﺎ‬

‫‪810‬‬ ‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎ‬ ‫‪ 810‬رﻳﺎل‬ ‫ذﺧﻴﺮه‬

‫‪729‬‬ ‫وام‬
‫ﺟﺪول ‪٨ ١٤‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  203‬‬

‫ﺟﺪول ﺑﺎﻻﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺘﺘﺎح ﻫﺮ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺗﺎزه و ﺳﭙﺮده ﮔﺬاري ﺟﺪﻳﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺠﻴﺮه‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ ؟ ﺗﻮان و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺳﺎزو ﻛﺎر ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫در اﻳﺠﺎد و ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺠﻢ ﭘﻮل را ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ در آن اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﻧﺴﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻧﺮخ ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪ 10‬درﺻﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ . .10‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ‪،‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮان اﻓﺮﻳﻨﺶ ﭘﻮل در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻓﺮﺿﻲ ﻓﻮق ‪ 10000‬واﺣﺪ ﭘﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اداﻣﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺟﺪول زﻳﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ارﻗﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﭘﻮل در ﻫﺮﻳﻚ از ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي ﻓﻮق را و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺠﻢ ﭘﻮل را در اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﻗﺎم ﻧﺠﻮﻣﻲ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي‬
‫رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬درﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎده ﻓﺮﺿﻲ ﻣﺬﻛﻮر ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار‬
‫ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ رﻳﺎل ذﺧﻴﺮه اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻋﻜﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ )ﻧﺮخ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ‬

‫اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺮخ ﺳﭙﺮده اﺿﺎﻓﻲ( اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را ﺑﺎ ‪ R‬ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺟﺪول ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻠﻖ ﭘﻮل در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻓﺮﺿﻲ‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫وام ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺳﭙﺮده ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ‬

‫‪100‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫اول‬

‫‪90‬‬ ‫‪810‬‬ ‫‪900‬‬ ‫دوم‬

‫‪81‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪810‬‬ ‫ﺳﻮم‬

‫‪72/9‬‬ ‫‪656/1‬‬ ‫‪729‬‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﭼﻬﺎرم‬

‫‪65/61‬‬ ‫‪590/49‬‬ ‫‪656/1‬‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪59/05‬‬ ‫‪531/44‬‬ ‫‪590/49‬‬ ‫‪.‬ﺑﺎﻧﻚ ﺷﺸﻢ‬

‫‪53/14‬‬ ‫‪478/30‬‬ ‫‪531/44‬‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫‪47/83‬‬ ‫‪430/47‬‬ ‫‪478/30‬‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫‪43/05‬‬ ‫‪387/42‬‬ ‫‪430/47‬‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﻧﻬﻢ‬

‫‪38/74‬‬ ‫‪384/68‬‬ ‫‪387/42‬‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ دﻫﻢ‬

‫‪651/32‬‬ ‫‪5861/90‬‬ ‫‪6513/22‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ده ﺑﺎﻧﻚ اول‬

‫·‬ ‫·‬ ‫·‬ ‫·‬

‫·‬ ‫·‬ ‫·‬ ‫·‬

‫·‬ ‫·‬ ‫·‬ ‫·‬

‫‪348/68‬‬ ‫‪3138/10‬‬ ‫‪3486/78‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬

‫‪1000‬‬ ‫‪9000‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻞ‬

‫ﺟﺪول ‪٩ ١٤‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  204‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ‬

‫‪R‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻲ=‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪ 96‬ﻣﻴﺰان ﺧﻠﻖ ﭘﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﭙﺮده‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺳﭙﺮده اﺿﺎﻓﻲ‬
‫ﺻﻔﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻟﺬا اﮔﺮ ﻧﺮخ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ‪ 5‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﮕﺎه ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ‪ 20‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﻫﺎ ‪ 20‬در ﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 5‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص اﮔﺮ ﻧﺮخ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬

‫ﺻﺪ در ﺻﺪ )‪ ،(R=1‬ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺧﻠﻖ ﭘﻮل وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي و ﻏﻴﺮ رﺑﻮي‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و اﺳﺘﻘﺮار ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﺪاري و ﺣﺬف رﺑﺎ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﺪون رﺑﺎ در ﺳﺎل ‪ 1362‬و اﺑﻼغ آن ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎ و آﺋﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺗﻬﻴﻪ و از اول ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺎه ‪ 1363‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در اﻳﺮان ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﻣﺘﺒﻨﻲ ﺑﺮ رﺑﺎ و ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﺪون رﺑﺎ را ﻣﺮور ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در و اﻗﻊ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ دارد‪ .‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژه ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎ ﻳﺎ از ﺳﻮي اﻓﺮاد و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻳﺎ از ﺳﻮي ﻣﻮﺳﺴﺎت و واﺳﻄﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﺠﻬﻴﺰ وﺟﻮه ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻣﺼﺮف روز ﻣﺮه ﻣﺮدم )ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻫﺎي آﻧﺎن ( را اﻳﻦ وﺟﻮه را در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻧﻬﺎد ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﻫﺎ وﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺟﺬب اﻧﻮاع ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻣﺮدم و‬
‫ﻗﺮار دادن اﻳﻦ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ﭘﺮوژه ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻳﺎ رﺑﻮي و ﻫﻢ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﺪون رﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﻔﺎي اﻳﻦ ﻧﻘﺶ و ﻣﺎﻫﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺎﻧﻚ و ﺳﭙﺮده‬
‫ﮔﺬاران ) ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻧﻚ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد( و ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺑﺎﻧﻚ )ﻛﻪ ﻣﺼﺎرف ﺑﺎﻧﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد( در دوﻧﻈﺎم از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫در ﻃﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻧﻚ در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ وﺟﻮه ﻣﺎزاد )ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻫﺎي( ﻣﺮدم را در ﻗﺎﻟﺐ اﻧﻮاع ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﭙﺮده دﻳﺪاري )ﺟﺎري( ‪ ،‬ﺳﭙﺮده ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺳﭙﺮده ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮض ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از »ﻗﺮض آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮض دﻫﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺮض ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻤﻠﻴﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﺮض ﮔﻴﺮﻧﺪه‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ٩٦‬ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺘﻮن اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن و ﺑﺎﻧﮑﺪاري ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻴﺪ ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  205‬‬

‫ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ آن راز ﺣﻴﺚ ﻣﻘﺪار و ﺟﻨﺲ و وﺻﻒ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﺎﻳﺪ«‪ .97‬از اﻳﻨﺮو ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺮده ﮔﺬار و ﺑﺎﻧﻚ راﺑﻄﻪ داﻳﻦ‬
‫وﻣﺪﻳﻮن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺟﺎري ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ دارﻧﺪه ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻛﻪ اراده ﻛﻨﺪ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﭙﺮده ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﺻﺪور ﭼﻚ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ و درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬اﻣﺎ در ﻗﺒﺎل‬
‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺮه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮض ﺑﻮدن‬
‫ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ﺳﭙﺮده ﮔﺬران ﺣﻖ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﺑﺎﻧﻚ را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ )ﺣﺘﻲ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‬
‫و اﻧﺤﻼل ﺑﺎﻧﻚ( ﭘﺲ از اﻧﻘﻀﺎي ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮر ‪ ،‬اﺻﻞ ﭘﻮل و ﻓﺮع آن )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺮه( را ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻋﻤﻞ ﺗﺠﻬﻴﺰ و ﺟﺬب ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺮه )رﺑﺎ( ﺗﻮام اﺳﺖ ‪ .‬در ﻃﺮف ﻣﺼﺎرف ﺑﺎﻧﻚ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎﻧﻚ وام ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﺎﻧﻜﻲ را در ﻗﺒﺎل در ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺮخ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬
‫از ﺑﻬﺮه در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺮﻳﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﺸﺮﻳﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﺻﻞ و ﻓﺮع وام درﻳﺎﻓﺘﻲ را در ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﻗﺴﺎط ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ داﻳﻦ )ﺑﺎﻧﻚ( و ﻣﺪﻳﻮن )ﻣﺸﺘﺮي( ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻮن دراﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺎدﻳﻪ )ﭘﺮداﺧﺖ ( اﺻﻞ دﻳﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎزاد ﻗﻄﻌﻲ و از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه درﭼﺎرﭼﻮب ﻋﻘﺪ ﻗﺮض‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻋﻤﻞ اﻋﻄﺎي وام و ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻧﻴﺰ از ﺳﻮي ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻬﺮه )رﺑﺎ( ﺗﻮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﻏﻴﺮرﺑﻮي‬

‫در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﺪون رﺑﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي ﺟﺬب و ﺗﺠﻬﻴﺰ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻫﺎي ﻣﺮدم در ﻗﺎﻟﺐ اﻧﻮاع ﺳﭙﺮده ﻫﺎ و ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫اﻧﺪازي آﻧﻬﺎ در ﭼﺮﺧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻫﺎي ﻣﺮدم را در ﻗﺎﻟﺐ اﻧﻮاع ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺮده ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ )ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ‬
‫ﺟﺎري‪ ،‬ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز( و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪت دار ﺟﺬب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻗﺮض‬
‫اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻨﻮان راﺑﻄﻪ داﻳﻦ وﻣﺪﻳﻮن ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار و ﺑﺎﻧﻚ ﺻﺪق ﻛﻨﺪ اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و‬
‫درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﺸﺮوط وﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﭼﻴﺰي ﻣﺎزاد ﺑﺮ اﺻﻞ دﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻨﺠﺎ رﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﭙﺮده‬
‫ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪت دار ﺑﺎﻧﻚ وﺟﻮه ﺳﭙﺮده ﮔﺬار را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮض ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار ﺑﺎﻧﻚ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫وﻛﻴﻞ ﻳﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﺧﻮد در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ و ﺑﺎﻧﻚ ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺖ اﺻﻞ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ را ﺗﻌﻬﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻴﻤﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎزاد ﺑﺮآن ﭘﺮداﺧﺖ رﻗﻢ ﻗﻄﻌﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺮده‬
‫ﮔﺬار و ﺑﺎﻧﻚ راﺑﻄﻪ وﻛﻴﻞ و ﻣﻮﻛﻞ اﺳﺖ ﻧﻪ داﻳﻦ و ﻣﺪﻳﻮن‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺬب ﺳﭙﺮده ﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺳﭙﺮده‬
‫ﮔﺬاري ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪتدار ﺑﺪون رﺑﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻃﺮف ﻣﺼﺎرف و اﻋﻄﺎي وام و ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻛﻴﻞ ﻳﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﺳﭙﺮده ﮔﺬاران ‪ ،‬وﺟﻮه ﺟﺬب ﺷﺪه را‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ اﻧﻮاع ﻗﺮاداد ﻫﺎ و ﻋﻘﻮد ﻣﺠﺎز و ﻣﺒﺎح ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ‪ ،‬ﻣﻀﺎرﺑﻪ‪ ،‬اﺟﺎره ﺑﻪ ﺷﺮط ﺗﻤﻠﻴﻚ‪ ،‬ﻣﺰارﻋﻪ‪ ،‬ﺟﻌﺎﻟﻪ ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و‪...‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺳﻮد واﻗﻌﻲ وﺟﻮه را ﭘﺲ از‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪- ٩٧‬ﻣﺎدﻩ ‪ ٤٨٤‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺮان ‪ ‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  206‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﻛﺎرﻣﺰد و درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻬﻢ ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن وﺟﻮه )ﺳﭙﺮده ﮔﺬاران( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﻋﻄﺎي‬
‫‪98‬‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون رﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﭘﻮل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ و وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎ ﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻮل ﻳﻚ ﻧﻮع داراﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد ﻋﻤﺪ ه دارد‪: ‬اول و اﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ .‬دوم واﺣﺪ ﺳﻨﺠﺶ و ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ .‬ﺳﻮم ذﺧﻴﺮه ارزش‪.‬‬
‫ﭘﻮل را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ارزش ذاﺗﻲ ﺑﻪ دو ﻧﻮع‪ ‬ﻛﺎﻻﻳﻲ و اﻋﺘﺒﺎري ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪  .‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد از اﺟﺰاي زﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  :‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ )‪ (M1‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﻜﻨﺎﺳﻬﺎ و ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺑﺎﻧﻚ )در دﺳﺖ ﻣﺮدم( ﻧﮕﻪ داري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﺟﺎري ﻣﺮدم ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ و اﻋﺘﺒﺎري‪  .‬‬
‫ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ﻳﺎ ﭘﻮل داراﻳﻲ )‪ (M2‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪت دار )ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت( ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻏﻴﺮ دﻳﺪاري ﻧﻴﺰ اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ و ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ) ‪ (M1+M2‬ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﺠﺎري و ﺗﺨﺼﺼﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺎر ﭼﺎپ‬
‫و ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ‬
‫را ‪ -‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ‪ -‬ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪  .‬‬
‫ﺧﻠﻖ ﭘﻮل درﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ و ﻧﺴﺒﺖ ﺳﭙﺮده ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻮﻟﻲ و ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه دو ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻢ در ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺰاي ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻮﻟﻲ در ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ‬
‫اﻳﺮان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺧﺎﻟﺺ داراﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي از ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎي ﺗﺠﺎري و ﺗﺨﺼﺼﻲ ‪ .‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻃﺮح ﺗﺎﺳﻴﺲ رﺳﻤﻲ ﺑﺎﻧﻚ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ ﺑﺎز ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬درﺳﺎل ‪ 1310‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺣﻖ ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 10‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﻋﻄﺎ ﺷﺪ و در‬
‫ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺎه ‪ 1311‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﻜﻨﺎس ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻮﻟﻲ و ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل ‪،1339‬‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﺎپ اﺳﻜﻨﺎس و ﺿﺮب ﺳﻜﻪ و ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ آن ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .٩٨ ‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ رﺑﻮي و ﻏﻴﺮرﺑﻮي ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ – ١ :‬ﺻﺪﻳﻘﻲ ﻧﺠﺎت اﷲ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﺪون رﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ اآﺒﺮ ﻣﻬﺪي ﭘﻮر‬
‫ﻋﻄﺎﺁﺑﺎدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش‪١٣٦١ ،‬؛ ‪ – ٢‬ﻣﺮﺳﻠﻲ – ﻣﻴﻠﺰ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ در اﺳﻼم ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻋﻤﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺪاﷲ دادﮔﺮ و ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﻔﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  207‬‬

‫واﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺑﺎﻧﻜﻬﺎي ﺗﺠﺎري و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻚ ﺳﭙﻪ ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ‪ ،‬ﺻﺎدرات ‪ ،‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬رﻓﺎه‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎن و ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬و ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﻌﺪن ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻳﺮان ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪  .‬‬
‫ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و اﺳﺘﻘﺮار ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﺪاري و ﺣﺬف رﺑﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻻﻳﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﺪون رﺑﺎ در ﺳﺎل ‪ 1362‬و اﺑﻼغ آن ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در اﻳﺮان‬
‫ﻣﻮرد اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ‪ ‬دو‬
‫ﮔﺮوه اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻤﻲ و اﺑﺰار ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻤﻲ ﭘﻮﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺑﺴﻂ ‪ ‬ﭘﻮﻟﻲ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫درﺣﺠﻢ ﭘﻮل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰار ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ -1‬ﻧﺮخﻫﺎي ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻜﻲ‪ -2‬ﻧﺴﺒﺖ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ -3‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎزار ﺑﺎز –‬
‫اوراق ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ‪ ‬‬
‫اﺑﺰار ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎرات و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي در ﺟﻬﺖ دﻫﻲ اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي اﻋﺘﺒﺎري و ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺮدن اوﻟﻮﻳﺖ در اﻣﺮ اﻋﻄﺎي اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﺎﻧﻜﻲ در ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺧﺎص اﻗﺘﺼﺎدي اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي و ﻏﻴﺮ رﺑﻮي در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮض ﺑﻮدن ﺳﭙﺮده ﻫﺎ‬
‫ﺳﭙﺮده ﮔﺬران ﺣﻖ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﺑﺎﻧﻚ را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ )ﺣﺘﻲ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ و اﻧﺤﻼل‬
‫ﺑﺎﻧﻚ( ﭘﺲ از اﻧﻘﻀﺎي ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮر ‪ ،‬اﺻﻞ ﭘﻮل و ﻓﺮع آن )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺮه( را ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري‬
‫ﺑﺪون رﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺗﺠﻬﻴﺰ و ﺟﺬب ﺳﭙﺮد در ﻗﺎﻟﺐ اﻧﻮاع ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﭙﺮده ﮔﺬار و ﺑﺎﻧﻚ در ﺳﻮد و زﻳﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪:‬‬

‫‪ – 1‬ﭘﻮل را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﭘﻮل را ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻮل را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﺣﺠﻢ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺎﻧﻚ را ﻣﺸﺮوﺣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ اﻗﻼﻣﻲ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﭼﻪ اﻗﻼﻣﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 6‬ﻧﺴﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﭼﻴﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 7‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺟﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻠﻖ ﭘﻮل را در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻓﺮﺿﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 8‬ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﻪ ﻓﺮض اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﻫﺎ در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ‪ ٪25‬ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  208‬‬

‫‪ – 9‬اﻫﻤﻴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاري ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬

‫‪ – 10‬ﻃﺮح ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد؟ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎﻧﻚ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻧﺎم و ﻫﺪف ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ؟‬
‫‪ – 11‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان در ﭼﻪ ﺳﺎﻟﻲ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ؟ اﻫﻢ اﻣﻮر و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي واﮔﺬار ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 12‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮل در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﺪاري اﻳﺮان ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﭼﻪ ﺑﻮد؟‬
‫‪ – 13‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 14‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﻧﻜﺪاري رﺑﻮي و ﻏﻴﺮرﺑﻮي را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  209‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﺗﻮرم ‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ‪ ،‬رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎ‬

‫ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﭘﻮل ‪ ،‬و ﺑﻴﺎن ﻧﺤﻮه ﺧﻠﻖ و ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﻢ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪ دﻳﮕﺮي از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﻮل‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﭘﻮل ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ داري ارزش اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺪرت‬
‫ﺧﺮﻳﺪ آن ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ارزش آن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻮل ﺧﻮد ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻨﺠﺶ ارزش ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎﺳﺖ ﻛﺎﻫﺶ ارزش)ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ( ﭘﻮل ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺗﻮرم ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ارزش ﭘﻮل ﺑﺎ ﺗﻨﺰل ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻨﺰل ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻧﺎدر اﺳﺖ و روﻳﺪاد آن ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺟﺪي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺪارد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﺿﺮورﺗﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن آن در ﻣﺘﻮن اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺤﺚ ﺗﻮرم ﻣﻘﺎل دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو ﻣﺠﺎل و ﻓﻀﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده و از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻐﻠﻪ ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻫﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻃﺮح و ﺗﺒﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮرﻣﻢ‪ ،‬اﻧﻮاع آن و آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي آن‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮرم‬

‫در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﻧﻮﺳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ در آن اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮرم وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﻮرم ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ آن اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺗﻮرم اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اوﻻ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻬﻤﻲ در ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف‬
‫و ﺑﺪون اﻓﺰاﻳﺶ در رﻓﺎه و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻧﺎﭼﺎرﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ آن اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻮرم اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد اﻓﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺤﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ و اﺑﺰار ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮرم‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺒﻨﺪﻳﻢ ﺗﻮرم ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻮرم اﻓﺰوده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺗﻮرم وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در ﻃﻲ زﻣﺎن ﻳﺎ ﻳﻚ دوره داراي ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد اﻓﺰاﻳﻲ و ﺗﺪاوم ﻳﺎ اﺳﺘﻤﺮار اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻓﻘﻂ ﻳﻜﺒﺎر اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ درآن ﺻﻮرت ﺗﻮرم وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺷﻮك ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺗﻮرم‬
‫ﺗﻮرم ﭘﺪﻳﺪه اي ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ و در ﺟﻬﺎن ﻛﻤﺘﺮ اﻗﺘﺼﺎدي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از آﺳﻴﺐ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺪور ﻣﺎﻧﺪه و‬
‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻃﻌﻢ ﻧﺎﻣﻼﻳﻢ آن را ﻧﭽﺸﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ آﻧﭽﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي دارد ﻣﻴﺰان ﺷﺪت و ﻧﺮخ ﺗﻮرم اﺳﺖ ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  210‬‬

‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزد و وﺿﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ را از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮرم در ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺗﻮرم را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻧﺮخ آن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﻧﺪ‪:99‬‬
‫‪ (1‬ﺗﻮرم ﺧﺰﻧﺪه‬
‫‪ (2‬ﺗﻮرم ﺷﺘﺎﺑﺎن‬
‫‪ (3‬ﺗﻮرم ﺗﺎزﻧﺪه‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺪي و ﺑﺎ ﻣﻼﻳﻤﺖ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮرم ﺧﺰﻧﺪه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮرم‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬در ﺻﺪ در ﮔﺮوه ﺗﻮرم ﺧﺰﻧﺪه دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﺗﻮرم را ﺗﻮرم ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻚ رﻗﻤﻲ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺮخ دو رﻗﻤﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﺴﺎر ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از دﺳﺖ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﺮخ ﻫﺎي ﺗﻮرم از دو رﻗﻤﻲ در ﻣﻲ ﮔﺬرد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻮرم‬
‫ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ و ﺗﺎزﻧﺪه ﺑﻪ ﺟﺎن اﻗﺘﺼﺎد اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮرم‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ‪،‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺰان رﺷﺪ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺼﻬﺎﻳﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي اﻧﺪاز ه ﮔﻴﺮي ﻗﺪرت‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در ﺟﺮﻳﺎن ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﻴﺮ ﻓﺸﺎر ﻫﺎي‬
‫ﺗﻮرﻣﻲ ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪي و دﻧﻴﺎي ﺧﺎرج ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫اوﺿﺎع ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺗﻮرم در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ ‪ ..‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي رﺷﺪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در‬
‫ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ‪(CPI) 100‬؛‬

‫‪ (2‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﻨﺪﮔﺎن‪(PPI) 101‬؛‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ (3‬ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه‪GNP 102‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪٩٩ ‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻊ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي هﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮرم اراﻳﻪ ﮐﺮد‪  .‬‬
‫‪100‬‬
‫‪Consumer Price index ‬‬
‫‪101‬‬
‫‪Producer price Index ‬‬
‫‪102‬‬
‫‪GNP Deflator  ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  211‬‬

‫ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ را در ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ ﻣﺮورﻛﺮدﻳﻢ و در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺳﻲ ﻋﻠﻞ اﻳﺠﺎدﺗﻮرم و ﭘﻴﺎﻣﺪ‬
‫ﻫﺎي آن ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﭘﻴﺶ از آن ﻻزم اﺳﺖ ﻳﺎدآوري ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻄﺢ ﻗﻤﻴﺖ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ درﺻﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ي ﻳﻜﺴﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ آن‪ .‬ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﻮرم از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‪-‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎل ﺟﺎري‬

‫= ﻧﺮخ ﺗﻮرم‬
‫‪×100‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎرﻣﻨﺘﺸﺮه از ﺳﻮي ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ 238/2‬و درﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 274/5‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ . 103‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺑﺮاي ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫آﻳﺪ‬

‫‪274/5-238/2‬‬
‫= ﻧﺮخ ﺗﻮرم‬ ‫‪×100= 15/2‬‬
‫‪238/2‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺗﻮرم‬
‫رﻳﺸﻪ ﺗﻮرم در ﭼﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮرم ﭼﺮا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﭘﺮﺳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻳﺮ ﺑﺎز اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫آن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻮرم ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﻓﺸﺎر ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻮرم ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد ﻛﺎر ﺑﺎزار دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺪه و اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل ﭘﻴﺶ ﻣﻲ راﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻧﻬﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻛﻪ ﺗﻌﺎدل و ﺗﺴﺎوي ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﻮرم را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻋﻠﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎري در اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻘﺶ دارد‪ .‬دراﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ‪،‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ واﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ را از دﻻﻳﻞ اﺻﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺷﻤﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار زﻳﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻮرم و ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ ١٠٣‬اﺳﺘﺨﺮاج از ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي ادارﻩ ﺁﻣﺎر هﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺁدرس ‪  www.cbi.ir‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  212‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ١٥‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ‪ 1383‬ص ‪142‬‬

‫در ﻃﻲ ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺣﺪودا دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬از‬
‫ﻣﻨﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ و ﺻﺎدرات ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ درآﻣﺪ اﺳﻤﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ دﺧﻴﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻛﺎر ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ راﺑﻄﻪ اي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل ﺗﺒﻴﻴﻦ‬

‫ﺣﺠﻢ ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪  ×  ‬ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲﻗﻴﻤﺘﻬﺎ = ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮدش ﭘﻮل × ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ‪ ‬‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪:‬‬

‫‪ P.y=M.V‬ﻛﻪ در آن ‪ P‬ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ y ،‬ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت‪ M ،‬ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ و ‪ V‬ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮدش ﭘﻮل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﺎن ﺟﺒﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮوﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺌﻮري ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت در اﻗﺘﺼﺎدﻛﻼن اﺳﺖ ﻣﻴﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ و ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ اﺗﺤﺎد زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  213‬‬

‫ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ= ﭘﻮل‪ +‬ﺷﺒﻪ ﭘﻮل ‪ ‬‬

‫ﻛﻪ درآن‬

‫‪ ‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﭘﻮل = اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺴﻜﻮك دردﺳﺖ اﺷﺨﺎص ‪+‬ﺳﭙﺮده ﻫﺎي دﻳﺪاري‬

‫ﺷﺒﻪ ﭘﻮل= ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز‪+‬ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﺪت دار‪+‬ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ از دو ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻮﻟﻲ و ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﻮﻟﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﺟﺰاي ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﭘﻮﻟﻲ در ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ اﻳﺮان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺧﺎﻟﺺ داراﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي از ﺑﺨﺶ‬
‫دوﻟﺘﻲ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎي ﺗﺠﺎري و ﺗﺨﺼﺼﻲ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪١ ١٥‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻫﺎي ارزي و اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺴﺮي‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻫﺎي ارزي ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج ﺧﻮد ارز را ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫و درﻗﺒﺎل آن ﭘﻮل ﻧﻘﺪ )رﻳﺎل( در ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﺎﻟﺺ داراﺋﻴﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻛﺴﺮي ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻛﺴﺮي ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاض از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲ زﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺪﻫﻲ ﺑﺨﺶ‬
‫دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻫﺮدوي اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً ﺳﻄﺢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺸﻬﺎ در داراﺋﻴﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺎ ﺑﺪﻫﻲ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ ﺑﺼﻮرت ﻣﺪاوم ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد ﺗﻮرم در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و اداﻣﻪ ﺗﻮرم اﻧﺘﻈﺎرات ﻳﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺑﺎره اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در‬
‫آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در آﻳﻨﺪه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻣﺮدم ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻳﻨﺪة ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺟﻠﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ و اﺣﺘﻜﺎر ﻛﺎﻻ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺒﺐ ﺗﻮرم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  214‬‬

‫ﺗﻮرم ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺸﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪ )ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ(‬

‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺪاوم ﻋﺮﺿﺔ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻴﺰ از ﻋﻠﻞ ﺗﻮرم ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ اﮔﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪه اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎت را ﻣﻲ ﺗﻮان در دو ﺑﺨﺶ ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ارزي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ و‬
‫ﮔﻤﺮﻛﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎﻫﺶ ارزش ﭘﻮل ﻣﻠﻲ اﺟﺮا ﺷﻮد واردات ﮔﺮان و ﺻﺎدرات ﭘﺮ ﺳﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎي وارداﺗﻲ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺗﻌﺮﻓﻪاي و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﮔﻤﺮﻛﻲ و اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت در ﻛﺸﻮر اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﺔ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺑﻪ ﺗﻮرم ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻋﺒﺎﺗﻨﺪ از اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﻤﺰد ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري ﺑﻴﺶ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮه وري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي داﺧﻠﻲ و وارداﺗﻲ ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‬
‫ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪي و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﺑﺰرگ ﺷﺪن دوﻟﺖ از دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرگ ﺷﺪن دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻨﮕﺘﺮ ﺷﺪن ﻣﻨﻄﻘﺔ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ را در ﭘﻲ دارد ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺆﺳﺴﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮداري دوﻟﺖ از اﻗﺘﺪار و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﻨﮓ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از‬
‫ﻃﺮﻓﻲ اﻧﮕﻴﺰه ﺳﻮد در ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﻧﺎﻛﺎرا از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺳﺒﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺑﺨﺶ ﻋﺮﺿﺔ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺪاوم آن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪة ﺗﻮرم‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮرم‬

‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺸﻮر ﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎر ﺗﻮرم ﻳﻜﻲ از ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ‬
‫ﻫﺎي اﺻﻠﻲ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻮرم‪ -‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ آن‪ -‬در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺗﺒﻌﺎت ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﺮ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ و ﻗﺘﻲ ﻣﺎ از ﺗﻮرم ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﺗﻮرم‬
‫آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن و ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻳﻜﺴﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻤﻴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﻲ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪك دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ اﺻﻼ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ دو ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻣﺴﻠﻢ و ﻗﻄﻌﻲ دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  215‬‬

‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت و درآﻣﺪ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﺪه اي و ﺑﻪ ﺿﺮر ﻋﺪه اي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮرم در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد و‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي آﻏﺎزﻳﻦ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺮوت ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ و اﻣﻼ ك ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﻠﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ارزش داﺷﺖ در ﺳﺎل ‪ 30 1383‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ‪ ،‬ارزش داراﻳﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻼ ﺳﭙﺮدهﻫﺎي ﻣﺪتدار ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻣﻼك ﺑﻪ ﺷﺪت اﻓﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض‬
‫اﮔﺮاﻓﺮادي در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ‪ 1370‬داراي ﺳﭙﺮدهﻫﺎي ﻣﺪتدار ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﻪ ارزش ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ ازاي‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻮد ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻛﻨﻮن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ در درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻞ ﺳﭙﺮده و ﺳﻮد ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺣﺘﻲ‬
‫ﻳﻚ داﻧﮓ از ﻣﻠﻚ ﺑﺎﻻ را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺎز ﺗﻮزﻳﻌﻲ‪ ،‬ﺗﻮرم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻛﻨﺪ ‪ .‬آﺳﻴﺐ ﺗﻮرم ﺑﻪ ﻛﺎراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﻧﺤﺮاف )ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ( ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﻋﻼﻳﻢ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺮوز ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻮرم ﭘﺎﻳﻴﻦ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻫﻢ ﻓﺮوﺷﻨﺪه و ﻫﻢ ﺧﺮﻳﺪار درك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺮﺿﻪ و‪/‬ﻳﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮرم در اﻗﺘﺼﺎد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻴﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫دﺷﻮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮرم ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺳﻮدآوري ﺑﺎﻻﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬
‫ﻟﺬا ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺮخ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮرم‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺗﺤﻘﻖ ﺳﻪ ﻫﺪف ﻋﻤﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن درﻳﻚ ﻛﺸﻮررا در‬
‫ﺻﺪر اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪاﻳﻦ ﺳﻪ ﻫﺪف ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ و ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ و اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ . .‬اﻣﺎ واﻗﻌﺎ ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ و روﻧﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺎﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺑﺮ ﻣﺰاﻳﺎي ﺗﻮرم ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ وﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺻﻔﺮ ﻧﺮخ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮرم اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل اﻳﻦ ﮔﺮوه‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻦ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ از آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮرم ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺻﻔﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮرم ﺻﻔﺮ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد رﻛﻮد‬
‫و ﺑﻴﻜﺎري را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮض ﺗﻮرم ﺻﻔﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﺘﻮﺳﻂ دﺳﻤﺘﺰدﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺒﺎت ﺳﻄﺢ ﻣﺘﻮﺳﻂ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ از ﻣﺘﻮﺳﻂ دﺳﻤﺘﺰدﻫﺎي رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ و رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از دﺳﻤﺘﺰدﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪.‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ دﺳﺘﻤﺰد ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﻤﺘﺰدﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬از زواﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﻣﺪﻟﻮل اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮرم ﺻﻔﺮ ‪ -‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  216‬‬

‫ﺗﻮرم ﺑﺎ ﻧﺮﺧﻬﺎي ‪ 4 -3‬درﺻﺪ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ي از ﺑﻴﻜﺎري ﭘﺎﻳﺪار و ﺳﻄﺢ ﻛﻤﺘﺮي از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻮرم ﺻﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮﺧﻬﺎي ﺑﺎﻻي ﺗﻮرم ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ آن ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻧﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﺮخ ﻣﻄﻠﻮب و ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮرم ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق‬
‫اﻗﺘﺼﺎداداﻧﺎن ﻗﺮار ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻏﺎﻟﺐ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻼﻳﻢ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺳﺎﻟﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮرم وﺟﻮد دارد‪  .‬‬
‫آن اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺗﻮرم اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ آن اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻮرم اﻃﻼق ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد اﻓﺰا ﺑﺎﺷﺪ و در ﻃﻲ زﻣﺎن ﻳﺎ ﻳﻚ دوره داراي ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺪي و ﺑﺎ ﻣﻼﻳﻤﺖ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮرم ﺧﺰﻧﺪه وﺟﻮد دارد ؛زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮرم ﻛﻪ‬
‫از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻚ رﻗﻤﻲ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺮخ دو رﻗﻤﻲ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺳﻪ رﻗﻤﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮرم ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد؛زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺮخ ﻫﺎي ﺗﻮرم از ﺳﻪ رﻗﻤﻲ در ﻣﻲ ﮔﺬرد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻮرم ﺗﺎزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي رﺷﺪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ (1 :‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ‪(CPI) 104‬؛‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ (2‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻨﻨﺪﮔﺎن‪(PPI) 105‬؛ ‪ (3‬ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه‪GNP 106‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻮرم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻓﺸﺎر ﺗﻘﺎﺿﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ‪  .‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ و‬
‫ﺻﺎدرات ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ )ﺗﻮرم ( ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ درآﻣﺪ اﺳﻤﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ دﺧﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺪاوم ﻋﺮﺿﺔ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در دو ﺑﺨﺶ ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ ﻧﻴﺰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻮرم اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ارزي‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ و ﮔﻤﺮﻛﻲ ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻ‪ ،‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت در ﺑﺨﺶ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪104‬‬
‫‪Consumer Price index ‬‬
‫‪105‬‬
‫‪Producer price Index ‬‬
‫‪106‬‬
‫‪GNP Deflator ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  217‬‬

‫ﺗﻮرم در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺗﺒﻌﺎت ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﺗﻮرم ﺑﺮ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻗﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت و درآﻣﺪ و اﺳﻴﺐ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺎرآﻳﻲ از از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺤﺮاف در‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ و اﻧﺤﺮاف در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ ‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻃﻲ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﻣﻨﻔﻲ )ﺗﻨﺰل‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ( ) ﺗﺎ ‪ ( -%17/0‬و ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺳﻪ رﻗﻤﻲ ) ‪ (+%110/5‬را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﻮرم ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 25‬درﺻﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮرم اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ و درآﻣﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻘﺎﺿﺎ و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﺗﻮرم ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻫﺮ اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮرم ﻧﺎﻣﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻴﺰان ﺷﺪت و ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي از ﺗﻮرم اراﺋﻪ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي رﺷﺪ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 4‬آﻳﺎ دو ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬دو ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻮرم را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ دﺧﺎﻟﺖ آﻧﻬﺎ دراﻳﺠﺎد ﺗﻮرم را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻣﻔﺎد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪﻫﺎي ارزي و اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺴﺮي ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻮرم ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 8‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺗﻮرم ﺑﺮ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ و ﺛﺮوت و اﻧﺤﺮاف ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 9‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺮﺧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﺮخ ﻣﻄﻠﻮب و ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮرم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد؟‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  218‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ‪ ،‬اﻧﻮاع و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻫﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﻣﻌﻀﻞ ﺑﻴﻜﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪ اﻗﻞ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺑﻴﻜﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﺮ‬
‫دوش دوﻟﺖ در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﺎﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺑﻴﻜﺎري در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻓﻘﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻴﻜﺎري و ﻓﻘﺪان درآﻣﺪ و ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺬران اﻣﻮر و ﻣﺨﺎرج روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﺮ و ﻓﻘﺪان درآﻣﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﻮاع ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺪﻧﺒﺎل‬
‫دارد و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎن ﻫﺎي ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪  .‬‬
‫ﻣﻌﻀﻞ ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ از ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﻜﺎران در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺻﺪر اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻼﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ داﻣﻨﮕﻴﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ و ﻫﻢ داﻣﻨﮕﻴﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ وﺧﺎﻣﺖ ﻣﻌﻀﻞ ﺑﻴﻜﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻫﺎي ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻢ ﻛﺎري و ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻛﺎذب اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺷﺘﻐﺎل و ﺑﻴﻜﺎري‪ ,‬ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻴﻜﺎري و ﺑﻴﻜﺎران‪ ،‬اﻧﻮاع‬
‫ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﺒﻌﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ و در ﭘﺎﻳﺎن وﺿﻌﻴﺖ اﺷﺘﻐﺎل و ﺑﻴﻜﺎري را در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﻣﺮور ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎر و ﺑﻴﻜﺎري‬

‫آن دﺳﺘﻪ ازﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )ﻓﻜﺮي و ﻳﺎ ﺑﺪﻧﻲ( ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﻛﺴﺐ درآﻣﺪ )ﻧﻘﺪي وﻳﺎ ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي( ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد و‬
‫‪107‬‬
‫ﻫﺪف آن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ اراﺋﻪي ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ و آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﻐﻞ ﻳﺎ ﻛﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻴﻜﺎري ﺗﻨﻬﺎ اﻓﺮادي ﺑﻴﻜﺎر ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻼش‬
‫و ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻟﺨﻮاه و از ﺳﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻳﺎ ﺗﻨﺒﻠﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮدن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ در آﻣﺎر ﺑﻴﻜﺎري درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮ ا آﻧﻬﺎ اﺳﺎﺳﺎ در زﻣﺮه ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪١٠٧ ‬ﮐﻠﻴﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﺮﮐﺰ ﺁﻣﺎر اﻳﺮان و ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ هﺎي ﺁﻣﺎري ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ‬

‫‪ www.sci.org.ir‬اﺧﺬ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  219‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻴﻜﺎري‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﻣﻲ ﺗﻮان اﺑﺘﺪا ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد در ﺳﻦ ﻛﺎر )‪10‬ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و ﺗﻮان ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ( ﻛﻪ در ﻫﻔﺖ روز ﭘﻴﺶ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺎﻣﻮر‬
‫ﺳﺮﺷﻤﺎري ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎر‪ ،‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ )ﺷﺎﻏﻞ( و ﻳﺎ از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﺑﻴﻜﺎر(‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ و ﺑﻴﻜﺎران ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻏﻞ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺑﻪ ازاي درﻳﺎﻓﺖ دﺳﺘﻤﺰد و ﺣﻘﻮق اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ راﻳﺞ در اﻳﺮان ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ‪ 10‬ﺳﺎﻟﻪ و‬
‫ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻫﻔﺘﻪي ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎر‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎر ﻛﺮده و ﻳﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﻮﻗﺘﺎً ﻛﺎر را ﺗﺮك‬
‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻏﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺷﺎﻣﻞ دو ﮔﺮوه ﻣﺰد و ﺣﻘﻮقﺑﮕﻴﺮان و ﺧﻮداﺷﺘﻐﺎﻻن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺷﺘﻐﺎل ﻧﺎﻗﺺ‬
‫اﻓﺮاد داراي اﺷﺘﻐﺎل ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺎﻣﻞ )ﺷﺎﻏﻞ ﭘﺎره وﻗﺖ ( ﺗﻤﺎم ﺷﺎﻏﻼن ﻣﺰدﺑﮕﻴﺮ ﻳﺎ ﺧﻮد اﺷﺘﻐﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻔﺘﻪي ﻣﺮﺟﻊ‪،‬‬
‫ﺣﺎﺿﺮ در ﺳﺮﻛﺎر ﻳﺎ ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻮﻗﺖ از ﻛﺎر ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﻪ دﻻﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي )رﻛﻮد ﻛﺎري‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدن ﻛﺎر ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻴﺶﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻦ در ﻓﺼﻞ ﻏﻴﺮ ﻛﺎري و ‪ (...‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 44‬ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎر ﻛﺮده‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن و آﻣﺎده ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر اﺿﺎﻓﻲ در ﻫﻔﺘﻪي ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎر ﻛﺮدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻘﺘﺮﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺷﺎﻏﻞ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻫﻔﺖ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ درﺟﺴﺘﺠﻮيﻛﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎر)ﺟﻮﻳﺎيﻛﺎر( ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫در ﻫﻔﺖ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻓﺼﻞ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻓﺼﻠﻲ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﻴﻜﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﺟﺴﺘﺠﻮي ﻛﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﻜﺎر ﺟﻮﻳﺎي ﻛﺎر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻴﻜﺎر ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻔﺖ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن داراي ﺳﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪-1‬ﻓﺎﻗﺪ ﻛﺎر ﺷﺎﻏﻞ ﻣﺰدﺑﮕﻴﺮ ﻳﺎ ﺧﻮد اﺷﺘﻐﺎﻟﻲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ(‬
‫‪-2‬آﻣﺎده ﺑﺮاي ﻛﺎر )ﺑﺮاي اﺷﺘﻐﺎل ﻣﺰدﺑﮕﻴﺮي ﻳﺎ ﺧﻮد اﺷﺘﻐﺎﻟﻲ( ‪ ‬‬
‫‪-3‬ﺟﻮﻳﺎي ﻛﺎر )اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺷﺘﻐﺎل ﻣﺰدﺑﮕﻴﺮي و ﻳﺎ ﺧﻮد اﺷﺘﻐﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل‪ -‬اﻓﺮادي ﻛﻪ در زﻣﺮه ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻓﺮاد زﻳﺮ و ﺑﺎﻻي ﺳﻦ ﻣﺠﺎز و ﻣﻌﻤﻮل‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮدﻛﺎن ‪ ،‬داﻧﺶ آﻣﻮزان‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺸﺴﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺮان و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﻪ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ دار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  220‬‬

‫ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﻜﺎر ﺑﻪ ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل )ﺷﺎﻏﻞ و ﺑﻴﻜﺎر( ﺿﺮب در ‪ .100‬ﻣﺜﻼ ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎرﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي در ﺳﺎل ‪ 1382‬ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ‪ 66680‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ‪ 21014000‬ﻧﻔﺮ آن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺳﺎل ‪ 12/2‬درﺻﺪ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل )ﺷﺎﻏﻞ و ﺑﻴﻜﺎر( ﺑﻪ ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺿﺮب در ‪) .100‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 31/5 1382‬ﺑﻮده اﺳﺖ(‬
‫ﻣﺪت ﺑﻴﻜﺎري‪ :‬ﻣﺪت ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ زﻣﺎن آﻣﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪،‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري‪ ‬ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺪت ﺑﻴﻜﺎري ﻳﻚﺳﺎل و ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﻜﺎري ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺑﻴﻜﺎري‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻗﺘﺼﺎدي از ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻴﻜﺎري ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻴﻜﺎري را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪108‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮردي‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﻣﺪرن و رﻗﺎﺑﺘﻲ اﻣﺮوز از ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻛﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ اي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮﻳﺎ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﻣﺸﺎﻏﻞ‬
‫ﺑﺎﻻﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺮ روز ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺗﺎزه اي اﻳﺠﺎد و ﻣﺸﺎﻏﻞ دﻳﮕﺮي از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود ‪ .‬اﻓﺮاد ﺷﺎﻏﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺪام در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻧﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮي دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺎزﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻛﺎري را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻮد و ﻣﺰاﻳﺎي آﻧﺮا ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎرات وﺗﻮﻗﻌﺎت ﺧﻮد ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺮك‬
‫ﺷﻐﻞ ﺧﻮد در ﺻﺪد ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﺗﺎزه ﺑﺮﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺮك ﺷﻐﻞ ﭘﺸﻴﻦ و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻴﻜﺎر ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺗﺤﺼﻴﻞ در ﺗﻜﺎﭘﻮي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻛﺎري ﺑﺮ ﻣﻲ اﻳﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﺷﻐﻞ ﺑﻴﻜﺎر ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻴﻜﺎري را ﺑﻴﻜﺎري اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪108‬‬
‫‪ Frictional unemployment ‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬
‫‪Mankiw2001 p 299 ‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  221‬‬

‫‪109‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺳﺎﺧﺘﺎري زﻣﺎﻧﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﺑﺎزار ﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻜﺎن ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و ﻣﻬﺎرت ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺎ ﻧﻴﺎز ﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﺪان ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ ي از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬دو ﺳﻪ دﻫﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ در اﻳﺮان رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺗﻮﻗﻌﺎت و ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺎدر درﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻧﻴﺮو در رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻋﻠﻮم ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﺰﺷﻜﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻋﺪه ﻛﺜﻴﺮي از ﻓﺎرغ‬
‫اﻟﺘﺤﺼﻴﻼن داﻧﺸﻜﺪه ﻫﺎي ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻴﻜﺎر ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﺎرج و ﺑﺪور از ﺣﻴﻄﻪ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد روي آورﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻲ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻴﻜﺎري ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ي ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ و ﻛﻠﻴﺪي اﺳﺖ ‪ .‬در ﮔﺬار ﺟﻮاﻣﻊ از اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬داﻣﺪاري و ﻛﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي دﺳﺘﻲ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺒﻮه و ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي ﺻﻨﺘﻌﻲ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داﻧﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ ﺑﻴﻜﺎري را ﻣﻲ ﭼﺸﻨﺪ‪ .‬روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن‬
‫ﻛﺸﺎورز و ﺷﻬﺮﻳﺎن اﺳﺘﺎدﻛﺎر ﺑﺎ ورود ﻣﺎﺷﻴﻦ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺻﻨﺘﻌﻲ و ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺧﻮدﻛﺎر از ﻛﺎر ﺑﻴﻜﺎر و ﺑﻪ ﺧﻴﻞ ﺑﻴﻜﺎران‬
‫اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪110‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ادواري‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ادواري زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري ادواري‬
‫ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻴﻜﺎري ادواري ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻣﺨﺎرج ﻛﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺮ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري‬
‫اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از ﺑﻴﻜﺎري ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻴﻜﺎري ادواري در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ زﻣﺎﻧﻲ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن اﻗﺘﺼﺎد واﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛﺸﻮر ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﻦ و ژاﭘﻦ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪109 Structural unemployment‬‬
‫‪110‬‬
‫‪ Cyclical unemployment‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  222‬‬

‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در ان ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺎﻻﺳﺖ در ﺻﻮرت ﺑﺮوز رﻛﻮد ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي در اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري را در آن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪111‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﻓﺼﻠﻲ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ﺳﺎل –ﻣﺜﻼ زﻣﺴﺘﺎن – ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺎورزي و‬
‫اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺑﺎﻏﺪاري و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزي ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻳﺎ ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻓﺮاد ﺷﺎ ﻏﻞ در اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻏﻞ در ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻴﻜﺎر‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﻜﺎري ﻓﺼﻠﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪  .‬‬

‫‪112‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن‬
‫در اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺗﻤﺎم ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻋﺪه اي ﭼﻪ در ادارات دوﻟﺘﻲ ﭼﻪ در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫رﺳﻤﻲ ﺷﺎﻏﻠﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺧﻮد را ﺳﺮﮔﺮم ﻛﺮده اﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ اﺛﺮ ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﻌﺘﻨﺎ ﺑﻬﻲ در ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻛﺎر ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻛﺎذب و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﻓﺮوﺷﻲ‬
‫وﻛﻮﭘﻦ ﻓﺮوﺷﻲ و‪ ...‬ر ا ﻧﻴﺰ ﺟﺰ ﺑﻴﻜﺎران ازﻧﻮع ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان از زاوﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﺑﻬﺮه وري ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻬﺮه وري ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻧﺪه )ﻧﻬﺎده ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮل(اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻞ ﺳﺘﺎﻧﺪه را ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎده ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر)ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺖ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻬﺮه وري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻧﻬﺎده ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد اﺻﻄﻼﺣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻬﺮه وري اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن وﺟﻮد دارد ﺑﻬﺮه‬
‫وري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻳﺎ ﻛﺎر ﻣﻔﻴﺪي( ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر )ﻣﺜﻼ‬
‫ﻛﺎرﻣﻨﺪ( در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻃﻲ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻬﺮه‬
‫ور ژاﭘﻨﻲ در ﻳﻚ روز اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻬﺮه وري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر درﻳﻚ ﺑﺨﺶ از اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧﺴﺒﺖ ارزش اﻓﺰوده ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ‬
‫آن ﺑﺨﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﻛﻞ ﺑﻬﺮه وري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻴﺰان ﺑﻬﺮه وري ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﻳﺮان در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1381‬ﺗﺎ ‪ 1383‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪111‬‬
‫‪ Seasonal Unemployment‬‬
‫‪112‬‬
‫‪ Underemployment ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  223‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ و ﮔﺰار ش اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎل ‪ 1383‬ص ‪97‬‬

‫ﺟﺪول ‪١ ١٦‬‬

‫‪114‬‬
‫اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ‪ 113‬و ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻜﺎري و اﻧﻮاع آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻮال در ذﻫﻦ ﺷﻤﺎ ﺧﻄﻮر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻻزم و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮوي ﻓﻌﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺎﻏﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ وﻗﺘﻲ ﻣﻜﺮرا در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن از اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ راﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻧﻴﺮوي ﻓﻌﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺎﻏﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي ﻣﺎﻳﻞ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻴﻜﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺎﻻ دﻳﺪﻳﻢ ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻴﻜﺎري ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻜﺎري‬
‫اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺗﺤﻘﻖ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﺘﻐﺎل ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﻓﻌﺎل اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ وﺟﻮد درﺻﺪ ﻣﺤﺪودي ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ در ﺻﺪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺮخ‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮﮔﺎه در اﻗﺘﺼﺎد از اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫وﺟﻮد ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ در آن ﻣﻔﺮوض ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و‬
‫ﺗﺤﻮﻻت و ﻣﺘﻐﻴﺮ زﻣﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻴﺎن ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 6‬درﺻﺪ ﺑﻴﻜﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .115‬ﻟﺬا و ﺟﻮد ﺑﻴﻜﺎري در ﺣﺪ ﻧﺮخ ﻃﺒﻴﻌﻲ آن ﻣﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و دﻏﺪﻏﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪113‬‬
‫‪ Full Employment‬‬
‫‪114‬‬
‫‪ Natural rate of unemployment ‬‬
‫‪115‬‬
‫‪ Samuelson 2001 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  224‬‬

‫ﻋﻮاﻗﺐ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري‬

‫ﺑﻴﻜﺎري ﻫﻢ ﻣﻌﻀﻞ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﺸﻜﻞ و ﻣﻌﻀﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري ﻳﻚ ﻣﻌﻀﻞ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ زﻳﺮ ا وﺟﻮد‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺪر رﻓﺘﻦ )ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده و ﻋﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺎﻧﺪن( ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ و ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻜﺎري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﺜﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ را‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻴﻜﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد دور اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻜﺎري ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻨﮕﻔﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و رواﻧﻲ ﺑﻴﻜﺎري ﻣﺰﻣﻦ را ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ ارﻗﺎم و اﻋﺪاد ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد درآﻣﺪ اﻓﺮاد و ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﺿﺮوري زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﻀﻴﻘﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺪاوم ﺑﻴﻜﺎري در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ و ﻧﺎ اﻣﻴﺪي را در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﻴﻜﺎران و ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻋﻘﺪه ﺣﻘﺎرت اﻳﺠﺎد و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻮد اﻧﻮاع‬
‫ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﻳﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻫﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎرﻳﻬﺎي ﺷﺪﻳﺪ‬
‫روﺣﻲ و رواﻧﻲ را ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ,‬ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازد و وﺣﺘﻲ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد اﻣﺎ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻜﺎري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري و رﻛﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺎﺑﻪﭘﺎ و ﻫﻤﺴﻮ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎﻫﻢ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دردﻧﺎك ﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺮ رﻛﻮد در اﻗﺘﺼﺎد اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي اﻗﺘﺼﺎد و‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻧﻴﺎز ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر دارﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺧﻮد را از ﻛﺎر اﺧﺮاج ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اوﻛﺎن‪()116‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اوﻛﺎن ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻣﺎر و ارﻗﺎم اﻗﺘﺼﺎد آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻪ ازاي دو درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻳﻚ در ﺻﺪ ﺑﺮ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري آن ﻛﺸﻮر اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﻧﻮن اوﻛﺎن‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ 117‬ﺧﻮد ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ در ﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ در ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ واﻗﻌﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دو درﺻﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺎ اﻟﻘﻮه آن ﻛﺸﻮر رﺷﺪ ﻳﺎﺑﺪ‪  .‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪116‬‬
‫‪ Okan Law‬‬
‫‪١١٧‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ در وﺿﻌﻴﺖ اﺷﺘﻐﺎل ﮐﺎﻣﻞ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎاﻟﻘﻮﻩ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ )‪  (Mankiw 2000‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  225‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫آن دﺳﺘﻪ ازﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )ﻓﻜﺮي و ﻳﺎ ﺑﺪﻧﻲ( ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﻛﺴﺐ درآﻣﺪ )ﻧﻘﺪي وﻳﺎ ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي( ﺻﻮرت‬
‫ﭘﺬﻳﺮد و ﻫﺪف آن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ اراﺋﻪي ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ و آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﻐﻞ ﻳﺎ ﻛﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻟﺨﻮاه ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﺮدن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ در آﻣﺎر‬
‫ﺑﻴﻜﺎري درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮ ا آﻧﻬﺎ اﺳﺎﺳﺎ در زﻣﺮه ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد در ﺳﻦ ﻛﺎر )‪10‬ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﻴﺶﺗﺮ( ﻛﻪ در ﻫﻔﺖ روز ﭘﻴﺶ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺎﻣﻮر ﺳﺮﺷﻤﺎري ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎر‪،‬‬
‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ )ﺷﺎﻏﻞ( و ﻳﺎ از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﺑﻴﻜﺎر(‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﻓﻌﺎل از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ و ﺑﻴﻜﺎران ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻏﻞ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺑﻪ ازاي درﻳﺎﻓﺖ دﺳﺘﻤﺰد و ﺣﻘﻮق اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ راﻳﺞ در اﻳﺮان ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ‪ 10‬ﺳﺎﻟﻪ و‬
‫ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻫﻔﺘﻪي ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎر‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎر ﻛﺮده و ﻳﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﻮﻗﺘﺎً ﻛﺎر را‬
‫ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻏﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد داراي اﺷﺘﻐﺎل ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺎﻣﻞ )ﺷﺎﻏﻞ ﭘﺎره وﻗﺖ ( ﺗﻤﺎم ﺷﺎﻏﻼن ﻣﺰدﺑﮕﻴﺮ ﻳﺎ ﺧﻮد اﺷﺘﻐﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻔﺘﻪي‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 44‬ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎر ﻛﺮده‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن و آﻣﺎده ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر اﺿﺎﻓﻲ در ﻫﻔﺘﻪي ﻣﺮﺟﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﻜﺎري اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺷﻐﻞ ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر دﻳﮕﺮي ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻴﻜﺎري اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﺳﺎﺧﺘﺎري زﻣﺎﻧﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﺑﺎزار‬
‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺨﻮرد‪  .‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ادواري زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻜﺎري ادواري‬
‫ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري اﻓﺮاد ﺷﺎﻏﻞ در ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺎﻏﺪاري و‪ ...‬ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ﺳﺎل ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻳﺎ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﻜﺎري ﻓﺼﻠﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪  .‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻛﺎذب و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﻓﺮوﺷﻲ وﻛﻮﭘﻦ ﻓﺮوﺷﻲ و‪ ...‬ر ا ﺟﺰ ﺑﻴﻜﺎران‬
‫ازﻧﻮع ﺑﻴﻜﺎري ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  226‬‬

‫ﻧﺮخ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻴﻜﺎري‪ :‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺗﺤﻮﻻت و ﻣﺘﻐﻴﺮ زﻣﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻴﺎن ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 6‬درﺻﺪ ﺑﻴﻜﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺎري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دو ﻧﻮع ﭘﻴﺎﻣﺪ واﺿﺢ دارد‪ :‬اﻟﻒ( ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻜﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺪررﻓﺘﻦ و ﻋﺎﻃﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ب( ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻜﺎري ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﻧﺒﻮد درآﻣﺪ و‬
‫ﻓﻘﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻴﺴﻮادي‪ ،‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ و ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي رواﻧﻲ و روﺣﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ را ﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ رﻛﻮد و ﻛﺴﺎدي اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻜﺎري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اوﻛﺎن ﻧﺸﺎن‬
‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاي دو درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻳﻚ در ﺻﺪ ﺑﺮ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري آن‬
‫ﻛﺸﻮر اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﻧﻮن اوﻛﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ در ﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ در ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ واﻗﻌﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دو درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺎاﻟﻘﻮه آن ﻛﺸﻮر رﺷﺪ ﻳﺎﺑﺪ‪  .‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻳﺮ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻛﺎر ب( ﺑﻴﻜﺎري ج( ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل د( ﺷﺎﻏﻞ‬
‫‪ – 2‬اﻧﻮاع ﺑﻴﻜﺎري را ﻧﺎم ﺑﺮده و ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 4‬ﺑﻴﻜﺎري در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ دارد ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﻴﻜﺎري ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 6‬ﻗﺎﻧﻮن اوﻛﺎن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  227‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ‬

‫رﺳﺎﻟﺖ ﺷﺎﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼنِ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد رﻓﺘﺎرﻫﺎ و روﻧﺪ ﻫﺎي ﻛﻼن و ﻛﻠﻲ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‪ -‬و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر از‬
‫اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﮕﻮي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ در ﻧﻤﻮدار زﻳﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪. .‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 1-17‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ١٧‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﺤﺼﻮﻻت را در ﻛﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ‪ .‬در ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ ﻣﻘﺪار ﻛﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﻳﺎﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﻗﻴﻤﺖ –ﻣﺜﻼ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه – ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ در ﻧﻤﻮدار ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ اﻟﮕﻮي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ اي‬ ‫‪ (1‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ دارد و آﻧﺮا ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺣﺮوف ‪AD118‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎي )ﺗﻮان و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ( ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ دوﻟﺖ و ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﺎرﺟﻴﺎن را ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ازاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪118‬‬
‫‪Aggregate Demand ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  228‬‬

‫ﻛﻞ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪119‬‬
‫‪ (2‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ‪ ،‬ﻛﻪ داراي ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ‪ ،‬وآﻧﺮ ا ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎري ‪ AS‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻴﻤﺖ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ آﻧﺮا ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﻘﺪرا ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻗﺘﺼﺎد در ﺗﻌﺎدل ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫‪120‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﺳﻄﺤﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻫﻢ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از آن وﺿﻌﻴﺖ رﺿﺎﻳﺖ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬

‫ﭼﺮا ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ؟‬

‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ دارد‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ راﺑﻄﻪ )راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ( ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖ و‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ وﺟﻮد دارد؟‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ و ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺻﺎدرات‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪Y=C+I+G+NX‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﻴﻞ در اﻣﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺟﺰ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺼﺮف ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺼﺮف ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪119‬‬
‫‪Aggregate Supply ‬‬

‫‪ - ١٢٠‬ﻣﻔﻬﻮم رﺿﺎﻳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎر ارزﺷﻲ ﻧﺪارد ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎي هﺮدو در اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻳﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  229‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﻛﻞ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ارزش اﺳﻤﻲ ﭘﻮل ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ارزش ﺣﻘﻴﻘﻲ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﺛﺮوت‬
‫ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎﻫﺸﻲ در ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ اﺣﺴﺎس ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮد از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﺎ اﻓﺰاﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎ‬
‫اﺛﺮ ﺛﺮوت ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬

‫ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف ﻛﻞ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ )ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه( ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﺎ از زاوﻳﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﻗﻤﻴﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﭘﻮل ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺨﺎرج و‬
‫ﺧﺮﻳﺪﻫﺎي روزﻣﺮه ﺧﻮد را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪاري از ﭘﻮﻟﻬﺎي آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﻮل‬
‫اﺿﺎﻓﻪ را ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در اﺧﺘﻴﺎر اﻓﺮاد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﻮد در ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻜﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﭘﺲ اﻧﺪازﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ واﻣﻬﺎ و اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﺿﺎﻓﻪ ﻋﺮﺿﻪ در ﺑﺎزار ﭘﻮل و اﻓﺰاﻳﺶ رﺟﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﺮاي اراﻳﻪ ﭘﻮل ﻫﺎي ﻣﺎزاد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫ﭘﻮل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﺮﺧﻬﺎي ﺑﻬﺮه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ آﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻛﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺛﺮ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ داﺧﻞ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻻي ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎرج ارزاﻧﺘﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ واردات ﮔﺮان و ﺻﺎدرات ارزاﻧﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮدم ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﺎرﺟﻴﺎن از ﻛﺎﻻﻫﺎي داﺧﻠﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.121‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪- ١٢١‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻞ و ﺟﺎﺑﺤﺎﻳﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﻔﺮوض در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮض در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ هﺎ ﻣﺆﮐﺪا ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  230‬‬

‫ﻣﺒﺮﻫﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻓﻮق ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺎﻻ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﻤﻴﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت راﺑﻄﻪ ﻋﻜﺲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬

‫در ﻣﻮارد ﺑﺎﻻ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ‪ /‬ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻞ ﻛﺎﻫﺶ‪ /‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻘﺶ دارد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪ -‬ﺑﺎﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‪-‬ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮف ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪،‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻳﺎ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻜﺎﻧﺴﻴﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻫﺮﻳﻚ از اﺟﺰاي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺼﺮف‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ دﻏﺪﻏﻪ ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﺮاي اﻳﺎم ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ و و دوران ﭘﻴﺮي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺘﺮي از درآﻣﺪ ﺟﺎري ﺷﺎن را ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف در ﻛﺸﻮر اﻓﺰﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺑﺎﻻ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ‬
‫دوﻟﺖ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ -‬ﺑﺎﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ -‬ﺳﻄﺢ ﻣﺼﺮف در اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﻧﻴﺰ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﻛﺸﻮر ﻧﺮخ ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻜﻲ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﻛﺸﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ از رﻫﮕﺬر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺛﺮ‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﺜﻼ وﻗﺘﻲ دوﻟﺘﻬﺎ ﺗﺨﻔﻴﻔﻬﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري داﺧﻠﻲ اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران رﻏﺒﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺤﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ در ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ از‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  231‬‬

‫ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﻘﺮاض ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاض ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺮﻳﻦ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آن ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎ ﻫﻴﺎت دوﻟﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻴﺪي و ﺑﻦ ﻫﺎي ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻨﺪان را ﻟﻐﻮ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﭼﻮن ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻓﺮﺿﺎ اﮔﺮ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻮر اﻧﺘﻘﺎل ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ از ﺗﻬﺮان ﺷﻬﺮ ﺟﺪﻳﺪي اﺣﺪاث ﻛﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺑﺎﻻ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات‬

‫وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ در ﻛﺸﻮري ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﮔﺮدد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻴﺰان واردات‪،‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﻚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي‬
‫ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺑﺎﻻ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ – ﺑﻪ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ -‬ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﮔﺮدد ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﻧﻴﺰ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﺎ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ دارد ﺷﻴﺐ و ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺮاي درك ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻗﺘﺼﺎدي و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺤﺮاف رﻓﺘﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻗﺘﺼﺎد از رﻓﺘﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت آن‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻫﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت و ﻫﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  232‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ‬
‫از ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت دو دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ -1 :‬دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻼﺳﻴﻚ ‪:‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ در اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق‬
‫اﻟﺬﻛﺮ )ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و داﻧﺶ ﻓﻨﻲ( ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ روي ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻓﻮق اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮان دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ ﭘﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻔﺎوت دﺳﺘﻤﺰد‬
‫اﺳﻤﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ را در ك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﻗﺒﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و اﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻃﻮري ﻛﻪ دﺳﺘﻤﺰد ﺣﻘﻴﻘﻲ آﻧﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ‬
‫ﻧﻴﺰ اﺛﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدﻛﻼن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي اﺳﻤﻲ اﺳﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮاردﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ از ﺳﻄﻮح ﻗﻴﻤﺖ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﻜﺘﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﻗﺘﺼﺎد در اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺮ اﻋﺘﺒﺎر اﺻﻞ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻗﺘﺼﺎد از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي اﺳﻤﻲ ﺻﺤﻪ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎد را دردوره زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮارد ﻣﻲ دﻫﻴﻢ اﻳﻦ اﺻﻞ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -2‬دﻳﺪ ﮔﺎه ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻴﻨﺰي‪ :‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪي ﻛﻴﻨﺰي‬

‫ﻛﺎرﮔﺮان ﻛﺎﻣﻼ دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان اﻓﺰاﻳﺶ در دﺳﺘﻤﺰد اﺳﻤﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ در‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ١٧‬‬

‫دﺳﺘﻤﺰد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺪون اﻓﺰاﻳﺶ در دﺳﺘﻤﺰد ﻫﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺮده ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﻗﺘﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ را در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺳﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎﻣﻼ اﻓﻘﻲ دارد ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  233‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٤ ١٧‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻴﻨﺰي‬

‫ﻣﻴﺎن دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﺣﺪي ﻛﻴﻨﺰي ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻴﻨﺰي ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻤﻮدي ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻴﺐ ﻣﺜﺒﺖ دارد‪) .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ اﺳﺖ ( در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ دﺳﻤﺘﺰد ﻛﺎرﮔﺮان ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﺳﺘﻤﺰد ﺣﻘﻴﻘﻲ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ دارد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ را در اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ در‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٥ ١٧‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ‪ 122‬از اﻳﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺮخ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﻄﺢ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺑﻴﻜﺎري در ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻋﺎدي ﺧﻮد ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪122‬‬
‫‪Mankiw 2001 p 713  ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  234‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻪ ﻧﺮخ ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ) ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ( ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺟﺎ دارد ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ورﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ را ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻜﻲ از ﺳﺮ ﻣﻨﺸﺎ ﻫﺎ و رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ /‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺣﺠﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻬﺮه وري اﻓﺰاﻳﺶ ‪/‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‬
‫آن ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ‪/‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪/‬ﭼﭗ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﭼﻪ در ﺑﺎره ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﭼﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺻﺎدق و ﺟﺎري‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﭼﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت )ﻣﺜﻼ راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ( اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ﭼﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻄﺢ و ﻣﺪارج ﺗﺤﺼﻴﻼت‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻻ رود در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﺗﻮان و ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ از رﻫﮕﺬر ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‬

‫در ﭘﻲ زﻟﺰﻟﻪ وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺘﺮ در ﻳﺎ ﻟﺮزه اي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﻮﻧﺎﻣﻲ در ﻛﺸﻮر اﻧﺪوﻧﺰي ﺳﺒﺐ ﺷﺪ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺧﻮد را )ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي ( از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‬
‫درآن ﻛﺸﻮر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ ﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ در اﻳﺮان در ﺳﺎﻟﻬﺎي اول اﻧﻘﻼب ﻧﺮخ زاد و وﻟﺪ و رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﺪاد‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت )ﭘﺲ از ﺣﺪود دودﻫﻪ( ﺗﻌﺪاد ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در اﻳﺮان اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﻳﺮان اﻳﻨﻚ در اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ و راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ‬

‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺪرت ﺗﻮﻟﻴﺪي اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺑﺴﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺴﻠﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺧﺘﺮاغ راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻬﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  235‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ و راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺎدن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و آب و ﻫﻮاي آن ﻛﺸﻮر راﺑﻄﻪ‬
‫ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ذﺧﺎﻳﺮ و ﻣﻌﺎدن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي در وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻮي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮوز ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬

‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﻴﺰﻳﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف‬
‫‪123‬‬
‫ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪارد ﻟﺬا ﺑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﺎﻛﻴﺪ‬ ‫ﻛﻴﻨﺰ ﻛﻪ »در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺮد ه اﻳﻢ «‬
‫ﻣﻲ ورزﻧﺪ ‪ .‬ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻛﻪ ذﻳﻼ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ داراي‬
‫ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٦ ١٧‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ و ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ ﻳﺎ دوﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺸﻲ در ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻨﺰل ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻘﺪار ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺷﻴﺐ‬
‫ﺻﻌﻮدي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪123‬‬
‫‪‐Skousen Mark The Making of Modern Economics: The Lives and Ideas of the Great Thinkers p 348  ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  236‬‬

‫اﻣﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ و‬
‫ﺻﻌﻮدي ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺪﻳﻞ ﻃﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪:124‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻫﻢ ﻳﺎ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداﺷﺖ )ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ(‬
‫‪ -2‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ )ﻛﻴﻨﺰﻳﻬﺎ (‬
‫‪ -3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ )ﻛﻴﻨﺰﻳﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ(‬
‫ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﻧﻮﻋﻲ از ﻓﻘﺪان رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ در ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ .‬رﻗﺎﺑﺖ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺎزار ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻃﺮف‬
‫ﻋﺮﺿﻪ اﻗﺘﺼﺎد در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت رﻓﺘﺎري ﻣﺘﻔﺎوت از رﻓﺘﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت در ﺟﺰﻳﻴﺎت‬
‫ﺑﺎﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ آﺑﺸﺨﻮر ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ‪ .‬وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت از ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺤﺮاف ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮدم ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻤﻴﺖ ﻫﺎ از ﺣﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲ رود ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺳﻄﺢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻓﺰوﻧﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻨﺰل ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻧﺮخ ﻃﺒﻴﻌﻲ آن ﺳﻘﻮط ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت را اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺴﻂ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻫﻢ ﻳﺎ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداﺷﺖ‬

‫اوﻟﻴﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺻﻌﻮدي ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻄﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﻠﻘﻲ‬
‫واﺳﺘﻨﺒﺎط از ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه درك و ﺗﺤﻠﻴﻞ درﺳﺘﻲ از ﺑﺎزار ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻧﺎزﻟﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﺎن‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﺷﺎﻟﻴﻜﺎران ‪-‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺎﻫﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﻧﻬﺎ‬
‫)ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ( ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﻼم ﻛﺎﻻﻳﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎزار ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﻧﺞ در ﺑﺎزار ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻪ‬
‫ﺑﺴﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداش )ﺳﻮد آوري( ﻛﺎﺷﺖ ﺑﺮﻧﺞ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺮﻧﺞ در ﻓﺼﻞ‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻧﻴﺰ ﺗﺴﺮي داد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎرﮔﺮان ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد ﭘﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪124‬‬
‫‪- Mankiw Peinciples of Economics , 2 nd ED. Hartcourt College Publishers 2001 P761. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  237‬‬

‫ﻛﺎﻫﺶ در دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎي ﺧﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ ﺑﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻤﺰد آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺳﺒﺐ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻨﺤﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﻤﻴﺖ ﻫﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﺎﻳﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ‬

‫دوﻣﻴﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺻﻌﻮدي ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت "ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ" ﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺻﻌﻮدي ﺑﻮدن ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻤﺰد ﻫﺎي اﺳﻤﻲ در ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪت ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ و اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي دارﻧﺪ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺪي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎزه ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻫﻨﺪ‪ .‬رﻳﺸﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﻛﻨﺪي در ﺗﻄﺒﻴﻖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺎﺣﺪي ﺑﻪ ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﻛﺎرﮔﺮان و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮار داد ﻫﺎ ﻛﻪ در آن ﺑﺮ دﺳﺘﻤﺰد و ﺣﻘﻮق اﺳﻤﻲ ﻣﻌﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮاي دوره ﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎل و ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري ﻣﻴﺎن ﻛﺎرﮔﺮ و ﻛﺎر ﻓﺮﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻌﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﺻﻮرت‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ و دﺳﺘﻤﺰد اﺳﻤﻲ )‪(W‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ آن را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪P‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﺮار داد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ آﻧﮕﺎه دﺳﺘﻤﺰد ﺣﻘﻴﻘﻲ )‪ (W/P‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و آﻣﺎدﮔﻲ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬وﭼﻮن ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫دﺳﺘﻤﺰد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻓﺰاﻳﺶ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻨﮕﺎه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻨﮕﺎه ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ را وادار ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻛﻤﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻤﺘﺮ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ‪ ،‬ازآﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎ از ﺳﻮدآوري اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت وادار‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺻﻌﻮدي ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺗﺌﻮري ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي‬
‫ﭼﺴﺒﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎي ﭼﺴﺒﻨﺪه ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎي اﺳﻤﻲ در ﻃﻲ زﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﺪي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﭼﺴﺒﻨﺪه ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻴﺰ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  238‬‬

‫ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺪﻫﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻨﺪي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻ‬
‫ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﺗﺎﻟﻮگ در اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﭼﺴﺐ روي ﭘﺎﻛﺖ ﻫﺎ و ﻛﺎرﺗﻦ ﻫﺎي ﺣﺎوي ﻛﺎﻻ ﭼﺎپ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ در‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻢ ﺷﺪن ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل )اﻧﻘﺒﺎض ﭘﻮﻟﻲ( ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻨﺰل ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎزه ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ي از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ رواﻧﻲ‬
‫و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ رﻏﺒﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﻧﻬﺎ ازﻣﻴﺰان ﻓﺮوش و ﺳﻮدآوري ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺎﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﻴﺰان ﻓﺮوش ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ را وادار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن‪ ،‬اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻨﺪي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارد ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮب از‬
‫ﻣﻴﺰان ﻓﺮوش ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻫﻤﺎن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم" ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر" را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﻋﻮاﻣﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در‬
‫واﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻫﻢ و ﺧﻄﺎي اﺳﺘﻨﺒﺎط‪ ،‬ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ ،‬و ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ از آن ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ /‬ﻛﺎﻫﺶ در ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ /‬ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮ ﺗﺎه ﻣﺪت ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ از اﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻫﺎي ﻣﺮدم ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺘﻈﺎرات آﻧﺎن از ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ در اﻧﺘﻈﺎرات و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﻧﺎن در ﻣﻮرد ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ‪/‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت را ﻛﺎﻫﺶ‪/‬اﻓﺰاﻳﺶ داده و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪت را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪/‬راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﺎرﮔﺮان دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ ي ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎي ﺑﺎﻻ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ را اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺘﺮي ﻛﺎﻻ وﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎدل و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  239‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 7-17‬و ﺿﻌﻴﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت در اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ د راﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﺳﻄﺢ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ اﻟﻒ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺗﺼﻮر ﻣﺮدم از ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت وﻓﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻗﺮار دارد دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺗﺼﻮر ﻣﺮدم از ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﺳﺎزﮔﺎري ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت را در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻄﻊ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ –ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﻮﺟﻲ از ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ اﻗﺘﺼﺎد را ﻓﺮاﮔﻴﺮد و ﻣﺮدم اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ از ﻣﺨﺎرج ﺧﻮد ﺑﻜﺎﻫﻨﺪ و ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ از ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺠﻴﻬﺰات‪ ،‬و ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ و اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺷﺎن ﺑﻜﺎﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﻮح ﻗﻴﻤﺘﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﻤﺘﺮي ﺧﺮﻳﺪاري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 6-17‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ AD1‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ ، AD2‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺛﺮ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در اﻣﺘﺪاد ﻣﻨﺤﻨﻲ اوﻟﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪت از ﻧﻘﻄﻪ اﻟﻒ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ب ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل اﻗﺘﺼﺎد از ﻧﻘﻄﻪ اﻟﻒ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ب ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻴﺰ از‬

‫ﺑﻪ ‪ p2‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺎﻛﻲ از‬ ‫ﺳﻄﺢ‪ Q1‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ‪ Q2‬و ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از ‪p1‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  240‬‬

‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻮد ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺮ اﺛﺮ وﺿﻌﻴﺖ رﻛﻮدي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮد را اﺧﺮاج ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ -‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﺎﺟﺮا در ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ در ﺗﻘﺎﺿﺎ ي ﻛﻞ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺗﺎﻳﻴﺪ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺳﺎﻳﻪ رﻛﻮد ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪ راه رﻓﻊ آن ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي آن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ را ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮح و ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ و ﺳﺎزوﻛﺎر اﺛﺮﮔﺬاري اﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺑﻪ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺑﻌﺪي‪ -‬ﺑﺤﺚ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ‪ -‬وا ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺪون اﻗﺪام ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮور زﻣﺎن‪ ،‬ﻳﺨﻬﺎي رﻛﻮد ذوب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ‪-‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ دﻳﮕﺮ ي از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ -‬ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ درك واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎزه ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎري ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر دﺳﺘﻤﺰد وﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ‬

‫ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ )از ‪ AS1‬ﺑﻪ ‪ ( AS2‬ﺟﺎﺑﺠﺎ‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٨ ١٧‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻘﻄﻪ ج – ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ )‪(AD2‬‬
‫‪ -‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ج ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫(‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻮج ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﻛﺎﻫﺶ داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ )ﻧﻘﻄﻪ ‪P3‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﺛﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﺛﺮ دارد اﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺼﻮل اﺻﻼ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ‪ ،‬اﺛﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي اﺳﻤﻲ )ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ( اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ )ﺛﺒﺎت ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ(‪.‬‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ‬

‫ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن روﻳﺪاد ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﻴﻞ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺟﻮي ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ )ﻣﺜﻼ ﻛﺸﺎورزان و ﺑﺎﻏﺪاران ( اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺸﻴﻦ از ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  241‬‬

‫ﺑﻪ ‪ ( AS2‬ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 8-17‬ﻣﺸﺎﻫﺪ ه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ )از ‪AS1‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق رخ ﻧﺪﻫﺪ( ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ‪ ،‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬
‫اﻗﺘﺼﺎد در اﻣﺘﺪاد ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ) از ﻧﻘﻄﻪ اﻟﻒ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ب ( ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻪ رﻛﻮد‬ ‫‪ p1‬ﺑﻪ ‪p2‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از ﺳﻄﺢ‬ ‫از ﺳﻄﺢ ‪ Q1‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ‪Q2‬‬
‫) ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ( و ﺗﻮرم ) اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ( ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻮرم ﺗﻮام ﺑﺎ رﻛﻮد‪" 125‬ﺗﻮرﻛﻮد" ﻗﺮار دارد‪  .‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد در ﭼﻨﮓ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮداﺑﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﭼﻪ راﻫﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮا ي رﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮا‬
‫روي ﺧﻮد دارﻧﺪ؟ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ راه ان ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ روي دﺳﺖ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺧﻮدي‬
‫ﺧﻮد ﻣﺮﺣﻠﻪ رﻛﻮد را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺗﻌﺪﻳﻞ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ واﻧﺘﻈﺎرات ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ‪ AS1‬ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫راه دﻳﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺨﺸﻲ از آﺛﺎر ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت را ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 8-17‬ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﺪ در اﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬

‫‪ -‬دﻗﻴﻘﺎ‬ ‫ﻛﻞ از ‪ AD1‬ﺑﻪ ‪AD2‬‬

‫ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ -‬ﺟﺎﺑﺠﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل اﻗﺘﺼﺎد از‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اﻟﻒ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ج‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪١٠ ١٧‬‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪125‬‬
‫‪Stagflation ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  242‬‬

‫اﻣﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از ‪ p1‬ﺑﻪ ‪ p3‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت از ﺑﻼي رﻛﻮد ﺑﻪ آﻓﺖ ﺗﻮرم ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺗﻦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮد رﻓﺘﺎرﻫﺎ و روﻧﺪﻫﺎي ﻛﻼن و ﻛﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر از اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﮕﻮي ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ از ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت در‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ داراي ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ‪ ،‬ﻛﻪ داراي ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻗﺘﺼﺎد در ﺗﻌﺎدل ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﺳﻄﺤﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻫﻢ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از آن وﺿﻌﻴﺖ رﺿﺎﻳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات‪  .‬‬
‫ﻫﺮ اﻓﺰاﻳﺶ‪/‬ﻛﺎﻫﺶ در ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻛﺎﻫﺶ‪/‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﻤﻴﺖ و ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت راﺑﻄﻪ ﻋﻜﺲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻘﺶ دارد‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪ -‬ﺑﺎﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ‪-‬ﻫﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮف ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻳﺎ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﺐ و ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻤﻮدي‬
‫اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي دارد‬
‫در ﻣﻮرد ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت دو دﻳﺪﮔﺎه وﺟﻮد دارد‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‬
‫ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدﻛﻼن ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي‬
‫اﺳﻤﻲ اﺳﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮاردﻫﺪ ؛ ﺑﺮاﺳﺎس دﻳﺪ ﮔﺎه ﻛﻴﻨﺰي‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد‬
‫ﺗﻮﻫﻢ ﭘﻮﻟﻲ در ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﺎﻣﻼ اﻓﻘﻲ ‪-‬درﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪي ﻛﻴﻨﻴﺰي‪-‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪي ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﺣﺪي ﻛﻴﻨﺰي ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻴﻨﺰي ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻤﻮدي ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻴﺐ ﻣﺜﺒﺖ دارد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  243‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﻫﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ از ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻌﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‪ /‬ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻨﺤﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪/‬ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫درﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت داراي ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ و ﺻﻌﻮدي ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺪﻳﻞ ﻃﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ -1:‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻫﻢ ﻳﺎ ﺧﻄﺎي‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ )ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ( ‪ -2‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ )ﻛﻴﻨﺰﻳﻬﺎ ( ‪ -3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ )ﻛﻴﻨﺰﻳﻬﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ(‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻫﻤﺎن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم" ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر" را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﻋﻮاﻣﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در واﻗﻊ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻫﻢ و ﺧﻄﺎي اﺳﺘﻨﺒﺎط‪ ،‬ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ ،‬و ﭼﺴﭙﻨﺪﮔﻲ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ از آن ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ /‬ﻛﺎﻫﺶ در ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر‪ ،‬ﺟﺤﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬داﻧﺶ ﻓﻨﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ /‬ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮ ﺗﺎه ﻣﺪت ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و روﻧﺪﻫﺎي ﻛﻼن و ﻛﻠﻲ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد از ﭼﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﭼﺮا ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺷﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ دارد؟‬
‫‪ – 4‬ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 5‬ﺷﻴﺐ و ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد؟ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 6‬دﻳﺪﮔﺎه و ﭘﻴﺸﻔﺮض دو ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ و ﻛﻴﻨﺰي ﻫﺎ درﺑﺎره ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 7‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺎﺑﻊ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 8‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻛﻼﺳﻴﻜﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت داراي ﺷﻴﺐ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺳﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ –9‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  244‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺧﺮوج اﻗﺘﺼﺎد از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب را ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺷﺎﻳﻊ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد از ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ در ﻣﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن‬
‫دو ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪن اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ اﻣﺎ دﻳﺪﮔﺎه دوم ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎزﻛﺎر‬
‫ﺧﻮدﻛﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮد ‪ .‬ﻟﺬا ﻻزم اﺳﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ ‪ ‬ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻻ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﻬﺮ اراده ﺟﻤﻌﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﻗﺘﺼﺎد دﺧﺎﻟﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ راﻫﻬﺎ و راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل در اﻗﺘﺼﺎد در ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻳﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ رﻳﺸﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫وﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻜﺎﺗﺐ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬران از راﻫﻜﺎر ﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ راﻳﺞ ﺗﺮ از ﻳﻜﻲ ﻳﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎز ﻛﺎر و ﺗﺪ ﺑﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻫﺪاف اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺛﺒﺎت ﻧﺮخ ارز و‪...‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻲ‪ ،‬ارزي و‪...‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﺰار ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﺑﺮ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در اﻗﺘﺼﺎد اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮ اﻗﺪام آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ دوﻟﺖ در ﺟﻬﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺟﺎري و ﻋﻤﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ و ﻛﻤﻜﻬﺎي ﺑﻼ ﻋﻮض ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺲ اﻧﺪاز‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‪ ،‬و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﻫﻤﻪ و اﺑﺘﺪاء‪ -‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ‪ -‬اﺛﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ در ﻣﺼﺮف ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  245‬‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺴﺎدي و رﻛﻮدي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد در‬
‫اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﻧﺪارد از اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﺗﻮرم ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺿﺎﻓﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎد –ﺑﺨﺼﻮص روﻧﻖ ﻫﺎي ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﺣﺒﺎب وار‪ -‬را ﻣﻬﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن زاده ﻧﻮآوري ﻛﻴﻨﺰ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﭘﻴﺶ از ﻛﻴﻨﺰ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻗﺘﺼﺎد‬
‫داﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮ آزادي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺎي ﻣﻲ ﻓﺸﺮدﻧﺪ و دوﻟﺖ را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺶ آﻣﺪن رﻛﻮد ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﻛﺒﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻏﺮب )‪ (1929‬و در‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن از ﺣﻞ ﺑﺤﺮان و رﻓﻊ رﻛﻮد‪ ،‬ﻛﻴﻨﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ را ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎد‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺤﺮان ﻛﺒﻴﺮ را ﭘﺸﺖ ﮔﺬارده ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎ و دﺳﺘﺎورد ﻫﺎي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ در زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﺳﺘﻦ از داﻣﻨﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﺤﺮان ﻛﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺟﺎﻳﮕﺎه و اﻫﻤﻴﺖ‬
‫آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﻳﻲ از اﺑﺰار ﻫﺎي ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار‬
‫‪ 1-18‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮﺿﻲ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺜﺒﻴﺖ داﻣﻨﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﺗﻮرم ﺷﺪﻳﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﻜﺎري ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﻫﺎي ﺛﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪  ١ ١٨‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ داﻣﻨﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻣﺤﺪود ﺗﺮ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺷﺪه و اﻗﺘﺼﺎد روﻧﺪ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻲ را ﭘﻴﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺪودﺳﺎزي داﻣﻨﻪ و ﺣﺠﻢ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﺮاردادن اﻗﺘﺼﺎد در ﻣﺴﻴﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه در درون ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﺑﺮوﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬آن دﺳﺘﻪ از ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﻣﻬﺎر و ﻣﺤﺪودﺳﺎزي ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺎر ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻳﻜﻲ از اﺑﺰار ﻫﺎي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮد ﻛﺎر اﺳﺖ ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﮔﺎه‬
‫اﻗﺘﺼﺎد دﭼﺎر رﻛﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد درآﻣﺪ ﻣﺮدم ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺗﺼﺎﻋﺪي و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  246‬‬

‫ﺑﺎ درآﻣﺪ اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮد ﻛﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ و ﻣﺎﻧﻊ از ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺎر ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻛﺴﺎدي و رﻛﻮد ﺑﻴﻜﺎري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﺎﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﻌﺎل وﺟﻮد دارد دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻜﺎران ﺑﻴﻤﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎي‬
‫اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺪك اﻧﺪك رﻣﻖ و روﻧﻖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﺎ‬
‫دﺳﺖ ﻛﻢ داﻣﻨﻪ رﻛﻮد ﻣﺤﺪود ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﻮد ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎر از ﻣﻬﺎر ﻳﺎ ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ارادي‬
‫روي ﻣﻲ اورﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه و ﺷﺪت‬
‫رﻛﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ اﻧﺪازه اي اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎر رﻓﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﺪرﻳﺞ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﺤﺮان ﭘﻴﺶ رود‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ و ارادي ﻣﻴﺰان ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ از ﺗﺪوام رﻛﻮد و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ارادي ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ و ﺗﺴﻬﻴﻼت ( ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﺧﺘﻴﺎري‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎز و ﻛﺎر اﺛﺮ ﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ رﻛﻮد اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ را دﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ دوﻟﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ 1000 ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﺎري ﺧﻮد ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در وﻫﻠﻪ اول‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 1000‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﺑﺮ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻴﺰان اﺛﺮ ﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ دو اﺛﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪:‬‬
‫‪126‬‬
‫اﺛﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺨﺎرج )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺨﺎرج دوﻟﺖ( ﺑﺎﻳﺪ در آن ﺿﺮب ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ ﻣﻴﺰان اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ در درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ )در ﻣﺨﺎرج( ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺤﺚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺿﺮﻳﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان اﻓﺰاﻳﺶ‪/‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻳﻚ واﺣﺪ اﻓﺰاﻳﺶ‪/‬ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﺨﺎرج‬
‫دوﻟﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻣﺨﺎرج ﺑﺰرﮔﺘﺮ از واﺣﺪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﺨﺎرج‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪126‬‬
‫‪Multiplier Effecft ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  247‬‬

‫دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد درآﻣﺪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ واﺣﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درك دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ از ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﻛﻤﻚ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺳﻄﻮر ﻓﻮق اﺷﺎره ﺷﺪ دوﻟﺖ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد روﻧﻖ در اﻗﺘﺼﺎد و ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻜﺎري ﻣﺨﺎرج‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻮﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ و آﻧﺮا در ﻗﺎﻟﺐ اﺣﺪاث ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ادارت دوﻟﺘﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻃﺒﻌﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺮاداد ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻨﺎ و ﻛﺎرﮔﺮ و ‪ ...‬ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ )ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺮف( ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ ﺧﻮد را ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﺑﻪ ﻣﻐﺎزه دازان ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﺎزه داران ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ ﺧﻮد را ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ را ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻣﺨﺎرج ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺻﻮرت درآﻣﺪ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ در ﻣﻲ آﻳﺪ و در ﭼﺮﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎد دﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﺨﺎرج دوﻟﺖ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ را ﺑﻴﺶ از ﻫﺰارﻣﻠﻴﺎرد رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﭼﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻮﻣﺎن‪ ،‬درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه دو ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻮﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻣﺨﺎرج در اﻳﺮان ﺑﺮاﺑﺮ ‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪  .‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ١٨‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 2-18‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در اﺑﺘﺪا ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در ﺣﺎﻟﺖ ‪ AD1‬ﻗﺮار دارد‪ .‬دوﻟﺖ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ )اﻓﺰاﻳﺶ ‪ 1000‬ﻣﻠﻴﺎرد رﻳﺎل ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ( را ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارد ه اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬

‫ﺧﺪﻣﺎت دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و راﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ AD2‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه در اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻴﺶ از ‪ 1000‬ﻣﻠﻴﺎرد رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ‪AD3 ‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  248‬‬

‫‪127‬‬
‫‪-2‬اﺛﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ در ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻴﻜﺎري و ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را در ﭘﻲ دارد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ‪ ،‬ﻛﻪ در‬
‫اﺛﺮ اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺛﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺛﺮ – اﮔﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺧﺮﻳﺪ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺑﺮﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﻲ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 3 – 18‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٣ ١٨‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 3-18‬ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در ‪ AD1‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎو ﺧﺪﻣﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺑﺎﻻ )‪( AD2‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺨﺸﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‪ ،‬ﻛﻪ در اﺛﺮ اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ از ‪ AD2‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪ ( AD3‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﺑﺰار ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ در ﻛﻨﺎر ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺘﻲ ﺳﻄﺢ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮدرآﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ دوﻟﺖ‬
‫ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﺧﺘﻴﺎر اﻓﺮاد و ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮاد و ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪127‬‬
‫‪Crowding‐out Effet ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  249‬‬

‫از درآﻣﺪ اﺿﺎﻓﻲ را ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎﺑﻘﻲ آن را ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را در ﭘﻲ دارد ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ و ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮدرآﻣﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪﻫﺎ و ﻛﺎﻫﺶ در ﻣﺼﺮف ﺷﺪه‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪازه اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺛﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﺰاﻳﻨﺪه و اﺛﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮدرآﻣﺪ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﺼﺮف اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ درآﻣﺪﻫﺎ و ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫درآﻣﺪ و ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد دوﺑﺎره ﺑﺎ ﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل درآﻣﺪ ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﺮﺧﻬﺎي ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﻘﺮاض را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاض ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎن اﺛﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺣﺠﻢ ﭘﻮل ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در رﺷﺪ آن و ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻋﻄﺎي ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻣﺎﻟﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬و‬
‫ﺷﺎه ﻛﻠﻴﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﻛﻮد و ﻳﺎ ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻜﺎري و اﻓﺰاﻳﺶ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ‬
‫اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﺗﻮرم ﻳﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻜﺎف ﺗﻮرﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺛﺮ ﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ دﻳﺪﻳﻢ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪ -1 .‬اﺛﺮ ﺛﺮوت ‪ -2‬اﺛﺮ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪-3‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات‪.‬‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزار ﭘﻮل ﺑﺮ آن ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﺑﮕﺬارد و در واﻗﻊ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻧﺤﻮه اﺛﺮ ﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺒﺴﻮط ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  250‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻴﻨﺰ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ﻧﻘﺶ ﻋﺮﺿﻪ و‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪ ﮔﺎه ﻛﻴﻨﺰ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل‬
‫وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻛﻪ از ﻧﻘﺶ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﭼﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮل از اﻧﮕﻴﺰه ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ اﻓﺮاد اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ درآﻣﺪ اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﻮل‬
‫ﻧﻘﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻮرس ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻛﻪ در واﻗﻊ از اﻧﮕﻴﺰه ﺳﻮد ﺟﻮﻳﻲ ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺠﺎي ﻧﮕﻬﺪاري اوراق ﺑﻬﺎدار ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻜﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻜﻪ ﻳﺎ ﺳﻬﺎم‪ ،‬ﺳﻮد ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮخ‬
‫ﺑﻬﺮه‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و‪(...‬‬
‫در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺑﻮرس ﺑﺎزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﭘﻮل اﺛﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارد اﻣﺎ ﻛﻴﻨﺰ ﺑﺎ اراﻳﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺮه‬ ‫ﻧﺮخ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻮرس ﺑﺎزي ﺗﺎﻛﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ ورزد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٤ ١٨‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﺮدم ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﭘﻮل ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  251‬‬

‫ﺻﻮرت ﻧﻘﺪ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد از درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻬﺮه ﭘﻮل‬
‫ﻣﺤﺮوم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻻ ﭘﻮل ﻛﻤﺘﺮ ي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﭘﻮل و ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه را در ﻧﻤﻮدار ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ‪ ‬ﺑﺮاي ﭘﻮل ﺑﻪ‬

‫اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻮرس ﺑﺎزي )‪ (MD‬ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ) ﻧﻤﻮدار ‪  .(4-18‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻴﺎن ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻮرس ﺑﺎزي ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ 128.‬ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺒﺎدﻻﺗﻲ ﭘﻮل را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و‬
‫درآﻣﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﭘﻮل را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل در ﻧﻤﻮدار ‪ ..............‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎدل در ﺑﺎزار ﭘﻮل‬

‫ﺑﺎزار ﭘﻮل ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺑﺎزاري از دو ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻚ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﺧﻮد آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮوﻧﺰا ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﺑﺮوﻧﺰا را در ﻧﻤﻮدار ‪ 5-18‬ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻋﻤﻮدي وﻧﻤﺎد ‪MS‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫دﻫﻴﻢ‬

‫‪ E‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪18‬ـ‪4‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ .١٢٨ ‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﺳﺎﻳﺮﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  252‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ وﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

‫ﻳﻚ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺗﻌﺎدﻟﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آن ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻮل دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺎ ﻋﺮﺿﻪ آن ﺑﻪ ﺗﻮازن ﻣﻲ رﺳﻨﺪ )ﻧﻘﻄﻪ ‪ E‬در ﻧﻤﻮدار‬
‫‪18‬ـ‪.(4‬‬
‫ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺟﺤﺎن ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲ اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻴﺒﻴﻨﻢ ﭘﻴﺎﻣﺪ و ﺗﺒﻌﺎت اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ وﺟﻮد اﺛﺮ ﻧﺮخ‬
‫ﺑﻬﺮه اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎﺳﺖ ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻮل را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻛﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬زﻳﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫رﻏﺒﺖ وﺗﻤﺎﻳﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻴﺰان و ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻜﺎري اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫و درآﻣﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‪ 129‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ ﭘﻮﻟﻲ در ﺟﻬﺖ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻧﺮخ ﺗﻮرم در ﻛﺸﻮر‬

‫اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر اوراق ﻗﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ اوراق ﻗﺮﺿﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﺣﺠﻢ ﭘﻮل در ﮔﺮدش از ‪ MS1‬ﺑﻪ ‪ MS2‬ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٥ ١٨‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ١٢٩‬ﺳﺎزﮐﺎر اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ هﺎ در ﻧﻈﺎم ﻏﻴﻴﺮ رﺑﻮي ﺑﺎ ﻧﻈﺎم رﺑﻮي ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ دارد‪ .‬ﻣﺘﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁﻧﮑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮐﻴﻨﺰ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺎم رﺑﻮي اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ دارد ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب در هﻤﺎن ﭼﺎرﭼﻮب اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﻬﺮﻩ )ﻧﻈﺎم رﺑﻮي( اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  253‬‬

‫ﻛﺎﻫﺶ در ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮه ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و درآﻣﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ در ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻳﻴﻦ )از‬

‫‪ AD1‬ﺑﻪ ‪ (AD2‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد )ﻧﻤﻮدار ‪(7-18‬‬

‫‪AD2‬‬ ‫‪AD1‬‬

‫ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻓﺮﺿﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ را‬
‫ﺑﻪ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل اﻓﺰاﻳﺶ و ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ‪ ،‬درآﻣﺪ وﺗﻘﺎﺿﺎي‬

‫ﻛﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ)از ‪ AD1‬ﺑﻪ ‪ (AD3‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ از رﻫﮕﺬر ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ دو ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻮﻟﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دﻳﮕﺮي ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻴﺎز و ﻣﻘﺘﻀﺎي اوﺿﺎع و‬
‫اﺣﻮال ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﺪون ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﺑﺮﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻳﻢ ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ درآﻣﺪي‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻴﺎﺳﺖ درآﻣﺪي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﺮدن ﻋﺎﻣﻼن اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻘﻒ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮﺳﺮ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮﺷﻤﺮد ‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ رﻫﺒﺮان ﻛﺎرﮔﺮان و اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻬﺎر ﺗﻮرم از ﻃﺮق ﻏﻴﺮ ﭘﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ارزي‪ :‬آن دﺳﺘﻪ از اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺜﺒﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻳﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺮخ ارز ﺻﻮرت ﻣﻲ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﮔﻴﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ارزي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺣﺴﺎب ﺟﺎري‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت ﺑﺎزار ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ارزي و ﺣﺪ اﻗﻞ ﺳﺎزي آﺛﺎر ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻮﻛﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻫﺪاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ارزي ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  254‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري‪ :‬ﻫﺮ اﻗﺪام آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ دوﻟﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺿﻊ ﺗﻌﺮﻓﻪ‪ ،‬اﻋﻼم ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻫﺎي‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ و ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻳﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺻﺎدرات‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ واردات‬
‫‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻛﺴﺮي ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻫﺪاف ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري‬
‫اﺳﺖ‪  .‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺧﺮوج اﻗﺘﺼﺎد از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب )ﺗﻌﺎدل( در اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد از‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل در اﻗﺘﺼﺎد در ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻞ ﻳﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻞ رﻳﺸﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶ وﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻜﺎﺗﺐ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬران‬
‫از ﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎز ﻛﺎر و ﺗﺪ ﺑﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺎدل و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺛﺒﺎت ﻧﺮخ ارز و‪...‬ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻲ‪ ،‬ارزي و‪...‬‬
‫ﻫﺮ اﻗﺪام اﮔﺎﻫﺎﻧﻪ دوﻟﺖ در ﺟﻬﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﺎري و ﻋﻤﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ و ﻛﻤﻜﻬﺎي ﺑﻼ ﻋﻮض ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺟﻬﺖ اﻋﺎده ﺗﻌﺎدل و ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺪودﺳﺎزي داﻣﻨﻪ‬
‫و ﺣﺠﻢ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﺮاردادن اﻗﺘﺼﺎد در ﻣﺴﻴﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه در درون ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ)ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺎر ( و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﺑﺮوﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‬
‫)ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي اﺧﺘﻴﺎري(‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺣﺠﻢ ﭘﻮل ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در رﺷﺪ آن و ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻋﻄﺎي ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻣﺎﻟﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﻛﻮد و ﻳﺎ ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻜﺎري و اﻓﺰاﻳﺶ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﺗﻮرم ﻳﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻜﺎف ﺗﻮرﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  255‬‬

‫در اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ در اﻳﺮان دو ﻧﻮع اﺑﺰار ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ )ﻏﻴﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار( و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫)ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻒ( ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺮخﻫﺎي ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻜﻲ ب( ﺳﻘﻒ‬
‫اﻋﺘﺒﺎري اﺑﺰارﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻒ( ﻧﺴﺒﺖ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬اوراق ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي و ﺳﭙﺮده وﻳﮋه‬
‫ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ ﻧﺰد ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻴﺎﺳﺖ درآﻣﺪي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ و‬
‫دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آن دﺳﺘﻪ از اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺜﺒﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻳﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺮخ ارز ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ارزي‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﻗﺪام آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ دوﻟﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺿﻊ ﺗﻌﺮﻓﻪ‪ ،‬اﻋﻼم ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﻲ و ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 2‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و اﻧﻮاع آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 5‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎر و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي اﺧﺘﻴﺎري را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺛﺮﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ و اﻫﺪاف ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﺒﺴﺎﻃﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ اﻧﻘﺒﺎﺿﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 7‬دو اﺑﺰار ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 8‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي درآﻣﺪي و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ارزي ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 9‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ؟ ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  256‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ‪ :‬ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ و اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  257‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﺧﻮد در ﺑﺎره اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ و داد و ﺳﺘﺪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﻮرم و‪ ...‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﺳﺎدﮔﻲ در ﻛﺎر ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﺘﻪ ﺳﺮ وﻛﺎر دارﻳﻢ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎدﻳﮕﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻴﭻ‬
‫ﻛﺸﻮر و ﻣﻠﺘﻲ ﺗﺎﻓﺘﻪ ﺟﺪاﺑﺎﻓﺘﻪ و ﺟﺰﻳﺮه ﻣﺠﺰا و ﻣﻨﺰوي از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ زﻧﮓ رﻛﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ‬
‫در ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻲ آﻳﺪ ﭘﮋواك آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻗﺎره ﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﻣﻲ ﻟﺮزاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز دﻧﻴﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ و ژرف در ﻋﺮﺻﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ‪ ،‬ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﮔﺮه زده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎوردي و رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ اﻣﺮوز ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي – ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺎزار ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ – ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﺷﺎﻳﺪ از اﺑﺘﺪاي ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺳﺮﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺑﻮد اﻣﺎ از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﺘﺢ ﻳﺎ از دﺳﺖ دادن ﺑﺎزار ﻫﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻳﺎﺳﺮ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻠﺖ در ﻫﺮﺟﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﺑﮕﺬارد‪ .‬آﺛﺎر ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺮخ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻴﻦ ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻛﻨﺪ ﺗﺮ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮق‬
‫آﺳﻴﺎ ﺑﺎزار ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻞ ﺟﻬﺎن را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﻫﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت و رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺪف ﺳﺎدﮔﻲ و آﺳﺎﻧﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ واﻗﻌﻲ ﺗﺮ و ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﻓﺮض ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن‬
‫اﻗﺘﺼﺎد را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎز ‪-‬ﻛﻪ در آن ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺗﻌﺎﻣﻞ دارد ‪ -‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ و ﮔﺰارش ﻣﻴﺰان و اﻧﺪازه ﺗﻌﺎﻣﻞ و دادو ﺳﺘﺪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از واردات ‪ ،‬ﺻﺎدرات و ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎﻻ را ﺗﺠﺎرت ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﺒﻪ دﻳﮕﺮي از اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن و ﻋﺒﻮر‬
‫و ﻣﺮور ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﭘﺮ دازد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  258‬‬

‫ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ داد و ﺳﺘﺪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﺎ ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻳﺎ داد و ﺳﺘﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ اي ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ دارد‪ .‬راه اﺑﺮﻳﺸﻢ و ﻣﺒﺎدﻻﺗﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮﻧﻬﺎي‬
‫ﻣﺘﻤﺎدي ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از اﻳﻦ راه ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و در ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﻏﻨﻲ ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪،‬‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻨﺪ و روم ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ اﻳﻔﺎﻛﺮد ﮔﻮاه اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن ‪ ،‬ﻇﻬﻮر وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺪرن ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ‪ ،‬و ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻠﻴﺘﻲ‪ ،‬و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﭘﺪﻳﺪه ﭘﺮ آوازه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن اﻃﻼﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ ﺑﺴﻴﺎري ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ‬
‫دﻫﻜﺪه ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ را ﻓﺰون و ﻓﺰوﻧﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ رواﻳﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻ ﻣﻴﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي دور از ﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫روزﮔﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز واﺣﺪ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ و ﻛﺸﻮر ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ داد و ﺳﺘﺪ ﻣﻴﺎن دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دور ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد؛ داد و ﺳﺘﺪ و ﻧﻘﻞ واﻧﺘﻘﺎﻻت ﻛﺎﻻ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻄﻮر ﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻬﻔﺘﻪ در وراي ﺗﺠﺎرت ﻳﺎ داد ﺳﺘﺪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﺠﺎرت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي راﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﺑﺮ ﺷﻤﺮد‪:‬‬
‫ﺗﻨﻮع در اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺗﺠﺎرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت در اﻣﻜﺎﻧﺎت و‬ ‫‪-1‬‬
‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ي ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاداي ذﺧﺎﻳﺮ ﻋﻈﻴﻢ اﻧﺮژي ﺑﺮﺧﻮدارﻧﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ زﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺧﻮب و ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ و ذاﻳﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ :‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از دﻻﻳﻞ ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ‬ ‫‪-2‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺳﻼﻳﻖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ دو ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﻒ و ب ﻫﺮدو از اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ اﻣﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﻒ ﻋﺎدت ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻔﻞ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ب ﺷﺎﻳﻖ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻛﺎﻫﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺸﻮر اﻟﻒ ﻛﺎﻫﻮ ﺻﺎدر و ﻓﻠﻔﻞ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪  .‬‬
‫ﺗﻔﺎوت در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪:‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ اﺧﺘﻼف در ﻫﺰﻳﻨﻪ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﺣﺎﻛﻢ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  259‬‬

‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺼﻮل ﺳﺮﺷﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﺎ را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺠﺎرت آزاد ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر اﻣﻜﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻨﻮع‬
‫ﻣﺼﺮف ﺧﻮدراﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ در ﺑﺎب ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻟﮕﻮي ﺗﺠﺎرت و در دﻓﺎع از ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮي اراﻳﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺑﺎب ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺗﺠﺎرت را آدام اﺳﻤﻴﺖ ﺑﺎﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ‬
‫در ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اراﻳﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺠﺎرت ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮد ﻣﺸﺮوط ﺑﺮآن ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎﻻﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ وﺻﺎدر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ دارد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ اﻳﺮان در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺴﺘﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ در اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ دو ﻛﺎﻻي‬
‫ﭘﺴﺘﻪ و ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ اﮔﺮ اﻳﺮان ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺴﺘﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎرﭼﻪ و ﻫﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺴﺘﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻓﺮﺿﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﺳﻤﻴﺖ دوﻳﺪ رﻳﻜﺎردو ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ‬
‫ﻛﺸﻮري در ﻫﺮدو ﻛﺎﻻ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ دارد ﺑﺎزﻫﻢ ﺟﺎ ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮﻳﻚ از ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺪور ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﭙﺮدازد ﻛﻪ در آن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻻي دﻳﮕﺮ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺪور ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻤﺘﺮ و ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺴﺒﻲ ارزاﻧﺘﺮ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺸﻮري ﻛﻪ در ﻛﺎﻻي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ دارد‪ ،‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺎدرات آن ﻛﺎﻻ ﺗﺨﺼﺺ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﺪارد از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻧﻴﺎز ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻢ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﻧﺞ و ﻫﻢ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان داراي ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﻧﺞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎرﭼﻪ داراي ﻣﺰﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ و ﻋﻜﺲ آن ﺑﺮاي اﻳﺮان ﺻﺎدق اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﺨﺼﺺ و ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﻧﺞ ﺗﺨﺼﺺ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻳﺮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺎزاد‬
‫ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺻﺎدر و ﻧﻴﺎز ﺧﻮد از ﺑﺮﻧﺞ را از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )ﻛﻪ داراي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻧﻴﺎز داﺧﻠﻲ( اﺳﺖ وارد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  260‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻜﺸﺮ اوﻫﻠﻴﻦ‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮوف در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﻟﮕﻮي ﺗﺠﺎرت و ﺳﻮدﻣﻨﺪي آن ﻧﻈﺮﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻃﺮاﺣﺎن آن ﻫﻜﺸﺮ و اوﻫﻠﻴﻦ دوﺗﻦ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻣﻌﺮوف اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري آﻧﻬﺎ از ﻋﻮاﻣﻞ و ﻧﻬﺎده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻛﺎﻻ ﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻓﻮر ﻧﻬﺎد ه ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻛﺎﻻ در آن ﻛﺸﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ دو ﻛﺎﻻي راﻳﺎﻧﻪ و ﻓﺮش دﺳﺘﺒﺎﻓﺖ و دو ﻛﺸﻮر ژاﭘﻦ و ﻫﻨﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮش ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ زﻳﺮا ﻧﻬﺎده ﻻزم ﺑﺮاي ﻓﺮش دﺳﺘﺒﺎﻓﺖ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻫﻨﺪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻨﻲ ﺗﺮ از ژاﭘﻦ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ راﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ روﺑﺎت ﻫﺎ و دﺳﺘﮕﺎﻫﺎ ﻳﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ژاﭘﻦ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ راﻳﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎدرت و‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ورزﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﻨﺪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮش ﺗﺨﺼﺺ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺎزاد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ژاﭘﻦ ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ژاﭘﻦ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ راﻳﺎﻧﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺎزاد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي در ﺑﺎب ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻮع رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب از ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد داري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح ﻛﻠﻴﺪي در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲ ورزد اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎز ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ‪ ‬ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻴﺰان ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﺻﺎدرات ﻳﺎ واردات آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ آن ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺎدرات ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﺧﺎرج ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫واردات ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول زﻳﺮ وﺿﻌﻴﺖ واردات و ﺻﺎدرات اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ -1381‬ﺗﺎ ‪ 1384‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول واردات و ﺻﺎدرات اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺳﺎل ﻫﺎي ‪) 1381-84‬ارﻗﺎم ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر(‬

‫ﺗﺮاز ﺑﺎزﮔﺎﻧﻲ ‪ ‬‬ ‫وردات ﻛﺎﻻﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻛﻞ ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻ‬ ‫ﺳﺎل ‪ ‬‬
‫)ﻧﻔﺘﻲ وﻏﻴﺮﻧﻔﺘﻲ( ‪ ‬‬
‫‪  6201‬‬ ‫‪  22036‬‬ ‫‪  28237‬‬ ‫‪1381‬‬
‫‪  4430‬‬ ‫‪  29561‬‬ ‫‪  33991‬‬ ‫‪  1382‬‬
‫‪  5653‬‬ ‫‪  38199‬‬ ‫‪  43852‬‬ ‫‪  1383‬‬
‫‪  19043‬‬ ‫‪  40969‬‬ ‫‪  600012‬‬ ‫‪  1384‬‬

‫ﺟﺪول‪  ١ ١٨‬‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج از ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻤﺎﮔﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﻤﺎره ‪ 43‬ﺳﻪ ﻣﺎه ﭼﻬﺎرم ﺳﺎل ‪1383‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  261‬‬

‫وﻗﺘﻲ ارزش واردات را از ارزش ﺻﺎدرات ﻛﺴﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺻﺎدرات و واردات ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ آن ﻛﺸﻮر ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻋﺪدي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬
‫ﺻﺎدرات ﺑﻴﺸﺘﺮ از واردات اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ از‬
‫ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر از ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻣﻲ ﺧﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﺎزاد ﺗﺮاز‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﻋﺪدي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ازﺧﺎرج‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻛﺴﺮي ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺰان واردات و ﺻﺎدرات دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺣﺴﺎب ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮاز ﻗﺮاردارد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎدي در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺛﺮ دارد اﻣﺎ ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺰان ﺻﺎدرات و‬
‫واردات و ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﺳﻼﻳﻖ و ﻋﻼﻳﻖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺎن در ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ داﺧﻞ و ﺧﺎرج؛ ‪ ‬‬
‫‪ (٢‬ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج؛ ‪ ‬‬
‫‪ (٣‬ﻧﺮخ ارز ؛ ‪ ‬‬
‫‪ (٤‬درآﻣﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ؛ ‪ ‬‬
‫‪ (٥‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻛﺎﻻ از ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ‪ ‬‬
‫‪ (٦‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري دوﻟﺘﻬﺎ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري آن دﺳﺘﻪ راﻫﻜﺎر ﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺒﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داﺧﻠﻲ از رﻫﮕﺬر‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺻﺎدرات ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ واردات ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻗﻮاﻧﻴﻦ و‬
‫ﻣﻘﺮرات ﺗﺠﺎري و اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻌﺮﻓﻪ اي و ﮔﻤﺮﻛﻲ و ﺳﻬﻤﻴﻪ‬
‫ﺑﻨﺪي واردات ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺠﻢ واردات را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻋﻄﺎي ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ و ﺟﻮاﻳﺰ ﺻﺎدراﺗﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺎدرات را روﻧﻖ ﺑﺨﺸﻨﺪ ‪ .‬آزاد ﺳﺎزي ﺗﺠﺎري )ﺣﺬف ﻳﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎ و اﺟﺎزه دادن ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬارﻳﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ( از دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ در زﻣﻴﻨﻪ واردات وﺻﺎدرات اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮدر ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﺑﺎﻻ درﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺮاز ﺑﺎرزﮔﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  262‬‬

‫ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫در ﺑﺨﺶ اول اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﻣﻮرد رﻛﻦ اول اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻣﺒﺎدﻻت و داد و ﺳﺘﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺨﺶ دوم اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ واردات و ﺻﺎدرات و ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﻧﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺒﻮر )ﺻﺪور و ورود( ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت در ﻛﺸﻮرﻫﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﺎدرات و واردات‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﮔﺮدش اﺳﺖ ﻟﺬا ﺗﺠﺎرت و داد و ﺳﺘﺪ در روز ﮔﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ارز وارد ﻣﻴﺪان ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ارز ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻮل ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﻮل ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﭘﻮل ﺑﻪ ﭘﻮل دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﻪ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ در ﺑﺎزار ارز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزار ارز ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﭘﻮﻟﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي داﺧﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ‬
‫وﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰﻧﺮخ ازر ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﺎن و‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن واردات و ﺻﺎدرات را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺮخ ارز اﺳﻤﻲ‬

‫ﻧﺮخ ارز اﺳﻤﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺮﺧﻲ ﻛﻪ درآن ﭘﻮل ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﻮل ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻳﻦ ) واﺣﺪ ﭘﻮل ژاﭘﻦ ( را ﺑﺨﺮﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻳﺎ ﺻﺮاﻓﻲ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺮ ‪ 67‬رﻳﺎل‬
‫ﻳﻚ ﻳﻦ ﺑﺨﺮﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺠﺎ ﻧﺮخ اﺳﻤﻲ ﻳﻦ ‪ 67‬رﻳﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺮخ ارز ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻣﺜﻼ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ‬
‫ﻳﻦ ‪ 70‬رﻳﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﺮخ ارز)ﻧﺮخ ﻣﺒﺎدﻟﺔ ﻳﻦ و رﻳﺎل( در ﺑﺎزار اﻳﺮان اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻜﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺜﻼ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ‪ 65‬رﻳﺎل ﻳﻚ ﻳﻦ ﺧﺮﻳﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﺮخ ارز)ﻧﺮخ ﻣﺒﺎدﻟﺔ ﻳﻦ و رﻳﺎل( در ﺑﺎزار اﻳﺮان ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﻣﻠﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ دارﻧﺪ‪ .‬ارزش ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻮﻟﻬﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ارزش رﻳﺎل‬
‫اﻳﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻮرو ‪ ،‬دﻻر اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬دﻻر ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻳﻮان ﭼﻴﻦ‪ ،‬روﭘﻴﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺮاي ﭘﻮل‬
‫ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻧﺮﺧﻬﺎي ارز ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺮخ ارز ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﺷﺎﺧﺼﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻫﻨﺪه ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺮﺧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ارز اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر واﺣﺪ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  263‬‬

‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺮخ ارز ﻧﻴﺰ ﻧﺮﺧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ارز را ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس واﺣﺪي ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ارزش ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ‬

‫ﻧﺮخ ﺣﻘﻴﻘﻲ ارز ﻋﺒﺎرت از ﻧﺮﺧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ زﻳﺘﻮن اﻳﺮاﻧﻲ ‪ 18000‬رﻳﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ‬
‫زﻳﺘﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ ‪ 4000000‬ﻟﻴﺮه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻟﻴﺮه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ رﻳﺎل ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻳﻦ ﻧﺮخ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﺮخ ارز اﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻫﺮدو ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﭘﻮل واﺣﺪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ از ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬

‫ﻧﺮخ ارز اﺳﻤﻲ × ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي داﺧﻠﻲ ‪ ‬‬

‫ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ =‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺮخ اﺳﻤﻲ ارز ﻫﺮ رﻳﺎل اﻳﺮان ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 200‬ﻟﻴﺮه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ دراﻳﻦ ﻧﺮخ ﺣﻘﻴﻘﻲ ارز ﺑﺮاي زﻳﺘﻮن ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪  .‬‬

‫‪18000 ×200‬‬
‫‪= 0/9‬‬
‫‪4000000‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ رﻳﺎل در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﻴﺮه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪ . 0/9‬ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﻋﺪد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪار‪ ،‬زﻳﺘﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ را ﺑﺎ زﻳﺘﻮن اﻳﺮان ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ 900‬ﮔﺮم زﻳﺘﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮ زﻳﺘﻮن‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﺮخ ارز اﺳﻤﻲ و و ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ در دو ﻛﺸﻮر ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪  .‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﭼﻪ اﻫﻴﻤﺘﻲ دارد؟ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ رﻗﻢ زﻧﻨﺪه‬
‫ﻣﻴﺰان واردات و ﺻﺎدرات ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه زﻳﺘﻮن ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪاﻧﺪ زﻳﺘﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ ارزان ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ زﻳﺘﻮن اﻳﺮاﻧﻲ از ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  264‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ آﻧﻬﺎ از ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻴﺎن دو ﭘﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﺎل و ﻟﻴﺮه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻي اﻳﺮاﻧﻲ)‪ ، (p‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻي ﺧﺎرﺟﻲ)*‪ (P‬و ﻧﺮخ ارز اﺳﻤﻲ)‪ (e‬ﻣﻴﺎن‬
‫ﭘﻮﻟﻬﺎي دو ﻛﺸﻮر‪ .‬و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬

‫)‪  (exn/P‬‬ ‫)=ﻧﺮخ ازر ﺣﻘﻴﻘﻲ *‪/P‬‬

‫ﻧﺮخ ارز ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن دارد‪ .‬ﺳﻲ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ دﻻر‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﻳﻚ دﻫﻢ ﻣﻘﺪار رﻳﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻻزم اﺳﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول روﺑﺮو ﻧﺮخ ﺑﺮاﺑﺮي دﻻر ﺑﻪ رﻳﺎل را در ﺑﺎزار آزاد ﺑﺮاي ‪ 4‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫ﺟﺪول‪٢ ١٨‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻤﺎﮔﺮ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﻤﺎره ‪ 43‬ﺳﻪ ﻣﺎه ﭼﻬﺎرم ﺳﺎل ‪1383‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﺮخ ارز ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ؟ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺒﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺮخ ارز اراﻳﻪ داده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ارز اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺮخ ارز در ﺑﺎزار ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫و ﺗﻐﻴﻴﺮ در اﻧﺘﻈﺎرات و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺮخ ارز را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت )ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ( و ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮط ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﺠﺎرت آزاد ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮ اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ اﺻﻞ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪه ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺳﻮد ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺧﺮﻳﺪ ﺳﺒﺪي از ﻛﺎﻻﻫﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺧﻮراﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و دارو و ‪ (...‬در اﻳﺮان‬
‫ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺪ از ﻛﺎﻻ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ 5000‬اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  265‬‬

‫ﻧﺮخ ارز ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ از ﻗﺮار ﻫﺮ اﻓﻐﺎﻧﻲ ‪ 20‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﺪ ﻛﺎﻻ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ 3000‬اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ و ﻓﺮض وﺟﻮد آزادي ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو‬
‫ﻛﺸﻮر اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود ﻋﺪه اي زﻳﺎدي از دو ﻃﺮف ﻣﺮز اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻ از اﻳﺮان و ﻓﺮوش آن در ﺑﺎزار ﻫﺎي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻓﺰاﻳﺶ واردات از اﻳﺮان و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي رﻳﺎل اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي رﻳﺎل اﻳﺮان ﻗﻴﻤﺖ آن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻓﻐﺎﻧﻲ اﻓﺮاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻳﻚ ﻫﺰار رﻳﺎل اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻮل اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻔﺎوت در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻛﺴﺐ‬
‫ﺳﻮد از ﻓﺮوش ﻫﻤﺎن ﺳﺒﺪ واﺣﺪ در دو ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻤﺘﺮ و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ‬
‫در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ارزش ﺑﺮاﺑﺮي واﺣﺪ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر از ﻗﺮار ﻳﻚ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﻪ ‪ 120‬رﻳﺎل ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﻧﻮاع ﻣﻮاﻧﻊ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر و دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮ ﮔﺬار‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از ﻧﺮﺧﻬﺎي ارز ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺮخ دﻗﻴﻖ ارز‪.‬‬

‫ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ داد و ﺳﺘﺪ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر در ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺛﺒﺖ ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ .‬ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎرف ارزي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ از دو ﺣﺴﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺣﺴﺎب ﺟﺎري و ﺣﺴﺎب ﻣﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻛﺎﻻﻫﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت و در ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ورود و ﺧﺮوج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎري ‪،‬‬
‫و ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺪاﻳﺎ و ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺗﺠﺎرت ﻧﺎﻣﺮﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺠﺎرت ﻧﺎﻣﺮﻳﻲ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻪ‬
‫ﻓﻨﻲ و ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي‪ ،‬آﻣﻮزش و ﺗﺤﺼﻴﻞ و ‪...‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ اﻧﺘﻘﺎﻻت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻔﺎﺿﻞ‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻬﺎ و ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ )ﻛﻤﻜﻬﺎي ﺑﻼ‬
‫ﻋﻮض( دوﻟﺘﻲ و ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺮدم و دوﻟﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﺮدم و دوﻟﺖ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫در ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ورود و ﺧﺮوج‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺗﺒﺎع ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺧﺎرج از‬

‫‪ ‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ‪٦ ١٨‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  266‬‬

‫ان ﻛﺸﻮر در ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺮﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪ ‪ ،‬زﻣﻴﻦ و اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺧﺮﻳﺪ اوراق ﻗﺮﺿﻪ و‬
‫ﺳﻬﺎم ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻮﺳﻂ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﻲ و درﻳﺎﻓﺖ وام از ﻣﻮﺳﺴﺎت و ﺑﺎﻧﻜﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ورود‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻋﻄﺎي وام از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻬﺎم و اوراق‬
‫ﻗﺮﺿﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﺗﺒﺎع داﺧﻞ‪ ،‬ﺧﺮوج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻤﻮدار ﺑﺎﻻ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﺮاز ﺣﺴﺎﺑﺠﺎري اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1379-83‬را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ﺟﺪول زﻳﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪-1‬ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ‪ ‬‬
‫ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ﺗﺮاز ﺧﺪﻣﺎت ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ اﻧﺘﻘﺎﻻت ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪-2‬ﺧﺎﻟﺺ ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ‪ ‬‬

‫‪-3‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ذﺧﺎﻳﺮ رﺳﻤﻲ ‪ ‬‬
‫ﺟﺪول‪٣ ١٨‬‬

‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻗﻌﻲ ﻣﻮازﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﺮاز ﭘﺮاداﺧﺘﻬﺎي ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﻛﺸﻮر ج‪ .‬ا‪ .‬اﻳﺮان را ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1381‬ﺗﺎ‬
‫‪ 1384‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ي ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻛﺸﻮر ج‪ .‬ا‪ .‬اﻳﺮان را ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1381‬ﺗﺎ‬

‫ﺮاداﺧﺘﻬﺎ ‪٤‬‬
‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻗﻌﻲ ﻣﻮازﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﺮاز ﭘ ﺟﺪول‪١٨‬‬

‫‪ 1384‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  267‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ دو ﺷﻌﺒﻪ دارد‪ :‬اﻟﻒ(ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﻪ درآن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﻮاﻣﻞ ‪ ،‬دﻻﻳﻞ و‬
‫اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي داد و ﺳﺘﺪ ﻛﺎﻻ ﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ب( ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻞ‪ :‬در ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارز و ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻮرد ﻛﺎوش ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﺘﻤﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﺠﺎرت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﻨﻮع در اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪،‬اﺧﺘﻼف ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ و ذاﻳﻘﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬ﺗﻔﺎوت در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪  .‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺑﺎب ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ را آدام اﺳﻤﻴﺖ ﺑﺎﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ اراﻳﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از او‬
‫دوﻳﺪ رﻳﻜﺎردو ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪  .‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ در ﻛﺎﻻي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ دارد‪ ،‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺎدرات آن‬
‫ﻛﺎﻻ ﺗﺨﺼﺺ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﺪارد از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪  .‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻜﺸﺮ اوﻫﻠﻴﻦ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻛﺎﻻ ﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻓﻮر ﻧﻬﺎد ه ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻛﺎﻻ در آن ﻛﺸﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ارز ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻮل ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﻮل ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي داﺧﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ وﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰﻧﺮخ ازر ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﮔﺎن و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن واردات و ﺻﺎدرات را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺛﺒﺖ ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ از دو ﺣﺴﺎب ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺴﺎب ﺟﺎري و ﺣﺴﺎب ﻣﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫در ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و در ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ورود و ﺧﺮوج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎري ‪ ،‬و ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺪاﻳﺎ و ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺣﺴﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ورود و ﺧﺮوج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  268‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ اﻟﻒ‬
‫ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﻮﺛﺮ درﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ داد ﺳﺘﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫داراي ﻣﺸﺨﺼﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺑﻮده اﻧﺪﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻃﻼي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎم از ﺳﺎل ‪ 1880‬ﻣﻴﻼدي ﺗﺎ‬
‫‪ 1914‬ﻣﻴﻼدي زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭘﻮﻟﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻃﻼ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ و ﺳﭙﺲ آﻣﺎده ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ﻃﻼ‪ ،‬در آن ﻗﻴﻤﺖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﻃﻼ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺸﻮر را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ذﺧﺎﻳﺮ ﻃﻼ ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي آن ﻛﺸﻮر ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﭘﻮل اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ و ﺳﻴﻠﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻃﻼي ﻛﺸﻮر ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ورود و ﺧﺮوج ﻃﻼ‬
‫آزاداﻧﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﺎﻗﻴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺰﺑﻮر در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻃﻼ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﻮل ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﭘﻮل ﻫﺮﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺎدل ﻃﻼ ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ارزش ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﻤﻪ ﭘﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻃﻼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺮخ ارز در اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ ﻃﻼ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﻃﻼ ﺑﺎ ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪ‪ .‬دﻻﻳﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻫﻜﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻨﮓ زده و‬
‫وﻳﺮان ﺷﺪه ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺟﻨﮕﻲ از ﻃﺮف آﻟﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﺮار ﻃﻼ و ﺛﺮوﺗﻬﺎي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي وﻳﺮان ﺷﺪه ﺑﻌﺪاز ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻛﺴﺮي و ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎزاد روﺑﺮوﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮار ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻃﻼ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺤﺮان زده ﺳﻴﺎﺳﺖ آزاداﻧﻪ ﺻﺎدرات و واردات ﻃﻼ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮرد و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﻊ ﻓﺮوش ﻃﻼ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻃﻼ ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﺪو ﻋﻤﻼ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻏﻴﺮ از آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﻃﻼ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺗﻮﺟﻬﺎت از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻣﻊ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫دوم ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻳﻚ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﺑﺮﺗﻦ و ودز واﻗﻊ در ﻧﻴﻮﻫﺎم ﺷﺎﻳﺮ در ﺳﺎل ‪ 1944‬ﺑﺮﮔﺰار‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺗﻦ ودز ﻣﻴﺎن دﻻر و ﻃﻼ ﻧﺴﺒﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮﻳﺪ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻃﻼ از‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻻر ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  269‬‬

‫ﺻﻮرت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ‪ 35‬دﻻر ﻳﻚ اوﻧﺲ ﻃﻼ ﺑﺪﻫﺪ‪ . 130‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎم از ﺳﺎل ‪ 1946‬ﺗﺎ ‪ 1971‬ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺗﻦ‬
‫و ودز ﺑﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ارزي در اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺎل ‪ 1971‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻗﺪام اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻞ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ دﻻر اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﺟﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1973‬ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺗﻦ ودز ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي رژﻳﻢ ارزي ﺷﻨﺎور و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي رژﻳﻢ ارزي ﺛﺎﺑﺖ روي‬
‫آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺳﺎل ‪ 87 ،1975‬درﺻﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ از ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع رژﻳﻢ ارزي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ رژﻳﻢ ﺷﻨﺎور روي آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي‬
‫و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي رژﻳﻢ ﻫﺎي ارزي را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫رژﻳﻢ ﻫﺎي ارزي‬
‫رژﻳﻢ ارزي ﺛﺎﺑﺖ‬
‫رژﻳﻢ ارزي ﺛﺎﺑﺖ رژﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﭘﻮﻟﻲ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺮخ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﭘﻮل داﺧﻠﻲ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﻮل ﺧﺎرﺟﻲ اﻋﻼم و ﻧﻈﺎرت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻧﺮخ ﺑﺮاﺑﺮي ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺎ ﭘﻮل واﺣﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻻر و ﻳﺎ ﺳﺒﺪي از ارزﻫﺎي ﻣﻬﻢ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮخ ارز در اﻳﻦ رژﻳﻢ ارزي ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﭘﻮل داﺧﻠﻲ را ﺑﺎ ﭘﻮل ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ آن ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺮخ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن آن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪.‬‬

‫رژﻳﻢ ارزي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه ﺧﺰﻧﺪه‬

‫در اﻳﻦ رژﻳﻢ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﻳﻚ ارزش ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺮاي ﭘﻮل ﺧﻮد ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻮﭼﻜﻲ را در اﻃﺮاف‬
‫آن )ﻣﺜﻼ ﻳﻚ درﺻﺪ (ﻣﺠﺎز ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬

‫رژﻳﻢ ﺷﻨﺎور آزاد‬

‫رژﻳﻢ ﺷﻨﺎور آزاد رژﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻼﺷﻲ در ﺟﻬﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﺮخ‬
‫ارز و ﻳﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ارز ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ را ﺑﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﺮخ ارز‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻜﺎﻧﺴﻴﻢ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ارز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫رژﻳﻢ ارزي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﺪه‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪130‬‬
‫‪Krugman, Paul R. and Maurice Obstfeld. 2003. Internatinal Economics: Theory and Policy p546 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  270‬‬

‫در اﻳﻦ رژﻳﻢ ارزي دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ ﻳﺎ ﻗﻮاﻋﺪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اي ﺑﺮاي ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻧﺮخ ارز وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺮخ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻳﺎ ﻧﺮخ ﻫﺪف از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﺪوده اي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻧﺮخ ارز وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﻧﺮخ ارز ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺿﺮوري ﻳﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ب‬
‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻓﺎﺗﺢ ﺑﻪ ﺳﺮدﻣﺪاري آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺣﻔﻆ و ﺗﺪاوم ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺗﺮ و رﻫﺒﺮي ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻧﻈﺎم و ﻧﻬﺎدﻫﺎ ي ﭘﻮﻟﻲ ‪ ،‬ﺗﺠﺎري و اﻗﺘﺼﺎدي را‬
‫راه اﻧﺪازي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎرز ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد ﻧﺪ از ﻧﻈﺎم ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺮﺗﻦ وودز‪ 131‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻬﺮي در آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ،‬ﻛﻪ ‪730‬‬
‫ﻫﻴﺌﺖ از ﺗﻤﺎم ‪ 44‬ﻛﺸﻮر ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ در آن ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪132‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل ) ‪ ، (IMF‬ﺑﺎﻧﻚ‬
‫‪134‬‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ‪ 133‬و ﺷﺎﻟﻮده ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺮﻓﻪ و ﺗﺠﺎرت ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﮔﺎت ) ‪ ، (GATT‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1995‬م‪.‬‬
‫‪135‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ) ‪ (WTO‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم داد‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻫﺎ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬

‫ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭘﻨﺞ ﺳﺎزﻣﺎن ) ﺑﺎﻧﻚ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي و‬ ‫•‬

‫و اژاﻧﺲ‬ ‫‪138‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ)‪ ، 136(IBRD‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ)‪ ، 137(IFC‬ااﻧﺠﻤﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ)‪(IDA‬‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪131‬‬
‫‪‐Bretton Woods ‬‬
‫‪132‬‬
‫‪‐International Monetary Fund ‬‬
‫‪133‬‬
‫‪- World Bank ‬‬
‫‪134‬‬
‫‪‐General Agreement on Tariffs and Trade ‬‬

‫‪135- World Trade Organization ‬‬
‫‪136‬‬
‫‪-  International Bank for Reconstruction and Development ‬‬
‫‪137‬‬
‫‪ ‐ International Finance Corporation ‬‬
‫‪138‬‬
‫‪ ‐ International Development Association ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  271‬‬

‫و ﻣﺮ ﻛﺰ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫‪139‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ)‪(MIGA‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬

‫ﮔﺬاري)‪ ( 140(ICSID‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﺮﺗﻦ وودز ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ و اﻫﺪاف آن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻋﻼم‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ وام ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﺑﻼﻋﻮض‪ ،‬و ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻓﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ اراﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻪ رﺳﻤﺎ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1945‬اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻛﺮد ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ‬
‫وﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ وﺗﺎ اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 1950‬ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ واﻣﻲ اﻋﻄﺎ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .141‬ﻣﻘﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ در واﺷﻨﮕﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل‬

‫اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ادﻋﺎي ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﺮﺧﻬﺎي ارز و ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اراﻳﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻓﻨﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺿﻲ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﻜﺎرﻳﻬﺎي ﭘﻮﻟﻲ ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻞ‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل و رﺷﺪ ﭘﺎﻳﺪ ار اﻗﺘﺼﺎدي در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﺮﺗﻦ وودز ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﻘﺮ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻛﻪ ‪ 184‬ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن در آن ﻋﻀﻮﻳﺖ دارد ﻧﻴﺰ در واﺷﻨﮕﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل و ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺮدو از ﺳﻮي‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﻫﺎي ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﺗﺪاوم ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي وﻣﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ ،‬ﺗﺮوﻳﺞ اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻧﺌﻮﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻗﺘﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺗﻌﺪﻳﻼت ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻣﺸﺮوط ﺳﺎزي ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺘﻘﺪان ادﻋﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل در ﺗﺸﺪﻳﺪ ﭘﺎره اي از‬
‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻴﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﻤﺎري اﻳﺪز ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.142‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺠﺎرت‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺠﺎرت ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر وﺿﻊ و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻘﺮرات ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺗﺠﺎري‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ اول ژاﻧﻮﻳﻪ ﺳﺎل ‪ 1995‬در ﭘﻲ ﻣﺬاﻛﺮات دور‬
‫ﺗﺠﺎري اروﮔﻮﺋﻪ )‪ (1994-1986‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ‪ 149‬ﻛﺸﻮر ﻋﻀﻮ دارد و ﻣﻘﺮ آن در ﺳﻮﻳﺲ اﺳﺖ‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﭼﻨﺪ ﻧﻬﺎد ﻣﺘﻮﻟﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺠﺎرت آزاد ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎره اي‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪139‬‬
‫‪‐ Multilateral Investment Guarantee Agency ‬‬
‫‪140‬‬
‫‪ International Centre for Settlement of Investment Disputes ‬‬

‫‪- ١٤١‬ﮐﻠﻲ –ﮐﻴﺖ ص ‪  ٣٢٠‬‬

‫‪142‬‬
‫‪‐ http://en.wikipedia.org/wiki/World_bank ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  272‬‬

‫از رﻓﺘﺎر ﻫﺎ و ﻣﻘﺮرات ﺗﺒﻌﻴﺾ آﻣﻴﺰ ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻲ ﻃﺮف ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫اﺑﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎ ﻣﻜﺮرا ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﻬﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.143‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ج‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ازﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺮح و ﭘﺮﻫﻴﺎﻫﻮ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ دﻫﻪ و اﻧﺪي اﺳﺖ‬

‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺘﻲ و ﭼﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻤﺖ ﺳﻮي ﺣﺮﻛﺖ و ﮔﺴﺘﺮش آن‪ ،‬رﻫ‪Ĥ‬وردﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار آن ذﻫﻦ و‬

‫زﺑﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف و ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي اوﻟﻴﻪ در‬

‫ﺑﺎره ﭼﻴﺴﺘﻲ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﺷﻤﻮل و ﻣﺮاﺣﻞ و ﻣﺤﺮك ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻀﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻓﺮﺟﺎم و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ‬

‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ اﺑﻌﺎد ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن را ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮ دﻳﺪه و آن را ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻌﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺖ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ‬

‫دﻓﺎع از آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ آن ﻛﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺬﻣﺖ آن ﺑﺴﺘﻪ و آن را ﻣﺎﻳﻪ ﻓﻼﻛﺖ‬

‫و اﺳﺘﺜﻤﺎر و ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻮ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺟﺪﻳﺪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﻓﻦ آوراﻧﻪ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻳﻜﺴﺮه و ﺑﺪون ﺗﺒﻌﻴﺾ‬

‫ﺑﻪ ﭘﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﻃﻴﻒ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮال‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن را ﻧﻪ ﻳﻚ ﭘﺮوﺳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ و ﻣﺒﺎرك ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺮوژه اي ﺗﻮﻃﺌﻪ آﻣﻴﺰ و داﻣﻲ ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﻣﻤﺎﻟﻚ‬

‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه و ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎروﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺻﻨﺪوق‬

‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل و ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺑﺰاري اﺳﺖ در دﺳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺟﻬﺖ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻼﺋﻖ و ﺳﻼﻳﻖ آن و در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫‪144‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪١٤٣ ‬ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﻬﺎدهﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل و ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﺑﻲ ر‪ .‬ﮎ‪ .‬ﺑﻪ ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﮐﻠﻲ ﮐﻴﺖ‪ (١٣٨۴ )-‬ﺳﺎزﻣﺎن هﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺮﻳﻔﻲ ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺰان‬

‫‪ -٢‬داﻳﺮﻩ ااﻟﻤﻌﺎرف وﻳﮑﻲ ﭘﻴﺪﻳﺎ ﺑﻪ ادرس ‪  :‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Bretton_Woods_system‬‬

‫‪ .١٤٤ ‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺎزﯼ ﺧﺎرج از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻔﺼﻴﻠﯽ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫زﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺎزﯼ ﭼﺎﻟﺸﻬﺎ و راهﮑﺎر هﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﺳﻴﺪ هﺎدﯼ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮﯼ و ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻟﺸﮕﺮﯼ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﮋوهﺸﮕﺎﻩ ﺣﻮزﻩ و‬
‫‪ ‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻩ‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  273‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‬

‫‪ – 1‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ اﻫﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو‬
‫ﺷﻌﺒﻪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 2‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺪام اﻗﺘﺼﺎددان ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ؟ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 5‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻜﺸﺮ – اوﻫﻠﻴﻦ ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺻﺎدرات از ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ؟‬
‫‪ – 6‬ﻧﺮخ ارز ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫‪ – 7‬ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬

‫‪ – 8‬در ﺣﺴﺎب ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺴﺎب ﺟﺎري ﭼﻪ اﻗﻼﻣﻲ ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫‪                                                                                                                                                                                                      ‬‬

‫‪ .٢‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن و ﺁراﻳﺸﻬﺎﯼ ﺗﺠﺎرﯼ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﯼ ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮﯼ رﺳﺎﻟﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻮم اﻗﺘﺼﺎدﯼ ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﻔﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  274‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ و ﻃﺒﻘﺎت دارا و ﻧﺎدار‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻏﻨﻲ از ﻟﺤﺎظ ﺑﺮﺧﻮرداري ﻳﺎ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﻣﻮاﻫﺐ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫و اﻣﻜﺎﻧﺎت زﻧﺪﮔﻲ دردي اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻳﺮ ﺑﺎز ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي و اﻧﺴﺎﻧﻲ از آن رﻧﺞ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ در وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺎﺣﺶ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻴﻼدي ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺑﺮﺧﻮرداري‬
‫از ﻣﻮاﻫﺐ و ﺗﻨﻌﻤﺎت ﻣﺎدي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﻄﺢ رﻓﺎه زﻧﺪﮔﻲ در ﺳﺎﻳﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻏﺎرت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻲ آراﻳﺶ ﺗﺎزه اي ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻦ آراﻳﺶ و ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺤﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻠﻴﺪي در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪-‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ در دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺎﻻ در‬
‫ﮔﺮوه دوم ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ – ﺑﺪل ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻖ و ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ‪ ،‬ﺗﻌﺪد ‪ ،‬ﺗﻨﻮع و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻌﻀﻼت و‬
‫دردﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ و درﻣﺎن و ﻋﻼج آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﻢ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻜﻮﻳﻦ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﭼﻴﺴﺘﻲ آن ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ و ﭼﺮﺧﻪ اﻫﺪاف ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎ وﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻗﻮام‬
‫ﺑﺨﺶ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺬرا ﻣﺮور ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻇﻬﻮر اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در ﺑﺎره رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﺖ ﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ )رﺑﻊ ﭼﻬﺎرم اﻳﻦ ﻗﺮن( ‪،‬‬
‫ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ و ﻧﻮزدﻫﻢ ﻃﺮح و ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ آدام اﺳﻤﻴﺖ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﺮاي ﻣﺪت‬
‫‪ 150‬ﺳﺎل اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮال ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد آزاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼﺳﻴﻚ و‬
‫ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻣﺪ‪ . 145‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺮز ﺑﻨﺪي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻼن‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و ﺗﻮﻟﺪ ﺗﻌﺎدل و ﻧﻈﻤﻲ ﺗﺎزه در ﺟﻬﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻫﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه از ﻳﻮغ اﺳﺎرت ﭼﭙﺎوﻟﮕﺮاﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺷﺪت و ﻋﻤﻖ ﺷﻜﺎف ﻓﻘﺮ و رﻓﺎه ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﺎ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮ و ﺑﺮﻣﻼﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎ ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ آن زﻣﺎن ﺑﺮاي‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ -١٤٥ ‬ﭼﭙﺮا م‪.‬ع‪ (١٣٨٣).‬اﺳﻼم وﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﻮر و ﻋﻠﻮي داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﻔﻴﺪ ص ‪٢٠‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  275‬‬

‫ﺑﻬﺒﻮد و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻴﭽﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت ‪ ،‬ﻣﻌﻀﻼت و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‬
‫و ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﻤﺨﻮﻧﻲ و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺮﺣﻲ از ﻧﻮ اﻓﻜﻨﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺎزه اي ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺮاﺑﺖ داﺷﺖ ﻃﺮح و ﺗﺌﻮرﻳﺰه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ و رﺟﻮع‬
‫ﻣﻌﻀﻼت و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ وﺟﻬﻪ ﻫﻤﺖ و ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻼش ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ وﺗﻤﺮﻛﺰ ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻤﻲ از ادﺑﻴﺎت )در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ‪،‬‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎ و‪ ( ..‬ﺗﺨﺼﺼﻲ در ﺑﺎره ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﺗﺐ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻨﻮع ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و رﻓﺘﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ اي ﻣﺠﺰا ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮ ﺑﺮآورد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ و‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺗﺴﺮﻳﻊ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻼﺷﻬﺎي اﺳﺘﻘﻼل آﻓﺮﻳﻦ و ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﺮاي اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ واﺛﺮ ﮔﺬاري ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺰﻳﻲ ﺗﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﻇﻬﻮر ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‬

‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﻋﺼﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎر رو ﺑﻪ اﻓﻮل ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و ﻣﻠﺘﻬﺎ وﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﭼﻬﺎر ﮔﻮﺷﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ از اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺳﻴﺎه رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻠﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺘﻘﻼل را ﺑﻪ اﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻲ ﺻﺒﺮاﻧﻪ و‬
‫ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻋﺎده و ﻛﺴﺐ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺗﺎﻣﻴﻦ رﻓﺎه و اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﺧﻮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ را ﺑﺮﻃﺮف و ﻛﻤﺒﻮد ﻫﺎ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺷﺎن را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎرزات و ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺧﻮد ﻣﻠﻬﻢ از اﻣﻮاج و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺳﻴﻮ‬
‫ﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﺪاوم و ﺑﻘﺎي اﻳﻦ اﺳﺘﻘﻼل را‬
‫در ﺧﻮد ﻛﻔﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬و از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﭘﺎﺳﺪاري‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬران و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪران در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﺮد اﻳﻦ اﻫﺪاف ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ ﺗﻼش و ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻌﺎ ﻛﺎر ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﺑﺮ ﻋﻬﺪه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫دﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮد ‪ .‬آﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ در ﭼﻨﺘﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻓﺘﻪ ﻫﺎ و اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻣﺪﻟﻬﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎب ﺣﺎل و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻜﺴﺖ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻧﻴﻮﻛﻼﺳﻴﻚ در ﮔﺮﻫﮕﺸﺎﻳﻲ از ﻣﻌﻀﻼت اﻗﺘﺼﺎدي‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  276‬‬

‫ﻏﺮب و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﻳﻲ ﺧﻮد ﻛﺎر ﺑﺎزار در رﻓﻊ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و ﻛﻴﻨﺰي از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ در ﺑﺎره ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﻴﺮوي ﻫﺎي ﺑﺎزار و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺪاﻓﻊ و ﻣﺮوج‬
‫آن را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻗﻮت ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮﻟﻲ و درﺳﺘﻲ دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ ﻛﻼﺳﻴﻚ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮض اﺷﺘﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻧﻈﻢ ﺧﻮد ﻛﺎر ﺑﺎزار را زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺮد ‪.‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‬
‫ﺑﺎ اﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻪ آوردﮔﺎه ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻫﺎ و رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي دو اردوﮔﺎه ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢِ ﺷﺮق و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري ﻏﺮب ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از دو رﻗﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺷﻌﺎر ﻫﺎ وﺗﺮﻓﻨﺪ ﻫﺎ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﺎﻟﻲ ‪،‬‬
‫ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻴﻄﺮف ‪-‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو اردوﮔﺎه ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -.‬و ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺣﺎل و ﻓﺮﺟﺎم‬
‫زﻧﺪﮔﻲ در اردوﮔﺎه رﻗﻴﺐ از ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎر ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اردوﮔﺎه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻏﺮب‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮدﻣﺪاري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺮﻣﺴﺖ از ﭘﻴﺮوزي در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﮔﺴﺘﺮش ﺳﻠﻄﻪ و‬
‫ﺳﻴﺎدت ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮد و ﻫﺮاﺳﺎن از ﮔﺴﺘﺮش و ﭘﻴﺸﺮوي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻛﺎروزار ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ي را در ﺣﻤﺎﻳﺖ و‬
‫دﻓﺎع از اﺻﻮل و ارزﺷﻬﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺮاه اﻧﺪاﺧﺖ ‪ .‬ﻣﺤﻮر اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺷﻌﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و رواج‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪي ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ وﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو اﺑﺪاع و ارﻣﻐﺎن‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﻓﺘﺘﺎﺣﻴﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺮوﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﻋﻼم ﺷﺪ و از آن ﭘﺲ ﺑﺎ ﺑﻮق وﻛﺮﻧﺎ‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ 146 .‬ﻃﺮح ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ رﺳﺘﻮ در ﻛﺘﺎب وي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ :‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻇﻬﻮر اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ و‬
‫ﺟﺬاب در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪  .147‬‬

‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻼﻛﻬﺎي ﺳﻨﺠﺶ آن‬

‫اراﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ و ﻫﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮ از ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻛﺎر دﺷﻮاري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺷﻮاري از ﻳﻚ ﺳﻮ از ﺗﻔﺎوت ﻧﮕﺮش ﻫﺎ و روﻳﻜﺮد ﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان وﻣﻜﺎﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت و ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻧﻈﺮﻳﺎت و راﻫﺒﺮدﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ آن ﻧﻈﺮﻳﺎت در ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از ﻗﻠﻢ اﻓﺘﺎده و ﻳﺎ ﻋﻨﺼﺮ و‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪-١٤٦ ‬اﺳﺘﻮا ﮔﻮﺳﺘﺎوو ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از وﻟﻔﺎﻧﮓ زاﻧﮑﺲ )‪ (١٣٧٧‬ﻧﮕﺎهﻲ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳﺪﻩ ﻓﺮهﻲ‪ ،‬ص ‪١۴‬‬

‫‪ -١٤٧ ‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺎرﻩ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻋﺮﺑﻲ ﺳﻴﺪ هﺎدي و ﻟﺸﮑﺮي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺁﻳﻴﻨﻪ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺻﺺ ‪٢۴-١٨‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  277‬‬

‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻮرد ﻏﻠﻔﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ﺑﺎره ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻣﻴﺪاﻧﻲ در ﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺰ ﻃﻲ‬
‫ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.148‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن در ﺳﺎﻟﻬﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﻇﻬﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬
‫)ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ( و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ را داراي ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻲ و‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻫﺮﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ و ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﺮو در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ رﺳﺘﻮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﻤﻮدن آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ ا ز‪:‬‬
‫‪-1‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻨﺘﻲ ‪ -2‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺧﻴﺰ ‪ -3‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻬﺶ ‪ -4‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -5‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺒﻮه‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ و ﻣﺤﻮرﻳﺖ رﺷﺪ ان ﻗﺪر ﻣﻮرد ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﻳﻲ و ﻏﻠﻮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﻤﺎن رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ و اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﺮادف ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً آرﺗﻮر ﻟﻮﺋﻴﺲ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي را واژه ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ داﻣﻨﻪ ﺗﻨﻮع‬
‫ﺑﻴﺎن را ﺑﺮاي اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ دﻫﺪ‪.149‬‬
‫ﻣﺪﻳﺴﻮن درﺑﺎره اﺻﻄﻼح رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪. «150‬‬
‫"ﺣﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻛﻪ دﻫﻪ ﻫﺎي ﺷﺼﺖ و ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻼدي را دﻫﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 9‬در ﺻﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﺮد"‪ 151‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ در دﻫﻪ ﻫﺎي ‪ 1950‬و‪1960‬‬
‫ﻣﻴﻼدي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه اﻗﺘﺼﺎدي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ در رﺷﺪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﻛﻞ و ﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺎﻳﺪ ﺗﻮده ﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮزﻳﻊ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﺷﺪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪» .‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي« ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺳﺎده ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻛﺸﻮر( در ﻳﻚ ﺳﺎل ﺧﺎص در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار آن در ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﻛﻼن‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪-١٤٨ ‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺎرﻩ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻋﺮﺑﻲ و ﻟﺸﮑﺮي ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺁﻳﻨﻪ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﺻﺺ ‪۵٣-٢۴‬‬

‫‪ ١٤٩‬ﻣﺮﺗﻀﻰ ﻗﺮﻩ ﺑﺎﻏﻴﺎن; اﻗﺘﺼﺎد رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ; ج ‪) ;١‬ﺗﻬﺮان; ﻧﺸﺮ ﻧﻰ; ‪ ;(١٣٧٠‬ص ‪.٨‬‬

‫‪١٥٠  ‬هﻤﺎن; ص ‪٨‬‬

‫‪ -١٥١ ‬ﺗﻮدارو ﻣﺎﻳﮑﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﻓﺮﺟﺎدي ﺗﻬﺮان ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﭘﮋوهﺶ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪ ١٣٧٨‬ص ‪٢١‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  278‬‬

‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ )‪ (GNP‬ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ )‪ (GDP‬در ﺳﺎل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار آن در ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻨﺠﺶ‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮد‪ ..‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ ﺷﺎﺧﺺ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﻮد‪.152‬‬

‫رﺷﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ‬

‫ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﺑﺎور ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﻋﺪه اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﺮﺧﻬﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ از رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم در ﺑﺴﻴﺎري از زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪ و ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﺑﻬﺒﻮد ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﭘﺎراﻣﺘﺮ دﻳﮕﺮي – ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮزﻳﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ دﺳﺘﺎورد ﻫﺎي رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -‬را ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻼدي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و ﺑﻴﻜﺎري ﺑﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ‪.153‬‬
‫و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺠﺪد رﺷﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻌﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ در ادﺑﻴﺎت ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﺻﻮرت ﺑﻬﺒﻮد –ﻛﺎﻫﺶ‪ -‬در ﺳﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و ﺑﻴﻜﺎري در ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎ وﺧﺎﻣﺖ ﻳﻚ ﻳﺎ دوﺗﺎ ﻳﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻼت –ﺣﺘﻲ اﮔﺮ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ در ﺳﺎﻳﻪ رﺷﺪ ﺑﺎﻻي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ دو ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ – ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ . 154‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﺧﻲ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن )ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺒﻮب اﻟﺤﻖ(‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﻛﻴﻔﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺿﺮورت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ را ﺷﺮط ﻻزم و ﻧﻪ ﺷﺮط‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .155‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ در ﻗﺎﻟﺐ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮا اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر دﻫﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﺎﻣﻼ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از راه وارد ﻛﺮدن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫از ﺧﺎرج ﻳﺎ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﭘﺲ اﻧﺪاز داﺧﻠﻲ‪ 156‬از اﻳﻦ رو ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎي اﺛﺮﮔﺬار ﻏﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ ﻗﺮار‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ -١٥٢ ‬دراﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ از ﺗﻘﺴﻴﻢ درﺁﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻳﻚ آﺸﻮر )ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ( ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺁن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ‬
‫‪153‬‬
‫‪ Nafziger  Wayne “From Seers to Sen: The Meaning of Economic Development” p 1‬‬

‫‪ -١٥٤ ‬ﺗﻮدارو ﻣﺎﻳﮑﻞ )‪ (١٣٧٨‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼم ﻋﻠﻲ ﻓﺮﺟﺎدي ﻣﻮﺳﺴﺴﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﭘﮋوهﺶ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي وﺗﻮﺳﻌﻪ ص ‪٢٣‬‬

‫‪ ١٥٥‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻋﺮﺑﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻳﻴﻨﻪ ﺗﺤﻮﻻت ص ‪٣۵‬‬

‫‪156‬‬
‫‪ Stiglitz Joseph E Towards a New Paradigm for Development: Strategies, Policies, and Processes Prebisch ‬‬
‫‪Lecture, October 20, 2098 p. 6 ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  279‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺒﻮد ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻛﻤﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻋﺪم ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ اﻣﺎ از ﻗﻠﻢ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن واﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ راﻫﺒﺮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﻛﻮﺗﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ ‪ 157‬و در ﻳﻚ ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻧﺮا " ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﻴﺎرﭼﻨﺪ وﺟﻬﻲ و در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﻴﺪاري و آﮔﺎﻫﻲ و رواﺑﻂ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺧﺎرج "‪158‬ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪  .‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮي و ﺗﺤﻮل در ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻓﺮاﺗﺮ و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺸﺘﺮ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﺪل ﮔﺸﺖ ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻤﻲ در ﻗﺎﻟﺐ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻤﻮد ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻴﻔﻲ در‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﻲ و ﻧﺸﺎط روﺣﻲ و آراﻣﺶ و ﺗﻌﺎدل رواﻧﻲ )ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺰوا ‪ ،‬ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ اﺣﺴﺎس اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ( و ﻃﻮل ﻋﻤﺮ‬
‫اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺤﻜﻴﻢ و ﺗﺜﺒﻴﺖ رواﺑﻂ ﺳﺎﻟﻢ و ﻫﻨﺠﺎرﻣﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﮔﺴﺘﺮش اﻓﻘﻬﺎي اﻧﺘﺨﺎب اﻧﺴﺎن‬
‫ﺗﺒﻠﻮر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮه‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻛﻨﺎر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ رﻳﺸﻪ ﻛﻨﻲ ﻓﻘﺮ‪ ،‬آﻣﻮزش ﺑﻬﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ و زﻳﺴﺘﮕﺎه او ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﺟﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر وﺗﺨﺼﺺ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮﻣﻨﺸﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﭘﺎي ﺑﻨﺪي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از اﻋﺘﻘﺎدات و ارزش ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻳﺎ ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎري ‪ ،‬رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮاﺑﻌﺪي آن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ و و روﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮاﺑﻌﺪي ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ارزش ﻫﺎ و روﺷﻬﺎي ﻏﺮﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﺎﻳﻪ و ﻣﻌﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ وﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺮ ﻣﻠﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎ‪ ،‬رﺳﻮم ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﺎن ﻣﺮدم ﺗﻌﺮﻳﻒ وﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ در ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﺛﺎر ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و دوام دﺳﺘﺎوردﻫﺎي آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﮕﺮش ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮاﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﻲ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﭘﻲ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺎزي ﻣﻨﻔﻌﺖ وﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﺒﻮه اﺳﺖ‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺟﺪي و ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي را ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ وارد ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻴﺎﺳﻤﺘﺪاران و داﻧﺸﻤﻨﺪان در دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻼدي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻﺪا درآورﻧﺪ و ﺟﻬﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪157‬‬
‫‪  Stiglitz Joseph E Towards a New Paradigm for Development: Strategies, Policies, and Processes Prebisch ‬‬
‫‪Lecture, October 20, 2098 p. 6‬‬

‫‪-١٥٨ ‬وﻟﻔﮕﺎﻧﮏ زاﮐﺲ هﻤﺎن ص ‪٢٧‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  280‬‬

‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺴﺘﻲ و و ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺗﻮﺟﻪ و ﺳﺎزﮔﺎر ي ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫زﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ اﻧﻔﻜﺎك ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﺗﻮﺳﻌﻪ درآﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻄﻮر ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺗﺎزه ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﺑﺎره ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﻢ؛ دﻳﺪﮔﺎه آﻣﺎرﺗﻴﺎﺳﻦ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻣﻌﺮوف ﻫﻨﺪي ﻛﻪ ﺷﻬﺮت و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺑﺎب ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد دان در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪  .‬‬
‫از دﻳﮕﺎه آﻣﺎرﺗﻴﺎﺳﻦ آزادي ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻼش اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرآﺗﺮﻳﻦ راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ" ﻓﺎﻳﻖ آﻣﺪن ﺑﺮ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻠﻴﺪي در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﻘﺪان آزادي‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ‪ ،‬ﻗﺤﻄﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ وﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﻓﻘﺪان‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آب ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و درﻣﺎن و‪ ...‬را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬آزادي ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻛﺎر‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﺑﺰار و وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ‪ .159‬از دﻳﺪﮔﺎه آﻣﺎرﺗﻴﺎﺳﻦ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از رﺷﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي اﻋﻢ از ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬اﻣﺮي ﻓﺮاﮔﻴﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺮﻓﺎً در ﺑﺨﺸﻲ از آن اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺪ‪ ،‬ﻣﺮز و ﺳﻘﻒ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ واﺑﺴﺘﮕﻲ آن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻴﻔﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻧﺪارد‪  .160‬‬

‫ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﻘﻴﺎس و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ادازه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را‬
‫ﻧﺸﺎن داد؟ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ از اﺑﺘﺪاي ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺷﺎﺧﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ‬
‫ﻳﻜﺴﺎن داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺧﻼل دﻫﻪ ‪ 1950‬و ﺗﺎ اواﺳﻂ دﻫﻪ ‪ 60‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺿﻤﻨﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻠﻲ ﺳﺮاﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬رﻓﺎه ﻫﻤﮕﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ از رﺷﺪ ﻧﺼﻴﺐ ﻫﻤﮕﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل واﻗﻌﻴﺎت ﺑﺘﺪرﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺎور را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ در رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﺷﺮط ﻛﺎﻓﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت روﺷﻨﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻠﻲ ﺳﺮاﻧﻪ ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ و وﺿﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺮط ﻛﺎﻓﻲ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ از رﺷﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪“From Seers to Sen: The Meaning of Economic Development” p 8 available at  Wayne ١٥٩ Nafziger ‬‬

‫‪www.? ??/.com‬‬
‫‪160‬‬
‫‪ Sen, Amartya K. (2099) Development as Freedom. New York: Alfred A. Knopf. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  281‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ و ﻧﻴﺰ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻘﺮ و ﻓﻘﺮا در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪه اي‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺮ و ﻛﺎر ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻣﻮرد ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻓﻘﺮ را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدي آن ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﺠﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﺮ را ﻓﻘﻂ از زاوﻳﻪ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎس ﻃﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺻﺮﻓﺎ اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﺎﮔﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪ (social Indicators‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ در ﮔﺰارش ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﮔﺰارش ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ‪GNP‬‬ ‫‪(1‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ‬

‫)‪ (GNP‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ‪ GNP‬ﺑﺮﺳﺪ در‬
‫ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ و ﻣﻮﻓﻖ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ رﺷﺪ ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ‬
‫و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار از اﻳﻦ رﺷﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺷﺎﺧﺺ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ از ﺗﻘﺴﻴﻢ درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه درآﻣﺪي زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ درآﻣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ‪ 735‬دﻻر و ﻛﻤﺘﺮ(‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺧﻮد ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪ 736 – 2935‬دﻻر( و‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﻻ )‪ 2935 – 9075‬دﻻر( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪161‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ درآﻣﺪ ﺑﺎﻻ )درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 9076‬دﻻر(‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎﺧﺺ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ از ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻄﺢ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺧﺪﻣﺎت در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاي ﻳﻜﺴﺎن ﺳﺎزي آﻧﻬﺎ و اﻣﻜﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺷﺎﺧﺺ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪161‬‬
‫‪ . world bank world development imdicators 2004 CD – Rom. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  282‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر و‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ آن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﺗﻌﺪﻳﻼت ﻻزم ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي‪ :‬ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻮاﻫﺐ رﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ رﻏﻢ آن‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ از وﺿﻌﻴﺖ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و اﻣﻜﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ و ﻣﻴﺰان ﻛﺎﻫﺶ ﻓﻘﺮ و‬
‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﭘﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ در ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫از درآﻣﺪ ﻧﺼﻴﺐ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻛﻤﻚ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮي ﺗﻌﺮﻳﻒ و اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ و ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺴﻴﻨﻲ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪١ ٢٠‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪1-20‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٣ ٢٠‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٢ ٢٠‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  283‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪٤ ٢٠‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ راﺑﻄﻪ ﻛﻤﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﻴﻦ در ﺻﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درآﻣﺪ و درﺻﺪ ﻛﻞ درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ده ﮔﺮوه درآﻣﺪي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدي را در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ ده ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﺎوي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي دﻫﮕﺎﻧﻪ درآﻣﺪي ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫در ﻧﻤﻮدارﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﺜﻼ در ﻧﻘﻄﻪ اﻟﻒ ‪ 40‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 20‬در ﺻﺪ از درآﻣﺪ ﻛﻞ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ ب ‪ 70‬درﺻﺪ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ ‪ 50‬درﺻﺪ از ﻛﻞ درآﻣﺪ اﻗﺘﺼﺎد را در ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ‬
‫روي ﻗﻄﺮ )ﺧﻂ ﻧﻴﻤﺴﺎز( ﻗﺮار داﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺟﻪ ﺑﺮاﺑﺮي در ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل ﻣﻲ رﺳﺪ ﻳﻌﻨﻲ درآﻣﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺎوي ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻬﺎي درآﻣﺪي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دراﻳﻨﺠﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ از ﻗﻄﺮ دور ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد درﺟﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺮﺧﻂ اﻓﻘﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﻮد درﺟﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در اﻓﺮاﻃﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ ‪.‬‬
‫دراﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ را ﻳﻚ ﻓﺮددرﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺟﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ ﺧﻤﻴﺪه ﺗﺮ و ﺑﻪ ﺧﻂ اﻓﻘﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮدار ‪ 2-20‬اﻣﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻪ درﺟﻪ ﻧﺎﺑﺮﺑﺮي ﻛﻤﺘﺮ و ﻳﺎ‬
‫اﻧﺪك اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﺎﻣﻞ )ﻗﻄﺮ( ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮاﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪ 3-20‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻴﻦ ﻗﻄﺮ و ‪ ‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ )در ﻧﻤﻮدار ‪ 4 -20‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺎﻳﻪ زده( و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ در آن‬
‫رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان درﺟﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﻧﺸﺎن داد ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻲ‪ 162‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از ﺻﻔﺮ )ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎ ﻳﻚ )ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻛﺎﻣﻞ( ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺑﺮاﺑﺮي در ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ -١٦٢ ‬ﺁﻣﺎردان اﻳﺎﺗﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎر اول اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺗﺪوﻳﻦ ﮐﺮد‪.‬‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  284‬‬

‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬

‫ﺷﻬﺮي اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1383-78‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺟﺪول ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻲ )وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي( اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻬﺘﺮ از دوﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻬﻢ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﻛﻢ درآﻣﺪ و درآﻣﺪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻬﺘﺮ از ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﻮز‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،1383‬ﺑﻴﺶ از ‪ 47‬درﺻﺪ درآﻣﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ‪ 20‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻪ در ﮔﺮوه درآﻣﺪي ﺑﺎﻻ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪1- 20‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﻪ و ﮔﺰارش اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎل ‪  1383‬‬

‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻓﻘﺮ و ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آن‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ در ﭼﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت روﺷﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﻨﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻘﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻓﻘﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻴﻨﻲ از ﭘﺪﻳﺪه ﻓﻘﺮ ﻛﺎري ﺑﺲ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻓﻘﺮ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از رﻓﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻮم‪ ،‬ﻓﻘﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻣﺎدي ‪،‬‬
‫ﻓﻘﺪان درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻓﻘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي‬
‫‪163‬‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪163‬‬
‫‪ . sobbotina , Beyond Economic growth: intradution to susfainable development 2004 P 33. ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  285‬‬

‫از اﻳﻦ رو اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺗﻚ ﺑﻌﺪي از ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﻌﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ج(ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ 164‬اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮي ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ از ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﺺ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻪ ﺑﻌﺪ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ زﻳﺮ را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ( 1 :‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ در اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ (2‬ﻣﻴﺰان دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻛﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺮخ ﺑﺎ ﺳﻮادي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن و ﺗﻌﺪاد داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ (3 .‬ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪165‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻛﻪ از ﺷﺎﺧﺺ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ )ﻳﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ( ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫‪166‬‬
‫ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﮕﺮﺷﻬﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي و ﭘﻮﻳﺎ ﻣﺒﺪل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬دﺳﺘﻴﺒﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ زواﻳﺎ و اﺑﻌﺎد آن اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻣﺎﻧﻲ در‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ اﻓﻘﻲ روﺷﻨﻲ از اﻫﺪاف دﺳﺘﻴﺎﻓﺘﻨﻲ و واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻫﺪاف ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي – اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي‬
‫ﻛﺎرﮔﺰاران و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﺎرآﻣﺪ و ﺳﺎزﮔﺎر ﻃﺮاﺣﻲ و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻊ ﻧﮕﺮ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ را ره ﺗﻮﺷﻪ ﺧﻮد ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﻗﺮاري ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻔﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪164‬‬
‫‪ . Human Development Jnoly. ‬‬

‫‪ .١٦٥ ‬ﺑﺮاي ﻧﺤﻮﻩ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ر‪ .‬ك‪ :‬ﺑﻪ‬

‫‪  UNDP , Human Development Report 2005.‬‬

‫‪١٦٦ ‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﻟﻨﺴﺒﻲ ‪ ،‬ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ :‬راهﻨﻤﺎي رﺷﺪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬ﺻﻨﻌﺘﻲ آﺸﻮرهﺎي در ﺣﺎل رﺷﺪ ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮهﻨﮕﻲ رﺳﺎ ‪ ١٣٧۵‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪   ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  286‬‬

‫هﺪف‬
‫هﺎ‬

‫راهﱪد هﺎ و‬ ‫ﺗﻮﺳﻌ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ ‬‬
‫هﺎ ‪ ‬‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ و‬ ‫ﻧﻬﺎد ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ‬

‫ارﻛﺎن ﻗﻮام‬
‫ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻫﺪاف‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ وﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﻲ و ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻳﻦ ارﻛﺎن و ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺑﻪ ﭼﺮﺧﻪ اي )ﻧﻤﻮدار ‪ (4-20‬ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ وﺟﻮد ﺧﻠﻞ ﻳﺎ ﻏﻔﻠﺖ در ﻛﺎرﻛﺮد‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻛﻠﻪ ﻛﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﺑﺎ اﺧﺘﻼل ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎزد و ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻴﺎن زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻜﺒﺎر ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﭘﺲ از آن‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﺟﺎري و ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ .‬و دراﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺪ اﻫﺪاف‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‪،‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎ ‪ ،‬و ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻣﺠﺪدا ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ وﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮد و ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رود‪) .‬ﻧﻤﻮدار ‪(4- 20‬‬

‫اﻟﻒ ( اﻫﺪاف ﻛﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬

‫اﺻﻮﻻ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻮﺷﺶ و ﺗﻼش ﺟﻤﻌﻲ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ . .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻛﻮﺷﺶ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎري ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫رﻳﺰي و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﺑﺎﻳﺪ اﻫﺪاف ﻛﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  287‬‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ از اﻳﺠﺎد ﺗﺤﻮل ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﺎزﻧﺪه در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﺮﻛﺖ از رواﺑﻂ ‪ ،‬روﺷﻬﺎ و‬
‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﻧﺎﻛﺎرا در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬و‪..‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ روﺷﻬﺎ و‬
‫راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ و ﻛﺎراﺗﺮ و ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ ‪.167‬‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﻳﻦ اﻫﺪاﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از رﻫﮕﺬر ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺪﺳﺖ اﻳﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ و رﻓﻊ ﻓﻘﺮ و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ –اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ‬‬ ‫‪(1‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ ‬‬ ‫‪(2‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺷﻜﺎف و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻫﺎي )ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ( اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬ ‫‪(3‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺑﺨﺸﻲ ‪ ‬‬
‫ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﻜﺮي‪ -‬ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺧﻼﻗﻲ‪ -‬ﻣﻌﻨﻮي‪-‬رواﻧﻲ ‪،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ رواﺑﻂ و ارزﺷﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫اﺣﻴﺎ و ﺣﻔﻆ ﻛﺮاﻣﺖ ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ، ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺳﻄﺢ ﻓﺮدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫‪(5‬‬
‫ﻣﻠﻲ ‪  ،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و راﻫﺒﺮد و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ اي ﺑﺎﻳﺪ اﻫﺪاف ﻓﻮق را ﻧﺼﺐ اﻟﻌﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫اﻫﺪاف ﻓﻮق در ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان اﻫﺪاف ﻓﻮق را در ﻓﺎز ﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻫﺪاف و اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ارﻛﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت‪،‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ب( ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ارﻛﺎن ﻛﻠﻴﺪي و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدن‪ ،‬ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬آب ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و‪..‬‬
‫ب( ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫در ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺑﺘﺪا اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﺑﺮ اﻫﻴﻤﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺳﻄﺢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ و‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ Strategies, Policies, and Processes Prebisch :١٦٧ Stiglitz Joseph E Towards a New Paradigm for Development‬‬
‫‪  Lecture, October 20, 2098 p. 2.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  288‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭘﻮل( ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻘﺶ آن در ﺗﺴﻬﻴﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ وﻫﻤﻮارﺳﺎزي ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺗﻮان و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﺮﻧﻪ ﺻﺮف ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﻛﺸﻮري ﺑﺪون ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﺎاﻟﻔﻌﻞ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻛﺸﻮري داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﺷﺎر ﻧﻔﺖ‬
‫وﮔﺎز ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻻزم )داﻧﺶ ﻓﻨﻲ ﻳﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ( ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ وا ﺳﺘﺨﺮاج و ﭘﺮدازش و ﭘﺎﻻﻳﺶ آن را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺟﻬﺖ در ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ از ﻧﻈﺮ دور ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ داﻧﺶ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﺖ ﺗﻔﺎوت در آﻫﻨﮓ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي داراي اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺮاﺑﺮ را در ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﺗﺤﺼﻴﻼت ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت‪،‬‬
‫ﺗﺨﺼﺺ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ )آﻣﻮزش و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻫﺮ( را در ﺻﺪر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮﺳﻌﻪ اي ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻢ‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﮋوﻫﺶ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻴﻞ ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻼن داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﺼﻴﻼت‬
‫ﻋﺎﻟﻲ در ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي از ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﮔﺮﻫﻲ از ﻛﺎر ﻓﺮوﺑﺴﺘﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪي ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ وﺟﻮد و ﻓﺮاواﻧﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻫﺮ )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ( –ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺮط‬
‫ﻻزم ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻟﺰاﻣﺎ ﺷﺮط ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻜﻤﻞ اﻳﻦ دو ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻘﻖ ﻓﻀﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﺴﺘﺮﻧﻬﺎدي ﻻزم ﺷﺎﻣﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻨﺠﺎر ﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎي ﮔﺮوﻫﻲ و ﻧﻬﺎدي‪ ،‬وﺟﺪان ﻛﺎري‬
‫روﺣﻴﻪ ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﻲ و ﭘﺎك ﺑﻮد ن ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻛﻼه ﺑﺮداري ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﻘﻠﺐ و‪ ..‬ﺑﻮد ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪  .‬‬
‫ﺑﺎ ﻃﺮح ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﻬﻢ درﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪ‪ .‬آن ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﻧﻴﺮوي ﻫﺎي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺨﺼﺺ وﻗﺘﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻬﺮوه وري و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮي دارﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮش در وﻓﻮر ﻳﺎ وﺟﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج( راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ‬

‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻫﺪف ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭘﻴﻤﻮدن راﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻫﺪف‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ از ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن اﻧﺘﺨﺎب راه و‬
‫راﻫﻜﺎري دﻗﻴﻖ ‪ ،‬درﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻠﻴﺪي و ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ اﻳﻦ راه‪ ،‬و راﻫﺒﺮد ﺑﺎ دﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻزم‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  289‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﻮد ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ ؛ ﻫﻤﻪ ﺗﻼش ﻫﺎ ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰيﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﻪ ﻫﺪر رود‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﻣﻮارد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺷﺘﺒﺎه و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺎز ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ وﺧﻴﻢ ﺗﺮ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻧﺘﺨﺎب راه درﺳﺖ اﺑﺘﺪاء ﻣﻨﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ درك ﺣﺠﻢ و ﻋﻤﻖ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻣﻌﻀﻠﻲ ﻛﻪ در اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻓﻊ و‬
‫ﺣﻞ ان ﻣﻌﻀﻞ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي –اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ژﺋﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ و و ﻇﺮﻓﻴﺖ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺛﺎﻟﺜﺎ ﺑﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺒﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻗﺎﻣﺖ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺧﻮد آن ﻛﺸﻮر ﺑﺮﻳﺪه و دوﺧﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ و اﻗﺘﻀﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺜﻼ اﻫﺪاف ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ راﻫﺒﺮدﻫﺎ‬
‫و ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ راﻫﺒﺮد و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل و ﻓﺮاﮔﻴﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ راﻫﺒﺮدي در ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ در ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ي دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب را ﺑﺪﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫اﻧﻮاع راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻖ آن ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﺑﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤﻮر‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬از ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺬرا ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻤﺎرﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻟﻒ(اﻟﮕﻮي ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر ‪ ‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ در ﻫﺪاﻳﺖ و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ‬
‫)ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ ( را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﭼﺮخ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮ ﻣﺪار اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ارز ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻈﺎم ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﻗﺪرت ﻫﺮ ﺟﺮﻳﺎن و ﺗﺸﻜﻞ ﺑﺮﻫﻢ زﻧﻨﺪه وﺿﻌﻴﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﻗﺮاري‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺗﻮام ﺑﺎ ﻛﺎرآﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻬﺮه وري اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻫﺪاف دراﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ - ١٦٨‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از ﮔﺮﻓﻴﻦ ﮐﻴﺚ؟؟؟؟؟؟ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬

 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  290‬‬

‫اﻳﺠﺎد ﺛﺒﺎت ﺑﺎزار و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮد ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﻃﺮﻳﻖ آزادﺳﺎزي ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﺎراﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﺮخ ﭘﺲ اﻧﺪاز و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار‬
‫ب( اﻟﮕﻮي ﺗﺠﺎرت ﻣﺤﻮر‪:‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﺑﺎزار آزاد و و ﻧﻘﺶ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ در اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮك رﺷﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﺎﻣﻲ اﻳﻦ راﻫﺒﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﺎﻻي ﺑﺎزار‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺎدرات و ﻛﺴﺐ درآﻣﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻳﻪ ﻓﺸﺎر رﻗﺎﺑﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﻛﺎراﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﺧﻠﻲ ﺣﺘﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﺻﺎدراﺗﻲ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و رﺷﺪ ﺑﺎﺛﺒﺎت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻟﮕﻮي ﺗﺠﺎرت ﻣﺤﻮر در ﻗﺎﻟﺐ راﻫﺒﺮد ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﺎدرات ‪ ‬‬ ‫•‬

‫اﻟﻒ( ﺻﺎدرات ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻣﻌﺎدن(‬
‫ب( ﻛﺎﻻ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ج( ﻛﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪ و ﻗﻄﻌﺎت ‪ :‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮق اﺳﻴﺎ اﻳﻦ راﻫﺒﺮد را ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫د( ﺻﺎدرات ﻣﺠﺪد‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺒﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺻﺎدرات‬
‫داﺧﻠﻲ اﺳﺘﺮاﺗﮋي واردات ﻛﺎﻻ از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺻﺎدارت ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار را دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ ‬‬

‫ج( اﻟﮕﻮي ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺤﻮر ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﻲ در اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺣﺼﻮل ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺗﺎﻛﻴﺪ‬
‫ﺑﺮﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد آزاد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺤﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺎﺳﻴﺲ و اﺣﺪاث ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻣﺎدر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ذوب آﻫﻦ ‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎن ‪ ،‬ﺧﻮدروﺳﺎزي ‪،‬‬
‫ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻧﻔﺖ و‪ ....‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺒﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺼﺮﻓﻲ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻚ را در راﻫﺒﺮد ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎري اوﻗﺎت اﺻﻄﻼح ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻛﺎر و ﻛﺴﺐ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط دو راﻫﺒﺮد ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺰرگ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺎره اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﺑﺰرگ )در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن(ا ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي )ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ و‪ (...‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﻣﻨﺪان آن‬
‫زﻳﺎد )ﻣﺜﻼ ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﻧﻔﺮ( ﺑﺎﺷﺪ و راه اﻧﺪازي آن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي داراي ﻛﻤﺘﺮ از ‪100‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  291‬‬

‫ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ واردات ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮ واردات‬
‫وﺿﻊ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺠﺎرب ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اي اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﺎدرات ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ در اﺟﺮاي اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫د( اﻟﮕﻮي ﻛﺸﺎورزي ﻣﺤﻮر‪  :‬‬
‫در اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺗﻜﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺣﺼﻮل ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﺷﺪ در ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ زﻋﻢ ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ‬
‫راﻫﺒﺮد رﺷﺪ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻮاد اﺻﻠﻲ ﻏﺬاﻳﻲ و ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و از اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﺷﺪ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد زﻣﻴﻨﻪ در ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺻﻨﺎﻳﻊ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮﺑﻮدن اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه از دﻳﺪ ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻳﻦ راﻫﺒﺮد‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻓﻘﺮزداﻳﻲ در اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪.‬‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮر ﻫﺎي روﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺟﻤﻌﻴﺖ در روﺳﺘﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺸﺎورزي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ اﺷﺘﻐﺎل ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و درﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﻣﻴﻦ و ﺗﺪاوم اﺷﺘﻐﺎل و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻛﻔﺎﻳﻲ ﻣﻠﻲ در‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻼوه وﺟﻮد ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺸﺎورزي اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮر ﻫﺎ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﺗﻼش ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻟﮕﻮي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺎورزي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫راﻫﺒﺮد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﺪاران اﻟﮕﻮي ﻛﺸﺎورزي ﻣﺤﻮر ﺑﻪ دو ﮔﺮوه زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﻣﺸﻜﻼت را در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻬﺎد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻊ اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺶ‬ ‫•‬
‫روي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي را ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اراﺿﻲ و ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري آن‬
‫ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﻲ را )در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان( ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارده اﻧﺪ‪  .‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ رﻳﺸﻪ ﻣﺸﻜﻼت را در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺳﺘﻤﺮار روﺷﻬﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫•‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻧﻮﺳﺎزي روﺷﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻃﺮح ﻣﻜﺎﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن و اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺬر ﻫﺎي اﺻﻼح ﺷﺪه‬
‫و‪ ...‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﺒﺰ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻼج ﻣﻌﻀﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪  .‬‬
‫ه( اﻟﮕﻮي ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺤﻮر‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻏﻔﻠﺖ از ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ و‬
‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺒﻞ از رﺷﺪ در‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ راﻫﺒﺮد ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ رﺷﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  292‬‬

‫ﺗﺼﺎﻋﺪي و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ رﺷﺪ در ﻣﻴﺎن اﻗﺸﺎر ﻛﻢ درآﻣﺪ ﺗﺮ در ﻗﺎﻟﺐ اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﻮزش ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ( و ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﺎراﻧﻪ ﻫﺎ و ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﺑﻼﻋﻮض ﺗﺎ ﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزﻧﺪ‪  .‬‬
‫در ﺑﺮﺧﻲ از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎز ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ و‪ ..‬ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪  .‬‬
‫و( اﻟﮕﻮي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻮر )ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ(‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﺴﻴﺘﻲ در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮري ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎراداﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي آزادي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﻫﻨﻮز ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ درﺟﺎﺗﻲ از ﺗﻤﺮﻛﺰ در اﻏﻠﺐ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻧﻴﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﻤﺮﻛﺰ در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺳﺮاغ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎزاري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻟﮕﻮي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻪ در ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ اﺟﺮا ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻛﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي وﻟﻲ در اﻟﮕﻮي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺰرگ در ﺗﻤﻠﻚ دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻛﺎرﻛﺮد آزاد ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ و‬
‫ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺣﺬف ﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻧﻬﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖ و درﺳﺖ اﻫﺪاف و اوﻟﻮﻳﺖ‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد و ﻛﺎرآﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﻮد‪.‬‬

‫د( ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ رﻛﻦ ﻣﻬﻢ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎدﻫﺎ ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻠﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻜﻢ ﺑﺎزوان اﺟﺮاﻳﻲ رادارﻧﺪ‪ .‬اﻫﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ در‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻣﺎﻧﻲ دوﭼﻨﺪان ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻫﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻼشﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و ﺷﻔﺎف ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﻢ ﻫﺪف‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ و ﻛﺎر ﮔﺰار آن‪ .‬در ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ را‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﭘﺎﻳﺪاري ﺗﻮﺳﻌﻪ ره اورد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺜﺒﺖ ‪ ،‬ﻫﻤﺴﻮ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر و و ﭘﻮﻳﺎي آﻧﻬﺎ ﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫ƒ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﭘﻮﻟﻲ اﻋﻢ از دوﻟﺘﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‬

‫ƒ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﺎن و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ]ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺰ ﻓﻨﻲ و ﺣﺮﻓﻪ‬
‫و‪[...‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  293‬‬

‫ƒ ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‪...‬‬

‫ƒ ﻣﺮاﻛﺰ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوي ]ﻧﻬﺎد ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ ،‬ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرا‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ ‪ ،‬ارزان و در دﺳﺘﺮس‬
‫ﻋﻤﻮم[‬

‫ƒ ﻣﺮاﻛﺰ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري‬

‫ƒ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫ƒ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻜﻔﻞ اﻳﺠﺎد و اداره زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ] ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻪ ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و‪[...‬‬

‫ƒ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻣﺘﻜﻔﻞ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ و رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﻲ‬

‫ƒ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬

‫ƒ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ )‪(NGO‬‬

‫ƒ ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ]ﻣﻮﺳﺴﺎت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي[‬

‫ƒ ﺻﻨﺪوق ﻫﺎي ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ و‪...‬‬

‫ƒ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ و‪ ،‬ﺗﺨﺼﺼﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬

‫ƒ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺻﺎدراﺗﻲ ‪ :‬ﺗﺸﻜﻠﻬﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬

‫ƒ ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ‬

‫ƒ ﻣﺮاﻛﺰ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻴﻔﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺮاﺣﻞ آن‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ آراﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﺪاف و اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎ اﺗﺨﺎذ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﻬﺎد ﻫﺎ و ﻣﺠﺮﻳﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﻤﮕﺎم وﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ اﻫﺪاف و اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ و اﻣﻜﺎﻧﺎت‪،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺑﺎز آراﻳﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺸﻮر از ﻇﺮﻓﻴﺖ و‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻻزم ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻬﺎد ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺎز ﻫﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ . .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد آﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺪار و ﻣﺘﻮازن آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن در ﺳﻄﺢ رﻓﺎه زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  294‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در ﺑﺎره رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﺖ ﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ )رﺑﻊ ﭼﻬﺎرم اﻳﻦ ﻗﺮن( ‪،‬‬
‫ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ و ﻧﻮزدﻫﻢ ﻃﺮح و ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻃﺮح‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺎﻣﻼت‬
‫و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺑﺮاز وﺟﻮد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ..‬اﺑﺘﺪا ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻼدي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و‬
‫ﺑﻴﻜﺎري ﻳﻌﻨﻲ رﺷﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﺑﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎزﻧﮕﺮي دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﻴﺎرﭼﻨﺪ وﺟﻬﻲ و در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﻴﺪاري و آﮔﺎﻫﻲ و رواﺑﻂ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺧﺎرج‬
‫)ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮا اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺸﺘﺮ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ در زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺸﺮ ( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮاﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺮ ﻣﻠﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎ‪ ،‬رﺳﻮم ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻫﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﺎن ﻣﺮدم‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ وﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ آﺛﺎر ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و دوام دﺳﺘﺎوردﻫﺎي آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎداﻧﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺰان و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ از ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ] ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ و ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻲ[ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ راﺑﻄﻪ ﻛﻤﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﻴﻦ در ﺻﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درآﻣﺪ و درﺻﺪ ﻛﻞ درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻴﻦ ﻗﻄﺮ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﺻﻔﺮ )ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎ ﻳﻚ )ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻛﺎﻣﻞ( ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ درﺟﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﭘﻮﻳﺎ و داراي اﺑﻌﺎد و ارﻛﺎن ﻣﺘﻌﺪد‪ .‬از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﺑﻌﺎد‬
‫ارﻛﺎن ﭼﺮﺧﻪ اي ﺑﻪ ﻧﺎم ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ارﻛﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ‬
‫وﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺰﻳﻜﻲ ‪ ،‬رﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از راﻫﺒﺮد ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﺗﺠﺎرت ﻣﺤﻮر‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺤﻮر راﻫﺒﺮد‬
‫ﻛﺸﺎورزي ﻣﺤﻮر‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺤﻮر و راﻫﺒﺮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻮر )ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ( ‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ‪ .........................................................................................................‬ﺳﻴﺪ اﺳﺤﺎق ﻋﻠﻮي ‪  295‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﭘﻮﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﺎن و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺰ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوي‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺰ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻜﻔﻞ زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ و‪...‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺴﺘﻢ‬

‫‪ – 1‬ﻣﻌﻴﺎر دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 2‬اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ درﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﺑﺮاز وﺟﻮد ﻛﺮد؟‬
‫‪ – 3‬ﺳﻴﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺷﺮح دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 4‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬
‫‪ – 5‬ﻛﺎرﺑﺮد در ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻟﻮرﻧﺰ و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺟﻴﻨﻲ و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ – 6‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ارﻛﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ – 7‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ و اﻫﺪاف ﻫﺮ ﻳﻚ از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ اي زﻳﺮ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( راﻫﺒﺮد ﺑﺎزار ﻣﺤﻮر ب( راﻫﺒﺮد ﺗﺠﺎرت ﻣﺤﻮر ج( راﻫﺒﺮد ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺤﻮر د( راﻫﺒﺮد ﻛﺸﺎورزي ﻣﺤﻮر ه( راﻫﺒﺮد‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺤﻮر و( راﻫﺒﺮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻮر‬
‫‪ – 8‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ؟‬