Professional Documents
Culture Documents
Khi một đợt giá lạnh đổ vào bang Florida, giá nước cam tăng trong các siêu thị trên toàn
quốc. Mỗi khi thời tiết vào mùa hè ấm lên ở bang New England, giá thuê phòng khách sạn ở
vùng Ca-ri -bê lập tức suy giảm. Khi một cuộc chiến tranh bùng nổ ở Trung Đông, giá xăng
ở Mỹ tăng và giá xe Cadillac cũ giảm xuống. Những biến cố này có điểm gì chung? Tất cả
chúng đều cho thấy sự vận hành của cung và cầu.
Cung và cầu là hai từ mà các nhà kinh tế sử dụng thường xuyên nhất - và vì nguyên nhân rất
hợp lý. Cung và cầu là những lực lượng làm cho nền kinh tế thị trường hoạt động. Chúng
quyết định lượng của mỗi hàng hóa được sản xuất ra và giá mà nó được bán. Nếu muốn biết
một biến cố hoặc chính sách ảnh hưởng tới nền kinh tế như thế nào, thì trước hết bạn phải
nghĩ xem nó ảnh hưởng tới cung và cầu như thế nào.
Chương này giới thiệu lý thuyết về cung và cầu. Nó nghiên cứu hành vi của người bán và
người mua, cũng như sự tương tác giữa họ với nhau. Nó chỉ ra cách thức quyết định giá cả
của cung và cầu trong nền kinh tế thị trường, cũng như giá cả đến lượt nó lại phân bổ các
nguồn lực khan hiếm của xã hội như thế nào.
Khái niệm cung và cầu được dùng để chỉ hành vi của con người khi họ tương tác với nhau
trên thị trường. Thị trường là một nhóm người bán và người mua một hàng hóa hoặc dịch
vụ nhất định. Với tư cách là một nhóm, người mua quyết định cầu về sản phẩm và với tư
cách một nhóm, người bán quyết định cung về sản phẩm. Trước khi thảo luận về hành vi
của người bán và người mua, chúng ta hãy xem xét kỹ lưỡng hơn khái niệm “thị trường” và
các dạng thị trường khác nhau mà chúng ta quan sát thấy trong nền kinh tế.
Thị trường cạnh tranh
Thị trường có nhiều dạng khác nhau. Đôi khi thị trường có tổ chức rất cao, chẳng hạn thị
trường của nhiều loại nông sản. Trong những thị trường này, người mua và người bán gặp
nhau vào một thời gian và tại địa điểm nhất định mà tại đó, người xướng giá góp phần định
giá và tổ chức bán hàng.
Nhưng hầu hết các thị trường được tổ chức ở mức thấp hơn. Chẳng hạn, chúng ta hãy quan
sát thị trường kem trong một khu phố nhất định. Người mua kem không hề tập hợp nhau lại
vào bất kỳ thời điểm nào. Người bán kem nằm ở các địa điểm khác nhau và bán các sản
phẩm khác nhau đôi chút. Ở đây không có người xướng giá để công bố giá kem. Từng
người bán tự ghi giá cho mỗi chiếc kem và từng người mua quyết định mua bao nhiêu kem
tại mỗi cửa hàng.
Mặc dù không được tổ chức, nhưng nhóm người mua và người bán kem hình thành một thị
trường. Người mua biết rằng có nhiều người bán để anh ta lựa chọn và người bán ý thức
được rằng có người khác bán sản phẩm tương tự sản phẩm của anh ta. Giá và lượng kem
bán ra không phải do một người bán hay người mua nào quyết định. Trên thực tế, giá và
lượng là do tất cả người bán và người mua quyết định khi họ tương tác với nhau trên thị
trường. Giống như hầu hết các thị trường trong nền kinh tế, thị trường kem có tính cạnh
Bảng 1. Biểu cầu của Catherine. Biểu cầu chỉ ra lượng cầu tại mỗi mức giá.
Bảng 1 cho biết số cốc kem mà Catherine mua mỗi tháng tại các mức giá kem khác nhau.
Nếu kem được cung cấp miễn phí, Catherine sẽ ăn 12 cốc. Với giá 0,50 đô la một cốc,
Catherine mua 10 cốc. Khi giá tiếp tục tăng lên, cô mua ngày càng ít kem hơn. Khi mức giá
bằng 3đô la, Catherine không mua một cốc kem nào cả. Bảng 1 là một biểu cầu, tức một
bảng chỉ ra mối quan hệ giữa giá của một hàng hóa và lượng cầu. (Các nhà kinh tế sử dụng
từ biểu vì bảng này có các cột con số song song với nhau như một biểu ghi giờ tầu chạy).
Giá kem
3.00
2.50
1.50
1.00
0,50
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lượng kem
Hình 1. Đường cầu của Catherine. Đường cầu này là đồ thị được vẽ bằng số liệu của
bảng
1. Nó cho biết lượng cầu về một hàng hóa thay đổi như thế nào khi giá của nó thay đổi. Vì
giá thấp hơn làm tăng lượng cầu, nên đường cầu dốc xuống.
Ceteris Paribus - Những cái khác không thay đổi
Mỗi khi nhìn thấy đường cầu, bạn cần nhớ rằng nó được vẽ cho trường hợp nhiều biến số
khác không thay đổi. Đường cầu của Catherine trong hình 1 cho thấy điều gì xảy ra đối với
lượng kem mà Catherine muốn mua khi chỉ có giá kem thay đổi. Đường cầu được vẽ với giả
định rằng thu nhập của Catherine, thị hiếu, kỳ vọng và giá cả các hàng hóa có liên quan
không thay đổi.
Các nhà kinh tế sử dụng thuật ngữ ceteris paribus để nhấn mạnh rằng tất cả các biến số có
liên quan, trừ các biến số được nghiên cứu vào thời điểm đó, đều được giữ cho không thay
đổi. Thành ngữ la tinh này có nghĩa đen là “những cái khác không thay đổi”. Đường cầu
dốc xuống vì, nếu những cái khác không thay đổi, giá cả thấp hơn hàm ý lượng cầu cao
hơn.
Mặc dầu thuật ngữ những cái khác không thay đổi được áp dụng cho một tình huống giả
định, trong đó một số biến số được giả định là không thay đổi, nhưng trong thực tế, nhiều sự
vật đồng thời thay đổi. Vì lý do này, khi sử dụng các công cụ cung cầu để phân tích các biến
cố hoặc chính sách, vấn đề quan trọng là phải nhớ rằng những cái gì được giữ cho không
thay đổi, còn cái gì thì không.
Cầu thị trường và cầu cá nhân
Cho đến giờ chúng ta chỉ nói về cầu của một cá nhân về hàng hóa. Để phân tích phương
thức vận hành của thị trường, chúng ta cần xác định cầu thị trường, tức tổng các cầu cá
nhân về một hàng hóa hay một dịch vụ cụ thể.
Bảng 2 là biểu cầu về kem của hai cá nhân là Catherine và Nicholas. Biểu cầu của Catherine
cho chúng ta biết lượng kem mà cô muốn mua và biểu cầu của Nicholas cho chúng ta biết
lượng kem mà anh muốn mua. Cầu thị trường là tổng cầu của hai cá nhân.
Vì cầu thị trường hình thành từ các cầu cá nhân, nên nó phụ thuộc vào tất cả các yếu tố
quyết định cầu của những người mua cá biệt. Cho nên, cầu thị trường phụ thuộc vào thu
nhập của người mua, thị hiếu, kỳ vọng và giá cả của các hàng hóa liên quan. Ngoài ra, nó
còn phụ thuộc vào số người mua. (Nếu có thêm người tiêu dùng khác là Peter cùng ăn kem
3.00 3.00
2.50 2.50
2.00
1.50
1.00
0,50
2.00
1.50
0,50
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
0 1 2 3 4 5 6 7 Lượng kem
2.50
2.00
1.50
1.00
0,50
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Lượng kem
Hình 2. Cầu thị trường là tổng cầu của các cá nhân. Đường cầu của một thị trường được
xác định bằng cách cộng theo phương nằm ngang tất cả các đường cầu cá nhân. Tại mức
giá bằng 2 đô la, Catherine muốn mua 4 cốc kem và Nicholas muốn mua 3 cốc kem. Lượng
cầu trên thị trường tại mức giá này bằng 7 cốc kem.
Sự dịch chuyển của đường cầu
Giả sử Hiệp hội Y tế Mỹ đột nhiên công bố một phát minh mới: những người ăn kem
thường xuyên sống lâu hơn, có sức khỏe tốt hơn. Công bố này ảnh hưởng tới thị trường kem
như thế nào? Phát minh trên đã làm thay đổi thị hiếu của mọi người và làm tăng cầu về
kem. Tại mọi mức giá, bây giờ người mua muốn mua lượng kem lớn hơn và đường cầu về
kem dịch chuyển sang phải.
Sự giảm sút
nhu cầu
Đường cầu, D2
Đường cầu, D3 Đường cầu, D1
0 Lượng kem
Hình 3. Sự dịch chuyển của đường cầu. Bất kỳ sự thay đổi nào làm tăng lượng hàng mà
người mua muốn mua tại một mức giá nhất định cũng làm dịch chuyển đường cầu sang
phải. Bất kỳ sự thay đổi nào làm giảm lượng hàng mà người mua muốn mua tại một mức
giá nhất định cũng làm dịch chuyển đường cầu sang trái.
Mỗi khi một yếu tố quyết định cầu nào đó thay đổi, trừ giá hàng hóa, đường cầu đều dịch
chuyển. Hình 3 chỉ ra rằng bất kỳ sự thay đổi nào làm tăng lượng cầu tại mọi mức giá cũng
làm dịch chuyển đường cầu sang phải. Tương tự, bất kỳ sự thay đổi nào làm giảm lượng cầu
tại mọi mức giá cũng làm dịch chuyển đường cầu sang trái.
Bảng 3 ghi các biến số quyết định lượng cầu trên thị trường và sự thay đổi trong một biến số
tác động tới đường cầu như thế nào. Hãy chú ý rằng giá cả đóng một vai trò đặc biệt trong
bảng này. Vì giá cả nằm trên trục tung khi chúng ta vẽ đường cầu, nên sự thay đổi của giá
cả không làm dịch chuyển đường cầu, mà chỉ biểu thị sự di chuyển dọc theo nó. Ngược lại
khi có sự thay đổi trong thu nhập, giá của các hàng hóa liên quan, thị hiếu, kỳ vọng hay số
người mua, lượng cầu thay đổi tại mọi mức giá; điều này được biểu thị bằng sự dịch chuyển
của đường cầu.
Các biến số tác động tới lượng Sự thay đổi trong biến số này
cầu
Giá cả Di chuyển dọc theo đường cầu
Thu nhập Làm dịch chuyển đường cầu
Giá của các hàng hóa liên quan Làm dịch chuyển đường cầu
Thị hiếu Làm dịch chuyển đường cầu
Kỳ vọng Làm dịch chuyển đường cầu
Số người mua Làm dịch chuyển đường cầu
Tóm lại, đường cầu cho thấy điều gì xảy ra với lượng cầu về một hàng hóa khi giá cả của
nó thay đổi và tất cả các yếu tố khác quyết định lượng cầu được giữ cho không thay đổi.
Khi một trong các yếu tố khác này thay đổi, đường cầu sẽ dịch chuyển.
NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG: HAI CÁCH ĐỂ CẮT GIẢM LƯỢNG CẦU VỀ THUỐC
LÁ Các nhà hoạch định chính sách thường muốn giảm bớt số người hút thuốc. Có hai cách
2 B A
D1
D2
0 10 20 Lượng thuốc lá
b) Sự di chuyển dọc theo đường cầu
Giá thuốc lá
Thuế làm tăng giá thuốc lá
C gây ra sự di chuyển dọc
4 theo đường cầu
2 A
D1
0 10 20 Lượng thuốc lá
Hình 4. Sự dịch chuyển và di chuyển của đường cầu. Nếu những lời cảnh báo trên bao
thuốc lá thuyết phục được những người hút thuốc hút ít hơn, đường cầu về thuốc lá sẽ dịch
chuyển sang trái. Trong phần (a), đường cầu dịch chuyển từ D 1 sang D2. Tại mức giá bằng
Kiểm tra nhanh: Hãy nêu ra các yếu tố quyết định lượng bánh pizza mà bạn có cầu. Hãy
đưa ra một ví dụ về biểu cầu bánh pizza và vẽ đường cầu ngầm định. Hãy nêu ra một ví dụ
về yếu tố nào đó có thể làm dịch chuyển đường cầu. Sự thay đổi trong giá bánh pizza có
làm dịch chuyển đường cầu này không?
CUNG
Bây giờ chúng ta chuyển sang mặt khác của thị trường và xem xét hành vi của người bán.
Lượng cung của bất kỳ hàng hóa hay dịch vụ nào cũng là lượng mà người bán sẵn sàng và
có khả năng bán. Một lần nữa, để tập trung tư duy của bạn, chúng ta hãy xem xét thị trường
kem và phân tích các yếu tố quyết định lượng cung.
Điều gì quyết định lượng hàng mà một cá nhân cung ứng?
Bạn hãy tưởng tượng mình đang quản lý một cửa hàng Bánh kẹo Sinh viên - một công ty
chuyên về sản xuất và bán kem. Yếu tố nào quyết định lượng kem mà bạn sẵn sàng sản xuất
và chào bán? Sau đây là một vài câu trả lời mà bạn có thể đưa ra.
Giá cả. Giá kem là một yếu tố quyết định lượng cung. Khi giá kem cao, việc bán kem có lãi
và vì vậy lượng cung lớn. Là người bán kem, bạn làm việc lâu hơn, mua nhiều máy làm
kem và thuê nhiều công nhân hơn. Ngược lại khi giá kem thấp, công việc kinh doanh của
bạn có lợi nhuận kém hơn và bạn sản xuất ít kem hơn. Khi giá cả thấp hơn nữa, bạn có thể
quyết định ngừng kinh doanh hoàn toàn và lượng cung của bạn giảm xuống tới không.
Vì lượng cung tăng khi giá cả tăng và giảm khi giá cả giảm, nên chúng ta nói lượng cung có
mối quan hệ thuận với giá hàng hóa. Mối quan hệ này giữa giá cả và lượng cung được gọi
là luật cung. Nếu những cái khác không thay đổi, thì khi giá một hàng hóa tăng, lượng cung
về hàng hóa đó cũng tăng.
Giá các đầu vào. Để sản xuất kem, công ty Bánh kẹo Sinh viên sử dụng nhiều đầu vào khác
nhau như bột kem, đường, hương liệu, máy làm kem, nhà xưởng và lao động của người
Giá kem
$3.00
2.50
2.00
1.50
1.00
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Lượng kem
NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC
Chương 2 – Các lực lượng cung cầu thị trường 1
0.50
Hình 5. Đường cung của Ben. Đường cung này - một đường được vẽ dựa vào biểu cung
trong bảng 4 - chỉ ra rằng lượng cung về một hàng hóa thay đổi khi giá cả của nó thay đổi.
Vì giá cao hơn làm tăng lượng cung, nên đường cung dốc lên.
Đường cung cá nhân và đường cung thị trường
Cũng như cầu thị trường là tổng các cầu của tất cả người mua, cung thị trường là tổng các
lượng cung của tất cả người bán. Bảng 5 là biểu cung của hai nhà sản xuất kem là Ben và
Jerry. Tại bất kỳ mức giá nào, biểu cung của Ben cũng cho chúng ta biết lượng kem mà anh
ta muốn cung ứng và biểu cung của Jerry cho chúng ta biết lượng kem mà cô ta muốn cung
ứng. Cung thị trường là tổng mức cung của hai cá nhân.
Cung thị trường phụ thuộc vào tất cả các yếu tố tác động vào mức cung của những người
bán cá biệt như giá các đầu vào được sử dụng để sản xuất ra hàng hóa, công nghệ hiện có và
kỳ vọng. Ngoài ra, nó còn phụ thuộc vào số người bán. (Nếu Ben và Jerry thôi không bán
kem nữa, lượng cung của thị trường sẽ giảm xuống tới 0.) Biểu cung trong bảng 5 cho thấy
điều gì xảy ra đối với lượng cung khi giá cả thay đổi trong khi tất cả các biến số khác quyết
định lượng cung được giữ cho không thay đổi.
Bảng 5. Biểu cung cá nhân và biểu cung thị trường. Lượng cung trên một thị trường là
tổng lượng cung của tất cả người bán.
Hình 6 vẽ các đường cung tương ứng với những biểu cung trong bảng Cũng như đã làm với
các đường cầu, chúng ta cộng các đường cung cá nhân theo phương nằm ngang để có
đường cung của thị trường. Nghĩa là để xác định tổng lượng cung tại bất kỳ mức giá nào,
chúng ta cũng cộng lượng cung của các cá nhân xác định được trên trục hoành của đường
cung cá nhân. Đường cung của thị trường cho thấy tổng lượng cung về một hàng hóa thay
đổi như thế nào khi giá cả thay đổi.
2.50 2.50
2.00 2.00
1.50 1.50
1.00 1.00
0,50 0,50
0 1 2 3 4 5 6 L7ượng kem
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Lựợng kem
2.00
1.50
1.00
0,50
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lượng kem
Hình 6. Cung của thị trường là tổng các mức cung cá nhân. Đường cung của một thị
trường được xác định bằng cách cộng theo phương nằm ngang tất cả các đường cung cá
nhân. Tại mức giá bằng 2 đô la, Ben cung 3 cốc kem và Jerry cung 4 cốc kem. Lượng cung
trên thị trường tại mức giá này bằng 7 cốc kem.
Sự dịch chuyển của đường cung
Giả sử giá đường giảm. Sự thay đổi này ảnh hưởng tới cung về kem như thế nào? Vì đường
là một đầu vào cho việc sản xuất kem, nên sự giảm giá của nó làm cho việc bán một lượng
kem lớn có lãi. Điều này làm cho cung về kem tăng lên: tại bất kỳ mức giá nào, giờ đây
người bán cũng sẵn sàng sản xuất lượng kem lớn hơn. Bởi vậy, đường cung về kem dịch
chuyển sang phải.
Khi có sự thay đổi trong bất kỳ yếu tố quyết định cung nào ngoài giá hàng hóa, đường cung
đều dịch chuyển. Như hình 7 cho thấy, bất kỳ sự thay đổi nào làm tăng lượng cung tại mọi
mức giá cũng làm cho đường cung dịch sang phải. Tương tự, bất kỳ sự thay đổi nào làm
giảm lượng cung tại mọi mức giá cũng làm cho đường cung dịch sang trái.
Giá kem
S3
S1 S2
Sự gia tăng
của cung
Sự suy giảm
của cung
0 Lượng kem
Hình 7. Sự dịch chuyển của đường cung. Bất kỳ sự thay đổi nào làm tăng lượng hàng mà
người bán muốn sản xuất tại một mức giá nhất định cũng làm dịch chuyển đường cung
Sau khi đã phân tích cung và cầu biệt lập với nhau, bây giờ chúng ta kết hợp chúng lại để
tìm hiểu xem chúng quyết định lượng hàng bán ra và giá cả trên một thị trường như thế nào.
Trạng thái cân bằng
Hình 8 vẽ đường cung và đường cầu của thị trường trên cùng một hệ trục toạ độ. Hãy chú ý
rằng có một điểm mà tại đó đường cung và đường cầu cắt nhau; điểm này được gọi là trạng
thái cân bằng của thị trường. Mức giá mà tại đó hai đường này cắt nhau được gọi là giá cân
bằng và lượng được gọi là lượng cân bằng. Trong hình 8, giá cân bằng là 2 đô la một cốc
kem và lượng cân bằng là 7 cốc kem.
Cung
2.00
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Lượng kem
Hình 8. Trạng thái cân bằng cung cầu. Trạng thái cân bằng được xác định khi đường
cung và đường cầu cắt nhau. Tại mức giá cân bằng, lượng cung bằng lượng cầu. Trong
trường hợp của chúng ta, giá cân bằng là 2 đô la: tại mức giá này, 7 cốc kem được cung
ứng và 7 cốc kem có cầu
Trong từ điển, từ trạng thái cân bằng được định nghĩa là một tình huống trong đó các lực
lượng khác nhau cân bằng với nhau - và từ này cũng được dùng để mô tả trạng thái cân
bằng của thị trường. Tại mức giá cân bằng, lượng hàng hóa mà người mua sẵn sàng và có
khả năng mua đúng bằng lượng hàng hóa mà người bán sẵn sàng và có khả năng bán. Giá
cân bằng đôi khi còn được gọi là giá làm cân bằng cung cầu, vì tại mức giá này, mọi người
trên thị trường đều thỏa mãn: người mua đã mua được tất cả những thứ họ muốn mua, còn
người bán đã bán được tất cả những thứ mà họ muốn bán.
Hành động của người mua và người bán đương nhiên làm cho thị trường chuyển tới trạng
thái cân bằng cung cầu. Để hiểu tại sao, chúng ta hãy xem xét điều gì xảy ra khi giá thị
trường không bằng giá cân bằng.
Trước hết chúng ta hãy giả sử giá thị trường nằm trên giá cân bằng như trong phần (a) của
hình Tại mức giá 2,5 đô la một cốc kem, lượng hàng hóa được cung ứng (10 cốc kem) vượt
quá lượng cầu (4 cốc kem). Thị trường có sự thặng dư về hàng hóa: các nhà cung cấp không
thể bán hết lượng hàng mà họ muốn tại mức giá hiện hành. Khi có sự thặng dư kem trên thị
trường kem, chẳng hạn người bán thấy tủ lạnh của mình ngày càng chất đầy kem, họ muốn
bán, nhưng không thể bán được. Họ phản ứng đối với sự thặng dư bằng cách cắt giảm giá
bán của họ. Giá tiếp tục giảm cho tới khi thị trường đạt tới trạng thái cân bằng.
Bây giờ giả sử giá thị trường nằm dưới giá cân bằng như trong phần (b) của hình 9. Trong
tình huống này, giá kem bằng 1,5 đô la một cốc và lượng cầu vượt quá lượng cung. Thị
trường có sự thiếu hụt hàng hóa: những người có cầu không thể mua được toàn bộ lượng
hàng mà họ muốn tại mức giá hiện hành. Khi tình trạng thiếu hụt xuất hiện trên thị trường
Cầu
2.00
0 4 7 10 Lượng kem
Lượng cầu Lượng cung
(b) Dư cầu
Giá kem
Cung
2.00
1.50
Thiếu hụt
Cầu
Hình 9. Thị trường không nằm trong trạng thái cân bằng. Trong phần (a), thị trường có
sự thặng dư. Vì giá thị trường 2,5 đô la nằm ở trên mức giá cân bằng, nên lượng cung (10
cốc kem) vượt quá lượng cầu (4 cốc kem). Các nhà cung cấp tìm cách tăng mức bán ra
bằng cách cắt giảm giá kem và điều này làm cho giá chuyển tới mức cân bằng. Trong phần
(b), thị trường có sự thiếu hụt. Vì giá thị trường 1,5 đô la nằm ở dưới mức giá cân bằng,
nên lượng cầu (10 cốc kem) vượt quá lượng cung (4 cốc kem). Vì có quá nhiều người mua
tìm mua lượng hàng quá ít, nên các nhà cung cấp lợi dụng tình trạng thiếu hụt để tăng giá.
Bởi vậy trong cả hai trường hợp, sự điều chỉnh của giá cả đều chuyển thị trường tới trạng
thái cân bằng cung cầu.
Ba bước để phân tích những thay đổi trong trạng thái cân bằng
Cho đến nay chúng ta đã nhận thấy cung và cầu cùng nhau quyết định trạng thái cân bằng
thị trường như thế nào và đến lượt nó, trạng thái cân bằng này lại quyết định giá và lượng
hàng hóa mà người mua muốn mua và người bán muốn sản xuất ra. Dĩ nhiên, giá và lượng
cân bằng phụ thuộc vào vị trí của đường cung và đường cầu. Khi một biến cố nào đó làm
dịch chuyển một trong hai đường này, trạng thái cân bằng trên thị trường sẽ thay đổi. Việc
phân tích sự thay đổi như vậy được gọi là phương pháp so sánh tĩnh vì nó liên quan đến
việc so sánh hai trạng thái tĩnh - trạng thái cân bằng cũ và trạng thái cân bằng mới.
1. Xác định xem sự kiện xảy ra tác động tới đường cung, đường cầu (hoặc có thể cả
hai).
2. Xác định hướng dịch chuyển của các đường
3. Sử dụng đồ thị cung cầu để xác định xem sự dịch chuyển tác động tới trạng thái
cân bằng như thế nào.
Bảng 7. Chương trình ba bước trong quá trình phân tích những thay đổi của trạng
thái cân bằng.
Khi phân tích cách thức tác động của một sự kiện nào đó tới thị trường, chúng ta tiến hành
theo ba bước. Thứ nhất, chúng ta xác định xem sự kiện xảy ra tác động tới đường cung,
đường cầu hoặc cả hai (trong một số tình huống). Thứ hai, chúng ta xác định xem các
đường này dịch chuyển sang phải hay sang trái. Thứ ba, chúng ta sử dụng đồ thị cung cầu
để kiểm tra xem sự dịch chuyển tác động tới giá và lượng cân bằng như thế nào. Bảng 7 tóm
tắt các bước này. Để hiểu cách sử dụng bản “thực đơn” này, chúng ta hãy xem xét các sự
kiện khác nhau có thể tác động tới thị trường kem.
Ví dụ: Sự thay đổi của cầu. Giả sử vào một mùa hè thời tiết rất oi bức. Sự kiện này
ảnh hưởng tới thị trường kem như thế nào? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta hãy tiến hành
theo ba bước đã nói ở trên.
Cầu
0 7 10 Lượng kem
hơn
3. ..và lượng hàng bán ra cao hơn
Hình 10. Sự gia tăng của cầu ảnh hưởng đến trạng thái cân bằng như thế nào. Một
biến cố làm tăng lượng cầu tại mọi mức giá sẽ làm dịch chuyển đường cầu sang phải. Cả
giá và lượng cân bằng đều tăng. Trong ví dụ của chúng ta, mùa hè oi bức bất thường làm
cho người mua có cầu cao hơn về kem. Đường cầu dịch chuyển từ D 1 tới D2, làm cho giá
cân bằng tăng từ 2 lên 2,5 đô la và lượng cân bằng tăng từ 7 cốc kem lên 10 cốc kem.
Từ “cung” trong trường hợp này được dùng để ám chỉ vị trí của đường cung, còn từ “lượng
cung” được dùng để chỉ lượng hàng mà các nhà cung cấp muốn bán ra. Trong ví dụ của
chúng ta, cung không thay đổi vì thời tiết không làm thay đổi sự sẵn sàng bán kem tại bất kỳ
mức giá cho trước nào. Thay vào đó, thời tiết oi bức làm thay đổi nguyện vọng mua kem
của người tiêu dùng tại bất kỳ mức giá cho trước nào và bởi vậy nó làm dịch chuyển đường
2.50
0 4 7 Lượng kem
3. ..và lượng hàng
bán ra thấp hơn
Hình 11. Sự suy giảm của cung ảnh hưởng đến trạng thái cân bằng như thế nào. Một
biến cố làm giảm lượng cung tại mọi mức giá sẽ làm dịch chuyển đường cung sang trái.
Giá cân bằng tăng trong khi lượng cân bằng giảm. Trong ví dụ của chúng ta, vụ động đất
làm cho người bán cung ít kem hơn. Đường cung dịch chuyển từ S 1 tới S2, làm cho giá cân
bằng tăng từ 2 lên 2,5 đô la và lượng cân bằng giảm từ 7 cốc kem xuống chỉ còn 4 cốc kem
(a) Giá tăng, lượng tăng (b) Giá tăng, lượng giảm
Giá kem
Giá kem Cầu tăng nhẹ S2
Cầu tăng mạnh Cân bằng mới
Cung giảm mạnh
S2 Cân bằng mới
S1
P2 S1
P2
Cung giảm nhẹ
P1 P1
D2 Cân bằng ban đầu
Cân bằng ban đầu D2
D1
D1
0 Q1 Q2 Lượng kem 0 Q2 Q1 Lượng kem
Hình 12. Sự dịch chuyển của cả đường cầu và đường cung. Trong tình huống này chúng
ta quan sát thấy có cả sự gia tăng của cầu và sự suy giảm của cung. Hai kết cục có thể xảy
ra. Trong phần (a), giá cân bằng tăng từ P 1 lên P2 và lượng cân bằng tăng từ Q1 lên Q2.
Trong phần (b), giá cân bằng vẫn tăng từ P 1 lên P2, nhưng lượng cân bằng giảm từ Q1
xuống Q2.
3. Như hình 12 cho thấy hai kết cục có thể xảy ra, tùy thuộc vào quy mô dịch chuyển
tương đối của đường cầu và đường cung. Trong cả hai trường hợp, giá cả đều tăng.
Trong phần (a), khi cầu tăng mạnh và cung giảm nhẹ, lượng cân bằng vẫn tăng lên.
Ngược lại trong phần (b), khi cung giảm mạnh và cầu chỉ tăng không đáng kể, lượng
cân bằng giảm. Cho nên, những biến cố này chắc chắn làm tăng giá kem, nhưng ảnh
hưởng của nó đối với lượng kem bán ra không rõ ràng.
Kết luận. Chúng ta đã tìm hiểu 3 ví dụ về cách sử dụng đường cung và đường cầu để phân
tích sự thay đổi trong trạng thái cân bằng. Mỗi khi một sự kiện nào đó làm dịch chuyển
Chương này đã phân tích cung và cầu trong một thị trường duy nhất. Mặc dù phần trình bày
của chúng ta tập trung vào thị trường kem, nhưng những bài học thu được ở đây cũng có thể
áp dụng cho hầu hết các thị trường khác. Mỗi khi đến cửa hàng mua một cái gì đó, bạn đóng
góp vào cầu về nó. Khi tìm việc làm, bạn đóng góp vào mức cung về dịch vụ lao động. Vì
cung và cầu là hiện tượng kinh tế rộng khắp như thế, nên mô hình cung cầu là một công cụ
phân tích mạnh mẽ. Chúng ta sẽ sử dụng mô hình này nhiều lần trong các chương sau. Một
trong Mười Nguyên lý của kinh tế học trình bày trong chương 1 là: thị trường thường là
cách tốt để tổ chức hoạt động kinh tế. Cho dù còn quá sớm để đánh giá xem các kết cục của
thị trường tốt hay xấu, song trong chương này chúng ta đã bắt đầu nhận thức được phương
thức vận hành của thị trường. Trong mọi hệ thống kinh tế, nguồn lực cần được phân bổ cho
các mục đích sử dụng khác nhau. Nền kinh tế thị trường điều khiển các lực lượng cung cầu
để đạt được mục tiêu này. Cung và cầu cùng nhau quyết định giá của nhiều hàng hóa và
dịch vụ khác nhau trong nền kinh tế; và đến lượt nó, giá cả lại là tín hiệu để định hướng sự
phân bổ các nguồn lực kinh tế.
Chẳng hạn chúng ta hãy xem việc phân bổ đất đai ở bãi biển. Vì đất đai có hạn, nên không
phải ai cũng được thưởng thức thú vui xa xỉ là sống trên bãi biển. Ai sẽ nhận được nguồn
lực này? Câu trả lời là: ai sẵn sàng và có khả năng trả giá cho nó. Giá của đất đai ở bãi biển
điều chỉnh cho đến khi lượng cầu về đất đai đúng bằng lượng cung. Vì vậy, trong nền kinh
tế thị trường, giá cả là cơ chế phân phối các nguồn lực khan hiếm.
TÓM TẮT
○ Các nhà kinh tế sử dụng mô hình cung cầu để phân tích các thị trường cạnh tranh. Trong
thị trường cạnh tranh có nhiều người bán và người mua, mỗi người chỉ có ảnh hưởng rất
nhỏ hoặc không có ảnh hưởng đối với giá thị trường.
○ Đường cầu cho biết lượng cầu về một hàng hóa phụ thuộc vào giá cả như thế nào. Theo
luật cầu thì khi giá của một hàng hóa giảm, lượng cầu về nó sẽ tăng. Bởi vậy, đường cầu
dốc xuống.
○ Ngoài giá cả, các yếu tố khác quyết định lượng cầu bao gồm thu nhập, thị hiếu, kỳ vọng
và giá của các hàng hóa thay thế hoặc bổ sung. Nếu một trong các yếu tố này thay đổi,
đường cầu sẽ dịch chuyển.
○ Đường cung cho biết lượng cung về một hàng hóa phụ thuộc vào giá cả như thế nào. Theo
luật cung thì khi giá của một hàng hóa tăng, lượng cung về nó sẽ tăng. Bởi vậy, đường
cung dốc lên.
○ Ngoài giá cả, các yếu tố khác quyết định lượng cung bao gồm giá các đầu vào, công nghệ
và kỳ vọng. Nếu một trong các yếu tố này thay đổi, đường cung sẽ dịch chuyển.
○ Giao điểm của đường cung và đường cầu quyết định trạng thái cân bằng của thị trường.
Tại mức giá cân bằng, lượng cung bằng lượng cầu.
○ Hành vi của người mua và người bán đương nhiên thúc đẩy thị trường thay đổi theo
hướng tiến tới trạng thái cân bằng. Khi giá thị trường nằm trên giá cân bằng, sẽ xuất
hiện sự thặng dư hàng hóa và điều này làm cho giá thị trường giảm. Khi giá thị trường
nằm dưới giá cân bằng, sẽ xuất hiện sự thiếu hụt hàng hóa và điều này làm cho giá thị
trường tăng.
○ Để phân tích xem một biến cố tác động tới thị trường như thế nào, chúng ta sử dụng đồ thị
cung cầu để nghiên cứu xem biến cố đó tác động tới giá và lượng cân bằng như thế nào.
Trước hết chúng ta xét xem biến cố làm dịch chuyển đường cung hay đường cầu. Thứ