EGYPT “GIFT OF THE NILE” GITNANG KAHARIAN (2160-1788 BC)

*Isa sa mga lundayan ng sibilisasyon sa *Noong mga 2160 BC, isang prinsipe ng Egypt na
mundo. Bagama’t bihira ang pag-ulan, nagngangalang Amenemhet I ang nagtatag ng dinastiya at
mayroon itong maraming tubig para sa itinatag ang kanyang kabisera sa Thebes. Ang kanyang pagtaas
pagsasaka at iba pang layunin. sa kapangyarihan ang nagmarka sa simula ng Gitnang
Kaharian.
*Ang Ilog Nile (Nile River) ang
pinakamahabang ilog sa mundo, ay *Ang pinakadakilang monarko ng Gitnang Panahon ay si
nagbibigay ng saganang tubig para sa Amenemhet III (1849-1801 BC). Pinag-ugnay niya ang Nile River
irigasyon, at ang baha nito ay nagpapataba at Red Sea, itinaguyod ang mga operasyon ng pagmimina sa
sa lupa. Isinulat ni Herodutos (ama ng Sinai, at nagtayo ng mga haydroliko sa Lawa ng Fayum. Sa
kasaysayan): “All Egypt is the Gift of the kanyang paghahari ay nakita ang pamumulaklak ng kultura ng
Nile”. Egypt at ang paglago ng kalakalan at industriya.
*Sa heograpiya, nahahati ang Egypt sa dalawang bahagi: Upper Egypt at Lower
Egypt. Ito ay napapaligiran sa Hilaga ng Mediterranean, sa Kanluran ng Red Sea, sa
ANG HYKSOS DOMINATION (1788-1580 BC)
Silangan ng Disyerto ng Nubian.
*Matapos ang maluwalhating paghahari ni
*Humigit-kumulang 5000BC, ang mga taong gumagala sa New Stone Age sa
Amenemhet III, muling nagkawatk-watak ang Egypt.
kanilang paghahanap ng bagong lupain ay nakarating sa Nile Valley, at nanirahan
Ang mga nomadic na Hyksos (mga lalaki sa disyerto o men of the desert) mula sa
doon at nagtatag ng mga independent village. Sila ang naging mga ninuno ng mga
Syrian Desert ay sumalakay sa Delta. Gamit ang kanilang mga karwaheng pandigma
sinaunang Egyptian.
at higit na mahusay na mga sandata na bakal, nasakop nila ang mga Egyptian,
ninakaw ang mga kayamanan ng lupain at sinunog ang mga templo at mga gawang
sining.
ANG LUMANG KAHARIAN (3200-2160
BC)
*Mga 3200 BC, si Menes, isang malakas ANG BAGONG KAHARIAN (1589-1100 BC)
na pinuno ng Upper Egypt, nasakop ang
*Noong 1580 BC, isang magiting na Egyptian prince na
Lower Egypt at pinagsama ang buong
nagngangalang Ahmose I ang namuno sa isang pag-aalsa at
bansa sa unang pagkakataon sa ilalim ng pamahalaan. ito ang nagmarka sa
pinalayas ang malulupit na Hyksos. Pagkatapos mabawi sa kalayaan
pagsisimula ng Lumang Kaharian (Old Kingdom). Bilang simbolo ng pagkakaisa,
ang kanyang bansa, itinatag niya ang ika-18 Dinastiya, at muling
nagsuot si Haring Menes ng dobleng korona na kumakatawan sa dalawang kaharian
itinatag ang kabisera sa Thebes. Minarkahan niya ang simula ng Bagong Kaharian.
at itinayo ang kanyang kabisera sa Memphis, sa pagitan ng Upper at Lower Egypt.
*Isa sa makukulay na monarko ng Bagong Kaharian ay si
*Itinatag ni Menes ang unang dinastiya. At bilang unang pharaoh ng Egypt, inilatag
Reyna Hatshepsut (1505-1483 BC). Upang pasayahin ang
niya ang pundasyon ng bansang Egyptian. Ang salitang Pharaoh ay galing sa
mga maharlika at pari na tumututol sa pagkakaroon ng isang
salitang Egyptian na PERO, na nangangahulugang “Dakilang Bahay” o Great House.
babaeng balo bilang pinuno, pinakasalan niya si Thutmose
III (1483-1450 BC), isang anak ng kanyang namatay na asawa sa iasang concubine.
Palibhasa’y nagtataglay ng kagandahan at malakas na karakter, napatunayang siya
ay isang mahusay na tagapamahala. Siya ay itinuturing bilang unang babaeng
pinuno sa kasaysayan ng mundo. upang luwalhatiin ang kanyang paghahari, nagtayo
siya ng mga magagandang templo at obelisk sa Kamak, Der-el-
Bahri, at Luxor.
*Bilang asawa, itinalaga ni Thutmose III ang kanyang oras at lakas
sa pakikidigma. Sa bawat taon, pinamunuan niya ang mga hukbo ng
Egyptian laban sa mga karatig na kaharian. Nasakop niya ang
Palestine, Syria, at Phoenicia. Siya ang tinaguriang tagapagtatag ng
Imperyo ng Egypt.
*Nakuha ni Thutmose III ang trono noong 1483 pagkatapos mamatay ni Queen
Hatshepsut. Ang kanyang unang opisyal na pagkilos bilang pharaoh ay ang pagbura
ng mga inskipsiyon ni Hatshepsut sa mga monumento at templo upang ang kanyang
memorya ay mamatay sa kasaysayan. Ginawa niya ito bilang paghihiganti.
*Higit pa sa isang makapangyarihang mananakop, siya ay isang dakilang monarko
tulad ng kanyang yumaong asawa. Ginawa niyang World Power ang Egypt.
Tinangkilik niya ang mga sining tulad ng panitikan, pinalawak ang ekonomiya ng
bansa, at pinalamutian ang kanyang kaharian ng mga kahanga-hangang obelisk at
mga templo. Sa kanyang henyo sa military at husay sa pangangasiwa, itinaas niya
ang Egypt sa tugatog ng kapangyarihan at kaluwalhatian.
*Isa sa mga kahalili ni Thutmose III ay si Pharaoh Amenhotep IV
(1380-1362 BC), na mas interesad sa relihiyon kaysa sa politika at
digmaan. Ang kanyang pangarap ay magtatag ng isang bagong
relihiyon- Ang pagsamba sa iisang Diyos na tinatawag na Aton
(ang tagapaglikha ng lahat ng bagay at simbolo ng kabutihan).
Hinimok niya ang kanyang mga tao na talikuran ang mga paganong diyos at
sumamba kay Aton. Ang mga pari ay tumutol sa takot na mawala ang kanilang
kapangyarihan at kayamanan.
*Binago ni Pharaoh Amenhotep IV ang kanyang pangalan sa Akehnaton na ang ibig
sabihin ay “pleasing to Aton”. Pinasara niya ang lahat ng templo sa Thebes at itinayo
ang kanyang kabisera sa Tel-el Amama, na tinawag niyang Akhetaton.
Sa bagong kabisera na ito, ang kanyang magandang asawa na ni Queen
Nefertiti, at pitong anak na prinsesa at tinutulungan siya paggawa ng
mga pampublikong alay kay Aton.
*Ang pinakamaamo at pinakamarangal sa lahat ng Pharaoh na si Akhenaton,
gayunpaman, ay nabigo na matupad ang kanyang pangarap na monoteismo. Ang
kanyang pagpapabaya sa mga gawain ng estado ay humantong sa paghina ng
Egypt. Nang mamatay siya sa edad na 30 noong 1362 BC, ang kanyang bansa ay
nasa bingit ng kaguluhan. Ngunit sa kabila ng kanyang kalunos-lunos na kabiguan
bilang isang pinuno, siya ay kilala sa kasaysayan dahil siya ang unang monarko na
nagsagawa ng monotismo.
PAGHINA AT PAGBAGSAK NG EGYPT
*Si Akhenaton ay pinalitan sa trono ng kanyang manugang na si
Tutankhamen na isang mahina. Isang puppet ng mga pari, inilipat
ni Tutankhamen ang kabisera pabalik sa Thebes at muling binuhay
ang pagsamba sa mga paganong diyos.
*Pagkatapos ng kamatayan ni Tutankhamen noong 1350 BC, ang Egypt ay
sumailalim sa pamumuno ni Pharaoh Rameses II (1291-1225 BC).
Sinakop niya ang mga Hudyo at dinala ang marami sa kanila bilang
mga bihag sa Ehipto kung saan sila namuhay sa pagkaalipin sa
loob ng maraming taon hanggang sa iligtas sila ni Moises. Upang
gunitain ang kanyang mga tagumpay sa military, nagtayo si Rameses II ng maraming
monumeto, kabilang ang mga naglalakihang estatwa na kumakatawan sa kanyang
sarili sa Abu-Simbel.
*Pagsapit ng 1200 BC, ang kapangyarihan ng Egypt ay naglaho tulad ng isang
papawi na buwan. Ang mga Pharaoh pagkatapos ni Rameses II ay pinangungunahan
ng mga pari na yumaman habang ang mga tao ay lalong naghihirap. Ang mga
internal disorder at pagsalakay ng mga dayuhan ay nagdulot ng paghina ng kaharian.
*Noong 332 BC, pinabagsak ni Alexander the Great ang
huling dinastiya (31st Dynasty) at isinama ang Egypt sa
kanyang imperyo. Pagkamatay niya ay sinakop ng kanyang
Griyegong heneral na si Ptolemy Soter ang Egypt at
pinamunuan mula 323 BC hanggang 283 BC. ang huling inapo
(descendant) ng mga Pharaoh ay si Pharaoh Cleopatra (69-30 BC)
na kinilalang “Serpent of the Nile”. Pagsapit ng 30 BC, ang Egypt
ay naging isang lalawigan ng Imperyong Romano.

LIPUNAN AT PANGKAT NG TAO SA EGYPT
*Ang lipunan sa sinaunang Egypt ay nahahati sa apat
na uri: (1) mga maharlika (Pharaoh at kanyang
pamilya, mga aristokrata, mga iskolar at mga pari) –
nagmamay-ari sila ng malalawak na lupain, hindi
nagbabayad ng buwis sa gobyerno, at nagtamasa ng
mga pribilehiyong pampulitika at panlipunan. Sila ay
mayayaman at makapangyarihan.
(2) mga sundalo- nagmamay-ari sila ang maliit na parsela ng lupa na sinasaka ng
mga nangungupahan na magsasaka at alipin. Tulad ng mga maharlika, hindi sila
nagbabayad ng buwis. Ang kanilang pangunahing tungkulin ay upang labanan ang
mga kaaway ng Egypt.
(3) mga karaniwang tao- sila ay mga magsasaka at artisan. Wala silang lupain, at
dinadala nila ang mabigat na pasanin ng pagbubuwis. Ang mga magsasaka ay
nagtatrabaho sa mga bukid para sa bahagi ng mga pananim, habang ang mga
artisan ay nagtatrabaho para sa isang araw-araw na sahod.
(4) mga alipin
BUHAY PANGKABUHAYAN
*Ang pangunahing kabuhayan sa sinaunang Egypt ay pagsasaka. Nagtatanim ang
mga magsasaka ng barley, millet, trigo, gulay, at iba pang produkto. Mahirap ang
kanilang buhay dahil lagi silang abala sa pagtatrabaho sa mga bukirin, paglilinis ng
mga irigasyon, paghahanda ng lupa para sa pagtatanim, pagmamasid sa mga hinog
na butyl, at pagpapanumbalik ng mga hangganan ng lupain para sa pagkatapos ng
bawat baha ng ilog Nile.
*Ang mga Egyptian ay dalubhasang mga panday-ginto (goldsmiths) gumagawa ng
salamin, karpintero, kantero, magpapalayok, gumagawa ng sandata, at manghahabi.
Ipinasa nila sa kanilang mga anak ang mga kasanayan at mga sikreto ng kanilang
mga likha.
*Ang mga Egyptian ay kabilang sa mga unang gumagawa ng barko sa mundo. Dinala
ng kanilang mga barko ang mga export ng Egypt sa mga bansa ng Asia Minor at sa
mga isla sa Mediterranean Sea. Dumating sa Egypt ang mga mangangalakal mula sa
Arabia, Mesopotamia, at Persia sa pamamagitan nga barko at Caravan ng kamelyo
(paglalakbay sa disyerto sakay ng kamelyo) upang ibenta ang kanilang mga paninda
at bumili ng mga cereals ng Egypt at mga tapos na produkto (manufactured goods).
Ang kalakalan ay isinasagawa sa pamamagitan ng isang barter dahil walang pera.
GOBYERNO AT POLITIKA
*Ang sinaunang Egypt ay may teokratikong anyo ng pamahlaan kung saan magkaisa
ang simbahan at estado. Ang ibig sabihin ng Teokrasya o Theocracy ay
“Pamamahala ng Diyos”. Ang Pharaoh ay itinuturing na isang diyos. Ang kanyang
mga kapangyarihang ay ganap. Siya ay punong tagapagpaganap (chief executive),
mambabatas (legislator), hukom (judge), at kumander ng militar (military
commander). Siya ay may kapangyarihan ng buhay at kamatayan sa lahat ng
kanyang nasasakupan. Itinalaga niya ang kanyang mga kamag-anak at paborito sa
matataas na katungkulan sa gobyerno. Bukod dito, maaari siyang magdeklara ng
digmaan o kapayapaan sa alinmang
banyagang bansa.
RELIHIYON
*Ang sinaunang Egyptians ay sumasamba sa
maraming diyos at diyosa. Ang kanilang
pianakdakilang diyos ay si Amon (tinatawag
ding RA), diyos ng araw; Osiris, diyos ng ilog
Nile; Isis asawa ni Osiris; Thot, diyos ng
karunungan; Maat, diyosa ng hustisya; Nut,
diyosa ng langit; at Ptah, diyos ng paggawa.
*Naniniwala ang mga Egyptian na ang ilang
mga hayop ay sagrado. Kabilang sa mga ito ay
ang salagubang (beetle), aso (dog, pusa (cat),
buwaya (crocodile), falcon, at toro (bull). Ang salagubang ay pinaniniwalaang sagisag
ng buhay. Ang falcon ay simbolo ng maharlikang kapangyarihan.
*Ang mga sinaunang Eggyptian ay naniniwala rin sa buhay pagkatapos ng
kamatayan. Ayon sa kanila, ang mga kaluluwa ng mabubuting tao ay nagtatamasa ng
walang hanggang kaligayahan sa kabilang buhay, habang ang masasama ay
nawasak. Si Osiris ang humahatol kung ang kaluluwa ay masama.
KAUGALIAN SA PAGLILIBING
*Dahil sa kanilang paniniwala sa hinarap na buhay,
inaalagaan nang husto ng sinaunang mga Egyptian ang
kanilang mga patay. Bago ilibing, ang bangkay ay
pinaliguan, inembalsamo, at binalot nang mahigpit sa
pinong lino (fine linen). Ang bangkay ay tinatawag na
“mummy” at ang proseso ay tinatawag na “mummification”.
*Ang mummy ng mga pharaoh ay inilibing sa mga pyramid. Ang pagkain, alak, damit,
alahas, sandata, at alipin ay inilibing kasama ng patay na pharaoh. Naniniwala ang
mga Egyptian na kakailanganin niya ang mga ito sa susunod na mundo.ang pyramid
ay hindi dapat buksan muli. Kaya, isang sumpa ang isinulat sa pasukan ng lihim na
silid sa loob ng pyramid kung saan inilibing ang pharaoh, tulad ng sumusunod, “Ang
kamatayan ay darating sa matulin na mga pakpak sa sinumang humipo sa libingan
ng Pharaoh.”
PAGSULAT NG EGYPT
*Ang sinaunang pagsulat ng Egypt ay tinatawag na
Hieroglyphics o “sagradong mga palatandaan” (sacred
signs) dahil ito ay isinulat ng mga pari. Ang mga unang Egyptian ay sumulat sa papel
na gawa sa papyrus reed. Ang salitang paper ang nagmula sa Egyptian term na
papyrus. *Sa loob ng maraming siglo, walang iskolar ang makaunawa sa pagsulat ng
Egyptian. Noong 1799, natagpuan ng mga sundalo ng hukbo ni Napoleon Bonaparte
sa Egypt sa nayon ng Rosetta sa kanlurang bukana ng ilog Nile ang isang itim na
bato, halos apat na talampakan ang haba, na naglalaman ng mga inskripsyon sa
mga wikang Egyptian at Greek. Ang batong ito na tinatawag na Rosetta Stone ang
naging susi sa pag-unawa sa pagsulat ng Egyptian. Ito
ay napanatili ngayon sa British Museum sa London. Sa
kauna-unahang pagkakataon noong 1822, isang
French scholar na si Jean Champollion katulong ng
Rosetta stone, ay nagtagumpay sa pag-decipher ng
Egyptian na pagsulat. Siya ang nagbigay daan sa pagtuklas ng maluwalhating
sibilisasyon ng sinaunang Egypt.
EDUKASYON
*Sa sinaunang Egypt, ang mga paaralan sa templo ng
mga pari ay bukas lamang sa mga anak ng
mayayamang pamilya. Ang mga asignaturang itinuturo
ay pagbasa, pagsulat, relihiyon, aritmetiko, at
astronomiya. Ang pari-guro ang nagdidikta ang araw-araw na mga aralin. Ang mga
mag-aaral ay kinokopya ang bawat salita at isinaulo ang mga ito. Napakahigpit ng
disiplina sa paaralan. Hinahagupit ang mga mag-aaral para mas mag-aral sila ng
mabuti.
PANITIKAN
*Ang pinakalumang literature ng Egypt ay ang “pyramid texts” na mga
panalangin at himno na matatagpuan sa mga pyramids. Ang mga
kuwento ng pag-iibigan at pakikipagsapalaran ay isinulat din ng mga
manunulat at Egyptian.
*Ang iba pang mga akdang pampanitikan ng sinaunang Egytp ay ang mga
(1) Aklat ng mga Patay (Book of the Dead), na naglalaman ng mga ritwal
ng mahika at relihiyosong mga inkantasyon, at (2) Himno sa Araw (Hymn
to the Sun), isang ode na isinulat ni Pharaoh Akhenaton.
SINING AT ARKETEKTURA
*Ang kaluwalhatian ng sining ng Egypt ay
arketiktura. Ang mga sinaunang Egyptian ang mga mahuhusay na tagapagpatayo sa
daigdig (world’s first great builders). Nagtayo sila ng mga kahanga-hangang templong
bato, na ang mga guho ay makikita ngayon sa Kamak, Luxor, at iba pang mga
lungsod ng Egypt. Sila ay mahusay sa pagtatayo ng mga pyramids. Ang Great
Pyramid of Pharaoh Khufu ang pinakadakila sa lahat ng pyramid sa Egypt.
*Bukod sa mga templo at pyramids, ang mga sinaunang Egyptian ay
nagtayo ng matataas na monolith ng granite na tinatawag na obelisk.
Ang isa sa mga obelisk na ito na itinayo ni Pharaoh Thutmose III ay
nakatayo ngayon sa Central Park, sa New York City. *ang ilan sa hindi pa natin natutuklasan ang uri ng mga kemikal na ginamit nila sa pag-iingat ng
mga sculptural na gawa ay maaari ring ituring na tunay na mga kanilang mga patay.
specimen ng sining. Kabilang sa mga ito ay ang mga sphinx na ang
*Inimbento ng mga sinaunang Egyptian ang sundial at water clock upang sukatin ang
banayad na ngiti ay nakapagtataka ng mga tao sa loob ng mahigit
oras. Ang unang kilalang water clock sa kasaysayan ay ginawa noong panahon ng
4,000 taon.
paghahari ni Thutmose III. Ito ay napanatili sa Berlin Museum.
*Ipinakita ng mga pintor ng Egypt ang kanilang sining sa mga dingding ng mga
MGA KNOTRIBUSYON NG EGYPT SA SIBILISASYON
palasyo, templo, at mga pyramid. Ang mga mural na ito (mga kwadro sa dingding) ay
nagpapakita ng mga eksena sa labanan, mga relihiyosong pagdiriwang, mga tag-ani (1) Binigyan ang mundo ng mga PYRAMIDS, ang pinakalumang monumento ng bato
o pangangaso, at mga larawan ng buhay sa bansa. ang mga ito ay abstract (hindi na gawa ng tao na umiiral pa rin hanggang sa kasalukuyan. Hindi kataka-taka na
makatotohanan) sa anyo at dramatiko sa kulay. sinabi ng isang kasabihang Arabo: “Ang lahat ng mundo ay natatakot sa oras, ngunit
ang oras ay natatakot sa pyramids”.
(2) BIlang world’s first builders, ang mga sinaunang Egyptians ay nagtayo ng mga
MGA AGHAM
nakamamanghang palasyo, obelisk, at mga templong gawa sa granite at bato.
*Alam ng mga sinaunang Egyptian ang matematika, lalo na ang
(3) Ginawa ng Egypt ang unang 365 days na kalendaryo, na hinati ang taon sa 12
aritmetika at geometry. Kaya nilang magbilang ng hanggang
months na may 30 days bawat isa. Bilang karagdagan, mayroon limang araw ng
isang milyon. Ang pinakalumang mathematical treatise sa kasaysayan ay ang Ahmes
kapistahan sa isang taon.
Papyrus, na isinulat ng isang Egyptian mathematician noong mga 2000 BC.
(4) Ginawa nito ang mga unang barkong naglalayag na gawa sa mga Papyrus reed.
*Natuto ang mga sinaunang Egyptian ng geometry
Ang mga papyrus na barkong ito ay naglalayag patungong Phonecia, Mesopotamia,
(nangangahulugang earth measurement) dahil sa taunang
at Iran at sa mga isla ng Mediterranean na may dalang produktong pangkalalakal.
pagbaha ng Nile. Binura ng tubig baha ang mga hangganan ng
lupain, kaya kailangang sukatin ng mga Egyptian ang mga bukid (5) Ang mga Egyptian ang unang taong bumuo ng geometry dahil kailangan nilang
taon-taon. Ang kanilang kaalaman sa mga batas ng inclined plane at pulley ay itayong muli ang mga hangganan ng lupain na nabura ng taunang baha ng ilog Nile.
nagbigay daan sa kanila na makabuo ng malalaking istruktura tulad ng mga pyramid.
(6) Pinalawak ng Egypt ang kaalaman ng tao sa medisina, operasyon, at pag-
*Ang isa pang tagumpay ng Egypt ay ang kalendaryo. Mula embalsama. Ang mga embalsamadong bangkay (mummies) ng mga Pharaoh ay
sa kanilang pag-aaral ng araw, buwan, at mga bituin, sila ay tumagal ng libu-libong taon.
nakagawa ng unang kalendaryo sa kasaysayan. Ang
kalendaryong ito ay batay sa hitsura ng Dog Star (Sirius). (7) Ang Egypt ang nagbigay sa sangkatauhan ng iba’t ibang praktikal na imbensyon,
Ang taon at hinati sa 12 lunar months ng 30 araw bawat isa, gaya ng inclined plane at pulley, na nagbigay-daan sa mga builder na makabuo ng
kasama ang 5 araw para sa piging sa katapusan ng ika-12 malalaking istruktura tulad ng mga pyramid, at ang sundial at waterclock, na ginamit
buwan. Ang kalendaryo ay may kabuuang 365 araw sa isang sa pagsukat ng oras.
taon. *Alam ng mga sinauang Egyptian ang gamot at operasyon na pinaghalo sa
kanilang mga pamahiin. Ang pinakamatandang dokumento sa medisina, ang Smith
Papyrus na may petsang 1600 BC naglalarawan ng 48
case ng clinical surgery mula sa cranial fracture
hanggang sa spinal injury. Ang pag-embalsamo ng Egypt
ay nanatiling walang kapantay hanggang ngayon dahil