‫مقدمه علم حقوق‬

‫دکتر ػثذالخالك ضفك‬

 ‫هفَْم حك‪:‬‬
‫ٍاطُ حك دس صثبى فبسػٖ داسإ هٔبًٖ هتفبٍتٖ اػت وِ اص ه٘بى اٗي‬
‫هٔبًٖ‪ ،‬ػِ هٌٔبٕ هْن رٗل سا ثبٗذ اص ّوذٗگش تفى٘ه وشد‪.‬‬
‫‪ -1‬تِ هؼٌای راست ٍ درست‪ :‬حك دس اٗي هٌٖٔ‪ ،‬هٔبدل ساػت ٍ‬
‫دسػت‪ ،‬دس همبثل ًبدسػت‪ ،‬ثبًل ٍ ًبحك لشاس هٖگ٘شد‪ .‬هٔوَالً ثب فٔل‬
‫ثَدى اػتفبدُ هٖؿَد وِ هٔبدل اًگل٘ؼٖ آى ‪to be right‬اػت ٍ دس‬
‫ٓلَم دٌٖٗ ٍ اخالق وبسثشد داسد‪ .‬هبًٌذ اٌٗىِ گفتِ هٖؿَد‪« :‬ادٓبٕ احوذ‬
‫حك اػت» ٍ «حشف حك تلخ اػت»‪.‬‬
‫‪ -2‬تِ هؼٌای حمیمت ٍ راستی‪ٍ :‬اطُٕ حك گبّٖ هٔبدل حم٘مت‪،‬‬
‫ٓذالت‪ ،‬ساػتٖ ٍ دسػتٖ اػتفبدُ هٖؿَد‪ .‬دس اٗي هٌٔب‪ ،‬حك اػن اػت‪ًِ ،‬‬
‫اٌٗىِ كفتٖ ثشإ ٍكف وشدى چ٘ضٕ دٗگشٕ ثبؿذ‪ .‬حك دس اٗي هٌٔب‪ ،‬دس‬
‫همبثل ثبًل‪ ،‬ثِ هٌٔبٕ اػوٖ لشاس هٖگ٘شد ٍ هٔبدل اًگل٘ؼٖ آى‬
‫‪truth ٍrightness‬اػت‪ .‬هبًٌذ اٌٗىِ گفتِ هٖؿَد‪« :‬ثبٗذ اص حك‬
‫حوبٗت وشد» ٗب «حك‪ ،‬پ٘شٍص اػت»‪.‬‬
 ‫‪ -3‬تِ هؼٌای اهتیاز‪ ،‬تْرُ ٍ ًصیة‪:‬‬
‫گبّٖ حك ثِ هٌٔبٕ اهت٘بص‪ ،‬اخت٘بس ٍ ثْشُ اػتفبدُ ؿذُ ٍ دس ثشاثش تىل٘ف‬
‫لشاس هٖگ٘شد وِ هٔوَالً ثب فٔل داؿتي اػتفبدُ هٖؿَد‪ .‬هٔبدل اًگل٘ؼٖ‬
‫آى ‪to have right‬اػت‪ .‬دس فلؼفِ‪ ،‬اخالق‪ ،‬حمَق ٍ ػ٘بػت وبسثشد‬
‫داسد‪ .‬هبًٌذ اٌٗىِ گفتِ هٖؿَد‪ّ« :‬ش اًؼبى‪ ،‬حك صًذگٖ داسد» ٍ‬
‫سٍصًبهًِگبس‪ ،‬حك آصادٕ ث٘بى داسد»‪.‬‬
‫اص حك دس اٗي هٌٔب‪ ،‬تٔبسف هتٔذدٕ كَست گشفتِ اػت؛ اهب ثِ ٌَٓاى‬
‫ٗه تٔشٗف ًؼتجبً ربهْ هٖتَاى گفت‪« :‬حك ػثارت است از سلغِ‪،‬‬
‫اختیار‪ ،‬اهتیاز ٍ تَاًایی کِ در جاهؼة هؼیٌی ترای اًساى‪ ،‬در تراتر‬
‫اًساىّای دیگر یا ترای اًساى در تراتر اضیا تِ رسویت ضٌاختِ‬
‫هیضَد»‪.‬‬
 ‫حمَق‪:‬‬
‫ٍاطُٕ حمَق دس صثبى فبسػٖ ثِ هٔبًٖ رٗل ثِ وبس سفتِ اػت‪:‬‬
‫‪ -1‬جوغ حك‪ً :‬خؼت٘ي هٌٔبٕ وِ اص دٗذى ٍ ؿٌ٘ذى ٍاطُٕ حك ثِ رّي‬
‫هجتبسد هٖؿَد‪ّ ،‬وبى هٌٔبٕ ٓشثٖ ٍ اك٘ل آى؛ ٌٖٗٔ روْ حك اػت‪.‬‬
‫ٍلتٖ وِ گفتِ هٖؿَد‪« :‬دٍلت ثبٗذ اص حمَق افشاد حوبٗت وٌذ»‪ٗ ،‬ب‬
‫«ّ٘چوغ ًجبٗذ ثِ حمَق دٗگشاى تزبٍص وٌذ»‪ ،‬ولوِٕ حك ثِ ّو٘ي هٌٔب‬
‫ثِ وبس سفتِ اػت‪ٗ .‬ب ٍلتٖ گفتِ هٖؿَد وِ «حمَق اًفبل ٍ حمَق صًبى‬
‫دس فالى وـَس‪ ،‬سٓبٗت هٖؿَد»‪ ،‬حك دس ّو٘ي هٌٔب ثِ وبس سفتِ اػت‪.‬‬
‫حك دس هٌٔبٕ فَق‪ٓ ،‬جبست اػت اص‪:‬‬
‫«اهتیاز‪ ٍ ،‬لذرتی کِ تِ هَجة لاًَى‪ ،‬یا دیگر لَاػذ حمَلی‬
‫جاًطیي(ػرف‪ ،‬رٍیِ لضایی ٍ‪ )...‬تِ ضخص حمیمی یا حمَلی دادُ‬
‫ضذُ است ٍ دیگراى هلسم تِ رػایت آىّا ّستٌذ»‪ .‬هبًٌذ حك هبلى٘ت‪،‬‬
‫حك اًتخبة وشدى ٍ اًتخبة ؿذى(هـبسوت ػ٘بػٖ)‪.‬‬
 ‫‪ -2‬لاًَى ٍ همررات(هجوَػِ همررات حاکن تر رٍاتظ اجتواػی)‪:‬‬
‫اًؼبى هَرَدٕ اػت ارتوبٖٓ‪ ٍ ،‬صًذگٖ ارتوبّ‪ً٘ ،‬بصهٌذ هَاثي‪ ،‬لَآذ‬
‫ٍ همشسات الصماالرشاٖٗ اػت وِ سٍاثي اؿخبف حم٘مٖ ٍ حمَلٖ سا‬
‫تٌِ٘ن وٌذ‪ .‬هزوَّ اٗي همشسات الضامآٍس ارتوبٖٓ سا وِ اهشٍصُ دٍلتّب‬
‫هوبًتارشإ آى سا هتْٔذ هٖؿًَذ «حمَق» هًٖبهٌذ‪.‬‬
‫ٍلتٖ گفتِ هٖؿَد حمَق افغبًؼتبى‪ ،‬اٗشاى ٍ آهشٗىب‪« ،‬حمَق» دس اٗي‬
‫هٌٔب ثِ وبس سفتِ اػت‪ٗ .‬ب ٍلتٖ وِ گفتِ هٖؿَد وِ «ؿىٌزِ ٍ‬
‫سؿَُگشفتي دس حمَق افغبًؼتبى» رشم اػت‪ ،‬حمَق ثِ هٌٔبٕ فَق‬
‫اػتٔوبل ؿذُ ٍ هٌٔبٕ آى اٗي اػت وِ لَاً٘ي همشسات افغبًؼتبى‪،‬‬
‫ؿىٌزِ ٍ سؿَُگشفتي سا رشم داًؼتِ ٍ ثشإ وؼٖ ؿىٌزِ هٖوٌذ ٗب‬
‫سؿَُ هٖگ٘شد‪ ،‬هزبصات تٔ٘٘ي وشدُ اػت‪ .‬الجتِ ثذْٖٗ اػت وِ ثخـٖ‬
‫ِٓ٘وٖ اص اٗي همشسات‪ ،‬ثًَِس هؼتم٘ن ٗب غ٘ش هؼتم٘ن‪ ،‬ثِ ث٘بى حمَق‬
‫افشاد ثِ هٌٔبٕ ًخؼت هٖپشداصد‪.‬‬
 ‫‪ -3‬تِ هؼٌای دستوسد ٍ پاداش هالی(هؼاش ‪:)salary‬‬
‫دس ثشخٖ هَاسد‪ٍ ،‬اطُٕ حمَق ثِ هٌٔبٕ هٔبؽ ٍ دػتوضد اػتفبدُ هٖؿَد‪.‬‬
‫هخالً ٍلتٖ وِ گفتِ هٖؿَد‪« :‬حمَق وبسگشاى ؿشوت‪ ،‬فشدا پشداخت هٖگشدد»‪،‬‬
‫حمَق ثِ هٌٔبٕ هٔبؽ اػتٔوبل ؿذُ اػت‪ .‬الجتِ اٗي هٌٔبٕ اص حمَق دس ا‬
‫فغبًؼتبى صٗبد وبسثشد ًذاؿتِ ٍ دس اٗشاى ث٘ـتش اػتفبدُ هٖؿَد‪.‬‬
‫‪ -4‬رضتِ ػلوی(داًص حمَق)‪:‬‬
‫گبّٖ ٍاطُٕ حمَق ثِ هٌٔبٕ ٗه سؿتِٕ ٓلوٖ ثِ وبس هٖسٍد‪ .‬حمَق دس‬
‫اٗي هٌٔب «سؿتِإ اص داًؾ ارتوبٖٓ اػت وِ ثِ تزضِٗ ٍ تحل٘ل همشسات‬
‫الضامآٍس ارتوبٖٓ(دٍه٘ي هٌٔبٕ حمَق) چگًَگٖ پ٘ذاٗؾ‪ٍ ،‬هْ‪ ،‬تفؼ٘ش ٍ‬
‫اػتٌجبى ٍ ػ٘ش تحَل آىّب هٖپشداصد»‪.‬‬
‫هملَد اص ٍاطُٕ حمَق دس ٓجبستّبٕ هبًٌذ حمَقداًبى‪ ،‬داًـزَٗبى حمَق ٍ داًـىذُ حمَق‪،‬‬
‫ّو٘ي هٌٔبٕ حمَق اػت‪ٗ .‬ب ٍلتٖ گفتِ هٖؿَد وِ «داًـزَٗبى حمَق چٌذثشاثش داًـزَٗبى‬
‫التلبد اػت»‪ ،‬دس اٗيرب دس ٍالْ ولوِ حمَق ثِ هٌٔبٕ ٕ سؿتِٕ ٓلوٖ ثِ وبس سفتِ اػت‪.‬‬
‫همصَد ها در ایي هضوَى‪ّ ،‬ویي هؼٌای اخیر از حمَق است‪.‬‬
 ‫هَضَع ػلن حمَق‪:‬‬
‫هَهَّ ٓلن حمَق‪ ،‬ثب تَرِ ثِ تٔشٗف هب اص اٗي ٓلن هتفبٍت خَاّذ ثَد‪.‬‬
‫ثب تَرِ ثِ آًچِ لجالً دس خلَف تٔشٗف ٓلن حمَق گفت٘ن‪ ،‬سٍؿي هٖؿَد‬
‫وِ ّشچٌذ هَهَّ اكلٖ ٓلن حمَق‪ ،‬همشسات ٍ لَآذ الضامآٍس ارتوبٖٓ‬
‫اػت؛ اهب هٌحلش ثِ آى ً٘ؼت‪ .‬ثب اٗي تَه٘ح وِ‪ ،‬هْنتشٗي‪ ،‬اكلٖتشٗي‪ٍ ،‬‬
‫گؼتشدُتشٗي هَهَّ ٓلن حمَق‪ ،‬همشسات حبون ثش ربهِٔ اػت؛ همشساتٖ وِ‬
‫ثِ كَست ًَؿتِ ٍ ًبًَؿتِ‪ ،‬دس ٓشكِّبٕ گًَبگَى‪ّ ،‬ن حمَق ٍ تىبل٘ف‬
‫اؿخبف حم٘مٖ ٍ حمَلٖ سا دس ثشاثش ٗىذٗگش هٔ٘ي هٖوٌذ ٍ ّن ساُ‬
‫چگًَگٖ اػت٘فبٕ اٗي حمَق سا هًٖوبٗبًذ ٍ ّن ربهِٔ سا ًِن ٍ ػبهبى‬
‫هٖثخـذ‪ .‬اهب افضٍى ثش اٗي‪ ،‬اص هَهَٓبت دٗگشٕ‪ّ ،‬وچَى‪ ،‬اًٌجبق ٍ ٓذم‬
‫اًٌجبق لَآذ حمَلٖ ثش ٓذالت ٍ اسصؽّبٕ اخاللٖ‪ ،‬لضٍم حجبت ٍ تحَل اٗي‬
‫همشسات‪ ،‬سٗـِٕ ٍلَّ رشاٗن‪ ٍ ،‬ساُّبٕ پ٘ـگ٘شٕ اص آى ٍ‪ً٘ ...‬ض ػخي ثِ‬
‫ه٘بى هٖآٗذ‪ .‬ثِ ّو٘ي دل٘ل رشمؿٌبػٖ ٍ اهخبل آى‪ ،‬ثب اٌٗىِ اص همشسات رضاٖٗ‬
‫ػخي ًوٖگٌَٗذ ٍ ث٘ـتش ثِ سٍاىؿٌبػٖ ٍ ربهِٔؿٌبػٖ ًضدٗهاًذ‪ ،‬دس ٓ٘ي‬
‫حبل اص هَهَٓبت ٓلن حمَق ثِ هٌٔبٕ ٓبم ثِ ؿوبس هٖآٌٗذ ٍ ٗب حذالل دس‬
‫ؿوبس ٓلَم ه٘بىسؿتِإ ه٘بى حمَق ٍ دٗگش ٓلَم لشاس هٖگشد‬
 ‫راتغِ ػلن حمَق تا سایر ػلَم‪:‬‬
‫‪ -1‬راتغِ ػلن حمَق تا التصاد‪:‬‬
‫داًؾ التلبد ٗىٖ اص داًؾّبٕ ارتوبٖٓ اػت وِ دس ول٘ت خَد فٔبل٘تّبٕ‬
‫اًؼبى سا دس ٓشكِٕ تَل٘ذ‪ ،‬تَصْٗ ٍ هلشف هَسد هٌبلِٔ لشاس هٖدّذ‪.‬‬
‫دس خلَف ساثٌِ ٓلن حمَق ثب التلبد ثبٗذ گفت‪ :‬ث٘ي اٗي دٍ سؿتِ ساثٌِ‬
‫هتمبثل ٍرَد داسد‪ .‬ثب اٗي تَه٘ح وِ لَآذ حمَلٖ؛ ثِ ٍٗظُ دس ٓشكِ هؼبئل‬
‫التلبدٕ صهبًٖ هٖتَاًذ وبسآهذ ٍ ػَدهٌذ ثبؿذ وِ ثب ٍالٔ٘تّبٕ التلبدٕ‬
‫هٌتٌجك ثبؿذ‪ .‬اٗي هْن حبكل ًوٖگشدد هگش اٌٗىِ ًَٗؼٌذگبى حمَق ٍ‬
‫لبًَىگزاساى‪ ،‬دس صهبى لبًَىگزاسٕ فبوتَسّبٕ التلبدٕ سا دس ًِش گشفتِ ٍ‬
‫ثبدس ًِشداؿت فٌَى التلبدٕ لبًَى ٍهْ ًوبٗذ‪.‬‬
‫اص ػَٖٗ دٗگش‪ ،‬حمَق ً٘ض ثش التلبد احش هٖگزاسد؛ صٗشا فٔبالى ٓشكِ التلبد‬
‫ثبٗذ توبم فٔبل٘تّبٕ التلبدٕ خَد سا دس چبسچَة لَآذ حمَلِٖ حبون‬
‫تٌِ٘ن وٌٌذ‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬ث٘ي حمَق ٍ التلبد ساثٌِٕ تٌگبتٌگٖ ٍرَد داسد ٍ‬
‫ّ٘چٗىٖ اص آىّب ثذٍى دٗگشٕ ًوٖتَاًذ ٍرَد داؿتِ ثبؿذ؛ صٗشا حمَق اػت‬
‫وِ ثِ فٔبل٘تّبٕ التلبدٕ هـشٍٓ٘ت هٖثخـذ ٍ اص ػَٖٗ ّن لَآذ‬
‫حمَلٖ ثذٍى تأه٘ي التلبدٕ ًوٖتَاًذ ٓولٖ گشدد‪ٓ[ .‬الهت تزبستٖ سا ّن هخبل ثضً٘ذ]‬
 ‫‪ .2‬راتغِ ػلن حمَق تا ػلَم سیاسی‪:‬‬
‫اص ػ٘بػت تٔبسٗف هختلفٖ اسائِ ؿذُ اػت‪ .‬ثشخٖ گفتِاًذ‪« :‬ػ٘بػت في حىَهت ثش رَاهْ‬
‫اًؼبًٖ اػت»‪ .‬ثشخٖ دٗگش گفتِاًذ‪« :‬ػ٘بػت هزوَِٓ تذاث٘شٕ اػت وِ حىَهت ثِ هٌَِس‬
‫اداسُ اهَس وـَس اتخبر هٖوٌذ»‪ .‬دس تٔشٗف دٗگش آهذُ اػت وِ «ػ٘بػت ٓلن حىَهت ثش‬
‫وـَس اػت»‪.‬‬
‫دس خلَف ساثٌِ ٓلن حمَق ثب ػ٘بػت ثبٗذ گفت وِ ه٘بى اٗي دٍ سؿتِ ً٘ض ساثٌِ هتمبثل‬
‫ٍرَد داسد‪ .‬ثِ اٗي كَست وِ لَآذ حمَلٖ ثًَِس هؼتم٘ن ٗب غ٘ش هؼتم٘ن اص ػَٕ لذست‬
‫ٓوَهٖ كبدس ٍ حوبٗت هٖؿَد‪ .‬اص ػَٖٗ ّن هَهَّ ٓلن ػ٘بػت لذست اػت ٍ ثِ دػت‬
‫آٍسدى لذست‪ ،‬هـشٍٓ٘ت هًٖلجذ ٍ اٗي ٓلن حمَق اػت وِ هـشٍٓ٘ت هٖدّذ‪ .‬اٗي حمَق‬
‫اػت وِ لذست سا ه٘بى ًْبدّبٕ ػ٘بػٖ تَصْٗ هٖوٌذ‪ .‬حمَق اػت وِ لذست سا ػبصهبىدّٖ‬
‫هٖوٌذ‪ .‬اص ًشف دٗگش‪ ،‬ػ٘بػت اص هزشإ آوبل لذست حبووِ‪ ،‬صهٌِٕ٘ تٌج٘ك لَآذ حمَلٖ‬
‫سا دس ربهِٔ هؼبٓذ هٖػبصد‪.‬‬
‫افضٍى ثش آًچِ گفتِ ؿذ‪ٓ ،‬لن حمَق ٍ ػ٘بػت‪ٗ ،‬ه ػلؼلِ اؿتشاوبت دس هَهَّ ً٘ض داسد‪.‬‬
‫هَهَّ ٓلَم ػ٘بػٖ‪ ،‬هٌبلِٔ لذست‪ ،‬چگًَگٖ آوبل حبوو٘ت ٍ ثشسػٖ ػبصهبىّب ٍ‬
‫پذٗذُّبٕ ػ٘بػٖ اػت وِ دس ٓلن حمَق اص آى ثِ «حمَق اػبػٖ» تٔج٘ش هٖگشدد‪ .‬الجتِ اٗي‬
‫اؿتشان دس هَهَّ‪ ،‬ثِ ًحَٕ دس حمَق ٍ ٓلَم ػ٘بػٖ فشق هٖوٌذ‪ ،‬ثِ ًحَٕ وِ ّشگبُ دس‬
‫ٓلن ػ٘بػت اص حىَهت ثحج هٖؿَد‪ ،‬حىَهت ثِ كَست آسهبًٖ ٍ فلؼفٖ ٍ ثذٍى دس‬
‫ًِشداؿت چبسچَةّبٕ حمَلٖ ٍ لبًًَٖ هَسد هٌبلِٔ لشاس هٖگ٘شد؛ اهب صهبًٖ وِ دس ٓلن‬
‫حمَق اص حىَهت ثحج هٖؿَد‪ ،‬حىَهت دس چبسچَة لَآذ حمَلٖ ٍ لبًَى هَسد ثحج‬
‫لشاس گشفتِ ٍ هَاثي حبون ثش آى هٔ٘ي هٖگشدد‪.‬‬
 ‫‪ -3‬راتغِ ػلن حمَق تا جاهؼِضٌاسی‪:‬‬
‫دس خلَف اٌٗىِ چِ ساثٌِٕ ه٘بى حمَق ٍ ربهِٔؿٌبػٖ ٍرَد داسد‬
‫ثبٗذ گفت‪ :‬ه٘بى اٗي دٍ سؿتِ ساثٌِٕ ًبگؼؼتٌٖ ٍرَد داسد‪ .‬لبًَىگزاس‬
‫صهبًٖ وِ هٖخَاّذ لبًَى ٍهْ ًوبٗذ ثبٗذ ؿٌبخت وبهل ٍ كح٘ح اص‬
‫ربهِٔ داؿتِ ثبؿذ‪ .‬دس غ٘ش اٗي كَست‪ّ ،‬شگبُ ربهِٔ ٍ ً٘بصّبٕ آى‬
‫ؿٌبػبٖٗ ٍ هٔشفٖ ًگشدد‪ٍ ،‬هْ لَآذ هٌبػت هوىي ًخَاّذ ثَد ٍ دس‬
‫كَست ٍهْ‪ ،‬اص همجَل٘ت ربهِٔ ثشخَسداس ًخَاّذ گشدٗذ‪ٍ .‬هْ ثْتشٗي‬
‫ٍوبسآهذتشٗي لَآذ حمَلٖ ثِ ؿٌبخت كح٘ح ارتوبّ ٍ ربهِٔؿٌبػٖ‬
‫ٍاثؼتِ اػت‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬تب صهبًٖ وِ ربهِٔ ٍ ً٘بصّب ٍ خَاػتِّبٕ آى‬
‫ؿٌبختِ ًـَد‪ٍ ،‬هْ لَاّ هٌبػت هوىي ً٘ؼت‪.‬‬
 ‫‪ -4‬راتغِ ػلن حمَق تا تاریخ‪:‬‬
‫ٓلن حمَق ً٘ض ّوبًٌذ ػبٗش سؿتِّبٕ ٓلَم ارتوبٖٓ تبسٗخهٌذ‬
‫اػت‪ .‬فْن ٍ دسن ّش ًِبم حمَلٖ ثؼتگٖ ثِ فْن تبسٗخ ربهِٔإ داسد‬
‫وِ لَآذ حمَلٖ دس آى ربهِٔ اٗزبد ٍ ثِ هٌلِ ارشا دس هٖآٗذ‪ .‬ثب‬
‫هٌبلِٔ تبسٗخ هٖتَاى اص چگًَگٖ ح٘بت هشدهبى دٗشٍصٕ اًالّ حبكل‬
‫وشد ٍ لَآذ هخجت صًذگٖ آىّب سا اخز ًوَد ٍ دس لَاّ هٔبكش حمَق‬
‫آىّب سا ثِ وبس ثؼت‪.‬‬
‫الجتِ دس خلَف اٌٗىِ هٌبلِٔ تبسٗخ ثِ چِ ه٘ضاى دس اٗزبد لَآذ‬
‫حمَلٖ ًمؾ داسد‪ ،‬ثبتَرِ هىبتت ٍ ًِبمّبٕ حمَلٖ هتفبٍت اػت‪ .‬دس‬
‫ًِبمّبٕ ٍاثؼتِ ثِ هىبتت تحممٖ ٍ تبسٗخٖ‪ً ،‬مؾ هْوٖ اٗفب هٖوٌذ؛‬
‫صٗشا دس اٗي هىبتت لَآذ حمَلٖ هحلَل تحَالت تبسٗخٖ اػت؛ اهب‬
‫دس ًِبمّبٕ ٍاثؼتِ ثِ هىبتت حمَق ًجٖ٘ٔ ٗب فٌشٕ‪ ،‬تبسٗخ ونسًگتش‬
‫ٓول ًوًٖوبٗذ‪.‬‬
 ‫‪ -5‬راتغِ ػلن حمَق تا رٍاىضٌاسی‪:‬‬
‫ٓلن حمَق استجبى هشٍسٕ ٍ ػَدهٌذ ثب سٍاىؿٌبػٖ داسد ثًَِس ٓبم ٍ سٍاىًـبػٖ‬
‫ارتوبٖٓ ٍ ثًَِس خبف داسد؛ صٗشا لَآذ حمَلٖ صهبًٖ ثِ ساحتٖ ارشا هٖؿَد وِ‬
‫هَسد لجَل هشدم لشاس گ٘شد‪ .‬لَآذ حمَلٖ صهبًٖ اص اٗي همجَل٘ت ثشخَسداس هٖگشدد‬
‫وِ ثب سٍح٘بت‪َٓ ،‬اًف ٍ احؼبػبت هشدم ػبصگبس ثبؿذ‪ ،‬وِ وـف اٗي سٍح٘بت ٍ‬
‫َٓاًف ثِ ْٓذُ سٍاىؿٌبػٖ اػت‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬لبًَىگزاس ثبٗذ ثب ثْشُگ٘شٕ اص اٗي‬
‫دػتبٍسدّب‪ ،‬هٌبػتتشٗي لبٓذُٕ حمَلٖ سا ٍهْ ًوبٗذ‪.‬‬
‫سٍاىؿٌبػٖ دس هشحلِٕ دادسػٖ ٍ ارشإ حىن ً٘ض ٓلن حمَق سا ٗبسٕ هٖسػبًذ؛‬
‫صٗشا دس ثؼ٘بسٕ هَاسد تٔ٘٘ي ٍ ارشإ هزبصات لجل اص آًىِ ثِ ًَّ سفتبس هزشهبًِ‬
‫هشثَى ثبؿذ‪ ،‬ثِ اًگ٘ضُٕ هزشهبًِ هشتجي هٖگشدد ٍ تخف٘ف ٗب تـذٗذ هزبصات سا‬
‫هَرت هٖگشدد‪ .‬سٍاىؿٌبػٖ دس اٌٗزب ثِ ووه حبسًَاالى ٍ لوبت هٖؿتبثذ‪.‬‬
‫افضٍى ثش آًچِ گفتِ ؿذ‪ٓ ،‬لن سٍاىؿٌبػٖ ثِ هزشٗبى لبًَى هٖآهَصد وِ ثب تَرِ ثِ‬
‫ؿشاٗي فشدٕ هتْن ٗب ؿبّذ‪ ،‬ػؤاالت هٌبػت اص آًبى ثِ ٓول آٗذ ٍ هوي رلت آتوبد‬
‫آًبى تمل٘ل تٌؾّبٕ سٍاًٖ ًبؿٖ اص احوبس ٍ اػتٌٌبق‪ ،‬ووه وٌذ تب ؿخق ثِ ػَٕ‬
‫ث٘بى حمبٗك ّذاٗت گشدد‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ٍ ،‬ساىؿٌبػٖ حمَق سا دس ؿٌبخت ؿخل٘ت هزشم‬
‫ٍ ً٘ض سػ٘ذى ثِ اّذاف ًْبٖٗ حمَق(ٓذالت) ٗبسٕ هٖسػبًذ‪.‬‬
 ‫‪ -6‬راتغِ ػلن حمَق تا عة‪:‬‬
‫ٓلن ًت ثٌَِٓاى ٗىٖ اص صٗشهزوَِّٓبٕ ٓلَم ًجٖ٘ٔ ثِ ػشٓت دس‬
‫حبل پ٘ـشفت اػت‪ .‬اص ػَٖٗ ّن دػتبٍسدّب ٍ اختشآبتٖ وِ دس حَصُٕ‬
‫ٓلن ًت(پظؿىٖ) كَست هٖگ٘شد‪ ،‬التوبٕ ٍهْ لَآذ ٍ همشساتٖ‬
‫رذٗذٕ سا داسد تب اٍالً چبسچَة اػتفبدُ اص آىّب سا تج٘٘ي ًوبٗذ ٍ حبً٘بً اص‬
‫اٗي اختشآبت حوبٗت كَست گ٘شد‪ .‬اص ػَٖٗ ّن‪ٓ ،‬لن ًت ً٘ض دس‬
‫ثؼ٘بسٕ هَاسد‪ٓ ،‬لن حمَق سا ٗبسٕ هٖسػبًذ‪ ،‬ثِ ًحَٕ وِ ٓلن ًت‬
‫تحم٘مبت ًَٗي خَد سا دس اخت٘بس هأهَساى دػتگبُ ٓذلٖ ٍ لوبٖٗ لشاس‬
‫هٖدّذ تب اص اٗي ًشٗك‪ ،‬هخالً گشٍُ خًَٖ افشاد ٍ ٗب دٓبٍٕ هشثَى ثِ‬
‫ًؼت سا احجبت ٍ ٗب سد ًوبٗذ‪ .‬سؿتِإ اص ًت‪ ،‬تحت ٌَٓاى «ًت ٓذلٖ»‬
‫دس حَصُ ؿٌبخت هزشم ٍ احجبت رشم‪ّ ،‬وىبس خَثٖ ثشإ حمَق اػت‪.‬‬
 ‫‪ -7‬راتغِ ػلن حمَق تا ریاضی‪:‬‬
‫سٗبهٖ ثٌَِٓاى ٗىٖ اص سؿتِّبٕ دس حبل اًىـبف ٍ پ٘ـشفت‪ ،‬تَف٘مبت‬
‫لبثل تَرْٖ دس حَصُ ٓلَم ًجٖ٘ٔ داسد‪ .‬ثذْٖٗ اػت وِ سؿذ ٍ‬
‫تَػِٕٔ ٓلن سٗبهٖ‪ ،‬ثذٍى همشسات حمَلٖ اهش اًىبسًبپزٗش اػت؛ صٗشا‬
‫ّش اختشاّ ٍ اوتـبفٖ وِ دس حَصُٕ اٗي كَست هٖگ٘شد‪ ،‬ثبٗذ تحت‬
‫هَاثي لبًًَٖ آٗذ ٍ حمَق هختشٓبى ٍ هىتـفبى هَسد حوبٗت لشاس‬
‫گ٘شد‪ .‬اص ػَٖٗ ّن ٓلن سٗبهٖ هٖتَاًذ دس خذهت ٓلن حمَق ً٘ض لشاس‬
‫گ٘شد‪ .‬هخالً سٗبهٖ ثب آذاد ٍ اسلبهٖ وِ دس دػت داسد‪ ،‬دس خلَف‬
‫تٌِن سٍاثي هبلٖ ٍ لشاسدادٕ‪ٗ ،‬ب دس هحبػجِ آهبس رشاٗن‪ ،‬اسصٗبثٖ ه٘ضاى‬
‫رشٗوِ ًمذٕ‪ ،‬حؼبة ػْناالسث ٍ ػبٗش اهَسٕ وِ ً٘بصهٌذ ؿوبسؽ‬
‫اػت‪ ،‬حمَق سا ٗبسٕ هٖسػبًذ‪.‬‬
 ‫‪ -8‬راتغِ ػلن حمَق تا فمِ‪:‬‬
‫دس تٔشٗف فمِ گفتِاًذ‪« :‬فمِ‪ ،‬هزوَِٓإ اص لَاً٘ي‪ ،‬دػتَسات ٍ اهش ٍ ًّْٖبٖٗ اػت‬
‫وِ فمِ٘ اص هٌبثْ ٍ ادلِٕ تفل٘لٖ آى اػتٌجبى هٖوٌذ»‪ .‬ثشخٖ دٗگش ً٘ض دس تٔشٗف‬
‫هـبثِ گفتِاًذ‪ :‬فمِ داًـٖ اػت وِ ثِ وـف ٍ اػتٌجبى احىبم ٍ دػتَسات اػالهٖ‬
‫هٖپشداصد‪ .‬ثٌبثشاٗي تٔبسٗف‪ ،‬فمِ ثب ٓلن حمَق ًضدٗه هٖگشدد؛ صٗشا حمَق ً٘ض ثِ‬
‫تج٘٘ي لَاً٘ي دػتَسٕ هٖپشداصد؛ اهب ثب اٗي ّن ثِ ًِش هٖسػذ وِ ٓلن فمِ اص چٌذ‬
‫رْت آن اص داًؾ حمَق اػت وِ رٗالً تَه٘ح دادُ هٖؿَد‪:‬‬
‫الف) از حیث هاّیت هَضَع ٍ للورٍ‪:‬‬
‫لَآذ حمَلٖ وِ هَهَّ ٓلن حمَق اػت‪ ،‬كشفبً تٌِ٘نوٌٌذُ سٍاثي ارتوبٖٓ اػت ٍ‬
‫ثِ سٍاثي فشدٕ ًوٖپشداصد‪ ،‬دس حبلٖ وِ احىبم اػالهٖ وِ هَهَّ ٓلن فمِ سا تـى٘ل‬
‫هٖدّذ‪ ،‬افضٍى ثش سٍاثي ارتوبٖٓ‪ ،‬سٍاثي فشدٕ سا ً٘ض دس ثش هٖگ٘شد‪.‬‬
‫فمِ در تمسین کالسیک ٍ رایج آى دارای سِ تخص ریل است‪:‬‬
‫‪ -1‬ػثادات‪ :‬وِ اص للوشٍ حمَق خبسد اػت؛‬
‫‪ -2‬هؼاهالت‪ ٌٖٔٗ :‬ساثٌِ افشاد ثب ٗىذٗگش وِ تمشٗجبً هتشادف سؿتِ حمَق خلَكٖ دس‬
‫ٓلن حمَق اػت؛‬
‫‪ -3‬سیاسات‪ :‬وِ تمشٗجبً هتشادف حمَق ٓوَهٖ اػت‪.‬‬
‫ثٌبثشاٗي‪ًَ ،‬سٕ وِ هـبّذُ هٖؿَد‪ ،‬فمِ اص ح٘ج للوشٍ ٓبمتش اص لَآذ حمَلٖ اػت‪.‬‬
 ‫ب) هاّیت حکن‪:‬‬
‫ّوِٕ لَآذ حمَلٖ اص هبّ٘ت «الضاهٖ» ثَدى ثشخَسداسًذ‪.‬‬
‫احىبم فمْٖ اص اٗي رْت ثِ ػِ دػتِ تمؼ٘ن ؿذُاًذ‪:‬‬
‫‪ -1‬الساهی‪ :‬هبًٌذ ٍارجبت ٍ هحشهبت؛‬
‫‪ -2‬ترجیحی‪ :‬هبًٌذ هؼتحجبت ٍ هىشٍّبت؛‬
‫‪ -3‬تخییری‪ :‬هبًٌذ هجبحبت‪.‬‬
‫ًَسٕ وِ هـبّذُ هٖؿَد‪ ،‬احىبم فمْٖ‪ ،‬افضٍى ثش احىبم الضاهٖ‪ ،‬داسإ‬
‫احىبم غ٘ش الضاهٖ ً٘ض اػت وِ اص اٗي ًِش‪ ،‬فمِ آن اص حمَق اػت‪.‬‬
 ‫ج) ضواًتاجرا‪:‬‬
‫ّوِٕ لَآذ حمَلٖ هٌٌمبً ثبٗذ اص پـتَاًِإ هوبًتارشإ دٍلتٖ‬
‫ثشخَسداس ثبؿٌذ‪ ،‬دس حبلٖ وِ دس ٓلن فمِ ًِتٌْب احىبم غ٘ش الضاهٖ‪ ،‬ثلىِ‬
‫ثؼ٘بسٕ اص احىبم الضاهٖ آى ً٘ض ثش حؼت لَآذ اٍلِ٘‪ ،‬خبسد اص للوشٍ‬
‫هوبًتارشإ دٍلتٖ لشاس داسًذ ٍ فمي اص هوبًتارشإ اٗوبًٖ‬
‫ثشخَسداسًذ؛ هبًٌذ ٍارجبت ٍ هحشهبت فشدٕ ّوچَى ًوبصٓ سٍصُ‪ ،‬اًزبم‬
‫حذ ٗب خَسدى غزإ حشام‪.‬‬
‫الجتِ ثشخٖ اص اٌْٗب دس ٓ٘ي ثشخَداسٕ اص هوبًتارشإ اٗوبًٖ‪ ،‬اص‬
‫هوبًتارشإ دٍلتٖ ً٘ض ثشخَسداسًذ؛ هبًٌذ ٍارجبت ٍ هحشهبت‬
‫ارتوبٖٓ ّوچَى لضٍم سٓبٗت اهبًت ٍ پشداخت دٗي ٗب پشّ٘ض اص ػشلت‬
‫ٍ آوبل ٍ سفتبسّبٕ هٌبفٖ ٓفت‪ .‬افضٍى ثش آًچِ گفتِ ؿذ‪ ،‬دس حمَق‬
‫افغبًؼتبى‪ ،‬فمِ ٗىٖ اص هٌبثْ ٓلن حمَق اػت‪.‬‬
‫د) فمِ یکی از هٌاتغ حمَق است‪ّ :‬ن دس ٍهْ لَاً٘ي ٍ ّن دس‬
‫لوبٍت‬
‫‪[.‬اصوتبة اػحبق سح٘وٖ‪ ،‬رٗل ٌَٓاى ساثٌِ حمَق ثب هزّت اٗي لؼوت سا تىو٘ل ًوبٗ٘ذ]‬
 ‫راتغِ ػلن حمَق(لَاػذ حمَلی) تا دیگر لَاػذ اجتواػی‪:‬‬
‫‪ -1‬راتغِ لَاػذ حمَلی تا ػرف‪:‬‬
‫ٓشف دس لغت ثِ هٌٔبٕ ؿٌبختِؿذُ ٍ سفتبس ٍ خللت ً٘ىَ ٍ پؼٌذٗذُ اػت‪.‬‬
‫دس اكالح ٓجبست اػت اص‪« :‬اًزبم ٗب تشن هؼتوش ٍ هىشس وبسٕ دس ربهِٔ‪ ،‬ثِ‬
‫گًَِإ وِ هشدم ثذٍى ّ٘چگًَِ الضام لبًًَٖ ٗب لشاسدادٕ خَد سا هلضم ثِ‬
‫اًزبم ٗب تشن آى هٖداًٌذ»‪.‬‬
‫ثشخٖ دٗگش دس تٔشٗف آى گفتِاًذ‪ٓ« :‬شف‪ ،‬لبٓذُإ اػت وِ ثِ تذسٗذ ٍ‬
‫خَدثِ خَد ه٘بى ّؤ هشدم ٗب گشٍّٖ اص آًبى ثٌَِٓاى لبٓذُ الضامآٍس هشػَم‬
‫ؿذُ ثبؿذ»‪.‬‬
‫لَآذ ٓشفٖ سا ثب اٌٗىِ هشدم پزٗشفتِ؛ اهب همبم سػوٖ ٍ دٍلتٖ هبًٌذ پبسلوبى‬
‫ٍ هحىوِ دس اٗزبد آى دخبلتٖ ًذاسد‪ .‬ثب اٗي ٍكف ً٘ض لبًَىگزاس ٌّگبم ٍهْ‬
‫لَآذ حمَلٖ ثبٗذ ٓشف هؼلن ربهِٔ سا دس ًِش گ٘شد ٍ گشًِ ثب هخبلفت‬
‫ؿذٗذ ربهِٔ هَارِ خَاّذ ؿذ‬
‫ثب اٌٗىِ لَآذ حمَلٖ ٍ ٓشفٖ اص اص اٗي رْت وِ هٌبػجبت اًؼبىّب سا‬
‫تٌِ٘ن هٖوٌٌذ‪ ،‬ثب ّن هـتشناًذ؛ اها ًماط افتراق ٍ تفاٍتّای ّن تا‬
‫ّن دارًذ کِ ریالً تِ آى اضارُ هیگردد‪:‬‬
‫‪ -1‬تفاٍت در ضواًتاجرا‪ :‬هوبًتارشإ ٓشف‪ ،‬افىبس ٓوَهٖ‬
‫اػت‪ ،‬دس حبلٖ وِ لَآذ حمَلٖ اص هوبًتارشإ دٍلتٖ ثشخَسداساًذ ٍ‬
‫اٗي دٍلت اػت وِ ثٌَِٓاى هتَلٖ‪ ،‬اهَس ارشإ آى سا ثِْٓذُ داسد‪.‬‬
‫‪ -2‬تفاٍت در هرجغ ٍضغ‪ :‬لَآذ حمَلٖ ً٘بصهٌذ پ٘وَدى هشاحل‬
‫سػوٖ ٍهْ ٍ اًفبر(تؼَٗذ‪ ،‬تذل٘ك‪ ،‬تأٗ٘ذ‪ ،‬تلَٗت‪ ،‬تَؿ٘ح‪ً ،‬ـش ٍ‬
‫ارشا)اًذ‪ ،‬وِ اص ػَٕ دٍلت ارشا هٖگشدد‪ ،‬دس حبلٖ وِ ٓشف ثِ تذسٗذ‬
‫ٍ گزؿت صهبى‪ ،‬ثِكَست خَدرَؽ ٍ اتَهبت٘ه ثِ ٍرَد هٖآٗذ ٍ‬
‫دٍلت ّ٘چگًَِ ًمـٖ دس اٗزبد آى ًذاسد‪.‬‬
‫افضٍى ثش آًچِ گفتِ ؿذ‪ ،‬لَآذٕ حمَلٖ دس هَاسدٕ اٗزبد هٖگشدد وِ‬
‫دس صًذگٖ ارتوبٖٓ داسإ اّو٘ت ٍٗظُ اػت؛ اهب ٓبدات ارتوبٖٓ هوىي‬
‫اػت ثشإ هؼبئل ارتوبٖٓ هْن ٗب غ٘ش هْن اٗزبد گشدد‪.‬‬
 ‫لاػذُ حمَلی‪:‬‬
‫لبٓذُإ اػت ولٖ ٍ الضامآٍس وِ داسإ هوبًتارشا هٖثبؿذ‪ .‬دس تٔشٗف‬
‫دٗگش گفتِ ؿذُ اػت وِ لبٓذُإ اػت ولٖ‪ ،‬الضامآٍس ٍ داسإ‬
‫هوبًتارشا وِ ثشإ تٌِن سٍاثي افشاد دس ربهِٔ ٍهْ هٖگشدد‪.‬‬
 ‫اٍصاف لَاػذی حمَلی‪:‬‬
‫ثشإ لَآذ حمَلٖ اٍكبفٖ گًَبگًَٖ ؿوشدُاًذ وِ هْنتشٗي آىّب لشاس رٗلاًذ‪:‬‬
‫‪ -1‬الساهی تَدى‪:‬‬
‫الضاهٖثَدى لبٓذُٕ حمَلٖ ثذٗي هٌٖٔ اػت وِ اخت٘بسٕ ً٘ؼت‪ ،‬ثلىِ افشاد ربهِٔ‬
‫هلضم ثِ سٓبٗت آى ّؼتٌذ‪ ،‬ثِ ًحَٕ وِ اگش فشد داًٍلجبًِ ٍ خَدخَاػتِ آى سا اًزبم‬
‫ًذاد‪ ،‬ثتَاى اٍ سا ثِگًَِ هَرِ ثش اًزبم آى ارجبس وشد‪ .‬ثشإ اٌٗىِ حمَق ثتَاًذ ثِ‬
‫ّذف ًْبٖٗ خَد؛ ٌٖٗٔ اػتمشاس ًِن ٍ ٓذالت ثشػذ‪ ،‬ثبٗذ لَآذ آى ارجبسٕ ثبؿذ‪.‬‬
‫كشفبً ًَؿتي لَآذ حمَلٖ دس سػبلِّبٕ حمَلٖ ثشإ ثشإ تأه٘ي ًِن ٍ اهٌ٘ت‬
‫ٓوَهٖ وبفٖ ً٘ؼت‪ ،‬ثلىِ وؼبًٖ وِ ثِ اٗي لَآذ ٓول ًوٖوٌٌذ ثبٗذ هزجَس گشداً٘ذُ‬
‫ؿَد‪.‬‬
‫الضاهٖثَدى ٗىٖ اص ٍرَُ توبٗض لَآذ حمَٕ اص ػبٗش پذٗذُّبٕ ّوؼَ ثب لَآذ‬
‫حمَلٖ هبًٌذ لَآذ اخاللٖ ٍ هزّجٖ اػت‪ .‬دسػت اػت وِ لَآذ اخاللٖ ٍ ثشخٖ‬
‫اص لَآذ هزّجٖ ّوچَى لَآذ حمَلٖ الضامآٍس اػت؛ اهب الضام لَآذ ٗبدؿذُ ًبؿٖ اص‬
‫اًگ٘ضُّبٕ دسًٍٖ ٍرذاى ارتوبٖٓ‪ ،‬تْٔذ اخاللٖ ٍ افىبس ٓوَهٖ اػت ٍ دس كَست‬
‫ٓذٍل اص آىّب ًوٖتَاى اؿخبف هتخلف سا ارجبس ثِ ارشإ چٌ٘ي لَآذ ًوَد؛ صٗشا‬
‫اسصؽ فٔل اخاللٖ ٍ دٌٖٗ ثِ اًزبم داًٍلجبًِٕ آىّب اػت‪ .‬الجتِ ٗبد تَرِ داؿت وِ‬
‫الضاهٖ ثَدى لَآذ حمَٕ اص ح٘ج دسرِ ؿذت الضام ٗب هٌلك ٍ هـشٍى ثَدى آى‬
‫هتفبٍت اػت وِ دس ثٔذا دس رٗل ٌَٓاى اًَاّ لَآذ حمَلٖ تحت ٌَٓاى لَآذ «آهشُ‬
‫ٍ تىو٘لٖ» ثحج خَاّذ ؿذ‪.‬‬
 ‫‪ -2‬کلی تَدى‪:‬‬
‫هٌَِس اص ولٖ ثَدى اٗي اػت وِ لَآذ حمَلٖ ثِ كَست ًَٖٓ رْت‬
‫اٗزبد ًِن دس سٍاثي ارتوبٖٓ ٍهْ ؿذُ ثبؿذ ٍ كشفبً ثشإ اؿخبف‬
‫هٌٖٔ٘ ٍهْ ًـذُ ثبؿذ‪ .‬هملَد اص ول٘ت داؿتي لبٓذُ حمَلٖ اٗي‬
‫ً٘ؼت وِ ّوِٕ هشدم هَهَّ حىن لشاس گ٘شًذ‪ ،‬ثلىِ لَآذ حمَلٖ ثبٗذ‬
‫ٌّگبم ٍهْ‪ ،‬هم٘ذ ثِ فشد ٗب اؿخبف هٔ٘ي ًجبؿذ ٍ هفبد آى ثب ٗهثبس‬
‫اًزبم ؿذى اص ث٘ي ًشٍد‪ّ ،‬شچٌذ وِ ٗه ٗب چٌذ تي هـوَل همشسات آى‬
‫ثبؿٌذ‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬لَاً٘ي هشثَى ثِ ٍصٗشاى ٍ اخت٘بسات سٗ٘غروَْس ثب‬
‫ولٖ ثَدى لَآذ آى هٌبفبت ًذاسد؛ صٗشا ًؼجت ثِ توبم وؼبًٖ وِ دس آى‬
‫ٍهْ خبف لشاس داسًذ لبثل ارشا اػت‪ .‬لزا لَاًٌٖ٘ وِ اخت٘بسات ٍ‬
‫ٍُبٗف سٗ٘غروَْس سا تج٘٘ي هٖوٌذ‪ ،‬هلذاق لبٓذُ حمَلٖ اػت‪ ،‬اگش‬
‫چِ دس ّش صهبى ٗه سٗ٘غروَْس ث٘ـتش ٍرَد ًذاسد‪.‬‬
‫ٍٗظگٖ ولٖثَدى لَآذ حمَلٖ ًـبىدٌّذُ اكل تؼبٍٕ اًؼبىّب دس ثشاثش‬
‫لبًَى اػت وِ لبًَى اػبػٖ دس هبدُ ‪ 22‬دس اٗي خلَف چٌ٘ي تلشٗح‬
‫هٖوٌذ‪ّ«:‬شًَّ تجٔ٘ن ٍ اهت٘بص ث٘ي اتجبّ افغبًؼتبى هوٌَّ اػت‪ .‬اتجبّ‬
‫افغبًؼتبى آن اص صى ٍ هشد دس ثشاثش لبًَى داسإ حمَق ٍ ٍربٗت هؼبٍٕ‬
‫هٖثبؿذ»‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬لَآذ حمَلٖ ثب داؿتي اٗي ٍٗظگٖ‪ ،‬ثش سٍاثي توبم افشاد‬
‫وـَس لبثل تٌج٘ك اػت‪.‬‬
‫اص ػَٖٗ‪ ،‬دس ؿأى لبًَىگزاس ّن ً٘ؼت وِ لبًَى سا ًبُش ثِ فشد هٔ٘ي ٍهْ‬
‫وٌذ ٍ ًوٖتَاًذ ثشإ ّشٗه اص آوبٕ ارتوبّ حىن خبكٖ همشس وٌذ‪.‬‬
‫ثٌبثشاٗي‪ً ،‬بچبس اػت وِ ًَّ سٍاثي سا ثذٍى تَرِ ثِ اؿخبف دس ًِش گ٘شد ٍ‬
‫ثشإ آى لبٓذُ ٍهْ وٌذ ٍ تٌْب ّو٘ي لَآذ ًَٖٓ هَهَّ ٓلن حمَق لشاس‬
‫هٖگ٘شد‪.‬‬
‫ولٖ ثَدى تٌْب اص ٍٗظگّٖبٕ لبٓذُ حمَلٖ ً٘ؼت‪ ،‬ثلىِ ٍكف هـتشن توبم‬
‫گضاصُّبٕ ٓلوٖ اػت ٍ لَآذ اخاللٖ‪،‬سٗبهٖ ٍ فضٗه ً٘ض اص اٗي ٍكف‬
‫ثشخَسداسًذ‪ .‬تٌْب تفبٍت دس اٗي اػت وِ ول٘ت دس ٍهْ ٍ ارشإ لبٓذُ‬
‫حمَلٖ تب حذٍد صٗبدٕ اسادٕ اػت ٍ ثِ ٓول لبًَىگزاس هشثَى هٖؿَد‪.‬‬
 ‫‪ -3‬ارتوبٖٓ ثَدى‬
‫‪ -4‬سفتبسٕ ثَدى‬
‫‪ -5‬هوبًتارشا داؿتي‬
 ‫اًَاع لَاػذ حمَلی‪:‬‬
‫ّشچٌذ ّوِ لَآذ حمَلٖ اص ٍٗظگٖ الضاهٖ ثَدى ثشخَسداسًذ؛ اهب دسرِ ؿذت الضامآٍس ثَدى‬
‫آىّب ٗهػبى ً٘ؼت‪ .‬ثذٗي رْت اػت وِ اص اٗي ح٘ج‪ ،‬لَآذ حمَلٖ سا ثِ دٍ دػتِ لَآذ‬
‫آهشُ ٍ تىو٘لٖ تمؼ٘ن ًوَدُاًذ‪.‬‬
‫‪ -1‬لَاػذ آهرُ‪:‬‬
‫لَآذ آهشُ لَآذٕ اػت وِ ثِ آى ثخؾ اص سٍاثي ثٌ٘بدٗي ربهِٔ هٖپشداصد وِ هشثَى هٌبفْ ٍ‬
‫هلبلح ٓوَهٖ ربهِٔ هٖؿَد ٍ اص آى چٌبى اّو٘ت فَقالٔبدُ ثشخَسداس اػت وِ تَافك ثش‬
‫خالف آى ربٗض ً٘ؼت ٍ آتجبسٕ ًخَاّذ داؿت‪.‬‬
‫ثِ ٓجبست دٗگش‪ ،‬لَآذُ آهشُ لَآذٕاًذ وِ هشثَى ثِ ًِن ٓوَهٖ ٍ اخالق حؼٌِ ثَدُ ٍ اص‬
‫چٌبى اّو٘تٖ ثشخَسداس اػت وِ ثِ ّ٘چ ٌَٓاى ًوٖتَاى اص آى ٓذٍل ًوَد‪ .‬دس كَستٖ وِ‬
‫ؿخق خالف آى لَآذ سفتبس ًوبٗذ‪ ،‬دس دً٘بٕ حمَق آتجبس ًذاؿتِ ٍ هتووي آحبس حمَلٖ‬
‫ًخَاّذ ثَد‪ .‬لَآذ آهشُ داسإ الضام هٌلك ّؼتٌذ ٍ ثِ ّ٘چ ٌَٓاى ًوٖتَاى اص آى ػشپ٘چٖ‬
‫ًوَد‪ .‬هبًٌذ لَآذ هشثَى ثِ حمَق ٍ تىبل٘ف صٍر٘ي‪ ،‬همشسات ساًٌذگٖ‪ّ ،‬وچٌ٘ي لَآذ هشثي‬
‫ثِ لبًَى اػبػٖ ٍ لَاً٘ي رضاٖٗ‪ ،‬اص رولِ لَآذ آهشُاًذ ٍ ثِ ّ٘چ ٌَٓاى ًوٖتَاى ثش خالف‬
‫آىّب ٓول ًوَد‪.‬‬
‫ثٌَِٓاى ًوًَِ‪ ،‬لبًَى اػبػٖ دس هبدُ ‪ 62‬چٌ٘ي همشس هٖداسد‪ « :‬ؿخلٖ وِ ثِ سٗبػت روَْسٕ وبًذٗذ هٖ ؿَد‪ٍ ،‬ارذ ؿشاٗي رٗل هٖ ثبؿذ‪:‬‬
‫‪ -1‬تجٔٔ افغبًؼتبى‪ ،‬هؼلوبى ٍ هتَلذ اص ٍالذٗي افغبى ثَدُ ٍ تبثٔ٘ت وـَس دٗگشٕ سا ًذاؿتِ ثبؿذ؛‬
‫‪ 2‬دس سٍص وبًذٗذ ؿذى ػي ٍٕ اص چْل ػبل ووتش ًجبؿذ؛‬
‫‪ –3‬اص ًشف هحىوِ ثِ استىبة رشاٗن هذ ثـشٕ‪ ،‬رٌبٗت ٍ ٗب حشهبى اص حمَق هذًٖ هحىَم ًـذُ ثبؿذ‪.‬‬
‫ّ٘چ ؿخق ًوٖ تَاًذ ث٘ؾ اص دٍ دٍسُ ثِ ح٘ج سئ٘غ روَْس اًتخبة گشدد‪.‬‬
‫حىن هٌذسد اٗي هبدُ دس هَسد هٔبًٍ٘ي سئ٘غ روَْس ً٘ض تٌج٘ك هٖ گشدد»‪.‬‬
‫ؿشاٗي وِ دس هبدُ ثشإ وبًذٗذإ سٗبػت روَْسٕ دس ًِش گشفتِ ؿذُ اػت‪ ،‬اص رولِ لَآذ آهشُ اػت‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬وؼٖ خَد سا وبًذٗذإ سٗبػت روَْسٕ هًٖوبٗذ‪ ،‬ثبٗذ ؿشاٗي‬
‫فَق سا داؿتِ ثبؿذ‪.‬‬
 ‫‪ -2‬لَآذ تىو٘لٖ‪:‬‬
‫لَآذٕ تىو٘لٖ لَآذٕاًذ وِ ثب هلبلح افشاد استجبى داسًذ ٍ ثِ ّو٘ي رْت اػت‬
‫وِ افشاد هٖتَاًٌذ ثش خالف آى تشاهٖ ٍ تَافك ًوبٌٗذ‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬اگش افشاد ثشخالف‬
‫لَآذ تىو٘لٖ تَافك وشدًذ‪ ،‬تَافك آًْب داسإ آتجبس حمَلٖاًذ؛ اهب اگش ثشخالف لَآذ‬
‫تىو٘لٖ تَافك ًىشدُ ثبؿٌذ‪ ،‬لَآذ تىو٘لٖ هبًٌذ لَآذ آهشُ ثبٗذ ارشا گشدد‪.‬‬
‫ثٌبثشاٗي‪ ،‬اص آًزبٕ وِ لَآذ تىو٘لٖ ثب هلبلح آفشاد دس استجبى اػت‪ ،‬لزا تشاهٖ ٍ‬
‫تَافك ثشخالف آى ربٗض اػت‪ ،‬ثًِحَٕ وِ اؿخبف هٖتَاًٌذ اص ارشإ خَدداسٕ‬
‫ًوَدُ ٍ اسادُ خَد سا ثِ ربٕ ثٌـبًٌذ‪ .‬اغلت لَاً٘ي هذًٖ ٍ تزبسٕ تىو٘لٖ ّؼتٌذ ٍ‬
‫ًشف٘ي هٖتَاًذ ثشخالف آى تَافك ًوبٌٗذ‪.‬‬
‫هبًٌذ ثٌذ ‪ 1‬هبدُ ‪ 164‬لبًَى احَال ؿخلِ٘ وِ همشس هٖداسد‪ )1(« :‬صٍرِ هىلف ثِ البهت دس هؼىٌٖ هٖثبؿذ وِ صٍد ثشإ اٍ‬
‫تِْ٘ وشدُ‪ ،‬هگش اٌٗىِ اخت٘بس تٔ٘٘ي هؼىي دس هوي ٓمذ ثِ صٍرِ دادُ ؿذُ ٗب ػىًَت اٍ دس آى هَرت خَف هشس هبلٖ‪ ،‬ربًٖ‬
‫ٗب ؿشافتٖ اٍ گشدد»‪.‬‬
‫ّوچٌ٘ي ًالق ثش اػبع لبًَى‪ ،‬تٌْب حك هشد اػت ٍ صى حك ًالق ًذاسد؛ اهب صى‬
‫هٖتَاًذ اص ًشٗك ؿشى هوي ٓمذ حك ًالق سا ثشإ خَد اٗزبد ًوبٗذ(هبدُ ‪ٍ 88‬‬
‫‪ 143‬لبًَى هذًٖ)‪.‬‬
‫هبدُ ‪ 88‬لبًَى هذًٖ چٌ٘ي همشس هٖداسد‪ « :‬صى هٖ تَاًذ ٌّگبم ٓمذ اصدٍاد ؿشى گزاسد وِ اگش صٍد ٍٕ هخبلف احىبم هٌذسد هبًٌذ (‪ )86‬اٗي‬
‫لبًَى ثِ صى دٗگش اصدٍاد وٌذ‪ ،‬كالح٘ت ًالق ثِ اٍ اًتمبل دادُ ه٘ـَد ‪ .‬اٗي ؿشى ٍلتٖ آتجبس داسد وِ دس ٍح٘مِ ًىبح دسد ؿذُ ثبؿذ»‪.‬‬
 ‫لبًَى احَال ؿخلِ٘ دس هبدُ ‪ 124‬چٌ٘ي همشس هٖداسد‪ )4(« :‬صٍرِ هٖ تَاًذ سٓبٗت هَاسد رٗل سا ثش صٍد ؿشى ًوبٗذ‪:‬‬
‫‪ٓ -1‬ذم ٓمذ ًىبح ثب صى دٗگش ثِ ًَس داٗن ٗب هتِٔ‪.‬‬
‫‪ -2‬آٌبٕ اخت٘بس هؼىي ثبصٍرِ‪.‬‬
‫‪ - 3‬آٌبٕ ٍوبلت ًالق ثشإ صٍرِ ثِ كَست هٌلك ٗب دس هَاسد رٗل‪:‬‬
‫‪ٓ -‬ذم پشداخت ًفمِ ثِ ًحَٕ وِ صٍرِ دچبس ٓؼش ٍحشد گشدد‪.‬‬
‫‪ -‬هحىَه٘ت صٍد ثِ حجغ ًَٗل‪.‬‬
‫‪ -‬هجتال ؿذى صٍد ثِ ث٘وبسٕ كٔت الٔالد‪.‬‬
‫‪ -‬غ٘جت صٍد ثشإ ّشهذت وِ ؿشى ؿَد‪.‬‬
‫(‪ )5‬صى هٖ تَاًذ دس ٓمذ ًىبح ؿشى وٌذ وِ دس فشم ٓذم سغجت صى ثِ آه٘ضؽ رٌؼٖ‪ ،‬اهتٌبّ ًوبٗذ‪ّ ،‬شچٌذ وِ ؿَّش سغجت‬
‫داؿتِ ثبؿذ‪ّ ٍ .‬وچٌ٘ي دس فشم حشد‪ ،‬ػختٖ ٍ هشس آه٘ضؽ رٌؼٖ‪ ،‬صى هٖتَاًذ ثذٍى ؿشى اهتٌبّ وٌذ»‪.‬‬

‫ثٌبثشاٗي ًشف٘ي هٖتَاًٌذ ثش خالف لَآذ تىو٘لٖ تَافك ًوبٌٗذ ٍ اٗي تَافك آىّب ًبفز اػت‪ .‬اهب اگش‬
‫ًشف٘ي دس هوي ٓمذ ثش خالف لَآذ تىو٘لٖ تَافك ًىشدُ ثبؿذ‪ً ،‬شفٖ وِ ارشإ لبًَى ثِ هشس اٍ اػت‬
‫ًوٖتَاًذ ثِ ثْبًِ إ اهشٕ ًجَدى لبًَى اص ارشإ آى خَدداسٕ وٌذ؛صٗشا دس اٗي كَست تفبٍتٖ ث٘ي لَآذ‬
‫آهشدُ ٍ تىو٘ل ً٘ؼت ٍ اًبٓبت اص لبًَى تىو٘لٖ ً٘ض الصم اػت‪.‬‬
‫ثب تَرِ ثِ آى ث٘بى ؿذ‪ ،‬للوشٍ لَآذ آهشُ ٍ تىو٘لٖ ً٘ض سٍؿي هٖؿَد‪ .‬اكَالً لَآذ هشثَى ثِ حمَق‬
‫ٓوَهٖ ّوچَى لَآذ هشثَى ثِ حمَق اػبػٖ(هخل ٍُبٗف لَإ ػِگبًِ)‪ ،‬لَآذ هشثَى ثِ حمَق‬
‫اداسٕ(هخل هؼئَل٘ت هذٗشاى)‪ ،‬لَآذ هشثَى ثِ حمَق هبلِ٘(هخل پشداخت َٓاسم ٍ هبل٘بتّب)‪ ،‬لَآذ‬
‫هشثَى ثِ حمَق رضا(هخل هزبصاتّب)‪ ،‬دس ؿوبس لَآذ آهشُ لشاس هٖگ٘شد‪ّ .‬وٌٌَ٘س ثخؾ ثضسگٖ اص لَآذ‬
‫هشثَى ثِ حَصُ حمَق خلَكٖ‪ ،‬هبًٌذ لَاً٘ي هشثَى ثِ احَال ؿخلِ٘‪ ،‬حمَق خبًَادُ‪ٍ ،‬الٗت ٍ‬
‫حوبًت ً٘ض هلذاق لَآذ آهشُ اػت؛ اهب دس ثشاثش‪ ،‬آى ثخؾ اص حمَق خلَكٖ وِ ثِ هلبلح ٓوَهٖ‬
‫ربهِٔ هشثَى ًوٖؿَد‪ّ ،‬وچَى لشسدادّب ٍ هٔبهالت هبلٖ ه٘بى افشاد‪ ،‬دس للوشٍ لَآذ تىو٘لٖ لشاس‬
‫هٖگ٘شد‪.‬‬
 ‫راّکارّای تطخیص لَاػذ آهرُ از تکویلی‪:‬‬
‫ؿٌبػبٖٗ لَآذ آهشُ اص تىو٘لٖ‪ ،‬ثشإ تـخ٘ق كحت ٍ ثٌالى‬
‫لشاسدادّب اّو٘ت صٗبدٕ داسد؛ صٗشا ّشگبُ لشاسدادٕ ثب هفبد ٗىٖ اص هَاد‬
‫لبًَى هخبلف ثبؿذ‪ ،‬اٗي ػؤال هٌشح هٖگشدد وِ اٗي لبًَى اهشٕ اػت‬
‫ٗب تىو٘لٖ؟ چٌبًچِ هخبلف لَآذ اهشٕ ثبؿذ‪ ،‬ثبًل اػت؛ اهب اگش‬
‫تىو٘لٖ ثبؿذ كح٘ح اػت‪.‬‬
‫تـخ٘ق لَآذ آهشُ اص تىو٘لٖ وبسٕ دؿَاسٕ اػت‪ .‬تب ٌَّص ه٘ٔبسٕ‬
‫دل٘مٖ وِ ثتَاى ثب اػتفبدُ اص آى لَآذ آهشدُ ٍ تىو٘لٖ سا اص ّن‬
‫تـخلٖ داد اسائِ ًـذُ اػت؛ اهب ثب آىّن ػٖٔ ؿذُ اػت وِ تب هٔ٘بسٕ‬
‫ّشچٌذ ًبلق اسائِ گشدد وِ دس رٗل هٔشفٖ هًٖوبٗ٘ن‪.‬‬
 ‫‪ -1‬هؼیار ضکلی ٍ لفظی‪:‬‬
‫هملَد اص هٔ٘بس لفِٖ‪ ،‬تَرِ ثِ اػتفبدُ ٗب ٓذم اػتفبدُ لبًَىگزاس اص‬
‫ٍاطگبًٖ اػت وِ حبوٖ اص آهشُ ٗب تىو٘لٖ ثَدى لبًَى وٌٌذ‪ .‬هبًٌذ‬
‫اػتفبدُ اص الفبٍ «ثبٗذ»‪ً« ،‬جبٗذ»‪ً« ،‬وٖتَاى»‪« ،‬ربٗض ً٘ؼت»‪ٓ« ،‬ذم رَاص‬
‫تَافك هخبلف»‪« ،‬ثٌالى تَافك هخبلف » وِ ث٘بًگش آهشُ ثَدى ٍ ٗب‬
‫«هٖتَاًذ»‪« ،‬اخت٘بس داسد»‪ ،‬وِ اص تىو٘لٖ ثَدى لبًَى حىبٗت هٖوٌٌذ‪.‬‬
‫هخبل تىو٘لٖ‪ ،‬هبًٌذ ثٌذ ‪ 1‬هبدُ ‪ 164‬لبًَى احَال ؿخلِ٘ وِ چٌ٘ي همشس‬
‫هٖداسد‪ )1(« :‬صٍرِ هىلف ثِ البهت دس هؼىٌٖ هٖثبؿذ وِ صٍد ثشإ اٍ تِْ٘ وشدُ‪ ،‬هگش اٌٗىِ اخت٘بس تٔ٘٘ي هؼىي دس هوي‬

‫ٓمذ ثِ صٍرِ دادُ ؿذُ ٗب ػىًَت اٍ دس آى هَرت خَف هشس هبلٖ‪ ،‬ربًٖ ٗب ؿشافتٖ اٍ گشدد»‪ .‬هبًٌذ ثٌذ ‪ 2‬هبدُ‬
‫‪ 1112‬لبًَى هذًٖ وِ همشس هٖداسد‪ )2(« :‬فَاٗذ ٍ حبكالت هجِ٘ٔ ثب تىبل٘ف آى اص ٌّگبم اًزبم ٓمذ ثِ‬

‫هـتشٕ تٔلك ه٘گ٘شد ‪،‬هگش اٌٗىِ هَافمِ ٗب ٓشف ثِ خالف آى ثبؿذ»‪ٗ .‬ب هبًٌذ هبدُ ‪ّ 1123‬و٘ي لبًَى وِ‬
‫همشس هٖداسد‪ « :‬هلبسف تؼل٘وٖ هجِ٘ٔ ٍ ٓمذ ثْ٘‪ ،‬هحلَل حجت ٍ غ٘شُ هلبسفٖ وِ هجِ٘ٔ اٗزبة ًوبٗذ ثِ رهِ هـتشٕ هٖ‬

‫ثبؿذ‪ ،‬هگش اٌٗىِ هَافمِ ٗب ٓشف ثِ خالف آى حىن ًوبٗذ»‪ .‬اص هَاد فَق ثِ ٍهَح اػتفبدُ‬
‫هٖؿَد وِ تىو٘لٖ اًذ ٍ تَافك ثشخالف آىّب اؿىبلٖ ًذاسد‪.‬‬
 ‫‪ -2‬هؼیار هاَّی(هفَْهی)‪:‬‬
‫هملَد اص اٗي هٔ٘بس تَرِ ثِ هفَْم ًِن ٓوَهٖ اػت‪ .‬اگش اص هبدُإ‬
‫چٌ٘ي اػتفبدُ ؿَد وِ هشثَى ًِن ٓوَهٖ اػت‪ ،‬چٌ٘ي هبدُإ دس ؿوبس‬
‫لَآذ آهشُ لشاس هٖگ٘شد ٍ تَافك ثش خالف آى ربٗض ً٘ؼت؛ هبًٌذ اصدٍاد‬
‫ثب هحبسم(هبدُ ‪ 81‬لبًَى هذًٖ) ٍ ٓذُ ٍفبت ٍ ًالق(هَادُ ‪207 ٍ 206‬‬
‫لبًَى هذًٖ)‪ .‬اهب اگش هشثَى ثِ ًِن ٓوَهٖ ًجبؿذ‪ ،‬ثلىِ دس ساػتبٕ حفَ‬
‫هٌبفْ خلَكٖ افشاد ثبؿذ‪ ،‬تىو٘لٖ خَاّذ ثَد‪.‬‬
‫‪ -3‬هؼیار هصذالی‪:‬‬
‫هملَد اص اٗي ساّىبس تَرِ ثِ هلبدٗك هفَْم ًِن ٓوَهٖ؛ هبًٌذ‬
‫حمَق اػبػٖ‪ ،‬حمَق اداسٕ‪ ،‬حمَق رضا ٍ ‪ ...‬اػت‬
 ‫تمسیوات ٍ ضاخِّای ػلن حمَق‪:‬‬
‫ثِ ّوبى ه٘ضاًٖ وِ سٍاثي ارتوبٖٓ پ٘چ٘ذُ ٍ گًَبگَى اػت‪ ،‬لَآذ‬
‫حمَلٖ ً٘ض هختلف ٍ ثٖؿوبس ثًِِش هٖسػذ‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬ثشإ فشاگشفتي‬
‫ثْتش اٗي لَآذ الصم اػت وِ اكَل هـبثِ دس گشٍُّبٕ هوتبص لشاس گ٘شد‬
‫ٍ ًج٘ٔت ٍ ًِبم ٍٗظُ ّش گشٍُ رذاگبًِ ثشسػٖ ؿَد‪.‬‬
‫تمسین ػلن حمَق تر هثٌای هَضَع(حاکویت دٍلت)‪:‬‬
‫ٓلن حمَق ثش هجٌبٕ تٌَّ هَهَٓبت لَآذ حمَلٖ ٍ ٗب ثِ تٔج٘ش ثشخٖ‬
‫اص ح٘ج دخ٘ل ثَدى ٌٓلش حبوو٘ت‪ ،‬ثِ دٍ دػتِ حمَق ػوَهی ٍ‬
‫حمَق خصَصی تمؼ٘ن هٖؿَد‪.‬‬
 ‫‪ -1‬حمَق ػوَهی‪:‬‬
‫حمَق ٓوَهٖ هزوَِٓ لَآذ ٍ همشساتٖ اػت وِ سٍاثي دٍلت ٍ ػبصهبىّبٕ‬
‫دٍلتٖ سا ثب ٗىذٗگش‪ ،‬ثب هشدم ٍ ثب اؿخبف حمَلٖ حمَق خلَكٖ اص همبم آوبل‬
‫حبوو٘ت تٌِ٘ن هٖوٌذ‪.‬‬
‫آلبٕ وبتَصٗبى حمَق ٓوَهٖ سا چٌ٘ي تٔشٗف ًوَدُ اػت‪« :‬لَآذ حبون ثش‬
‫تـى٘الت دٍلت ٍ سٍاثي ػبصهبىّبٕ ٍاثؼتِٕ آى ثب هشدم اػت‪ ،‬تب ربٖٗ وِ اٗي‬
‫ػبصهبىّب دس همبم آوبل حك حبوو٘ت ٍ ارشإ التذاس ٓوَهٖ ّؼتٌذ»‪.‬‬
‫ثب تَرِ ثِ تٔشٗف اسائِؿذُ‪ ،‬دس ٗه ًشف ساثٌِ حمَق ٓوَهٖ دٍلت لشاس داسد‪.‬‬
‫ثٌبثشاٗي‪ ،‬ساثٌِ حمَلٖ وِ دٍلت ثِ آتجبس اٌٗىِ داسإ حبوو٘ت اػت‪ ،‬دس ٗهًشف آى‬
‫لشاس داؿتِ ثبؿذ‪ ،‬حمَق ٓوَهٖ گفتِ هٖؿَد‪.‬‬
‫حمَق ٓوَهٖ ٓوَهٖ ّوبىًَسٕ وِ اص ًبهؾ پ٘ذا اػت‪ ،‬ثِ ربهِٔ هشثَى هٖؿَد‪،‬‬
‫ثٌبثشاٗي‪ ،‬حوَس دٍلت ثٌَِٓاى ًوبٌٗذُ ربهِٔ‪ ،‬حذالل دس ٗهًشف ساثٌِ حمَلٖ‬
‫هشٍسٕ اػت‪ .‬الجتِ ثبٗذ تَرِ داؿت وِ كشف حوَس دٍلت‪ ،‬هَرت ٓوَهٖ ؿذى‬
‫ساثٌِ حمَلٖ ًوٖگشدد؛ صٗشا هوىي اػت وِ دٍلت اص ٗه هَلٔ٘ت هؼبٍٕ ثب ًشف‬
‫دٗگش ثشخَسداس ثبؿذ‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬حوَس دٍلت صهبًٖ هَرت ٓوَهٖ ؿذى ساثٌِ‬
‫حمَلٖ هٖؿَد وِ دٍلت اص هَلٔ٘ت هوتبص ٍ ثشتش ثْشُهٌذ ثبؿذ ٍ آى دس كَستٖ‬
‫اػت وِ دس همبم آوبل حبوو٘ت ثبؿذ‪ .‬ثِ ّو٘ي رْت ثشخٖ دس تٔشٗف حمَق‬
‫ٓوَهٖ گفتِاًذ‪« :‬ساثٌِ حمَلٖ اػت وِ دٍلت ثِ آتجبس اٌٗىِ داسإ حبوو٘ت اػت‪،‬‬
‫دس ٗهًشف آى لشاس گ٘شد»‪.‬‬
 ‫‪ -2‬حمَق خصَصی‪:‬‬
‫حمَق خلَكٖ لَآذ حمَلٖ اػت وِ سٍاثي اؿخبف حم٘مٖ ٗب‬
‫حمَلٖ سا ثب ٗىذٗگش ٗب ثب دٍلت ٗب ػبصهبىّبٕ دٍلتٖ‪ ،‬اص همبم هؼبٍٕ‬
‫ثب آحبد هشدم تٌِن هٖوٌذ‪.‬‬
‫حمَق خلَكٖ هزوَِٓ لَآذٕ اػت وِ سٍاثي اؿخبف سا ثب‬
‫ّوذٗگش ٗب ثب دٍلت‪ ،‬دس كَستٖ وِ دٍلت ثِ ٌَٓاى كبحت حبوو٘ت‬
‫ٓول ًٌوبٗذ تٌِ٘ن هٖوٌذ‪.‬‬
‫ثٌبثشاٗي‪ّ ،‬شگبُ ساثٌِ حمَلٖ هشتجي ثب دٍلت ًجبؿذ‪ ،‬اص رولِ لَآذ‬
‫حمَق خلَكٖ اػت‪.‬‬
 ‫هؼیارّای تطخیص لَاػذ حمَق ػوَهی از حمَق خصَصی‪:‬‬
‫ثشخٖ اص ًَٗؼٌذگبى وَؿ٘ذُاًذ تب هبّ٘ت لَآذ حمَق ٓوَهٖ ٍ حمَق خلَكٖ سا اص ّن هتوبٗض ػبصًذ ٍ ثِ ّو٘ي هٌَِس‬
‫هٔ٘بسّبٕ هختلفٖ سا پ٘ـٌْبد وشدُاًذ وِ ثِ هْنتشٗي آىّب رٗالً اؿبسُ هٖگشدد‪.‬‬
‫‪ -1‬لَاػذ حمَق ػوَهی اهری است؛ ٌٖٗٔ اؿخبف حتٖ ثب تشاهٖ ٍ‬
‫تَافك ث٘ي خَد ً٘ض ًوٖتَاًٌذ اص آىّب ػشپ٘چٖ ًوبٌٗذ‪ ،‬ثلىِ دس ّش حبل‬
‫ثبٗذ اص آىّب اًبٓت ٍ پ٘شٍٕ ًوبٗذ؛ صٗشا ّذف اص لَآذ حمَق ٓوَهٖ‬
‫تأه٘ي هٌبفْ ربهِٔ اػت‪ ،‬دس حبلٖ وِ لَآذ حمَق خلَكٖ اص لَآذ‬
‫تىو٘لٖ ثَدُ ٍ ثش هجٌبٕ احتشام ثِ اسادُ اؿخبف اػتَاس اػت‪.‬‬
‫ثًِِش هٖسػذ وِ اٗي هٔ٘بس‪ ،‬هٔ٘بس دسػت ٍ وبهلٖ ًجبؿذ؛ صٗشا ثؼ٘بسٕ‬
‫اص لَآذ حمَق خلَكٖ ً٘ض ثِ رْت استجبى ثب ًِن ٓوَهٖ رٌجِٕ‬
‫«اهشٕ» داسد؛ هبًٌذ لَآذ هشثَى ثِ اسث‪ٍ ،‬ك٘ت‪ً ،‬ىبح ٍ ًالق‪.‬‬
‫‪ّ -2‬ذف لَاػذ حمَق ػوَهی حوایت از هٌافغ جاهؼِ است‪ ،‬دس‬
‫حبلٖ وِ ّذف لَآذ حمَق خلَكٖ‪ ،‬تأه٘ي هٌبفْ فشد اػت‪ .‬اٗي هٔ٘بس‬
‫ً٘ض ربهْ ثًِِش ًوٖسػذ؛ صٗشا دس ّش لبٓذُ حمَلٖ؛ آن اص اٌٗىِ ٓوَهٖ‬
‫ثبؿذ ٗب خلَكٖ‪ ،‬ون ٍ ث٘ؾ‪ ،‬تأه٘ي هٌبفْ روْ دس ًِش اػت؛ اهب هوىي‬
‫اػت وِ ساّىبس تأه٘ي اٗي هٌبفْ سا گبّٖ لبًَىگزاس دس حوبٗت اص‬
‫حمَق خلَكٖ دٗذُ اػت‪.‬‬
 ‫‪ -3‬هؼیار اػوال حاکویت‪:‬‬
‫حم٘ت اٗي اػت وِ لَآذ حمَق ٓوَهٖ ثب حبوو٘ت دٍلت هالصهِ داسد‬
‫ٍ ًوٖتَاى لَآذ آى سا رذاٖٗ اص التذاس ٓوَهٖ تلَس وشد‪ .‬ثٌبثشاٗي‪،‬‬
‫هٔ٘بس تـخ٘ق حمَق ٓوَهٖ اص حمَق خلَكٖ «آوبل حبوو٘ت»‬
‫اػت؛ ٌٖٗٔ ّش ًْبد ٍ ػبصهبًٖ وِ دس اًزبم وبسّب ٍ ٍُبٗف خَٗؾ اص‬
‫حك حبوو٘ت‪ ،‬لذست ٓوَهٖ ٍ التذاس هخلَف ثِ حىَهت ثشخَسداس‬
‫ثبؿذ‪ ،‬لَآذ حبون ثش آى رضء حمَق ٓوَهٖ خَاّذ ثَد؛ اهب ّش ؿخق‬
‫ٗب ًْبدٕ وِ دس اًزبم وبسّب ٍ ٍُبٗف خَد اص حك حبوو٘ت ثشخَسداس‬
‫ًجبؿذ‪ ،‬لَآذ حبون ثش آى رضء حمَق خلَكٖ اػت حتٖ اگش اص‬
‫ًْبدّبٕ دٍلتٖ ً٘ض ثبؿذ‪ .‬هبًذ ؿشوت َّاٖٗ آسٗبًب ثب اٌٗىِ ًْبد دٍلتٖ‬
‫اػت؛ اهب چَى آوبل حبوو٘ت ًوٖوٌذ ٍ كشفبً ثِ دًجبل ػَدرَٖٗ‬
‫اػت ٍ وؼت دسآهذ اػت‪ ،‬لَآذ حبون ثش آى رضء حمَق خلَكٖ‬
‫هحؼَة خَاّذ ؿذ‪.‬‬
 ‫فایذُ تطخیص حمَق ػوَهی از خصَصی‪:‬‬
‫تـخ٘ق ٍ تو٘ض حمَق ٓوَهٖ اص خلَكٖ‪ ًِ ،‬تٌْب اص ح٘ج ًِشٕ‪،‬‬
‫ثلىِ اص لحبٍ ٓولٖ ً٘ض داسإ آحبسٕ اػت وِ رٗالً ثِ كَست هختلش ثِ‬
‫آىّب اؿبسُ هٖگشدد‪:‬‬
‫لَآذ حمَق ٓوَهٖ آهشُ اػت‪ ،‬دس حبلٖ وِ لَآذ حمَق خلَكٖ‬
‫هٖتَاًذ آهشُ ٍ ٗب ّن تىو٘لٖ ثبؿذ‪ .‬ػبٗش تفبٍتّبٕ سا ثِ وتبة همذهِ‬
‫ٓلن حمَق وبتَصٗبى ف ‪ ٍ 86‬رضٍُ همذهِ ٓلن حمَق سػَلٖ هشارِٔ‬
‫ًوبٗ٘ذ‪.‬‬
 ‫ضاخِّای حمَق ػوَهی‪:‬‬
‫كشفًِش اص ثشخٖ اختالفًِشّب‪ ،‬هْنتشٗي ؿبخِّبٕ حمَق ٓوَهٖ‬
‫لشاس رٗلاًذ‪:‬‬
‫‪ -1‬حمَق اساسی‪:‬‬
‫حمَق اػبػٖ ًخؼت٘ي ٍ هْنتشٗي ؿبخِ حمَق ٓوَهٖ اػت وِ اص آى‬
‫ثٌَِٓاى پبِٗ ٍ هجٌبٕ حمَق ٓوَهٖ ٗبد ؿذُ اػت‪ .‬حمَق اػبػٖ ؿبخِ‬
‫ٕ اص حمَق ٓوَهٖ اػت وِ ػبختبس لبًًَٖ دٍلت‪ ،‬لَإ ٓبلِ٘ وـَس ٍ‬
‫ٍُبٗف ٍ اخت٘بسات ّشٗه اص آىّب ٍ چگًَگٖ سٍاثي ّشٗه اص لَإ‬
‫ٗبدؿذُ سا هٔ٘ي ًوَدُ ٍ حمَق ٍ آصادّٕبٕ اؿخبف سا هـخق‬
‫هٖػبصد‪ .‬هْنتشٗي هجٌْ حمَق اػبػٖ‪ ،‬لبًَى اػبػٖ هٖثبؿذ‪.‬‬
 ‫‪ -2‬حمَق اداری‪:‬‬
‫حمَق اداسٕ هزوَّ لَآذ ٍ همشسات سفتبسٕ حبون ثش آوبل اداسُ‪،‬‬
‫حذٍد كالح٘ت اداسُ ٍ سٍاثي اداسُ ثب افشاد ٍ اؿخبف اػت‪ .‬دس‬
‫تٔشٗف دٗگش گفتِ ؿذُ اػت وِ حمَق اداسٕ هزوَِٓ لَآذ ٍ‬
‫همشساتٖ اػت وِ ثِ هٌبلِٔ ػبصهبى‪ ،‬كالح٘ت‪ٍُ ،‬بٗف ٍ فٔبل٘تّبٕ‬
‫دػتگبُ اداسٕ‪ ٌٖٔٗ ،‬هزوَّ ػبصهبىّب‪ ،‬اداسات‪ ،‬همبهبت ٍ هأهَسات صٗش‬
‫ًِش ّ٘أت حبووِ ٍ همبهبت ػ٘بػٖ ثِ هٌَِس حفَ ًِن ٓوَهٖ دس‬
‫ربهِٔ ٍ تأه٘ي ً٘بصهٌذّٕبٕ ّوگبًٖ هٖپشداصد‪.‬‬
 ‫‪ -3‬حمَق هالیِ‪:‬‬
‫هَهَّ حمَق هبلِ٘‪ ،‬دسآهذّب ٍ ّضٌِّٗبٕ دٍلت اػت‪ .‬ثٌبثشاٗي‪ ،‬حمَق هبلِ٘ ٓجبست اػت‬
‫اص‪ :‬هزوَّ لَآذ ٍ همشساتٖ وِ ساُّبٕ دسآهذ دٍلت(دسٗبفت هبل٘بت‪َٓ ،‬اسم گوشوبت‪،‬‬
‫لشهِ داخلٖ‪ ،‬اػتمشام خبرٖ) ٍ چگًَگٖ هَاسد ّضٌِٕٗ آًْب ٍ و٘ف٘ت ًِبست ٍ هحبػجِ‬
‫آىّب سا ثِ ٍػ٘لِ ػبصهبىّبٕ هشثًَِ تٔ٘٘ي هًٖوبٗذ‪ .‬ثشخٖ دٗگش دس تٔشٗف آى گفتِاًذ‪،‬‬
‫حمَق هبلِ٘ ٓجبست اص ٓلن تزضِٗ ٍ تحل٘ل لَاً٘ي ٍ لَآذ هشثَى ثِ دسآهذّب ٍ ّضٌِٗ دٍلت‬
‫ٍ ثَدرِ ٓوَهٖ ٍ آحبس آى هٖثبؿذ‪ .‬دس تٔشٗف دٗگش گفتِ ؿذُ اػت وِ حمَق هبلِ٘‬
‫هزوَِٓ لَآذٕ اػت وِ ثش اػبع آى وبسوٌبى ٍ هأهَساى دٍلت اص اتجبّ ٍ هشدم ٗه وـَس‬
‫هبل٘بت سا اخز هٖوٌذ ٍ دس هَسد ثَدرِ ٓوَهٖ ٍ هلبسف ٍ َٓاٗذ ثحج هٖوٌذ‪.‬‬
‫حمَق هبلِ٘ ثِ دٍ ثخؾ حمَق هبلِ٘ ٓوَهٖ ٍ حمَق هبلِ٘ اختلبكٖ تمؼ٘ن ؿذُ اػت‪ .‬دس‬
‫حمَق هبلِ٘ ٓوَهٖ اص لَآذ ٓوَهٖ هشثَى ثِ دسآهذّب ٍ ّضٌِّٗبٕ دٍلت ثحج هٖگشدد؛‬
‫اهب دس حمَق هبلِ٘ اختلبكٖ ساُّبٕ گًَبگَى دسآهذّبٕ دٍلت‪ ،‬دسٗبفت هبل٘بتّبٕ هؼتم٘ن‬
‫ٍ غ٘شهؼتم٘ن‪ ،‬گشگبت ٍ َٓاسم آىّب ثحج هٖؿَد‪.‬‬
‫هٌبثْ ٓبٗذاتٖ دٍلت‪ :‬دٍلتّب ثِ ًَس ٓوَهٖ داسإ هٌبثْ ٓبٗذاتٖ رٗل هٖثبؿذ‪ :‬هبل٘بت‪،‬‬
‫لشٍم‪ٍ ،‬ػبٗل پَلٖ‪ ،‬ل٘وت خذهبت‪ ،‬هٌبثْ ًجٖ٘ٔ‪ ،‬صسآت ٍ َٓاٗذ غ٘شهبل٘بتٖ‪.‬‬
‫هلبسف دٍلت‪ :‬هلبسفٖ سا وِ دٍلت ّضٌِٗ هًٖوبٗذ ٓجبستٌذ اص‪ :‬تٔل٘ن ٍتحل٘ل‪ ،‬تأه٘ي‬
‫اهٌ٘ت‪ ،‬تأه٘ي ٓذالت(لوبء) كحت‪،‬صاسٓت‪،‬اٗزبد ثٌذّبٕ آة ٍ پشٍطُّبٕ ثشق ٍ غ٘شُ‪.‬‬
 ‫‪ -4‬حمَق کار‪:‬‬
‫حمَق وبس هزوَِٓ لَآذ ٍ همشساتٖ اػت وِ ثش سٍاثي وبسگش ٍ‬
‫وبسفشهب حىَهت هٖوٌذ‪ .‬حمَق وبس دس اثتذا رضء حمَق خلَكٖ ثَد؛‬
‫اهب دس احش دخبلت دٍلت‪ ،‬دس ًْبٗت دس ؿوبس ؿٔت حمَق ٓوَهٖ لشاس‬
‫گشفت‪.‬اهشٍصُ دس ث٘ـتش اص وـَسّب‪ ،‬اص رولِ افغبًؼتبى‪،‬لبًَى وبس ٍهْ‬
‫ؿذُ اػت وِ لَآذ حبون ثش سٍاثي وبسگش ٍ وبسفشهب دس آى أًىبع‬
‫ٗبفتِ اػت‪ّ .‬وچٌ٘ي حك وبس دس لبًَى اػتبػٖ وـَس ثٌَِٓاى ٗىٖ اص‬
‫حمَق اػبػٖ اتجبّ ثِ سػو٘ت ؿٌبختِ ؿذُ اػت(هبدُ ‪ 46‬لبًَى‬
‫اػبػٖ)‪.‬‬
‫هٌبثْ حمَق وبس دس افغبًؼتبى ٓجبستٌذ اص‪ :‬لبًَى اػبػٖ‪ ،‬لَاً٘ي ٓبدٕ؛‬
‫هبًٌذ لبًَى وبس ٍ سٍِٗ لوبٖٗ‪ .‬افضٍى ثش هٌبثْ داخلٖ‪ ،‬وٌَاًؼَ٘ىّب ٍ‬
‫هٔبّذات وِ افغبًؼتبى آىّب سا اهوبء ًوَدُ ٍ ٗب ثِ آىّب هلحك ؿذُ‬
‫اػت ً٘ض رضء هٌبثْ ث٘يالوللٖ حمَق وبس اػت‪.‬‬
 ‫‪ -5‬حمَق جسا‪:‬‬
‫اص حمَق رضا تٔبسٗف هتٔذٕ كَست گشفتِ اػت‪ .‬ثشخٖ گفتِ اػت‬
‫وِ حمَق رضا هزوَِٓ لَآذٕ اػت وِ ثش چگًَگٖ هزبصات اؿخبف‬
‫اص ًشف دٍلت دس كَست تخلف آىّب اص لَاً٘ي حىَهت هٖوٌذ؛ اهب دس‬
‫ٗه تٔشٗف ًؼجتبً ثْتش حمَق رضا سا چٌ٘ي هٖتَاى تٔشٗف ًوَد‪« :‬سؿتِ‬
‫اص حمَق ٓوَهٖ اػت وِ ثِ تٔشٗف رشم ٍ تٔ٘٘ي رشاٗن ٍ هزبصاتّبٕ‬
‫آى هٖپشداصد ٍ چگًَگٖ تٔم٘ت هزشهبى ٍ سػ٘ذگٖ ثِ رشاٗن آىّب ٍ‬
‫تٔ٘٘ي ه٘ضاى هؼئَل٘ت رضاٖٗ ٍ ارشإ هزبصاتّبٕ هشثًَِ سا ث٘بى‬
‫هٖوٌذ ٍ ػشاًزبم ٍػبٗل ٍ ساُّبٕ اكالح ٍ تشث٘ت هزشهبى سا هـخق‬
‫هٖوٌذ»‪.‬‬
‫تا تَجِ تِ ایي تؼریف‪ ،‬حمَق جسا خَد تِ دٍ تخص حمَق جسای‬
‫هاَّی ٍ ضکلی(اصَل هحاکوات جسایی) تمسین ضذُ است‪.‬‬
 ‫‪ -1‬حمَق جسای هاَّی‪:‬‬
‫اٗي ثخؾ اص حمَق رضا‪ ،‬فمي ؿبهل هزوَّ لَآذ هبَّٕ هٖؿَد وِ ثِ تٔشٗف‬
‫رشاٗن ٍ تٔ٘٘ي هزبصات ٍ هؼئَل٘ت رضاٖٗ هزشهبى هٖپشداصد‪.‬‬
‫حمَق رضإ هبَّٕ خَد ثِ دٍ ؿٔجِ حمَق رضإ ٓوَهٖ ٍ حمَق رضإ‬
‫اختلبكٖ تمؼ٘ن هٖؿَد‪.‬‬
‫حمَق رضإ ٓوَهٖ‪ :‬ؿبخِ اص حمَق رضا اػت وِ ثِ ثحج اص لَآذٕ هٖپشداصد وِ‬
‫ثِ رشهٖ خبكٖ اختلبف ًذاسد‪ .‬هبًٌذ ثحج اص اٌٗىِ رشم داسإ چٌذ سوي اػت‪،‬‬
‫اّذاف هزبصاتّب چ٘ؼت‪.‬‬
‫حمَق رضإ اختلبكٖ‪ :‬ثِ ثشسػٖ لَآذ ٍ احىبم اختلبكٖ ّش رشم ثِ كَست‬
‫رذاگبًِ هٖپشداصد‪ .‬ثِ ٓجبست دٗگش‪ ،‬حمَق رضإ اختلبكٖ ثِ ثشسػٖ تهته رشاٗن‬
‫پشداختِ ٍ ؿشاٗي اختلبكٖ ّش ٗه سا ثًَِس رذاگبًِ هَسد ثشسػٖ لشاس هٖدّذ ٍ‬
‫ٌٓبكش هتـىلِ ّش رشم(ٌٓلش لبًًَٖ‪ٌٓ ،‬لش هبدٕ ٍ ٌٓلش هٌَٕٔ) سا هـخق ٍ‬
‫رضإ آى سا تٔ٘٘ي هٖ ًوبٗذ‪ .‬هبًٌذ رشم ػشلت‪ ،‬والُثشداسٕ‪ ،‬فشٗت‪ ،‬لتل ٍ غ٘شُ‪.‬‬
‫حمَق رضإ اختلبكٖ خَد ثِ ػِ دػتِ رٗل تمؼ٘ن ؿذُ اػت‪:‬‬
‫رشاٗن ٓلِ٘ اؿخبف‪ :‬هبًٌذ لتل ٍ هشة ٍ رشح‬
‫رشاٗن ٓلِ٘ اهَال‪ :‬هبًٌذ ػشلت‪ ،‬خ٘بًت دس اهبًت ٍ والُثشداسٕ‬
‫رشاٗن ٓلِ٘ اهٌ٘ت ٍ آػبٗؾ ٓوَهٖ‪ :‬هبًٌذ ربػَػٖ‪.‬‬
‫هْنتشٗي هٌجْ حمَق رضا‪ ،‬وَد رضا هٖثبؿذ‪.‬‬
 ‫‪ -2‬حمَق جسای ضکلی(اصَل هحاکوات جسای)‪:‬‬
‫اكَل هحبووبت رضاٖٗ داسإ دٍ هفَْم ٓبم ٍ خبف هٖثبؿذ‪.‬‬
‫اكَل هحبووبت رضاٖٗ دس هفَْم ٓبم خَد ٓجبست اػت اص‪ :‬هزوَِٓ‬
‫لَآذ ٍ همشسات ؿىلٖ وِ ثشإ وـف رشم‪ ،‬تٔم٘ت هتْوبى ٍ تحم٘ك اص‬
‫آًبى‪ ،‬تٔ٘٘ي هشارْ كالح٘تذاسد‪ ،‬ؿَُ٘ هحبووِ ٍ كذٍس حىن‪ ،‬ساُّبٕ‬
‫ؿىبٗت اص احىبم ٍ ً٘ض ث٘بى تىل٘ف هؼئَالى لوبٖٗ ٍ اًتِبهٖ دس ًَل‬
‫سػ٘ذگٖ ثِ دَٓا رضاٖٗ ٍ ارضإ احىبم اص ٗهػَ حمَق هتْوبى اص‬
‫ػَٕ دٗگش ٍهْ ٍ تذٍٗي ؿذُ اػت‪ .‬اهب دس هفَم خبف آى فمي ؿبهل‬
‫لَآذ ٍ تـشٗفبتٖ اػت وِ دس هحبووبت رضاٖٗ اص صهبى كذٍس‬
‫و٘فشخَاػت تب تبسٗخ كذٍس حىن لٌٖٔ هحىوِ ثبٗذ سٓبٗت ؿَد‪.‬‬