FİZYOLOJİK PSİKOLOJİ

Dr. Öğr. Üyesi Müge KADEMLİ

4. Hafta
 Nöronlar Arası İletişim
• Nöronlar arası iletişimin temel aracı sinaptik geçiştir.
✓ Sinapsın Yapısı:
• Sinapslar, dendritlerde, somada ve diğer aksonlarda olmak
üzere üç yerde bulunur: Akso-dendritik, akso-somatik, akso-
aksonik sinapslar.
• Akso-dendritik sinapslar: Dendritin düz yüzeyinde ya da
dendrit omurgasında olur.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Sinapsın Yapısı:
• Akso-somatik sinapslar: Somatik membranda olur.
• Akso-aksonik sinapslar: İki terminal buton arasındaki
sinapslardır.
✓ Nörotransmitter Salınımı:
• Presinaptik ucu kaplayan
hücre membranı (presinaptik
membran) üzerinde çok
sayıda voltaj-kapılı kalsiyum
kanalları vardır. Bu zar,
aksiyon potansiyeliyle
depolarize olduğunda çok
sayıda kalsiyum iyonu bu
kanallardan sinir terminaline
gelir. Kalsiyum, membranın
iç yüzündeki serbestleşme
bölgesindeki özel proteinlere
bağlanarak, membrana yakın
olan veziküllerin içeriklerini
ekzositozla dışarı boşaltmalarını sağlar. Bu veziküllerin her birinde
2.000-10.000 arasında asetilkolin molekülü vardır.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Nörotransmitter Salınımı:

Mikrotübül

Postsinaptik yoğunluk
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Reseptörlerin Aktivasyonu:
• Sinaptik aralıkta nörotransmitter varlığı özel bazı iyonların
membranı geçmesini sağlar ve lokal membran potansiyelini
değiştirir.
• Nörotransmitterler iki farklı yolla iyon kanallarını açar: Doğrudan
ya da dolaylı.
• Uygun bir nörotransmitter molekülü reseptöre bağlandığında iyon
kanalları açılır. → İyonotropik reseptör. Bu
reseptörler ilk olarak torpedo adı verilen
elektrikli vatozda keşfedildi. Asetilkoline
duyarlı bu reseptörler Na kanalları içerir.
Kanallar açıldığında Na iyonları hücre içine
girer ve membranı depolarize eder.
→ Doğrudan yöntem
https://www.youtube.com/watch?v=6CjHgvTMtRA
 https://www.youtube.com/watch?v=BCmba4guTMM

Nöronlar Arası İletişim

✓ Reseptörlerin Aktivasyonu:
• Bazı reseptörler iyon kanallarını doğrudan açmaz. Bunun yerine bir dizi
kimyasal olay başlatılır. → Metabotropik reseptör. Bu reseptörler
hücrenin metabolik enerji harcamasını gerektiren süreçleri içerir. →
Dolaylı yöntem
• Metabotropik reseptörler, membrana bağlı bir protein olan G proteinine
yakın bir yerde bulunurlar. Bir
nörotransmitter, reseptöre bağlandığında,
reseptöre yakın yerdeki membran içine
yerleşmiş G proteinini aktive eder.
Aktive olan G proteini, ikincil haberci
denilen bir kimyasalın üretimini uyaran
enzimi aktive eder. İyon kanallarının
yanında bağlı olan ikincil haberci
molekülü iyon kanallarının açılmasını
sağlar.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Reseptörlerin Aktivasyonu:
• G-proteini sırayla üç bileşenden oluşur: G-proteininin
etkinleştirici kısmı olan alfa (α) bileşeni ve alfa bileşenine ve
reseptör proteinine bitişik hücre zarının iç kısmına bağlanan
beta (β) ve gama (y) bileşenleri. Bir sinir uyarısı ile aktive
edildiğinde, G-proteininin alfa kısmı beta ve gama kısımlarından
ayrılarak hücrenin sitoplazmasında serbest şekilde hareket
eder.
• Ligandların reseptörlerle etkileşiminin ardından G proteini
uyarılır. Uyarılan G proteini reseptörden ayrılır ve sinyali bir
hücre içi hedefe taşır. Hedef bir enzim veya bir iyon kanalı
olabilir.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Reseptörlerin Aktivasyonu:
• G proteinine bağlı reseptörler dolaylı olarak hücre zarına bağlı
başka bir hedef proteininin aktivitesini düzenlerler. Bu hedef
protein bir enzim veya bir iyon kanalı olabilir. Reseptör ve hedef
protein arasındaki ilişki üçüncü bir protein olan G proteini
(trimeic GTP-binding regulatory protein) tarafından sağlanır.
Hedef protein aktivasyonu ya hücre içi bir aracının (hücre içi
ikinci haberci) konsantrasyonunu değiştirir ya da hücre zarının
iyon geçirgenliğini değiştirir.
• İyonotropik ve metabotropik reseptörler postsinaptik potansiyel
üretme açısından karşılaştırıldığında, metabotropik reseptörler
tarafından üretilenlerin başlaması ve bitmesinin daha uzun
sürdüğü görülmüştür. Keşfedilen ilk ikinci haberci, ATP
tarafından sentez edilen siklik AMP’dir.
Guanosine triphosphate (GTP)
Guanosine diphosphate (GDP).
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Postsinaptik Potansiyeller:
• Ya depolarize ya da hiperpolarize edicidir. Postsinaptik
potansiyelin özelliğini nörotransmitterin kendisi değil,
postsinaptik reseptörlerin özellikleri belirler → açtığı iyon
kanalının özelliğine göre belirlenir.
• Postsinaptik membranda üç önemli nörotransmitter-bağımlı
iyon kanalı vardır: sodyum, potasyum ve klor.
• Nörotransmitter-bağımlı sodyum kanalı uyarıcı postsinaptik
potansiyelin (EPSP) önemli kaynağıdır. Potasyum kanalı açılırsa
bu katyonların bir bölümü hücre dışına çıkar ve hücre
hiperpolarize olur. Böylece ketleyici postsinaptik potansiyel
(IPSP) ortaya çıkar.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Postsinaptik Potansiyeller:
• Klor kanallarının açılmasının etkisi nöron membranının
potansiyeline bağlıdır. Eğer membran potansiyeli yakınlarda
depolarize olduysa klor kanalları açılır ve hücre içine klor girer.
Klor kanallarının açılması ile anyonlar hücre içine akar ve EPSP’ler
nötralize olur.
✓ Postsinaptik Potansiyellerin Sonlanması:
1. Yıkılma: Sinaptik aralıkta ya da postsinaptik membranda bulunan
ve nörotransmittere özgü olan enzimlerle katabolize edilmesi.
2. Difüzyon: Sinaps aralığından, etraftaki dokular arasındaki sıvıya
difüze olarak kana karışması.
3. Geri alınma: Aktif taşıma ile nörotransmitterin kendisini
salgılamış olan presinaptik membran tarafından tekrar geri
alınmasıdır.
 https://www.youtube.com/watch?v=WhowH0kb7n0

Nöronlar Arası İletişim

✓ Postsinaptik Potansiyellerin
Sonlanması:
• Neredeyse tüm nörotransmitterlerin
neden olduğu postsinaptik
potansiyeller geri alım ile sona erer.
Terminal buton tarafından salınan
nörotransmitterin sinaptik aralıktan
hızlıca çıkartılması işlemidir. Bir
aksiyon potansiyeli terminal butona
ulaştığında sinaptik aralığa az
miktarda nörotransmitter salınır ve
postsinaptik reseptörler kısa bir
süre nörotransmittere maruz kalınca
geri alınır.
 Nöronlar Arası İletişim

✓ Postsinaptik Potansiyellerin
Sonlanması:
• ACh sinir-kas kavşağında uyarıcı
etki yapar ve iskelet kaslarının
kasılmasını sağlar. ACh tarafından
üretilen postsinaptik potansiyel
kısa ömürlüdür →
Asetilkolinesteraz (AChE) → ACh’yi
asetil ve koline parçalayarak imha
eder.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Postsinaptik Potansiyellerin Etkisi: Nöral Entegrasyon
• Aksonun ateşlenme hızı o hücrenin soma ve dendritlerindeki
uyarıcı ve ketleyici sinapsların aktivitesi ile belirlenir. Belirli bir
nöron üzerindeki uyarıcı ve ketleyici sinapsların etkisinin
etkileşimine nöral entegrasyon denir. Uyarıcı sinaps etkisi fazla
olursa ateşleme hızı da yüksek olur.
✓ Postsinaptik Potansiyellerin Etkisi: Nöral Entegrasyon
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Otoreseptörler:
• Otoreseptör, nöron (terminaller, soma ve/veya dendritler)
üzerinde bulunan bir reseptördür ve işlevi, aynı nöron
tarafından salınan spesifik bir
ligandı (nörotransmiterler veya
hormonlar gibi) bağlamaktır.

• Otoreseptörler esas olarak

nörotransmitter sentezini
ve/veya salınımını izlemek için
bir geri besleme mekanizması
olarak kullanılır.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Otoreseptörler:
• Otoreseptörler iyon kanallarını kontrol etmezler, dolayısıyla
bir nörotransmitter molekülü ile uyarıldığında terminal
butondaki membran potansiyelinde bir değişme yaratmazlar.
Bunun yerine nörotransmitterin sentez edilmesini ve
salınmasını içeren iç süreçleri düzenler. Otoreseptörler,
metabotropiktir. Birçok durumda etkisi ketleyicidir,
nörotransmitter sentez ve salınım hızında azalmaya neden olur.
✓ Akso-aksonik Sinapslar:
• Akso-dendritik ve akso-somatik sinapsların aktivitesi
postsinaptik uyarıma ya da ketlemeye neden olur. Akso-aksonik
sinapslar ise nöral entegrasyona doğrudan katılmazlar. Bunun
yerine terminal buton tarafından salınan nörotransmitter
miktarını değiştirir.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Akso-aksonik Sinapslar:
• Presinaptik düzenleme yaparlar.
Akso-aksonik sinaps aktivitesi
nörotransmitter salınımını azaltırsa
bu etkiye presinaptik ketleme,
arttırırsa presinaptik yatkınlık denir.
✓ Sinaptik Olmayan Kimyasal İletişim:
• Nöromodülatörler, nöron tarafından
salınan nörotransmitterlerden daha
uzağa giden ve yayılan kimyasallardır.
Nöromodülatörlerin çoğu peptit
bağlarıyla birbirine bağlı aminoasit
zincirlerinden oluşur.
 Nöronlar Arası İletişim
✓ Sinaptik Olmayan Kimyasal İletişim:
Hormonları salgılayan
hücreler hormonları
hücre dışı sıvıya
salarlar. Hormonlar,
hücre çekirdeğinde
veya membran
yüzeyinde yerleşmiş,
özelleşmiş reseptör
içeren hücrelerin
aktivitelerini etkiler.
Hormonların var
olduğu durumlarda sadece hedef hücrelerde yanıt ortaya çıkar.
Nöronların birçoğunun hormon reseptörleri vardır. Hormonlar,
reseptörleri uyararak davranış değişikliği yaparlar. Testosteron →
Saldırganlık
 Kaynak
• Carlson, N. R. (2020). Fizyolojik Psikoloji (8. baskı) (M.
Şahin, Çev. Ed.). Nobel Akademik Yayıncılık. kitabından
özetlenmiştir.
TEŞEKKÜRLER