Biên soạn và sử dụng

tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 191

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

BAN BIÊN TẬP

Tổ chức bản thảo, cải biên và biên soạn

Serge Côté

Kiểm tra về ngôn ngữ

Charlotte Gagné

Biên tập nội dung, lên trang và xuất bản

Bộ Giáo dục, Giải trí và Thể thao Québec
chịu trách nhiệm

Hình hoạ và chế bản điện tử

Deschamp Design

Người dịch
Đỗ Đắc Hiển

Hiệu đính
Lương Thị Mai Trâm

ISBN 978-92-9028-315-7

Một phần quan trọng của tài liệu này được thực hiện nhờ giấy phép của Bộ Giáo dục, Giải trí và
Thể thao Québec.

192 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

DANH MỤC CÁC BÀI ĐÓNG KHUNG

Bài đóng khung số 1 : Một số phương pháp tiếp cận theo năng lực áp dụng cho đào tạo nghề

Bài đóng khung số 2 : Các năng lực chung

Bài đóng khung số 3 : Kịch bản sư phạm, nguồn tài chính và điều kiện thực hiện đào tạo

Bài đóng khung số 4 : Hỗ trợ giáo viên

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 193

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

194 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

1 | Mở đầu
Mục tiêu chính của cuốn sách Công nghệ
Giáo dục kỹ thuật và dạy nghề (GDKT&DN) là
trình bày khung khái niệm làm cơ sở cho các
nghiên cứu phân tích và suy ngẫm của các
nhà hoạch định chính sách và các cơ quan
phát triển tham gia vào quá trình tái cơ cấu
hay cải cách sâu sắc hệ thống đào tạo nghề.
Trước hết cuốn sách là một công cụ tham
chiếu, và tập huấn nhằm giới thiệu các khái
niệm, thống nhất thuật ngữ, tạo thuận lợi
cho việc trao đổi và chia sẻ thông tin. Sách
gồm bốn phần chính: định hướng, chính
sách và cơ cấu của Chính phủ; quản lý
trung ương về GDKT&DN; phát triển
chương trình đào tạo, và thực hiện chương
1
trình đào tạo ở cấp địa phương .
Như trong sách đã viết,
“Đối với mỗi cấu phần của mô hình
GDKT&DN, một loạt chủ đề, chủ đề
phụ, và nội dung được trình bày nhằm
mục đích tạo thuận lợi cho việc trao đổi
ý tưởng. (...) Mặc dù được đề cập theo
trật tự lô gíc nhưng các chủ đề không
áp đặt một cách tiếp cận cứng nhắc, bắt
buộc phải áp dụng quy trình tuyến tính
trong việc xây dựng và thực hiện chính
sách về GDKT&DN. Sự phức tạp của
các hệ thống và thời hạn thu thập dữ
liệu đòi hỏi phải áp dụng những mô hình
phi tuyến tính.

2
Sơ đồ 1 Các cấu phần của công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề

Chương trình phát

Quản lý trung ương
triển đào tạo
về GDKT&DN
(CTĐT)

Định hướng, chính

sách và cơ cấu của
Chính phủ

Thực hiện CTĐT

cấp địa phương

1
Québec, Bộ Giáo dục, Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề, quyển 1, Định hướng, chính sách và cơ
cấu của Chính phủ, 2002, tr. 6, tài liệu tham khảo số 4.
2
Sơ đồ trích từ tài liệu Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề.

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 195

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

Căn cứ vào tình hình, bối cảnh hành Tuy đã thay đổi theo thời gian, nhưng khái
chính và văn hoá của mỗi nước có thể niệm năng lực vẫn tập trung vào một số
áp dụng và cải tiến khung khái niệm đã nguyên tắc cơ bản. Nó bao gồm một tập hợp
đề xuất. Vì thế các cuộc trao đổi quan thống nhất kiến thức, kỹ năng và thái độ, mà
điểm giữa những người có trách nhiệm biểu hiện là hành vi ứng xử có thể quan sát
của các nước đối tác sẽ phong phú và và đo lường vào thời điểm thực thi một nhiệm
tạo thuận lợi cho mỗi nước xây dựng vụ hoặc một hoạt động lao động đã đạt đến
một khung khái niệm của riêng mình ngưỡng năng lực thực hiện định trước
phản ánh những nét đặc thù và định (ngưỡng cho phép những người tốt nghiệp
3
hướng riêng biệt” .
GDKT&DN bước vào thị trường lao động).
1.1 PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN THEO
Ngoài những kiến thức gắn liền với khả năng
NĂNG LỰC (APC)
làm chủ năng lực chung và năng lực chuyên
biệt liên quan đến thực hành nghề, bộ chuẩn
Có nhiều định nghĩa khác nhau về khái niệm
đào tạo nghề còn phải chú trọng phát triển
năng lực. Theo cuốn Công nghệ giáo dục kỹ
những năng lực có thể giúp học viên mới tốt
thuật và dạy nghề, năng lực là “một tập hợp
nghiệp hội nhập thị trường lao động và cung
thống nhất các kiến thức, kỹ năng và thái
cấp cho họ các công cụ tốt nhất để phát triển
độ cho phép thực hiện thành công một
với tư cách là người lao động, đảm nhiệm vai
hoạt động hay một tập hợp hoạt động như
4 trò công dân và nâng cao tính tự chủ về mặt
một nhiệm vụ hay một công việc” . Vẫn
cá nhân.
theo tài liệu trên, tiếp cận theo năng lực là
phương pháp tiếp cận “chủ yếu nhằm xác
Tiếp cận theo năng lực thực sự là một giao
định những năng lực cần có khi thực hành
diện giữa thị trường lao động và nhà trường.
nghề nghiệp, biến những năng lực đó
5 Vì thế nó không hạn chế ở việc phát triển
thành mục tiêu của một chương trình đào
6 công cụ giảng dạy mà dựa trên ba hướng cơ
tạo” .
bản sau:
Định nghĩa mới nhất về năng lực dành tầm
A- xác định và chú trọng đến thực trạng của
quan trọng hơn cho việc huy động kiến thức
thị trường lao động về mặt vĩ mô (tình
và phát triển năng lực theo thời gian. Năng hình kinh tế, cơ cấu và biến động về việc
lực được định nghĩa là “khả năng hành làm) cũng như vi mô, song song với việc
động, đạt kết quả và phát triển cho phép miêu tả những đặc trưng của một nghề
thực hiện một cách phù hợp các nhiệm và xác định những năng lực cần có để
vụ, hoạt động trong cuộc sống nghề thực hành nghề đó;
nghiệp hay riêng tư, và khả năng này B- phát triển công cụ giảng dạy gồm bộ
dựa trên một tập hợp tri thức có tổ chức: chuẩn đào tạo, bộ chuẩn đánh giá, các
kiến thức và kỹ năng đa lĩnh vực, chiến
7
lược, nhận thức và thái độ...” .

3
Québec, Bộ Giáo dục, Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề, quyển 1, Định hướng, chính sách và cơ
cấu của Chính phủ, 2002, tr. 7, tài liệu tham khảo số 4.
4
Québec, Bộ Giáo dục, Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề, quyển 3, Phát triển chương trình đào tạo,
2002, tr. 5, tài liệu tham khảo số 4.
5
Thuật ngữ “mục tiêu” không được sử dụng trong sách hướng dẫn phương pháp của OIF. Các tác giả đã
quyết định sử dụng khái niệm năng lực thể hiện qua thái độ hay tình huống đối với toàn bộ sản phẩm gắn liền
với công nghệ sư phạm. Về chủ đề này xem phần 2 và 6 sách hướng dẫn phương pháp 3, Xây dựng bộ
chuẩn đào tạo .
6
Québec, Bộ Giáo dục, Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề, quyển 3, Phát triển chương trình đào tạo,
2002, tr.18, tài liệu tham khảo số 4.
7
Québec, Bộ Giáo dục, Giải trí và Thể thao Khung tham chiếu về kế hoạch hoá các hoạt động học tập, đánh
giá, dạy nghề, 2005, tr.8, tài liệu tham khảo số 19.

196 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
tài liệu bổ sung nhằm hỗ trợ việc thực
hiện đào tạo ở cấp cơ sở và tạo
thuận lợi cho quá trình chuẩn hoá
đào tạo (sách hướng dẫn giảng dạy,
sách hướng dẫn tổ chức giảng dạy
và cơ sở vật chất, v.v.);
C- áp dụng ở mỗi cơ sở đào tạo phương
pháp giảng dạy tập trung vào khả
năng huy động kiến thức và vận dụng
những năng lực cần có để thực hành
nghề mà người học đã chọn.
Tiếp cận theo năng lực dựa trên cơ sở thực
tiễn nghề nghiệp, cụ thể là:
• bối cảnh chung (phân tích thị trường lao
động và nghiên cứu hoạch định chính sách);
• thực trạng của mỗi nghề (phân tích nghề );
• xác định những năng lực cần có, và chú
trọng đến bối cảnh thực hành đặc thù của
mỗi nghề (bộ chuẩn năng lực nghề);
• xây dựng cơ cấu giảng dạy căn cứ vào
môi trường nghề nghiệp
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
Để thực hiện phương pháp tiếp cận này, cần:
• biên soạn bộ chuẩn đào tạo và đánh giá,
chủ yếu dựa vào những năng lực cần có để
thực hành nghề ;
• biên soạn và phổ biến sách hướng dẫn
phương pháp và các công cụ giảng dạy;
• triển khai nhiều biện pháp đào tạo và bồi
dưỡng đội ngũ giáo viên của các trường;
• cải tiến phương pháp giảng dạy (tập trung
vào người học bằng cách phát triển năng lực);
• cung cấp địa điểm và thiết bị nhằm tạo ra
môi trường giáo dục tương tự với môi trường
lao động hoặc có thể tiếp cận trực tiếp với
các môi trường nghề;
• điều chỉnh phương thức quản lí các cơ sở
đào tạo;
• cập nhật các phương thức cấp kinh phí
đảm bảo tiếp cận được nguồn vật chất đầu
vào, bảo dưỡng và đổi mới thiết bị;
• cộng tác với các doanh nghiệp (phân tích
nghề, tổ chức thực tập, hình thức vừa học
vừa làm v.v)
197
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

BÀI ĐÓNG KHUNG SỐ 1

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN THEO NĂNG LỰC ÁP DỤNG CHO ĐÀO TẠO NGHỀ

Chương trình đào tạo nghề thiết kế trên cơ sở một số phương pháp tiếp cận theo năng lực trước hết
được thử nghiệm trong lĩnh vực dạy nghề. Điểm chung của những phương pháp này là không
sử dụng các quan niệm sư phạm có trước, chuyển từ mục tiêu tập trung vào các môn học (chú
trọng truyền đạt kiến thức) sang việc xác định những hoạt động mà học sinh sẽ phải có khả
năng thực hiện sau khi kết thúc khóa học (xem bài viết của J.Dolz, E. Ollagnier [2002] và Sylvie
Monchatre [2007] trong thư mục sách tham khảo).

Bắc Mỹ là mảnh đất màu mỡ cho việc thiết kế và ứng dụng nhiều phương pháp nhằm phát triển
những chương trình dạy nghề chất lượng cao với chi phí thấp, tập trung vào những năng lực
nghề cơ bản. Việc thực hiện những chương trình này đòi hỏi phải có bộ chuẩn đào tạo, trang
thiết bị giảng dạy và sách hướng dẫn bổ sung.

Vào những năm 70, phương pháp thiết kế chương trình đào tạo nghề (Developing A
CuriculUM), viết tắt là DACUM được phát triển tại khu vực các nước nói tiếng Anh. Sau này,
trong quá trình triển khai, các nhà nghiên cứu của Trung tâm giáo dục và dạy nghề thuộc
trường Đại học Ohio đã thiết kế phương pháp SCID (Systematic Curriculum and Instructional
developpement)– không những thích hợp cho việc phát triển chương trình giảng dạy trong các
hệ thống giáo dục mà còn phù hợp với loại hình đào tạo tại doanh nghiệp và đào tạo theo nhu
cầu. Đặc biệt, phương pháp DACUM đã được Tổ chức Lao động quốc tế sử dụng và phổ biến
rộng rãi trên toàn thế giới từ cuối những năm 80.

Theo xu hướng đó, Québec đã phát triển và áp dụng mô hình tiếp cận theo năng lực của riêng mình
từ cuối những năm 70. Phương pháp Québec có đặc điểm chính là tập trung vào nội dung giảng
dạy khi thực hiện chương trình đào tạo cũng như tích hợp nội dung đó với quy trình quản lý đào tạo
tổng thể (quản lí hệ thống). Bắt đầu từ một văn bản được biên soạn công phu (xem tài liệu của
chính phủ Québec trong thư mục), phương pháp tiếp cận theo năng lực đã không ngừng phát triển,
một số tài liệu hỗ trợ được giới thiệu trong lần tái bản thứ tư. Những cấu phần chính của phương
pháp tiếp cận này được trình bày trong cuốn Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề.

Tất cả các nước có hệ thống đào tạo nghề phát triển đã áp dụng và cải tiến các nội dung cơ
bản của phương pháp tiếp cận theo năng lực. Việc áp dụng phương pháp này có chú trọng đến
nền tảng và đặc điểm của hệ thống giáo dục của mỗi nước và của những chính sách hiện
hành. Hiện nay có hai hệ thống đào tạo nghề chính. Hệ thống thứ nhất đồng thời theo đuổi hai
mục tiêu là đào tạo phổ thông và dạy nghề, ví dụ hệ thống giáo dục hiện nay của Pháp (xem tài
liệu về hệ thống giáo dục của Pháp trong thư mục). Hệ thống thứ hai xây dựng các chương
trình giảng dạy tập trung chủ yếu vào đào tạo chuyên ngành, đào tạo phổ thông cơ bản được
coi là điều kiện tiên quyết để học nghề. Hệ thống giáo dục của Úc (xem các văn bản về dạy
nghề tại Úc trong thư mục) minh hoạ rất rõ phương pháp tiếp cận này. Một số nước thuộc cộng
đồng Pháp ngữ, đáng chú ý là Canada (Québec), Ile Maurice và Seychelle cũng áp dụng
phương pháp tiếp cận như của Úc nhưng có cải tiến.

198 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

Dựa vào cơ sở vật chất và khả năng chuyên môn hiện có, nhiều nước đã bắt đầu thực hiện quá
trình tái cơ cấu hoặc cải cách sâu sắc hệ thống dạy nghề và đã phát triển mô hình tiếp cận theo
năng lực chuyên biệt cũng như các công cụ đi kèm. Đặc biệt là các nước Tunisie, Maroc,
Algérie, Benin, Burkina Faso, Cameroun, Mali và Guinée (xem văn bản của UNESCO và các
nước trên trong thư mục).

Tài liệu hướng dẫn tổ chức giáo dục nghề nghiệp của OIF dựa vào những cách tiếp cận nói
trên đồng thời làm sáng tỏ những nét đặc trưng của phương pháp tiếp cận theo năng lực và
những điểm chung của hầu hết các cách tiếp cận.

1.2 CÔNG NGHỆ KÉP
Công nghệ GDKT&DN được định nghĩa
trong cuốn sách cùng tên là “tập hợp các
chính sách, công cụ và phương pháp
cho phép triển khai một cách thống nhất,
chặt chẽ các bước thiết kế, tổ chức thực
hiện và đánh giá các hoạt động đào
9
tạo’’.
Trên thực tế có thể thấy nền tảng của hệ
thống dạy nghề là công nghệ quản lí và
công nghệ sư phạm.
Công nghệ quản lí gồm toàn bộ các
thành tố cho phép xác định chính sách
GDKT&DN của quốc gia, xây dựng, thực
hiện, và phát triển chính sách đó trong
một khung pháp lí, quy định, tổ chức cơ
cấu và điều phối những hệ thống quản lí
chính về nguồn nhân lực, tài chính và cơ
sở vật chất, đảm bảo triển khai đào tạo
cũng như đánh giá năng lực của toàn bộ
hệ thống.
Những chủ đề này được trình bày trong cuốn
sách Công nghệ GDKT&DN nội dung của sách
thảo luận về những định hướng chính sách và
cơ cấu của chính phủ (quyển 1) về quản lí Nhà
nước về đào tạo (quyển 2) và về thực hiện đào
tạo ở cấp địa phương (quyển 4).
Công nghệ sư phạm tập trung vào những
công cụ và phương pháp cho phép thiết
kế, thực hiện và cập nhật liên tục các
chuẩn đào tạo, hay chương trình dạy
nghề, cũng như sách hướng dẫn giảng
dạy nhằm tạo thuận lợi cho việc thực hiện
chuẩn đào tạo. Đó là nội dung chủ yếu của
quyển 3 về phát triển chương trình đào tạo.
Giới chuyên môn thường có xu hướng xử lí
riêng biệt hai công nghệ nói trên và mô tả
công nghệ sư phạm như một quá trình tuyến
tính dựa trên việc phân tích thị trường lao
động, phân tích nghề, phát triển chuẩn đào
tạo, biên soạn sách hướng dẫn hay thiết kế
các công cụ sư phạm bổ sung và hỗ trợ thực
hiện chương trình, (xem sơ đồ 2).

Sơ đồ 2

Sách hướng dẫn

Thị trường lao động Miêu tả nghề Bộ chuẩn đào tạo hoặc công cụ
sư phạm

9
Québec, Bộ Giáo dục, Công nghệ giáo dục kỹ thuật và dạy nghề, quyển 1, Định hướng, chính sách và cơ
cấu của Chính phủ, 2002, tr. 5, tài liệu tham khảo số 4

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 199

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Cách xử lí này giúp nêu bật tiến trình lô gíc
của công nghệ sư phạm, nhưng nó làm lu
mờ phần lớn quá trình quản lí đào tạo là yếu
tố đảm bảo cho việc cụ thể hoá tiến trình
của công nghệ sư phạm.
Mục tiêu cuối cùng của một tập hợp gồm hai
công nghệ là thực hiện xây dựng bộ chuẩn
đào tạo và không ngừng nâng cao chất
lượng của hệ thống giáo dục kỹ thuật và dạy
nghề. Để đạt được những mục tiêu đó,
những người chịu trách nhiệm về phương
pháp giảng dạy cũng như về quản lí chung
cần trao đổi bàn bạc trong suốt quá trình
thực hiện các giai đoạn chính của công
nghệ sư phạm nhằm đảm bảo tính khả thi
của các dự án đào tạo đã lựa chọn và huy
động nguồn lực cần thiết cho dự án đó. Hơn
nữa những giai đoạn mấu chốt của quá trình
phát triển hai công nghệ sẽ phải dẫn đến
một quyết định chính thức. Các đối tác
chính tham gia vào quá trình tái cơ cấu hoặc
cải cách hệ thống dạy nghề có thể tham gia
vào quyết định này.
Những nội dung đã trình bày trên đây có thể
10
quy thành ba tập hợp lớn (xem sơ đồ 3) ,
tập hợp thứ nhất liên quan đến phân tích thị
trường lao động, tập hợp thứ hai, đến phân
tích nghề và tập hợp thứ ba đến phát triển
hoạt động sư phạm.
Sau khi hoàn thành mỗi tập hợp, những người
chịu trách nhiệm mỗi phần trong quy trình
công nghệ cần phải cộng tác đưa ra khuyến
Sơ đồ 3
Tập hợp 1 Tập hợp 2
Phân tích thị
trường lao động A Miêu tả nghề
10
Xem thêm bảng ở phụ lục 1.
200 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
nghị cho các nhà chức trách để công việc
được tiếp tục triển khai.
Các thời điểm ra quyết định là những bước
ngoặt trong quá trình thực hiện cải cách. Ở
những giai đoạn này (A-B-C) cần phải ra
quyết định về ưu tiên phát triển, lịch thực hiện
và nguồn lực cần cung cấp cũng như phương
thức hoạt động của toàn bộ hệ thống.
1.3 TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN TỔ CHỨC
GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP
Các tập tài liệu Hướng dẫn tổ chức giáo dục
nghề nghiệp của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ chủ
yếu liên quan đến những cấu phần của công
nghệ sư phạm, nhằm hỗ trợ thực hiện phương
pháp tiếp cận theo năng lực trong dạy nghề.
Sách đề cập chủ yếu đến phân tích thị trường
lao động, xây dựng bộ chuẩn năng lực nghề và
phát triển công cụ giảng dạy (chuẩn đào tạo,
chuẩn đánh giá và sách hướng dẫn bổ sung).
Sách nhằm giới thiệu phương pháp luận cơ
sở tuân thủ những nguyên tắc cơ bản của tiếp
cận theo năng lực, được thiết kế và cải tiến
phù hợp với việc biên soạn bộ chuẩn đào tạo
nhằm mục tiêu hành nghề.
Như đã trình bày trong lời nói đầu, tài liệu
Hướng dẫn tổ chức giáo dục nghề nghiệp là
những công cụ làm việc hay công cụ tham
chiếu nhằm giúp những nước đang bước vào
quá trình tái cơ cấu hay cải cách sâu sắc hệ
thống dạy nghề có thể dễ dàng phát triển hoặc
cải tiến những công cụ tương tự.
Tập hợp 3
Phát triển hoạt Thực hiện ở
B động sư phạm C địa phương
 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Mỗi nước cần cải biên sách hướng dẫn và
đặc biệt chú trọng đến hệ thống luật pháp và
các quy định, đến bối cảnh hành chính, sự
chia sẻ trách nhiệm giữa các bộ ngành và
các cơ quan trực thuộc, cơ cấu tổ chức, bản
chất và quy mô của quan hệ đối tác, trình độ
chuyên môn và sư phạm hiện có cũng như
nguồn lực tài chính.
Tài liệu Hướng dẫn tổ chức giáo dục nghề
nghiệp còn cho phép đạt ba mục tiêu khác:
• tạo mối liên hệ với các giai đoạn chính của
công nghệ quản lí;
• tạo thuận lợi cho việc áp dụng phương
pháp tiếp cận theo năng lực nhằm đáp ứng
nhu cầu về hội nhập xã hội và nghề nghiệp
của trẻ thất học không có kiến thức phổ
thông cần thiết để tiếp thu năng lực nghề;
• chú trọng đến thực trạng của khu vực kinh tế
phi chính thức trong việc lập kế hoạch và thực
hiện các hoạt động đào tạo nghề nghiệp.
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
Những bài đóng khung được đưa vào bên
cạnh phần chính văn nói chung nhằm giới
thiệu các văn bản liên quan đến những mục
tiêu trên.
Một số ví dụ ứng dụng liên quan đến nghề
thợ xây-thợ nề đã được trình bày thêm nhằm
cụ thể hoá nội dung của mỗi tài liệu hướng
dẫn. Những ví dụ này được gạch dưới.
Như đã trình bày, thuật ngữ “đào tạo nghề”
bao hàm các hình thức đào tạo công nhân
lành nghề, kỹ thuật viên, kỹ thuật viên cao
cấp. Tài liệu hướng dẫn tổ chức giáo dục
nghề nghiệp đều được biên soạn với sự bao
hàm trên. Ngoài ra để tạo dễ dàng cho việc
hiểu nội dung các văn bản, trong sách sử
dụng các thuật ngữ sau: nghề, học viên, bộ
chuẩn đào tạo, giáo viên, công nhận kinh
nghiệm tích luỹ và thực tập trong môi
trường nghề nghiệp. Những thuật ngữ này
được coi là đồng nghĩa với nghề nghiệp, học
sinh, sinh viên, thực tập sinh, chương trình
giảng dạy, người thầy, công nhận các kiến
thức và năng lực đã tích luỹ và thực tập tại
doanh nghiệp.
201
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

2 | Giới thiệu tài liệu hướng dẫn Biên so
n và s dng tài liu
hưng dn ging d
y

Mục đích chính của tài liệu hướng dẫn
giảng dạy là hỗ trợ giáo viên và đội ngũ sư
phạm, những người chịu trách nhiệm thực
hiện việc đào tạo tại các cơ sở đào tạo. Môi
trường đào tạo, loại hình đào tạo, trình độ
của học viên, đặc điểm của giáo viên, cơ sở
vật chất và tính chất của các quan hệ đối
tác, tất cả tạo nên nét độc đáo của mỗi cơ
sở đào tạo. Trong bối cảnh đó, chúng ta
không thể can thiệp cùng một cách hoặc áp
dụng cùng một chiến lược giáo dục cho tất
cả các cơ sở đào tạo. Ngược lại, nên để
cho mỗi cơ sở đào tạo được tự chủ trong
việc điều chỉnh kịch bản đào tạo được soạn
thảo khi xây dựng chuẩn đào tạo, đồng thời
bảo đảm việc tuân thủ các qui định đã đề
11
ra , trong đó có các quy chuẩn thành tựu
cho mỗi năng lực. Do đó, tài liệu hướng dẫn
giảng dạy phải vừa thoáng vừa linh hoạt để
triển khai đào tạo thành công.
Chuẩn đào tạo mang tính bắt buộc còn tài
liệu hướng dẫn giảng dạy thì không mang
tính bắt buộc. Tuy nhiên, tài liệu hướng dẫn
giảng dạy có thể góp phần tích cực cho việc
phổ biến các giá trị cơ bản làm nền tảng
cho việc triển khai quá trình đào tạo đồng
thời củng cố các phương pháp giảng dạy
cũng như các phương thức hợp tác giữa
các nhóm giáo viên, nhân viên và cố vấn sư
phạm của các cơ sở đào tạo.
Nền tảng của việc triển khai giáo dục là sự
kết hợp của nhiều giá trị và nguyên tắc sư
phạm, các giá trị và nguyên tắc này tác động
đến quá trình xây dựng và thực hiện các
hoạt động dạy và học. Phần 3 của tài liệu
Hướng dẫn tổ chức giáo dục nghề nghiệp
giới thiệu một số khái niệm nền tảng của
phương pháp tiếp cận theo năng lực. Phần
mở đầu này đề cập đến việc thiết kế và điều
chỉnh các dự án giáo dục hoặc dự án của cơ
sở đào tạo sao cho phù hợp với tình hình và
đạt số lượng học viên thành công cao nhất.
Thường, việc lựa chọn các chiến lược sư
phạm và đề ra các mục tiêu sư phạm giúp
chúng ta có được cái nhìn bao quát để đề
xuất các phương án tiếp cận đáp ứng đầy đủ
hơn yêu cầu của học viên, giúp họ hội nhập
vào thị trường lao động và tiến bộ trong nghề
nghiệp. Các lối tiếp cận này nêu rõ sự cần
thiết phải đưa vào dự án giáo dục việc hình
thành nhiều năng lực rộng hơn, liên quan đến
sự phát triển toàn diện của cá nhân. Những
năng lực này phải tiếp nối các mục tiêu của
chưong trình giáo dục phổ thông và được gọi
là năng lực tổng hợp. Một số năng lực đóng
vai trò quan trọng hơn trong đào tạo nghề và
trong việc hội nhập kinh tế xã hội của học
viên. Bài đóng khung số 2 giới thiệu vắn tắt
các năng lực chung chính trong lĩnh vực đào
tạo nghề.
Phần 4 nêu lên hai công cụ sư phạm giúp
giáo viên, đội ngũ sư phạm và các nhà quản lý
của cơ sở đào tạo hoạch định và tổ chức đào
tạo. Phần này giới thiệu mô hình các bước
thực hiện đào tạo và phiếu gợi ý phương pháp
giảng dạy. Là phần cốt lõi của tài liệu hướng
dẫn giảng dạy, các phiếu gợi ý phương pháp
giảng dạy xác định rõ hơn vị trí của các năng
lực trong chuẩn đào tạo; đối với mỗi năng lực,
phiếu đề xuất trình tự hình thành và thời gian
học tập; trình bày những kiến thức chính

11
Để biết thêm thông tin về quy định, xin xem bảng 6 của tài liệu hướng dẫn phương pháp số 3, Xây dựng và
áp dụng chuẩn đào tạo và bảng 2 của tài liệu hướng dẫn phương pháp số 5, Xây dựng và áp dụng chuẩn
đánh giá.

202 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4
gắn với mỗi năng lực và các điểm mốc xác định Các tài liệu soạn thảo theo công nghệ sư
số lượng của các kiến thức này, đề xuất các phạm chỉ có ý nghĩa khi được vận dụng trong
hoạt động giảng dạy và học tập cho phép học công tác đào tạo của giáo viên. Vì vậy cần tập
viên đạt năng lực đang nhắm đến. Kiến thức trung mọi nỗ lực để huy động các phương tiện
gắn với năng lực quyết định nội dung chủ yếu và hành động có thể hỗ trợ công tác đào tạo.
mà học viên cần phải hình thành để thực hiện Nội dung trên sẽ được đề cập tại bài đóng
năng lực. khung số 4.

Công tác đào tạo nghề đòi hỏi huy động nhiều
phương tiện. Thường, việc huy động này
không dễ dàng, đặc biệt là đối với các nước
đang phát triển. Việc xây dựng kịch bản sư
phạm cần tính đến những hạn chế và ràng
buộc của các cơ sở đào tạo và đưa ra nhiều
phương án để giảm thiểu tác động của những
điều kiện này. Đó là nội dung của Bài đóng
khung số 3.
Phần 5 đề xuất tiến trình hoạch định giảng
dạy để tạo điều kiện thuận lợi cho công việc
ban đầu của giáo viên.
Cuối cùng, nội dung của phần 6 là một phần
giới thiệu và một mục lục mẫu cho các tài liệu
hướng dẫn giảng dạy.

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 203

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy
3 | Cơ sở, nguyên lý và mục đích sư phạm
Khi biên soạn một tài liệu hướng dẫn giảng
trí trung tâm ca ngưi hc.
13
dạy, thường các nhà sư phạm phải có sẵn
một mô hình lý thuyết để làm nổi bật các giá trị
làm nền tảng cho công việc của mình và chọn
một khung tham chiếu cho dự án của họ.
Phương pháp tiếp cận theo năng lực (APC)
đặt người học vào vị trí trung tâm của công
tác đào tạo và xem người học là chủ thể chịu
trách nhiệm đầu tiên về việc học tập của
mình. Mô hình học tập theo chủ nghĩa kiến
tạo
14
và chủ nghĩa kiến tạo xã hội đi đúng
theo hướng này, tuy không có tham vọng
thuyết phục tất cả các chuyên gia về lý thuyết
giáo dục.
nh.
Theo phương pháp tiếp cận này, các kiến
thức mới sẽ từng bước hình thành như một
công trình xây dựng thật sự, nghĩa là kiến
thức có trước được xem là nền móng để từ
đó hình thành mạng lưới các mối liên hệ giữa
những thực tế khác nhau mà ta tiếp xúc. Chủ
nghĩa kiến tạo xã hội, bắt nguồn từ chủ nghĩa
kiến tạo, bổ sung khía cạnh quan hệ giữa
người và người, các tương tác và lục vấn từ
hai phía trong việc xây dựng kiến thức và
phát triển năng lực.
Mô hình lý thuyết này đưa ra ba vấn đề chính là
1) kiến thức do học viên xây dựng nên ; 2) học
viên ở vị trí trung tâm của quá trình học tập ;
3) môi trường học tập đóng vai trò quyết định.
Ki n th
12
V
Theo phương pháp này, kiến thức được thử
nghiệm thông qua một hoạt động nhận thức
tạo ra ý nghĩa của người học. Do đó, người
học đóng vai trò quyết định trong quá trình
học tập : việc học tập được thực hiện thông
qua sự tương tác mà người học thiết lập với
những thành phần của môi trường, môi
trường này gồm những thông tin có sẵn (kiến
thức và kỹ năng). Tính chất và loại hình
tương tác do cách nhìn nhận của người học
về thành phần môi trường quyết định.
Môi trưng hc tp đóng vai trò quy t đ
Hoạt động của người học luôn luôn được
thực hiện trong một môi trường tạo thuận lợi
cho việc lĩnh hội những kiến thức sẽ được
truyền đạt.
Trong tương lai, người học sẽ là người lao
động có tay nghề mà nhà tuyển dụng chờ đợi
và chương trình đào tạo được thiết kế chính
cho người học. Năng lực nằm trong tay của
người học, người phải hình thành năng lực
bằng nội lực và bằng các nguồn lực hiện hữu
chung quanh mà người học nhận ra và có thể
sử dụng. Người học đang trên con đường tiến
đến trình độ chuyên môn cần thiết để hành
nghề mình đã lựa chọn.
Trên đường đi của người học, vai trò của
người giáo viên là thể hiện nghề nghiệp thành
c do hc viên xây dng nên.
Theo quan niệm của chủ nghĩa kiến tạo,
người học tích cực kiến tạo kiến thức trong
mỗi tình huống mà kiến thức này được vận
dụng hoặc thử nghiệm.
những chương trình học tập hữu ích cho
người học. Giáo viên sẽ song hành với người
học cho đến khi người học hình thành các
năng lực đề ra trong chuẩn đào tạo. Người
giáo viên sử dụng tri thức và kinh nghiệm
của chính mình để tạo nên ý nghĩa và sự

12
Phần này dựa trên các chương 1 và 2 của Khung tham chíếu về hoạch định các hoạt động học tập và đánh
giá, Đào tạo nghề, Québec, Bộ Giáo dục, Giải trí và Thể thao, 2005, nguồn tham khảo số 19. Các ví dụ trong
Tài liệu hướng dẫn này được soạn thảo căn cứ trên Chương trình đào tạo nghề thợ xây – thợ nề, Québec, Bộ
Giáo dục, 1991, nguồn tham khảo số 2.
13
Thường, nhóm này cũng đã soạn thảo chuẩn năng lực nghề và chuẩn đào tạo.
14
Tham khảo tài liệu của A.-J. DESCHÊNES và các tài liệu khác, Chủ nghĩa kiến tạo và đào tạo từ xa, nguồn
tham khảo số 29.

204 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
nhất quán cho các chương trình học tập
này. Môi trường xung quanh, đồng nghiệp và
kinh nghiệm về môi trường việc làm cũng góp
phần làm cho con đường hình thành năng
lực của người học có ý nghĩa.
Môi trường của người học được thiết kế đặc
biệt để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc
học trong suốt quá trình đào tạo nghề. Người
học có thể tiếp cận chuẩn đào tạo và sẽ hiểu
rõ chuẩn đào tạo nhờ phương pháp giảng
dạy, công nghệ, thiết bị và tài liệu tham chiếu.
Người học thường xuyên nhận được sự
hướng dẫn từ nhiều phía, trong đó giáo viên
đóng vai trò quan trọng nhất. Là người có
nhiều kinh nghiệm, giáo viên không chỉ là một
hình mẫu mà còn là người đóng vai trò trung
gian trong quá trình học tập của người học.
Người học và bạn cùng học cùng trải nghiệm
kinh nghiệm học tập, kinh nghiệm này phong
phú hơn nhờ quan điểm của người lao động
và người thân của người học. Mạng lưới hỗ
trợ này tạo thuận lợi cho việc phát triển năng
lực. Ngoài ra, trong môi trường đào tạo nghề
có nhiều phương tiện kỹ thuật phục vụ việc
học tập như cơ sở hạ tầng vật chất, thiết bị
v.v... để mô phỏng môi trường làm việc thực
tế.
Để lĩnh hội những kiến thức mới gắn liền với
các năng lực nêu trong chuẩn đào tạo, người
học phải năng động và có động cơ học tập,
phải ý thức về sự tồn tại của nhiều nguồn nội
lực và ngoại lực khác nhau, biết huy động
các nguồn lực này và sau này hiểu rằng các
nguồn lực này tương ứng với một năng lực
nhất định, với ngành đào tạo của mình hoặc
của một số người lao động. Tất cả các yếu tố
trên đều quan trọng đối với quá trình học tập.
15
Tri thức được vận dụng đúng lúc sẽ đảm
bảo cho việc chuyển đổi kết quả học tập đạt
được kết quả mong muốn. Trong quá trình
học tập, người học tham gia nhiều hoạt động
đa dạng và thực hiện nhiều công việc bằng
cách vận dụng các nguồn lực để hình thành
cho mình những kiến thức mới. Kiến thức
15
Bao gồm kiến thức, kỹ năng và cách ứng xử.
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
mới lĩnh hội được sẽ làm vốn kiến thức của
người học phong phú hơn. Như vậy, đối với
mỗi hành động, mỗi công việc hay mỗi vấn đề
có liên quan đến hoạt động nghề nghiệp hoặc
cuộc sống hàng ngày, người học phải ứng
dụng được ngay và một cách tốt nhất những
gì mình biết, những gì mình biết làm, với cách
ứng xử phù hợp, trong phạm vi cho phép, với
mức độ tự do, mức độ rủi ro và khả năng nhận
định cần thiết.
Người học phải hiểu vấn để để đưa ra quyết
định một cách sáng suốt, hành động với một
sự tự chủ nhất định và định hướng hành
động của mình về một thành tựu nhất định.
Người học phải có khả năng “chuyển đổi”, có
nghĩa là phải biết cùng lúc điều phối rất nhiều
nguồn lực để hành động trong những bối
cảnh đa dạng và phức tạp.
3.1 QUY TRÌNH HÌNH THÀNH NĂNG LỰC
Tài liệu hướng dẫn giảng dạy nêu lại và đào
sâu hơn kịch bản đào tạo đã được soạn thảo
khi xây dựng chuẩn đào tạo. Tuy nhiên giáo
viên sẽ có nhiệm vụ chủ động bổ sung vào
kịch bản cơ bản bằng cách chọn những hoạt
động giảng dạy và học tập sẽ tiến hành cùng
người học. Ở giai đoạn này, ta không còn gọi
là kịch bản nữa mà gọi là kế hoạch thực hiện
đào tạo. Kế hoạch này phải cung cấp cho
người học một loạt hoạt động dạy và học từ
dễ đến khó để giúp người học lĩnh hội kiến
thức. Vì vậy nếu người học vẫn duy trì sự
quan tâm và động cơ học tập, người học sẽ
có thể hình thành năng lực. Theo cách nhìn
nhận này, người học phải hiểu rõ ý nghĩa của
hoạt động mà giáo viên đề xuất và phải có
khả năng nhận thấy mối liên hệ giữa hoạt
động này với tính cách của mình, với những
gì mình biết và với những gì mình có khả
năng làm.
Quá trình đào tạo phải được thực hiện cùng
nhịp với các bước hình thành năng lực. Có tất
cả năm bước : tìm hiểu, học tập chương trình
cơ bản, ôn tập-rèn luyện, chuyển đổi và mở
rộng đào sâu. Phải thực hiện việc xác định các
chiến lược giáo dục, thiết kế và biên soạn các
hoạt động dạy và học và hoàn thiện các công
cụ hoạch định theo năm bước vừa nêu.
205
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Giai đo
n tìm hiu
Giai đoạn tìm hiểu là khởi điểm của việc
triển khai năng lực, nhằm xác định các mục
đích cần đạt. Nhờ đó người học sẽ nhận
thức được quan hệ của năng lực với nghề
nghiệp, sẽ nỗ lực và xây dựng dự án. Giai
đoạn tìm hiểu là giai đoạn thả neo, là cơ hội
cho người học hiểu mối liên quan với các
nguồn lực của chính mình và chủ động
tham gia một quá trình có ý nghĩa sâu sắc
hoặc sẽ sớm có ý nghĩa sâu sắc.
Vào thời kỳ đầu của tiến trình học tập,
người học sẽ phải tìm hiểu về năng lực. Để
hỗ trợ giai đoạn này, giáo viên sẽ xác định
phạm vi của hoạt động nghề nghiệp hoặc
phạm vi của công việc tiêu biểu nhất cho
những gì mà người lao động cần phải thực
hiện khi vận dụng năng lực. Giáo viên chọn
hoạt động sẽ được triển khai. Nếu cần, giáo
viên sẽ phân đoạn hoạt động nghề nghiệp
hoặc công việc trên theo một logic học tập
nhất định hoặc theo yêu cầu khai thác một
tình hình thực tế hoặc những công việc cụ
thể trong môi trường làm việc (vấn đề được
kể lại hoặc nghiên cứu tình huống).
Trong giai đoạn này, người học được thông
tin về trọng tâm của quá trình phát triển
năng lực. Người học cần nhận thức được ý
nghĩa của nội dung sẽ học. Vì vậy, cần xác
định rõ các bước phải vượt qua và giới hạn
những kiến thức sẽ khai triển. Giáo viên có
thể đề xuất ôn lại một số kiến thức (hoặc tri
thức) đã học trước và làm rõ quan hệ giữa
kiến thức (hoặc tri thức) cũ và kiến thức
mới. Tùy vào ngưỡng thành tựu đề ra, các
công việc được giao phải tương ứng với
các thành phần năng lực. Ở giai đoạn tìm
hiểu, bố trí hoạt động thông tin và quan sát
rất phù hợp.
Giáo viên có thể trình bày với người học
tính thỏa đáng của một năng lực trong
chuẩn đào tạo, tính tiếp nối của năng lực
với những năng lực đã hình thành trước và
những năng lực sẽ hình thành sau, và vai
trò của năng lực trong hoạt động nghề
nghiệp sau này. Cũng có thể lồng các bước
206 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
thực hiện công việc vào bài học để người học
hiểu và quen dần công việc.
Có thể sử dụng ma trận nội dung đào tạo để
người học hiểu quá trình đào tạo là một tổng
thể thống nhất rất gần với thực tế nghề
nghiệp. Giáo viên sẽ xây dựng một môi
trường phản ánh đầy đủ nhất các tình huống
vận dụng năng lực trong môi trường làm việc
thực tế. Ngay từ giai đoạn tìm hiểu, giáo viên
có thể tạo điều kiện cho người học làm quen
với thiết bị, đối phó với tình huống, nhập vai,
tìm tài liệu trên mạng, phỏng vấn v.v…
Giai đo
n hc tp cơ bn
Việc chọn lọc nội dung đào tạo cơ bản được
thực hiện dựa trên cơ sở các thành phần năng
lực và kiến thức gắn liền với thành phần năng
lực (xem phần 4.2) và các điểm mốc được
nêu trong bộ chuẩn. Giáo viên phải xác định
sẽ phát triển các kiến thức nào và kiến thức
nào là xác đáng trong phạm vi một năng lực
nhất định và yêu cầu của năng lực này. Giáo
viên tìm hiểu các nội dung nào là trọng tâm
đối với người học, lập ra trình tự hình thành
cho mỗi thành phần năng lực đồng thời đề ra
các hoạt động học tập phù hợp.
Các hoạt động ấy phải thu hút người học,
khuyến khích người học xử lý thông tin, chủ
động xây dựng kiến thức mới, phát triển những
kỹ năng mới và có thái độ ứng xử mới. Phương
thức tổ chức phòng ốc có thể tạo điều kiện
thuận lợi để chuyển đổi từ học tập sang những
hoạt động mang tính thực hành nhiều hơn, đòi
hỏi người học phải huy động kỹ năng, quy
trình, chiến lược… Các tình huống tạo thuận lợi
cho hoạt động học tập có thể đa dạng nhưng
điều quan trọng là phải giải thích để người học
hiểu phải tiếp cận năng lực như thế nào.
Do tính đa chiều của năng lực, quá trình học
tập liên quan đến toàn bộ tri thức. Vì vậy, cần
lựa chọn những tri thức cần thiết nhất vì
chúng là cơ sở để thực hiện công việc của
ngành nghề. Có nhiều loại tri thức :
• kiến thức : vận dụng các khái niệm và
nguyên lý đặc thù của các môn học (toán
học và khoa học), các công nghệ và khoa
học nhân văn ; ý niệm v.v…;
 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
• kỹ năng :
- vận động và hình thể : thực hiện, khéo léo
phối hợp cử chỉ và động tác ; vận hành
máy móc ; sử dụng công cụ, vật dụng,
thiết bị chuyên dụng ; tuân thủ các quy
định về y tế và an toàn v.v…;
- nhận thức : giải quyết vấn đề, đưa ra
quyết định, giải thích cách thức và
nguyên tắc vận hành v.v…;
- xã hội : quan hệ với người khác (ý thức
về đạo đức, chất lượng quan hệ trong môi
trường làm việc) ; giao tiếp, động viên và
thông tin cho người khác ; biểu diễn và
bảo vệ quan điểm v.v…;
• chiến lược : phương pháp, công cụ, tiến
trình, hình ảnh trừu tượng, điểm neo,
mạng lưới khái niệm v.v…;
• thái độ : cách ứng xử chung ; hiểu tình
cảm và cảm xúc của bản thân ; cảm nhận
được các chủ điểm mình quan tâm và thế
mạnh của mình ; giải quyết mâu thuẫn nội
tại ; cách sống và hành động v.v…;
• cảm nhận : nhận thức sâu xa về thế giới;
cảm nhận bằng thị giác, thính giác, khứu
giác, xúc giác và vị giác ; ấn tượng v.v…
Giáo viên xem xét năng lực cần phát triển và
xác định các mối liên hệ giữa các nội dung
đào tạo cơ bản với các thành phần thuộc
những năng lực khác : giáo viên hướng dẫn
cho người học gợi nhớ, liên tưởng kiến thức
hoặc hình ảnh v.v… và gắn lý thuyết với
thực tiễn nghề nghiệp hoặc thực tiễn cuộc
sống. Người học có thể được yêu cầu biểu
diễn, thực hiện công việc, làm việc nhóm,
xây dựng biểu đồ, bảng biểu, mô phỏng, tìm
tư liệu, chuẩn bị thuyết trình với sự hỗ trợ
của máy tính v.v…
Về mặt sư phạm, việc kết hợp lý thuyết với
thực hành và thường xuyên vận dụng các
nội dung đã học vào công việc hay vào một
hoạt động nghề nghiệp là một giải pháp
thích hợp.
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
Giai đo
n ôn tp và rèn luyn
Qua các nội dung học tập, người học phải thiết
lập mối liên hệ giữa các thành phần năng lực
và hiểu sự vận dụng năng lực một cách tổng
thể. Giáo viên sẽ chú ý đến điều kiện làm việc
để giới thiệu năng lực trong những tình huống
đa dạng.
Các tình huống này giúp người học ôn tập và
rèn luyện những gì đã học để nắm vững và
củng cố kiến thức. Các bài tập thực hành gắn
với việc thực hiện một số thao tác nghề nghiệp
giúp người học phát triển và hoàn thiện kỹ
năng. Ngoài ra, các bài tập thực hành còn giúp
người học vận dụng tri thức khi gặp những
tình huống tương tự.
Trong quá trình người học phát triển năng lực,
giáo viên tiến hành những việc sau : giới thiệu
các tình huống có yêu cầu giải quyết vấn đề,
kết hợp sử dụng kiến thức vừa học với tri thức
đã nắm vững cần thiết cho những bước học
tập tiếp theo ; lặp lại hoặc tăng độ phức tạp
của các thao tác phải thực hiện v.v… Giáo
viên quay lại các nội dung đã học trước và
giúp người học bổ sung kiến thức ; giáo viên
đặt câu hỏi, đề xuất phương pháp điều chỉnh
và phân tích vấn đề. Giáo viên theo sát người
học để giúp đỡ, đánh giá và báo kết quả học
tập cho người học. Thông tin phản hồi giúp
hiểu rõ kết quả, điều tiết việc giảng dạy và
công việc của người học. Việc thông báo kết
quả có thể nuôi dưỡng động cơ học tập và
khuyến khích người học cố gắng hơn.
Điều quan trọng là người học cần vận dụng tri
thức của mình để thực hiện những công việc
hoặc hoạt động có ý nghĩa, như đã từng làm ở
giai đoạn khảo sát và giai đoạn đào tạo cơ bản.
Việc thường xuyên nhìn lại mình sẽ giúp người
học dễ dàng tiếp thu kiến thức cần được trang
bị trên cơ sở các kiến thức đã được trang bị.
Trong giai đoạn đào tạo này, các hoạt động vẫn
có thể là nhập vai, tập dượt, làm việc nhóm,
thuyết trình với phương tiện kỹ thuật v.v… Tùy
ngành nghề đào tạo, phần lớn thời gian ôn tập
hoặc rèn luyện diễn ra tại xưởng, tại một vị trí
làm việc hoặc tại phòng thí nghiệm.
207
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Giai đo
n chuyn đi
Để chuyển đổi theo hướng hành động,
thành công và đi lên như thị trường lao
động mong đợi, người học phải nắm vững
tri thức cần thiết cho việc vận dụng năng lực
theo yêu cầu đặt ra cho người vừa bước
vào thị trường lao động. Người học được
đánh giá là đã hình thành năng lực khi hoàn
thành cơ bản nhiệm vụ được giao mà
không cần trợ giúp. Do đó, cần xác định rõ
các tình huống có thể xuất hiện ở ngưỡng
thị trường lao động ; điều này sẽ giúp người
học phát huy tính tự chủ trong công việc.
Giáo viên phải xác định trước các yêu cầu
và các biến thể chấp nhận được. Như ở giai
đoạn ôn tập và rèn luyện, giáo viên có thể
đưa ra các tình huống phức tạp hơn nhưng
vẫn trong giới hạn của độ khó quy định. Để
giúp người học học tập và tự đánh giá, giáo
viên gợi ý hướng suy nghĩ về tổ chức công
việc, các giai đoạn thực hiện hoặc về kết
quả của quá trình tham gia công việc.
Các hoạt động diễn ra tại một vị trí làm việc,
trong phòng thí nghiệm, tại xưởng, nhân một
đợt thực tập (môi trường lao động thực tế)
hoặc ngoài xã hội. Tình huống có thể hoàn
toàn mới và đòi hỏi phải tăng cường hợp tác,
vận dụng đúng lúc kiến thức để giải quyết
vấn đề, thao tác trên các vật liệu chưa quen
thuộc, yêu cầu tốc độ làm việc nhanh hơn,
khéo léo hơn hoặc hoàn thiện sản phẩm tốt
hơn. Giáo viên có thể yêu cầu người học
biểu diễn, giải thích kết quả mình nghĩ sẽ đạt
được, xây dựng những dự án độc đáo, chế
tác, tham dự các lớp chuyên đề v.v…
Các hoạt động được thiết kế để hỗ trợ học
tập nên phải tạo thuận lợi cho việc phát
triển năng lực cũng như việc ứng dụng
năng lực nói chung trong nhiều bối cảnh
vừa đa dạng vừa có điểm tương đồng với
nhau. Các tiêu chí và nội dung quan sát
được đề nghị cho khâu tự đánh giá sẽ cho
phép phân tích công việc của người học
trong quá trình triển khai hoạt động. Người
208 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
học phải tiến hành tự phê phán và nếu cần,
kiểm tra lại công việc của mình thông qua việc
trao đổi với giáo viên và các bạn cùng lớp.
Người học cần tiếp tục đào sâu hơn việc học
tập để thiết lập những liên kết cần thiết, nâng
cao thành tựu và thăng tiến trong nghề
nghiệp. Để đảm bảo sự tiến bộ của người
học, ứng với mỗi tình huống làm việc mới,
giáo viên sẽ đưa ra một hoạt động đánh giá
chính thức hoặc không chính thức để kiểm tra
xem người học có vận dụng được kiến thức,
kỹ năng và cách ứng xử đã lĩnh hội không.
Ở giai đoạn chuyển đổi này, năng lực sẽ được
người học bộc lộ một cách tự nhiên và không
cần đến sự trợ giúp nào trong nhiều tình
huống khác nhau. Khi ấy, giáo viên không cần
giám sát biểu hiện năng lực của người học
nữa.
Khi hoàn tất quá trình học tập và đạt mức
năng lực yêu cầu ở ngưỡng thị trường lao
động, có thể đánh giá người học để công
nhận người học đã đạt năng lực. (Xem Tài
liệu hướng dẫn phương pháp giảng dạy số 5,
Xây dựng và áp dụng chuẩn đánh giá.) Nếu
sự chuyển đổi không thể hiện, và nếu giáo
viên thấy phải rèn luyện thêm một số thành
phần năng lực, giáo viên sẽ đề ra phương
pháp hỗ trợ phù hợp với người học. Nếu năng
lực này có thể phát triển hơn và người học có
khả năng kiến tạo tri thức mới, giai đoạn mở
rộng đào sâu sẽ cho phép người học đi xa
hơn, và môi trường đào tạo chính là nơi có thể
cung cấp cơ hội theo hướng này.
Giai đo
n m rng đào sâu
Giai đoạn mở rộng đào sâu cho phép người
học tiếp tục học tập cao hơn kết quả yêu cầu,
bất kể việc hình thành năng lực đang ở bước
nào hoặc giai đoạn nào. Có thể ví giai đoạn
này như một giá trị gia tăng cho chương trình
đào tạo chung, đào tạo nâng cao hoặc đào tạo
thường xuyên. Ở bước này, các hoạt động
được đề xuất sẽ giúp cho người học mở rộng
kiến thức, cải tiến sản phẩm, rút ngắn thời gian
thực hiện sản phẩm hoặc tiến hành công việc
một cách độc lập hơn. Ngoài ra, người học có
thể cùng một lúc điều phối nhiều hoạt động
hoặc biến đổi tối đa các tình huống bài tập.
 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
3.2 NGUYÊN LÝ SƯ PHẠM
Các nguyên lý sư phạm là cơ sở của dự án
giáo dục, chiến lược giáo dục và tiến trình
giáo dục sẽ được thực hiện tại các cơ sở
đào tạo. Các nguyên lý này trực tiếp bắt
nguồn từ nền tảng khái niệm, giá trị và từ
khung tham chiếu đã tồn tại trước khi
phương pháp tiếp cận theo năng lực (APC)
được xây dựng.
Các nguyên lý giáo dục được giới thiệu
trong phần một của Tài liệu hướng dẫn
giảng dạy và là tư tưởng chủ đạo cho việc
lựa chọn các chiến lược dạy và học, mở
đường cho người học đạt các mục tiêu nêu
trong chuẩn đào tạo.
Sau đây là một vài ví dụ về nguyên lý :
• Tạo điều kiện để người học tham gia
tích cực và có trách nhiệm về việc học
tập của mình ;
• Tính nhịp độ và phương pháp học của
từng người học ;
• Tính đến kiến thức đã lĩnh hội và kinh
nghiệm của người học để xây dựng nội
dung học tập tiếp theo ;
• Quan niệm rằng khả năng học tập gắn
chặt chẽ với các chiến lược và phương
tiện sử dụng để hình thành năng lực ;
• Tạo điều kiện để củng cố và tích hợp
các nội dung học tập ;
• Ưu tiên cho các hoạt động học tập mang
tính thực hành và các dự án phù hợp với
thực tế thị trường việc làm ;
• Giao tiếp với người học bằng ngôn ngữ
chuẩn xác và sử dụng thuật ngữ kỹ
thuật phù hợp ;
• Hợp tác chặt chẽ nhất với môi trường
việc làm;
Giúp người học hiểu rằng đào tạo nghề là con
đường quan trọng giúp cá nhân hội nhập xã
hội và phát triển bản thân.
3.3 DỰ ÁN GIÁO DỤC VÀ MỤC ĐÍCH
SƯ PHẠM
Mỗi cơ sở đào tạo cần xây dựng hoặc
cập nhật dự án giáo dục của mình khi
triển khai một chuẩn đào tạo, nhưng phải
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
làm xong trước khi chuẩn đào tạo được triển
khai. Dự án giáo dục được cấu trúc căn cứ
mục tiêu, định hướng và mục đích chung của
đào tạo nghề và được xây dựng trên cơ sở
các giá trị và nguyên lý giáo dục đã làm tiền
đề cho việc soạn thảo chuẩn đào tạo.
Khi xây dựng dự án giáo dục, cần tính đến đặc
thù của chương trình đào tạo của cơ sở đào tạo,
đặc điểm của nhân lực được huy động, các
nguồn lực vật chất sẵn có, quan hệ đối tác với
môi trường việc làm và bối cảnh chung.
Dự án định ra các mục đích sư phạm và các
chiến lược giáo dục cần triển khai cho toàn bộ
quá trình đào tạo, đặc biệt là đối với mỗi
chuyên ngành đào tạo của cơ sở đào tạo.
Mục đích sư phạm là những gì mà dự án giáo
dục vươn đến, mục đích sư phạm được xác
định trong dự án giáo dục và có vai trò hướng
dẫn hoạt động của giáo viên đối với người
học. Thường mục đích sư phạm liên quan đến
những khía cạnh quan trọng đối với sự phát
triển nghề nghiệp và sự phát triển của cá nhân
người học, những khía cạnh này không được
trình bày rõ ràng trong mục tiêu của bộ chuẩn
hoặc khi đề cập đến năng lực. Mục đích giáo
dục khuyến khích giáo viên tác động đến
người học theo hướng đã vạch sẵn mỗi khi
điều kiện cho phép.
Có thể hiểu mục đích sư phạm là sự triển khai
các năng lực chung (xem bài đóng khung số 2).
Sau đây là một vài ví dụ về mục đích giáo dục
có thể lồng vào một dự án giáo dục :
• Hình thành tinh thần trách nhiệm và tôn
trọng con người nơi người học ;
• Tăng cường tính tự chủ, sự chủ động và
sự dấn thân ở người học;
• Hình thành thói quen tự đánh giá ở
người học ;
• Tăng cường ý thức kỷ luật và xây dựng
phương pháp làm việc ở người học ;
• Tăng cường ý thức bảo vệ môi trường ở
người học ;
• Xây dựng tính cầu toàn ở người học ;
• Hình thành ý thức tiết kiệm thời gian và
nguồn lực ở người học ;
Hình thành ý thức bảo quản tốt trang thiết bị
nơi người học.
209
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

BÀI ĐÓNG KHUNG SỐ 2

NĂNG LỰC CHUNG

Con đường học nghề của một người là một chặng của một quá trình lâu dài, bắt đầu từ khi chào đời và sẽ
tiếp tục trong suốt cuộc đời. Thời điểm mà một cá nhân được đặt vào môi trường học tập và đào tạo là một
thời điểm đặc biệt, khi đó người học phải huy động các nguồn nội lực và sử dụng các phương tiện được
cung cấp để phát triển kiến thức cũng như kỹ năng và nói rộng hơn, để hình thành mọi năng lực giúp họ tự
chủ hơn và hội nhập môi trường xã hội và nghề nghiệp dễ dàng hơn. Bên cạnh các năng lực chuyên biệt
gắn với một số lĩnh vực kiến thức chuyên môn hoặc hoạt động nghề nghiệp, có nhiều năng lực thuộc về trí
tuệ, phương pháp, mang tính cá nhân và xã hội bao trùm lên các năng lực chuyên môn và nghề nghiệp và
chiếm vị trí trung tâm trong dự án giáo dục. Những năng lực này được gọi là năng lực chung.

Năng lực chung không tách rời các năng lực khác và được hình thành trong các tình huống học tập xây
dựng cho các năng lực khác. Phải chú trọng đến năng lực chung trong suốt quá trình đào tạo và phát triển
trong suốt sự nghiệp cũng như cuộc sống cá nhân của người học.

Đặc trưng chính của các năng lực chung là :

• Mang tính bao quát ;

• Có thể tiếp tục phát triển suốt cuộc đời ;

• Gắn với cuộc sống nghề nghiệp và cuộc sống cá nhân ;

• Được vận dụng cùng với những năng lực khác nêu trong chuẩn đào tạo.

Năng lực chung không có bối cảnh thực hiện riêng mà được thực hiện trong bối cảnh dành cho một năng
lực khác. Vì vậy, do mang tính bao quát nên năng lực chung xuất hiện trong nhiều tình huống học tập
khác nhau và được kết hợp với nhiều năng lực của chuẩn đào tạo. Chính những năng lực này góp phần
phát triển các năng lực tổng hợp. Năng lực chung rất quan trọng đối với người học vì thường xuyên xuất
hiện trong nhiều hoàn cảnh khác nhau.

Chọn một dự án giáo dục về đào tạo nghề là bước tiếp nối của chương trình giáo dục cơ bản. Đây là dịp
để xác định các giá trị, nguyên lý, mục đích sư phạm làm nền tảng cho các hoạt động giáo dục. Các năng
lực chung là sợi chỉ xuyên suốt quá trình triển khai chuẩn đào tạo. Việc triển khai một dự án giáo dục xuất
phát từ một sự lựa chọn, sự lựa chọn này có thể dựa trên các mục đích sư phạm do nhóm tác giả đề ra
hoặc xuất phát từ những lý do khác như chỉ tiêu thành công hoặc các định hướng gắn với nhiệm vụ của
cơ sở đào tạo.

Việc thực hành nghề nghiệp đòi hỏi những năng lực bao quát hơn những năng lực thuộc phạm vi nghề
nghiệp thuần túy, dù các năng lực này mang tính chung hay riêng. Ta gọi những năng lực này là năng lực
chung vì chúng được vận dụng trong nhiều lĩnh vực nghề nghiệp và cá nhân, vì thế cần phát triển các
năng lực này trong những tình huống đòi hỏi sự hiện diện của chúng và trong những tình huống phải kết
hợp chúng với những năng lực khác trong chuẩn đào tạo.

Trong đào tạo nghề, một số năng lực chung đóng vai trò quyết định hơn đối với sự đi lên của người học.
Các năng lực này cũng hiện diện trong danh sách những yêu cầu mà người sử dụng lao động đặt ra cho
hệ thống đào tạo, các yêu cầu này đã được nêu lên thông qua việc phản hồi ý kiến hoặc các đợt thăm dò.
Đó là những năng lực sau đây :

• Giải quyết vấn đề,

210 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

• Thích nghi với tình huống mới,

• Phát huy tính sáng tạo,

• Phát huy tinh thần trách nhiệm,

• Biết giao tiếp.

Khi xây dựng một dự án giáo dục, có thể làm nổi bật các năng lực vừa nêu, nhưng cũng có thể mở ra
những hướng khác, tùy vào các giá trị và điều kiện triển khai cụ thể. Tạo điều kiện để phát triển năng lực
chung là trách nhiệm chung của các chủ thể tham gia quá trình đào tạo. Do các năng lực chung phụ thuộc
vào sự phát triển của các năng lực khác của chuẩn đào tạo ở những mức độ khác nhau tùy tình hình và
công việc, chắc chắn có mối liên hệ mật thiết giữa việc phát triển các năng lực chung và việc phát triển
các năng lực gắn liền với một nghề cụ thể. Như vậy, trong những tình huống khác nhau hoặc khi giải
quyết những công việc phức tạp, người học sẽ một mình hoặc cùng nhóm làm việc của mình xử lý vấn
đề, thích nghi với tình hình mới, phát huy tính sáng tạo, phát huy tinh thần trách nhiệm và giao tiếp với
mọi người và với môi trường xung quanh. Người học cần có tinh thần hợp tác, đặc biệt khi làm việc
nhóm, khi đánh giá các đồng môn của mình hoặc khi nhờ họ đánh giá mình.

Việc lập kế hoạch hình thành năng lực chung có thể được thực hiện dựa vào ma trận nội dung đào tạo
được giới thiệu trong chuẩn đào tạo. Điều này cho phép thiết lập mối liên hệ giữa một hoặc vài năng lực
chung với một hoặc vài năng lực riêng của chuẩn đào tạo.

Ví dụ như năng lực chung phát huy tính sáng tạo có thể được kết hợp với năng lực dựng công trình phức tạp
bằng yếu tố thuộc về nghề thợ nề. Tương tự như vậy, năng lực chung thích nghi với tình hình mới có thể được
kết hợp với năng lực hội nhập môi trường làm việc.

(Trong phần phụ lục có biểu đồ giới thiệu năm năng lực chung vừa nêu.)

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 211

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

4 | Công cụ lập kế hoạch giảng dạy

Phần sau đây đề cập đến hai công cụ giúp
giáo viên lập kế hoạch đào tạo : đó là sơ đồ
thực hiện lịch trình đào tạo và các phiếu gợi
ý phương pháp giảng dạy.
4.1 SƠ ĐỒ THỰC HIỆN LỊCH TRÌNH
ĐÀO TẠO
Sơ đồ thực hiện lịch trình đào tạo là sơ đồ
mô tả trình tự hình thành các năng lực và
sự phân bố các hoạt động dạy, học và đánh
giá trong thời gian đào tạo. Sơ đồ thực hiện
lịch trình đào tạo đảm bảo việc hoạch định
tổng thể cho toàn bộ chuẩn đào tạo và cho
thấy mối liên kết giữa các năng lực. Cách
hoạch định này nhằm đảm bảo tính nhất
quán và tiến triển trong quá trình học tập.
Sơ đồ nội dung đào tạo đầu tiên được giới
thiệu trong chuẩn đào tạo. Ở giai đoạn này,
mục đích của sơ đồ là cung cấp một ý niệm
khái quát về diễn biến của quá trình đào
tạo. Phiên bản thứ hai của sơ đồ nội dung
đào tạo chi tiết hơn và được giới thiệu trong
tài liệu hướng dẫn giảng dạy và được gọi là
sơ đồ lịch trình đào tạo.
Sơ đồ lịch trình đào tạo mô tả chi tiết quá
trình đào tạo diễn ra thế nào và xác định
phương thức mà các chủ đề ngoài chương
trình đào tạo nghề (như chương trình đào
16
tạo phổ thông ) có thể được lồng ghép vào
chương trình đào tạo như thế nào.
Sơ đồ lịch trình đào tạo giúp những người
tham gia xây dựng kế hoạch giảng dạy (các
nhà điều hành sư phạm, giáo viên bộ
môn…) biết, đối với một năng lực nhất định,
người học đã học được nội dung gì, những
nội dung gì đang được tiến hành song song
và người học sẽ học nội dung gì. Cách làm
này có vai trò quyết định đối với toàn bộ
những quyết định sư phạm về sau này. Ngoài
ra, sơ đồ lịch trình đào tạo cũng là cơ sở để
phân bố thời gian cho các hoạt động dạy và
học dựa trên tính chất và các điều kiện ràng
buộc gắn với việc thực hiện các hoạt động
dạy, học và đánh giá.
Sơ đồ lịch trình đào tạo cũng là một trong
những công cụ tổ chức giảng dạy cơ bản. Tổ
chức giảng dạy bao hàm vấn đề mô tả nhiệm
vụ của mỗi người, việc sử dụng phòng ốc và tổ
chức các xưởng học thực hành. (Các khía
cạnh này sẽ được giải thích cặn kẽ trong tài
liệu Biên soạn và áp dụng tài liệu hướng dẫn tổ
chức sư phạm và tổ chức cơ sở vật chất).
Trong tài liệu hướng dẫn giảng dạy, sơ đồ lịch
trình dựa trên một tình huống mẫu, tình huống
này phải được điều chỉnh tùy tình hình thực tế
của mỗi cơ sở đào tạo, thậm chí là của mỗi giai
đoạn trong năm và tùy thuộc vào điều kiện tại
địa phương.
Ví dụ sau đây là một mô phỏng dựa trên các
năng lực đã được giới thiệu trong chương
trình đào tạo nghề thợ xây-thợ nề. Trong sơ
đồ lịch trình đào tạo, việc phân bố các hoạt
động đào tạo giữa các năng lực không giống
nhau và đối với cùng một năng lực, sự phân
bố cũng thay đổi theo thời gian.
Ví dụ, theo sơ đồ lịch trình đào tạo sau đây,
tuần lễ thứ nhất (30 giờ) dành cho năng lực
đầu tiên là Tự định vị đối với nghề nghiệp và
tiến trình đào tạo. Trong tuần lễ thứ hai, thời
gian dành cho năng lực số 5, Đặt block và
gạch thẳng hàng, là 5 giờ, tăng lên thành 10
giờ ở tuần thứ ba và thứ tư, rồi thành 15 giờ ở
tuần 5, 6 và 7 rồi lại rút xuống còn 10 giờ ở
năm tuần cuối. Tuần thứ tư bắt đầu bằng
năng lực thứ 6, Xây góc bằng block và gạch;
trong các tuần tiếp theo, thời gian dành cho

16
Đây là chương trình phổ thông bổ túc trong các hệ thống tiến hành song song chương trình đào tạo phổ
thông ban đầu và chương trình đào tạo nghề, chứ không phải là tri thức và kiến thức thực hành trong các
chuẩn đào tạo (xem Khung thứ 1 của Tài liệu hướng dẫn này và phần 4.2 của tài liệu hướng dẫn phương
pháp 6, Biên soạn và áp dụng Tài liệu hướng dẫn tổ chức giảng dạy và tổ chức cơ sở vật chất.)

212 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4
năng lực này dao động từ 10 đến 15 giờ mỗi một tuần. Thời gian dành cho mỗi năng lực
tuần, đến 2 tuần cuối thì thời gian còn 5 giờ bao gồm các hoạt động dạy, học và đánh giá.

SƠ ĐỒ LỊCH TRÌNH ĐÀO TẠO

Năng lực riêng Năng lực chung
Số tt 5 6 8 9 11 12 13 14 1 2 3 4 7 10
Thời lượng
120 90 90 90 45 90 30 120 30 30 30 30 60 45
(giờ)
TUẦN

1 30
2 5 10 15
3 10 10 10
4 10 10 5 5
5 15 10 5
6 15 15
7 15 15
8 10 15 5
9 10 15 5
10 10 5 5 10
11 10 5 5 10
12 10 5 5 10
13 15 5 10
14 15 5 5 5
15 15 10 5
16 15 10 5
17 15 5 5 5
18 10 10 5 5
19 10 5 10 5
20 10 5 15
21 10 5 15
22 10 5 10 5
23 10 5 10 5
24 10 5 10 5
25 10 5 10 5
26 5 10 5 10
27 30
28 30
29 30
30 30

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 213

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

BÀI ĐÓNG KHUNG SỐ 3

KỊCH BẢN SƯ PHẠM, NGUỒN TÀI CHÍNH

VÀ ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN ĐÀO TẠO

Việc soạn thảo một tài liệu hướng dẫn giảng dạy là dịp để tiếp tục hoàn chỉnh kịch bản đào tạo đã được
bắt đầu cùng việc soạn thảo chuẩn đào tạo. Ở giai đoạn này, mối quan tâm hàng đầu của nhóm tác giả là
đảm bảo tính hợp lý, tính nhất quán và tính khả dụng. Hai yếu tố đầu nói lên mối liên hệ giữa chuẩn đào
tạo và thực tế thị trường lao động cũng như sự liên kết và tính cân bằng giữa các thành tố của chuẩn đào
tạo. Tính khả dụng gần với tính khả thi của chuẩn đào tạo, xét từ góc độ sư phạm, và với tính khả thi về
nguồn nhân lực, tài chính và cơ sở vật chất cần thiết, thậm chí còn có thể liên quan đến độ tin cậy về
mặt tài chính của một cơ sở đào tạo.

Sau khi đã soạn một loạt tài liệu nhằm mục đích triển khai một chuẩn đào tạo mới hoặc điều chỉnh một
chuẩn đào tạo đã điều chỉnh, bước triển khai có thể gặp khó khăn do thiếu phương tiện. Việc phân tích sơ
bộ các tác dụng của dự án giáo dục (Xem Khung 4 của Tài liệu hướng dẫn số 3, Xây dựng và áp dụng
chuẩn đào tạo và nội dung Tài liệu hướng dẫn số 6, Biên soạn tài liệu hướng dẫn tổ chức giảng dạy và tổ
chức cơ sở vật chất) cho phép dự báo những tình huống mà khoảng cách quá lớn giữa các mục tiêu
được xây dựng và thực tế triển khai có thể đe dọa đến một phần hay toàn bộ quá trình triển khai.

Tuy nhiên, có hai yếu tố về tài chính chưa được quan tâm đúng mức là chi phí dành cho vật liệu và cho
việc bảo trì thiết bị. Các cơ sở đào tạo tại các quốc gia đang phát triển và có ít điều kiện để tổ chức dạy
nghề thường gặp khó khăn này hơn. Do đó việc soạn thảo kịch bản đào tạo cần đi xa hơn và nêu trong tài
liệu hướng dẫn giảng dạy nhiều giải pháp có thể giảm thiểu ảnh hưởng của tình trạng kinh phí.

Nhiều ngành dạy nghề tạo ra của cải và dịch vụ có giá trị thương mại, một số của cải và dịch vụ này phải
được sản xuất trong giai đoạn đào tạo. Có thể xây dựng những kịch bản dự trù đưa việc sản xuất của cải
và dịch vụ vào chương trình đào tạo như thế. Việc kinh doanh của cải và dịch vụ này sẽ góp phần gia
tăng nguồn tài chính của cơ sở đào tạo. Một số tổ chức phi chính phủ còn đi xa hơn khi thành lập các
trung tâm sản xuất vật dụng thủ công, ngành ăn uống… và giao nhiệm vụ đào tạo cho những trung tâm
này. Những thanh niên làm việc trong các trung tâm trên có điều kiện vừa sản xuất vừa được đào tạo và
như thế họ sẽ có cơ hội hình thành một phần hay toàn bộ năng lực gắn với nghề được đào tạo.

Tuy nhiên, một cơ sở đào tạo có kinh doanh sản phẩm hoặc dịch vụ phải tuân thủ một khuôn khổ hết sức
chặt chẽ để người học hiểu rằng mục tiêu sản xuất và tự chủ tài chính không quan trọng hơn mục tiêu
đào tạo. Khuôn khổ này có thể bao gồm các yếu tố sau đây :

• Xác định các ngành đào tạo có tiềm năng nhất định về sản xuất của cải và dịch vụ có thể kinh
doanh (tiềm năng ít, vừa, nhiều) ;

• Tuyển chọn năng lực của những ngành có thể kết hợp đào tạo và sản xuất. Cần nhắc rằng các
hoạt động sản xuất chủ yếu diễn ra ở hai giai đoạn cuối của quá trình hình thành năng lực, đó là
giai đoạn chuyển đổi và giai đoạn mở rộng đào sâu. Ở giai đoạn tìm hiểu và đào tạo cơ bản,
không được phép tiến hành các hoạt động sản xuất và kinh doanh này ;

• Hình thành các điều kiện cơ bản đối với loại hình vừa sản xuất vừa kinh doanh đặc biệt là các
quy định về điều hành và quản lý các cơ sở đào tạo cũng như các thỏa thuận với địa phương.

214 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

Trước khi tiến hành hoạt động kinh doanh, cần xem lại kỹ quy định của pháp luật đối với việc quản lý các
cơ sở đào tạo. Điểm đầu tiên là chính quyền phải đồng ý trao cho các cơ sở trên quyền tự chủ tương đối
và cho các cơ sở đào tạo quyền được thụ hưởng một phần hoặc toàn phần “lợi nhuận” tạo ra. Thứ hai là
cần xem lại cách quản lý của các cơ sở đào tạo để ngay từ đầu đảm bảo có một sự quản lý minh bạch, có
báo cáo tài chính đầy đủ và một quy trình giám sát chặt chẽ. Thứ ba là phải có sự đồng ý của cộng đồng
ở tại địa phương để người học không bị xem là nguồn lao động giá hời và để những cơ sở kinh doanh
hay doanh nghiệp tại địa phương không xem nhà trường như một đối thủ cạnh tranh không lành mạnh.
Điều này nhằm tránh những xung đột có thể ảnh hưởng đến nhiệm vụ và uy tín của cơ sở đào tạo. Cần
tuyên truyền vận động và lấy ý kiến của các bên liên quan để làm giảm các mối nghi ngại và đạt được sự
hợp tác từ các phía.

Cuối cùng, việc trao cho các cơ sở đào tạo quyền tự chủ tài chính cao hơn sẽ tạo điều kiện hình thành
các quan hệ đối tác rộng hơn với các doanh nghiệp và các tổ chức tại địa phương, đặc biệt là đào tạo
theo yêu cầu và cung ứng dịch vụ cho các doanh nghiệp (nâng cao, bồi dưỡng kiến thức cho người lao
động v.v…).

4.2 PHIẾU GỢI Ý PHƯƠNG PHÁP
GIẢNG DẠY
Các gợi ý về phương pháp giảng dạy được
trình bày dưới dạng phiếu soạn cho từng năng
lực. Trong phiếu có tên gọi của năng lực và
thông tin bổ sung như số thứ tự của năng lực
và thời gian dành cho sự hình thành năng lực.
Các phiếu gợi ý phương pháp giảng dạy nêu rõ
vị trí, vai trò và phương pháp riêng đối với mỗi
năng lực. Ngoài ra, có danh sách các tri thức
gắn với mỗi năng lực và các điểm mốc thông tin
về phạm vi hoặc giới hạn của các tri thức này.
Cuối cùng, các phiếu này gợi ý tổ chức các
hoạt động dạy và học sao cho bao phủ được
toàn bộ tri thức và các yếu tố gắn với năng lực.
Phần tiếp sau đây giới thiệu chi tiết về mỗi đề mục
trong phiếu gợi ý phương pháp giảng dạy.
Năng lực
hay riêng, đồng thời xác định vị trí của năng
lực so với những năng lực khác. Cần giải
thích thêm về vị trí này một cách vắn tắt trong
vài dòng.
Đây là dịp để làm nổi bật tác động của việc
học các năng lực tiên quyết như thế nào
đến việc học năng lực nhắm đến. Ngoài ra,
ta cũng thấy rõ hơn việc học năng lực đang
nhắm đến tác động như thế nào đến việc
học đồng thời hoặc sau này những năng
lực khác. Mặt khác, ta cũng nêu rõ vai trò và
tầm quan trọng của năng lực trong chuẩn đào
tạo và đối với nghề nghiệp.
Ví dụ sau đây liên quan đến năng lực “Dự
phòng các tác động đến sức khỏe và an toàn,
phòng tránh tai nạn trên các công trường xây
dựng”. Đây là một đoạn trích từ Tài liệu hướng
dẫn giảng dạy gắn với chương trình đào tạo
nghề thợ xây-thợ nề.

Tên gọi năng lực phải đúng là tên gọi trong
chuẩn đào tạo và trong khung ma trận nội
dung đào tạo.
Chức năng và vị trí của năng lực
Đề mục này trình bày tóm tắt chức năng và vị
trí chung của năng lực trong chuẩn đào tạo
nghĩa là định vị năng lực so với toàn chuẩn
đào tạo, xác định năng lực mang tính chung
CHỨC NĂNG VÀ VỊ TRÍ CỦA NĂNG LỰC
Dù nghề thợ xây-thợ nề không thuộc nhóm
nghề nguy hiểm nhất, người thợ xây-thợ nề
làm việc trong một môi trường tiềm ẩn nhiều
rủi ro đối với sức khỏe, an toàn và môi trường.
Do đó, người học cần học được thói quen
phòng ngừa các yếu tố trên.
Cho đến bây giờ, chương trình đào tạo chủ yếu

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 215

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy
diễn ra trong lớp học và người học chưa
thao tác nhiều với thiết bị, công cụ, vật liệu
nguy hiểm, thậm chí chưa được thao tác
trong xưởng. Đối với những năng lực cần
nhiều giờ thực hành, người học ngày càng
đối mặt với những rủi ro ẩn chứa trong môi
trường làm việc. Như vậy, tác động của
năng lực này đối với những năng lực sẽ
hình thành sau rất đáng kể. Thật vậy, hình
thành năng lực này sẽ rất hữu ích đối với
quá trình học tập về sau của người học.
Một trong các mục tiêu của năng lực này là
trang bị cho người học thái độ cẩn trọng mỗi
khi làm việc, ý thức được tầm quan trọng
của việc tuân thủ quy chuẩn và hiểu được
trách nhiệm của mình đối với sức khỏe, an
toàn lao động và bảo vệ môi trường.
Tiến trình đặc thù của năng lực
Tiến trình đặc thù của năng lực có hai yếu
tố : đầu tiên là thứ tự lĩnh hội, thứ đến là
thời lượng học tập gắn với mỗi thành phần
năng lực.
Về thứ tự lĩnh hội, đối với năng lực thể hiện
qua hành vi, có thể thứ tự của các thành phần
năng lực nêu trong chuẩn đào tạo không trùng
khớp hoàn toàn với thứ tự học tập cần diễn ra
trong thực tế. Lúc ấy, cần phải đề xuất một
thứ tự cho phép thực hiện việc đào tạo một
cách hợp lý. Tương tự như vậy, trong trường
hợp một năng lực thể hiện qua tình huống, có
lẽ cần xác định một số điểm cụ thể hơn liên
quan đến trình tự học tập.
Về thời gian học tập, cần ước lượng tỉ trọng
thời gian dành cho từng thành phần năng lực.
Tóm lại, tổng thời gian dành cho một năng
lực sẽ được chia ra cho tất cả các thành
phần năng lực. Việc ước lượng dù chỉ mang
tính tương đối, sẽ giúp giáo viên xây dựng kế
hoạch giảng dạy.
17
Nội dung phần này dựa vào chương 7 của Tài liệu hướng dẫn thiết kế và biên soạn một chương trình học
tập, (tài liệu làm việc), Québec, Bộ Giáo dục, Giải trí và Thể thao, 2008, tài liệu tham khảo số 23.
216 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Ví dụ sau đây liên quan đến năng lực chung
“Dự phòng các tác động đến sức khỏe và an
toàn, phòng tránh tai nạn trên các công trường
xây dựng” được thể hiện qua tình huống. Đây
là một đoạn trích từ Tài liệu hướng dẫn giảng
dạy của chương trình đào tạo nghề thợ xây -
thợ nề.
TIẾN TRÌNH ĐẶC THÙ CỦA NĂNG LỰC
Do tính chất quan trọng của việc học tập năng
lực này nên trong suốt quá trình đào tạo, cần
phải nhấn mạnh đến các yếu tố sức khỏe và
an toàn liên quan đến từng năng lực để dần
dần hình thành thái độ cẩn trọng nơi người
học. Thái độ cẩn trọng được hình thành thông
qua những bài học ngắn, được tổ chức đều
đặn, tương ứng với mỗi năng lực hơn là thông
qua một khóa học với cường độ cao.
Liên quan đến thời gian phân bổ cho việc học
tập, nên phân bố như sau :
Thành phần năng lực 1 : 30%
Thành phần năng lực 2 : 60%
Thành phần năng lực 3 : 10%
Ngoài ra, về diễn biến của hoạt động học tập,
dù được đề nghị đi theo trình tự trong chuẩn
đào tạo đối với 3 thành phần năng lực này
nhưng các tình huống triển khai thực tế gắn
với mỗi thành phần không nhất thiết phải đi
cứng nhắc đúng theo trình tự đề xuất. Ngược
lại, giáo viên cần chọn tiến trình mà giáo viên
nghĩ là sẽ giúp người học hình thành tốt nhất
những kỹ xảo và cách ứng xử phù hợp.
17
Tri thức gắn với năng lực
Đề mục này dành để giới thiệu tri thức gắn với
năng lực, những tri thức có thể làm điểm xuất
phát để giáo viên lập kế hoạch chi tiết và
chuẩn bị cho công tác giảng dạy.
 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Các tri thức gắn với năng lực giúp xác định
những nội dung đào tạo cơ bản và quan
trọng mà người học phải học để vận dụng
năng lực và đảm bảo cho năng lực tiến
triển. Vấn đề đặt ra ở đây là nền tảng của
năng lực, nghĩa là kiến thức, kỹ năng trong
nhiều lĩnh vực, thái độ và nhận thức giúp
người học thực hiện một công việc hoặc một
hoạt động trong đời sống thường ngày hoặc
trong đời sống nghề nghiệp một cách phù hợp.
Có thể xem các tri thức là khía cạnh tiềm năng
của năng lực, là những điểm mốc để biết
người học cần học những nội dung nào để
hình thành một năng lực. Đó là một đề xuất tối
thiểu, giáo viên sẽ phải gia giảm sao cho phù
hợp với nhu cầu của từng người học hoặc của
từng nhóm người học.
Một số gợi ý để xác định những tri thức gắn
với năng lực
Tri thức được xác định căn cứ vào các thành
phần năng lực. Đối với năng lực thể hiện qua
hành vi, chúng ta cũng có thể dựa vào các tiêu
chí thành tựu nhưng cần tránh sự tương ứng
tuyệt đối. Một sự tương ứng tuyệt đối sẽ hạn
chế tri thức, có thể dẫn đến ngộ nhận rằng việc
dạy chỉ giới hạn ở những nội dung sẽ được
đánh giá, nhưng thực ra không phải như vậy.
Đối với những năng lực thể hiện qua tình
huống, ngoài thành phần năng lực, còn phải
chú ý đến những tình huống được triển khai và
mức độ tham gia của người học vào quá trình
học tập. Khi xác định tri thức, cần tính đến thời
lượng dành cho mỗi năng lực, vị trí của năng
lực trong toàn bộ chuẩn đào tạo và đối tượng
của chương trình đào tạo.
Vì vậy, việc phân tích năng lực cần thực hiện
sao cho ta có thể xác định được phạm vi và
ảnh hưởng của năng lực. Việc phân tích này
phải cho phép xác định một cách rõ ràng
những yếu tồ nào bắt buộc phải có để năng
lực được phát huy một cách trọn vẹn. Như
vậy, tri thức gắn với năng lực bao trùm hành
trang mà người học phải có để vận dụng năng
lực cho đúng nghĩa. Nhìn chung, cần xác định
tri thức đối với mỗi thành phần năng lực.
Khi đã xem xét toàn bộ các thành phần năng
lực, ta có thể bổ sung những tri thức có thể ứng
dụng cho năng lực nói chung. Các tri thức này
18
Chương trình đào tạo ở đây đồng nghĩa với chuẩn đào tạo.
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
sẽ được đặt ở cuối danh sách với tên gọi là
“Dành cho toàn bộ năng lực”.
Những tri thức được chọn phải đặt trong mối
liên hệ với thị trường lao động và tương ứng
với các thao tác của người lao động khi họ
bước vào thị trường lao động. Tuy nhiên, không
nhất thiết là các tri thức trên phải quan sát và đo
lường được vì nếu đòi hỏi như vậy, ta dễ bỏ
qua những cách ứng xử và kỹ năng thuộc
phạm trù nhận thức. Những tri thức sau đây
hoàn toàn chấp nhận được :
• hiểu việc kiểm tra để đảm bảo chất lượng
công việc của mình là quan trọng ;
• biết làm việc độc lập ;
• thích nghi với những điều kiện làm việc
đặc biệt.
Cần đảm bảo rằng những tri thức được chọn đủ
quan trọng để được đưa vào chương trình đào
tạo. Tri thức không đơn thuần là một bản liệt kê
các “tiểu thành phần” của năng lực, mà tri thức
phải giúp cho việc hoạch định và tổ chức các
hoạt động học tập phong phú, đa dạng và có ý
nghĩa đối với người học. Các tri thức này phải
bao gồm kiến thức, kỹ năng, nhận thức và thái
độ cần thiết cho việc tiếp tục học tập nhằm hình
thành năng lực. Tuy nhiên, không nên liệt kê
quá chi tiết dài dòng hay nêu ra những kiến
thức mà mức độ phân loại không cao.
Các tri thức gắn với năng lực được xác định
dựa vào hành vi mà ta chờ đợi ở người học,
thông qua một động từ hành động và một bổ
ngữ trực tiếp hoặc gián tiếp. Thường số lượng
tri thức giới hạn cho mỗi thành phần năng lực là
năm hoặc sáu tri thức.
Ví dụ sau đây giới thiệu một đoạn trích liên
quan đến các tri thức gắn với thành phần năng
lực thứ nhất “Thu thập thông tin về sức khỏe và
an toàn trên một công trường xây dựng” thuộc
năng lực “Dự phòng các tác động đến sức
khỏe, đảm bảo an toàn và phòng tránh tai nạn
trên các công trường xây dựng” trong Tài liệu
hướng dẫn giảng dạy gắn với chương trình đào
18
tạo về nghề thợ xây-thợ nề.
217
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Tri thức gắn với năng lực
Thành phần 1 : Thu thập thông tin về sức
khỏe và an toàn trên một công trường xây
dựng.
Nhận biết luật và các quy định về an toàn phải
tuân thủ khi hành nghề.
Nhận biết các nguồn thông tin về sức khỏe và
an toàn trên các công trường xây dựng.
Các điểm mốc
Các điểm mốc là những dấu hiệu về phạm vi
và giới hạn của tri thức gắn với năng lực, thể
hiện hoặc phạm vi áp dụng của tri thức hoặc
mức độ phức tạp cần có trong những tình
huống học tập hoặc nội dung cần thực hiện tùy
thuộc vào tri thức đã xác định.
Sau đây là một số ví dụ về điểm mốc liên quan
đến nội dung gắn với năng lực thể hiện qua
hành vi và năng lực thể hiện qua tình huống,
Các ví dụ này đều trích từ Tài liệu hướng dẫn
giảng dạy của chương trình đào tạo nghề thợ
xây-thợ nề.
• Đối với tri thức Căng dây dọi, các điểm mốc
là : chọn loại dây, cỡ dây, căng dây thẳng
góc, dịch chuyển dây một cách an toàn.
• Đối với tri thức Đưa và nhận phản hồi, các
điểm mốc là : đặc tính của một phản hồi
hữu ích, tinh thần cầu thị, mức độ chấp
nhận, tinh thần sẵn sàng tiếp thu ý kiến.
• Đối với tri thức Di chuyển và thu xếp vật
liệu thừa, các điểm mốc là : phương pháp
thao tác, cất vật liệu còn nguyên và gom
vật liệu vụn.
• Đối với tri thức Nhận dạng ký hiệu trên bản
vẽ, các điểm mốc là : tuyến, gạch chéo, tỉ
lệ, góc nhìn và cốt.
218 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
• Đối với tri thức Thích nghi với điều kiện đặc
biệt, các điểm mốc là : độ phức tạp của
công việc, thời gian thi công ngắn hơn và
điều kiện thi công mới : thiết bị mới hoặc
các khả năng chưa khai thác hết.
• Đối với tri thức Thiết kế ván khuôn vòm,
các điểm mốc là : các kiểu ván khuôn ứng
với các loại vòm và tường, truyền đạt
thông tin để đặt gia công ván khuôn vòm.
Khi xác định các điểm mốc, cần đánh giá xem
điều gì là cần thiết nhất và quan trọng nhất đối
với mỗi tri thức. Ta cần nhớ rằng giáo viên sẽ
là người mô tả phần nội dung một cách chi tiết
nhất. Cũng như tri thức gắn với năng lực, các
điểm mốc không thể thay thế kế hoạch chi tiết
mà giáo viên cần lập trước khi giảng dạy. Nếu
cần nêu nội dung, phải nêu chủ đề rộng, nêu
vấn đề và nêu trường hợp được chọn lọc chứ
không liệt kê chi tiết các yếu tố nội dung cụ
thể, các ví dụ, định nghĩa v.v…
Sau cùng, không như tiêu chí thành tựu, điểm
mốc không nhằm xác định thành tựu mong đợi
ở người học. Các điểm mốc được thể hiện
bằng danh từ, thường không có động từ đi
kèm và rất ít khi thể hiện bằng câu hoàn chỉnh.
Thường các điểm mốc được liệt kê trong một
danh sách ngắn gọn, thông thường chỉ có từ
ba đến bốn điểm mốc cho mỗi tri thức gắn với
năng lực.
Ví dụ sau đây được trích từ đoạn trích nói về
các điểm mốc của thành phần năng lực thứ
nhất “Thu thập thông tin về sức khỏe và an
toàn trên các công trường xây dựng” của năng
lực “Dự phòng các tác động đến sức khỏe và
an toàn, phòng tránh tai nạn trên các công
trường xây dựng” của Tài liệu hướng dẫn
giảng dạy về nội dung đào tạo nghề thợ xây-
thợ nề.
 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
Tri thức gắn liền với năng lực
Thành tố 1 : Thu thập thông tin về sức khỏe và an toàn trên công trường xây dựng.
Nhận biết luật và các quy định về an toàn phải tuân
thủ khi hành nghề.
Nhận biết các nguồn thông tin về sức khỏe và an
toàn trên công trường xây dựng.
Hoạt động dạy và học
Đề mục này gợi ý một số hoạt động dạy và học
được đánh giá là hữu hiệu nhất, xét về đặc
điểm của tri thức và của các thành phần năng
lực. Đề mục cho biết trước các hoạt động dạy
(giáo viên) và học (người học) sẽ triển khai khi
lập kế hoạch cho bài học và hoạt động.
Các hoạt động giảng dạy và học tập được
chọn dựa theo qui mô nhóm, phương tiện vật
chất và công cụ hỗ trợ giao tiếp có sẵn (tài
liệu kỹ thuật, mô hình, phim ảnh…). Có thể
tập hợp các hoạt động dạy và học thành ba
nhóm chính :
• Nhóm hoạt động dựa vào các dạng thuyết
giảng của giáo viên;
• Nhóm hoạt động khuyến khích người học
thảo luận hoặc làm việc theo nhóm ;
• Nhóm hoạt động dựa vào sự tự học.
Các hoạt động dạy thường gặp nhất là giáo
viên thuyết giảng một chiều, thuyết trình tương
tác, biểu diễn, nghiên cứu tình huống, học tập
thông qua giải quyết vấn đề và bài tập thực
hành tại phòng thí nghiệm hoặc tại xưởng.
Hoạt động học tập là những hoạt động được tổ
chức cho người học nhằm hỗ trợ người học
học tập. Ví dụ : làm bài tập hoặc thực hiện một
công việc theo cá nhân hay theo nhóm, thảo
luận theo nhóm nhỏ, v.v…
Phụ lục 3 giới thiệu một danh mục nêu rõ vai
trò của giáo viên và người học để dễ xác định
và phân biệt các hoạt động dạy và học.
Các gợi ý về hoạt động dạy và học được ghi
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
Điểm mốc
Tài liệu pháp lý.
Tài liệu tham khảo.
Quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động.
Tài liệu và trang web.
Chuyên gia, các hội đoàn, nghiệp đoàn.
Kết hợp giữa các nguồn thông tin và các tình huống
gặp phải trong môi trường làm việc.
trong cột 3 của bảng gợi ý phương pháp giảng
dạy. Đó là một số hoạt động được tổ chức và
các phương tiện tạo điều kiện cho người học
hình thành năng lực nhắm đến.
Đối với mỗi tri thức gắn với một năng lực, phải
căn cứ trên các điểm mốc để tổ chức một hoạt
động học tập. Nếu cần, có thể tập hợp nhiều
tri thức vào cùng một hoạt động để việc học
tập được thuận lợi hơn.
Nhóm tác giả cần tuân thủ các tiêu chí sau
đây khi xây dựng hoạt động dạy và học :
• Đảm bảo tính thích đáng của hoạt động đối
với một hoặc nhiều tri thức và một hoặc nhiều
thành phần năng lực. Hoạt động được gợi ý
có đảm bảo nội dung cần dạy và học không?
Cần nhắc rằng một số tri thức gắn với sự
hình thành kỹ năng vận động tâm thần hoặc
kỹ năng xã hội-tình cảm đòi hỏi tổ chức
những hoạt động học tập trong đó người học
đóng vai trò rất tích cực ;
• Đa dạng hóa hoạt động để làm người học
quan tâm và giúp việc học đạt kết quả.
• Lưu ý đến những hạn chế về phòng ốc và
điều kiện vật chất khác (về điểm này, tham
khảo Tài liệu hướng dẫn tổ chức sư phạm
và tổ chức cơ sở vật chất) ;
• Đan xen các hoạt động trong đó giáo viên
đóng một vai trò tích cực hơn (như thuyết
trình) và các hoạt động học tập trong đó vai
trò của người học nổi trội hơn.
Ví dụ sau đây được trích ra từ các hoạt động
dạy và học liên quan đến các tri thức gắn với
năng lực và với các điểm mốc giới thiệu ở
phần trước. Ví dụ được trích từ Tài liệu hướng
dẫn giảng dạy của chương trình đào tạo nghề
thợ xây-thợ nề.
219
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

Tri thức gắn với năng lực Điểm mốc Hoạt động dạy và học

Thành phần năng lực 1: Thu thập thông tin về sức khỏe và an toàn trên các công trường xây dựng.

Nhận biết luật và các quy định
về an toàn phải tuân thủ khi
hành nghề.
Tài liệu pháp lý. Giới thiệu tài liệu tham khảo.
Tài liệu tham khảo. Mời chuyên gia.
Quyền lợi và nghĩa vụ của Trao đổi ý kiến giữa người học,
người lao động. chuyên gia và giáo viên.

Giáo viên thuyết trình.

Biết các nguồn thông tin về sức
khỏe và an toàn trên công
trường xây dựng.
Tài liệu và trang web.
Chuyên gia, các hội đoàn,
nghiệp đoàn.
Kết hợp giữa các nguồn thông
tin và các tình huống gặp phải
trong môi trường làm việc.
Người học tìm thông tin trong các
nguồn thông tin.
Người học tham gia lập tình huống
giả định trong đó người học đi tìm
thông tin đặc thù cho một tình huống
cụ thể có thể xảy ra trong môi
trường làm việc.

Trong những trang sau đây là hai phiếu gợi ý sư phạm trích từ Tài liệu hướng dẫn giảng dạy của
chương trình đào tạo nghề thợ xây-thợ nề. Phiếu thứ nhất liên quan đến một năng lực thể hiện qua
hành vi, phiếu thứ hai liên quan đến một năng lực thể hiện qua tình huống.

PHIẾU GỢI Ý PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY

NĂNG LỰC: Dựng giàn giáo

SỐ TT : 3 THỜI LƯỢNG : 30 giờ

CHỨC NĂNG VÀ VỊ TRÍ CỦA NĂNG LỰC

Nên bố trí năng lực này vào giai đoạn giữa của khóa đào tạo. Khi ấy, người học đã khéo léo hơn khi thao
tác trên vật liệu và có thể ý thức rõ hơn tầm quan trọng của chất lượng lắp giàn giáo. Năng lực này không
có mối liên hệ trực tiếp với những năng lực khác trong khóa đào tạo hoặc, ít nhất, không cần thiết cho việc
vận dụng tốt những năng lực khác. Nội dung sẽ giúp người học dựng được giàn giáo trong điều kiện và
theo tiêu chí đã được xác định và theo yêu cầu cụ thể.

TIẾN TRÌNH ĐẶC THÙ CỦA NĂNG LỰC

Thời lượng học tập nên phân bổ theo các tỉ lệ sau đây :
1. Chuẩn bị phần nền : 20%
2. Lắp và dựng các bộ phận giàn giáo : 15%
3. Lắp thiết bị và chi tiết an toàn : 40%
4. Lắp lối lên : 5%
5. Tháo dỡ giàn giáo : 20%
Mặt khác, về trình tự hình thành năng lực, hoạt động học tập gắn với thành phần năng lực 3 và 4 có thể
tiến hành theo trình tự trên hoặc ngược lại. Hoạt động học tập gắn với thành phần năng lực 5 bắt buộc
phải diễn ra sau cùng.

220 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp


PHIẾU GỢI Ý PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY (tiếp theo)
Tri thức gắn với năng lực
Yếu tố 1 : Chọn giàn giáo
1.1 Phân biệt các loại giàn giáo.
1.2 Phân biệt khả năng chịu lực
chính của các loại giàn giáo.
1.3 Phân biệt công dụng của
mỗi loại giàn giáo.
2.1 Phân biệt các loại chân giàn
tùy vào điều kiện sử dụng.
2.2 Nhận biết các yếu tố đảm
bảo tính ổn định và chất lượng
nền đặt giàn giáo.
Đối với toàn bộ năng lực nói chung :
Nhận biết các biện pháp an toàn
khi làm việc trên cao.
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4
Điểm mốc Hoạt động dạy và học
Nối ống, treo, di động, đặt trên Giáo viên dùng máy đèn chiếu để
thang, tay với, đặt trên mễ, thiết giới thiệu các loại giàn giáo.
kế theo yêu cầu, đặt trên công
xon, đặt trên khung kim loại, di Người học làm bài tập để phân biệt
động có bánh xe. các loại giàn giáo.
Ván gỗ: vân sam nE1, lãnh sam
Douglas, thông Bắc Mỹ, thông
lãnh sam.
Giáo viên dùng máy đèn chiếu để
Kích thước : 50 mm x 250 mm, cung cấp thông tin về các quy
gỗ tự nhiên. chuẩn chính.
Khả năng chịu lực : Trao đổi giữa người học và giáo
- 350 kg/m2 khi ván dài 1,8m; viên.
- 200 kg/m2 khi ván dài hơn 1,8m;
- 125 kg/m2 khi ván dài 2,4m.
Nối ống :
- dùng cho công trình lớn ;
Giáo viên sử dụng máy đèn chiếu
- cho lực tản ;
và dựa vào ứng dụng của các loại
- cho vòm cầu ;
giàn giáo để giới thiệu cách sử
- cho vòm có sải lớn.
dụng.
Treo :
tiếp cận từ bên trong hoặc bên
ngoài; Trao đổi ý kiến giữa người học và
- di chuyển bằng tay, cao 30 m ; giáo viên.
- di chuyển bằng máy, độ cao 90 m.
Giáo viên sử dụng máy đèn chiếu
Bằng phiến gỗ, bằng bê tông,
để giới thiệu các loại giàn giáo
đất nén.
khác nhau.
Chân đế.
Chân đế xoay.
Trao đổi ý kiến giữa người học và
Chân đế có kích điều chỉnh.
giáo viên.
Chêm bánh xe, chân điều chỉnh
Sử dụng máy đèn chiếu để giải
được, thanh chống hoặc bộ ổn
thích sự ổn định và chất lượng nền
định độ dốc, khóa bánh, neo cố
đặt giàn giáo quan trọng như thế
định, cột, cột chống tường, đầu
nào.
tường hình móc, xà di động, quả
- Người học đặt câu hỏi.
ngẫu lực, kẹp ván ống, khuyên
- Trao đổi ý kiến giữa người học và
và móc dùng cho ròng rọc hoặc
giáo viên.
cho cáp, cáp.
Giáo viên dùng máy đèn chiếu để
Sử dụng dây cáp, chống ngã,
giải thích các biện pháp an toàn.
lưới an toàn, đai an toàn, nài an
- Trao đổi ý kiến giữa người học và
toàn, lối lên an toàn.
giáo viên.
- Người học đặt câu hỏi.
221
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

PHIẾU GỢI Ý PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY

NĂNG LỰC : Tự định vị đối với nghề nghiệp

Số TT : 1 THỜI LƯỢNG HỌC TẬP: 30 giờ

CHỨC NĂNG VÀ VỊ TRÍ CỦA NĂNG LỰC

Năng lực này phải được hình thành đầu tiên để giúp người học có cái nhìn tổng thể và rõ ràng về thực
hành nghề nghiệp cũng như về chương trình học. Mục đích là để người học không sai lầm trong định
hướng nghề nghiệp và khẳng định hoặc phủ định chọn lựa của mình ngay từ đầu.
Khi có cái nhìn tổng quan, người học sẽ thiết lập dễ dàng hơn mối liên hệ giữa thực hành nghề nghiệp và nội
dung học tập. Cách tiến hành này sẽ tạo động cơ học tập cho người học và giúp người học dễ dàng tiếp thu.

TIẾN TRÌNH ĐẶC THÙ CỦA NĂNG LỰC

Nên phân bố thời gian học tập theo tỉ lệ sau :
1. Tìm hiểu về nghề và chương trình đào tạo : 35%;
2. Đối chiếu yêu cầu nghề nghiệp với khả năng của bản thân : 50%;
3. Đánh giá kết quả của các phân tích trên : 15%.
Ngoài ra, nên thực hiện theo trình tự các thành phần năng lực như mô tả trong chuẩn đào tạo.

Tri thức gắn với năng lực Điểm mốc Hoạt động dạy và học

1. Khảo sát nghề và chương trình đào tạo

Xác định vị trí của năng lực đối
với nghề và chuẩn đào tạo.
Sẵn sàng tiếp thu những thông tin
liên quan đến nghề nghiệp và
chương trình đào tạo.
Muốn chia sẻ quan điểm về nghề
nghiệp của mình với những người
khác trong nhóm.
Lý do tồn tại của năng lực. Tầm
quan trọng của đào tạo ban đầu
và đào tạo thường xuyên
Điều kiện để dễ tiếp thu : chú ý
quan sát, lắng nghe, môi trường
thuận lợi, sự chú tâm, sự tập
trung và sự thoải mái về thể chất
và tâm lý.
Thuận lợi khi chia sẻ kinh nghiệm
và lắng nghe người khác.
Từ tình huống xây dựng từ thông
tin về lĩnh vực xây dựng, đặc biệt
là về công việc của người thợ
xây-thợ nề, giúp người học khám
phá đặc điểm của thị trường việc
làm cũng như đặc tính và yêu cầu
của công việc. Dựa vào thông tin
thu thập được, người học sẽ thảo
luận về cách nhìn nhận của mình
về nghề trong các buổi làm việc
nhóm.

2. Đối chiếu yêu cầu nghề nghiệp với khả năng bản thân
Phân biệt giữa các từ khéo léo,
năng khiếu, thái độ và kiến thức.
Phân biệt cách tiếp cận theo
năng lực với cách tiếp cận truyền
thống.
Các định nghĩa đơn giản như : kỹ
năng : khả năng thực hiện lại một
hành vi ; năng khiếu : khả năng
tự nhiên ; thái độ: khả năng phản
ứng tích cực hoặc tiêu cực trong
từng tình huống.
Đặc điểm chính của cách tiếp cận
theo năng lực so với cách tiếp cận
theo lối truyền thống : phương pháp,
cách đánh giá, cách tổ chức…
Thông qua trao đổi và tình huống
giả định, giúp người học tự khám
phá năng khiếu của mình, kỹ
năng và sự quan tâm của mình
đối với nghề thợ xây-thợ nề.
Dựa vào các nguồn thông tin phù
hợp và sau khi nghiên cứu kỹ
chuẩn đào tạo, giúp người học
hiểu rõ định hướng và yêu cầu
của dự án đào tạo.

222 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

BÀI ĐÓNG KHUNG SỐ 4

HỖ TRỢ ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN

Dù được xem là một tài liệu cho phép tiếp cận các thông tin và hướng dẫn cần thiết nhưng
không mang tính bắt buộc, tài liệu hướng dẫn giảng dạy vẫn có vị trí quan trọng trong việc triển
khai một chuẩn đào tạo mới hoặc một chuẩn đào tạo đã chỉnh sửa. Đây là bước đầu tiên để hỗ
trợ cho công việc của giáo viên và đội ngũ sư phạm tại cơ sở đào tạo.

Hai điểm tựa của phương pháp tiếp cận theo năng lực: một là tình hình và nhu cầu của thị
trường lao động hai là công việc của giáo viên với học viên. Các nỗ lực để phản ánh và tuân
thủ các đặc điểm nghề nghiệp trong các tài liệu công nghệ sư phạm sẽ là vô ích nếu không giúp
ta thực hiện tiến trình sư phạm hoặc công tác đào tạo sao cho một số đông học viên nhất hình
thành những năng lực này và tìm được việc làm.

Vai trò của giáo viên mang tính quyết định do giáo viên có hiểu biết chuyên sâu, có khả năng tổ
chức các hoạt động dạy và học và khả năng điều chỉnh các hoạt động này cho phù hợp với
trình độ, khả năng thích nghi và sự tiến bộ của học viên.

Dù chưa đề cập các bước triển khai một chuẩn đào tạo, chủ đề sẽ được giới thiệu chi tiết hơn
trong Tài liệu hướng dẫn số 6, Biên soạn và áp dụng tài liệu hướng dẫn tổ chức giảng dạy và tổ
chức cơ sở vật chất, nhưng cũng cần nói rằng cấp độ và nội dung của một tài liệu hướng dẫn
giảng dạy phải gắn chặt chẽ với tình hình chung, với đặc điểm và khả năng chuyên môn của
giáo viên. Trong đào tạo nghề, tất cả các giáo viên phải giỏi tất cả những năng lực thuộc
chuyên ngành mình giảng dạy và phải có kinh nghiệm thực tiễn nhất định. Tuy nhiên, có thể có
khác biệt rất lớn giữa quá trình học tập phổ thông và kinh nghiệm sư phạm của các giáo viên.
Cần tính đến thực tế này khi đưa ra chiến lược triển khai chuẩn đào tạo mới, khi đề xuất một
phương án hỗ trợ hay khi cung cấp tài liệu cho giáo viên.

Đối với những giáo viên đã được đào tạo về chuyên môn, đã làm chủ các năng lực gắn với
chuyên ngành mà họ giảng dạy, đã được chuẩn bị tốt cho công việc giảng dạy (đào tạo đại học
hoặc đào tạo bổ sung), có nguồn hỗ trợ và có quỹ thời gian để cập nhật kiến thức kỹ thuật và
kiến thức sư phạm, sẽ không cần dành quá nhiều thời gian cho việc soạn những tài liệu hướng
dẫn giảng dạy quá chi tiết hay thiết kế tư liệu giảng dạy quá cầu kỳ. Tuy nhiên, điều này hiếm
khi xảy ra, tại các quốc gia đang phát triển điều này càng ít xảy ra.

Một số giáo viên được tuyển dụng do đã tích lũy được kinh nghiệm nghề nghiệp. Những người
này chưa hoàn tất chương trình phổ thông 12 năm, ít được đào tạo về sư phạm hay tập huấn
về giảng dạy cho người trưởng thành. Ngoài ra, họ không có nhiều phương tiện để thu thập
hoặc cập nhật kiến thức về chuyên môn và sư phạm.

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 223

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

Trong tình hình ấy, tài liệu hướng dẫn giảng dạy, tư liệu giảng dạy và các phương tiện đánh giá
là những công cụ đầu tiên góp phần đảm bảo thành công cho việc triển khai một chuẩn đào tạo
mới. Các tài liệu này có thể được khai thác nhằm phục vụ cho công tác đào tạo và bồi dưỡng
cho giáo viên, cho việc lập kế hoạch, công tác tổ chức và thực hiện đào tạo.

Thường việc thiết kế và soạn thảo các tài liệu hướng dẫn giảng dạy và đánh giá do cấp trung ương đảm
nhận trong khi giáo viên là những người chịu trách nhiệm đầu tiên trong việc soạn thảo công cụ cần thiết
cho công việc đào tạo. Trong đào tạo nghề, không có nhiều học liệu có sẵn để giáo viên sử dụng, ngoài ra
các thiết bị này thường đắt tiền và không phù hợp với tình hình của các quốc gia đang phát triển.

Tại các quốc gia này, bên cạnh việc soạn thảo tài liệu hướng dẫn giảng dạy, nên bổ sung việc xây dựng
phương tiện giảng dạy và phương tiện đánh giá. Có nhiều phương án để thực hiện công việc này, trong
đó có việc thành lập mạng lưới các nguồn nhân lực chuyên môn chính với nhau, sự hỗ trợ (giải ngân và
hỗ trợ tài chính) và điều phối công việc biên soạn của các chuyên gia này, và việc ứng dụng các công
nghệ thông tin và truyền thông mới khi có điều kiện. Cách làm này sẽ hỗ trợ tốt hơn những giáo viên còn
hạn chế về mặt sư phạm và chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc đào tạo nghề.

224 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
5 | Tiến trình hoạch định giảng dạy
Sự phân nhiệm giữa các giáo viên và công
tác chuẩn bị hoạt động đào tạo đòi hỏi một
tiến trình chặt chẽ và có hệ thống từ phía
các giáo viên, đội ngũ sư phạm và các nhà
quản lý của cơ sở đào tạo.
Để hỗ trợ họ, chúng tôi đề xuất một tiến
trình hoạch định giảng dạy dựa trên các yếu
tố sau đây:
• nội dung của chuẩn đào tạo ;
• sơ đồ nội dung đào tạo, phần hình
thành năng lực ;
• sơ đồ thực hiện lịch trình đào tạo
được đề xuất trong tài liệu hướng dẫn
giảng dạy ;
• các nguyên lý sư phạm ;
• dự án giáo dục, mục đích sư phạm của
cơ sở đào tạo ;
• các gợi ý về mặt sư phạm, tri thức và các
điểm mốc gắn với mỗi năng lực ;
• các chiến lược đánh giá hỗ trợ đào tạo
và đánh giá tổng kết đối với mỗi năng
lực trong chuẩn đào tạo ;
• các chỉ số và tiêu chí đánh giá, với tỷ
trọng cân đối tương ứng ;
• các bản mô tả bài thi và phiếu đánh giá ;
(Ba điểm sau cùng sẽ được giới thiệu chi
tiết trong tài liệu hướng dẫn phương pháp
bàn về việc soạn thảo chuẩn đánh giá.)
Tiến trình hoạch định giảng dạy được mô tả
sau đây yêu cầu sử dụng toàn bộ các tài liệu
có sẵn trong khuôn khổ công nghệ sư phạm.
Tiến trình này gồm các bước sau đây:
- nghiên cứu chuẩn đào tạo ;
- nghiên cứu sơ đồ nội dung đào tạo,
phần hình thành năng lực và sơ đồ lịch
trình đề xuất ;
- thông tin về nguyên lý sư phạm, dự án
giáo dục, mục đích sư phạm được đề
xuất, vận dụng các đề xuất này và xác định
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
các phương tiện cho phép tính đến các điều
này trong giảng dạy ;
- nắm vững các chỉ dẫn trong tài liệu hướng
dẫn giảng dạy, đặc biệt là các gợi ý về
phương pháp giảng dạy và các tri thức gắn
với năng lực ;
- xác định trình tự thời gian cho các nội dung
giảng dạy và xây dựng các hoạt động học
tập ;
- xác định các chiến lược chính, các tiêu chí
và phương pháp đánh giá ;
- chuẩn bị về mặt cơ sở vật chất phục vụ cho
công việc giảng dạy.
Bước 1 : Nghiên cứu chuẩn đào tạo
Để lập kế hoạch giảng dạy, giáo viên phải
nghiên cứu kỹ chuẩn đào tạo. Giáo viên cần
tham khảo toàn bộ các năng lực để có cái
nhìn tổng thể về vấn đề.
Giáo viên cần đặc biệt nghiên cứu ma trận nội
dung đào tạo để hiểu rõ quan hệ giữa các
năng lực chuyên biệt và các năng lực chung
cũng như các mối liên hệ chức năng được
giới thiệu trong ma trận.
Bước 2 : Nghiên cứu sơ đồ nội dung đào
tạo, phần giảng dạy
Giáo viên phải tham khảo sơ đồ nội dung đào
tạo của phân đoạn giảng dạy để hiểu rõ trình tự
của các bước hình thành năng lực và ghi nhận
những năng lực nào cần được hình thành
trước năng lực nào, những năng lực nào không
nhất thiết phải hình thành sau năng lực nào, và
những năng lực nào phải hoặc có thể được
hình thành đồng thời với năng lực khác.
Giáo viên cũng cần phân tích sơ đồ lịch trình
đào tạo của các hoạt động giảng dạy được
gợi ý nhằm xác định sự tiến triển của quá trình
hình thành năng lực được gợi ý.
225
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

Bước 3 : Tìm hiểu các nguyên lý sư phạm,
dự án giáo dục và các mục đích sư phạm
được đề xuất và xác định các phương tiện
cho phép tính đến các yếu tố vừa nêu trong
giảng dạy
Giáo viên phải tìm hiểu các nguyên lý sư
phạm được giới thiệu trong tài liệu hướng dẫn
giảng dạy, dự án giáo dục và các mục đích sư
phạm của cơ sở đào tạo, nhằm điều chỉnh cho
phù hợp hoặc bổ sung cho các đề xuất đó và
nhằm xác định các phương tiện giúp chú ý
đến các yếu tố đó trong giảng dạy.
Bước 4 : Nắm vững các chỉ dẫn trong tài
liệu hướng dẫn giảng dạy, nhất là các gợi ý
về sư phạm và các tri thức gắn với năng lực
Các gợi ý về sư phạm và các tri thức gắn với
năng lực cung cấp thông tin rất cần thiết để cơ
cấu chương trình đào tạo, xác định các nội dung
chính và nhận dạng được các hoạt động học tập
chính có thể đưa vào. Các thông tin trên cho
phép hoàn thiện kịch bản sư phạm và phân chia
phạm vi công việc cho mỗi giáo viên.
Bước 6 : Xác định các chiến lược chính,
19
các tiêu chí và tiến trình đánh giá
Giáo viên phải xác định thời điểm nào là phù
hợp nhất để tiến hành đánh giá, chọn hình
thức đánh giá, xác định những công việc có
thể đo lường và quan sát được và xây dựng
công cụ đánh giá căn cứ vào tiêu chí đã chọn.
Thông thường, giáo viên chỉ chịu trách nhiệm
về một phần của công tác đào tạo nhưng giáo
viên cũng cần phải nắm toàn bộ tiến trình để
hiểu rõ sự phân bổ các nội dung đào tạo, các
điểm mốc, các chỉ số và các tiêu chí đánh giá
trong toàn bộ chuẩn đào tạo.
Bước 7 : Chuẩn bị về mặt cơ sở vật chất
cho công việc giảng dạy
Giáo viên sẽ phải lập kế hoạch để tổ chức cơ
sở vật chất cho việc giảng dạy của mình dựa
vào các đề xuất trong tài liệu hướng dẫn tổ
chức giảng dạy và tổ chức cơ sở vật chất.

Bước 5 : Xác định trình tự thời gian cho

các nội dung giảng dạy, xây dựng hoạt
động học tập và tạo ra học liệu

Giáo viên sẽ đề ra trình tự thời gian cho các

nội dung giảng dạy mà giáo viên thấy phù hợp
nhất. Giáo viên cũng phải soạn thảo hoạt
động học tập cho người học.

19
Bước này được giới thiệu chi tiết hơn trong Tài liệu hướng dẫn giảng dạy số 5 Xây dựng và áp dụng chuẩn
đánh giá.
21
Sơ đồ trích từ chương 8 của Tài liệu hướng dẫn thiết kế và soạn thảo một chương trình học tập, Québec,
Bộ Giáo dục, Giải trí và Thể thao, 2008, tài liệu tham khảo số 23.

226 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4

6 | Giới thiệu một tài liệu hướng dẫn giảng dạy

Có thể giới thiệu một tài liệu hướng dẫn giảng
dạy dưới nhiều hình thức và nội dung giới
thiệu có thể đa dạng. Sau đây là một đề xuất
về mục lục mang tính tham khảo cho Tài liệu
hướng dẫn giảng dạy.
6.1 MỤC LỤC MẪU
- Trang tựa
- Giới thiệu nhóm tác giả
- Giới thiệu chung về tài liệu hướng dẫn (tính
chất và mục tiêu)
- Các nguyên lý sư phạm phải tuân thủ
- Dự án giáo dục và mục đích sư phạm
- Giới thiệu chung về chuẩn đào tạo
- Danh sách năng lực (bảng tổng hợp, xem
phụ lục 4)
- Giới thiệu sơ đồ lịch trình đào tạo
- Đề xuất sơ đồ lịch trình
- Giới thiệu các phiếu gợi ý phương pháp
giảng dạy
- Phiếu gợi ý phương pháp giảng dạy (một
phiếu cho mỗi năng lực)
- Thông tin bổ sung nếu cần (ví dụ kịch bản tự
chủ tài chính để tổ chức giảng dạy).

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 227

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

PHỤ LỤC 1

Các giai đoạn trong quy trình phương pháp luận theo sách CNGD & DN

Miêu tả lĩnh vực Phân tích hoàn Dự án Chương trình

và nghiên cứu sơ cảnh công việc đào tạo dạy nghề
bộ (AST)

Tài liệu Tài liệu hướng Tài liệu hướng

hướng dẫn
dẫn giảng dạy dẫn tổ chức
đánh giá

Các giai đoạn trong quy trình phương pháp luận theo sách hướng dẫn
tổ chức giáo dục nghề nghiệp của OIF

Bloc 1 Bloc 2 Bloc 3

Thực trạng Thực trạng nghề Phát triển giảng dạy
thị trường lao động

Nghiên cứu
Bộ chuẩn Bộ chuẩn
lĩnh vực và
Phân tích Danh sách đào tạo đánh giá
nghiên cứu sơ bộ
hoàn cảnh các năng
công việc lực nghề
(AST)

Tài liệu hướng Tài liệu hướng

dẫn giảng dạy dẫn tổ chức

228 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp

 Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy Tµi liÖu h−íng dÉn 4
21
PHỤ LỤC 2

Các năng lực chung trong đào tạo nghề

Xác định yêu cầu của

tình hình mới
Phân tích yếu tố của Điều chỉnh thái độ và
một tình huống hành vi
Thử nghiệm các hướng Đánh giá các thay đổi
giải quyết
Lập tổng kết THÍCH NGHI VỚI
HOÀN CẢNH MỚI

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

NGƯỜI HỌC PHÁT HUY

SÁNG TẠO

Nắm vững các yếu tố của

một tình huống
GIAO TIẾP Tiến hành thăm dò
Thực hiện một sản phẩm
Khai thác thông tin cá nhân
Gửi thông điệp
Đánh giá tác động
THỂ HIỆN TINH THẦN
của thông điệp
TRÁCH NHIỆM

Thể hiện đầu óc phê phán

Thể hiện sự dấn thân
Hành động độc lập
Thể hiện ý thức đạo đức

Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp 229

 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

PHỤ LỤC 322

LOẠI HOẠT ĐỘNG VAI TRÒ CỦA GIÁO VIÊN VAI TRÒ CỦA NGƯỜI HỌC

Thuyết trình kiểu hội thảo Trình bày bài thuyết trình, kiểm Luyện nghe, suy nghĩ và ghi
tra mức độ tiếp thu của người chép, đặt câu hỏi và trả lời câu
học. hỏi của người khác.

Thuyết trình và điều hành Giải thích, cho ví dụ, gợi câu hỏi Suy nghĩ, tham gia thảo luận, đặt
và khuyến khích người học tham câu hỏi và trả lời câu hỏi của
gia. người khác.

Thuyết trình đa truyền thông Trong khi thuyết trình sử dụng Suy nghĩ, tham gia thảo luận.
nhiều công cụ.

Thuyết trình và giới thiệu Thuyết trình trong đó lồng phần Quan sát phần giới thiệu, suy
giới thiệu một công nghệ, giải nghĩ và ghi chép.
pháp, cơ chế vận hành của một
loại máy móc, thiết bị…

Lặp lại Quan sát việc thực hiện một thao Thực hiện lại kỹ thuật vừa được
tác kỹ thuật và gợi ý điều chỉnh. xem giới thiệu.

Thảo luận chuyên đề Giới thiệu chủ đề, điều khiển thảo Cùng với các thành viên khác của
luận. nhóm mổ xẻ vấn đề thông qua
thảo luận.

Nhập vai Giới thiệu luật chơi, đề ra một Tái hiện một tình huống thực tế
tình huống mà người học phải đối bằng cách nhập vai, quan sát và
diện, cung cấp cho người học đánh giá thái độ của người khác
những công cụ phân tích cần trên cơ sở quan hệ tương tác.
thiết để họ có thể đánh giá xem
quyết định của mình có đúng đắn
không.

Mô phỏng Giới thiệu luật chơi, cung cấp cho Quan sát, đánh giá các hiện
người học các công cụ phân tích tượng và hậu quả của những
cần thiết. quyết định đưa ra.

Làm việc ở xưởng Giám sát bài thực hành, giải thích Thực hiện bài tập được yêu cầu.
thêm để hỗ trợ người học gặp
khó khăn.

22
Trích từ tài liệu Soạn thảo các chương trình dạy nghề và kỹ thuật, Phát thảo một quy trình hoạch định giảng dây trong
khuôn khổ phương pháp tiếp cận theo năng lực, Québec, Bộ Giáo dục, 1996, tr.18-19, mục lục tham khảo số 46.

230 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp


LOẠI HOẠT ĐỘNG
Nghiên cứu tình huống
Làm việc tại phòng thí nghiệm
Làm việc theo tổ học tập
Hướng dẫn học tập
Người học thuyết trình
Nghiên cứu điều tra
Thực tập
Dự án
Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp
Biên soạn và sử dụng
tài liệu hướng dẫn giảng dạy
VAI TRÒ CỦA GIÁO VIÊN
Giới thiệu một tình huống có vấn
đề trên cơ sở những thông tin mô
tả một tình huống thật, định ra
hướng giải quyết.
Giải thích bài tập thí nghiệm cần
tiến hành, theo dõi các bước thực
hiện của người học.
Giới thiệu bài tập theo dõi người
học làm bài tập, kiểm tra mức độ
tiếp thu.
Hướng dẫn việc học tập của một
người học.
Phát biểu ít, cho ý kiến sau phần
thuyết trình của người học.
Làm việc như một chuyên gia,
hướng dẫn người học từng bước.
Chọn nơi thực tập phù hợp, tổ
chức thực tập và giám sát hoạt
động thực tập.
Làm việc như một chuyên gia để
hỗ trợ người học, giám sát hoạt
động.
Tµi liÖu h−íng dÉn 4
VAI TRÒ CỦA NGƯỜI HỌC
Xem xét tình huống có vấn đề
thật hoặc giả định, để đánh giá
tính chất vấn đề, phân tích dữ
liệu và đánh giá tình huống.
Quan sát các hiện tượng, kiểm
tra lại các giả thiết, thực hiện đo
lường và thao tác với các công
cụ thí nghiệm, làm báo cáo.
Cùng với tổ học tập tham gia giải
quyết bài tập được đặt ra.
Tổ chức về mặt thời gian và tổ
chức công việc, thực hiện công
việc.
Dựa vào các tài liệu đã đọc và
nghiên cứu để thuyết trình trước
nhóm.
Kiểm tra lại giả thiết, viết bài thu
hoạch về một chủ đề bằng cách
vận dụng một phương pháp riêng,
viết báo cáo trong đó ghi nhận kết
quả.
Tham gia các hoạt động thực tập
diễn ra tại một nơi có nhiều điểm
tương đồng với môi trường làm
việc tương lai.
Vận dụng kiến thức và kỹ năng
để thực hiện một công việc, một
hoạt động hoặc là một phần của
công việc hoặc hoạt động này.
231
 Biên soạn và sử dụng
Tµi liÖu h−íng dÉn 4 tài liệu hướng dẫn giảng dạy

PHỤ LỤC 4

Bảng tổng hợp chuẩn đào tạo (mẫu)

Một mẫu bảng tổng hợp đã được xây dựng dựa vào sơ đồ nội dung đào tạo giới thiệu trong Tài
liệu hướng dẫn phương pháp về chuẩn đào tạo. Bảng tổng hợp này nêu ra những năng lực và thời
lượng đào tạo tương ứng. Cần lưu ý rằng để cho phần giới thiệu được đơn giản, chúng tôi sẽ
không mô tả đầy đủ về các năng lực mà chỉ dùng danh từ để diễn đạt vắn tắt.

BẢNG TỔNG HỢP CHUẨN ĐÀO TẠO

NGHỀ THỢ HỒ-THỢ NỀ

Mã :
Số lượng năng lực : 14

Tổng thời lượng : 900 giờ

Số tt Năng lực Thời lượng (giờ)

1 Nghề chuyên môn và đào tạo 30

2 Sức khỏe và an toàn 30

3 Vữa 30

4 Giàn giáo 30

5 Đặt gạch thẳng hàng 120

6 Dựng góc 90

7 Bản vẽ và bảng dự toán 60

8 Công trình đơn giản 90

9 Công trình phức tạp 90

10 Nhập môn nghề hàn 45

11 Công trình và các bộ phận tiền chế 45

12 Cắt và đặt đá 90

13 Ống khói và bệ lò sưởi 30

14 Hội nhập môi trường làm việc (thực tập) 120

232 Hướng dẫn tổ chức Giáo dục nghề nghiệp