 Espesyalisasyon-isang bahagi na nagbibigay
KABANATA 1: MGA SALIGAN SA PAG AARAL NG
EKONOMIKS
 Ekonomiks-pag aaral ng mga paraan kong
paano ipinamamahagi ang limitadong
pinagkukunang-yaman upang matugunan
ang walang hanggang katapusang
kagustuhan.
 Aristotle-nagsimula sa kanya ang mga
kaisipang pangkabuhayan
 Medieval Scholastics-sa kanilang mga aral,
nagpatuloy ang nasimulan ni Aristotle
tungkol sa kaisipang pangkabuhayan.Ngunit
ang unang sistematikong kaisipan ay
nagsimula sa mga merkantilista noong ika
17 at ika 18 siglo
 Merkantilista-pangkat na nagsasaayos ng
mga patakaran upang alisin ang mga
pangmilitar at pangkabuhayang
kapangyarihan ng mga umuusbong na
nation states
 David Hume-Isang merkantilistang
nagpahayag ng kanyang gold-flow
mechanism
 Gold flow mechanism-naglalarawan kong
paano ang gold inflow ng mga merkantilista
ay magwawakas sa pagtataas ng presyo sa
halip na output.
 Physiocrats(philosophers)-likas na yaman
 Colbert-isang philosophers na nagpahayag
na ang agrilkultura ang tanging
pinagmumulan ng pang-ekonomikong
kalabisan (economic surplus) at nagtangka
nato tanggalin ang restriksyon ng kalakalan
sa mais at iba pang produkto.
 Francois Quesnay-gumawa ng isang
markadong paglalarawan ng ekonomiya
bilang paikot na daloy;Tableau of
Economique;ibat ibang element o salik ng
produksyonay dapat sama sama. Ang
kanyang iksema ay nagbigay daan na ang
ibat ibang element ng ekonomiya ay
magkakaugnay at sama sama tulad ng mga
blood vessels ng katawan.
 Adam Smith-naglimbag ng aklat na Wealth
of Nation noong 1776.Ama ng Disiplina ng
Ekonomiks(1723-1790).Pakay niyang
unawain ang mga sanhi ng pagyaman at
karalitaan ng mga bansa.Nakatuklas ng
dalawang pinagmulan ng
kaunlaran:1.Savings(pag-iimpok)-paglalaan
ng puhunan 2.Tumataas na
produktibidad ng paggawa
daan sa produktibidad.Nagaganap kung ang
tao ay binibigyang pansin ang particular na
gawain na paggagamitan ng kanyang
kasanayan.
 Division of labor-paghahati ng gawain ayon
sa kanilang espesyalisasyon
 Wealth of Nation-dito sinuri ni Smith ang
mga papel na ginagampanan ng free
enterprise sa Gawain ng tao
 Laissez faire-patakaran ng di pakikialam na
kumilos sa mekanismo ng pamilihan.Nag-
uugnay sa mamimili at nagbibili at ilang
produkto sa pinagkukunang-yaman.
 David Ricardo(1772-1823)-isang
negosyanteng Ingles na yumaman sa stock
market.Ang paggamit ng modelo na
binubuo ng magkakaugnay na mga
konnsepto at argumento na nagsisikap na
ipaliwanag ang ilang mga obserbasyon. May
akda ng Principles of Economics and
Taxation na nagbigay linaw sa theory of
value, pagbubuwis at pandaigdigang
kalakalan
 Thomas Robert Malthus(1776-1834)-may
akda ng The principles of Population as it
Affects the Future of the
Society.Nagpaliwanag kung hindi matsek
ang populasyon, madodoble ang laki tuwing
ika-25 taon sa antas ng
geometric(1,2,4,8,16,32…….).Sa kabilang
dako habang mabilis ang paglaki ng
populasyon, ang dami ng produksyon ng
pagkain ay sa antas ng arithmetic(1,2,3,4….)
 Karl Marx(1818-1883)-isang pilosopo ,
manunulat at rebolusyonaryong Aleman na
sumulat ng Das Kapital kung saan ay masusi
niyang pinag aralan at inilahad ang sistema
ng kapitalismo. Una niyang tinalaky ang
Labor Theory of Value.Sinabi niya na anng
halaga ng anumaang produkto ay
nakasalalay sa dami ng paggawa na
kailangan upang magawa ito.Nagsulong ng
sosyalismo at komunismo.
 Sosyalismo-hindi natupad na potensyal ng
kapitalismo
 Komunismo-anyo ng pamahalaan na ang
inspirasyong ibinibigay sa mga tao ay tulad
ng pananampaltaya sa isang relihiyon.
 John Maynard Keynes ng Cambridge
England-naglathala ng aklat na General
theory of employment, interest and money
 noong 1936. Ama ng Makabagong
makroekonomiks
KAHULUGAN NG EKONOMIKS
 Ekonomiya-nanggaling sa matandang
salitang Pranses na economie-
nangangahulugang pamamahala ng
sambahayan
 Economie-hinango sa salitang Griyego na
oikonomia
 Oikonomia-nanggalling sa salitang
oikonomos, galing sa dalawang salita oikos-
bahay at nomos-pamamahala
EKONOMIKS BILANG ISANG AGHAM PANLIPUNAN
 Agham Panlipunan-tumutukoy sa pag aaral
kong paano ang tao ay nakikisalamuha sa
kanyang kapwa tao at pangkat ng mga tao
sa lipunan
 Economic Model (teorya)-simpleng
kinatawan o representasyon ng tunay na
pangyayari sa daigdig na makakatulong
upang maunawaan, maipaliwanag at Mg
ahulaan ang mga economic phenomenon sa
tunay na pangyayari.
MGA PAMAMARAANG GINAGAMIT SA PAG AARAL
NG SULIRANIN
 Pagmamasid
 Pagkilalang suliranin
 Pagbuo ng mga pansamantalang konklusyon
 Paghihinuha o pagpapahayag ng mga
palagay
 Pagtitipon ng mga datos upang
mapatunayan ang mga pansamantalang
konklusyon
 Pagbuo ng konklusyon batay sa mga
natipong datos
EKONOMIKS AT IBANG AGHAM PANLIPUNAN
 Antropolohiya-sistematikong pag aaral ng
pinagmulan , ebolusyon at kultura ng tao
 Agham pampulitika- sistematikong pag aaral
ng buhay pulitikal
 Sosyolohiya- pag aaral ng tao,pangkat,
institusyon na bumubuo sa lipunan
 Pilosopiya- pag aaral na nagnanais
maunawaan ang hiwagan ng buhay at
realidad
 Sikolohiya-siyentipikong pag aaral ng mga
prosesong pangkaisipan (mental process) at
gawi
Heograpiya- pag aaral ng lokasyon at
pamamahagi ng mga nabubuhay na bagay
sa daigdig at ang ugnayan sa iba pang bagay
sa daigdig.
 Kasaysayan- pag aaral ng nakaraan
 Archeology- pag aaral sa nakaraan sa
pamamagitan ng pagkilala at interpretasyon
ng mga material na labi (remains) ng kultura
ng tao
 Criminology-makaagham na pag aaral
tungkol sa krimen, criminal, Gawain ng
criminal at ang criminal justice system
 Demography- pag aaral ng distribusyon,
komposisyyon at pagbabago ng populasyon
ng tao.
MAKROEKONOMIKS AT MAYKROEKONOMIKS
 Micro-salita na nanggaling sa salitang ugat
na griyego na ang kahulugan ay maliit
 Maykroekonomiks-nakatuon sa gawi ng
sambahayan, bahay-kalakal, industriya at
pamilihan
 Macro-galing sa salitang ugat na griyego na
ang kahulugan ay malaki
 Makroekonomiks-tumutukoy sa gawi ng
ekonomiya sa kabuuan.
KABANATA 2: KALAGAYANG PANG-EKONOMIKO NG
BANSA SA PAGLIPAS NG PANAHON
EBOLUSYON NG EKONOMIKONG LIPUNAN
 Pangangaso at pangingisda-Formative
Period-pinakamaagang panahon ng pag-
unlad ng lipunan at kultura ng Pilipino. Dito
natuklasan ang gamit ng apoy na ito ay
nagbibigay liwanag, init at pananggala sa
mababangis na hayop.
 Pangangaso-unang yugto ng paggsulong ng
gawaing ikinabubuhay ng mga tao noong
unang panahon.
 Pagpapastol-panahong neolitiko-dito
natuklasan ang bagong paraan ng pagkuha
ng pagkain
 Barter-pagpapalitan ng produkto, ginagamit
sa sistema kong saan hindi na kailangan ng
pera
 Pagtatanim-panahon ng Neolitiko-
natutuhan ng mga tao na ang buto kapag
ibinaon sa lupa ay tumutubo at naagiging
halaman na nagbibigay paagkain.
 Paggawa sa kamay-sa panahong neolitiko
na nagsimula noong 6000 BK natutunaan ng
tao ang maghabi ng tela at lutuin ang putik
o clay upang makagawa ng mga palayok.
  Rebolusyong industriya-radikal na
pagbabago sa paraan ng produksyon bunga
ng pagkakatuklas ng makina at pagtatayo ng
pabrika.
KALAGAYANG PANG-EKONOMIKO NG PILIPINAS SA
IBAT IBANG PANAHON
BAGO DUMATING ANG MGA ESPANOL
 Bago Dumating ang mga Espanol-bago pa
man dumating ang mga espanol, mayroon
ng sariling sistema ang pamahalaan.
 1521-sa pagdating ng mga espanol sa
Pilipinas nagsimula ang mga pagbabago sa
sistemang ekonomiko na ginagawa na bago
pa sila dumating , sinunod ng mga Espanol
ang mercantile doctrine sa Pilipinas.
Ipinakilala ng mga Espanol ang reales at
binayaran ang mga buwis sa pamamagitan
ng salapi sa halip na produkto.
 Sangley Mestizo-ang mga tsino ang ama at
Pilipino ang ina.
 Reales Compras-isang sistema kong saan
kailangang maglaan ang isang pueblo ng
ilang bahagi sa produkto nito upang ipagbili
sa pamahalaan.
 Polo y Servicios-sistemang ipinatupad kung
saan inoobliga ang lahat ng kalalakihang
may edad 16 hanggang 60 na magtrabaho
para sa pamahalaan na walang bayad sa
loob ng 40 araw.
 Kalakalang galyon-pagpapalitan ng
kalakalan sa pagitan ng Maynila at
Acapuleo, Mexico
 Paglago ng Plantasyon-Gobernador Heneral
Jose Basco y Vargas-nagkaroon ng plano
para sa ekonomiya ng Pilipinas
 1782-nagsimula ang monopoly sa tabako
 Real Compania de Filipinas-hinikayat ang
pagtatanim ng tabako sa ilalim ng isang
samahan na may monopolyo sa kalakalan sa
Pilipinas sa Spain.
 Sistemang encomienda-encomienda-
konsepto ng isang mahusay na
institusyon.Layunin nito na mabigyan ng
proteksyon ang mga mamamayan sa
pagmamalabis at ilapit sila sa
pananampalatayang Kristiyano.
 Duwalismo sa Teknolohiya-technological
dualism-paraan ng pagbuo ng sistema ng
lupaa na nabuo na nagging dahilan naman
ng hindi pagtatagumpay ng ekonomiya n
gating pamilihan
 Tenant o kasama-nagkaroon sila ng
suliranin dahil ang ilang haciendero ay
walang interes sa agrikultura kung kaya
pinaupahan nila ang kanilang mga lupa.
 Papel ng mga Tsino-bago pa man dumating
ang mga Espanol nakikipagkalakalan na ang
mga Pilipino sa kanila. Nagtayo pa ang
pamahalaang Tsino noon ng tanggapan sa
Fookien upang subaybayan ang mga Tsino
sa Pilipinas.Pinahintulutan lamang ng mga
Tsino na manirahan sa mga lalawigan kung
papaya silang mabinyagan at maging
Kristiyano
 Parian-isang hiwalay na lugar sa Maynila na
pinagdalaan ng mga Tsinong tumanggi.
 Intramuros-naging sentro ng kalakalan ng
mga Tsino noon.
 Tsino-ang nagturo ng pangangailangan ng
coin at nagpapauutang sa mga Pilipinong
mamumuhunan o haciendero at mamimili
ng mga produkto.
 Epekto ng sistema-Polo-sapilitang paggawa ,
dahil ditto nagkaroon ng kaguluhan sa
village economy.
 Technological dualism-ang nagging dahilan
kung bakit may mga lupang napabayaan.
PAMUNUAN NG MGA AMERIKANO
 Sa ilalim ng pamunuang amerikano,
napaunlad nang mabuti ang anim na
pangunahing produkto ng Pilipinas-palay,
mais, niyog, abaka, asukal, at tabako.
 Payne-Aldrich Act;Underwood-Simmons
Tariff Act-noong ito ay umiral, tumaas ang
bahagdan ng kabuuang kalakalan sa united
States mula 42 bahagdan noong 1913
hanggang 61 bahagdan sa 1921 at 72
bahagdan sa 1936.
 Payne-Aldrich Act-nagbigay ng karapatn sa
mga US na gamitin ang agwana ng Pilipinas.
Panahon Ng Komonwelt
 Batas Tydings Mc Duffie-maibalik ang
pagsasarili ng Pilipinas.Isang paghahnda sa
kasarinlan ng Pilipinas na ipinasa ng
Kongreso ng US noong 1934.
 1935-inaprubahan ng Pambansang
Asamblea ang Commonwealth Act No. 2 na
nagtatag sa national Economic Council
 1936-1937-nakatawag ng pansin sa daigdig
ang industriya ng minahan sa Pilipinas.
PANAHON NG MGA HAPONES
 Buy and sell-ito ang natutunan ng mga tao
kung saan ipinagbibili ang alinmang bagay o
kalakal na mapagkakakitaan

PANAHON NG REPUBLIKA
 Sa panahon ng pamahalaang Komonwelt
naging pangunahing suliranin ang
rehabilitasyon ng ekonomiya ng bansa
 P528,500,000-kabuuang halaga na nasira ng
digmaan
 Phil.Civic Affairs Unit-itinatag bilang tugon
sa pangangailangan
 Batas bell-ipinanukala ni Kongresista Jasper
Bell at pinagtibay ng Kongreso ng US noong
1946
 Parity Rights-pantay na karapatan
 Batas tydings rehabilitation-itinadhana nito
ang pondasyong S620 milyon na bayad
pinsala upang makatulong sa pagbangon ng
ekonomiya ng Pilipinas
MGA PANGULO SA IKATLONG REPUBLIKA
1.Pangulong Manuel Roxas (1946-1948)-
itinuon ang atensyon at pagsisikap ng pamahalaan
sa rekonstruksyon at rehabilitasyon ng ekonomiya
2. .Pangulong Elpidio Quirino (1948-1953)-
inilunsad ang programa ng malawakang
produksyon, maayos na koleksyon ng buwis at
pagbibigay ng amnestiya sa mga rebeldeng Huk
3. .Pangulong Ramon Magsaysay (1953-
1957)-binigyan pansin ang mga magsasaka at
manggagawa. Pinalakas ang programang Economic
Development Corporation (EDCOR) tungkol sa
pagmamay ari ng lupa, nagtatag ng mga panirahan
para sa mga walang lupa at Huk
Agricultural Tenancy Commission at Court
of Agrarian Relations-itinatag upang makatulong sa
paglutas ng mga suliranin ng agraryo.
4. .Pangulong carlos P. Garcia (1957-1961)-
patakarang Pilipino Muna (Filipino First Policy)-
pagpapahalaga at pagtangkilik sa mga kalakal at
bagay na gawa ng mga Pilipino. Ipinatupad din ang
Programang austerity-pagtitipid sa mga gastusin ng
pamahalaan.
5. .Pangulong Diosdado Macapagal (1961-
1965)-nilikha ng Emergency Employment
administration upang maglaan ng mga trabaho sa
mgaa Pilipino.
August 8, 1963 pinagtibay ang Kodigo ng
Reporma ng Lupa ito ang batas na nagbigay ng pag
asa sa maliliit na magsasaka na nagmamay ari ng
sinasakang lupa.
6. .Pangulong Ferdinand marcos (1965-
1986)-nakamit ng bansa ang sapat na produksyon sa
palay at iba pang pananim sa ilalim ng kanyang
pangasiwaan , lumawak ang implementasyon ng
programa sa repormang lupa. Marami ang
imprastrukturang ipinatayo tulad ng mga gusali,
kalsada, tulay, irigasyon, dam at plantang
hydroelectric. Nagwakas ang pangasiwaan ni
Pangulong Marcos sa rebolusyon sa EDSA (EDSA 1)
noong Pebrero 22-25, 1986.
7.Pangulong Corazon Aquino (1986-1992)-
panunumbalik ng demokrasya sa bansa. Inayos ang
mha lansangan upang mapabilis ang
transportasyon ng mga produkto. Tumatag ang
sistema ng pagbabanggko sa pagsubaybay ng
Bangko sentral. Naglagda ng Comprehensive
Agrarian Refrom Law upang mapasigla ang
implementasyon nito na ginawang sentro ng mga
repormang pang ekonomiko ng
pamahalaan.Nagwakas ang kasunduan tungkol sa
mga base military ng mga Amerikano.
1991-sumabog ang Bulkang Pinatubo na
nakapinsala sa ekonomiya
GNP-Gross National Product-kabuuang kita ng
bansa
Asset Privatization Trust- sa pamamagitan nito,
naisapribado ang ilangg industriya at ahensyang
kontolado ng pamahalaan upang mapahusay ang
serbisyo at paglilingkod.
8. .Pangulong Fidel V. Ramos (1992-1998)-
kagustuhan niyang matamo ang katayuan na newly
industrialized country.Itinuon ang pansin ng
pamahalaan sa industralisasyon at
pakikipagkalakalan sa labas ng bansa.Upang
matugunan ang kakulangan ng capital, nag anyaya
siya ng mga dayuhang mamumuhunan.
Subic bay Freeport-isang dating base militar
APEC-Asia pacific Economic Cooperation Summit-isa
sa mga matagumpay na kumperensyong idinaos sa
bansa noong 1997.
9.Pangulong Joseph Ejercito Estrada (1998
—2000)-binigyang pansin ang programang Erap
para sa Mahirap. Sentro ng programang itto ang
pagsugpo sa kahirapan
Executive Order No.193-nilagdaan niya upang
lubusang maisaayos ang takbo ng
ekonomiya.Bumuo sa Economic Coordinating
Council (ECC).
10.Pangulong Gloria Macapagal Arroyo
(2001-kasalukuyan)-pinagtuunan niya ng pansin ang
pagkakaroon ng matatag na Republika.Ang isa sa
mga isinulong na programa ng pamahalaan ay ang
strong Republic Nautical Highway.Ito ay
magdurogtong sa mga kapuluan sa pamamagitan ng
pagbubukas ng mga rool off/rool on parts of
terminal.
MGA TAMPOK NA KAISIPANG PANG EKONOMIKO
SA BAWAT PANAHON
 F. Landa Jocano-isang antropolohiya. Ayon
sa kanya marunonng ng gumamit ang mga
naunang Pilipino ng mabisang teknolohiya
sa pagpapaunlad ng kabuhayan at
pagbubungkal ng lupa.
 Payak na teknolohiya-800 BC nangibabaw
ang paggamit ng meta
 Espesyalisasyon-gumanda ang produksyon
nang ginamit nila ang higit na mabisang
mga kagamitan
 Barter-sistemang palitan
 Merkantilismo-isang doktrinang pang-
ekonomikong umiral sa Europe noong ika
16 at ika-17 siglo
 Kolonyalismo-pagpapalawak ng mga lupain
sa pamamagitan ng mga pananakop.
 Gobernador heneral-namamahala sa mmga
lupain para sa hari ng Spain
 Sistemang pyudal-dito inihahalintulad ang
sistema ng pagmamay-ari ng lupa sa
Europe.
 Gob. Hen.Henry Stimson-nagbigay pansin sa
programang pang ekonomiko
 1929-pinalitan siya ni Dwight Davis bilang
Gob Hen
 Batas Tydings McDuffie-nagbalik ng
kasarinlan sa mga Pilipino
KABANATA 3: PINAGKUKUNANG YAMAN NG
PILIPINAS
Tatlong Klasipikasyon ng pag unlad ng Teknolohiya
1.neutral technological process-nagaganap bunga
ng payak na pagbabago na naging daan upang
tumaas ang output ngg produksyon
2.labor saving-nagaganap kung ang kalidad ng
kasanayan ng manggagawa ay pinataas sa tulong ng
teknolohiya
3.capital saving-nagaganap sa pamamagitan ng
produktibong paggamit ng kasalukuyang ginagamit
sa capital.
ANG LIKAS NA YAMAN
 Ito ang mga bagay na nagmumula sa
kalikasan tulad ng lupa, kabunduka,
kagubatan, karagatan, mga ilog at lawa at
mga depositing mineral. Ang mga ito ay
tinatawag na kayamanang ng bansa
YAMANG LUPA
 Yamang lupa-bundok, gubat, burol,
talampas, malawak na kapatagan at lambak.
Ayon sa Phil. Statistical Yearbook para sa
taong 2001, may kabuuang 11.9 milyong
ektarya o 39.8 bahagdan ng kabuuang sukat
ng lupa sa Pilipinas, ang kapatagan at
talampas na ginagammit para sa
agrikultura.
 Kalagayan ng lupain sa Pilipinas noong 2001
 Alienable at disposable-47% o humigit
kumulang sa 14.1 milyong ektarya
 Alienable-lupang walang nagmamay ari
 Disposable-lupang naaipamahagi
 Kakahuyan-31% o mahigit 9.3 milyong
ektarya
 Reserbang kagubatan-9% o kumakatawan
sa 2.8 milyong ektarya
 Klaspikadong kagubatan-8% o 2.4 milyong
ektarya
 Di klasipikadong kagubatan-4% o 1.1
milyong ektarya
 Pambansang parks-1% o 300,000 ektarya
YAMANG GUBAT
 30 milyong ektarya—sukat ng kagubatan sa
Pilipinas, katumbas nito ay 15.85 m. ektarya
 Rehiyon IV o Timog katagalugan-
pinakamalaking bahagi ng kagubatan sa
Pilipinas na sumasakop sa 2.5 m ektarya
noong 2001.
 Suliranin sa kagubatan-pagkasunog, peste
sakit , kaingin, illegal na pamumutol
 Nalalabing virgin forest-Lambak ng Cagayan,
Timog Luzon, hilagang Mindanao, timog
Mindaano
 Mahahalagang hayop-tamaraw na kamukha
ng kalabaw-Mindoro, tarsier pinakamaliit
na unggoy-Bohol, pilandok-Balaat,
zebronkey-Manila Zoo, mouse deer-maliit
na usa-Palawan, at 1000 uri ng ibon sa
Pilipinas.
 Maiilap na hayop at ibon-loro-Leyte;
kilyawan at langay-langayan-Cavite at
Batangas; tarat, martines at maya-Quezon,
Rizal at laguna
 Palawan-matatagpuan ang 103 uri ng ibon
tulad ng pars, pugo at durus-mata
 Phil. Eagle-pambansang ibon, nasa Davao at
Protected Areas at Wildliife Bureau ng
DENR sa maynila
YAMANG TUBIG
 Lawa, dagat ilog
 Tinatayang umaabot ng 18.46 milyong
ektarya ang kabuuang lawak ng kagubatan.
Kabilang ditto ang latian (swampland)-
338,393 ektarya, palaisdaan-253.84 ektarya,
 lawa, ilog at mga tubig imbakan-250, 000
ektarya
 Pandaca pygmea-maliit na isda
 Whale shark o butanding-malaking isda
 Pearl of Allah-perlas
 Tricdana Gigay Indacna-malaking sheel
 Pisdimu psidium-maliit na sheel
PAGKAWASAK NG YAMANG DAGAT
 Paggamit ng dinamita-namamatay maging
maliliit na isda at nasisira ang coral reefs
 Paggamit ng cyanide-nalalason ang mga
isda
 Muro-ami-nahuhuli ang halos lahat ng
isang madaanan ng lambat, maging ang
pinakamaliit at ang mga itlugang kord.
 Ang dumi ng mga pabrika at mga basurang
itinatapon na pumapatay sa mga ilog.
MGA MINERAL NG BANSA
 Pagmimina-isa sa mga pangunahing
industriya na nagpapataas ng reserbang
dolyar ng bansa
 22.3 milyong ektarya ng lupainng minahan
sa Pilipinas ang bumubo ng 74 bahagdan ng
kabuuan ng lupa ng bansa
 1996-tinatayang may 72.6 bilyong metriko
tonelada ang reserbang deposito ng mineral
ng Pilipinas
 Mga metalikong mineral-ginto, bakal, nikel,
tanso, uranium, cadmium, chromite, zinc
 Mga di-metalikong mineral-barite, bauxite,
pyrite, gypsum, marmol, silica, asin,
asbestos, sulphur
 Cebu, benguet, marinduque-dito
matatagpuan ang pinakamalaking minahan
ng tanso
 Surigao del norte-matatagpuan ang cobalt
 Pulo ng nonoc-pinakamalaking minahan ng
nikeL.
 Malalaking minahan ng ginto sa bansa-
lalawigan ng Paracale, Masbate, Surigao at
Lungsod ng baguio
 Minahan ng chromite-Zambales, Camarines
Sur, Surigao, Misamis oriental
 Pilipinas- nangunguna sa produksyon ng
chromite
 Chromite-ginagamit sa paggawa ng
chromium
 Chromium-ginagamit sa paggawa ng hindi
kinakalawang na bakal kutsilyo, itak at mga
instrumenting pang opera sa ospital
 Tanso-ginagamit sa paggawa ng kawad ng
kuryente dahil mabisa itong daluyan ng
elektrisidad.
 Minahan ng tanso-cebu, Negros occidental,
marinduque, Benguet, Samar, Pangasinan
 Bakal-mahalaga ito bilang hilaw na material
sa paggawa ng asero
 Deposito ng bakal-Surigao, Camarines
Norte, Samar, marinduque, Bulacan, Ilocos
Norte, Zamboanga at Cebu
 Tingga –kabilang o kasama sa pagpoproseso
ng minang ginto at minang taso.
Matatagpuan ang deposito nito sa
zamboanga
 Manganese-ang deposito ay matatagpuan
sa Quezon, Marinduque, Negros oriental,
Bohol, Palawan, Tarlac, Samar, Zambonga
del sur, agusan del Norte
 Petrolyo-itinuturing na pinakamahalagng
mineral na panggatong. Matatagpuan ang
deposito nito sa dagat ng Palawan malapit
sa Timog dagat China, Cagayan, Gitnang
Luzon, Timog katagalugan, Bicol, Samar,
Leyte, Panay, Cotabato, Dagat Sulu
 Presidential Decree No. 463-Mineral
Resources Development-ito ang nagpatigil
sa pagbubuwis sa mga minero at
tagapagluwas ng mga mineral
 Mines and geo-Science Bureau-tumutulong
sa serbisyong teknikal.
 Enerhiya-langis-ito ay kailangan upang
tumakbo ang mga motor at makina na
nagpapagalaw sa mga industriya ng
bansa.Inaasahang higit na mapaunlad ang
serbisyo ng kuryente sa paglinang ng lakas-
geothermal.
 Pook Geothermal sa bansa-Tiwi sa Albay;
Mak-ban sa Laguna; Tongonan sa leyte;
Palinpinon sa Negros; Bac-man sa albay
YAMANG TAO
 Human resources o yamang tao-
mamamayan na isa sa pinakamalaking
yaman ng bansa
 Salik-nakasalalay ang wastong paggamit ngg
likas naa yaman tungo sa pangkalahatang
kaunlaran
 Panganagilangan ng populasyon-pagkain,
tirahan at damit
 Implikasyon ng mga katangian ng
populasyon-mabilis na paglaki ng
populasyon-lumaki ng siyam na ulit ang
kasalukuyang bilang ng mga tao sa bansa
mula ng unang sensus noong 1903.
  NCR ang may pinakamaliit na sukat ng lupa
at may pinakamalaking populasyon
 Traditional Economic Measure-ang
kaunlaran ng bansa ay binabatay sa GNP at
GDP
 Migrasyon-mga taong nasa produktibong
kategorrya ang mga migrante-may pinag
aralan, kasanayan, kakayahan, lakas ng loob
na makipagsapalaran sa loob ng bansa at
maging sa ibang bansa.
 Malthus-nagbabala siya sa pamamagitan ng
kanyang teorya na higit na mabilis ang
paglaki ng populasyon kaysa pagdami ng
produksyon.
 Lakas paggawa o labor forces-15-65-
binubuo ng mga taong nasa edad na 15
taon pataas na may kakayahang
maggtrabaho, may hanapbuhay man o
wala.
 Economically active population-tawag sa
lahat ng mga taongg may potensyal
maagtrabaho. Binubuo ito ng lahat ng
babae at lalaki na may kakayahan sa
paglikha ng mga produkto at serbisyo.
 Labor participation rate-tumutukoy sa
proposyon ng indibiduwal sa lakas paggawa
sa edad na nasasakupan ng may potensyal
na magging aktibong mangagawa.
 Matandang populasyon o senior citizen- 65
pataas
 Bataang populasyon-0-14 taong gulang o
junior citizen
YAMANG PISIKAL
 Mga bagay na nilikha o gawa ng tao,
binubuo ng mga isstruktura, kagamitan at
kasangkapan na gawang tao na ginagammitt
bilang sangkap sa proseso ng prodduksyon.
Halimbawa ng yamang pisikal ay ang mga
gusaling pambahay, pangkomersyo, pang-
industriya, panlipunang gamit, daan, tulay,
pamillihan, makinarya, teknolohiya,
paliparan.
 Kahalagahan ng yamang pisikal-
nagpapagaan at nagpapabilis ng pag unlad
ng bansa
 Yamang capital-tawag sa mga bagay na
maaaring gamitin upang matugunan ang
pangangailangan. Nagawa sa pamamagitan
ng proseso ng pamuhunan. Tumutukoy sa
pagbuo ng mga panibagong istruktura,
planta at kagamitan o nagpapalaki sa stock
ng capital o pumapalit sa mga lumang
istruktura na nawalan na ng
kapakinabangan.
 Depreciation-pagpapababa ng halaga,
tawag sa isang katangian ng yamang capital
ang pagkaluma at ang pagbabawas ng
kapakinabangan nito.
KARAPATAN SA PIANGKUKUNANG-YAMAN
 Artikulo XII-Section 3-nakasaad na may
uring agrilutural, kagubatan, mineral, at
mga parkeng nasyonal ang lahat ng lupang
publliko
 Homestead-bigay ng pamahalaan
 Section 4-maaaring magtakda ang
Kongresong hangganan ng mga kagubatan
at parke sa pamamagitan ng batas.
 Artikulo XIII-Secttion 7-pinangangalagaan
nito angg karapatan ng mangingisda upang
mabuhay nang marangal
 Homestead-pagbibigay ng pamahalaan sa
mga nangangalaga ng lupain na walangg
lupa.
 GNP-kabuuang kinkita ng bansa sa loob ng
bansa at maging sa labas ng bansa
 GDP-kinita nng isang ekonomiya sa loob ng
bansa
 Blue collar job-still workers
 Microeconomics-theory of Fertility, ang
gawi o ugali ng indibidual, ang pagpili o
pagpapasya ukol sa uri ng produkto,
serbisyo at paglilibang.
 Fertility-ability to produce, naapektuhaan
ang pagiging libido (urge), oviulation period
 Opportunity cost-mga bagay na
sinasakripisyo na nawala dahil sa pagpili ng
isang decision. Lahat ng nawala
 Death rate-bilang ng mga ttaong
namamatay sa isang araw.
 Mga yugto-Yugto 1-pagunlad ng sanitasyon-
pagpapanatili ng kalinisan sa kapaligiraan,
gamut
 Yugto 2-paggamit ngg teknolohiya
 Yugto 3-patuloy na paggamit ng fertility-
natural increase-ressulta ng death rate at
birth rate sa isang araw
 Yugto 4-Zero population growth (ZPG)-
pagpapaunlad ng two child policy o
dalawang anak lamang bilang kapalit ng
mga magg-asawa.Pagkakarron ng mag
asawa ng dalawang anak lamang.
Halimbawa y ang bansang Singapore,
ipinapatupad nila ang batas na two child
policy upang mapanatili ang populasyon at
hindi nadadagdagan ng malaki ito. Bilang
 pabuya, kapalit ng pagkakaroon ng
dalawang anak ang kinikita ng mga mag
asawa ay hindi ilalaan para sa kanilang mga
anak dahil pamahalaan ang bahalang mag
paaral at magbigay ng mga kinakailangan ng
mga anak.
 Artikulo XII-pambansang ekonomiya at
patrimonya-estado-kabuuan ng lahat ng
element ng estado. Ang estado ay pwedeng
sabihing bansa
 Bansa-hindi pwiding sabihing isang estado
 Seksyon 2-dapat sumiilalim sa ganap na
control at superbisyon ng estado ang
paggalugad, pagpapaunlad at paggamit ng
mga likas na kayamanan.Dapat pangalagaan
ng estado ang yamang dagat ng bansa sa
mga karagatang pangkapuluuan, dapat
teritoryal at sariling sonang pangkabuhayan
nito at dapat ilaan ang sariling paggamit at
pagtatamasa nito sa mga mamamayang
Pilipino.
 Seksyon 4- dapat magtakda ng Kongreso sa
pamamagitan ng batas sa lalong madaling
panahon, ng mga tiyak na saklaw ng lupaing
kagubatan at mga pambansang parke, na
malinaw na magtatakda ng kanilang mga
hangganan sa lupa.
 Seksyon 6-may nauukol na tungkuling
panlipunan ang paggamit ng ari-arian at
dapt mag ambag sa kabutihang panlahat
ang mga kinatawang pangkabuhayan.
 Seksyon 11-di dapat ipagkaloob ang gayong
prankisa o karapatan maliban sa kondisyon
na ito ay dapat sumailalim ng pagsusunog,
pagbabago, o pagwawalang-saysay ng
Kongreso kapag kinakailangan ng
kabutihang panlahat.
 Seksyon 12-dapat magtaguyod ang esstado
ng makiling na paggamit ng gawang
Pilipino, domestikong materyal at mga
kalakal na gawang local at dapat
magpatuloy ng mga hakbangin upang
makalaban sa kompetensya ang mga ito.
 Sekson 17- ang estado, sa mga panahon ng
pambansang kagipitan, kapag kinakailangan
ng kapakanang pambayan ay maaaring
pansamantalang mangasiwa sa
pagpapalakad ng anumang pambayang
kagamitan na aring pribado o negosyong
kinapapalooban ng kapakanang pambayan,
habang umiiral ang kagipitang pambayan at
sa ilalim ng makatwirang mga katakdaang
itatagubilin nito.
KAHULUGAN NANG MGA:
 Ekonomikong pinag-uutos-sistema ng
alokasyon na ang lahat ng desisyon ay
nakasalalay sa pamahalaan
 Ekonomikong pamilihan-sistema ng
alokasyon na pinatatakbo ng pamilihan sa
pamamagitan ng interaksyon ng mga
puwersa ng suplay at demand
 Ekonomikong tradisyonal-sistema ng
aloksyon na nakabatay sa tradisyon at
kaugalian
 Elastrisidad ng demand o suplay-tumutukoy
sa bahagdan ng pagbabago ng demand o
suplay sa bahagdan sa pagbabago ng presyo
 Ekwilibriyo-kalagayan na ang demand ay
katumbas ng suplay sa pamilihan
 Exchange rate-palitan ng halaga ng salapi ng
isang bansa sa salapi ng ibang bansa
 Excise tax-isang indirect tax na ipinapataw
ng gobyerno sa ilang mga bilihin,nakabase
ang kabuuang halaga ng buwis na ito sa
dami ng mga kalakal na binibili.
 Export-kumakatwan sa mga tinitindang
produkto at serbisyo ng isang bansa sa
ibang bansa
 Floor price-isang presyo na itinatakda ng
pamahalaan na mas mataas sa presyong
itinakda ng pamilihan
 Foreign exchange-banyagang pananalapi
 Ganap na kompetisyon-uri ng pamilihan na
maraming prodyuser ang nagpoprodyus ng
magkakaparehong proddukto o serbisyo.
 Globalisasyon-paglaki ng sistema ng
pandaigdig na malayang kalakaln,
pandaigdigang pamayanan ng mga bansa
 Globalisasyong pang-ekonomiko-
pagbubuwag ng mga hangganan ng mga
bansa sa pamamagitan ng panloob at
panlabas na telekomunikasyon ,
pagbabangko, mga transaksyong pinansyal
at pagnenegosyo.
 GNP deflator-sumusukat sa halaga ng
pagbili ng isang takdang basket ng mga
produkto at serbisyo sa isang takdang
panahon kumpara sa halaga ng mga
produktong ito sa batayang taon.
 Government-owned at contolled
corporation (GOCC)-mga pampublikong
negosyo , korporasyon, at bahay kalakalan
na pagmamay ari at pinatatakbo ng
pamahalaan
 Gross Domestic Product-kabuuang halaga sa
market value ng lahat na pinal na produkto
at serbisyo na nagawa sa isang ekonomiya
sa loob ng isang takdang panahon
 Gross national Product-kabuuang halga ngg
kita sa loob at labas ng bansa
 Implasyon-pagtaas ng pangkalahatng lebel
ng mga presyo ng bilihin
 Impormal na sector-mga gawaing
pangkabuhayan na hindi nakarehistro at
hindi nagbabayad ng buwis sa pamahalaan
 Import substitution-istratehiyang
nakapaloob sa infant industry argument na
naglalayong palitan ang mga imported na
produkto ng mga local na produkto
 Import-kumakatawan sa mga inaangkat na
produkto at serbisyo ng isang bansa mula sa
ibang bansa
 Income tax- buwis sa taunang tubo o kita
mula sa ari-arian ,pangangalakal at
propesyon ng isang indibidual o
sambahayan
 Indirect tax-buwis na ipinapataw ng
pamahalaan sa mga bilihin sa serbisyo
 Input-salik na gingamit sa produksyon
 International Monetary Fund-isang
pandaigdigang institusyong pinansyal na
binubuo ng mahigit na 100 miyembrong
bansa
 Ispesyalisasyon-paggawa at
pagpapakadalubhasa sa mga gawaing
naaayon sa angking talino at kakayahan.
 Kagustuhan-anumang bagay
nakapagpapaganda o nakapagbibigay ayos
sa buhay
 Kalakal sa pagtitingi-binubuo ng mga local
na nagtitingi at mga bahay kalakal ng
pagmamay ari ng mga dayuhan
 Capital-isang input sa produksyon ,
halimbawa ay isang traktor na ginagamit sa
pagsasakaa
 Kapitalismo-sistemang pang ekonomiko na
nakabatay sa pribadong pagmamay ari ng
mga salik ng produksyon
 Korporasyong multinasyon-mga malalaking
bahay kalakal at negosyo na humahawak at
kumukontrol ng mga gawaing
pangkalakalan sa maraming bahagi ng
mundo
 Kota sa import-limit sa dami ng kalakal na
maaaring angkatin sa bawat taon.
 Liberalisasyon-pagbubukas ng industriya sa
mga dayuhan at pag alis ng mga restriksyon
sa kanilangg pagpasok sa ekonomiya ng
bansa
 Likas-kayang kaunlaran-pagsulong ng
ekonomiya at pamumuhay na hindi
nagsasakripisyo o nakakasira sa kapaligiran.
KABANATA 4: PRODUKSYON
 Produksyon-isang katawagan sa ekonomiks
na tumutikoy sa paglikha ng mga bagay o
serbisyo upang matugunan ang
pangangailangan ng tao
 Anim na anyo ng produksyon:
 Elementary utility-anyo ng prroduksyon na
hindi na kailangan pang dumaan sa kahit na
anong prosesong gawa ng tao
 Form utility-ang mga hilaw na sangkap, mga
bagay na nagmula sa natural utility subalit
hindi sapat ang kasiyahang naidudulot sa
tao kung kaya kailangang sumailalim sa
isang proseso upang mabago ang anyo
 Time utility-produktong ginagawa sa angkop
na panahon
 Service utility-anyo ng produksyon na maari
lamang ipagkaloob ng tao
 Possession or ownership utility-anyo ng
poduksyon kong saan hindi na kailangan
pang baguhin ang isang produkto subalit
kailangang ipagbili sa isang taong higit na
nakikinabang.
 Place utility-may mga produktong tumataas
ang kapakinabangan pati na rin ang halaga
kapag ito ay inilalapit ng lugar o pook.
 Salik ng produksyon-lupa, lakas paggawa,
puhunan, kakayahan ng entreprenyur
LUPA BILANG SALIK NG PRODUKSYON
 Reclamation area-paghahango ng lupa sa
dagat
 Batas pambansa bilang 877 o rent control
law-batas na pumipigil sa pagtaas ng upa sa
lupa. Enero 1, 1993 nagkabisa ang batas na
ito
LAKAS PAGGAWA BILANG SALIK NG PRODUKSYON
 Mga uri ng paggawa:
 Batay sa uri ng paggawang kinakailangan sa
trabaho-walng kasanayan, may kaunting
kasanayan, klerikal at propesyonal
 Batay sa anyo ng Gawain-pangkaisipan o
pisikal
 Sahod ng manggagawa
 Sahod-kabayaran ng mga mangagawa sa
mga serbisyo o paglikha ng produktong
makatutugon sa pangangailangan ng tao
  Batayan ng pasahod:  Fixed capital goods-mga produktong
 Teoryaang pantawid buhay-ibinabatay sa ginagamit sa isang ulit lamang at madaling
halag ng mga pangunahing panganagilangan mmaubos. Gasolina, tela, kahoy
ng mangagawa ang ibinabayad sa kanila  Circulating capital goods-mgaa produkto na
 Teoryang batay sa ponding nalikom-may ginagamit upang makagawa ng iba pang
bahagi sa kita ang ibat ibang salik ng produkto
produksyon  Produktong specialized capital goods-
 Teoryang batay sa batas ng lumiliit na natatanging puhunan na magagamit lamng
kapakinabangan-anuman ang idagdag na sa isang bukod tanginhg layunin at hindi
salik sa produksyon , ito ay may karagdagan maaaring gamitin sa ibang dahilan
sa bilang ng tapos na produkto.
 Uri ng hanapbuhay:
 Pansamantala o panahon ng pagsubok-
unang anim na buwan ng pamamasukan ng
isang kawani.
 Palagian-kapag nakabuo ang namamasukan
ng anim na buwan na paglilingkod ng buong
husay
 Kontrakwal-kung kinuhang namasukan ang
kawani sa isang tiyak na proyekto
 Pamanahon-kapag kinuha ang isang tao na
magsilbi sa particular na panahon ng taon
 Casual o hindi pirmahan-ang katayuan ng
isang manggagawa kapag kinuha siya ng
kompanya kung kinakailangan lamang o
kung malakas ang negosyo.
 Samahan at union ng mangagawa
 Collective bargaining-paraang ginamit ng
mga mangagawa upang matmo ang
kanilang kahilingan
 Welga-kapag hindi nagkasundo sa
mapayapang paraan ang tagapamahala at
manggagawa maaaring magwelga ang mga
mangagagawa.
 Lockout-ginagamit ng tagapamahala kapag
inaakala nila na hindi makatarungan ang
hinihiling ng mangagawa
KAPITAL O PUHUNAN BILANG SALIK NG
PRODUKSYON
 Physical capital-isang mahalagang salik
upang mabuo ang isang produkto
 Social overhead capital-kagamitan o
imprastrauktura upang maisagawa ng
pribadong sector ang kanilang Gawain sa
produksyon
 Human capital-naiiba at ekspertong
kasanayan at kaalaman ng tao upang
gamitin sa paggawa
 Uri ng puhunan:
 Fixed capital goods-tumatagal ng mahabang
taon at magagamit nang paulit ulit.
Makinarya, at kagamitan