યુનિટ 1

પ્રોફે શિલ કોમ્યુનિકે શિ શુું છે ?

વ્યવસાનયક સુંદેશાવ્યવહાર એ સૌથી નિર્ાાયક કૌશલ્યોમાુંથી એક છે જે તમારે તમારી કારનકદી ચલાવવા માટે
નવકસાવવી જોઈએ

આગળ તેમાું બોલાતી, લેનિત, નિનજટલ અિે નવઝ્યુઅલ કોમ્યુનિકે શિિો સમાવેશ થાય છે . કોમ્યુનિકે શિ
ફોમામાું હોઈ શકે છે

પ્રસ્તુનતઓ, ઇમેઇલ્સ, નવનિઓ કૉલ્સ, વ્યનિગત પનરષદો અથવા મીનટું ગિી નમનિટો. તે કે વી રીતે િક્કી કરે છે

તમે દૈ નિક ધોરર્ે તમારા સહકાયાકરો અિે ગ્રાહકો સાથે જોિાઓ છો.

વ્યવસાનયક સુંચાર કૌશલ્યમાું વ્યાપકપર્ે સમાવેશ થાય છે :

અસરકારક રીતે બોલવુું

નિપુર્તાથી લિવુું

કોમ્યુનિકે શિ શુું છે ?

સુંદેશાવ્યવહારિે નવનવધ લોકો દ્વારા નવનવધ રીતે જુ દી જુ દી રીતે વ્યાખ્યાનયત કરવામાું આવે છે .

લુઈસ એલિિા મતે, "સુંચાર એ બધી વસ્તુઓિો સરવાળો છે જ્યારે કોઈ વ્યનિ ઈચ્છે ત્યારે કરે છે .

બીજાિા મિમાું સમજર્ બિાવો. તેમાું કહેવાિી વ્યવનસ્થત અિે સતત પ્રનિયા સામેલ છે ,

સાુંભળવુું અિે સમજવુું.”

હેરોલ્િ કોન્ટ્ઝ અિે હેઈન્ટઝ વેહનરચિા જર્ાવ્યા અિુસાર, "સુંચાર એ માનહતીિુું ટર ાન્ટસફર છે

રીસીવરિે જે માનહતી રીસીવર દ્વારા સમજાય છે તે સુંદભા સાથે મોકલિાર.

"સુંચાર એ એક પ્રનિયા છે જેિા દ્વારા લોકો એક બીજા સાથે માનહતી બિાવે છે અિે શેર કરે છે

સામાન્ટય સમજર્ સુધી પહોુંચો" - રોજસા

"સુંચાર એ બે અથવા વધુ લોકો વચ્ચે હકીકતો, નવચારો, અનભપ્રાયો અથવા લાગર્ીઓિુું આદાિપ્રદાિ છે ." -

િબલ્યુ.એચ. ન્ટયુમિ
ે અિે સી.એફ. ગુમર

કોમ્યુનિકે શિિા તત્વો (સુંચાર પ્રનિયા)

સુંચાર એ સમગ્ર પ્રનિયા છે . તેમાું તેિા ઘટકો પર્ છે જે સ્પષ્ટીકરર્ો સાથે િીચે સૂનચબદ્ધ છે :

પ્રેષક: પ્રેષકિો અથા એવી વ્યનિ છે જે સુંચારિી શરૂઆત કરે છે અિે તેિા નવચારો પ્રાપ્તકતાા સુધી પહોુંચાિે છે .

તે પ્રનિયાિો સ્ત્રોત છે .

સુંદેશ: સામગ્રી, નવચારો, લાગર્ીઓ, સૂચિો, ઓિા ર બધુું જ સુંચારિા આ તત્વ હેઠળ આવે છે .

ચેિલ/મીનિયા: તે માધ્યમ કે જેિા દ્વારા સુંદેશ રીસીવર સુધી પ્રસાનરત થાય છે . ચેિલ

પત્ર, ઈ-મેઈલ, ટે નલફોિ અથવા કોઈપર્ યોગ્ય રીત હોઈ શકે છે .

પ્રાપ્તકતાા: સાુંકળિી છે લ્ લી વ્યનિ જે છે લ્ લે મોકલિાર તરફથી સુંદેશ પ્રાપ્ત કરે છે .

પ્રનતસાદ: તેમાું સુંનચત રીતે રીસીવરિી તમામ નિયાઓિો સમાવેશ થાય છે જે દશાાવે છે કે તેર્ે પ્રાપ્ત કરેલ અિે

પ્રેષકો દ્વારા સુંદેશ સમજ્યો.

સમગ્ર સુંચાર પ્રનિયા િીચેિા ફ્લો ચાટા દ્વારા વધુ અસરકારક રીતે સમજાવવામાું આવી છે:

કોમ્યુનિકે શિિી પ્રનિયા

પગલુું 1: સુંદેશિી રચિા કરો:

પ્રેષક સુંદેશ મોકલે છે .

પગલુું 2: સુંદેશિુું એન્ટકોનિું ગ:

દરેક માિવ ભાષાિે કોિ તરીકે ગર્ી શકાય. અમિે ફિ વાતચીત કરવા માટે એક કોિિી જરૂર છે

રીસીવર

પગલુું 3: ટર ાન્ટસનમશિિુું માધ્યમ પસુંદ કરવુ:ું

આગળિુું પગલુું ટર ાન્ટસનમશિ દ્વારા પદ્ધનત પસુંદ કરવાિુું છે જે હાથ ધરવાિી જરૂર છે

ભલે તે ઓવર-કોલ હોય, રૂબરૂ હોય, ઈ-મેઈલ હોય અથવા યોગ્ય હોય તે રીતે પત્ર હોય.

પગલુું 4: સુંદેશ િીકોનિું ગ:

મુખ્ ય ધ્યાિ એ છે કે પ્રાપ્તકતાા પ્રેષકિી બાજુ એ મોકલેલા સુંદેશિે સમજે છે . કોઈપર્

દોષ અવરોધમાું પનરર્મી શકે છે .

પગલુું 5: પ્રાપ્ત કરવામાું સફળ:

સુંદેશ સફળતાપૂવાક પ્રાપ્ત થયો અિે સમજાયો.

પગલુું 6: પ્રનતસાદ:

જલદી રીસીવર સુંદેશ પ્રાપ્ત કરે છે અિે તેિે સમજે છે , અપેનિત પગલાુંિી જરૂર છે

સાથે આવશે. અિે પ્રેષકિે પ્રાપ્તકતાા દ્વારા સમાિ અુંશે જાર્ કરવામાું આવે છે , તે છે

પ્રનતસાદ કહેવાય છે .

કોમ્યુનિકે શન્ટસ અવરોધોિા પ્રકાર

સુંચાર અવરોધો શુું છે ?

સુંચાર અવરોધો એવી વસ્તુ છે જે આપર્િે યોગ્ય રીતે મેળવવા અિે સ્વીકારવામાું અટકાવે છે

સુંદેશાઓ કે જે અન્ટય લોકો તેમિી માનહતી, નવચારો અિે નવચારોિો સુંચાર કરવા માટે ઉપયોગ કરે છે .
કે ટલાક

સુંચાર અવરોધોિા ઉદાહરર્ો માનહતી ઓવરલોિ, પસુંદગીયુિ ધારર્ાઓ, કાયાસ્થળ છે

ગપસપ, અથાશાસ્ત્ર, નલુંગ તફાવતો, વગેર .ે

1. મિોવૈજ્ઞાનિક અવરોધો:

રીસીવરિી મિોવૈજ્ઞાનિક નસ્થનતમાું સુંદેશ કે વી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે તેિી શનિ હશે. તર્ાવ

મેિજ
ે મેન્ટટ એ એક મહત્વપૂર્ા વ્યનિગત કૌશલ્ય છે જે આપર્ા આુંતરવ્યનિત્વ સુંબુંધોિે અસર કરે છે . માટે

ઉદાહરર્ :

ગુસ્સો એ વાતચીતમાું માિનસક અવરોધ છે . જ્યારે આપર્ે ગુસ્સે થઈએ છીએ, ત્યારે તે સરળ છે

એવી વસ્તુઓ કહો કે જેિા પર અમિે પછી પસ્તાવો થાય અિે અન્ટય લોકો શુું કહે છે તે ગેરસમજ થાય.

ઉપરાુંત, િીચા આત્મસન્ટમાિ ધરાવતા લોકો ઓછા આત્મનવશ્વાસ ધરાવતા હોઈ શકે છે અિે તેથી અિુભવી
શકતા િથી. આરામદાયક વાતચીત.

2. ભૌનતક સુંચાર અવરોધો:

કોમ્યુનિકે શિ સામાન્ટય રીતે ટૂું કા અુંતર પર સરળ હોય છે કારર્ કે વધુ સુંચાર ચેિલો છે

પ્રાપ્ય, અિે ઓછી ટે કિોલોજી ફરનજયાત છે . તેમ છતાું આધુનિક તકિીક ઘર્ીવાર સેવા આપે છે

ભૌનતક અવરોધોિા િે શમાું ઘટાિો, દરેકિા ફાયદા અિે ગેરફાયદા

સુંચાર ચેિલ અસ્પષ્ટ હોવી જોઈએ જેથી કરીિે યોગ્ય ચેિલિો ઉપયોગ કરી શકાય

ભૌનતક અવરોધો દૂ ર કરો.

3. શારીનરક અવરોધો:

શારીનરક અવરોધો પ્રાપ્તકતાાિી શારીનરક નસ્થનતિે અસર કરી શકે છે .

ઉદાહરર્ :

સાથે રીસીવરસુંનિપ્ત સુિાવર્ી બોલાતી વાતચીતિો સરવાળો મેળવી શકતી િથી, િાસ કરીિે જો ત્યાું હોય

િોુંધપાત્ર આસપાસિા અવાજ.

4. ભાષા અવરોધો:

ભાષા અિે ભાષાકીય યોગ્યતા સુંચારમાું અવરોધ તરીકે કામ કરી શકે છે . જો કે , ત્યારે પર્

સમાિ ભાષામાું વાતચીત કરતી વિતે, સુંદેશમાું ઉપયોગમાું લેવાતા શબ્દો અવરોધ તરીકે કાયા કરી શકે છે
જો તે હોય

પ્રાપ્તકતાા દ્વારા સમજવા માટે સરળ િથી.

5. વૃનિ સુંબુંધી અવરોધો:

વૃનિ સુંબુંધી અવરોધો એવી ધારર્ાઓ છે જે લોકોિે સારી રીતે વાતચીત કરતા અટકાવે છે . વલર્િે લગતુું

કમ્યુનિકે શિમાું અવરોધો િબળા સુંચાલિ, વ્યનિત્વિા સુંઘષો અિે યુદ્ધથી પ્રભાનવત થઈ શકે છે

બદલવા માટે , અથવા પ્રેરર્ાિો અભાવ. સુંદેશાઓિા સનિય રીસીવસે પિકાર ફેં કવો જોઈએ

અસરકારક સુંદેશાવ્યવહારમાું મદદ કરવા માટે તેમિા વલર્ સુંબુંધી અવરોધો.

સુંદેશાવ્યવહારિી અવરોધોિે કે વી રીતે દૂ ર કરવી

ભાષા, સુંદેશ અિે સ્વરથી વાકે ફ રહો:

પ્રેષકે િાતરી કરવી જોઈએ કે સુંદેશ સ્પષ્ટ અિે સરળ ભાષામાું સુંરનચત હોવો જોઈએ.

સુંદેશિો સ્વર પ્રાપ્ત કરિારિી લાગર્ીઓિે િુકસાિ િ પહોુંચાિે. શક્ય હોય ત્યાું સુધી, ધ

સુંદેશિી સામગ્રી સુંનિપ્ત હોવી જોઈએ અિે તકિીકી શબ્દોિો નબિજરૂરી ઉપયોગ હોવો જોઈએ

ટાળયુું

વાતચીત કરતા પહેલા અન્ટયિી સલાહ લો:

જ્યારે તમે સુંચારિુું આયોજિ કરી રહ્ાું હોવ, ત્યારે તમામ વ્યનિઓ પાસેથી સૂચિો આમુંનત્રત કરવા જોઈએ

સુંબુંનધત તેિો મુખ્ ય ફાયદો તે તમામ લોકોિે થશે કે જેઓ સમયે સલાહ લેવામાું આવે છે

સુંચારિી તૈયારી સુંચાર પ્રર્ાલીિી સફળતામાું ઉમેરો કરશે.

રીસીવરિી જરૂનરયાત મુજબ વાતચીત કરો:

સુંદેશાવ્યવહાર મોકલિારએ સુંદેશિી રચિાિુું આયોજિ કરવુું જોઈએ િહીું

તેિા અથવા તેર્ીિા સ્તરે, પરું તુ તેર્ે અથવા તેર્ીએ સમજર્િા મુદ્દાિે ધ્યાિમાું રાિવુું જોઈએ અથવા

રીસીવર આસપાસ.

સુંદેશિી સુસુંગતતા:

પ્રાપ્તકતાાિે મોકલવામાું આવેલ સુંદેશ સ્વ-નવરોધી િ હોવો જોઈએ. તે સાથે એકતામાું હોવી જોઈએ

સુંસ્થાિા ઉદ્દેશ્યો, કાયાિમો, િીનતઓ અિે તકિીકો. જ્યારે િવી માનહતી હોય છે

જૂ િા એક જિવુું મોકલવા માટે , તે હું મેશા ફે રફારિી ઘોષર્ા કરવી જોઈએ; અન્ટયથા, તે

તેિા માટે કે ટલીક શુંકાઓ અિે પ્રશ્નો ઉભા કરી શકે છે .

ફોલો અપ કોમ્યુનિકે શિ:

સુંદેશાવ્યવહારિે સફળ બિાવવા માટે , મેિજ

ે મેન્ટટે વારું વાર જાર્વાિો પ્રયાસ કરવો જોઈએ

સુંચાર માળિાિી િબળાઈઓ. આ નસ્થનતમાું જાર્વાિો પ્રયાસ કરી શકાય કે કે મ

ઔપચાનરક અથવા અિૌપચાનરક સુંદેશાવ્યવહાર પર વધુ મુશ્કે લી ઊભી કરવી યોગ્ય રહેશે.

યોગ્ય પ્રનતસાદ મેળવવાિી િાતરી કરો:

પ્રનતસાદિુું કારર્ એ શોધવાિુું છે કે શુું પ્રાપ્તકતાાએ યોગ્ય રીતે સમજી લીધુું છે

પ્રાપ્ત માનહતીિો અથા. સામ-સામે વાતચીતમાું, પ્રાપ્તકતાાિો જવાબ

સમજી શકાય છે . પરું તુ લેનિત સુંદેશાવ્યવહાર અથવા સુંદેશાવ્યવહારિા અન્ટય સ્વરૂપોિા નકસ્સામાું,

પ્રનતસાદિી કે ટલીક સાચી પ્રનિયા મોકલિાર દ્વારા અપિાવવી જોઈએ.

સુંદેશાવ્યવહારિા નવનવધ પ્રકારો

કોમ્યુનિકે શિિે િીચેિી બાબતોમાું ઘર્ી શ્રેર્ીઓમાું વગીકૃ ત કરી શકાય છે

પાયા:-

અનભવ્યનિ: લેનિત, મૌનિક અિે હાવભાવ

પ્રવાહ: આુંતનરક (ઊભી અિે આિી) અિે બાહ્

સુંબુંધ: ઔપચાનરક અિે અિૌપચાનરક

અનભવ્યનિ: લેનિત, મૌનિક અિે હાવભાવ

સુંદેશાવ્યવહાર નવનવધ માધ્યમો દ્વારા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે , જેમ કે લેિિ, વાર્ી, હાવભાવ અિે નિયાઓ.

વ્યવસાયમાું, લેનિતમાું વાતચીત એ સુંચારિુું સૌથી લોકનપ્રય પ્રકાર છે . તે નવનવધ લઈ શકે છે

પત્રો, પરિપત્રો, ઓરિસ મેમોિ ેન્ડમ્સ, ટે રિગ્રામ, િે ક્સ સંદેશા, ન્યૂઝિેટિ, બ્રોશસસ જેવા સ્વરૂપો,

બુિેરટન, અહે વાિો, માર્સદરશસકાઓ, હાઉસ જનસલ્સ, સામરયકો, વગેર .ે તમે આમાુંિા કે ટલાકથી પહેલેથી
જ પનરનચત છો.

આિો અથા એ િથી કે વ્યવસાનયક વ્યવહારોમાું મૌનિક સુંચારિો ઉપયોગ થતો િથી. વાર્ીિો પર્ ઉપયોગ
થાય છે

અિે ઘર્ી વાર. તે સામ-સામે વાર્ાસિાપ, ટે રિિોન વાર્ાસિાપ, પ્રવચનો અને વાટાઘાટોનું સ્વરૂપ િે છે ,

બેઠકો અને ચચાસઓ, વર્ેિ .ે

શાિીરિક ભાષા દ્વાિા અરભવ્યરિને હાવભાવ સંચાિ ર્િીકે ઓળખવામાં આવે છે.

'ના' કહે વા માટે માથું હિાવીને બાજુ થી બીજી ર્િિ અથવા ઉપિ-નીચે અરભવ્યિ કિવા માટે કોણ
પરિરચર્ નથી

'હા'? જો તેઓ તોફાિી વલર્ ધરાવતા હોય તો માતાનપતા તેમિા બાળકો સાથે વાતચીતિા આ માધ્યમિો
ઉપયોગ કરે છે

મહેમાિોિી હાજરી અિે તેિો ઉપયોગ વ્યવસાનયક પનરનસ્થનતઓમાું તેમજ સમાિ સુંજોગોમાું થાય છે .
 પ્રવાહ: આુંતનરક (ઊભી અિે આિી) અિે બાહ્

િાઉિવિા , અપવિા અિે હોનરઝોન્ટટલ કોમ્યુનિકે શિ

કું પિીઓએ બહારિી એજન્ટસીઓ અિે અન્ટય કું પિીઓ, સરકાર અિે સાથે વાતચીત કરવી પિશે

િાિગી સુંસ્થાઓ, અિબારો, જાહેરાતકતાાઓ, મશીિરીિા ઉત્પાદકો, નબલ્િરો, સપ્લાયસા

માલ અિે સેવાઓ, ગ્રાહકો અિે ગ્રાહકો વગેર .ે પરું તુ વાતચીત કરવાિી પર્ જરૂર છે

કું પિીમાું જ,

દા.ર્. ઉપિી અને ર્ૌણ વચ્ચે સંચાિ, એટિે કે થી

સત્તાના ઉચ્ચથી નીચિા સ્ર્િ સુધી. આ ડાઉનવડસ કમ્યુરનકે શનનું ઉદાહિણ છે .

એવા પ્રસુંગો પર્ હોય છે . જ્યાિ ે સંદેશાવ્યવહાિ ર્ૌણ અથવા ર્ૌણમાંથી a

ઉચ્ચ સત્તા. ર્ે અહે વાિ, સૂચન, અરભપ્રાય અથવા માંર્ણીઓનું ચાટસ િ હોઈ શકે છે

કામદાિો આને આપણે ઉપિની ર્િિ સંચાિ કહીએ છીએ.

આ બુંિે વનટા કલ કોમ્યુનિકે શિિા સ્વરૂપો છે .

ે મેન્ટના સમાન સ્ર્િ ે કામ કિર્ા અરધકાિીઓ વચ્ચેના સંચાિને આડા કહે વામાં આવે છે
મેનજ

અથવા બાજુ ની સંચાિ

દા.ત.

મેિજે ર (ઉત્પાદિ) અિે મેિજ

ે ર વચ્ચેિી નિયાપ્રનતનિયા (માકે નટું ગ). તેમાું નવચારો, માનહતી, મુંતવ્યો અથવા
સ્પષ્ટતા મેળવવા વગેરિ
ે ો સમાવેશ થાય છે . સમાિ રેન્ટકિા કમાચારીઓ વચ્ચે.

સુંબુંધ: ઔપચાનરક અિે અિૌપચાનરક

ઔપચાનરક અિે અિૌપચાનરક સુંચાર

વ્યવસાયમાું, આ બે શબ્દોિો ઉપયોગ આપર્ે સામાન્ટય રીતે કરીએ છીએ તેિા કરતાું થોિો અલગ અથામાું
થાય છે .

તેમિા દ્વારા સમજો. કમાન્ડની સાંકળ દ્વાિા કિવામાં આવર્ી વાર્ચીર્ને ઔપચારિક ર્િીકે .
ઓળખવામાં આવે છે . સુંચાર તેમાું ઔપ

ચાનરક સુંસ્થામાું સિાવાર સુંદેશિુું પ્રસારર્ સામેલ છે

માળિુું આવા સુંદેશાવ્યવહારિુું આયોજિ અિે વ્યવસ્થાપિ દ્વારા અિે સ્પષ્ટપર્ે સ્થાપિા કરવામાું આવે છે

સામેલ સિા સુંબુંધો સૂચવે છે અિે આ સામાન્ટય રીતે લેનિતમાું હોય છે દા.ત. ઓિા ર ,

નિર્ાયો, સૂચિાઓ, વગેર .ે

અનૌપચારિક સંચાિ સંદેશાવ્યવહાિની સત્તાવાિ ચેનિો દ્વાિા વહે ર્ો નથી. ર્ે

પ્રરર્રિયાઓ અને રવચાિોની સ્વયંસ્િરુ િર્ અરભવ્યરિનો સમાવેશ થાય છે અને સામાન્ય િીર્ે મૌરખક
િીર્ે કિવામાં આવે છે . આથી ર્ે અધૂિી અથવા ખોટી મારહર્ી ધિાવી શકે છે .