1/9/2018

Vitaminat

• Zbulimi i vitaminës së parë u publikuar në 1911 by a nga

biokimisti polak Casimir Funk.
• Termi vitaminë del nga fjala vita (dmth jetë) dhe amine
(fillimisht mendoj se ishin amina).
• Megjithëse jo të gjitha vitaminat janë amina, ato janë
komponime kimike të nevojshme për njerëzit në sasi të vogla
nga ushqimet
• Zakonisht vetëm disa (mg) ose (μg) nevojiten në ditë , por këto
sasi janë thelbësore për shëndetin.

1
 1/9/2018

• Shumica e vitaminave nuk mund të prodhohen

nga trupi , kështu që duhet te merren përmes
ushqimeve.
• Përjashtim përbën vitamin D e cila mund të përftohet
nga veprimi i diellit në lëkurë.
• Sasi të vogla të B vitamin-niacin mund të bëhet nga
aa thelbësor triptofan
• Vitamin K formohet nga bakterial ne zorrën e trashë.

• Vitaminat nuk përmbajnë energji ne vetvete, por

ndihmojnë në rregullimin e proçeseve të energjisë ne trup
• Vitaminat kanë disa funksione në trup:
– Disa janë me aktivitet ko enzimatik
– Disa janë antioksidantë (parandalojnë veprimin oksidues të
oksigjenit)
– Disa janë pro-hormone (vit D)
• Nëse sasi të pamjaftueshme të vitaminave janë të
disponueshme në trup, për shkak të një diete të varfër ose
kudhteve mjekësore të caktuara (keqpërthithje të
përbërsve), simptoma të caktuara mund të zhvillohen duke
shfaqur kuadrin e pamjaftueshmërive.
• Mungesa e Vitaminave është e rrallë në shoqëritë e zhvilluara, por mund të
ndodhin ende në pjese të caktuara të botës.
• Vitaminat dhe mineralet maten në milligram (mg), microgram (µg) dhe njësi
ndërkombëtare (IU).

2
 1/9/2018

Sa vitamina na duhen?

• Trupi kërkon sasi të ndryshme të secilës

vitaminë sepse secila prej tyre ka funksione
të ndryshme
• Faktorë të tjerë ndryshueshmërie jane:
mosha, gjinia, niveli i aktivitetit fizik dhe
gjendja shëndetsore.

Shtesat vitaminoze
• Edhe pse shumica e njerëzve i përmbushin kërkesat e tyre duke
konsumuar ushqim në një regjim ushqimor të shumë llojshëm,
disa pjesë të popullatës kanë kërkesa më të larta sesa ato
normalet: psh njerëzit e sëmurë apo gratë shtatëzana.
• Bebet dhe fëmijët e vegjël rekomandohet të marrin shtesa të
vitaminës A dhe D për të paktën 2 vjet.
• Disa femra mund të kenë nevojë për Hekur shtesë nëse humbjet
menstruale janë të larta.
• Të dhënat për përfitim prej antioksidantëve për atletët janë të
përziera.

3
 1/9/2018

• Zakonisht ndahen në dy grupe:

– Vitamin të tretshme në yndyrna (A, D, E, K),
– Vitamina të tretshme në ujë (C, B compleks).

• Vitamin të tretshme në yndyrna

depozitohen në trup dhe mungesa e tyre është
zakonisht shumë e rrallë.
• Por marrja me tepricë mund të bëhet toksike.
• Vitamina të tretshme në ujë nuk depozitohen
në organizëm.
• Shtesat e tepruara të këtyre vitaminave
zakonisht ekskretohen me urinë.

4
 1/9/2018

1- Vitaminat e tretshme në yndyrna

Vitamina Përdorimi
A Rezistencë e ulët .1
Mos shikim të mirë .2
D 1. Atrofi të kockave

E 1. Çrregullime kardiake, vaskulare dhe

muskulare
2. Çrregullime të përthithjes së niveleve të larta
të yndyrnave të pangopura

K 1. Çrregullime të koagulimit të gjakut

2- vitamina të tretshme në ujë

Vitamina Përdorimi mjekësor

B1 1. Beri beri.
2. Neuralgia.
3. Disfunksione kardiake nga alkoli
B2 1. Ariboflavinoza.
2. Photophobia dhe shikim I turbullt .
3. Vaskularizim korneal dhe kruajtje sysh
B3 1. Pellagra.
2. Sindroma e mungesës së B-complex

B5 Dermatitis dhe seborrhea.

5
 1/9/2018

2- Vitamina
2- ëater të
soluble
tretshme
vitamins
në ujë
Vitamina Përdorimi mjekësor

B6 1. Irritime e konvulsione
2. Hypochromic anemia.
3. Neuritis periferik..

B9 Anemia Megaloblastike .

B12 1. Anemi e hershme juvenile

2. Sëmnudje gastrike
3. Terapi afaktgjata me antibiotik si psh neomicin
4.Lezione inflamatore

C 1. Skorbuti
2. Shërim I plagëve

Vitamin B1 - Thiamine

Thiamine

Kofaktor për disa enzima : pyruvate decarboxylase complex (PDC).

E gjetur në shumë ushqime: mishi veza drithërat

Mungesa e tiaminës : Beri Beri (atrofi muskulore dhe probleme neurologjike )

6
 1/9/2018

Vitamin B2 - riboflavin
Riboflavin është
prekursor i FAD dhe FMN

FAD -
flavin adenine dinucleotide. FMN - Flavin
mononucleotide

Vitamin B3 – Acid
nicotinik NIACINA

NAD+

Acid Piridine-3-
karboksilic

NAD+ duhet për glikolizën

7
 1/9/2018

Vitamin B5 - pantothenic acid

3-[(2R)-2,4-Dihydroxy-3,3-
dimethylbutanamido]propanoic acid

Coenzyme A

Beta Acid pantotenik

merkaptoetilamine

Vitamin B6 - pyridoxine

Prekursor për pyridoxal phosphate

(PLP).
PLP
PLP lidhet me transaminazat dhe
karboksilazat (enzima të varura
nga PLP)

8
 1/9/2018

Vitamin B7 - Biotin.

E përdorur në sintezën e
acideve yndyore

Acetil Coa konvertohet në malonil Coa për tu përdorur në sintezën e

acideve Yndyrore

Biotin e aktivizuar

Mungesat e biotinës janë të rralla sepse ajo

riciklohet në organizëm

Vitamin B9 - Folic acid.

Për
r sintezën
sintez n e glicinës
glicin s e
metioninës
metionin s
folic acid

E rëndësishme për ndarje të

shpejta qelizore (psh fillimi I
shtatëzanisë)

N5,N10 methylene-tetrahydrofolate
është donator I grupeve metil

Mungesa gjatë shtatëzanisë jep

defekte në tubin neural

9
 1/9/2018

Vitamin B12 – cian cobalamin. adenosyl-

cobalamin

Në oksidimin e acideve
yndyrore, sintezën e AND

Rigjeneron folatet

Vegjetarianët që marrin bulmet

janë ok por veganët që nuk
marrin bulmet mund të mos
arrijnë sasinë e mjaftueshme

Vitamin C – acid askorbic

E domosdoshme për sintezën e
kolagjenit dhe kofaktor e enzimave
të ndryshme

Antioksidues I radikaleve të lira

3,4-dihydroxy-5-(1,2-
dihydroxyethyl)furan-2-on

Mungesa e Vit C jep Skorbutin

10
 1/9/2018

Vitamin C (Acidi askorbik)

• burimet: nga bimët, frutat, edhe qumështi ifreskët
dhe mëlçi
• RDA: 80 mg
• Një kivi, një portokalle e vogël ose 4 luleshtrydhe
kanë 100% të RDA

Vitamina C
funksionet
• Ndihmon për të formuar kolagenin
• Ndihmon rritjen dhe riparimin e indeve trupore dhe
enëve të gjakut
• Parandalon skorbutin
• Një antioksidant i fuqishëm
• Ndihmon në përthithjen e Fe
• Ndihmon në rregullimin e metabolizmit të acideve
yndyrore

11
 1/9/2018

• Mungesa: skorbuti
• Mungesa mund të nxitet nga pirja e cigares,
dëmtimet nga stresi, kontraceptivët oral.
• Hipervitaminoza: teprica të dozave mund të
shkaktojnë gur në veshka dhe prishje të
qelizave të kuqe të gjakut

Vitamina C
si antioksidant

12
 1/9/2018

Vitamina C
si antioksidant

Vitamin C si pro-oksidant
• Vit C redukton kalimin e metaleve Cu2+ në Cu+, dhe Fe3+
në Fe2+ duke u konvertuar nga askorbat në
dehidroakskorbat . Ky reaksion mund të gjenerojë
superokside dhe ROS të tjera
• (1) Fe2+ + H2O2 → Fe3+ + OH· + OH−
• (2) Fe3+ + H2O2 → Fe2+ + OOH· + H+

2 Fe2+ + 2 H2O2 → 2 Fe3+ + 2 OH· + 2 OH−

2 Fe3+ + ascorbat→ 2 Fe2+ + dehidroaskorbat

13
 1/9/2018

1.Vitamina A (Retinoli)
• Retinoli dhe beta–carotene përbëjnë vitaminën A.
• Beta carotene mund të shndërrohet në retinol në trup; 6mg prej beta carotene
është ekuivalent me 1mg retinol.

Burimet:
• Retinoli gjendet në mëlci, qumështin e plotë, djath, gjalp.
• Carotenet gjenden në qumësht, karrota, zarzavatet jeshile, frutat portokalli.
• Ligji përcakton që margarina duhet të fortifikohet me vitamin A (dhe vitamin D).

RDA (retinol): 1000 mcg retinol, ose 5000 IU, për mashkull adult
800 mcg retinol, ose 4,000 IU, për femrën adulte

Një gotë qumësht përmban 10% të RDA

Një karrotë mesatare përmban 200% të RDA
Një racion mëlçie përmban 900% të RDA

Vitamina A (Retinoli)
Retinoli

(11-
(11 cis-
-cis -retinol lidhet me rhodopsin
që dedekton
dritën në sysy)
)

Beta karoteni (Provit A)

14
 1/9/2018

Vitamina A (Retinoli)
Funksionet

• Shikim jetësor i mirë

• Parandalon verbërinë natën
• Antioksidant
• I nevojshëm për lëkurë të shëndetshme,
rritje të flokëve.
• Mban membranat mukoze të shëndetshme
• Nxit zhvillimin kockor

Vitamina A (Retinoli) dhe shikimi

• Vit. A është e nevojshme për të formuar
rhodopsin (në rode, shikimi natën) dhe
iodopsin (fotopsinat, në konet – shikimi me
ngjyra) – pigment visual .
• Retinaldehid është një grup I proteinanve
opsin të ndjeshme ndaj dritës
• Në retina, të gjitha trans-retinol
isomerizohen në 11-cis-retinol → oxidohen
në 11-cis-retinaldehid, kjo vepron me opsin
(Lys) → për të formuar holoprotein
rhodopsin.
• Përthithja e dritës→ konformacion I
ndryshuar i opsin → photorhodopsin.

15
 1/9/2018

Vitamina A (Retinoli) dhe shikimi

• Seria e izomerizimeve → fillimin e

impulsit nervor
• Hapi i fundit është hidroliza për të
çliruar all-trans-retinaldehide dhe
opsin.

• Mungesa e vit. A çon në verbërinë

natën

• Vitamina A depozitohet në organizëm në sasi

relativish të mëdha, kështu që mungesat janë të rralla.
• Mungesat: verbëri natën, infeksione intestinale, rritje
e cënuar
• Hipervitaminoza: nausea, dhimbje koke, lodhje,
dëmtim të mëlçisë dhe shpretkës, hollim i lëkurës,
rrezik të difekteve në lindje
• Për këtë arsye, gratë që janë shtatëzana, ose që do të
jenë shtatëzana, nuk u këshillohet të marrin shtesa të
vit A. Ushqimi i mëlçisë në sasi të madhe duhet
shmangur në këto raste

16
 1/9/2018

Karrota
arrota
1 karrotë
arrot e madhe - 78 g

vit. A - 270%
vit. C - 10%
Kalcium-
Kalcium - 2%
Hekur-
Hekur- 0%

Spinaqi
Spinaqi
1 1/2 tas - 85g

• vit. C - 25%
• vit. A - 70%
• kalcium - 6%
• Hekur-
Hekur- 20%

Përmban
rmban vitamin A, hekur,
hekur, folate
dhe magnesium

17
 1/9/2018

Kajsitë
Kajsit
3 kajsi-
kajsi- 114g

• vit. C - 20%
• vit. A - 45%
• Kalcium - 2%
• Hekur-
Hekur- 2%

Përmban
rmban vit.
vit. A dhe Kalium.
Kalium.

Kajsitë
Kajsit e thata
6 copë-
cop - 42g
42g

• vit. C - 0%
• vit. A - 50%
50%
• Kalcium - 2%
• Hekur-
Hekur- 10%
10%

18
 1/9/2018

Sallata jeshile

1 1/
1/2 tas-
tas- 85 g

• vit. C - 6%
• vit. A - 40%
40%
• Kalcium - 4%
• Hekur-
Hekur- 0%

Vitamina A- mungesa
• Shenjat e hershme humbje e ndjeshmërisë ndaj dritës jeshile
– Mungesë e zgjatur→ pamundësi për tu përshtatur ndaj dritës së muzgut
– Mungesë e zgjatur më shumë verbëri natën

• Mungesa e përshkallëzuar çon në squamous metaplasia - epithelia columnar

transformohet në epitel skuamoz të keratinizuar rënd ndë
nd
• konjunktiva humbet qelizat që sekretojnë mukus përmbajtja glikoproteinike e lotit
reduktohet jep xeroftalmia ( „syri I thatë“)
– Komplikacione të zakonshme- infeksione bakteriale ose nga klamidia të cilat
rezultojnë në perforimin e korneas dhe verbëri të plotë
• Transformimi i epitelit respirator—humbje e funksionit mbrojtës të rrugëve të frymëmarrjes
→ bronchitis.
• Shndërrim i epitelit të traktit urinar → frekuencë më e lartë e formimit të gurëve

• Immunosupresion
• Dëmtim i funksioneve riprodhuese (në meshkuj e femra).

• Mungesa mbarëbotërore e vit. A

• 3 – 10 mil. Fëmijë bëhen xerophtalmic çdo vit
– 250 000 to 500 000 bëhen të verbër
– 1 million vdesin nga infeksionet

19
 1/9/2018

Vitamina A- toksiciteti
• Diza toksike:
– Doxë e vetme më shumë se 200 mg
– Më shumë se 40 mg në ditë

• Simptoma Akute – dhimbje koke, te vjella, turbullira

• Helmim toksik– humbje në peshë,te vjella dhimbje ne kyçe,,

te vjella,,
shikim i turbullt, humbje e flokëve, rritje e tepruar e gjymtyrëve.

• Teprica dhe mungesa e vit. A janë të dyja teratogenic – acidi retinoik

rregullohet nga genet në zhvillimin e hershëm fetal

• Carotenoidet nuk janë toksike - grumbullimi në indet yndyrore

(lëkura e fëmijëve që u është dhënë shumë lëng karrote mund të
duket portokalli)

Vitamin D (Kolekalciferol)
• Vitamina D gjendet në ushqime në dy forma kryesore:
pjesën më të madhe si cholecalciferol dhe në sasi të vogla
si ergocalciferol.
• Forma fiziologjikisht aktive është calcitriol, i cili është
hormoni i kësaj vitamine
• Rrezet UV shndërrojnë një komponim të gjendur në lëkurë
në cholecalciferol i cili çlirohet në gjak dhe shndërrohet
më pas në mëlçi dhe veshka në hormonin aktiv calcitriol.
Në këtë formë ai vepron si hormon duke kontrolluar sasinë
e kalciumit të përthithur në intesin.
• është thelbësor për përthithjen e grupeve fosfor dhe
mineralizimin normal e strukuror të kockës.

20
 1/9/2018

• Burimet: vaji i mëlçisë së peshkur, vezët, salmoni, ton,

ushqime të fortifikuara si margarina dhe disa drithëra.
• Veprimi I dritës në lëkurë= mungesat janë të rralla
• RDA (cholecalciferol): 10 microgramet ose 400 IU

• Një gotë qumësht 25% të RDA

Vitamin D (Kolekalciferol)
Funksionet
• Vepron si një hormon për të rritur
përthithjen e kalciumit në intestin.
• Nxit formimin e kockave dhe dhëmbëve
• Parandalon rikeciet tek fëmijët dhe
osteomalacinë tek adultët

21
 1/9/2018

Vitamina D
Sinteza
Rrezatimi UV 270 – 300 nm

Fotoliza

Reaksione jo enzimatike në lëkurë Transport për në mëlçi

Mël
lçi
i Veshka

Forma jo vepruese

22
 1/9/2018

Vitamina D
Efektet
• Transportohet në gjak përmes një transportuesi (vitamin-D binding
protein, VDBP).

• 1,25(OH)2D lidhet me receptor brenda qelizor (intestin, kocka,

veshka).

• Funksioni kryesor është të ruaj nivelet plazmatike të Ca++ (jetësor për

aktivitetin neuromuskualr) dhe nivelet e fosfateve.
– Rrit përthithjen e Ca në intestin
– Redukton ekskretimin e Ca (duke stimualuar PTH I varur nga ri përthithja
e CA në tubujt distal )
– Mobilizon mineralizimin e kockës, sëbashku me PTH

Vitamina D
Mungesa
• Mungesat janë të rralla. Disa grupe njerëzish (p.sh adultët e
moshuar dhe fëmijët) janë në risk për mungesën e Vit D për
shkak të marrjes së vogël të Vit D nga ushqimi dhe/ose
ekspozimit të papërshtatshëm të lëkurës ndaj diellit.
• Hipervitaminoza: humbje e oreksit, nausea, dhimbje e
kyçeve, humbje e tonusit muskular, dëmtim të indeve të buta si
psh veshka, zemra dhe enët e gjakut për shkak të depozitimit të
Ca.

23
 1/9/2018

Vitamin D
Imuniteti
• Rrit aktivitetin e qelizave normale ‘killer’ (lymphocytet
citotoksike ).

• Rrit aftëvesinë fagocitare të makrofagëve

• Redukton riskun për sëmundje virusale (grip)

• Redukton riskun për shumë kancer (kolonit, gjirit dhe
ovarian)

• Redukton riskun për sëmunde kardiovaskulare → kanë një

impakt pozitiv në përbërjen e lipideve plazmatike

Vitamina D
Burimet
• Si shtesë përkundrejt banjove të
diellit
• Disa specie peshku (salmoni,
sardele, ton) vaj peshku

• vezë, mëlci viçi, kërpudhat

24
 1/9/2018

Vitamin D vitamin e tretshme në yndyrna D2 and

D3, D1, D4, D5).

Vitamin D3 Vitamin D2 (ergocalciferol)

(cholecalciferol)

Vitamin D3 merret nga ushqimi ose

të nxirret nga kolesteroli përmes
reaksionit me dritë UV.

UV light

vetvetishme
spontaneous

Melçi
Mel i
liver enzyme
25-hydroxylase calcitriol

Vitamin D3

25
 1/9/2018

Vitamin D është një prohormon sepse vetë nuk është

aktive por forma e modifikuar biologjike po

Kalcitriol

Vitamin D është me rëndësi për sistemin imunitar

Mungesa shkakton humbje kockore.

Calcitriol,.

Vitamina E (alpha-tocopherol)
• Vitamin E është një grup komponimesh të quajtuara
tokoferole and tokotrienole, nga të cialt alfa-tokoferoli është
më aktivi
• Burimet: vajrat bimore, margarina, perimet jeshile, produktet e
drithërave të plota, e verdha e vezës
• RDA (tokoferol): 10 mg për meshkuj,
8 mg for femra

• Një lugë margarine siguron 74% të RDA

Unazë
Unaz
kroman

26
 1/9/2018

Vitamin E – I referohet 8 lloje tokoferolesh

Rol në strukturën e membranave

neuronale.

Mungesa e saj është shume e rrallë

Vitamina E
• Përthithet në zorrën e hollë
• Përthithja varet nga prania e lipideve në ushqime.
• Lidhet me lipoproteinat plazmatike kapet nga mëlçia
përmes receptorëve apolipoprotein E.
α−tokoferol lidhet me α-tocopherol transport protein (α-
TTP) → transportohet në organet e mëdha (teprica
depozitohet në adipocite, në muskul,mëlçi).
β−, γ− a δ−tocopherols transferohen në lëngun biliar dhe
degradohen.

27
 1/9/2018

Përthithja Vitamin s E në zorrën

rthithja e Vitaminës zorr n e holle

Ushqimi Lipoproteina
(LDL, HDL)

De-
De-esterifikim Transport
në gjak

Enzima esterazë
esteraz αtokoferol
Organe të
tjera:
tjera:
Formim micele Zemra

Truri
Acide biliare Kapje Muskuli
αtokoferol αtokoferol i miceluar
(i tretshëm në ujë) Lëkura
kura

Transpor
t
Përthithje
rthithje
Limfa

Vitamin E
Veprimi antioksidant
• Ndalon rekasionet e formimit të radikaleve të lira Stops free radical reaction
(ROO• , HO•, LOO•). Unaza Kroman me grupin OH → Kap radikalet

Forma e oksiduar e vit E

28
 1/9/2018

Vitamina E
funksionet
• Ndihmon në tretjen e yndyrnave të
pangopura
• antioxidant, mbron qelizat kundër
dëmtimeve oksidative nga radikalet e lira
• Luan rol në plakje, performancën seksuale
apo në parandalimin e kancerit dhe/ose
sëmundjeve të zemrës.

Vitamina E

• mungesa: prishja e membranave të qelizave të kuqe

të gjakut, anemi
• Mungesat janë shumë të rralla.
• Hipervitaminoza: dhimbje koke, lodhje, diarreal
Cmin toksike400 mg

29
 1/9/2018

Vitamin K – Filokinonet K1

phylloquinone

Vitamin K duhet për koagulimin e duhur të gjakut (rishikoni

koagulimin!)

Ndihmon në sintezen e gamma carboxy glutamate, të

nevojshëm për protrombinën

Burimet janë frutat dhe perimet

Mekanizmi i veprimit Vitamines K

Faktori I koagulimit aktiv
Faktori I koagulimit
joaktiv

Karboksilazë
Karboksilaz

Vit K Vit K oksiduar

reduktutar

Vit K reduktaze

30