Phuong Trinh VI Phan

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN
Bài giảng điện tử
PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 1 / 56

The motion of a swinging pendulum under certain simplifying assumptions is described by
the second-order differential equation
d2θ g
+ sin θ = 0,
Ta xét bài toán cơ bản về dao động
dt của con lắc đơn
L 2
where L is the length of the pendulum, g ≈ 32.17 ft/s2 is the gravitational constant of the
earth, and θ is the angle the pendulum makes with the vertical. If, in addition, we specify
xác định bởi phương trình
the position vi phân
of the pendulum when thebậc haiθ(t ) = θ , and its velocity at that
motion begins, 0 0
point, θ ′ (t0 ) = θ0′ , we have what is called an initial-value problem.
For small values of θ, the approximation θ ≈ sin θ can be used to simplify this problem
to the linear initial-value problem
d 2θ g
d2θ g+ θ(t sin
+ θ = 0,
θ=0 ′ ′
dt 2
dt 2 L L ) = θ , θ (t ) = θ . 0 0 0 0
This problem can be solved by a standard differential-equation technique. For larger values
of θ, the assumption that θ = sin θ is not reasonable so approximation methods must be
used. A problem of this type is considered in Exercise 8 of Section 5.9.
với L là chiều dài con lắc, g là hằng số hấp dẫn của trái đất, θ là góc tạo
Any textbook on ordinary differential equations details a number of methods for ex-
plicitly finding solutions to first-order initial-value problems. In practice, however, few of
bởi con lắc và trục thẳng đứng. the problems originating from the study of physical phenomena can be solved exactly.
259
Ta xét vị trí ban đầu của con lắc khi bắt đầu dao động là θ(t0 ) = θ0 và
vận tốc ban đầu tại điểm này là θ0 (t0 ) = θ00 , ta có bài toán giá trị đầu.
Copyright 2010 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the eBook and/or eChapter(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. Cengage Learning reserves the right to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.

Với giá trị θ nhỏ, ta xấp xỉ θ ≈ sin θ, khi đó bài toán trở thành tuyến tính
d 2θ g
+ θ = 0, θ(t0 ) = θ0 , θ0 (t0 ) = θ00
dt 2 L
Bài toán này có thể giải bằng các phương pháp quen thuộc. Tuy nhiên với
giá trị θ lớn, ta không thể giả thiết θ = sin θ. Để tìm nghiệm cho bài toán
này, ta cần sử dụng các phương pháp xấp xỉ nghiệm.

Bài toán Cauchy Đặt vấn đề
Bài toán Cauchy
Ta xét bài toán giá trị đầu bậc nhất, bài toán Cauchy,
0
y (t) = f (t, y (t)), a 6 t 6 b,
(1)
y (a) = α
với y = y (t) là hàm cần tìm, khả vi trên đoạn [a, b], y0 là giá trị ban đầu
cho trước của y (t) tại t = a.

Bài toán Cauchy Đặt vấn đề
Đối với bài toán Cauchy (1) ta chỉ có thể tìm được nghiệm đúng của một
số phương trình đơn giản, còn đối với trường hợp f (x, y ) có dạng bất kỳ
thì nói chung không có phương pháp giải.
Ngoài ra, trong những trường hợp có thể tìm ra nghiệm đúng của bài toán
Cauchy (1) quá phức tạp thì người ta cũng ít dùng.
Vì vậy, việc tìm những phương pháp giải gần đúng bài toán Cauchy có vai
trò rất quan trọng trong thực tế.

Bài toán Cauchy Công thức Euler
Công thức Euler
Để tìm nghiệm gần đúng của bài toán (1) ta chia đoạn [a, b] thành n đoạn
nhỏ bằng nhau với
b−a
h= .
n
Khi đó các điểm nút là t0 = a, tk = t0 + kh, k = 0, 1, 2, . . . , n, tn = b.
Giả sử y (t) là nghiệm duy nhất của bài toán (1), có đạo hàm đến cấp 2
liên tục trên đoạn [a, b].
Khi đó với mỗi k = 0, 1, 2, . . . , n − 1 theo công thức khai triển Taylor trên
đoạn [tk , tk+1 ], ta có
(tk+1 − tk )2
y (tk+1 ) = y (tk ) + y 0 (tk )(tk+1 − tk ) + y 00 (ξk ) ,
2
với ξk ∈ (tk , tk+1 ).

Vì y = y (t) là nghiệm của phương trình (1) và h = tk+1 − tk nên ta có
h2 00
y (tk+1 ) = y (tk ) + h.f (tk , yk ) + y (ξk )
2
Bằng cách bỏ đi phần dư, ta xấp xỉ yk ≈ y (tk ) với k = 1, 2, . . . n, ta có

công thức Euler
y0 = α
yk+1 ≈ yk + hf (tk , yk ),
với k = 0, 1, 2, . . . , n − 1.

2 y(t 2)
y(t 1) y(t 1)
y(t 0) ! α y(t 0) ! α
Ý nghĩa hình học của phương
t ! a t t pháp t a! bEuler
. . t. ! t tt . . . 0 1 2 0 N 1 2 tN ! b t
e 5.3 y Figure 5.3 y Figure 5.4 y Figure 5.4 y

y" ! f (t, y), y" ! f (t, y),
y" ! f (t, y), y" ! f (t, y), y(b) !α
y(a)y(b)
y(a) ! α wN y(a) ! α
y(a) ! α wN
Slope y"(a) ! f (a, α)Slope y"(a) ! f (a, α) w2 w2

w1 w1 w1 w1
α α α α
t0 ! a t1 t2 t N a! bt 1
. . .t 0 ! t2 t . . . tN ! b t t0 ! a t1 t2 t N a! bt 1
. . t. 0 ! t2 t . . . tN ! b t
Từ (t0 , y0 ) = (a, α) thuộc đường cong y = y (t), kẻ tiếp tuyến với đường
Example 1 Euler’s method1 wasEuler’s
Example used 0inmethod
the first illustration with h = 0.5 to approximate
with h = 0.5 the solution
cong (cóto hệ số góc
the initial-value (a) =wasfproblem
làtheyinitial-value
problem
to
used in the
(a, α)). first illustration
Đường tiếp tuyến tosẽapproximate
cắt t =thetsolution
1 tại
y1 chính là giá trị gần đúng của y (t 1 ).
y′ = y − t 2 + 1, 0′ ≤ t ≤ 2,2 y(0) 1, = 0.5.
Tại (t1 , y1 ), ta kẻ đường thẳng vớiy =hệy −sốt +góc 0≤
f (tt 1≤, 2,y1 )y(0)
cắt= 0.5.
t = t2 tại y2 là
giá trị gần đúng của
Use Algorithm 5.1 UseyAlgorithm
with (t
N 2=).
10 to5.1
determine
with N = approximations,
10 to determine and compare these and
approximations, withcompare
the these with the
exact values given exact = (t +
by y(t)values 1)2 −
given by0.5e
t
y(t) .= (t + 1)2 − 0.5et .
Solution With N =Solution

10 we have ==
Withh N 0.2, = have
10tiwe h 0==0.2,
0.2i, w 0.5,ti and
= 0.2i, w0 = 0.5, and
Ví dụ
Sử dụng phương pháp Euler để xấp xỉ nghiệm của bài toán Cauchy
0
y (t) = y − t 2 + 1, 0 6 t 6 2,
y (0) = 0.5
với n = 10. Tại những điểm nút chia so sánh giá trị gần đúng với giá trị
chính xác, biết nghiệm chính xác của bài toán là y (t) = (t + 1)2 − 0.5e t .

Giải.
2−0
Với n = 10 thì h = = 0.2, tk = 0.2k, y0 = 0.5.
10
Công thức tính nghiệm gần đúng là
yk+1 = yk + h(yk − tk2 + 1)
với k = 0, 1, . . . , 9.
Bấm máy. Y = Y + 0.2(Y − M 2 + 1) : M = M + 0.2
1 CALC Y = 0.5 =, M = 0 =
2 Y =, M = 0.2 =

k tk yk y (tk ) |y (tk ) − yk |
0 0.0 0.5000000 0.5000000 0.0000000
1 0.2 0.8000000 0.8292986 0.0292986
2 0.4 1.1520000 1.2140877 0.0620877
3 0.6 1.5504000 1.6489406 0.0985406
4 0.8 1.9884800 2.1272295 0.1387495
5 1.0 2.4581760 2.6408591 0.1826831
6 1.2 2.9498112 3.1799415 0.2301303
7 1.4 3.4517734 3.7324000 0.2806266
8 1.6 3.9501281 4.2834838 0.3333557
9 1.8 4.4281538 4.8151763 0.3870225
10 2.0 4.8657845 5.3054720 0.4396874

Sai số của công thức Euler
Giả sử f là hàm liên tục và thỏa điều kiện
|f (t, y1 ) − f (t, y2 )| ≤ L|y1 − y2 |
với hằng số L > 0, và tồn tại M thỏa
y 00 (t) ≤ M với t ∈ [a, b].
Khi đó với y (t) là nghiệm chính xác của bài toán giá trị đầu
y 0 (t) = f (t, y ), a ≤ t ≤ b, y (a) = α và y0 , y1 , . . . , yn là nghiệm
xấp xỉ của bài toán cho bởi công thức Euler, khi đó với mỗi k = 0, 1, . . . , n
hM L(tk −a)
|y (tk ) − yk | ≤ [e − 1]
2L

Bài toán Cauchy Công thức Euler cải tiến
Công thức Euler cải tiến
f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk+1 )

Trong công thức Euler, thay f (tk , yk ) bởi ta
2
được công thức Euler cải tiến
f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk+1 )

y (tk+1 ) ≈ yk+1 = yk + h ,
2
với k = 0, 1, 2, . . . , n − 1.
Việc tính toán theo công thức Euler cải tiến rất phức tạp vì cả 2 vế đều
chứa yk+1 là ẩn cần tìm. Để đơn giản ta thay yk+1 ở vế phải bởi
yk + hf (tk , yk ).

Lúc này ta có công thức
f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk + hf (tk , yk ))

y (xk+1 ) ≈ yk+1 = yk + h ,
2
k = 0, 1, 2, . . . , n − 1.

Ví dụ
Sử dụng phương pháp Euler cải tiến để xấp xỉ nghiệm của bài toán Cauchy
0
y (t) = y − t 2 + 1, 0 6 t 6 2,
y (0) = 0.5

2−0
Với n = 10 thì h = = 0.2, y0 = 0.5. Công thức tính nghiệm gần
10
đúng là
f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk + hf (tk , yk ))
yk+1 = yk + h
2
với k = 0, 1, . . . , 9.
Bấm máy.
Y = Y + 0.1 × (Y − M 2 + 1 + Y + 0.2(Y − M 2 + 1) − (X + 0.2)2 + 1) :
M = M + 0.2
1 CALC Y = 0.5 = M = 0 =
2 Y =, M = 0.2

Cách 2. X0 = 0 Shift-Sto E ; Y0 = 0.5 Shift-Sto F ;

Nhập hf (X , Y ) = 0.2 × (Y − M 2 + 1)
1 CALC Y = F , M = E ⇒ Shift- Sto- A
2 CALC Y = F + A, M = E + h ⇒ Shift- Sto- B
3 F = F + (A + B)/2, E = E + h

0 0.0 0.5 0.5000000 0.0000000
1 0.2 0.826 0.8292986 0.0032986
2 0.4 1.20692 1.2140877 0.0071677
3 0.6 1.6372424 1.6489406 0.0116982
4 0.8 2.110235728 2.1272295 0.0169938
5 1.0 2.617687588 2.6408591 0.0231715
6 1.2 3.149578858 3.1799415 0.0303627
7 1.4 3.693686206 3.7324000 0.0387138
8 1.6 4.235097172 4.2834838 0.0483866
9 1.8 4.755618549 4.8151763 0.0595577
10 2.0 5.23305463 5.3054720 0.0724173

Bài tập
Sử dụng công thức Euler và công thức Euler cải tiến để xấp xỉ nghiệm của
các bài toán sau
1 y 0 = te 3t − 2y , 0 ≤ t ≤ 1, y (0) = 0 với h = 0.5.
2 y 0 = cos 2t + sin 3t, 0 ≤ t ≤ 1, y (0) = 1 với h = 0.25
3 y 0 = 1 + y /t, 1 ≤ t ≤ 2, y (1) = 2 với h = 0.25.
1+t
4 y0 = , 1 ≤ t ≤ 2, y (1) = 2, với h = 0.25
1+y

Bài toán Cauchy Công thức Runge-Kutta
Công thức Runge- Kutta bậc hai

Xét khai triển Taylor bậc hai của y (t), ta có
h2 00 h3
y (tk+1 ) = y (tk ) + hy 0 (tk ) + y (tk ) + y 000 (ξ)
2 3!
h2 0 h3
= y (tk ) + hf (tk , y (tk )) + f (tk , y (tk )) + y 000 (ξ)
2 3!
Ta lại có
∂f ∂f
f 0 (tk , y (tk ) = (tk , y (tk )) + (tk , y (tk )).y 0 (tk )
∂t ∂y
và y 0 (tk ) = f (tk , y (tk ))

h ∂f h ∂f
y (tk+1 ) ≈ y (tk )+h f (tk , y (tk )) + (tk , y (tk )) + (tk , y (tk )).f (tk , y (
2 ∂t 2 ∂y

Từ công thức khai triển Taylor

∂f ∂f
a1 f (tk + α,y (tk ) + β) ≈ a1 f (tk , y (tk ) + α (tk , y (tk ) + β (tk , y (tk ))
∂t ∂y
∂f ∂f
= a1 f (tk , y (tk )) + a1 α (tk , y (tk )) + a1 β (tk , y (tk ))
∂t ∂y
Chọn a1 , α, β thỏa
h h
1 = a1 , = a1 α, f (tk , y (tk )) = a1 β
2 2
ta được
h h
a1 = 1, α= , β= f (tk , y (tk ))
2 2
Vậy
h h
y (tk+1 ) ≈ y (tk ) + hf tk + , y (tk ) + f (tk , y (tk ))
2 2

Công thức điểm giữa
y0 = α

h h
yk+1 = yk + h f tk + , yk + f (tk , yk )
2 2
với k = 0, 1, . . . , n − 1 và sai số O(h2 ).

Nếu ta sử dụng
a1 f (t, y ) + a2 f (t + α, y + βf (t, y ))
1
và đồng nhất các hệ số, ta có a1 = a2 = và α = β = h. Ta có công
2
thức Euler cải tiến
y0 = α
h
yk+1 = yk + [f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk + hf (tk , yk ))]
2
với k = 0, 1, . . . , n − 1 và sai số O(h2 ).

Công thức Runge-Kutta có độ chính xác cao hơn công thức Euler, vì dùng
khai triển Taylor nghiệm y = y (x) của bài toán (1) với nhiều số hạng hơn.
Sử dụng quá trình xây dựng trên đối với công thức Taylor bâc cao hơn, ta
có thể xây dựng Phương pháp Runge - Kutta với các bậc cao, và phổ biến
nhất là bậc 4

1
yk+1 = y (tk + h) ≈ yk + (K1k + 2K2k + 2K3k + K4k )


6



K1k = hf (t
k , yk )




K1k

h


K2k = hf tk + , yk +
 2 2
K2k

 h
K3k


 = hf tk + , yk +
2 2



 Kk
 k
= hf (tk + h, yk + K3 )
4

Ví dụ
Sử dụng phương pháp Runge-Kutta bậc 4 để xấp xỉ nghiệm của bài toán
Cauchy 0
y (x) = y − t 2 + 1, 0 6 t 6 2,
y (0) = 0.5

Giải.
2−0
Với n = 10 thì h = = 0.2, tk = 0.2k, y0 = 0.5. Ta có
10
K1k = hf (tk , yk ) = 0.2(yk − 0.04k 2 + 1),

" #
K1k K1k h 2

k h
K2 = hf tk + , yk + = h yk + − tk + +1 ,
2 2 2 2
" #
K2k K2k h 2

k h
K3 = hf tk + , yk + = h yk + − tk + +1 ,
2 2 2 2
h i
K4k = hf (tk + h, yk + K3k ) = h yk + K3k − (xk + h)2 + 1 .
Công thức tính nghiệm gần đúng là

1
yk+1 = yk + (K1k + 2K2k + 2K3k + K4k )
6
với k = 0, 1, . . . , 9.
Bấm máy. 0.2(Y − M 2 + 1)

Tính K10 . CALC M = 0, Y = 0.5 ⇒ K10 Shift-STO-A
Tính K20 . CALC M = 0 + 0.2 ÷ 2, Y = 0.5 + A ÷ 2. ⇒ K20 Shift-STO-B
Tính K30 . CALC M = 0 + 0.2 ÷ 2, Y = 0.5 + B ÷ 2. ⇒ K30 Shift-STO-C
Tính K40 . CALC M = 0 + 0.2, Y = 0.5 + C . ⇒ K40 Shift-STO-D

1
y (0.2) ≈ y1 = y0 + (K10 + 2K20 + 2K30 + K40 )
6
1
= 0.5 + (A + 2B + 2C + D) ≈ 0.8292933
6
Shift - STO - F

0 0.0 0.5000000 0.5000000 0.0000000
1 0.2 0.8292933 0.8292986 0.0000053
2 0.4 1.2140762 1.2140877 0.0000114
3 0.6 1.6489220 1.6489406 0.0000186
4 0.8 2.1272027 2.1272295 0.0000269
5 1.0 2.6408227 2.6408591 0.0000364
6 1.2 3.1798942 3.1799415 0.0000474
7 1.4 3.7323401 3.7324000 0.0000599
8 1.6 4.2834095 4.2834838 0.0000743
9 1.8 44.8150857 4.8151763 0.0000906
10 2.0 5.3053630 5.3054720 0.0001089

Bài tập
Sử dụng công thức Runge - Kutta bậc 4 để xấp xỉ nghiệm cho các phương
trình sau
y y 2
1 y0 = − với 1 ≤ t ≤ 2, y (1) = 1 và h = 0.1, nghiệm chính
t t
xác y (t) = t/(1 + ln t).
y y 2
2 y0 = 1 + + với 1 ≤ t ≤ 3, y (1) = 0 và h = 0.2, nghiệm chính
t t
xác y (t) = t tan(ln t).
3 y 0 = −5y + 5t 2 + 2t với 0 ≤ t ≤ 1, y (0) = 1/3 và h = 0.1, nghiệm
1
chính xác y (t) = t 2 + e −5t .
3

Hệ phương trình vi phân
Hệ phương trình vi phân
Xét hệ phương trình vi phân

 0
 x (t) = f (t, x(t), y (t))
 0

y (t) = g (t, x(t), y (t))
t ∈ [t0 , t0 + H]

 x(t0 ) = α
y (t0 ) = β

H
Chia đoạn [t0 , t0 + H] thành n đoạn nhỏ bằng nhau có độ dài h = . Các
n
điểm chia là tk = t0 + kh, k = 0, 1, . . . , n. Giá trị gần đúng tại điểm tk của
x(t) là xk = x(tk ), của y (t) là yk = y (tk )

Hệ phương trình vi phân Công thức Euler
Công thức Euler

 x(tk ) ≈ xk = xk−1 + hf (tk−1 , xk−1 , yk−1 )
y (tk ) ≈ yk = yk−1 + hg (tk−1 , xk−1 , yk−1 )
k = 1, 2, . . . , n


Hệ phương trình vi phân Công thức Euler cải tiến


 K1x = hf (tk−1 , xk−1 , yk−1 )
K1y = hg (tk−1 , xk−1 , yk−1 )




K2x = hf (tk−1 + h, xk−1 + K1x , yk−1 + K1y )





 K2y = hg (tk−1 + h, xk−1 + K1x , yk−1 + K1y )
1

 x(tk ) ≈ xk = xk−1 + (K1x + K2x )

 2

 1

 y (tk ) ≈ yk = yk−1 + (K1y + K2y )
2



k = 1, 2, . . . , n


Hệ phương trình vi phân Công thức Runge-Kutta bậc bốn
Công thức Runge-Kutta bậc bốn



 K1x = hf (tk−1 , xk−1 , yk−1 )
K1y = hg (t
k−1 , xk−1 , yk−1 )




h K1x K1y


K2x = hf tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +





 2 2 2
h K1x K1y


K2y = hg tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +





 2 2 2
h K2x K2y


K3x = hf tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +


2 2 2
 h K2x K2y
K3y = hg tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +





 2 2 2
K4x = hf (tk−1 + h, xk−1 + K3x , yk−1 + K3y ),







 K4y = hg (tk−1 + h, xk−1 + K3x , yk−1 + K3y )
1


x(tk ) ≈ xk = xk−1 + (K1x + 2K2x + 2K3x + K4x )




 6

 1
y (tk ) ≈ yk = yk−1 + (K1y + 2K2y + 2K3y + K4y )


6
Ví dụ
Cho hệ  0
 x (t) = tx − 2y + 1
 0

y (t) = 2x + ty + sin t
, t>1

 x(1) = 0.25
y (1) = 0.75

Sử dụng công thức Euler cải tiến để xấp xỉ giá trị của x(t) và y (t) tại
t = 1.2 với bước h = 0.2.

Ta có t0 = 1, x0 = 0.25, y0 = 0.75, h = 0.2,

f (t, x, y ) = tx − 2y + 1,
g (t, x, y ) = 2x + ty + sin t
K1x = hf (t0 , x0 , y0 ) = h(t0 x0 − 2y0 + 1) = −0.05

K1y = hg (t0 , x0 , y0 ) = h(2x0 + t0 y0 + sin t0 ) = 0.4183
K2x = hf (t0 + h, x0 + K1x , y0 + K1y )
= h[(t0 + h)(x0 + K1x ) − 2(y0 + K1y ) + 1] = −0.2193
K2y = hg (t0 + h, x0 + K1x , y0 + K1y )
= h[2(x0 + K1x ) + (t0 + h)(y0 + K1y ) + sin(t0 + h)] = 0.5468
1
x(1.2) ≈ x1 = x0 + (K1x + K2x ) = 0.1153
2
1
y (1.2) ≈ y1 = y0 + (K1y + K2y ) = 1.2325
2

Đối với phương trình vi phân cấp 2,

 00
 x (t) = F (t, x(t), x 0 (t))
x(t0 ) = α t ∈ [t0 , t0 + H]
 0
x (t0 ) = β
được chuyển về hệ phương trình vi phân cấp 1 bằng cách đặt y (t) = x 0 (t)
 0
 x (t) = f (t, x(t), y (t)) = y
 0

y (t) = g (t, x(t), y (t)) = F (t, x, y )
 x(t0 ) = α

y (t0 ) = β


Ví dụ
Cho phương trình vi phân cấp 2
x 00 − 2x 0 + 2x = e 2t . sin t, (0 < t < 1)
với điều kiện ban đầu x(0) = −0.4, x 0 (0) = −0.6.

Dùng phương pháp Runge-Kutta bậc 4 để xấp xỉ nghiệm gần đúng của
phương trình với bước h = 0.1.
So sánh kết quả thu được với nghiệm chính xác
x(t) = 0.2e 2t (sin t − 2 cos t),
y (t) = x 0 (t) = 0.2e 2t (4 sin t − 3 cos t).

Đặt y (t) = x 0 (t). Phương trình đã cho được biến đổi thành hệ
 0
 x (t) = f (t, x(t), y (t)) = y
 0
y (t) = g (t, x(t), y (t)) = −2x + 2y + e 2t sin t


 x(0) = −0.4
y (0) = −0.6

Với h = 0.1 ta có



 K1x = h.yk−1
K1y = h(−2x 2tk−1 . sin t
k−1 + 2yk−1
+e k−1 )




K1y


K2x = h yk−1 +





 2
h K1x K1y


K2y = hg tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +





 2 2 2
h K2x K2y


K3x = hf tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +


2 2 2
 h K2x K2y
K3y = hg tk−1 + , xk−1 + , yk−1 +





 2 2 2
K4x = hf (tk−1 + h, xk−1 + K3x yk−1 + K3y ),







 K4y = hg (tk−1 + h, xk−1 + K3x , yk−1 + K3y )
1


x(tk ) ≈ xk = xk−1 + (K1x + 2K2x + 2K3x + K4x )




 6

 1
y (tk ) ≈ yk = yk−1 + (K1y + 2K2y + 2K3y + K4y )


6
với k = 1, 2, . . . , n.
tk x(tk ) xk x 0 (tk ) yk
0.0 −0.4000 −0.4000 −0.60000 −0.6000
0.1 −0.4617 −0.4617 −0.6316 −0.6316
0.2 −0.5256 −0.5256 −0.6401 −0.6401
0.3 −0.5886 −0.5886 −0.6136 −0.6136
0.4 −0.6466 −0.6466 −0.5366 −0.5366

Bài toán biên tuyến tính cấp 2 Đặt vấn đề
Các phương pháp tìm nghiệm gần đúng của phương trình vi phân
thường đòi hỏi các điều kiện được cho tại một thời điểm ban đầu nào
đó.
Đối với phương trình vi phân bậc hai, ta cần 2 giá trị y (x0 ) và y 0 (x0 ).
Tuy nhiên, nhiều bài toán trong thực tế cho thấy điều kiện của hàm
cần tìm được cho tại nhiều thời điểm khác nhau. Vấn đề này dẫn tới
việc tìm nghiệm gần đúng của 1 dạng bài toán thứ hai được gọi là bài
toán biên.

Introduction
A common problem in civil engineering concerns the deflection of a beam of rectangular
cross section subject to uniform loading while the ends of the beam are supported so that
they
Xétundergo no deflection.
bài toán
S S
0 l x
w(x)
Suppose that l, q, E, S, and I represent, respectively, the length of the beam, the intensity
of the uniform load, the modulus of elasticity, the stress at the endpoints, and the central
moment of inertia. The differential equation approximating the physical situation is of the
form
d2w S qx
(x) = w(x) + (x − l),
dx 2 EI 2EI
where w(x) is the deflection a distance x from
PHƯƠNG theVI left
TRÌNH PHÂNend of the beam. Since no deflection
43 / 56
Trong phần này chúng ta chỉ xét bài toán biên của phương trình vi
phân thường tuyến tính cấp hai với điều kiện biên được cho ở 2 điểm
có dạng
p(x)y 00 (x) + q(x)y 0 (x) + r (x)y (x) = f (x),

a < x < b,
y (a) = α, y (b) = β.
với phương pháp sai phân hữu hạn.

Bài toán biên tuyến tính cấp 2 Phương pháp sai phân hữu hạn
Phương pháp sai phân hữu hạn
Chọn số tự nhiên bất kỳ n > 0. Chia đều đoạn [a, b] thành n đoạn bởi
các điểm chia x0 = a, xk = x0 + kh, k = 1, 2, . . . , n − 1, xn = b với
b−a
h= .
n
Tại các nút xk , k = 1, 2, . . . , n − 1 bên trong đoạn [a, b] sử dụng công
thức sai phân hướng tâm, ta có
y (xk+1 ) − y (xk−1 ) yk+1 − yk−1

y 0 (xk ) ≈ =
2h 2h

y (xk+1 ) − 2y (xk ) + y (xk−1 )

y 00 (xk ) ≈
h2
yk+1 − 2yk + yk−1
=
h2
Thay vào phương trình đã cho ta được

yk+1 − 2yk + yk−1 yk+1 − yk−1
pk 2
+ qk + rk yk = fk ,
h 2h
∀k = 1, 2, . . . , n − 1
với pk = p(xk ), qk = q(xk ), rk = r (xk ) và fk = f (xk ).

Từ các điều kiện biên y0 = α, yn = β sau khi biến đổi ta thu

được hệ phương trình

 y0 = α, yn= β
p qk 2pk p qk
k k
− yk−1 + rk − 2 yk + 2 + yk+1 = fk
h2 2h h h 2h

∀k = 1, 2, . . . , n − 1.
Đây chính là hệ phương trình đại số tuyến tính cấp
n − 1 : AY = B với A là ma trận
2p1 p1 q1
 
r 1 − 2 2
+ 0 ... 0
 p2 hq2 h 2p 2h
 
2 p2 q2 
 − r2 − 2 + ... 0 
A= h 2 2h h h 2 2h 
... ... ... ... ...

 
 2pn−1 
0 0 0 . . . rn−1 −
h2
Y = [y1 , y2 , . . . , yn−1 ]T
và p
 1 q1 
f1 − − α
 h2 2h 

 f2 

B=
 ... 

p fn−2 q
 
 
n−1 n−1
fn−1 − + β
h2 2h

Bài toán biên tuyến tính cấp 2 Ma trận 3 đường chéo
Ma trận A ở trên là ma trận 3 đường chéo. Để giải hệ phương trình trên

thì ta dùng phương pháp phân rã LU.
 
a11 a12 0 . . . 0 0
 a21 a22 a23 . . . 0 0 
 
 0 a32 a33 . . . 0 0 
A=  
 ... ... ... ... ... ... 
 0 0 0 . . . an−1,n−1 an−1,n 
0 0 0 . . . an,n−1 ann

Bài toán biên tuyến tính cấp 2 Ma trận 3 đường chéo
Khi đó phân rã Doolittle cho ta

 
1 0 0 ... 0
 `21 1 0 ... 0 
 
L=  0 `32 1 ... 0 ,

 ... ... ... ... ... 
0 0 0 ... 1
 
u11 u12 0 ... 0
 0 u22 u23 ... 0 
 
U =  0 0 u33 ... 0 

 ... ... ... ... ... 
0 0 0 . . . unn

Bài toán biên tuyến tính cấp 2 Ví dụ
Ví dụ
Xét bài toán biên

 y 00 − y 0 − 2y = cos x, π
0<x <
π 2
 y (0) = −0.3, y ( ) = −0.1
2
có nghiệm chính xác
y (x) = −0.1(sin x + 3 cos x).
Sử dụng phương pháp sai phân hữu hạn xấp xỉ nghiệm gần đúng và so
π
sánh với nghiệm chính xác trong trường hợp h = .
8

Ta có hệ phương trình


 y0 = −0.3, y4 =−0.1
 1 −1 2

1 −1

− yk−1 + −2 − 2 yk + + yk+1 = cos(xk )

 h2 2h h h2 2h
∀k = 1, 2, 3.



 y0 = −0.3, y4 = −0.1
 1 2
( h2 + 2h )y0 + (−2 − h2 )y1 + ( h12 − 2h
1 1
)y2 = cos( π8 )
⇔
( 12 + 2h
1
)y1 + (−2 − h22 )y2 + ( h12 − 2h
1
)y3 = cos( π4 )
 1h

1
)y2 + (−2 − h22 )y3 + ( h12 − 2h
1
)y4 = cos( 3π

( h2 + 2h 8
)
 (−2 − h22 )y1 +( h12 − 2h
1
cos( π8 ) − ( h12 + 2h
1

)y2 +0y3 = )y0
⇔ ( 1 + 2h
1
)y1 +(−2 − h22 )y2 +( h12 − 2h
1
)y3 = cos( π4 )
 h2
0y1 +( h12 + 2h
1
)y2 +(−2 − h22 )y3 = cos( 3π
8
) − ( h12 − 2h1
)y4

Bấm máy.
π
−Shift+STO+M
8
Mode - eqn - anx+bny+cnz=dn
k xk yk y (xk ) |y (xk ) − yk |
0 0 −0.30000 −0.30000 0.00000
π
1 −0.31569 −0.31543 0.00025
8
π
2 −0.28291 −0.28284 0.00007
4
3π
3 −0.20700 −0.20719 0.00019
8
π
4 −0.10000 −0.10000 0.00000
2

Bài tập
1 Sử dụng phương pháp sai phân hữu hạn giải bài toán
y 00 = 2y 0 − y + xe x − x 0 ≤ x ≤ 2, y (0) = 0, y (2) = −4
với h = 0.5 và so sánh sai số với nghiệm là
y (x) = 61 x 3 e x − 35 xe x + 2e x − x − 2,
y 00 = 4(y − x), 0 ≤ x ≤ 1, y (0) = 0, y (1) = 2
1 1
với h = và h = và so sánh sai số với nghiệm là
2 4
y (x) = e 2 (e 4 − 1)−1 (e 2x − e −2x ) + x,
π π
y 00 + 4y = cos x, 0 ≤ x ≤ , y (0) = 0, y( ) = 0
4 4
π
với h = 8 và so sánh sai số với nghiệm là
√
−1 2
y (x) = 3 cos 2x − 6 sin 2x + 13 cos x.
Sử dụng phương pháp sai phân hữu hạn giải bài toán
1 y 00 = −(x − 1)y 0 + 2y + (1 − x 2 )e −x , 0 ≤ x ≤ 1, y (0) =
−1, y (1) = 0 với h = 14 .
2 y 00 = x −1 y 0 + 3x −2 y + x −1 − 1, 1 ≤ x ≤ 2, y (1) = y (2) = 0, với
h = 0.5

The end
THANK YOU FOR ATTENTION

Phuong Trinh VI Phan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phuong Trinh VI Phan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN

Bài giảng điện tử

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 1 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 2 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 3 / 56

Bài toán Cauchy

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 4 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 5 / 56

Công thức Euler

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 6 / 56

Vì y = y (t) là nghiệm của phương trình (1) và h = tk+1 − tk nên ta có

Bằng cách bỏ đi phần dư, ta xấp xỉ yk ≈ y (tk ) với k = 1, 2, . . . n, ta có

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 7 / 56

e 5.3 y Figure 5.3 y Figure 5.4 y Figure 5.4 y

Slope y"(a) ! f (a, α)Slope y"(a) ! f (a, α) w2 w2

Solution With N =Solution

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 9 / 56

yk+1 = yk + h(yk − tk2 + 1)

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 10 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 11 / 56

Sai số của công thức Euler

Giả sử f là hàm liên tục và thỏa điều kiện

|f (t, y1 ) − f (t, y2 )| ≤ L|y1 − y2 |

với hằng số L > 0, và tồn tại M thỏa

y 00 (t) ≤ M với t ∈ [a, b].

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 12 / 56

Công thức Euler cải tiến

f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk+1 )

f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk+1 )

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 13 / 56

Lúc này ta có công thức

f (tk , yk ) + f (tk+1 , yk + hf (tk , yk ))

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 14 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 15 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 16 / 56

Cách 2. X0 = 0 Shift-Sto E ; Y0 = 0.5 Shift-Sto F ;

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 17 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 18 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 19 / 56

Công thức Runge- Kutta bậc hai

và y 0 (tk ) = f (tk , y (tk ))

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 20 / 56

Từ công thức khai triển Taylor

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 21 / 56

Công thức điểm giữa

với k = 0, 1, . . . , n − 1 và sai số O(h2 ).

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 22 / 56

với k = 0, 1, . . . , n − 1 và sai số O(h2 ).

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 23 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 24 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 25 / 56

K1k = hf (tk , yk ) = 0.2(yk − 0.04k 2 + 1),

Công thức tính nghiệm gần đúng là

Bấm máy. 0.2(Y − M 2 + 1)

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 27 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 28 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 29 / 56

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 30 / 56

Hệ phương trình vi phân

Xét hệ phương trình vi phân

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 31 / 56

Công thức Euler

PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN 32 / 56