ფსიქოკონსულტანტის როლი და ადგილი

      ფსიქოკონსულტაციისა და ფსიქოთერაპიის პრაქტიკაში კონსულტანტს

ყოველდღიურად უწევს ადამიანის ცხოვრების ყველაზე მნიშვნელოვან ასპექტებთან
გამკლავება.ფსიქოკონსულტირების დროს, საქმე გვაქვს ადამიანის ცხოვრების
მნიშვნელოვან ასპექტებთან.

კონსულტანტი კლიენტთან ერთად განიხილავს არსებულ უმნიშვნელო თუ

მნიშვნელოვან პრობლემებს და ცდილობს დაეხმაროს მას:

      ფსიქოკონსულტანტი, პაციენტთან ერთად იკვლევს უმნიშვნელოვანეს და არსებით

პრობლემებს მისი ცხოვრებიდან. იგი პაციენტს ეხმარება:

1. ყოველდღიურ ცხოვრებაში პაციენტის მიერ არჩევანის გამომწვევი მოტივების

გაცნობიერებასა და მოსალოდნელი შედეგების განსაზღვრაში.
2. ადამიანებთან დარღვეული ურთიერთობების და ემოციური პრობლემების
მოგვარებაში.
3. შინაგანი ქაოსის განცდის გადალახვაში ანუ, გაუგებარი და ცვალებადი
გარდაქმნას პოზიტიურად და მიზანშეწონილი გახადოს იგი.

ამიტომ, კონსულტანტმა უნდა იცოდეს ვინ არის ის, ვინ შეიძლება გახდეს და
როგორ იმედოვნებს კლიენტს მისი ნახვა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩნდება
კითხვა კონსულტანტის როლის განსაზღვრაზე. არის კონსულტანტი კლიენტის
მეგობარი, პროფესიონალი მრჩეველი, მასწავლებელი, ექსპერტი, კლიენტის
თანამგზავრი ცხოვრების კუთხით ხეტიალში, თუ გურუ - აბსოლუტური
ჭეშმარიტების გასხივოსნებული? ბევრი, განსაკუთრებით დამწყები მრჩეველი,
დაბნეულია უნივერსალური პასუხის არარსებობით კითხვაზე კონსულტანტის
როლის შესახებ ფსიქოლოგიური დახმარების გაწევის პროცესში. ეს როლი,
როგორც წესი, დამოკიდებულია კონსულტანტის გარკვეულ თეორიულ
ორიენტაციაზე, მის კვალიფიკაციაზე, პიროვნულ თვისებებზე და ბოლოს,
კლიენტის მოლოდინებზე.
სპეციალისტის საქმიანობის ეფექტურობა დიდწილად განპირობებულია იმით,
თუ რამდენად მკაფიოდ წარმოადგენს ის თავის ადგილს კონსულტაციაში.
როდესაც ასეთი სიცხადე არ არის, კონსულტანტი თავის საქმიანობაში არ
იხელმძღვანელებს გარკვეული თეორიული პრინციპებით, არამედ მხოლოდ
კლიენტის მოლოდინებითა და საჭიროებებით, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის
გააკეთებს მხოლოდ იმას, რისი იმედიც აქვს და სურს კლიენტს. თავის მხრივ,
კლიენტები ყველაზე ხშირად ელიან, რომ კონსულტანტი აიღებს
პასუხისმგებლობას მათი მომავალი ცხოვრების წარმატებაზე და გადაჭრის
აქტუალურ პრობლემებს - სად ისწავლოს, როგორ მოაგვაროს კონფლიქტები
სამსახურში, გაშორდეს თუ არა მეუღლეს და ა.შ.
დამწყები კონსულტანტის თავმოყვარეობა შეიძლება იყოს მაამებელი, რომ
ადამიანები, რომლებიც ეძებენ პასუხებს თავიანთ ცხოვრებაში რთულ
კითხვებზე, მიმართავენ მას და არსებობს საშიშროება, რომ კონსულტანტმა
იფიქროს, რომ მან იცის პასუხი კლიენტის ყველა კითხვაზე, ან კიდევ უარესი -
დააკისრებს თავის გადაწყვეტილებებს კლიენტს. ამ სიტუაციაში კონსულტანტის
მიერ მისი როლის არასწორად გაგება მხოლოდ გაზრდის კლიენტის
დამოკიდებულებას მასზე და ხელს შეუშლის მას დაეხმაროს კლიენტს
დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიღებაში. არცერთ კონსულტანტს არ
შეუძლია უთხრას სხვა ადამიანს როგორ იცხოვროს. ფსიქოლოგიური
კონსულტაციისა და ფსიქოთერაპიის პრაქტიკაში უფრო ხშირად უნდა
გავიხსენოთ ცნობილი ფსიქოთერაპევტის ჯ.ბუგენტალის (1987) სიტყვები
საიდუმლოსა და ცოდნის შესახებ: "საიდუმლო მოიცავს ცოდნას, მასში იმალება
ინფორმაცია. საიდუმლო უსაზღვროა, ცოდნას აქვს ლიმიტი: როდესაც ცოდნა
იზრდება, საიდუმლო კიდევ უფრო დიდი ხდება. ფსიქოთერაპევტებს უჩნდებათ
ცდუნება, ითანამშრომლონ კლიენტებთან და უარყონ საიდუმლო. ყველა ოცნება
ან სიმბოლო შეიძლება აღმოჩნდეს და რაციონალური კონტროლი არის ჯანსაღი
ფსიქიკური ცხოვრების იდეალური მიზანი. ”ფსიქოთერაპევტებს მოეთხოვებათ
ბევრი რამის ცოდნა, მაგრამ ამავე დროს გრძნობენ აღფრთოვანებას და
საიდუმლოებისადმი ლტოლვას. მოდით ვიყოთ გულწრფელები - ჩვენ არასდროს
აქვს და ვერასოდეს გვექნება სრული ცოდნა. პრეტენზია, რომ ჩვენ ვიცით
კლიენტის საჭიროებები და შეგვიძლია ვუთხრათ მას სწორი არჩევანი, არის
კლიენტის ღალატი. ნებისმიერ თერაპიაში უნდა დაეხმაროს კლიენტს მიიღოს
საიდუმლო საკუთარ თავში და ჩვენი საერთო საიდუმლო...
ყველაზე ზოგადი პასუხი კონსულტანტის როლის შესახებ მდგომარეობს
კონსულტაციის პროცესის ბუნების გაგებაში. კონსულტანტის მთავარი ამოცანაა
დაეხმაროს კლიენტს შიდა რეზერვების იდენტიფიცირებაში და მათ გამოყენებაში
შემაფერხებელი ფაქტორების აღმოფხვრაში. კონსულტანტი ასევე უნდა
დაეხმაროს კლიენტს იმის გაგებაში, თუ რა სურს გახდეს. კლიენტებმა
კონსულტაციის დროს გულწრფელად უნდა შეაფასონ თავიანთი ქცევა,
ცხოვრების წესი და გადაწყვიტონ, როგორ და რა მიმართულებით სურთ
შეცვალონ მათი ცხოვრების ხარისხი.
M. Soh (1988) ამას უწოდებს "თერაპიის პროცესის სტრუქტურირებას",
რომელიც შეიძლება იყოს პირველადი ან მეორადი. პირველადი სტრუქტურირება
გულისხმობს კონსულტანტის (ფსიქოთერაპევტის) პირად ყოფნას თერაპიულ
სივრცეში და ამ ყოფნის მნიშვნელობას კლიენტისთვის. მეორადი
სტრუქტურირება არის კონსულტანტის საქმიანობა, რომელიც უზრუნველყოფს
კლიენტების გამჟღავნების მაქსიმალურ დონეს. პირველ შემთხვევაში ვპასუხობთ
კითხვას, ვინ არის კონსულტანტი, მეორეში კი რას აკეთებს. თერაპიული
პროცესის სტრუქტურირებით, მრჩეველი კლიენტს აძლევს ინიციატივას
თვითგამოცხადების შესახებ. ზოგჯერ ინიციატივა უნდა შეიზღუდოს, თუ
კონსულტანტი თვლის, რომ კლიენტი ამ მომენტში ძალიან ენერგიულია. სხვა
 სიტყვებით რომ ვთქვათ, კონსულტანტი ააქტიურებს და აკონტროლებს
კლიენტების „აღმოჩენის პოტენციალს“.
კონსულტაციის პროცესის ამ გაგებით ხელმძღვანელობით, ს. ვრენმა (1965)
ჩამოაყალიბა კონსულტანტის ყველაზე მნიშვნელოვანი როლური ფუნქციები:
• კლიენტთან ურთიერთნდობის საფუძველზე ურთიერთობის დამყარება;
• კლიენტების თვითგაგების ალტერნატივებისა და საქმიანობის გზების
იდენტიფიცირება;
• პირდაპირი „შესვლა“ კლიენტების ცხოვრებისეულ გარემოებებში და მათ
ურთიერთობაში მნიშვნელოვანთან
ფსიქოკონსულტანტის როლური ფუნქცია:
1. ურთიერთნდობაზე აგებული ურთიერთობის ჩამოყალიბება.
2. პაციენტის უშუალო თანაგრძნობა- მის ცხოვრებისეულ ვითარებებში "შეღწევა"
(ემპათია) და მისთვის ემოციურად მნიშვნელოვან პირებთან ურთიერთობის
გაგება.
3. პაციენტის ირგვლივ ფსიქოლოგიურად ჯანმრთელი ატმოსფეროს შექმნა.
4. პაციენტის ქცევისა და მოქმედების და საკუთარ თავის გაგების ალტერნატიული
ფორმებისა გამოაშკარავება.
5. კონსულტაციური პროცესის მუდმივი სრულყოფა
ეფექტურად მომუშავე ფსიქოკონსულტანტს უნდა გააჩნდეს შემდეგი
თვისებები:
1. აუტენტურობა - წარმოადგენს ფსიქოთერაპიის ძირითად თვისებასა და
ეგზისტენციალურ ცხოვრებისეულ ფასეულობას. ვლინდება აწმყო მომენტის
სრულ გაცნობიერებასა და ცხოვრებისეული წესის არჩევაში და
პასუხისმგებლობის მაღალ გრძნობაში.
2. საკუთარი განცდებისა და გამოცდილებისადმი გახსნილობა რაც გულისხმობს არა
სხვებისადმი გულახდილ დამოკიდებულაბას არამედ საკუთარი გრძნობების
გულახდილ ალალ აღიარებასა და აღქმას;
3. თვითშემეცნებისაკენ სწრაფვა - საკუთარი თავის შემეცნება. თვითშემეცნების
შეზღუდვა ნიშნავს საკუთარი თავისუფლების შეზღუდვას. ღრმა თვითშემეცნება
ზრდის ცხოვრებისეული ფართო არჩევანის შესაძლებლობას. Kრაც უფრო კარგად
იცნობს საკუთარ თავს კონსულტანტი, მით უფრო კარგად წვდება პაციენტის
პრობლემებს და პირიქით.
4. პიროვნების ძალა და იდენტურობის განცდა. - ფსიქოკონსულტანტი კარგად
უნდა იცნობდეს საკუთარ თავს, თუ ვინ და როგორია ის, თუ რა უნდა
ცხოვრებისგან და რა არის მისთვის არსებითი ამ ცხოვრებაში. იგი უნდა
ხელმძღვანელობდეს საკუთარი შინაგანი პოზიციით და არა სხვების ზეგავლენით
რაც აუტენტურ ინტერპერსონალურ ურთიერთობების ჩამოყალიბებას ხელს
უწყობს.
5. იგი უნდა პასუხობდეს ცხოვრების გამოწვევებს და საკუთარი ღირებულებების
გადასინჯვას უნდა ახდენდეს;
 6. ტოლერანტულობა, აქ იგულისხმენა ტოლერანტულობა უცნობი და
გაურკვეველის მიმართ და მშვიდი დამოკიდებულება ჩვეული სტერეოტიპების
მსხვრევისა რღვევის მიმართ და ახლის მიღებისა "ახალი ტერიტორიების
ათვისებისადმი" მზაობა..
7. პასუხიმგებლობის გრძნობა; ის პასუხისგებელი უნდა იყოს თავის მოქმედებებზე
იმაზე რაც კონსულტაციის დროს ხდება. კონსულტირების მოცემულ მომენტში
მან უნდა გადაწყვიტოს დაეთანხმოს პაციენტის შეხედულებებსა და პოზიციას
თუ პოზიტიურ დაპირისპირებაში გადავიდეს მასთან;
8. სხვა ადამიანებთან ღრმა ურთიერთობისა დამყარების უნარი რომელიც
თავისუფალია განკითხვისა და იარლიყების ჩამოკიდებისგან იგი თავისუფლად
ურთიერთობს ადამაინებთან შიშისა და არაადექვატური მოლოდინის გარეშე;
9. ემპათია უნარი თანაგრძნობის და სხვისი თვალით ყურების უნარი საკუთარი
ხედვის დაკარგვის გარეშე და თავისი პერსპექტივის შენარჩუნებით. იგი,
წარმატებული ფსიქოკონსულტანტის ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელია.

      კ. შნაიდერი გამოყოფს კვალიფიციური კონსულტირებისა და ფსიქოთერაპიის სამ

ძირითად კომპონენტს:

1. კონსულტანტის პიროვნული ზრდასრულობა. იგულისხმება კონსულტანტის

უნარი წარმატებულად გადაწყვიტოს საკუთარი ცხოვრებისეული პრობლემები.
იგი გულახდილი და ტოლერანტული უნდა იყოს საკუთარი თავის მიმართ და
გააჩნდეს მაღალი პასუხისგებლობის გრძნობა;
2. კონსულტანტის სოციალური სიმწიფე აქაც იგულისხმება კონსულტანტის უნარი
დაეხმაროს სხვებს საკუთარი პრობლემების წარმატებით გადაწყვეტაში და იყოს
გულახდილი ალალი და ტოლერანტული პაციენტებისადმი ;
3. კონსულტანტის ზრდასრულობა არის პროცესი და არა მდგომარეობა რაც ნიშნავს
იმას რომ შეუძლებელია იყო ყველაფერში და ყოველთვის ზრდასსრული.
კონსულტანტის ფასეულობათა და ღირებულებათა სისტემა;
1. თითოეული პიროვნების ცხოვრებისეული ფილოსოფია არის ინდივიდუალური
და არცერთ ფსიქოკონსულტანტს არა აქვს უფლება, რომ მას შეუცვალოს
ცხოვრების სრულად განვითარებული ადეკვატური ფილოსოფია.
2. ყველაზე ადეკლვატური არის, ეკლესია, ოჯახი და სკოლა და არა
ფსიქოკონსულტანტის კაბინეტი.
3. ინდივიდი ავითარებს ისეთ ეთიკურ სისტემას, რომელიც არ ეყრდნობა ერთ
წყაროს და არ ხორციელდება ერთ დღეში.
4. არავის აქვს უფლება, ხელი შეუშალოს საკუთარი ცხოვრების ფილოსოფიის
განვითარებას.
რა საშიშროებები არსებობს ფსიქოკონსულტირებაში?
1. საკუთარი იდენტურობის დაკარგვა და კლიენტში აღრევა.
2. ფსიქოკონსულტანტის მოღვაწეობამ შეიძლება უარყოფითი შედეგი მოუტანოს მას
ოჯახსა და მეგობრებთან ურთიერთობაში.
 3. ქვეცნობიერი ინფექციის საშიშროება (კ.იუნგი) რაც გულისხმობს კონსულტანტის
ფსიქიკური დარღვევბის საშიშროებას პაციენტის ცხოვრების შავ რთულ
მხარეებთან და ფსიკიკურ პათოლოგიასთან შეხების შედეგად
      ფსიქოკონსულტანტს შესაძლებელია განუვითრადეს გადაწვის სინდრომი
რომელიც ხანგრძლივი მუშაობის შედეგად ფსიქოფიზიკურ ანუ გონებრივ და ემოციურ
და ფიზიკურ გადაღლაში ვლინდება ამის მიზეზი შესაძლებელია გახდეს :

 მონოტონური უაზრო მუშაობა;

 მუშაობის პროცესში დიდი რაოდენობით საკუთარი რესურსების ჩადება
განსაკუთრებით ამის დაუფასებლობის შემთხვევვაში ;
 მუშაობის დროის მკაცრი რეგლამენტირება განსაკუთრებით როცა მისი
განხორციელება და დასრულება არარეალურ ვადებში უნდა მოხდეს;
 მოტივაციას მოკლებული პაციენტები რომლებიც მუდმივ ძლიერ
წინაარმდეგობას ავლენენ მკურნაობისადმი;
 არასახარბიელო პროფესიული გარემო - კოლეგების მხრიდან კონფლიქტური,
კრიტიკული დამოკიდებულება და მათი არასაკმარისი მხარდაჭერა;
 პროფესიული თვითგამოხატვის არასახარბიელო გარემო რომელიც თრგუნავს
ინოვაციებსა და ექსპერიმენტირებას;
 მუშაობა პროფესიული კვალიფიკაციის შემდგომი ამაღლების და შესაძლებლობის
გარეშე;
 კონსულტანტის პირადი გადაუწყვეტელი პრობლემები
      გადაწვის სინდრომის განვითარება შესაძლებელია თავიდან ავიცილოთ
შემდეგნაირად:

 ცხოვრების სხვა სფეროებით დაინტერესება, რომლებიც უშუალო კავშირში არ

იმყოფებიან კონსულტანტის პროფესიასთან;
 საკუთარი მუშაობის სტილში მრავალფეროვნების შეტანა
 საკუთარი ჯანმრთელობისადმი სათანადო ყურადღების მიქცევა;
 დამაკმაყოფილებელი საზოგადოებრივი ცხოვრება სასიამოვნო სოციალური
კონტაქტები;
 სრულყოფილებისკენ სწრაფვა რომელიც პერფექციონიზმს იქმნება მოკლებული;
 მზაობა ახალი გამოცდილების მიღებისადმი;
 პროფესიონალურ ჯგუფებში მონაწილეობა ურთიერთგაზიარების და
პრობლემების ერთობლივი განხილვის მიზნით;
 საზოგადოებრივ აზრზე დამოუკიდებლად ადექვატური თვითშეფასება;
 სემინარებსა და კონფერენციებში მონაწილეობა ახალ კოლეგებთან შეხვედრის,
მათთან ურთიერთგაზიარებისა და ახალი გამოცდილებით გამდიდრების
მიზნით;
კონსულტანტის პროფესიული მომზადება
კონსულტანტისადმი მოთხოვნები;
კონსულტაციური მეთოდის საფუძვლები
      კარლ როჯერსმა (1975წ.) დასვა ასეთი კითხვა: "შეიძლება დავამტკიცოთ, რომ
არსებობს აუცილებელი და საკმარისი პირობები, რომელიც ხელს შეუწყობს პოზიტიურ
ცვლილებებს და რომელთა მკაფიო განსაზღვრება და გაზომვა შეიძლება?"

      როჯერსის მიხედვით ასეთი 6 პირობა არსებობს:

1. ორივე პირი უნდა იყოს ფსიქოლოგიურ კონტაქატში.

2. პირველი მათგანი (დავარქვათ მას კლიენტი) იმყოფება ფსიქიკური აშლილობის
მდგომარეობაში, ადვილად მოწყვლადი და აფორიაქებულია.
3. მეორე პირი (დავარქვათ მას კონსულტანტი) აქიურად მონაწილეობს
ურთიერთობაში.
4. კონსულტანტი განიცდის უპირობო პატივისცემას კლიენტისადმი.
5. კონსულტანტი განიცდის ემპათიას, იღებს რა კლიენტის თვალსაზრისს და
აგრძნობინებს მას, რომ ის ემპათიას განიცდის.
6. ემპათიური გაგება და უპირობო პატივისცემა კონსულტანტის მხრიდან გადაეცემა
კლიენტს მინიმალური გამოხატულების შემთხვევაში.
      როჯერსის აზრით, არ არსებობს სხვა პირობა პიროვნების შესაცვლელად.
ამგვარად, კლიენტი მუდმივად უნდა იყოს კონსულტანტთან კონტაქტში და მუდმივ
მზადყოფნაში დახმარების მისაღებად.

და ბოლოს, თერაპიული კონტაქტის უნიკალურობა დამოკიდებულია თერაპევტის

უნარზე, განასხვაოს ინტიმურ-პიროვნული ურთიერთობა ინტიმურ-თერაპიულისაგან.
პირადი, თბილი ურთიერთობის, ანუ ინტიმური ურთიერთობისაგან განსხვავებით,
თერაპიული კონტაქტი, მიუხედავად იმისა, რომ ის აღსავსეა გრძნობებითა და
ემოციებით, არის ასიმეტრიული, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხოლოდ პაციენტი
გამოხატავს თავის ინტიმურ დეტალებს.