ARPAN REVIEWER
nagbibigay ideya tungkol sa antas ng
Mga Modelo ng Pambansang Ekonomiya
Unang Modelo
- ‘simpleng ekonomiya’
- sambahayan at kalakalan ay iisa
- ang lumilikha ng produkto ay siya ring konsyumer
- ang supply ng bahay-kalakal ay demand nito
kapag kabilang na ito sa sambahayan
- ang samabahayan at bahay-kalakal ay ikaw
lamang
- kita = halaga ng produksiyon sa isang takdang
panahon
Ikalawang Modelo
- pambansang ekonomiya
- dalawang uri ng pamilihan
- pamilihan ng mga salik ng produksiyon o factor
markets
- kabilang dito ang pamilihan para sa kapital na
produkto, lupa, at paggawa
- pamilihan ng mga taapos na produkto o
commodity, kilala ito bilang goods market o
commodity markets
- may dalawang actor
- sambahayan at bahay-kalakal
- apat ang pinagmumulan ng kita ng samabahayan
- interes, kita ng entreprenyur, renta, sahod
Ikatlong Modelo
- pag-iimpok at pamumuhunan
- financial market
- tatlo ang pamilihan sa ikatlong modelo
- pamilihan para sa salik ng produksiyon,
commodity o tapos na produkto, pinansiyal na
kapital
- impok (savings), pera na hindi ginagastos
- pamumuhunan
- kita ng pambansang ekonomiya ay ang kabuuang
gastusin ng sambahayan at bahay-kalakal
Ikaapat na Modelo
- pamahalaan bilang ikatlong sector
- public revenue, kita mula sa buwis
- kita ng pambansang ekonomiya ay nag kabuuang
gasto at kita ng sambahayan, bahay-kalakal, at
pamahalaan.
- tatlong batayan sa paglago ng pambansang
ekonomiya
- pagtaas ng produksiyon, produktibidad ng
pamumuhunan, at produktibidad ng mga gawain ng
pamahalaan.
Ikalimang Modelo
- bukas na ekonomiya
- kalakalang panlabas
- export at import
Pambansang Kita
- kabuuang kita ng isang bansa
Kahalagahan ng Pagsukat sa Pambansang Kita
1.
produksiyon ng isang ekonomiya at maipaliwanag
kung bakit ganito ka laki o kababa.
2. mapaghambing ang pambansang kita sa loob ng
ilang taong, at malalaman kung saan papunta ang
direksiyon ng ating ekonomiya.
3. ang mga impormasyong nakalap mula sa
pambansang kita ay ang maging gabay sa
pagplano para sa ating ekonomiya.
4. kapag wala ang pagsukat sa pambansang kita,
maging haka-haka lamang ang maging basehan
ang datos.
5. ang National Income Accounting ang sumusukat
sa pambansang kita.
Gross National Income
- GNI
- kabuuang pampamilihang halaga ng mga
produkto at serbisyo na nagawa ng mga
mamamayan sa isang bansa.
Gross Domestic Product
- kabuuang pampamilihang halaga ng lahat ng
tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa loob ng
isang takdang panahon sa loob ng isang bansa.
Mga Paraan ng Pagsukat ng GNI
- ayon kay Villegas at Abola (1992), may tatlong
paraan ng pagsukat sa Gross National Income
- pamamaraan batay sa gastos (expenditure
approach), pamamaraan batay sa kita ng sangkap
ng produksiyon (income approach), pamamaraan
batay sa pinagmulang industriya (industrial origin
approach)
1. Paraan Batay sa Paggasta (Expenditure
Approach)
- ang pambansang ekonomiya ay binubuo ng apat
na sector: sambahayan, bahay-kalakal,
pamahalaan, panlabas na sector.
a. Gastusing Personal (C)
-lahat ng gastusin ng mamamayan. (damit, tubig)
b. Gastusin ng mga namumuhunan (I)
- gastos ng bahay-kalakal. (materyales, sahod)
c. Gastusin ng pamahalaan (G)
- gastos ng pamahalaan. (proyekto)
d. Gastusin ng panlabas na sector (X – M)
- makukuha ito kung ibabawas ang iniluluwas o
export sa inaangkat o import.
e. Statistical Discrepancy (SD)
- anumang kakulangan o kalabisan sa pagkuwenta
na hindi malaman kung saan ibibilang. (extra)
f. Net Factor Income from Abroad (NFIFA)
- ‘Net Primary Income’
- gasto ng mamamayan – gasto ng dayuhan
Formula sa pagkuwenta ng GNI batay sa
expenditure approach:
GNI = C + I + G + (X – M) + SD + NFIFA
2. Paraan Batay sa Pinagmulang Industriya
(Industrial Origin/ Value Added Approach)
- Gross Domestic Product, masusukat ito kapag
pagsamasamahin ang kabuuang halaga ng
produksiyon ng mga pangunahin industriya ng
bansa.(sector ng agrikultura, industriya at serbisyo)
- GNI = GDP + NFIFA
3. Paraan Batay sa Kita (Income Approach)
a. Sahod ng mga manggagawa
- sahod na ibinabayad para sa sambahayan
b. Net Operating Surplus
- tubo ng mga pribadong korporasyon at pag-aari
c. Depresasyon
- pagbaba ng halaga ng yamang pisikal
d. Di-tuwirang buwis
1. Di tuwirang buwis – sales tax, custom duties,
lisensiya at iba pang di-tuwirang tax
2. Subsidiya – salaping binabalikat at binabayaran
ng pamahalaan.
Current/Nominal at Real/Constant Prices GNI
GNI sa kasalukuyang presyo (current o nominal
GNI)
- kabuuang halaga ng produkto at serbisyo na
nagawa sa loob ng takdang taon sa kasalukuyang
presyo.
Real GNI o GNI at constant prices
- kabuuang halaga ng produkto at serbisyo na
nagawa sa loob ng takdang taon batay sa
nakaraan pang presyo gamit ang batayang taon o
base year.
- ginagamit ito upang masukat kung may
pagbabago o paglago sa produksiyon ng bansa
nang hindi naaapektuhan ng presyo
Price Index
- sinusukat ang average na pagbabago sa presyo
ng mga produkto at serbisyo
Real GNI
- Price Index base year / Price Index Current Year x
Current GNI
Growth Rate
= GNI sa kasalukuyang taon – GNI sa nakaraang
taon / GNI sa nakaraan taon x 100
Limitasyon sa Pagsukat ng Pambansang Kita
Hindi Pampamilihang Gawain
- hindi kabilang ang produkto at serbisyong binuo
ng mga tao para sa sariling kapakinabangan
Impormal na Sektor
- hal: black market, pamilihan ng illegal na droga,
lahat na illegal, mga Segundo mano.
Externalities o Hindi Sinasadyang Epekto
- halaga na kalimitang hindi nakikita sa pagsukat ng
pambansang kita
Kalidad ng Buhay
- hindi garantisadong tataas din ang kalidad ng
buhay ng tao kung tataas ang pambansang kita.
Ugnayan ng Kita, Pagkonsumo, at Pag-iimpok
Sa “Macroeconomics” ni Roger E.A Farmer
(2002), ang savings ay paraan ng pagpapaliban ng
paggastos.
Ayon naman kina Meek, Morton, at Schug (2008),
ang ipon o savings ay kitang hindi ginamit sa
pagkonsumo, o hindi ginastos sa pangangailangan.
Investment ay ang ipon na hindi ginagamit.
Economic Investment ay ang paglalagak ng pera
para sa negosyo.
Financial Intermediaries
Commercial Banks, Savings and Loans, Credit
Unions, Finance Companies, Life Insurance
Companies, Mutual Funds, and Pension Funds
7 Habits of A Wise Saver
1. Kilalanin ang iyong bangko.
2. Alamin ang produkto ng iyong bangko.
3. Alamin ang serbisyo at mga bayarin sa iyong
bangko.
4. Ingatan ang iyong bank records at siguruhing up-
to-date.
5. Makipagtransaksiyon lamang sa loob ng bangko
at sa awtorisadong tauhan nito.
6. Alamin ang tungkol sa PDIC deposit insurance.
7. Maging Maingat.
SALN (Statement of assets, liabilities, and net
worth)
- ito ay deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets),
pagkakautang (liabilities), Negosyo at iba pa pang
financial intererest ng isang empleyado.
Implasyon
- ang pagbabago sa presyo ng mga produkto at
serbisyo sa iba’t ibang panahon ay
pangkaraniwang nagaganap.
Hyperinflation
- ang presyo ay patuloy na tumataas bawat oras,
araw, at linggo.
CPI o Consumer Price Index
- ang ginagamit sa pagsukat ng implasyon.
Iba’t Ibang Uri ng Price Index
1. GNP Implicit Price Index o GNP Deflator
- ito ang average price index na ginagamit para
mapababa ang halaga ng kasalukuyang GNP at
masukat ang totoong GNP.
2. Wholesale or Producer Price Index (PPI)
- Index ng mga presyong binabayaran ng mga
tindahang nagtitingi para sa mga produktong muli
nilang ibebenta sa mga mamimili.
3. Consumer Price Index (CPI)
- sinusukat ang pagbabago sa presyo ng mga
produkto at serbisyong ginagamit ng mga
consumer.
CPI = Total Weighted Price ng Kasalukuyang Taon /
Total Weighted Price ng Basehang Taon x 100
Antas ng Implasyon = CPI ng Kasalukuyang Taon
– CPI ng Nagdaan Taon/ CPI ng Nagdaang Taon x
100
Purchasing Power = CPI ng Batayang Taon/ CPI
ng Kasalukuyang Taon x 100
Dahilan ng Implasyon
Demand-pull
- nagaganap ang demand-pull inflation kapag
nagkaroon ng paglaki sa paggasta ang
sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan, at
panlabas na sector.
Cost-push
- ang pagtaas ng mga gastusing pamproduksiyon
ang siyang sanhi ng pagtaas sa presyo ng mga
bilhin.
Dahilan At Bunga ng Implasyon
Dahilan
- pagtaas ng suplay ng salapi
- pagdepende sa importasyon para sa hilaw na
sangkap
- pagtaas ng palitan ng piso sa dolyar
- kalagayan ng pagluluwas (export)
- monopoly o kartel
- pambayad-utang
Bunga
- tataas ang demand o ang paggasta
- bumaba ang purchasing power ng peso
- kulang ang suplay
Epekto ng Implasyon sa mga Mamamayan
Mga nakikinabang sa implasyon
- mga umuutang
- mga negosyante/ may-ari ng kompanya
- mga speculator at mga negosyanteng may
malakas ang loob na mamuhunan
Mga taong Nalulugi
- mga taong may tiyka na kita
- ang mga toang nagpapautang
- mga taong nag-iimpok
Konsepto ng Patakarang Piskal
Patakarang Piskal
- ay tumutukoy sa behavior ng pamahalaan
patungkol sa paggasta at pagbubuwis ng
pamahalaan.
Expansionary Fiscal Policy
- isinasagawa ng pamahaal upang mapasigla ang
matanlay na ekonomiya ng bansa.
Contractionary Fiscal Policy
- ipinapatutupad ng pamahalaan kung ansa bingit
ng pagtaas ang pangkalahatang presyo sa
ekonomiya.
Paggasta ng Pamahalaan ayon sa Expenditure
Program
1. Current Operating Expenditures
- nakalaang halaga para sa pagbili ng mga
produkto at serbisyo upang maayos na maisagawa
ang mga gawaing pamahalaan.
2. Capital Outlays
- panustos para sa pagbili ng mga produkto at
serbisyo kung saan ang kapakinabangang
makukuha mula rito ay maaaring magamit sa loob
ng maraming taon at maaring makadagdag sa mga
asset ng gobyerno.
3. Net Lending
- paunang bayad ng gobyerno para sa mga utang
nito.
Iba’t Ibang Uri ng Buwis
1. Ayon sa Layunin
Para Kumita (Revenue generation)
- pangunahing layunin ng pamahalaan na ipataw
ang mga buwis upang makalikom ng pondo para
magamit. Hal: sales tax, income tax
Para Magregulista (Regulatory)
- ipinapataw ang ganitong uri ng buwis upang
mabawasan ang kalabisan ng isang gawain o
Negosyo. Hal: excise tax

Para Magsilbing Proteksiyon (Protection)

- ipinapataw upang mapangalagaann ang interes
ng sector na nangangailang ng proteksiyon . hal:
taripa

Ayon sa Kung Sino ang Apektado

Tuwiran (Direct)
- buwis na tuwirang ipinapataw sa mga indibidwal o
bahay-kalakal. Hal: withholding tax

Hindi Tuwiran (Indirect)

- buwis na ipinapataw sa mga kalakal at
paglilingkod kaya hindi tuwirang ipanapataw sa
mga indibidwal. Hal: value-added tac

Ayon sa Porsiyentong Ipinapataw

Proporsiyonal (Proportional)
- pareho ang porsiyentong ipinapataw

Progresibo (Progressive)
- tumataas ang halaga ng buwis na binabayaran
habang tumataas ang kita ng isang indibidwal o
korporasyon.

Regresibo (Regressive)
- bumababa ang antas ng buwis kasabay ng
paglaki ng kita.