ქალის არქეტიპი ანტიკურ სამყაროში

Ὑπᾰτία ἡ Ἀλεξάνδρεῖα

ანტიკურ სამყაროში ადამიანების განვითრებასთან ერთად იზრდებოდა ინტერესი

სამეცნიერო სფეროზე ,რომლის სადავეებსაც ძირითადად მამაკაცები მართვდენენ.
ამგვარი გარემოება განაპირობა საუკუნეების მანძილზე გაბატონებულმა
პატრიარქალურმა საწყისებმა. ამიტომაც ისტორია ნაკლდებად ინახავს ქალი
განმანათებლების სახელებს , თუმცა ეს გარეემოება არ ამტკიცებს ქალების
პასიურობას სამეცნიერო დარგში .განათლებული ქალი იშვიათობა იყო ,რადგან მათ
არც უფლები ჰქონდათ , რომ განათლება მიეღთ , და არც მატერიალური
კეთილდღეობა.ისინი მხოლოდ საკუთრებად აღიქმებოდნენ და მათ როგორც
მამაკაცების მოთხოვნილებების დამაკმაყოფილებელ საშვალებად მიიჩნევდნენ
.ქალების სოციალური როლი კი მხოლოდ დად , დედად , ან ცოლად ყოფნა იყო .
საბედნიეროდ დროთა განმავლობაში ეს შეიცვალა , ნელი ტემპით ,მაგრამ
განათლების ცნება გამოვიდა გენდერული გაგებიდან . ის ხელმისაწვდომი იყო
ქალებისთვისაც , რაც გამოიწვია ფემინური საწყისების გავლენამ პატრიარქალურად
დომინანტურ სფეროზე.
ამას არაერთი ანტიკურ წლებში მოღვაწე ქალის ცხოვრება ამტკიცებს არაერთი . კამ
საკითხს ალექსანდრიეილი მეცნიერი ქალის ჰიპათია მაგალიზე განვაზოგადებ .
მათემატიკოსი-ფილოსოფოსი ჰიპატია, იგი
დაიბადა დაახლოებით(355 ან 370 - 415/416) წ.
ალექსანდრიაში.ჰიპატია იყო ცნობილი
მათემაიკოსისა და ასტრონომის თეონ
ალექსანდრიელის ასული .
სწორედ ამიტომ
იგი აღიზარდა ალექსანდრიის მუზეუმთან და
განათლების უმეტესი ნაწილი მამის წყალობით
მიიღო . არცთუისე დიდი ხნის შემდეგ , თვადვე
დაიწყო ლექციების კითხვა ,მამის ნაშრობემის
კომენტირება ,ის ნეოპლატონურ სკოლაში
ასწავლიდა ფილოსოფიას. ეკუთვნის ნაშრომები
მათემატიკის, ასტრონომიისა და ფილოსოფიის
შესახებ ,იკვლევდა ციფრების თეორიასა და
კონუსურ სექციებს და განმარტავდა პლატონისა
და არისტოტელეს ნამუშევრებს .აქტიურმა
საზოგადოებრივმა მუშაობამ დიდი პოპულარობა
მოუტანა ,ეს ერთდორულად წყალობაც იყო და წყევლაც , რადგან მამაკაცებით
დომინირებულ სამყაროში ქალის დაწინაურება ჯერ-ჯერობით მიუღებლად
ითვლებოდა.

 ჰიპატიის სწავლება ალექსანდრიაში შემქმნელი: რობერტ ტრევიკ ბოუნი, 1790–1840, ბრიტანელი

ახალგაზრდა ჰიპათიას მიღწევებმა აიძულა მამაკაცების მიერ დომინირებულ სფეროს

ოფიციალურად ეღიარებინათ იგი მეცნიერად.
ჰიპატიას მაგალითით ბევრი რამ თვალსაჩინოვდება ანტიკურ მიდგომებსა და
იმდროინდელი ალექსანდრიის განვითრების დონეზე. ფაქტი , რომ იგი აღიარეს
შემდგარ მეცნიერად , ადასტურებს ამ დროიდან უკვე არსებულ “ბზარს” ,რომელიც
ძირველ პატრიარქალურ დოგმებს გაუჩნდა . ასევე ვიგებთ , რომ სწორედ ქალების
ჩართულობამ გამოიიწვია მათი სრულიუფლლებიანობა . ამ ეპოქიდან მათ აქვთ შანსი
ისწავლონ და თავანთი ცონდა მაღალინტელექტუარ წრეებშიც
გაახმოვანონ .აღსანიშნავია ,ის ფაქტი ,რომ IV საუკუნის ალექსანდრია
თანასწორუფლებიანობაში განვითრების დონით ასწრებს ევრობის სხვა
ქალაქებს,რომლებშიც ქალებს სწალების უფლება XX საუკუნიდან მიენიჭათ . ამით
შეგვიძლია დავინახოთ როგორ მოქმედებს სოციუმზე ადამიანებს შორის ჰარმონიური
თანაცხოვრება დააახლოებს მათ განვითარების იდეასთან.მხოლოდ ერთი მხარის
დომინანტური მმართველობა უთნასწორო რეალობას ქმნის , რაც საბოლოოდ იწვევს
ქაოსსა და დაპირისპირებას.
 ჰიპათიას ნამუშერებბის ურავლესბა ჩვებამდე მოღწეული არ არის, თუმცა ეს არ
ამართლებს მის მითოსურ წარმომავლობას .აბსურდული თორიას აქარწყველბს
ჰიპათუიას თანამედროვეების მიერ აღწერილი შეხედულებები მის ინტელექტუალურ
შესაძლებლობებსა და ფიზუკურ სილამაზეზე . სოკრატ სქოლასტიკოსი წერდა
ჰიპატიაზე:” მან ისეთი ცოდნა მოიხვეჭა, რომ თანამედროვე ფილოსოფოსებს
გადააჭარბა. იყო პლატონის სკოლის მემკვიდრე და მსურველებს ასწავლიდა ყველა
ფილოსოფიურ მეცნიერებას……თავდაჯერებულობის ღირსეული გრძნობით, იგი
მოკრძალებით მდგარა მბრძანებელთა წინაშეც კი. არ განიცდიდა არავითარ სირცხვილს
რომ მამაკაცთა გარემოცვაში იმყოფებოდა, რადგან არაჩვეულებრივი მოკრძალების გამო
ყველა პატივს სცემდა და აღმერთებდა მას.”

გარდა თნნამედროვეების პატივისცემისა იგი რენესანსის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ

ფრეასკაზეა გამოსახული.რაფაელ სანტის ნამუშევარი “ათენის სკოლა”, იგი 1508-1511
წლებშია შესრულებული ,რომელზეც გამოსახულნი არიან სხვადასხვა დროს მოღვაწე
ფილოსოფოსები თუ მათმატიკკოსები.მათ რიგებში საპატიო ადგილს იკავებს ჰიპატიაც .
ესგარემოება კიდევ უფრო ამყარებსმოსაზრებას რომ
ინტელექტუალიადამინი,რომელმიცუდიდესი ძალისხმევაჩადო კაცობრიობისანვთრებში
,შეიძლებათვისმათნნამედროვესაზოგადებამგაიმეტა,ვერდააფასა თუმცა წლებისშემდეგ
იგი ღირსების საზომად და წარმატებუძ მეცნიერად აღიქმება .იგი
არაერთისხვამხატვირასა თუმწერლისმუზა ყოფილა მიუხედადვად მცირე
ინფორმაციისა ისტორიამასზესაუკუნეს მანძილზეშემანარჩუნდა .
ამგარემოებამ გენდერული უპირატესობა შეამცირადა სქესიგამიჯნაგანათლებისგან.
ათენის სკოლა Scuola di Atene/ ავტორი რაფაელ სანტი .

ჰიპათიოას მიღწევებისმიხედავად .იგი ადრეულასაკშივე იმსხვერპლა

რელიგიურიექსტაზით ნნნპროვბვოცირეებუულმა ასდამიანებმა .სწავლების თვისულაი
მეთოდის გამო ,რომელიც იმდროინდელერელიგიურ მსოფხედველობას
ეწინააძღმდეგებოპდა იგი ეკლეესიის ცენტრალურ ნაწილში აკუწეს ,ამის მიუხედ~ავად
ჰიპათიუას არუღქვამს ურრი თავის მორალურ მრწამსზე . ფიპათიას ამბის შეემდეგ
რომის დაცემამ გამმოიწვია მეცნიერებით დაინტერესებიძიი ქქასლებ” ჯადოქრებად ”
შეერაცხ დამათი ა მასიური დევნა ამის შემდეგ ინკვიზიჩიამ აუმრავი ქალი
მეცნიერიშეიწირა ,რომელთც არმიეცათ ასპარეზი გამოევლინათ საკუთრი
შესაძლებლობები .ასე ხდება როდესაც დომინირებას რომელიმეერთიმხარე ირგებს და
უფლებამოვალეობებუიითნაბრადარ ნაწილდება .როგორც სტეფან გრინბლატი აღნიშნავს,
„აპათიას სიკვდილი ეფექტიანი მინიშნება იყო ალექსანდრიის ინტელექტუალური ცხოვრების

დაცემისა
The reproduction of Charles William Mitchell's Hypatia of 1885.

სწპორედ მისიმკვლელობის სცენასასახავს19 საუკუნის ბრიტანელი არტისტის მიერ

შესრულებული ეს ნამუშევარი რომელშიც ანთლადა ჩასნს “საკურთხევლის:” ”””
ნაწილი სადაც აწამესფიფათია .

This is a reproduction of Charles William Mitchell's Hypatia of 1885.

ჰიპათიას შემდეგ მისი მოსწავლეები საბერძნეთში კერძოდ ათენში გადავიდნენ ,რამაც
ხელი შეუწყოათენში მათემატიკური დასამეცნიეროსფეროს განვითრებას~. ერროროც
მოსალოდნელიიქნებიდა ცნობილი ნეოპლატონური სკოლა ,რომლისსაყრდენსაც
ჰიპათია წარმოადგენდა ფიპარის ას ღტ გრშე მალევე უბრალო
ღვთისმეტყველებისსკოლად იქცა . ეს იყო უკუსვლა ალექსანდრიის სტრატეგიუილიი
სამომავლოსდტ

ბიბლიოგრაფიები https://web.archive.org/web/20031105072358/http://www.maa.org/pubs/
Calc_articles/ma055.pdf
https://collections.britishart.yale.edu/catalog/tms:12984
https://www.jstor.org/stable/3028426?typeAccessWorkflow=login
https://www.jstor.org/stable/3028426?read-
now=1&oauth_data=eyJlbWFpbCI6ImtuaW5pMjAyM0BhZ3J1bmkuZWR1LmdlIiwiaW5zdGl0dXRp
b25JZWRvSm9I &typeAccessWorkflow=შესვლა&seq=4#page_scan_tab_contents
https://www.thoughtco.com/hypatia-of-alexandria-3529339
https://artsandculture.google.com/asset/hypatia-teaching-at-alexandria-robert-trewick-bone-
1790%E2%80%931840-british/8gERByL1KJhR3Q
https://ka.wikipedia.org/wiki/1508
ალექსანდრიის ნეოპლატონური სკოლა დაკნინდა და უბრალო ღვთისმეტყველების სკოლად
იქცა. ისტორიკოსთა ნაწილის აზრით, ჰიპატიას სიკვდილი სიმბოლური იყო. მისი სიკვდილი
კლასიკური ანტიკურობის აღსასრულად იქცა. როგორც სტეფან გრინბლატი აღნიშნავს, „აპათიას
სიკვდილი ეფექტიანი მინიშნება იყო ალექსანდრიის ინტელექტუალური ცხოვრების დაცემისა“
ჰიპატია თანამედროვე დასავლური ცივილიზაციის ერთ-ერთ მატრიარქად მიიჩნევა.
ალექსანდრია იყო ცენტრი ბერძნული ინტელექტუალური და კულტურული ცხოვრებისა.
მუზეუმი შედგებოდა უამრავი დამოუკიდებელი სკოლისა და საუცხოო ალესაქნდრიის
ბიბლიოთეკისგან
ის ასწავლიდა ნეოპლატონურ სკოლაში ფილოსოფიას. 400 წელს ის ხდება ამ სკოლის
ფინანსური გამგებელი. ის წერდა მათემატიკის, ასტრონომიისა და ფილოსოფიის შესახებ,ის
იყო ქალი, რომელმაც არ იცოდა თავისი ადგილი ჰიპათიას სტუდენტები გაიქცნენ ათენში,
სადაც შემდგომ აყვავდა მათემატიკა.
შემდგომში იმ გაურკვეველი ვითარებისას და უამრავი გადაწვისას სერაპიუმში, ჰიპათიას
ნამუშევრებიცა და ხელნაწერებიც განადგურდა. მის შესახებ ვიცით, მისი თანამედროვეების
მიერ აღწერილი ფურცლებიდან, რომელიც შემოგვენახა.
ჰიპატიას მემკვიდრეობა
ჰიპატიას სტუდენტები გაიქცნენ ათენში, სადაც მათემატიკის შესწავლა
აყვავდა ამის შემდეგ. ნეოპლატონური სკოლა, რომელსაც ის
ხელმძღვანელობდა, გაგრძელდა ალექსანდრიაში, სანამ არაბები არ
შემოიჭრნენ 642 წელს.
როდესაც ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა დაიწვა, ჰიპატიას ნამუშევრები
განადგურდა. ეს დაწვა ძირითადად რომაულ დროს მოხდა. ჩვენ ვიცით მისი
ნაწერები დღეს სხვების ნაშრომებით, რომლებმაც ციტირებდნენ მას - თუნდაც
არასახარბიელო - და რამდენიმე წერილში, რომლებიც მას დაუწერეს ათენის
ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი და მეცნიერულად აქტიური ქალი იყო. მასთან
საკამათოდ ხშირად დადიოდნენ სოკრატე და სხვა ფილოსოფოსები.
სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ. „ბნელ
საუკუნეებში“, მეცნიერების სფეროთი დაინტერესებულ ქალებს „კუდიანები“ და
„უწმინდური ჯადობაზები“ უწოდეს. იღუპებოდა არა მხოლოდ დაგროვებული
ცოდნის არქივები (ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა 393 წელს), არამედ თავად ამ ცოდნის
გამზიარებლებიც; 415 წელს, რელიგიურმა ფანატიკოსებმა ჰიპატია იმის გამო
მოკლეს, რომ პლატონისა და პლოტინეს ფილოსოფიური შედეხულებების მომხრე
იყო და ალექსანდრიის შიდა პოლიტიკურ განხეთქილებაში წარმართების დევნას არ
უჭერდა მხარს.
ძველ საბერძნეთშიც – აქ ქალებს თავისუფლად შეეძლოთ ფილოსოფიურ სკოლაში
სიარული, მათემატიკოსის, ფიზიკოსის, ექიმის პროფესიის დაუფლება. მაგალითად,
ჰიპატია ალექსანდრიელი (Hypatia of Alexandria) თავისი დროის მეცნიერებაში ერთ-
ერთ მთვარ ფიგურად მიიჩნეოდა. მას ბევრი ასტრონომიული და სამეცნიერო
ხელსაწყოს გამოგონება მიეწერება (ასტროლაბია, ციური რუკა, დისტილირების
(გასაფილტრი) დანადგარი და სხვ. პერიკლეს ცოლი ასპასია (Aspasia) ათენის ერთ-
ერთი ყველაზე გავლენიანი და მეცნიერულად აქტიური ქალი იყო. მასთან
საკამათოდ ხშირად დადიოდნენ სოკრატე და სხვ