IKATLONG MARKAHAN ang sumisingil ng buwis upang kumita.
Ang kita sa
Araling Panlipunan 9 Reviewer
S.Y 2023-2024
MELC 1: NAIPALILIWANAG ANG BAHAGING
GINAGAMPANAN NG MGA BUMUBUO SA PAIKOT NA
DALOY NG EKONOMIYA.
MAKROEKONOMIKS – pinag-aaralan ang gawi ng kabuuang
ekonomiya.
SAMBAHAYAN – binubuo ng mga konsyumer, nagmamay-ari
ng mga salik ng produksyon at mga kumukonsumo ng mga
produkto at serbisyo.
BAHAY – KALAKAL – binubuo ng mga prodyuser, bumibili at
gumagasta ng mga produkto at serbisyong nililikha ng
sambahayan.
PAMILIHAN NG MGA PRODUKTO AT SERBISYO - uri ng
pamilihan na pagmamay-ari ng bahay – kalakal kung saan
bumibili ng mga produkto at serbisyo na tutugon sa
pangangailangan at kagustuhan ng mamimili
PAMILIHAN NG MGA SALIK NG PRODUKSYON - uri ng
pamilihan na pagmamay-ari ng sambahayan para kumita mula
sa kapital, produkto, lupa, at pagnenegosyo.
PAMILIHANG PINANSIYAL – tumatanggap ng ipon at
nagpapautang ng pondo.
PAMAHALAAN – nangungulekta ng buwis at nagpapatupad ng
iba’t ibang patakaran para sa pag – unlad ng ekonomiya.
Katuwang ng sambahayan at bahay kalakal sa pagdedesisyon
sa hinaharap.
PANLABAS NA SEKTOR – tumutugon sa ugnayan sa ibang
bansa sa pamamagitan ng pang –aangkat at pagluwas ng
produkto.
MGA MODELO NG PAMBANSANG EKONOMIYA
 UNANG MODELO: Ito ay naglalarawan ng simple o
payak na ekonomiya na ibig sabihin ang sambahayan
at bahay-kalakal ay iisa.
 IKALAWANG MODELO: May dalawang aktor sa
isang ekonomiya – ang sambahayan at bahay –
kalakal. Ang Sambahayan ay may demand sa
produkto ngunit wala itong kakayahang lumikha ng
produkto habang ang bahay – kalakal naman ang
tanging may kakayahang lumikha nito subalit
kailangan mo na nitong bumili o umupa ng mga salik
ng produksyon sa sambahayan. Ang pinagmulan ng
kita ng sambahayan ay mula sa interes, kita ng
entreprenyur, renta o upa, at pasahod sa paggawa na
kabilang sa salik ng produksyon, ngunit ang nasa
pananaw ng bahay – kalakal, ito ay gastusin sa
produksyon.
 IKATLONG MODELO: Isinasaalang – alang ng
sambahayan at bahay – kalakal ang kanilang
desisyon sa panghinaharap dahil ang pag-iimpok at
pamumuhunan ay nagiging mahalagang gawain pang
ekonomiya na nagaganap ang nasabing gawain sa
mga pamilihang pinansiyal. Para sa sambahayan,
ang interes na makukuha sa paglalagay ng pera sa
pamilihang pinansiyal ay dagdag kita habang ang
bahay – kalakal naman ay maaaring manghiram ng
karagdagang pinansiyal na kapital/puhunan para
mapalawak ang negosyo.
 IKAAPAT NA MODELO: Ang pamahalaan ay
lumalahok sa sistema ng pamilihan na kung saan ito
buwis ay tinatawag na public revenue na ginagamit
ng pamahalaan upang makalikha ng pampublikong
paglilingkod.
 IKALIMANG MODELO: Nagaganap sa modelong ito
ang kalakalang panlabas kung saan may mga
Gawain ng pagluluwas (export) at pag-aangkat
(import) ng mga produkto at serbisyo sa loob at labas
ng bansa.
__________________________________________________
MELC 2: NASUSURI ANG PAMAMARAAN AT
KAHALAGAHAN NG PAGSUKAT NG PAMBANSANG KITA.
PAMBANSANG KITA – Kabuuang kitang pinansiyal ng lahat
ng sektor na sasakupan ng isang bansa o estado.
GROSS NATIONA INCOME (GNI) – Kilala sa tawag na Gross
Nationa Product na tumutukoy sa kabuuang pampamilihang
halaga ng mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga
mamamayan ng isang bansa kasama sa pagsukat ang kinikita
at gawang produkto ng mga naturang OFW.(GAWA NG
PINOY)
 MGA PARAAN NG PAGSUKAT SA GNI
1. Pamamaraan batay sa gastos (Expenditure
Approach) – sinusukat ang halaga ng kabuuang
paggawa at pagkonsumo ng buong bansa.
FORMULA: GNI = C + I + G + (X-M) + SD +
NFIFA
A. GASTUSIN PERSONAL (C) – napapaloob
dito ang gastos ng mga mamamayan tulad
ng pagkain damit, paglilibang, serbisyo ng
manggugupit ng buhok at iba pa.
B. GASTUSIN NG MGA NAMUMUHUNAN (I) –
gastos ng mga bahay-kalakal tulad ng mga
gamit sa opisina, hilaw na materyales para
sa produksyon, sahod ng manggagawa at
iba pa.
C. GASTUSIN NG PAMAHALAAN (G) –
gastusin ng pamahalaan sa pagsasagawa
ng mga proyektong panlipunan at iba pang
gastusin nito.
D. GASTUSIN NG PANLABAS NA SEKTOR
(X – M) – makukuha ito kung ibabawas ang
iniluluwas o export sa inaangkat o import.
E. STATISTICAL DISCREPANCY (SD) – ang
anumang kalabisan o kakulangan sa
pagkwenta na hindi malaman kung saan
ibibilang.
F. NET FACTOR INCOME FROM ABROAD
(NFIFA) – tinatawag din na NET PRIMARY
INCOME na makukuha kapag ibinawas ang
gastos ng mga mamamayang nasa ibang
bansa sa gastos ng mga dayuhang nasa
loob ng bansa.
2. Paraan batay sa pinagmulang Industriya
(Industrial Origin/Value – added Approach) – Sa
pamamaraang ito kailangang alamin ang GDP ng
bansa kung saan pagsasamahin ang kabuuang
halaga ng pangunahing industriya ng bansa.
Kinapapalooban ito ng sektor ng agrikultura,
industriya at serbisyo.
3. Pamamaraan batay sa kita ng sangkap ng
produksyon (Income Approach) –
GROSS DOMESTIC PRODUCT (GDP) – Ang produkto at 6. PAMBAYAD – UTANG Sa halip na magamit sa
serbisyong nabuo o ginawa sa loob ng ating bansa kasama produksiyon ang bahagi ng
ang nagawa ng mga dayuhan na naninirahan sa ating bansa pambansang badyet, ito ay
bansa. (GAWA DITO SA PINAS). napupunta lamang sa
______________________________________________ pagbabayad ng utang.
__________________________________________________
MELC 3: NATATALAKAY ANG KONSEPTO, DAHILAN AT
EPEKTO AT PAGTUGON SA IMPLASYON MGA NAKIKINABA SA IMPLASYON
IMPLASYON (INFLATION) – tumutukoy sa pagtaas ng 1. Mga Umuutang
pangkalahatang presyo ng mga piling produkto. 2. Mga Negosyante/may –ari ng kompanya
DEPLASYON (DEFLATION) – pagbaba sa halaga ng presyo 3. Namumuhunan
HYPERINFLATION – ang presyo ay patuloy na tumataas MGA TAONG NALULUGI SA IMPLASYON
bawat oras, araw at linggo. 1. Mga taong may tiyak na kita
DAHILAN NG IMPLASYON 2. Ang mga taong nagpapautang
A. DEMAND – PULL – nagaganap ito kapag nagkaroon 3. Mga taong nag-iimpok
ng paglaki sa paggasta ang sambahayan, bahay – PAGLUTAS SA IMPLASYON
kalakal, pamahalaan at panlabas na sektor. Mataas  Bantayan ng pamahalaan ang kilos ng mga
ang demand ngunit hindi sapat ang supply ng prodyuser lalo na ang monopolyo/kartel
produkto na nagreresulta sa pagkakaroon ng  Pagbawas o pagkontrol ng bangko sentral sa salapi
shortage sa pamilihan kaya ang presyo ng bilihin ay na nasa sirkulasyon
tumataas.  Ang pagpapaigting ng batas laban sa hoarding
B. COST – PUSH – ang pagtaas ng mga gastusing  Ang pagtatakda ng SRP o reseller’s price
pamproduksyon ang siyang sanhi ng pagtaas sa  Suportahan at bigyang prayoridad ang mga lokal na
presyo ng mga bilihin. Kung ang isang salik sa negosyo
produksyon halimbawa ay lakas paggawa, ay  Ang pagkakaroon ng makatwiran at wastong
magkakaroon ng pagtaas sa sahod, maaari itong alokasyon ng badyet ng pamahalaan.
makaapekto sa kabuuang presyo ng mga produktong __________________________________________________
ginagawa. Maipapasa ng mga prodyuser ang pagtaas MELC 4: NASUSURI ANG LAYUNIN AT PAMAMARAAN NG
sa halaga ng lakas paggawa sa mga mamimili. PATAKARAANG PISKAL/PANANALAPI AT
DAHILAN NG IMPLASYON BUNGA NG IMPLASYON NAPAPAHALAGAHAN ANG PAG-IIMPOK AT
1. PAGTAAS NG SUPLAY Tataas ang demand o PAMUMUHUNAN BILANG SALIK NG EKONOMIYA.
NG SALAPI paggasta kaya mahahatak
ang presyo paitaas. PATAKARANG PISKAL – tumutukoy sa paggamit ng
2. PAGDEPENDE SA Kapag tumaas ang palitan pamahalaan sa pagbubuwis at paggasta upang mabago ang
IMPORTASYON PARA SA ng piso sa dolyar, o kaya galaw ng ekonomiya. Layunin nito ang mga sumusunod;
HILAW NA SANGKAP tumaas ang presyo ng 1. Paghahanda ng badyet
materyales na inaangkat, 2. Pangungulekta ng buwis
ang mga produktong 3. Paggamit ng pondo.
umaasa sa importasyon 4. Nababalanse ng pamahalaan ang paggasta sa
para sa mga hilaw na
pagsigla ng ekonomiya
sangkap ay nagiging sanhi
5. Pagpapatatag ng ekonomiya ng ating bansa
rin ng pagtaas ng presyo
3. PAGTAAS NG PALITAN Dahil sa kakulangan ng DALAWANG PARAAN NG PATAKARANG PISKAL
NG PISO SA DOLYAR pumapasok na dolyar, A. EXPANSIONARYFISCAL POLICY – layunin nito na
bumababa ang halaga ng mapasigla ang pambansang ekonomiya.
piso. Nagbubunga ito ng Kailan ito ipinatutupad?
pagtaas ng presyo ng mga - Ito ay ipinatutupad ng ating pamahalaan kapag
produkto. matamlay ang ekonomiya, bunga ng kawalan ng
4. KALAGAYAN NG Kapag kulang ang supply sa trabaho at kapag mataas ang presyo ng mga
PAGLULUWAS (EXPORT) lokal na pamilihan dahil ang bilihin.
produkto ay iniluluwas,
Ano ang ginagawa ng pamahalaan sa suplay ng
magiging dahilan ito upang
pera?
tumaas ang presyo ng
produkto, Kapag mas - Ibaba ang interes sa pagpapautang upang mga
mataas ang demand kaysa negosyante ay mahikayat humiram ng pera para
sa produkto, ito ay sa negosyo
magdudulot ng pagtaas sa - Pagbibigay ng hanapbuhay sa mga tao sa
presyo. pamamagitan ng pagsasagawa ng pamahalaan
ng maraming proyekto para magkaroon ng
5. MONOPOLYO/KARTEL Nakapagkokontrol ng presyo maraming trabaho para may sweldo at may
ang sistemang ito. Kapag panggastos
nakontrol ang presyo at - Pagbibigay tulong pinansiyal tulad ng SAP at 4Ps
dami ng produkto, malaki upang patuloy na makabili o matugunan ang
ang posibilidad na maging pangangailangan ng tao
mataas ang presyo.
Anong patakaran sa pagbubuwis ang ipinatutupad?
 - Maaaring pababain ng pamahalaan ang buwis na
binabayaran ng mga manggagawa upang
tumaas ang kanilang kakayahang makabili o
kumonsumo.
Ano ang inaasahang resulta sa pagpapatupad ng
Expansionary Fiscal Policy?
- Mas gaganahan na gumastos ang sambahayan
at bahay – kalakal at muling sisigla ang ating
ekonomiya.
B. CONTRACTIONARY FISCAL POLICY – layunin nito
na bawasan ang sobrang kasiglahan ng ekonomiya
dahil ang labis na mataas na demand sa suplay ay
magdudulot ng implasyon. Kabilang sa hakbang nito
ang pagbabawas sa gastusin ng pamahalaan,
pagsasapribado ng ilang pampublikong korporasyon
at pagpapataas sa singil na buwis.
Kailan ito ipinatutupad?
- Ito ay ipinatutupad ng ating pamahalaan kapag
malubhang masigla ang ekonomiya na maaaring
magdulot ng overheated economy. Ito ay bunga
ng sobrang suplay ng pera, dahil sa mataas na
paggastos ng sambahayan, na maaaring
magresulta sa tinatawag na Hyperinflation.
Ano ang ginagawa ng pamahalaan sa suplay ng
pera?
 Regulasyon para sa tamang pagbili at
pagkonsumo ng kalakal
URI NG BUWIS
 Tuwiran (Direct Taxt) – buwis na tuwirang ipinapataw
sa mga indibidwal o bahay kalakal.
 Di-tuwiran (Indirect Tax) – buwis na ipinapataw sa
mga kalakal o serbisyo.
 Income Tax – buwis sa kinikita ng mamamayan
 Road User’s Tax – buwis sa mga may-ari ng
sasakyan
 Business Tax – buwis sa mga may-ari ng negosyo
 Value – added Tax – buwis sa mga binibiling kalakal
 Amusement Tax – buwis sa mga libangan tulad ng
sinehan, parke at sugalan
 Import Duties Tax – buwis sa mga kalakal na galing
ibang bansa
SANGAY NG PAMAHALAAN NA KUMOKOLEKTA NG
BUWIS
1. Bureau of Internal Revenue (BIR) – nangangalap ng
buwis sa mga kalakal o serbisyo mula sa loob ng
bansa.
2. Bureau of Customs (BOC) – nangangalap ng buwis
sa mga kalakal o serbisyo mula sa labas ng bansa.
ANG GRADO AY PINAGHIHIRAPAN, HINDI

INILILIMOS! 😊
- Upang malimitahan ang sobrang paggastos ng
mga tao, binabawasan ng pamahalaan ang
suplay ng pera sa serkulasyon sa pamamagitan
ng pagpataw ng mild inflation o pagtaas ng
presyo ng bilihin sa mga produkto ay upang hindi
bumili ng marami ang mga mamimili na hindi
naman nila kailangan.
Anong patakaran sa pagbubuwis ang ipinatutupad?
- Ang pamahalaan ay nagpapataw ng
karagdagang singil sa buwis ng bawat
manggagawa upang mabawasan ang kanilang
sobrang pagkonsumo upang matutunan nila ang
pag – iimpok ng pera at pag-invest para sa
hinaharap.
Ano ang inaasahang resulta sa pagpapatupad ng
Contractionary Fiscal Policy?
- Maiiwasan ang Hyperinflation o lubhang pagtaas
ng presyo kada oras, araw o linggo dahil
nalilimitahan ang paggastos ng sambahayan
upang matutunan nila ang tamang paggamit o
halaga ng kanilang salapi/pera.
BUWIS (TAX) – ang salapi na sapilitang kinukuha ng
pamahalaan sa mga mamamayan sa pamamagitan ng
pagpataw ng pamahalaan sa mga ari-arian, tubo, kalakal, o
serbisyo dahil ang buwis ay sakop ng kapangyarihan ng
pamahalaan at maisakatuparan ang mga proyektong
pambayan.
LAYUNIN NG PAGBUBUWIS:
 Mapataas ang kita ng pamahalaan
 Pagpapatatag ng ekonomiya
 Mapangalagaan ang industriyang panloob
laban sa mga dayuhang kalakal
 Gamit para sa tamang distribusyon ng kita