1. კუთხეები.

A
ორი წრფითა და საერთო წერტილით
შექმნილ ფიგურას კ უ თ ხ ე ეწოდება. < 𝐴𝑂𝐵
O B <𝑂

კუთხე იზომება გრადუსებსა და რადიანებში.

0–დან 900 –მდე კუთხეს მახვილი ეწოდება.

ზუსტად 900 ტოლ კუთხეს მართი ეწოდება

900 –იდან 1800 –მდე კუთხეს ბლაგვი ეწოდება

ზუსტად 1800 ტოლ კუთხეს გაშლილი ეწოდება

კუთხის გვერდებს შორის გამავალ წრფეს

რომელიც კუთხეს შუაზე ყოფს

კუთხის ბ ი ს ე ქ ტ რ ი ს ა ეწოდება.

ორ კუთხეს მ ო ს ა ზ ღ ვ რ ე ეწოდება, თუ მათ

ერთი გვერდი საერთო აქვთ, დანარჩენი ორი

დამატებითი სხივებია. Y X

მოსაზღვრე კუთხეების ჯამი ყოველთვის 1800 –ია. X + Y =1800

მოსაზღვრე კუთხის ბისექტრისებს შორის

კუთხე ყოველთვის 900–ია.

ორ კუთხეს ვ ე რ ტ ი კ ა ლ უ რ ი ეწოდება, თუ ისინი

ორი წრფის გადაკვეთით მიიღება X

ვერტიკალური კუთხეები ტოლია. Y Y

X + Y =1800
როდესაც ორი პარალელური წრფე გადაკვეთილია Y X

მესამე წრფით,მიიღება შიგა ჯვარედინი და შიგა X Y

ცალმხრივად მდებარე კუთხეები.

შიგა ჯვარედინი კუთხეები ტოლია Y X

შიგა ცალმხრივად მდებარე კუთხეების ჯამი 1800–ია.. X Y

ჯვარედინი

ცალმხრივი X + Y =1800

2.სამკუთხედები. B

∆𝐴𝐵𝐶
სიბრტყეზე, ერთ წრფეზე არამდებარე სამი
წერტილის და ამ წერტილების შეერთებით A C
მიღებულ ფიგურას ს ა მ კ უ თ ხ ე დ ი ეწოდება.

a b ∆(𝑎𝑏𝑐)

იმისათვის რომ სამკუთხედი, როგორც ფიგურა

არსებობდეს, საჭიროა შესრულდეს სამკუთხედის a b

უტოლობის თვისება: ერთი ნებისმიერი გვერდი მეტი

უნდა იყოს დანარჩენი ორი გვერდის ჯამზე. c

𝑎 <𝑏+𝑐
𝑏 <𝑎+𝑐
𝑐 <𝑎+𝑐

თუ ცნობილია სამკუთხედის ნებისმიერი ორი გვერდი ,

მაშინ მესამე გვერდი შეიძლება იყოს მეტი დანარჩენი

ორი გვერდის სხვაობაზე,მაგრამ ნაკლები ამავე

გვერდების ჯამზე. a b

𝑎−𝑏 <𝑥 <𝑎+𝑏

x
ნებისმიერი სამკუთხედის შიგა y

კუთხეების ჯამი 1800 –ია. x+y+z =1800

x z

ნებისმიერი საკუთხედის გარე კუთხეების ჯამი ყოველთვის 3600–ია.

სამკუთხედის ნებისმიერი შიგა კუთხის მოსაზღვრე კუთხეს სამკუთხედის გარე კუთხე

ეწოდება. სამკუთხედის გარე კუთხე მისი შიგა არამოსაზღვრე კუთხეების ჯამის ტოლია.

სამკუთხედები კუთხეების მიხედვით სამგვარია: მახვილკუთხა(სამივე კუთხე მახვილია),

ბლაგვკუთხა(ერთი ბლაგვია, დანარჩენი ორი მახვილი) და მახვილკუთხა(ერთი კუთხე

მართია, დანარჩენი ორი მახვილი)

მახვილკუთხა ბლაგვკუთხა მართკუთხა

სამუთხედის გვერდების სიგრძეების ჯამს a b p=a+b+c

სამკუთხედის პ ე რ ი მ ე ტ რ ი ეწოდება.

სამკუთხედი გვერდების მიხედვით სამგვარია:

4 სმ 6 სმ 8 სმ 8 სმ

7 სმ

სხვადასხვაგვერდა ტოლფერდა ტოლგვერდა

ნებისმიერ სამკუთხედში: დიდი კუთხის წინ დიდი გვერდი ძევს,

პატარას წინ პატარა და ტოლის წინ ტოლი.

10 სმ 12 სმ

300

12 14 სმ

სამკუთხედის მოპირდაპირე გვერდების შუაწერტილების

შემაერთებელ მონაკვეთებს სამკუთხედის მ ე დ ი ა ნ ა a b

ეწოდება. სამივე მედიანა ერთ წერტილში იკვეთება და

იყოფიან შეფარდებით 2 : 1 წვეროს მხრიდან.

1
𝑚𝑎 = 2 𝑏 2 + 𝑐 2 − 𝑎2
2

1
𝑚𝑏 = 2 𝑎2 + 𝑐 2 − 𝑏 2
2
1
𝑚𝑐 = 2 𝑎2 + 𝑏 2 − 𝑐 2
2

სამკუთხედების წვეროდან გამომავალ წრფეებს,

რომლებიც კუთხეებს შუაზე ყოფს სამკუთხედის a b

ბ ი ს ე ქ ტ რ ი ს ა ეწოდება. სამივე ბისექტრისა

ერთ წერტილში იკვეთება.

c
სამკუთხედის ნებისმიერ წვეროდან მოპირდაპირე

გვერდზე დაშვებულ მართობს სამკუთხედის

ს ი მ ა ღ ლ ე ეწოდება.

მახვილკუთხა

თუ სამკუთხედი მახვილკუთხაა სამივე სიმაღლე

შიგნით გაივლება– ერთ წერტილში იკვეთება. a b

თუ სამკუთხედი ბლაგვკუთხაა მაშინ , ერთი სიმაღლე

შიგნით გაივლება, დანარჩენი ორი გარეთ– გვერდების c

გაგრძელებებზე. ბლაგვკუთხა

𝟐
𝒉𝒂 = 𝒑 𝒑 − 𝒂 𝒑 − 𝒃 (𝒑 − 𝒃)
𝒂
𝑎 +𝑏+𝑐
𝑝=
2
𝟐
𝒉𝒃 = 𝒑 𝒑 − 𝒂 𝒑 − 𝒃 (𝒑 − 𝒃)
𝒃

𝟐
𝒉𝒄 = 𝒑 𝒑 − 𝒂 𝒑 − 𝒃 (𝒑 − 𝒃)
𝒄

ნებისმიერი სამკუთხედის ფართობი სიმაღლისა

და იმ გვერდის ნამრავლის ნახევარია, რომელზეც

ეს სიმაღლეა დაშვებული. h

𝟏
𝑺 = 𝒂𝒉 a
𝟐

თუ სამკუთხედის გვერდები სხვადასხვაა, მაშინ

სამკუთხედის ფართობი გამოითვლება ჰერონის

𝒂+𝒃+𝒄
ფორმულით. 𝒑= a b
𝟐
𝒔= 𝒑 𝒑 − 𝒂 𝒑 − 𝒃 (𝒑 − 𝒃)
c
თუ ცნობილია სამკუთხედის ორი გვერდი და

მათ შორის მახვილი კუთხე, მაშინ სამკუთხედის a b

ფართობი გამოითვლება ფორმულით.

𝟏
𝑺= 𝒂𝒃 𝐬𝐢𝐧 𝜶
𝟐

𝛼 0 300 450 600 900

sin 𝛼 0 1 2 3 1
2 2 2

როდესაც ნებისმიერ სამკუთხედში ჩახაზულია

წრეწირი,მაშინ სამკუთხედის ფართობი r r

გამოითვლება ფორმულით. r

𝑺=𝒓∙𝒑
𝒂+𝒃+𝒄
(სადაც r-სამკუთხედში ჩახაზული წრეწირის რადიუსი, ხოლო 𝑝 = )
𝟐

ნებისმიერ სამკუთხედში ჩაიხაზება წრეწირი, იმ შემთხვევაში, თუ :

თუ წრეწირის ცენტრი სამკუთხედის

ბისექტრისების გადაკვეთის წერტილია

როდესაც ნებისმიერ სამკუთხედზე შემოხაზულია

R
წრეწირი, მაშინ სამკუთხედის ფართობი

გამოითვლება ფორმულით

𝒂𝒃𝒄
𝑺= 𝟒𝑹
(სადაც R –არის სამკუთხედზე შემოხაზული წრეწირის რადიუსი, ხოლო a, b, c –
სამკუთხედის გვერდებია)
ნებისმიერ სამკუთხედზე შემოიხაზება წრეწირი,

იმ შემთხვევაში, თუ: წრეწირის ცენტრი სამკუთხედის

შუამართობების გადაკვეთის წერტილია.

ისეთ სამკუთხედს, რომლის ორი გვერდი ტოლი

აქვს ტ ო ლ ფ ე რ დ ა სამკუთხედი ეწოდება.

ტოლ გვერდებს ფერდები, ხოლო მესამე გვერდს–ფუძე.

1. ფუძესთან მდებარე კუთხეები ტოლია

2. ფუძეზე დაშვებული მედიანა ბისექტრისაცაა და სიმაღლე.

ისეთ სამკუთხედს, რომლის სამივე გვერდი

ტოლია ტ ო ლ გ ვ ე რ დ ი სამკუთხედი a a

(წესიერი სამკუთხედი) ეწოდება

1. ყველა კუთხე 600–ია.

2. ნებისმიერი გვერდისადმი გავლებული a
მედიანა, ბისექტრისაცაა და სიმაღლე.

ტოლგვერდა სამკუთხედის ფართობი

გამოითვლება ფორმულით:
𝒂𝟐
𝑺= 𝟑
𝟒
(სადაც a –არის ტოლგვერდა სამკუთხედის გვერდი)

როდესაც ტოლგვერდა სამკუთხედში a a

ჩახაზულია წრეწირი, მაშინ: r

𝒂=𝟐 𝟑r a
 (სადაც a –არის ტოლგვერდა სამკუთხედის გვერდი, ხოლო r – სამკუთხედში
ჩახაზული წრეწირის რადიუსი)

როდესაც ტოლგვერდა სამკუთხედზე

შემოხაზულია წრეწირი, მაშინ :
R
𝒂=𝑹 𝟑
(სადაც a –არის ტოლგვერდა სამკუთხედის გვერდი,
ხოლო R– სამკუთხედზე შემოხაზული წრეწირის რადიუსი)

როდესაც ტოლგვერდა სამკუთხედში

ჩახაზულია და შემოხაზულია წრეწირი, მაშინ:

𝑹 = 𝟐𝒓
(r – სამკუთხედში ჩახაზული წრეწირის რადიუსი; ხოლო R– სამკუთხედზე
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი)

ისეთ სამკუთხედს, რომლის ერთი კუთხე მართია,

დანარჩენი ორი მახვილი მ ა რ თ კ უ თ ხ ა a c

სამკუთხედი ეწოდება

მართკუთხა სამკუთხედის მახვილი b

კუთხეების ჯამი 900–ია.

a – არის კათეტი, b – არის კათეტი, c –არის ჰიპოტენუზა

მართკუთხა სამკუთხედში, მართი კუთხის

წვეროდან ჰიპოტენუზაზე დაშვებული მედიანა

ჰიპოტენუზის ნახევრის ტოლია.

თუ მართკუთხა სამკუთხედში ერთ–ერთი

მახვილი კუთხე 300–ია, მაშინ: 300–იანი

კუთხის პირდაპირ მდებარე კათეტი 2X

ჰიპოტენუზის ნახევრის ტოლია. X

300

ტ ო ლ ფ ე რ დ ა ეწოდება ისეთ მართკუთხა

სამკუთხედს , რომლის მახვილი

კუთხეები 450–450 –ია.

1.ტოლფერდა მართკუთხა სამკუთხედში

კათეტები ტოლია X X 𝟐

2.ტოლფერდა მართკუთხა სამკუთხედში

მართი კუთხის წვეროდან ჰიპოტენუზაზე დაშვებული

მედიანა, ბისექტრისაცაა და სიმაღლე. X

პითაგორას თეორემა:მართკუთხა სამკუთხედში

ჰიპოტენუზის კვადრატი, კათეტების კვადრატების a c

ჯამის ტოლია; 𝒄𝟐 = 𝒂𝟐 + 𝒃𝟐
B
პითაგორას თეორემის ზოგიერთი კერძო შემთხვევები:

3 5 6 10 5 13 7 24

4 8 12 25

თუ ვიცით მართკუთხა სამკუთხედში კათეტები და ჰიპოტენუზა, მაშინ პითაგორას

თეორემიდან სიმაღლე გამოითვლება ფორმულით:

𝒂∙𝒃
𝒉=
𝒄
(სადაც a და b სამკუთხედის კათეტებია, c ჰიპოტენუზა, ხოლო h სიმაღლე)

მართკუთხა სამკუთხედის ფართობი

კათეტების ნამრავლის ნახევარია; a h c

𝒂∙𝒃 𝒉∙𝒄
𝒔= ან 𝒔= b
𝟐 𝟐

მართკუთხა სამკუთხედში, თუ მართი კუთხის a b

წვეროდან ჰიპოტენუზაზე დაშვებულია სიმაღლე,

მიიღება კათეტების გეგმილები ჰიპოტენუზაზე. 𝒂𝒄 C 𝒃𝒄

𝒂𝟐 = 𝒂𝒄 ∙ 𝒄 𝒃𝟐 = 𝒃𝒄 ∙ 𝒄 𝒉𝟐 = 𝒂 𝒄 ∙ 𝒃 𝒄
(სადაც , 𝒂𝒄 და 𝒃𝒄 არის a და b კათეტების გეგმილები ჰიპოტენუზაზე)
როდესაც მართკუთხა სამკუთხედში

ჩახაზულია წრეწირი, მაშინ: a c

r
𝐚+𝐛−𝐜 𝒑
𝐫= ან 𝒓= 𝟐−𝒄
𝟐
სადაც, r- არის მართკუთხა სამკუთხედში b

ჩახაზული წრეწირის რადიუსი, ხოლო

p- პერიმეტრია)

როდესაც მართკუთხა სამკუთხედზე

C
შემოხაზულია წრეწირი, მაშინ ჰიპოტენუზა R

წრეწირის დიამეტრს წარმოადგენს:

𝐜
𝑹=
𝟐
(სადაც R- არის შემოხაზული წრეწირის რადიუსი, ხოლო C-ჰიპოტენუზა)
წარმოვადგინოთ დამოკიდებულება მართკუთხა სამკუთხედის მახვილ კუთხეებსა და
გვერდებს შორის–ტრიგონომეტრიული აღნიშვნებით;

𝑎
მართკუთხა სამკუთხედში მახვილი კუთხის სინუსი a c sin ∝=
𝑐

ეწოდება მოპირდაპირე კათეტის შეფარდებას

ჰიპოტენუზასთან.

მართკუთხა სამკუთხედში მახვილი კუთხის კოსინუსი

𝑏
ეწოდება მასთან მდებარე(მიმდებარე) კათეტის შეფარდებას c cos ∝=
𝑐

ჰიპოტენუზასთან.

მართკუთხა სამკუთხედში მახვილი კუთხის ტანგენსი b

𝑎
ეწოდება მასთან მოპირდაპირე კათეტის შეფარდებას tan ∝=
𝑏

მასთან(მიმდებარე) კათეტთან. a

მართკუთხა სამკუთხედში მახვილი კუთხის კოტანგენსი

ეწოდება მასთან(მიმდებარე) კათეტის შეფარდებას b

მოპირდაპირე კათეტთან.

𝑏
a cot ∝=
𝑎

∝ 0 300 450 600 900 1800 2700 3600

sin 0 1 2 3 1 0 -1 0
2 2 2
cos 1 3 2 1 0 -1 0 1
2 2 2
tan 0
3 1 3 --- 0 --- 0
3
cot 3
--- 3 1 3 0 --- 0 ---
კოსინუსების თეორემა: თუ ცნობილია სამკუთხედის

ნებისმიერი ორი გვერდი და მათ შორის მდებარე კუთხე a b

და გვინდა ვიპოვოთ ამ კუთხის პირდაპირ მდებარე

მესამე გვერდი მაშინ: c

𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏 2 − 2𝑎𝑏 cos 𝛼 (როცა კუთხე მახვილია)

𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏 2 + 2𝑎𝑏 cos 𝛼 (როცა კუთხე ბლაგვია)

რომ დავადგინოთ სამკუთხედი მახვილია, ბლაგვი თუ მართი,

საჭიროა შესრულდეს შემდეგი პირობა:

თუ 𝑐 2 < 𝑎2 + 𝑏 2 მაშინ მახვილკუთხაა

თუ 𝑐 2 > 𝑎2 + 𝑏 2 მაშინ ბლაგვკუთხაა

თუ 𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏 2 მაშინ მართკუთხაა

სინუსების თეორემა: სამკუთხედის გვერდები

მოპირდაპირე კუთხეების სინუსების პროპორციულია.

სამკუთხედის ნებისმიერი გვერდის ფარდობა მოპირდაპირე

კუთხის სინუსთან ამ სამკუთხედზე შემოხაზული წრეწირის

დიამეტრის ტოლია:

𝑎 𝑏 𝑐
= = = 2𝑅
sin ∝ sin 𝛽 sin 𝛾

ნებისმიერ პარალელოგრამში გვერდების კვადრატების b

ჯამი დიაგონალების კვადრატების ჯამის ტოლია: a 𝑑1

𝑑2
𝑑12 + 𝑑22 = 2(𝑎2 + 𝑏 2 ) b

(სადაც 𝑑2 და 𝑑1 პარალელოგრამის დიაგონალებია)

როდესაც სამკუთხედში ცნობილია სამივე გვერდი და

გვაინტერესებს ერთ–ერთ გვერდზე დაშვებული მედიანა, m

მაშინ სამკუთხედი უნდა შევავსოთ პარალელოგრამამდე

და გამოვიყენოთ ზედა ფორმულა(𝑑12 + 𝑑22 = 2(𝑎2 + 𝑏 2 )) m

(სადაც m არის სამკუთხედის მედიანა)

სამკუთხედის მსგავსება: ორი სამკუთხედი

მსგავსია, თუ მათ კუთხეები ტოლი აქვთ და ამ
კუთხეების შესაბამისი გვერდები
პროპორციულია; მსგავს სამკუთხედებში
შესაბამისი გვერდების სიგრძეების

შეფარდება მუდმივი სიდიდეა, რომელსაც მსგავსების ან

პროპორციულობის კოეფიციენტი ეწოდება.

მაგ, როცა ∆𝐴𝐵𝐶~ ∆ 𝐴1 𝐵1 𝐶1 –ის მაშინ არსებობს K მსგავსების

კოეფიციენტი, რომლისთვისაც:
 Q

A C P R

∙𝑂

ქორდა დიამეტრ
d R

უდიდესი მკვეთი

მკვეთი დიამეტრზე გადის.

 გარე შეხება შიგა შეხება

წრეწირის ცენტრებს შორის მანძილი წრეწირის ცენტრებს შორის მანძილი

R+r R-r

r
R

წრეწირების ურთიერთგადაკვეთა

R–r < წრეწირის ცენტრებს შორის მანძილი < R +r

 მოცემულია ან

მკვეთებს შორის კუთხე

გარე წერტილიდან წრეწირისადმი გაივლება ორი მხები,

რომლებიც ერთმანეთის ტოლი

AB=AC
მხებებს შორის კუთხე

ორი რადიუსით შექმნილ კუთხეს ცენტრალური კუთხე ეწოდება.

ცენტრალური კუთხე იმ რკალის გრადუსული ზომის ტოლია, რომლსაც ის ეყრდნობა.

კუთხეს წრეწირში ჩახაზული ეწოდება, თუ მისი წვერო წრეწირზე მდებარეობს,

ხოლო გვერდები კვეთს წრეწირს.

ჩახაზული კუთხე იმ რკალის გრადუსული ზომის ნახევარია, რომელსაც იგი ეყრდნობა(ე.ი

ცენტრალური კუთხის ნახევარია)
მხებსა და მკვეთს შორის კუთხე

ქორდებს შორის კუთხე.

როდესაც ორი ქორდა გადაკვეთილია, მაშინ პროპორციული ნაწილები მრავლდება

თუ გავლებულია მხები და მკვეთი, მაშინ მიიღება პროპორციული ნაწილები

თუ გავლებულია ორი მკვეთი, მაშინ მიიღება პროპორციული ნაწილები.

როდესაც ორი წრეწირი ერთმანეთს გარედან ეხება, მიიღება მსგავსი სამკუთხედები

წრეწირის სიგრძე 𝑪 = 𝟐𝝅𝑹

წრის ფართობი 𝑺 = 𝝅 ∙ 𝑹𝟐

ორი რადიუსით და რკალით შექმნილ ფიგურას სექტორი ეწოდება

სექტორის რკალის სიგრძე: 𝒍 = 𝑹 ∙ 𝜶რად

𝟏
სექტორის ფართობი: 𝑺 = 𝑹𝟐 ∙ 𝜶რად
𝟐

ქორდითა და რკალით შექმნილ ფიგურას სეგმენტი ეწოდება.

სეგმენტის რკალის სიგრძე: 𝒍 = 𝑹 ∙ 𝜶რად

𝟏
სეგმენტის ფართობი: 𝑺 = 𝟐
𝑹𝟐 ∙ ( 𝜶რად − 𝐬𝐢𝐧 𝜶)

მონაკვეთებისაგან შექმნილ ფიგურას ტეხილი ეწოდება.

B D

C
მარტივ შეკრულ ტეხილს მრავალკუთხედი ეწოდება.

ნებისმიერი მრავალკუთხედის გარე კუთხეების ჯამი 3600–ია

ნებისმიერი მრავალკუთხედის შიგა კუთხეების ჯამია: 1800 (n-2)

წესიერია მრავლკუთხედი, თუ მისი გვერდებიც ტოლია და კუთხეებიც.

𝟏𝟖𝟎𝟎(𝒏−𝟐)
წესიერი მრავალკუთხედის ერთი კუთხეა:
𝒏

1080 1200
60
0 900

ტოლგვერდა კვადრატი პენტაგონი ექსტაგონი

წესიერ მრავალკუთხედებში ჩაიხაზება და შემოიხაზება

წრეწირი, რომელთა ცენტრი მრავლკუთხედის

ბისექტრისების გადაკვეთის წერტილია.

მრავალკუთხედის ორი არამეზობელი წვეროების

შემაერთებელ მონაკვეთს მრავალკუთხედის

დიაგონალი ეწოდება

დიაგონალი

𝑛∙(𝑛−3)
მრავალკუთხედში სულ გაივლება: დიაგონალი
2

მრავალკუთხედში ერთი წვეროდან გამოდის (𝑛 − 3) დიაგონალი

როდესაც წესიერ მრავალკუთხედში ჩახაზულია და

შემოხაზულია წრეწირი, რადიუსები და ფართობი

გამოითვლება ფორმულებით.

(სადაც არის R შემოხაზული და r ჩახაზული წრეწირების რადიუსები, S - არის

მრავალკუთხედის ფართობი)

ნებისმიერი ოთხკუთხედის შიგა კუთხეების ჯამია 3600.