Cơ Học Vật Liệu Nano

GV: Lê Văn Lịch

Bộ môn Cơ học Vật liệu và Cán Kim Loại
Viện Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu
Trường Đại học Bách khoa Hà Nội
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Lệch mạng

Biến dạng dẻo trong vật liệu tinh thể

Trượt Song Tinh Chuyển pha Các cơ chế biến dạng rão
(Di chuyển
của lệch mạng)
Trượt biên hạt

+ Các cơ chế khác Khuếch tán lỗ trống

Sự leo của lệch mạng

Sự di chuyển của lệch mạng là một trong những cơ chế chính của biến dạng dẻo,
tuy nhiên, còn nhiều cơ chế khác dẫn đến biến dạng dẻo trong vật liệu tinh thể.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự tích tụ lệch

❑ Khái niệm về sự tích tụ của lệch thường

được nhắc đến trong các lý giải về hiệu
ứng Hall-Petch.
❑ Khi kích thước hạt giảm, số lệch mạng
tích tụ gần các biên giới hạt giảm xuống,
tại một mức ứng suất cố định, do số
lượng này là hàm của ứng suất tác dụng
và khoảng cách tới nguồn lệch.
❑ Ngược lại, ứng suất cần được gia tăng
để tạo ra cùng mộ số lượng lêch tại
vùng tích tụ.
❑ Tại một kích thước hạt tới hạn, khái
niệm về sự tích tụ của lệch không giải
thích được sự biến dạng dẻo.
Breakup of dislocation pile ups:
(a) microcrystalline regime and (b)
nanocrystalline regime.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự tích tụ lệch

❑ Hình (a) minh họa sự tích tụ của lệch đối với

hạt có kích cỡ micro-mét. Nguồn lệch được
giả thiết nằm tại tâm của hạt, do đó dẫn đến
sự hình thành các tích tụ của lệch âm và
lệch dương
❑ Khi kích thước hạt giảm xuống cỡ nano-mét,
số lượng lệch trong vùng tích tụ giảm xuống
chỉ còn một lệch.
❑ Do đó, sự gia tăng của ứng suất không còn
nữa.

Breakup of dislocation pile ups:

(a) microcrystalline regime and (b)
nanocrystalline regime.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự tích tụ lệch
❑ Wadsworth and Nieh [247] đã dự đoán kích thước hạt trong nhiều loại
vật liệu khác nhau, tại đó hiệu ứng Hall-Petch không còn đúng nữa,
bằng cách giả thiết rằng tồn tại một ngưỡng kích thước hạt trong vật liệu
đa tinh thể, mà tại đó mỗi hạt trong vật liệu đa tinh thể chỉ duy trì được
sự tồn tại của một lệch.
❑ Kích thước tới hạn giữa các lệch, lc, được xác định như sau:

trong đó, H là độ cứng

❑ Khi kích thước hạt d nhỏ hơn kích thước tới hạn lc, không tồn tại hiện
tượng tích tụ lệch và hiệu ứng Hall-Petch không còn đúng nữa. Khi đó:
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Trượt tại biên hạt
❑ Nhiều nghiên cứu trên hiện tượng siêu dẻo đã
chỉ ra rằng sự trượt tại biên hạt là cơ chế chính
của hiện tượng này.
❑ Hình ảnh minh họa một lớp hạt trượt trên một
lớp khác. Biến dạng dẻo xảy ra do sự trượt giữa
các hạt này.
❑ Đối với nano tinh thể, sự trượt giữa các hạt là
cơ chế biến dạng chính khi kích thước hạt < 50
nm.
❑ Hahn và cộng sự [249] đã đề xuất hai mối liên
hệ về độ cứng,
Mô hình trượt biên hạt

trong vùng biến dạng dẻo do lệch mạng

trong vùng biến dạng dẻo do trượt biên hạt

trong đó, m1, m2, và k là các hệ số vật liệu và d là kích thước hạt
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Trượt tại biên hạt

❑ Khi d giảm, sự đóng góp của trượt biên hạt

cho biến dạng dẻo tăng lên.
❑ Tuy nhiên, cùng với sự trượt biên hạt, nhiều
cơ chế khác cũng tham gia vào biến dạng
dẻo của vật liệu.
❑ Ashby and Verall [261] đã chỉ ra rằng cơ
chế chuyển đổi giữa các hạt liền kề cũng
ảnh hưởng đến biến dạng dẻo của vật liệu
(minh họa trên hình vẽ).

Mô hình cơ chế chuyển đổi

 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình lõi và vỏ

❑ Biến dạng trong một hạt bao gồm hai phần:

❑ (1) lõi, hoặc phía trong hạt, chịu ứng suất
đồng nhất;
❑ (2) vỏ, hoặc biên hạt, trong đó, nhiều yếu tố
tác động đến trở lực biến dạng dẻo và hóa
bền: các nguồn biên hạt, thay đổi hướng
tinh thể trong mặt phẳng chịu ứng suất cắt
lớn nhất, sự không đồng nhất đàn hồi và
dẻo.

Mô hình lõi vỏ, minh họa mối tương

quan giữa kích thước hạt và biên hạt ở
cỡ (a) micro-mét và (b) nano-mét.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình lõi và vỏ

❑ Hình vẽ minh họa một hạt trong vật liệu đa

tinh thể kích cỡ hạt thông thường.
❑ Phía trong hạt (lõi), hệ trượt S1 được kích
hoạt, tương ứng với hệ trượt dễ và tốc độ
hóa bền thấp.
❑ Trong phần vỏ, các hệ trượt S’2 làm tăng
công hóa bền.
Minh họa một hạt bị biến dạng, hiển
❑ Biến dạng dẻo thường bắt đầu ở phần vỏ.
thị các hệ trượt và công hóa bền lớn
❑ Phần vỏ (biên hạt) có tốc độ gia tăng mật dọc theo các vùng gần biên hạt.
độ lệch và tốc độ hóa bền nhanh.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình lõi và vỏ

❑ Hình vẽ minh họa vùng biên hạt với mức độ

hoạt động của trượt mạnh trong hai hệ
trượt.

❑ Kết quả dẫn đến tốc độ hóa bền lớn hơn so

với trong hạt.

❑ Tại các góc gần biên hạt là vùng tập trung

biến dạng dẻo.

Mô hình lõi và vỏ
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình lõi và vỏ

Các trạng thái liên tiếp diễn ra trong quá trình biến dạng của vật liệu đa tinh thể.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình lõi và vỏ

Áp dụng mô hình lõi và vỏ trong tính toán ảnh hưởng của kích thước hạt tới ứng
suất chảy của vật liệu sắt. Các điểm trên đồ thị là giá trị đo từ thực nghiệm.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình lõi và vỏ

Áp dụng mô hình lõi và vỏ trong tính toán ảnh hưởng của kích thước hạt tới ứng
suất chảy của vật liệu đồng. Các điểm trên đồ thị là giá trị đo từ thực nghiệm.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự hợp nhất các hạt, xoay tại biên hạt
❑ Ma và các cộng sự đã chỉ ra một hiện tượng thú vị, đó là các hạt kích cỡ
nano-mét xoay trong quá trình biến dạng dẻo và hợp nhất theo phương
cắt, tạo thành các đường lớn hơn cho lệch mạng có thể di chuyển.

Sự xoay của các hạt gần nhau có kích cỡ nano-mét trong quá trình biến dạng
dỏe và sự hình thành các hạt dài thông qua việc loại bỏ các biên hạt
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự hợp nhất các hạt, xoay tại biên hạt
❑ Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự xoay của các hạt là do
sự không tương thích giữa bề mặt ngoài của các hạt.
❑ Dưới tác dụng của lực, các hạt này có xu hướng xoay để có các mặt
tiếp xúc tương thích nhau nhất.

Sự xoay của các hạt gần nhau có kích cỡ nano-mét dưới tác dụng của lực kéo.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự hình thành các dải cắt
❑ Đối với các hạt có kích thước nhỏ (d < 300 nm), sự hình thành các dải
cắt thường xảy ra ngay thời điểm đầu của biến dạng dẻo.
❑ Hiện tượng này gắn liền với những thay đổi trong hành vi hóa bền của
những hạt ở kích cỡ nhỏ này, do khả năng hóa bền bằng cách tăng
cường mật độ lệch không còn nữa.
❑ Các dải cắt được quan sát thấy trong cả thí nghiệm có tốc độ biến dạng
thấp và cao.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự hình thành các dải cắt

Sự phát triển của các dải cắt trong Fe có kích thuớc hạt 268 nm tại mức độ biến dạng:
(a) 3.7%; (b) 7.8%. (c) biến dạng cắt phát triển trong dải cắt ngay tại thời điểm đầu của
biến dạng dẻo (0.3%). (d) mạng lưới các dải cắt tại mức độ biến dạng 7.8%.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Mô hình biến thiên (gradient model)

❑ Trong các mô hình thông thường, ứng suất thường được biểu diễn là
một hàm của biến dạng, tốc độ biến dạng và nhiệt độ.
❑ Trong mô hình biến thiên, ứng suất được giả thiết là một hàm của một
đại lượng biến thiên nào đó. Đại lượng này được quy định tùy theo
người nghiên cứu.
❑ Một phương pháp dự báo sự phụ thuộc kích thước hạt là mô hình biến
dạng dẻo biến thiên (strain-gradient plasticity).
❑ Trong mô hình này, tham số phụ thuộc vào kích thước được thêm vào
trong các tính toán phân tích.
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Song tinh: song tinh cơ học

❑ Song tinh cơ học và trượt có thể

được xem là hai quá trình cạnh
tranh với nhau.
❑ Ứng suất cắt song tinh, τT là hamg
cửa kích thước nguồn l và năng
lượng xếp chồng (stacking-fault
energy), γ:
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Song tinh cơ học

Ảnh hưởng của năng lượng xếp chồng đến ứng suất song tinh
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Song tinh cơ học

Ảnh hưởng của kích thuớ hạt tới đô-men song tinh trong sắt
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự phát triển song tinh

❑ Ủ nhiệt có thể tạo ra tổ chức tế vi bao gồm cả hạt kích thước thô và mịn.
❑ Độ bền và tính dẻo tốt của vật liệu bắt nguồn từ các yếu tố sau:
• Trạng thái ứng suất đa trục trong hạt mịn
• Sự phát triển song tinh trong hạt lớn
• Vùng có biến dạng ưu thế trong hạt lớn
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự phát triển song tinh

Ứng suất cắt tới hạn cần thiết để kích hoạt sự hình thành song tinh là một
hàm của kích thước
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự phát triển song tinh

Ảnh hưởng của mật độ song tinh nano đến ứng xử cơ học của đồng
 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự hình thành và triệt tiêu lệch mạng tại biên hạt

Grain boundary source-sink model.

 Cơ chế biến dạng của vật liệu nano tinh thể
Sự hình thành và triệt tiêu lệch mạng tại biên hạt

Cấu trúc nguyên tử minh họa lệch mạng phụ thuộc vào độ sâu của đầu đặt lực.