Reviewer in A.P.

(All topics)

Aralin 1

Mga modelo ng pambansang ekonomiya

Unang Modelo
• Simpleng ekonomiya
• Ang sambahayan at bahay kalakal ay iisa
• Ang lumilikha at sya ring consumer

Ikalawang Modelo
• Sambahayan at bahay kalakal ang Pangunahing sektor (mag kaiba na sila)
• Sambahayan ang may demand at bahay kalakal ang may kakayahang lumikha ng produkto
• Dito pumapasok ang
Pamilihan ng Salik at Produksiyon
• Nag – uugnay sa Bahay kalakal at Sambahayan
• Dito bumibili ang bahay kalakal ng mga input sa produksiyon gaya ng lupa, paggawa, at kapital mula sa sambahayan
Halimbawa: Hardware stores
Pamilihan ng Kalakal at Paglilingkod
• Dito naman bumibili ang sambahayan ng mga tapos na produkto mula sa sambahayan
Halimbawa:Grocery Stores, Convenience Stores, Palengke, atbp.

Ikatlong Modelo
• Sa modelong ito ay isinasaalang-alang ng sambahayan at bahay kalakal ang kanilang kinabukasan
• Nag uumpisa dito ang konsepto ng pag iimpok ng sambahayah at pamumuhunan naman ng bahay kalakal sa pamamagitan ng
Pamilihabng Pinansiyal
• Ito ay nirerepresenta ng broken lines sapagkat kung walang pagpaplano sa hinaharap ang mga aktor ay walang pamumuhunan at
pag iimpok na magaganap
Pamilihang Pinansyal
• Dito nag iimpok ang sambahayan upang ipahiram sa mga namumuhunan upang mapalago at mapaikot ang pera ng sambahayan.
Halimbawa: Bangko, Pawnshop, Kooperatiba, atbp.

Ikaapat na Modelo
• Modelo kung saan ang pamahalaan ay lumalahok na sa sistema ng pamilihan.
• Broken lines din ang gamit dito sapagkat takdang gawain ito ng sambahayan at bahay kalakal sa pamilihan
• Ang kita ng pambansang ekonomiya ay maitatatkda ng kabuuang gastusin ng samahayan, bahay kalakal at pamahalaan
Pamahalaan
• Taga kolekta ng buwis ng sambahayan at bahay kalakal para sa pampublikong serbisyo

Ikalimang Modelo -
• Dito lamang nag bubukas ang ating ekonomiya at nakikipag ugnayan sa mga dayuhang ekonomiya sapagkat dito nag
eexport o nagluluwas ng produkto ang bahay kalakal at nag iimport naman ang bahay kalakl mula dito. Hindi kase lahat ng
kailangan natin ay matatagpuan sa ating bansa.
Reviewer in A.P. (All topics)

Aralin 2: Pambansang Kita

Ayon kay Campbell R. McConnell at Stanley Brue ang kahalagahan ng pagsusukat ng pambansang kita ay ang sumusunod:
1. Nagbibigay ng ideya sa antas ng produksiyon ng ekonomiya sa isang partikular na taon
2. Masusubaybayan natin ang direksiyon na tinatahak ng ating ekonomiya at malaman kung umunlad o bumababa
3. Nagiging basehan ng mga Nagpaplano sa ekonomiya tungkol sa mga patakaran at polisiya na nararapat ipatupad upang mapaunlad
ang performance ng ekonomiya
4. Kung walang sistematikong paraan ng pagsukat ng pambansang kita, magiging haka haka lamang at hindi kapani paniwala ang
mga datos
5. Sa pamamagitan ng National Income Accounting, maaaring masukat ang kalusugan ng ekonomiya

GNI - (Gross National Income) (Gawa Natin Ito)

• Dating tinatawag na Gross National Product

• Tumutukoy sa kabuuang pampamilihang halaga ng mga produkto at serbisyo na ginagawa ng mga mamamayan ng ating bansa.
• Sinusukat kada quarter o sa loob ng isang taon. Ito ay sinusukat gamit ang salapi ng isang bansa

Mga HINDI Sinasama sa Pagkukwenta ng GNI

• Mga hilaw na sangkap (upang maiwasan ang pagdodoble ng halaga nito kapag naging tapos na produkto)
Halimbawa: Sinulid
• Mga hindi Pam pamilihang gawain, kung wala namang kinikitang salapi ang gumagawa nito
Halimbawa: Pagtatanim ng gulay sa bakuran para sa sariling pagkunsumo
• Mga produktong nabubuo sa mga inpormal na sektor o underground economy
Halimbawa: Street Vendors (o ano mang mga hindi rehistradong negosyo)
• Mga produktong segundamano sapagkat naisama na ang halaga nito noong bago pa lamang ito

GDP (Gross Domestic Product) (Gawa dito sa Pilipinas)

• Kabuuang pampamilihang halaga ng lahat ng nabuong produkto sa loob ng itinakdang panahon o bansa.
• Kabilang dito ang mga ginawang produkto at serbisyo ng mga dayuhan

Mga Paraan ng Pagsukat ng GNI Ayon kina Villegas at Abola (1992)

1. Paraan Batay sa Paggasta (Expenditure Approach)

2. Paraan Batay sa Pinagmulang Industriya (Industrial Origin/Value Added Approach)
3. Paraan Batay sa Kita (Income Approach)

1. Paraan Batay sa Paggasta (Expenditure Approach)

• Tumutukoy sa ginagastos ng bawat sektor ng ekonomiya (sambahayan, bahay kalakal, pamahalaan, at panlabas na sektor)
a. Gastusing Personal (C) – Gastos ng mamamayan
b. Gastusin ng mga Namumuhunan (I) – Gastos ng bahay kalakal
c. Gastusin ng pamahalaan (G) – Gastos ng pamahalaan para sa mga Proyekto at pampublikong serbisyo
d. Gastusin ng panlabas na sektor (X – M) – Makukuha sa pamamagitan ng (Export – Import)
e. Statictical discrepancy (SD) – Anumang kalabisan o kakulangan sa pagkekwenta
f. Net Factor Income from Abroad (NFIFA) – Makukuha sa pamamagitan ng (Gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa
- Gastos ng mga dayuhang nasa loob ng bansa)

FORMULA PARA SA GNI:

GNI = C + I + G + (X – M) + SD + NFIFA

2. Paraan Batay sa Pinagmulang Industriya (Industrial Origin/Value Added Approach)

• Masusukat ito sa pamamagitan ng pagsasamsama sa kabuuang halaga ng produksiyon ng pangunahing sektor na bansa gaya ng
agrikultura, industriya, at serbisyo
• Maaari ring isama sa komputasyon ang NFIFA

3. Paraan Batay sa Kita (Income Approach)

a. Sahod ng mga manggagawa – sahod na ibinabayad sa sambahayan mula sa bahay kalakal o pamahalaan
b. Net Operating Surplus – tinubo ng mga korporasyong pribado o pam pamahalaan
c. Depresasyon – Pagbaba ng halaga ng yamang pisikal bunga ng pagkaluma bunga ng tuloy tuloy na paggamit
d. Di tuwirang buwis – Subsidiya
Nominal GNI
• Kumakatawan sa kabuuang halaga ng mga natapos na produkto at serbisyong nagawa da loob ng isang takdang panahon batay sa
kasalukuyang presyo.

Real GNI o Constant Prices

• Kumakatawan sa kabuuang halaga ng mga natapos na produkto at serbisyong nagawa da loob ng isang takdang panahon batay sa
nakaraang pang presyo o sa pamamagitan ng paggamit ng Batayang taon o base year.

Price Index
• Sinusukat ang average na pagbabago sa pesyo ng mga produkto at serbisyo.

Formula pasa sa Real GNI

Real GN = Price Index base year x Current GNI

Price Index current year

Growth Rate
• Sumusukat kung ilang bahagdan ang naging pag-angat ng ekonomiya kompara sa nagdaang taon.

Growth Rate = GNI sa kasalukuyang taon-GNI sa nakaraang taon x 100

GNI sa Nakaraang taon

Reviewer in A.P. (All topics)

Aralin 3: Ugnayan ng Pangkalahatang Kita Pag - Iimpok at Pagkonsumo

Roger E.A. Farmer (2002)

• Ang pag-iimpok ay pagpaliban ng paggastos
Meek, Morton, at Schug
• Ang ipon o savings ay ang kitang hindi ginamit sa pagkunsumo

Mahalagang mag impok sapagkat:

• Umiikot at lumalaki ang iyong pera
• May Magagamit ka sa oras ng pangangailangan
• Nakakatulong ka upang mapaunlad ang ekonomiya ng bansa

7 HABITS OF A WISE SAVER

1. Kilalanin ang iyong bangko

2. Alamin ang produkto ng iyong bangko
3. Alamin ang serbisyo at bayarin sa iyong bangko
4. Ingatan ang iyong bank records at siguruhing up-to-date
5. Makipagtransaksyon lamang sa loob ng bangko at sa awtorisadong tauhan nito.
6. Alamin ang tungkol sa PDIC deposit insurance
7. Maging maingat

Reviewer in A.P. (All topics)

Aralin 4: IMPLASYON

Implasyon
• Tumutukoy sa pagtaas ng pangkalahatang presyo ng mga piling produkto na nakapaloob sa basket of goods
Hyperinflation
• Naganap sa Germany noong 1920
• Maging sa Pilipinas noong panahon ng pananakop ng Hapon
• Ang ginagamit sa pagsukat ng inplasyon ay ang CPI o Customer Price Index

Ibat – ibang Uri ng Price Index

1. GNP Inflicit Price Index o GNP Deflator – Ito ang average price index para mapababa ang kasalukuyang halaga ng GNP at masukat
ang totoong GNP.
2. Wholesale or Producer Price Index (PPI) – Index ng mga presyong binabayaran ng mga tindahang mnagtitingi para sa mga
produktong muli nilang ibebenta sa mga mamimili.
3. Consumer Price Index (CPI) – Sinusukat ang pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyong ginagamit ng mga konsyumer.
Mga Dahilan Ng Implasyon

Demand Pull
• Nagaganap kapag lumalaki ang paggasta ng sambahayan, bahay kalakal, pamahalaan, at panlabas na sektor ngunit hindi naman
paglaki ng kabuuang produksiyon na nagreresulta sa shortage at pagtataas ng presyo ng mga bilihin upang mabawasan ang demand.
Cost Push
• Ang pagtaas ng gastusing pamproduksiyon na nag bubunga sa pagtaas ng pang kalahatang presyo ng tapos na produkto.

Dahilan at bunga ng Implasyon

Pagtaas ng suplay ng salapi ------> tataas ang demand o paggasta kaya mahahatak ang presyo pataas

Pagdedepende sa importasyon para sa hilaw na sangkap ------> kapag tumaas ang palitan ng piso sa dodlyar, maaapektuhan ang mga
produktong bumabase sa hilaw na materyales mula sa importasyon.

Pagtaas ng palitan ng piso sa dolyar ------> Dahil sa kakulangan ng pumapasok na dolyar, bumababa ang halaga ng piso na nag
bubunga sa pagtaas ng presyo ng mga produkto.

Kalagayan ng pagluluwas (Export) ------> Kapag nagkukulang ang suplay sa local na pamilihan dahil sa pagluluwas, nagiging sanhi ito
ng shortage na nagreresulta sa implasyon

Monopolyo o Kartel ------> Nakokontrol ang presyo ng sistemang ito

Pambayad Utang ------> Sa halip na magamit sa produksiyon ang bahagi ng pambansang badyet ay mapupunta sa pambayad utang
ng bansa

Mga Nakikinabang sa Implasyon

• Mga umuutang -
• Mga Negosyante
• Mga speculator at mga negosyanteng may malakas na loob na mamumuhunan

Mga Taong Nalulugi

• Mga taong may tiyak na kita
• Ang mga taong nagpapautang
• Mga taong nag-iimpok

Reviewer in A.P. (All topics)

Aralin 5: Patakarang Piskal

Patakarang Piskal
• Tumutukoy sa behavior ng pamahalaan patungkol sa paggasta at pagbubuwis.
• Ayon sa aklat ni Balitao et. al (2014), ang patakarang Piskal ay “tumutukoy sa paggamit ng pamahalaan sa pagbubuwis at paggasta
upang mapabago ang galaw ng ekonomiya”

Expansionary Fiscal Policy

• Isinasagawa ng pamahalaan upang mapasigla ang matamlay na ekonomiya

Sinyales na mmatamlay ang isang ekonomiya

• Mababa ang kabuuang output
• Mababang employment Rate
• Mababa ang demand sa produkto at serbisyo

Contractonay Fiscal Policy

• Ang parang ito ay ipinapatupad ng pamahalaan kung nasa bingit ng pagtaas ang pangkalahatang presyo sa ekonomiya.
• Karaniwang ipinapatupad upang mapababa ang over heated o masyadong masiglang ekonomiya

Sinyales na masyadong masigla o over heated ang isang ekonomiya

• Mataas ang kabuuang output
• Mataas ang employment Rate
• Mataas ang demand sa produkto at serbisyo

Mataas na paggasta ng pamahalaan = Nakakapagpasigla ng matamlay na ekonomiya

Mababang paggasta ng pamahalaan = Pagpapabagal sa ekonomiya
Paggasta ng pamahalaan ayon sa Expenditure Program

Expenditure Program
• Tumutukoy sa ceiling o pinakamataas na gastusing nararapat upang matugunan ang mga pananagutan o obligasyon ng pamamahala
sa loob ng isang taon.

Ang nasabing ceiling ay suportado ng mga pinagkukunang pinansyal. Nahahati ito sa tatlo:

1. Current Operating Expenditures

• Nakalaang halaga para sa pagbili ng mga produkto at serbisyo upang maayos na maisagawa ang mga gawaing pampamahalaan sa
loob ng isang taon.
2. Capital Outlays
• Panustos para sa pagbili ng mga produkto at serbisyo kung saan ang kapakinabangnang makakuha mula rito ay maaaring magamit
sa loob ng maraming taon at maaaring magamit sa pagdadagdag sa mga asset ng gobyerno.
3. Net Lending
• Pang bayad ng gobyerno sa utang nito.

Reviewer in A.P. (All topics)

Aralin 6: Patakarang Pananalapi

Pera: Medium of exchange

Patakarang Pananalapi
• Ang patakarang pananalapi ay pinapairal ng BSP o Bangko Sentral ng Pilipinas upang makontrol ang suplay ng salapi sa
sirkulasyon.

Expansionary Monetary Policy

• Ipinapatupad kapag gustong manghikayat ng pamahalaan ng mga negosyante na palakihin at magbukas ng bagong negosyo.
Binababaan ng pamahalaan ang interest ng pinapautang na pera upang mahikayat ang mga negosyante.

Contractionary Monetary Policy

• Ipinapatupad ng BSP upang magbawas ng salapi sa sirkulasyon ng ekonomiyang over heated o masyadong masigla

Mga Paraan ng BSP upang Magdagdag o Magbawas ng Salapi sa Sirkulasyon

1. Open Market Operation

Bibili ang BSP ng mga securities kapag gusto nitong magdagdag ng salapi sa sirkulasyon at magbebenta naman kung nais magbawas
ng salapi sa sirkulasyon

2. Pagtatakda ng Kinakailangang Reserba

Reserba
• Tumutukoy sa pera na hindi maaaring galawin o ipautang ng isang bangko
Dito, kapag nais ng BSP na magdagdag ng salapi sa sirkulasyon, ay inuutusan nitong bawasan ang reserba nito upang mas marami
ang mapautang ng bangko. Habang pinapataasan naman nito ang reserba kapag nais magbawas ng salapi sa sirkulasyon

3. Rediscounting Function
• Kapag nalulugi ang isang bangko, ang BSP lamang ang maaaring magpautang rito, Upang maparami ang salapi sa sirkulasyon,
Kapag nais magbawas ng BSP ng salapi sa sirkulasyon, itinataas nito ang discount rate sa perang ipinapahiram nito. At binababaan
naman kung nais magparami ng salapi sa sirkulasyon.

• Discount Rate ang tawag sa interes na ipinapataw ng BSP sa perang ipinapahiram nito sa bangko

Mga Bumubuo sa Sektor ng Pananalapi

A. Institusyong Bangko
B. Institusyong Di – Bangko
C. Regulator

1. Institusyong Bangko

• Ito ang mga institusyong tumatanggpap ng salapi mula sa tao, korporasyon, at pamahalaan bilang deposito. Sa pamamagitan ng
interes o tubo, qng halagang iniglak ng mga tao bilang deposito ay lumalago.
Uri ng Mga Bangko

1. Commercial Banks
• Malalaking bangko na may malalakking kapital
• May sangay saan mang panig ng kapuluan

2. Thrift Banks
• Mga di kalakihang bangko na nagsisilbi sa mga maliliit na negosyante
• Pinapayagan ding magpautang sa ating pamahalaan sa pamamagitan ng pagbili ng mga ito ng government securities.

3. Rural Banks
• Kalimitang matatagpuan sa mga lalawigang malayo sa Maynila
• Tumutulong sa mga magsasaka at maliliit na negosyante

4. Specialized Government Banks

• Mga bangkong pag-aari ng pamahalaan na itinatag upang tumugon sa mga tiyak na layunin ng pamahalaan

a. Land Bank of the Philippines (LBP)

• Itinatag sa pamamagitan ng Republic Act. 3844 na sinusugan ng Republic Act. 7907
• Layunin nito na magkaloob ng pondo sa programang pansakahan

b. Development Bank of the Philippines (DBP)

• Unang itinatag noong 1946 upang matulungan ang bansa na makatayo mula sa mapanirang ikalawang digmaang pandaigdig
• Pangunahing layunin nito ang tustusan ang mga proyektong pangkaunlaran ng sektor ng industriya at agrikultura
• Prayoridad ng DBP ang small medium scale industry

c. Al – Amanah Islamic Investment Bank of the Philippines (Al – Amanah)

• Itinatag sa ilalim ng Republic Act, 6848
• Layunin nitong matulungan ang ating mga kababayang muslim
• Ito ay may walong sangay

B. Mga Institusyong Di – Bangko

• Tumatanggap sila ng kontribusyon mula sa kasapi, pinapalago at muling ibabalik

1. Kooperatiba
• Isang samahan ng mga boluntaryong taong nagkakaisa para makamit ang kanilang karaniwang pang-ekonomiya, panlipunan at
pang-kalinangang mga hangad at pangangailangan sa pamamagitan ng pag – aambag ng puhunan at makibahagi sa tubo.

2. Pawnshop o Bahay – Sanglaan

• Itinatag upang magpautang sa mga taong madalas mangailangan ng pera at walang paraan upang makalapit sa mga bangko
• Maaaring makipagpalitan ng mahahalagang ari – arian tulad ng alahas o gadyets

3. Pension Funds
a. Government Service Insurance System (GSIS)
• Nagbibigay ng life insurance sa mga kawani ng gobyerno
b. Social Security System (SSS)
• Ahensya ng gobyerno na nagbibigay ng seguro sa mga kawani ng pribadong kompanya
c. Pag – IBIG Fund
• Itinatag upang matulungan ang mga kasapi nito sa panahon ng kanilang pangangailangan lalo na sa pabahay.

4. Registered Companies
• Mga rehistradong kompanya na nagbabayad ng filling fee

5. Pre – Need
• Pinag kalooban ng lisensya na mag alok ng pre – need plans. Ang pre – need plans ay kontrata ng pagkakaloob ng mga
karampatang serbisyo sa takdang panahon

6. Insurance Companies

C. Mga Regulator

1. Ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)

• Itinatag sa pamamagitan ng Republic Act No. 7653
• Ito ang tinaguriang central monetary authority ng bansa
• Ang mga patakaran ng pamahalaan tungkol sa pananalapi, pagbabangko at pagpapautang ay nagmumula dito

2. Ang Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC)

a. Bilang tagaseguro ng deposito (Deposit Insurer)
1. Pagbabayad ng nakasegurong deposito
2. Assessment Collection
3. Risk Management
b. Bilang Receiver at Liquidator ng Nagsarang Bangko
1. Namamahala ng nagsarang bangko
2. Pagbebenta ng Ari – Arian ng Nagsarang Bangko (Liquidation of assets of closed bank)
c. Bilang Imbestigador

3. Securities and Exchange Commissions (SEC)

4. Insurance Commission (IC)