Επικοινωνία και διαχείριση κρίσεων στις σχολικές μονάδες1

Περίληψη

Η εύρυθμη λειτουργία της σχολικής μονάδας χαρακτηρίζεται από την ομαλή ροή του α-
ναλυτικού και ωρολογίου προγράμματος τα οποία, όταν υλοποιούνται απρόσκοπτα, δημιουρ-
γούν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη μιας ήρεμης, σχολικής ζωής, με παιδαγωγικό κλί-
μα. Ωστόσο, η ηρεμία αυτή μπορεί να διαταραχθεί από έκτακτα συμβάντα, τα οποία ενδέχε-
ται να προκαλέσουν μεγάλη αναστάτωση, καθώς αφορούν μέλη της σχολικής κοινότητας,
μαθητές, εκπαιδευτικούς ή γονείς. Τέτοια συμβάντα μπορεί να αποτελέσουν σοβαρά γεγονό-
τα τόσο στο οικογενειακό περιβάλλον, όπως π.χ. διαζύγιο, θάνατος γονέα, παιδιού ή άλλου
αγαπημένου προσώπου όσο και στο σχολικό περιβάλλον, όπως π.χ. ένα σοβαρό ατύχημα, μια
επιδημία, πυρκαγιά, σεισμός ή άλλη υλική καταστροφή που προξενείται από κλοπή, βανδα-
λισμό κ.ά. Τα έκτακτα αυτά γεγονότα ονομάζονται κρίσεις στο σχολικό περιβάλλον.
Μαζί με τα παραπάνω γεγονότα, οι συχνές απουσίες εκπαιδευτικών που δημιουργούν κε-
νά στη ροή των προγραμμάτων και στην εύρυθμη λειτουργία της σχολικής μονάδας, επιτεί-
νουν το πρόβλημα και γεννούν κρίσιμες καταστάσεις, οι οποίες απαιτούν την κατάρτιση ειδι-
κού σχεδίου αντιμετώπισης για κάθε περίπτωση. Από την εφαρμογή αυτών των σχεδίων, ε-
ξαρτάται η αποτελεσματικότητα αντιμετώπισης κάθε μορφής κρίσεων που εμφανίζονται σε
μια σχολική μονάδα και η ποιότητα άσκησης του εκπαιδευτικού έργου με όρους υπευθυνότη-
τας. Για το λόγο αυτό, ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί του σχολείου οφείλουν να συνεργά-
ζονται, μεριμνώντας διαρκώς, πέραν όλων των άλλων, για την επικοινωνιακή διαχείριση της
κρίσης, σε επίπεδο ενημέρωσης γονέων ή ΜΜΕ, καταρτίζοντας ανάλογα επικοινωνιακά σχέ-
δια (school crisis communication plans). Η αναγκαιότητα εκπόνησης επικοινωνιακού σχεδίου
αντιμετώπισης κρίσεων στη σχολική μονάδα, καθώς και ανάλογες προτάσεις που αφορούν
στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, παρουσιάζονται στην παρούσα εισήγηση, με
αναφορές σε συγκεκριμένα παραδείγματα.

Λέξεις κλειδιά: επικοινωνιακά σχέδια διαχείρισης κρίσεων, σχολικές κρίσεις

Αποτελεί κοινότυπη διαπίστωση πως η κοινωνία βιώνει μια πολυδιάστατη, παρα-

τεταμένη και βαθιά κρίση, σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Η
κρίση αυτή δημιουργεί προβλήματα και στην εκπαίδευση. Καθημερινά, νέα δεδομένα
κλονίζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, πάνω στους οποίους στηρί-
ζεται και από τους οποίους εξαρτάται, η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Η κατά-
σταση αυτή επιτείνει την κρίση, γεννώντας έναν φαύλο κύκλο ανασφάλειας και α-
παισιοδοξίας, με απρόβλεπτες διαστάσεις για την ομαλή κοινωνική συμβίωση. Μέσα
σ’ αυτό το πλαίσιο, καλείται το εκπαιδευτικό μας σύστημα ν’ ανταποκριθεί στις σύγ-
χρονες απαιτήσεις. Για να καταστεί αυτό εφικτό, πρέπει να επέλθουν εκπαιδευτικές
αλλαγές στη βάση άρτιου σχεδιασμού, ο οποίος θα περιλαμβάνει όλες εκείνες τις πα-
ραμέτρους, που θα οδηγήσουν στην αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης και συνε-
πώς, των σχολικών μας μονάδων.

1
Σταμάτης, Π. Ι. (2013). Επικοινωνία και διαχείριση κρίσεων στις σχολικές μονάδες. Στο Α.
Κοντάκος και Φ. Καλαβάσης (Επιμ.), Θέματα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού 5, 255-264. Αθήνα:
Διάδραση. ISBN 978-960-9541-97-8.

1
 Οι εκπαιδευτικές καινοτομίες, αποτελούν θεμέλιο λίθο στη διακυβέρνηση εκπαι-
δευτικών συστημάτων (U.S.D.E., 2004). Με την εφαρμογή τους αναμένεται να δο-
θούν λύσεις σε θεμελιώδη προβλήματα που ταλανίζουν, χρόνια τώρα, την ελληνική
εκπαίδευση. Ως μια καινοτομία θεωρείται η εκπόνηση άρτιων και ολοκληρωμένων
σχεδίων επικοινωνιακής διαχείρισης κρίσεων στις σχολικές μας μονάδες, τα οποία θα
είναι προσαρμοσμένα τόσο στις γενικότερες απαιτήσεις όσο και στις ιδιαίτερες συν-
θήκες κάθε σχολικής μονάδας, σε σχέση με τις δυνατότητες της τοπικής κοινωνίας.
Σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί η έννοια και το περιεχόμενο του εγχειρήματος
κατάρτισης ενός Επικοινωνιακού Σχεδίου Διαχείρισης Σχολικής Κρίσης (Ε.Σ.Δ.Σ.Κ.)
αναφέρονται, ενδεικτικά, τα ακόλουθα περιστατικά, προκειμένου να αναδειχθεί η πο-
λυπαραγοντική αναγκαιότητα που επιβάλλει την εκπόνησή του.
Δυο συμμαθητές αλληλοχτυπιούνται άσχημα, ένας μαθητής σκόνταψε και έσπασε
το χέρι του, μια μαθήτρια βράχηκε, μια άλλη δε νιώθει καλά και θέλει τη μαμά της,
δυο αδέσποτα σκυλιά τρυπώνουν στο σχολείο, ένας άγνωστος, περίεργος τύπος κοι-
τάζει επίμονα τα παιδιά στην αυλή του σχολείου, ένας διαζευγμένος πατέρας θέλει να
δει το παιδί του σε κατάσταση μέθης, ενώ ένας άλλος θέλει να δείρει κάποιον εκπαι-
δευτικό! Οι καταστάσεις αυτές φαντάζουν απίθανες, όμως, αποτελούν μερικά, πραγ-
ματικά γεγονότα, τα οποία συμβαίνουν στη σύγχρονη, ελληνική, εκπαιδευτική πραγ-
ματικότητα και μάλιστα απρόβλεπτα! Τα συμβάντα αυτά, πρέπει να αντιμετωπιστούν
επικοινωνιακά με τέτοιο τρόπο ώστε αφενός να διαφυλαχθεί η υγεία ή η ασφάλεια
των μαθητών και αφετέρου να ενημερωθούν έγκαιρα, εκπαιδευτικοί ή πρόσωπα και
υπηρεσίες, που οφείλουν να επιληφθούν, ανάλογα με την περίσταση. Ελλιπής ή λαν-
θασμένη ενημέρωση, απρεπείς, επικοινωνιακοί χειρισμοί ή αδιαφορία, μπορεί να ε-
παληθεύσει τη θεωρία του χάους, ιδιαίτερα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα σαν το ελ-
ληνικό, όπου εμφανίζονται, υπάρχουν και λειτουργούν χαλαροί νόμοι και διοικητικοί
θεσμοί, σε ένα μιντιακό κατεστημένο, όπου όλα πρέπει να γίνονται με τους όρους που
επιβάλλει συχνά η τηλεοπτική πραγματικότητα στη λειτουργία του κράτους και των
λειτουργών του. Κι ακόμη περισσότερο, τα παραπάνω γεγονότα φαντάζουν ασήμα-
ντα, μπροστά στις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει στις κτιριακές υποδομές σει-
σμός, πλημμύρα, πυρκαγιά ή ακόμη και εισβολή οπλισμένου σε κατάσταση αμόκ ή,
σε ατομικό-ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο, η απώλεια αγαπημένου προσώπου.
Πώς επικοινωνούνται έκτακτα συμβάντα, εντός ή εκτός, της σχολικής μονάδας;
Ποιοι είναι οι επικοινωνιακοί της εταίροι; Ποια πρόσωπα πρέπει να εμπλέκονται στην
επικοινωνιακή διαδικασία ενημέρωσης; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που
αναδεικνύονται στο παρόν κείμενο, το οποίο αναφέρεται στην κατάρτιση Επικοινω-
νιακού Σχεδίου Διαχείρισης Κρίσεων στο σχολικό περιβάλλον. Πριν επιχειρηθεί να
δοθούν σχετικές απαντήσεις, ας δούμε με δυο ορισμούς, τι είναι το Ε.Σ.Δ.Σ.Κ. Πρό-
κειται για εκπόνηση εφαρμόσιμου σχεδίου επικοινωνίας σε περίπτωση σχολικής κρί-
σης, δηλαδή στην εμφάνιση μιας αιφνίδιας κατάστασης ή γεγονότος που συμβαίνει
στο σχολείο κατά την ώρα λειτουργίας του, προκαλώντας φόβο, σοκ ή τρόμο σε μα-
θητές και εκπαιδευτικούς, για τη σωματική ή ψυχική τους ασφάλεια (Kerr, 2009). Το
Ε.Σ.Δ.Σ.Κ. αποτελεί συγκεκριμένο σχέδιο για την οργάνωση, την καθοδήγηση και
την ενημέρωση πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα περιστατικό που μπορεί να
προκαλέσει κρίση, όπως σοβαρά ατυχήματα, φυσικές καταστροφές ή ακόμη και θά-
νατο στη σχολική μονάδα (Zaremba, 2010). Στο σχέδιο προβλέπονται διαδικασίες
που αφορούν στην άμεση ενδοσχολική ενημέρωση μεταξύ των εκπαιδευτικών και
των μαθητών ώστε να υπάρξει αποτελεσματική συνεννόηση για τους τρόπους αντιμε-
τώπισης της κρίσης μέσα στο σχολείο. Προβλέπονται, επίσης, διαδικασίες που αφο-
ρούν την ενημέρωση γονέων, φορέων, υπηρεσιών και ΜΜΕ για το γεγονός που προ-
κάλεσε τη σχολική κρίση, τις συνέπειές της και τους τρόπους συνδρομής.

2
 Στην εκπόνηση του Ε.Σ.Δ.Σ.Κ. μετέχουν όλοι οι εργαζόμενοι στο σχολείο, οι ο-
ποίοι γνωρίζουν την κτιριακή και υλικοτεχνική του υποδομή. Η συμμετοχή τους είναι
ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία διαχείρισης κρίσεων. Επίσης, στο σχέδιο αυτό
μετέχουν και οι μαθητές, οι οποίοι με την κατάλληλη, επαναλαμβανόμενη εκπαίδευ-
ση και ενημέρωση, πρέπει να γνωρίζουν πώς να ανταποκριθούν κατά τη διάρκεια
μιας έκτακτης ανάγκης στο σχολείο. Στην εκπόνηση του σχεδίου πρέπει, επίσης, να
συμμετέχουν, γονείς, τοπικοί φορείς – εκπρόσωποι της πολιτείας και εκπρόσωποι υ-
πηρεσιών (αστυνομίας, πυροσβεστικής, νοσοκομείου κ.ά.), δεδομένου ότι ίσως κλη-
θούν να παράσχουν πολύτιμες υπηρεσίες (Fearn-Banks, 2010). Στην εκπόνηση του
Ε.Σ.Δ.Σ.Κ., οι μετέχοντες οφείλουν να γνωρίζουν ότι ο κύκλος διαχείρισης καταστά-
σεων έκτακτης ανάγκης στηρίζεται στις φάσεις της πρόληψης (prevention), της προ-
ετοιμασίας (preparation), της αντιμετώπισης (response) και της επανεκτίμησης (re-
covery), όπως εμφανίζονται στο μοντέλο του Σχεδ. 1.

Προετοιμασία
Πρόληψη - σχεδιασμός
- επαγρύπνηση - άσκηση
- πρόβλεψη - εκπόνηση σχεδίου ε-
- εκπαίδευση πικ. διαχ/σης κρίσης

Σχεδ. 1 Μοντέλο πρόληψης και αντιμετώπισης

σχολικών κρίσεων (Kerr, 2009)
Επανεκτίμηση Αντιμετώπιση
- υποστήριξη ομάδας - άμεσες δράσεις ε-
διαχ/σης κρίσης παναφοράς της ασφά-
- αξιολόγηση αντιμετώπισης λειας και της εύρυθ-
- αναθεώρηση στρατηγικών μης σχολικής λει-
- επανεκπαίδευση τουργίας

Όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες, οι μαθητές εκπαιδεύονται στη διαχείριση κρί-

σεων, παράλληλα με τα συνήθη μαθήματα. Επίσης, από την πολιτεία δίνεται ιδιαίτε-
ρη βαρύτητα στην καθοδήγηση εκπαιδευτικών και γονέων, ώστε να μπορούν, όταν
προκύψει μια κρίση, να στηρίξουν τα παιδιά. Το ζήτημα της αντιμετώπισης κρίσεων
στα σχολεία, αποτελεί σοβαρό θέμα με το οποίο η πολιτεία οφείλει να ασχοληθεί ά-
μεσα και μάλιστα προληπτικά (Brock, 2005). Εξειδικευμένο, επιστημονικό προσωπι-
κό πρέπει να ασχοληθεί με το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρι-
σης κρίσεων, παράλληλα με τη συστηματική και εξειδικευμένη κατάρτιση των εκπαι-
δευτικών αλλά και των ειδικών ψυχικής υγείας, ώστε να έχουν τα κατάλληλα εφόδια
για την αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων, προκειμένου να βρίσκονται σε θέση να τα
αξιοποιήσουν την κατάλληλη στιγμή. Πρωτίστως, όμως, πρέπει να διατεθούν οι ανά-
λογες πιστώσεις, για να γίνουν οι απαραίτητες προσλήψεις του επιστημονικού προ-
σωπικού (Millar & Heath, 2003). Η σύγχρονη εκπαίδευση δε χρειάζεται μόνο καλούς

3
δασκάλους που θα μάθουν στα παιδιά μαθηματικά και γλώσσα. Χρειάζεται και άλλες
ειδικότητες, όπως π.χ. σχολικούς ψυχολόγους, νοσηλευτές κ.ά. που θα μαθαίνουν στα
παιδιά από νωρίς πώς να αντιμετωπίζουν θέματα σχετικά με την ψυχική ή τη σωματι-
κή τους υγεία κ.λπ. Το χρονίζον αυτό αίτημα είναι σήμερα περισσότερο επιτακτικό.
Στην εποχή της επικοινωνίας, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε ό,τι είναι δυνα-
τόν για να προσεγγίσουμε και να διαχειριστούμε καλύτερα ένα περιστατικό που προ-
καλεί σχολική κρίση, έχοντας υπόψη μας όλες τις διαθέσιμες δυνατότητες, οι οποίες
θα μας χρησιμεύσουν στη διαχείριση αυτής της κρίσης. Τέτοιας μορφής δυνατότητες
παρέχουν συσκευές όπως: (α) το κινητό τηλέφωνο, το οποίο όταν χρησιμοποιείται
σωστά, μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμο στην επικοινωνία μεταξύ των ε-
μπλεκόμενων στο σχέδιο ετοιμότητας, (β) το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, προκειμένου
να ειδοποιηθούν γονείς και αρμόδιες υπηρεσίες για την υφιστάμενη κατάσταση και
να ζητηθεί η βοήθειά τους, (γ) η ιστοσελίδα του σχολείου από την οποία ενημερώνο-
νται οι γονείς για την κατάσταση που επικρατεί στο σχολείο, γρήγορα και έγκυρα α-
ποφεύγοντας τον πανικό κ.ά.
Η επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης που εκδηλώνεται στο σχολείο, απαιτεί
από όλα τα παρόντα μέλη της σχολικής κοινότητας, να επιδείξουν επαγγελματισμό,
σύνεση, υπομονή και υπευθυνότητα, προσπαθώντας συντονισμένα να υπάρξει αίσιο
αποτέλεσμα. Για να μπορεί να είναι άμεση και αποτελεσματική η διαχείριση ενός α-
ναπάντεχου συμβάντος, πρέπει να υφίσταται ένα ευέλικτο επιτελείο, το οποίο θα απο-
τελείται από το Διευθυντή ή τον Υποδιευθυντή της σχολικής μονάδας και δυο εκπαι-
δευτικούς. Είναι ευνόητο ότι για κάθε περίπτωση σχολικής κρίσης, ισχύει διαφορετι-
κό σχέδιο επικοινωνιακής διαχείρισης. Στην περίπτωση σεισμού π.χ., ο Υποδιευθυ-
ντής πρέπει να επιληφθεί για τη συγκρότηση του διδακτικού και βοηθητικού προσω-
πικού σε ομάδες, η κάθε μία από τις οποίες θα ασκεί συγκεκριμένα καθήκοντα, σύμ-
φωνα με το ισχύον σχέδιο που είχε εκπονηθεί για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Οι
ομάδες αυτές μπορεί να είναι:
 Η ομάδα Πρώτων Βοηθειών, η οποία μπορεί να αποτελείται από έναν υπεύθυ-
νο εκπαιδευτικό, έναν αγγελιοφόρο μαθητή και δύο ομάδες τραυματιοφορέων, προ-
σπαθώντας να παράσχει τις αναγκαίες πρώτες βοήθειες ή ειδοποιώντας το νοσοκο-
μείο για τυχόν σοβαρά τραυματίες.
 Η ομάδα Πυρόσβεσης, η οποία μπορεί να αποτελείται από έναν υπεύθυνο εκ-
παιδευτικό, έναν αγγελιοφόρο μαθητή και τα μέλη της ομάδας πυρόσβεσης. Έχει την
ευθύνη να εντοπίζει τυχόν πυρκαγιές, να φροντίζει για την άμεση πυρόσβεσή τους
και να ειδοποιεί την Πυροσβεστική Υπηρεσία, εάν είναι απαραίτητο.
 Η ομάδα Ασφάλειας, η οποία μπορεί να αποτελείται από έναν υπεύθυνο εκ-
παιδευτικό, έναν αγγελιοφόρο μαθητή και δυο ομάδες ασφάλειας. Έχει την ευθύνη να
φρουρεί το χώρο συγκέντρωσης ώστε να μην πλησιάσει ή εισέλθει στο κτίριο κανέ-
νας, γιατί μετά το σεισμό ενδέχεται να συμβούν καταρρεύσεις.
 Η ομάδα Διάσωσης, η οποία μπορεί να αποτελείται από έναν υπεύθυνο εκπαι-
δευτικό, έναν αγγελιοφόρο μαθητή και τα μέλη της ομάδας διάσωσης. Εντοπίζει τους
παγιδευμένους και σε περίπτωση παγίδευσης ή εγκλωβισμού, ελευθερώνει ή απε-
γκλωβίζει άτομα, όταν ο απεγκλωβισμός τους δε συνεπάγεται άλλους κινδύνους.
 Η ομάδα Μέριμνας και Φροντίδας, η οποία μπορεί να αποτελείται από έναν
υπεύθυνο εκπαιδευτικό, έναν αγγελιοφόρο μαθητή και τρεις υποομάδες μέριμνας και
φροντίδας (μια για την Α΄ & Β΄ τάξη, μια για την Γ΄ & Δ΄ τάξη και μια για την Ε΄ &
ΣΤ΄ τάξη). Έχει την ευθύνη της μεταφοράς και διάθεσης του νερού και της στερεάς
τροφής που είναι αποθηκευμένα στο σχολείο, για ανάλογες περιπτώσεις.

4
  Επιτροπή Πολιτικής Άμυνας, η οποία αποτελείται από το Διευθυντή της σχο-
λικής μονάδας και εκπαιδευτικούς. Αποστολή της είναι η προστασία των μαθητών, η
προστασία του κτιριακού συγκροτήματος, του εξοπλισμού και του αρχειακού υλικού.
 Υπεύθυνοι για τη διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος, οι οποίοι έχουν την υποχρέ-
ωση να κλείσουν τις παροχές του από τον γενικό πίνακα.
 Υπεύθυνοι επίβλεψης παιδιών στο χώρο συγκέντρωσης. Η προστασία των
μαθητών επιτυγχάνεται με την άμεση απομάκρυνση από τις αίθουσες διδασκαλίας
και τη μετάβασή τους στον αύλειο χώρο του κτιρίου, με τη συνοδεία και επίβλεψη
των διδασκόντων εκπαιδευτικών, οι οποίοι επιβλέπουν τα παιδιά μέχρι να έρθουν να
τα παραλάβουν οι γονείς τους.
 Υπεύθυνος τύπου, ο οποίος ορίζεται από τον Διευθυντή του σχολείου. Είναι
αρμόδιος να δίνει έγκυρες πληροφορίες στα μέσα ενημέρωσης και να απαντά σε διά-
φορα ερωτήματα που σχετίζονται με το συμβάν, το οποίο προκάλεσε σχολική κρίση.
Ο Υπεύθυνος Τύπου εκπαιδεύεται σε τι είδους ερωτήματα να απαντά και τι να απο-
φεύγει. Θα πρέπει οι απαντήσεις του να δίνονται με υπευθυνότητα, με ήρεμο τρόπο,
εμπνέοντας εμπιστοσύνη και σιγουριά.
Το σχολείο είναι χώρος συγκέντρωσης πλήθους παιδιών και ενηλίκων. Για να α-
ποφευχθούν ανθρώπινες απώλειες, πρέπει προσεισμικά, κατά κύριο λόγο, να εμπεδω-
θεί τόσο στους μαθητές όσο και στους εκπαιδευτικούς, η ορθή αντισεισμική συμπε-
ριφορά και να γίνουν βίωμα κάποιοι βασικοί κανόνες αυτοπροστασίας. Πρέπει να
υπάρξει δηλαδή, μέριμνα από την εκπαιδευτική κοινότητα για την «αντισεισμική συ-
μπεριφορά» του σχολείου, η οποία περιλαμβάνει όλα τα μέτρα και τις ενέργειες που
έχουν ως στόχο την ελαχιστοποίηση των απωλειών στο έμψυχο δυναμικό και την υ-
λικοτεχνική υποδομή των εκπαιδευτικών μονάδων. Ταυτόχρονα, μέσω της εκπαιδευ-
τικής διαδικασίας, επιδιώκεται η κατάρτιση ατόμων που θα αντιδράσουν ψύχραιμα σε
περίπτωση σεισμού. Γι’ αυτό το λόγο, μπορεί με τις οδηγίες του O.Α.Σ.Π., να πραγ-
ματοποιούνται ασκήσεις ετοιμότητας και εκκένωσης σχολικών μονάδων, τουλάχι-
στον μία ανά τρίμηνο, όπου μαθητές και εκπαιδευτικοί συνεργάζονται και εφαρμό-
ζουν το σχέδιο έκτακτης ανάγκης του σχολείου τους σε περίπτωση σεισμού. Μπορεί
να εξασκούνται σε διαφορετικά σενάρια, με στόχο την υιοθέτηση, εκ μέρους τους,
στάσεων και συμπεριφορών που θα αναπτύξουν. Επακολουθεί αξιολόγηση, επανε-
κτίμηση και επικαιροποίηση του σχεδίου έκτακτης ανάγκης που εφαρμόστηκε, καθώς
και νέες ασκήσεις προετοιμασίας. Είναι αλήθεια ότι στα ελληνικά σχολεία, οι ασκή-
σεις αυτού του τύπου έχουν προσλάβει μάλλον ψυχαγωγικό χαρακτήρα, παρά αποτε-
λούν ουσιώδεις ασκήσεις ετοιμότητας. Και μόνο το γεγονός ότι σε ανάλογες ασκή-
σεις ποτέ ή σπάνια εμπλέκονται φορείς, γονείς ή υπηρεσίες, αρκεί να σκιαγραφήσει
την απίθανη προχειρότητα καθώς η άσκηση σεισμού π.χ. αποτελεί «χαβαλέ» για μα-
θητές και εκπαιδευτικούς! Για ασκήσεις αντιμετώπισης άλλων μορφών σχολικών
κρίσεων, είναι αυτονόητο, δεν γίνεται λόγος ποτέ, στη σύγχρονη, ελληνική πραγματι-
κότητα!
Με βάση το παράδειγμα που προαναφέρθηκε, είναι εμφανές ότι οι ομάδες επικοι-
νωνιακής διαχείρισης μιας σχολικής κρίσης, οι οποίες παίρνουν μέρος στην εκπόνηση
του ανάλογου σχεδίου, πρέπει να εκπαιδεύονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, βά-
ζοντας σε εφαρμογή το σχέδιο ετοιμότητας και αντιμετώπισης δυσάρεστων καταστά-
σεων στο σχολικό χώρο. Πρέπει να διαπιστώσουν πώς λειτουργεί ένα τέτοιο σχέδιο,
αν οι οδηγίες είναι κατανοητές από όλους τους εμπλεκόμενους ή αν παρουσιάζονται
αδυναμίες και ασάφειες. Πολύ σημαντικό είναι να παίρνουν μέρος στις ασκήσεις αυ-
τές, μετά από συνεννόηση βέβαια και υπηρεσίες όπως η Αστυνομία, η Πυροσβεστική,
το ΕΚΑΒ κ.ά., οι οποίες καλούνται να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση περιστατικών
που δημιουργούν σχολική κρίση, για να υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη άποψη ανα-

5
φορικά με τον τρόπο λειτουργίας και αποτελεσματικότητας του σχεδίου. Σε όλα αυτά,
κυρίαρχη θέση κατέχει η επικοινωνία, η οποία οδηγεί σε συνεννόηση και άρτιο συ-
ντονισμό (Σταμάτης & Κόνσολας, 2009), τόσο μεταξύ των μελών της εκπαιδευτικής
κοινότητας όσο και μεταξύ της σχολικής κοινότητας και των τοπικών υπηρεσιών.
Σε πολλές χώρες, όπως π.χ. οι ΗΠΑ κ.ά., η νομοθεσία προβλέπει, κάθε δήμος να
επενδύει στην ετοιμότητά του μέσω της θεσμοθέτησης του συστήματος χειρισμού
συμβάντος, να εκτελούνται τακτικά ασκήσεις, να αναπτύσσονται ομάδες ασφάλειας,
να υπάρχει συνεννόηση με τις αρμόδιες υπηρεσίες, οι οποίες πρώτες θα ανταποκρι-
θούν στο κάλεσμα για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών κάθε μορφής, ιδιαίτερα
στις εκπαιδευτικές μονάδες, όπου διαβιούν παιδιά, τα οποία εντάσσονται στις ευπα-
θείς ομάδες του πληθυσμού. Στόχο ενός τέτοιου σχεδίου αντιμετώπισης σχολικών
κρίσεων, αποτελεί η εκπαίδευση του δημοτικού και εκπαιδευτικού προσωπικού να
χειριστεί μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μέχρι να φτάσει βοήθεια από τις αρμό-
διες υπηρεσίες. Στο πλαίσιο αυτό, τα σχολεία μπορούν να προσλάβουν ειδικευμένους
υπαλλήλους, μέσω του Εθνικού Συστήματος Διαχείρισης Κρίσεων.
Εάν ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας, ο Υποδιευθυντής, οι εκπαιδευτικοί, το
βοηθητικό προσωπικό και οι μαθητές δεν είναι καλά εκπαιδευμένοι στην αντιμετώπι-
ση συνεπειών από φυσικές καταστροφές, τότε είναι σίγουρο ότι το σχέδιο ετοιμότη-
τας είναι καταδικασμένο να αποτύχει και δεν θα καταστεί εφικτή η διαχείριση της
σχολικής κρίσης. Το Ε.Σ.Δ.Σ.Κ. θα είναι αποτελεσματικό μόνο όταν είναι άρτιο, δη-
λαδή όταν περιλαμβάνει σχεδιαγράμματα, αναρτημένα σε εμφανή σημεία του σχο-
λείου, για τον τρόπο εκκένωσης του κτιρίου, το χώρο συγκέντρωσης των παιδιών, το
χώρο αποθήκευσης του εξοπλισμού, τον τρόπο λειτουργίας των ομάδων κ.ά., όπως
αυτά έχουν συμφωνηθεί, σε σειρά συσκέψεων, από όλους τους συμμετέχοντες.
Στο σύγχρονο σχολείο που χαρακτηρίζεται από συχνές αλλαγές, οι εκπαιδευτικοί
καλούνται να παίξουν πρωτεύοντα και ουσιαστικό ρόλο, στην αντιμετώπιση επειγό-
ντων περιστατικών (Fullan, 1991. Bush & Bell, 2002). Γι’ αυτό πρέπει να είναι προε-
τοιμασμένοι να δράσουν με ψυχραιμία, ταχύτητα και αποφασιστικότητα, δίνοντας με
τη συμπεριφορά τους το παράδειγμα στους μαθητές. Είναι εκείνοι που πρέπει να κα-
τευνάσουν τους φόβους των μαθητών, να αποτρέψουν εκδηλώσεις πανικού και γενι-
κότερα, να λειτουργήσουν ψύχραιμα, καίρια και αποτελεσματικά. Η γνώση των κα-
νόνων συμπεριφοράς καθώς και του ρόλου που θα έχει ο καθένας, ανάλογα με τη θέ-
ση που θα βρίσκεται τη στιγμή εκδήλωσης του συμβάντος, είναι αυτονόητη, γιατί από
τις έγκαιρες ενέργειες κάθε εκπαιδευτικού θα εξαρτηθεί η οργανωμένη εκκένωση του
σχολείου, η συγκέντρωση και κατά συνέπεια η ασφάλεια των μαθητών σε περίπτωση
σεισμού, η άμεση ενημέρωση των γονέων ή του ΕΚΑΒ, σε περίπτωση ατυχήματος,
της αστυνομίας, της πυροσβεστικής ή των δημοτικών υπηρεσιών, σε άλλες περιπτώ-
σεις, ανάλογα με το συμβάν. Τονίζεται ότι την αποκλειστική ευθύνη για την προστα-
σία των μαθητών, από την στιγμή εκδήλωσης της κρίσης μέχρι την παράδοση των
μαθητών στους γονείς τους, έχουν εξολοκλήρου οι εκπαιδευτικοί.
Ο ρόλος των υπηρεσιών αλλά και των γονέων στην αντιμετώπιση της σχολικής
κρίσης είναι κομβικός. Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που θα προτρέ-
ψουν τους γονείς να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση περιστατικών, τα οποία προκα-
λούν σχολική κρίση, είναι να νιώθουν ότι τα παιδιά παραμένουν ασφαλή σε κρίσιμα
περιστατικά και ότι μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί τους σύντομα. Είναι εντυπω-
σιακό ότι σήμερα στο εξωτερικό, πολλά σχολεία, όταν αντιμετωπίζουν τέτοια περι-
στατικά ειδοποιούν τους γονείς, με απίστευτη ταχύτητα, καθησυχάζοντάς τους. Τι θα
γινόταν αν οι γονείς, όλων των μαθητών, έσπευδαν πανικόβλητοι να φτάσουν στο
σχολείο του παιδιού τους, έπειτα από ένα σοβαρό συμβάν; Αυτό είναι ό,τι πιο επικίν-
δυνο μπορεί να κάνει ένας γονιός! Κατά διαστήματα έχει συμβεί, να σπεύδουν γονείς

6
στη σχολική μονάδα, ενώ το ασθενοφόρο, να μην μπορεί έγκαιρα να μεταφέρει,
τραυματισμένο παιδί στο νοσοκομείο. Γι’ αυτό, πρέπει οι γονείς να ανοίγουν το ρα-
διόφωνο ή την τηλεόραση σε τοπικό σταθμό ή να ενημερώνονται ηλεκτρονικά ή από
την ιστοσελίδα του σχολείου ή να περιμένουν να ενημερωθούν από πού θα παραλά-
βουν το παιδί τους. Οι γονείς πρέπει να επιδεικνύουν ψυχραιμία, ώστε να μην παρα-
συρθούν από ανεύθυνες ειδήσεις που δημιουργούν πανικό, γιατί μπορεί να προκαλέ-
σουν με τη συμπεριφορά τους αρνητικές συνέπειες στο παιδί τους, όπως και στα υπό-
λοιπα παιδιά.
Από την πλευρά του σχολείου, ο «εκπρόσωπος τύπου» πρέπει να μεριμνήσει ώστε
να παρέχει πληροφορίες στα ΜΜΕ, παρουσιάζοντας τα γεγονότα στην πραγματική
τους διάσταση. Η έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση βοηθά στη διάλυση των φημών που
ενδέχεται να ενσπείρουν πανικό, «χάριν αυξήσεως των ποσοστών τηλεθέασης ή α-
κροαματικότητας». Με την αξιοποίηση σύγχρονων στρατηγικών επικοινωνίας, η δια-
χείριση κρίσεων στις σχολικές μονάδες μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική. Σε κάθε
περίπτωση σχολικής κρίσης, είναι προφανές ότι χρειάζεται η ανάπτυξη κατάλληλα
εξειδικευμένου, επικοινωνιακού σχεδίου, όπου εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς, υπη-
ρεσίες και τοπικοί φορείς, γνωρίζουν με ακρίβεια το ρόλο τους ενώ βρίσκονται πάντα
σε ετοιμότητα. Σε κάθε σχολική μονάδα, τα περιστατικά σχολικής κρίσης που εμφα-
νίζονται, μπορεί να είναι ανάλογα του αριθμού των μελών της εκπαιδευτικής κοινό-
τητας, των υποδομών, των γεωκλιματικών συνθηκών και πολλών άλλων απρόβλε-
πτων παραγόντων. Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η εκπόνηση Ε.Σ.Δ.Σ.Κ., με
τους όρους και τις προϋποθέσεις που αναπτύχθηκαν προηγούμενα.

Βιβλιογραφία
Bush, T. & Bell, L. (2002). The principles and practice of Educational Management.
London: SAGE Publications.
Brock, St. (2005). Διαχείριση κρίσεων στο σχολείο. Αθήνα: Τυποθήτω.
Coombs, T.W. (2007). On going Crisis Communication: Planning, Managing and
Responding. Sage Publication, Inc.
Fearn-Banks, K. (2010). Crisis Communication: A casebook approach. Routledge.
Fullan, M. (1991). The new meaning of educational change. New York: Teachers
College Press.
Kerr, M. M. (2009). School crisis prevention and intervention. Columbus: Pear-
son/Merrill.
Millar, D. P & Heath, R. L. (2003). Responding Crisis: A rhetorical Approach to Cri-
sis Communication. Routledge.
U. S. Department of Education, Office of Innovation and Improvement (2004). Inno-
vations in Education: Innovative Pathways to School Leadership, Washington
D. C. Retrieved from http://www.ed.gov/admins/recruit/prep/alternative/report.html
Zaremba, A. J. (2010). Crisis Communication: Theory and Practice. M. E. Sharpe.
Σταμάτης, Π. & Κόνσολας, Ε. (2009). Η επικοινωνία ως παράγοντας αλλαγής και δια-
κυβέρνησης εκπαιδευτικών συστημάτων. Αθήνα: Ατραπός.

7
Communication and crisis management in school units
Dr. Panagiotis J. Stamatis
Lecturer /Dpt. of Sciences of Preschool Education and Educational Design
University of the Aegean
stamatis@rhodes.aegean.gr

Abstract
The proper function of a school is characterized by smooth implementation of
curricula and timetables which create favorable conditions for the development of a
calm school life and also of the educational climate. However, the calmness of the
school can be disturbed by extraordinary events, which may cause great inconven-
ience, as they concern members of the school community, students, teachers or par-
ents. Such incidents can be serious situations concerning both family (divorce, death
of a parent or a child or another beloved person) and school environment (serious ac-
cident, epidemic, fire, earthquake or other physical destruction caused by theft, van-
dalism, etc.). Usually, those unexpected events are consist crises in the school envi-
ronment.
Along with the above mentioned events, frequent absenteeism of teachers create
gaps in the flow of the programs and in proper operation of the school unit, exacerbat-
ing the problem and creating critical situations which require a specific crisis plan for
each crisis situation. By the appropriate implementation of school crisis communica-
tion plans depends effectiveness of all kinds of crises that take place in a school com-
bined with the quality of teacher training project in a accountable way. For this rea-
son, school headmaster and teachers have to work together for improvement of a
communication crisis management, beyond all other school jobs, ensuring constantly
a high level information for parents and mass media by establishing appropriate
communication plans. The necessity of preparing school crisis communication plans
concerning modern Greek educational reality is presented in this paper using specific
examples of case studies.

Key words: school crisis communication plans, school crisis management, school
management, school plans