ÖĞRETİM

MATERYALLERİ
HAZIRLAMA
İLKELERİ
TEVFİK ÖZBOLAT
 1.ANLAMLILIK
Bir malzeme ne kadar anlamlı ise öğrenilmesi de o kadar
kolaydır. Anlamlı sözcüklerin öğrenilmesinin anlamsız
hecelerin öğrenilmesine oranla daha kolay olması bu
duruma örnektir.

Örnek:
’’neden kastığı da zat-ı alim tarafından bir türlü idrak edilme
şerefine mazhar olamamıştır’’
 GÖRELİK

Nesnelerin özellikleri birbirlerine göre

algılanır. Resim ve şekilleri herkes başka
şekilde algılamamalı, birbirinden ayırt
edebilmelidir.

a
c
b
 TAMAMLAMA
Bir olayın ya da eşyanın tümüne ilişkin
çizgileri vermek yerine bir kısmını vermek
yeterli olabilir. Birbirinden kopuk bir şekilde
bir doğru üzerinde uzanan nesneler sürekli bir
doğru, açık veya kırılmış figürler tamamlanmış
bir figür şeklinde algılanır.
 KAPALILIK
Şekiller belirgin olmalı, açık ve yarım bırakılmamalı.
Özellikle iki boyutlu figürler için şekil tam yapılmalıdır.
Kapalı bir alandaki figürler kapalı olmayan alandaki
figürlere göre daha iyi algılanır.
 DEĞİŞMEZLİK

Daha önceden bildiğimiz tanımış olduğumuz

nesnelerin algılama işleminde çoğu özelliklerini
sürdürmesi algısal değişmezliktir. Bu nedenle
nesneler bilinen gerçek, renk ve biçimleri ile
verilmelidirler.
 DERİNLİK

Doğadaki varlıklar bize yakınsa gerçek ölçüleri ve renkleriyle

görünürler. Aynı varlıklar bizden uzaklaştıkça küçülür ve
renkleri de soluyor hissini verir.
 HEDEF DAVRANIŞ

Kullanılacak aracın öğrenciyi dersin

hedeflerine ulaştırabilecek nitelikte olması
gereklidir.
 ÖĞRENCİYE UYGUNLUK
Kullanılacak araç, öğrencilerin özelliklerine
(yaş, zeka ve geçmiş yaşantıların düzenine)
uygun olmalıdır.
GÖRSEL ARAÇ
VE
MATERYALLER
 1.YAZI TAHTASI
Sınıfta gösterimde kullanılan en
yaygın yüzey tahtadır. Tüm okullarda
tahta bulunmaktadır. Temini diğer
öğretim teknolojilerine göre oldukça
kolaydır.
 2.GÖSTERİM PANOLARI
Görsel araçlar grubunda yer alan ilan
panolarıdır. Daha çok öğrencileri güdüleme,
hedeften haberdar etme amacıyla
kullanılabilmektedir.
 3.GRAFİKLER
Öğrenciye mesaj vermek amacıyla
düzenlenmiş iki boyutlu çizimi şema,
diyagramlardan oluşmaktadır.
 GRAFİK TÜRLERİ
1.Sütun Grafikleri

2. Çubuk Grafikler
3. Çizgi Grafikler

4. Pasta Grafikler
5. XY (Dağıtma) Grafikleri

6. Alan Grafikleri
7. Halka Grafikler

8. Radar Grafikler
11. Silindir,Koni veya Piramit Grafikler
 4.POSTERLER
Posterlerde resim, çizgi, renk
ve sözcükten oluşan sözel
birleşimler yer alır. Bunların
amacı iletiyi aktaracak kadar
sürede izleyicinin dikkatini
çekmektir.
5.HAREKETSİZ RESİMLER

İnsan yer ve varlıkların fotoğraflarını veya

çizimlerini kapsar. Posta kartları, kitaplardaki
resimler vb öğretimde sıkça kullanılır.
 6.TEPEGÖZ

Tepegöz projektörü saydam bir madde

üzerindeki önceden hazırlanmış renkli ya da
siyah-beyaz bilgileri duvara, tahtaya veya
perdeye büyüterek yansıtan ders aracıdır.
 7.SLAYT PROJEKTÖRÜ
35 mm’lik fotoğraf makineleri ile çekilmiş
renkli ya da renksiz filmlerin 5x5 cm’lik
karton ya da plastik çerçevelere yerleştirilmiş
öğretim ve sunum amaçlı materyallere slayt
(diya) adı verilir. Bu slaytları perdeye
yansıtmak için kullanılan araçlara da slayt
projektörü adı verilir.
8.OPAK PROJEKTÖR (EPİSKOP)

Yazı, resim, fotoğraf gibi saydam olmayan

materyallerin büyütülerek perdeye
yansıtılmasında kullanılan araçlara opak
projektör veya episkop denir.
 9.DATAŞOW ve PROJEKSİYON
MAKİNESİ

Dataşow ve projeksiyon makinesi

projeksiyonlu görsel sunum araçlarının ulaştığı
en son noktada yer alır.
İŞİTSEL ARAÇ-GEREÇLER

Sadece işitme duyusuna hitap ederler.

Radyo, teyp, ses kayıt cihazları,
elektronik ansiklopediler, telefonlar
vb örnek olarak verilebilir.
 GÖRSEL-İŞİTSEL
ARAÇ GEREÇLER

Hem görme hem de işitme duyusuna

hitap ederler. Bilgisayar, televizyon,
video, bilgisayar vcd, dvd oynatıcılar
örnek olarak verilebilir.
 ETKİLEŞİMLİ ARAÇLAR

Etkileşimli araçların en belirgin özelliği mesajı alıcıya

sonra da öğrencilerden gelen mesajları geri
iletebilmektedir. Örneğin bilgisayarları çoklu
ortamlar, etkileşimli video, telekonferans vb.
Nasıl Öğreniriz?
 Tasarım Öğeleri

• Çizgi
• Şekil
• Alan
• Boyut
• Doku
• Renk
 Çizgi

• En fazla kullanılan öğedir.

• Çizgi, dikkati belirli bir noktaya
çekebildiği gibi belirli bir yolun
izlenmesini de sağlayabilir.
• Çizgiler yön ve hareket gösterebilirler.
• Şekilleri ayırma ve birleştirme işlevi
görürler.
 Çizgi

Belirli bir noktayı (ANASAYFA) işaret eden çizgi kullanımı.

 Şekil
• Şekil bir yüzey üzerine yaratılan iki boyutlu
biçimlerdir.
• Farklı şekiller bir araya gelerek anlamlı bir
bütün oluşturabilirler.
• Şekiller kimi zaman herhangi bir cismin
sadece kenar çizgileri ile görüntülenmesinde
kullanılırlar. Bunu siluet olarak ifade etmek de
mümkündür.
 Şekil

Örnek Siluetler
 Şekil

Mimari Çizim Örneği

 Alan
• Görsel materyallerde alan kullanımı materyalin
anlaşılabilir olması açısından büyük önem taşır.
• Kapalı (dolu) ya da açık (boş) alanlar olarak ikiye
ayırabileceğimiz alan kullanımına en güzel
örneklerden biri dergi ya da kitap tasarımlarıdır.
• Bu tasarımlarda sayfanın tamamı metin ya da
şekiller ile doldurulmaz. Okuyucunun içeriği daha
rahat takip edebilmesi için boş alanlara yer verilir.
 Alan

Dergilerde alan kullanımı

 Alan

Kitaplarda alan kullanımı

 Boyut

• Görsel tasarım içerisinde kullanılan bir

cismin boyutu çoğu zaman yanıltıcı
olabilir.
• Cisim diğer cisimler ile birlikte
kullanıldığında boyut açısından bir
anlam ifade eder.
 Boyut

Ağacın parmaklar arasında durması; ağacın

minyatür olduğu ya da ağacı tutanın dev
olduğu hissini vermektedir
 Boyut

Yapılan araştırmanın büyüklüğü ifade edilmeye

çalışılıyor
 Doku

• Görsellerin çoğu iki boyutludur.

• Bu görsellerde doku ve desen
kullanarak üçüncü bir boyut eklemek
mümkün olabilir.
• Doku, görselin hem daha gerçekçi
gözükmesine, hem de zeminle cisim
arasında oluşan farklılık sayesinde daha
rahat algılanmasına yardımcı olur.
 Doku

Solda düz kahverengi zemin. Sağda ağaç

dokusu
 Doku

Solda doku uygulanmamış gitar.

Sağda doku uygulanmış ve üç boyut etkisine sahip
olan gitar
 Renk
• Renk görsel materyallerde önemli bir unsur olmakla
birlikte etkililiği bilinçli kullanılmasına bağlıdır.
• Günümüz eğitim teknolojileri kapsamında kullanılan
araç gereçler – özellikle yansıtım (projeksiyon)
cihazları – materyallerdeki renk kullanımını daha da
önemli hale getirmektedir.
• Yanlış tema ve renk tercihleri materyalin kullanımını
olumsuz yönde etkilemekte, özellikle okunabilirlik
açısından sorunlara yol açmaktadır.
 Renk

Geri plan ve metin renklerinin hatalı seçilmesi sonucu

okunabilirliğin azalması. 2
Renk çemberi
TASARIM İLKELERİ
 Tasarım İlkeleri

• Bütünlük
• Denge
• Vurgu
• Hizalama
• Ritim
• Ahenk
 Bütünlük

• Bütünlük, bir görseli meydana getiren

öğelerin bir bütün olarak görünmesini
sağlayan, öğeler arasındaki ilişkidir.
• Bütünlüğü oluşturacak olan ilişkinin
kurulabilmesi için bir önceki konuda
bahsedilen tasarım öğelerinden (çizgi,
şekil, renk, vb.) faydalanılır.
• Materyal içerisinde bütünlüğün sağlanmış
olması mesajı anlamayı ve yorumlamayı
kolaylaştırır.
4
9
Bütünlük

5
0
 Bütünlük
• Bütünlüğün sağlanması açısından yapılan
hataların başında materyalin içinde çok
sayıda ve birbiri ile ilişkisi düzgün bir şekilde
ifade edilememiş öğelerin kullanımı yer alır.
• Bu tür hataları en aza indirebilmek için
verilmek istenen mesaj tasarımcı tarafından
açık ve net olarak ifade edilebilmelidir.
Tasarımcının aklına gelen tüm fikirler
materyale yansıtılmamalıdır.

5
1
 Bütünlük

“3x3” kuralı ile elde edilen matris

5
2
Bütünlük

5
3
 Denge

• Denge, öğelerin yatay ve dikey olarak materyale eşit

ağırlıkta dağıtılması (yerleştirilmesi) yoluyla
oluşturulur. İki türlü denge vardır:
• Formal (Simetrik): Bir materyalin ortadan ikiye
bölündüğünde öğelerin simetrik olarak (her iki tarafta
da birbirinin aynı şekilde) yerleştirilmesi.
• İnformal (Simetrik olmayan): Ağırlık olarak her iki
tarafta eşittir ancak kullanılan öğeler farklıdır.
Dengenin informal şekilde sağlanması materyale
belirli ölçüde hareketlilik kazandırabilmektedir.

5
4
 Denge

Formal (Simetrik) olarak kurulmuş denge

5
5
 Denge

İnformal (Simetrik olmayan) olarak kurulmuş denge

5
6
 Denge

Denge’nin kullanılmadığı
5
(dengesiz) materyal 7
 Vurgu

• Materyal’de kullanılan görsellerin belirli bir

bölümüne dikkat çekilmek istenebilir. Öğeyi
ilgi merkezi haline getirebilmek için kullanılan
farklı teknikler bulunmaktadır. Bu teknikler
bazıları aşağıda listelenmiştir:
• Ok ve benzeri yön gösteren çizgilerin ve
şekillerin kullanılması.
• Odaklanılacak öğenin farklı şekilde
boyutlandırılması.
• Farklı renk ve doku kullanımları.

5
8
 Vurgu

Vurgu’da çizgi ve şekil kullanımı 5

9
 Vurgu

Vurgu’da farklı boyut kullanımı

6
0
 Vurgu

Vurgu’da renk
6
kullanımı 1
 Hizalama
• Hizalama, görsel materyallerin daha kolay
algılanmasında, öğeler arasında kurulan
ilişkilerin daha rahat anlaşılmasında önemli
rol oynar. Materyal içinde düzenli bir şekilde
yerleştirilmiş öğeler öğrenmede de kolaylık
sağlar.
• Materyalde hizalama kullanımı sırasında,
öğeler arası hizalamanın yanı sıra tüm
öğelerin materyale göre hizalanmasına da
özen gösterilmelidir.

6
2
 Hizalama

Eğitim materyalinde 6
3
hizalama kullanımı
 Ritim

• Kompozisyonda gözün bir objeden diğerine

rahatça kayabilmesidir. Soyut bir kavram
olmasına rağmen çizgi, şekil, form, yapı ve renk
kullanımı ile sağlanabilir.
GÜNEŞ TUTULMASI
Ahenk

Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır.

Parçalar bir araya geldiğinde ortaya
çıkacak bütünlük duygusudur. Ahenk, bir
bakıma bütünü oluşturan parçaların
birbiri ile olan ilişkisine bağlı olarak
ortaya çıkan uyumdur
 Bitkiler

Otçul Hayvanlar
Ayrıştırıcılar

Etçil Hayvanlar
Eğitsel
Materyallerde
Görsel Tasarım

68
 Resim, Fotoğraf ve Grafik
Kullanımı

• Bu öğelerin kullanımı ne çok soyut ne de çok

gerçekçi olmalıdır.
• Gerçek resimler (fotoğraflar) yerine
karikatürler, çizimler ya da diyagramlar
kullanılmalıdır.
• Bu şekilde çok fazla ayrıntıya girerek
öğrencinin dikkatinin dağılması ve
odaklanılacak ana konudan uzaklaşması
önlenebilir.
6
9
 Resim, Fotoğraf ve Grafik
Kullanımı

Hızla giden bir arabanın tasviri için çizim kullanılması.

Aynı tasvirin gerçek bir yarış arabası görseli ile yapılması,
öğrencilerin marka, model, renk gibi ayrıntılara
odaklanmasına neden olabilir

7
0
 Resim, Fotoğraf ve Grafik
Kullanımı

• Öğretim amaçlı bir görsel materyal

tasarlarken, nesnelerin gerçeklik
derecesinden çok anlamsal boyutunu
dikkate almak gerekmektedir.
• Boyut açısından öğenin daha iyi ifade
edilebilmesi için ölçek kullanılabilir.
Rakamsal bilgilerin aktarılmasında
grafiklerden faydalanılmalıdır.
7
1
 Metin Kullanımı

• Görselin genelinde aynı tip yazı tipinin

kullanılmasına gayret gösterilmelidir.
• Belirli bir noktaya dikkat çekilmesi
amacıyla altı çizili, kalın, renkli ya da
italik yazı tipi tercih edilebilir.

7
2
 Metin Kullanımı
• Sürekli büyük harf ya da yazı tipi efektleri (altı
çizili, italik vb.) kullanılması okunabilirliği
azaltacaktır. Bu tür kullanımdan
kaçınılmalıdır.

7
3
 Metin Kullanımı

Sunum için hazırlanan materyallerde en çok karşılaşılan

hatalardan biri örnekte görüldüğü gibi uzun metinlerin ardı
ardına kullanılmasıdır
7
4
 Metin Kullanımı

Zemin ve metin renginin yanlış kullanımı

7
5
 Renk Kullanımı

• Dikkat çekilmek istenilen öğelerin renk

seçimlerinde parlak ve canlı renklere ağırlık
verilmelidir.
• Bir bütünü oluşturan öğelerin (örneğin bir
sunumu oluşturan yansıların) her birinde aynı
temanın (zemin rengi, yazı tipi rengi vb.)
kullanılmasına özen gösterilmelidir.
• Görsellerdeki renk sayısı kısıtlanmalıdır.
Renk kullanımında aşırıya kaçmak, görselin
rahat takip edilebilmesini engelleyebilir.
 Renk Kullanımı

Görsel içinde aşırı renk

kullanımı

7
7
 Biçim

• Görsel, mümkün olan en sade şekilde

hazırlanmaya çalışılmalıdır. Görsel içinde
kullanılan öğelerin dengeli bir şekilde
yerleştirilmesi gerekmektedir.
• İnsan gözüne uyum sağlayacak şekilde,
özellikle yansıtılan materyallerde yatay
kullanıma dikkat edilmelidir. Görsel, farklı ışık
koşullarında ve değişik uzaklıklardan
okunabilir olmalıdır.