Professional Documents
Culture Documents
1 India
1 India
Brahmaputra;
d) Pjesa me e madhe e territorit indian, gadishulli i Industanit, futet thelle ne oqeanin indian;
e) Ne qender te gadishullit te Industanit ndodhet pllaja e Dekanit e rrethuar nga vargmalet e Gateve Lindore dhe Gateve Perendimore;
f) Klima eshte tropikale dhe subtropikale;
g) Qyteterimi indian ose hinduizmi i ka fillesat e tij ne mijevjecarin III pr.k., ku baza e ketij qyteterimi jane lumenjte Ind dhe Gang;
b) Nga mesi i mijevjecarit III pr.k. e ne vazhdim qyteterimi indian ose hinduizmi ka kaluar ne disa faza:
– per periudhen 2500 – 1300 pr.k. dravidet zhvilluan nje bujqesi te perparuar, zejtarine e tregtine;
– nga rrenojat e Mohenxho-Daros deshmohet per nje shoqeri te diferencuar dhe e organizuar me nje shtet ne formen e mbreterise;
– nje vlere e nivelit qyteterues eshte dhe perdorimi i shkrimit hieroglif nga dravidet (ende i padeshifruar);
Shoqeria
a) Qeliza baze e shoqerise ishte familja patriarkale, ku babai kishte autoritet te plote mbi anetaret e familjes;
b) Rregullat e funksionimit te marredhenieve familjare percaktoheshin nga drejtuesit e komunes fshatare;
c) Brenda territorit indian u krijuan disa shtete te vecuara nga njeri-tjetri, ne krye te te cileve qendronte mbreti ose raxhai;
d) Shoqeria indiane ishte e ndare ne kasta (grupe shoqerore te formuar nga dallimi shoqeror, qe ishin teper te vecuar e te izoluar ndaj njera – tjetres), te cilat linden si rezultat i:
ndarjes shoqerore te punes
diferencimit ekonomik te njerezve
karakterit te izoluar te ekonomise natyrore
coptimit politik te Indise
e) Sistemi i kastave ishte shume solid; anetaret e nje kaste nuk mund te kalonin ne nje kaste tjeter;
f) Ne mijevjecarin I p.k. shoqeria indiane ndahej ne 4 kasta shoqerore:
Brahmanet – kasta me e larte, me te drejta te plota, ku perfshiheshin brahmanet (prifterinjte) dhe familjet e raxhave; nuk paguanin taksa dhe detyrime; mbroheshin nga cdo ligj;
Kshatret – perfshiheshin fisniket, nepunesit qeveritare dhe ushtaraket; nuk paguanin taksa e detyrime; jetonin me shperblimet dhe dhuratat e raxhave; ne kohe lufte, ishin te vetmit qe
merrnin pjese ne luftime;
Vaishet – perfshiheshin prodhuesit (bujqit, zejtaret, tregtaret); paguanin taksa e detyrime, por nuk detyroheshin te merrnin pjese ne lufte;
Shudra – perfshinte shtresen me te ulet te popullsise, qe nuk zoteronte prone dhe nuk kishin asnje te drejte shoqerore; ketu perfshiheshin dhe dasat – sklleverit;
3. Shteti
a) Ne kohen e dravideve, India ishte e organizuar ne formen e nje monarkie absolute, ku mbreti kishte ne dore qeverisjen, ushtrine dhe besimin;
b) Ne shek. X – IV pr.K. India:
ishte e copetuar politikisht dhe e organizuar ne disa shtete, ne krye te te cileve qendronte raxhai;
raxhai drejtonte me ndihmen e keshillit te aristokrateve dhe te brahmaneve (prifterinjte);
posti i raxhait ishte i trashegueshem;
ne rast luftrash zgjidhej Raxhai i Madh, i cili ishte kryekomandanti i ushtrise se bashkuar te disa shteteve;
c) Pas shek. IV pr.K. India filloi te qeverisej nga dinastite e saj mbreterore, ku dallohen:
b) Budizmi
E mori kete emer nga themeluesi i saj Buda;
Idete e budizmit kundershtonin brahmanizmin;
Budizmi shprehej se njerezit lindin te barabarte nga natyra, por ato ndryshojne gjate jetes se tyre, duke kundershtuar keshtu brahmanizmin qe shprehej se njerezit nuk ndryshojne per se
gjalli, por vetem pas vdekjes;
Ne thelb te teorise budiste ishte se ndryshimi eshte gjithnje i pranishem;
Buda mendoi se zbuloi 4 te vertetat e shenjta:
– dhembja dhe vuajtja jane universale, ato mund t’i ndodhin cdo njeriu;
– vuajtja dhe mundimi shkaktohen nga deshirat dhe lakmite e medha qe kane njerezit ne vetvete;
– e vetmja rruge per te larguar vuajtjen eshte heqja dore nga lakmite dhe deshirat e parealizueshme
– njeriu mund ta ndjeje veten te qete ne rast se iluminohet dhe meshiron qeniet e gjalla
5. Ligji dhe qeverisja
a) Nga v. 1000 – 400 pr.K. India qeverisej nga brahmanet, qe zbatonin ligjet dhe rregullat e shkruara ne “Ligjet e Manuse”, rregulla qe kishin per qellim te nenshtronin kastat e tjera;
b) Pas shek. IV pr.K. qeverisja e Indise u mbeshtet ne parimet budiste;
c) Asoka:
e shpalli budizmin fe zyrtare dhe ne veprimtarine e tij ai u udhehoq nga mesimet e Budes;
ngriti mjaft tempuj kushtuar Budes, si dhe caktoi misionare per perhapjen e budizmit dhe jashte Indise;
ngriti nje keshill budist per te perhapur normat dhe rregullat morale tek indianet;
6. Feja dhe letersia
a) Ne Indine e lashte, besimi i arianeve ishte primitiv dhe dallohej per rite dhe kulte (nderime ndaj perendive), ku me i rendesishmi ishte berja fli e kafsheve dhe njerezve;
b) Me pas u kalua nga ritet dhe kultet ne fe te organizuar, ku e para ishte Brahmanizmi;
d) Brahmanizmi:
besonte ne ndarjen e shpirtit nga trupi dhe ne trasferimin e shpirtit nga nje trup ne tjetrin, por pas vdekjes;
predikonte persosjen e shpirtit nepermjet bindjes pa fjale;
permbante rregulla te rrepta ne te ecur, qendrim, veshje, ne te folur; zbatimi i tyre te conte ne nje jete askete;
e) Brahmanizmi nuk arriti te behej feja e te gjithe shteresave te popullsise indiane;
predikonte se njerezit per nga natyra lindin te babrabarte dhe vetem gjate jetes mund te ndryshojne;
kishte ne qender te mesimeve gjetjen e qetesise shpirterore ne njeriu;
kishte si rit kryesor “Nirvanen” – shkeputja nga realiteti dhe kalimi ne gjendjen enderrimtare;
g) Gjuha e letersise indiane ishte sanskritishtja me 51 shkronja;
h) Vepra me e rendesishme eshte Veda, e shkruar ne disa vellime, ku shkrihen rrefenjat mitologjike me parimet fetaro – filozofike;
i) “Veda” dhe ”Ligjet e Manuse” u bene baza e Brahmanizmit;
Ne zhvillimet politike:
Sundimtaret e Sulltanatit emeroheshin nga Kalifet e Bagdatit dhe vareshin drejtpersedrejti prej tyre
vihet re nje paqendrueshmeri si rrjedhoje e luftes per pushtet ndermjet grupimeve te ndryshme feudale
nderrimi i shpeshte i sulltaneve si rrjedhoje e komploteve dhe vrasjeve
pamundesia e sulltaneve per te administruar dhe kontrolluar te gjithe territorin e Sulltanatit, ku here pas here feudalet e territoreve te largeta ngrinin krye.
Ne zhvillimet ekonomike:
Toka ishte e ndare ne ngastra te vogla ose te medha qe ishin nen pronesine e feudaleve vendas (raxhate), te cilet i paguanin sulltanit nje takse te caktuar
c) Ne fund te shek. XIII – fillim shek. XIV, Sulltanati i Delhit u trondit se tepermi nga sulmet mongole
Ushtria mongole njihej me emrin “Hordhite e Arta” dhe kryesoheshin nga prijesi i tyre Cingis Han ose Hani i Madh
Per aq kohe sa Sulltanati do te drejtohet nga Cingis Han do te kete kete emer, por do shnderrohet ne nje principate te thjeshte si shume te tjera
Pas vdekjes se Cingis Han, pasardhesi i tij do te themeloje nje perandore te re mbi sulltanatin e Delhit (qe pushon se ekzistuari ne fillim te shek. XVI), te quajtur Perandoria Mongul
(vjen nga fjala mongol), i drejtuar nga Akbar, i cili:
– kur erdhi ne pushtet, ishte vetem 13 vjec, drejtoi per 50 vjet, ku ne qender te politikes se tij ishte kompromisi per te bashkuar ne nje perandori te vetme popuj me
gjuhe, besime dhe kulture te ndryshme;
– i kushtoi vemendje te vecante artit, kultures dhe arsimit;
– ne politiken e tij mbizoteronte toleranca fetare, duke shpallur lirine e besimit, si dhe anulloi taksat per besimtaret jomysliman;
3. Kultura mesjetare indiane dallohet per:
a) Bashkjetuan prane njera-tjetres dy kultura krejt te ndryshme: hindu dhe islame
b) Bashkimin ne nje te elementeve te kultures arabe, indiane dhe turke, duke realizuar keshtu integrimin kulturor
c) Ne pikture vihej re perdorimi i ngjyrave persiane, simbolika indiane dhe perpikmeria arabe
d) India e shek. XIV do te shnderrohet qender e kultures aziatike, sepse shume filozof, letrare, piktor etj. do te gjejne strehim ne Indi, kur vendet e tyre do te rrezikohen nga sulmet e Cingis Hanit.
e) Filloi te perdoret nje gjuhe e re e quajtur urdu – perzierje e gjuheve indiane e perse;
2. Fillimi i kolonizimit
a) Europianet e pare qe hyne ne kontakt me indianet ishin portugezet e me pas holandezet; kjo ndodhi ne fillim te viteve 1500, qe shenon fillimin e tregtise me Indine;
b) Ne shek. XVII, perparesi ne marredheniet me Indine siguruan Shoqerite Tregtare Britanike e Franceze te Indise Lindore;
c) Me pas keto Shoqeri ndryshuan karakterin e tyre tregtar, duke organizuar forca ushtarake, ku u rekrutuan edhe indiane (te quajtur sipaje); si dhe organizuan dhe sistemin administrativ e gjyqesor;
d) Me keto organizime Shoqerite u shnderruan ne “shtet brenda shtetit”;
e) Por midis Shoqerise Britanike dhe asaj Franceze kishte rivalitet per te siguruar sa me shume pozita sunduese ne Indi, prandaj u zhvillua Lufta 7-vjecare (1756 – 1763), qe perfundoi me fitoren e
britanikeve;
f) Fundi i luftes 7-vjecare shenon periudhen e vendosjes se sundimit britanik ne Indi, i cili:
mori atributet qeverisese mbi baze territoriale mbi popullsine indiane;
fitoi te drejten e mbledhjes se taksave;
g) Por meqe nepunesit e Shoqerise Tregtare Britanike u perfshine ne korrupsion dhe lane mbas dore punet administrative, parlamenti britanik, ne v. 1773, vendosi te kontrolloje veprimtarine e Shoqerise,
si dhe emeroi Guvernatorin e Pergjithshem te Indise;
h) Keshtu u vendos sistemi i dyfishte i qeverisjes ne Indi: nga Shoqeria Tregtare dhe Parlamenti Britanik;
d) Kryengritja e detyroi Britanine t’i jepte fund sistemit te dyfishte te qeverisjes: nga Shoqeria tregtare e Indise Lindore dhe Guvernatori i Pergjithshem; ky i fundit u zevendesua nga nenmbreti per Indine
dhe ne v. 1876, parlamenti britanik shpalli mbretereshen Viktoria, perandoreshe te Indise; te gjithe shtetet indiane u bene pjese e Perandorise Britanike;
4. Shnderrimet e kryqezuara
a) Sundimi britanik ne Indi ne Indi solli zhvillime qe kishin rrjedhoja te dyfishta: pozitive dhe negative;
U realizuan investime dhe ne dege te industrise, si ne ate mekanike, metalurgjike, etj. Shkollat qe u hapen ishin shume te pakta, prandaj analfabetizmi vazhdonte te ishte i larte;
b) Permbajtja
Kongresi Kombetar, qe me vone u quajt Partia e Kongresit, u themelua nga indianet e arsimuar ne perendim
Synimi i Kongresit ishte ndyshimi i politikes britanike ne Indi dhe jo sigurimi i pavaresise kombetare;
Kerkesat e Kongresit ishin:
– E drejta e indianeve per te zene poste te larta ne aparatin shteteror;
– Ndermarrja e masave per zhvillimin e industrise vendase;
– Zhvillimi i arsimit te pergjithshem e te lire per te gjithe femijet indiane
– Pakesimi i shpenzimeve ushtarake
Ne vitin 1906, Kongresi paraqiti nje program te ri qe permabnte 2 kerkesa te njohura si:
– Svaraxhi (vetepushtet) – nenkuptonte veteqeverisjen e Indise ne kuadrin e Perandorise Britanike;
– Svadeshi (veteprodhim) – nenkuptonte forcimin e pozitave ekonomike te sipermarrjes indiane;
1. Gandizmi
a) Aspiratat e indianeve per formimin e shtetit te pavarur kombetar u rriten pas Luftes se Pare Boterore, prandaj u rrit dhe veprimtaria e Kongresit Kombetar Indian, ku figura kryesore ishte Mohandas
Gandi;
b) Gandizem do te thote platforma politike per sigurimin e veteqeverisjes se Indise hartuar nga Gandi;
c) Idete e Gandit ishin:
Kunder dhunes dhe organizimit te luftes se armatosur per te siguruar veteqeverisjen e Indise;
Mbronte organizimin e quajtur “mosbindje civile” dhe ”qendrese pasive” te indianeve, qe britaniket te detyroheshin te njihnin pavaresine e Indise;
“Mosbindje civile” dhe ”qendrese pasive” do te thote:
– Bojkotimi i institucioneve zyrtare dhe shkollave britanike;
– Mosblerje e mallrave britanike dhe mospagimi i taksave; indianet do te blinin vetem mallra te prodhimit vendas, sidomos te atij artizanal;
– Organizimi i manifestimeve paqesore dhe faljeve publike;
Ne kuader te manifestimeve masive u organizua fushata e kripes, e drejtuar nga vete Gandi, qe simbolizonte zhvillimin e te gjithe prodhimit vendas per mallrat e konsumit;
d) Pasojat e “mosbindje civile” dhe ”qendrese pasive” ishin:
Bojkotimi i mallrave britenike solli rritjen e prodhimit vendas;
Britaniket u detyruan te bejne leshime; parlamenti britanik miratoi Aktin e Qeverisjes se Indise, sipas se ciles provincat fitonin autonomi me “qeverisje te pergjegjeshme e llogaridhenese
perpara elektoratit”;
India fitoi te drejten per te mbrojtur prodhimin vendas nepermjet vendosjes se taksave doganore;
Ne v. 1947 u publikua deklarata e qeverise britanike “per dhenien e pushtetit indianeve”;