Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Biologia na czasie 4.
Zakres rozszerzony
ocena
Temat
dopuszczająca
1. Organizacja pracy na lekcjach biologii. Powtórzenie wiadomości z klas 1, 2 i 3
Rozdział 1. Genetyka molekularna
2. Budowa i rola kwasów Uczeń:
nukleinowych • definiuje pojęcie: podwójna • omawia sposób łączenia się
helisa
• przedstawia budowę
nukleotydu DNA i RNA
• wymienia zasady azotowe
występujące w DNA i RNA
• przedstawia regułę
Chargaffa
• określa rolę DNA jako
nośnika informacji
genetycznej
• wymienia rodzaje RNA
• określa rolę podstawowych
rodzajów RNA
• podaje budowę przestrzenną
cząsteczki DNA
3. Replikacja DNA Uczeń:
• definiuje pojęcie: replikacja
• przedstawia znaczenie
replikacji DNA
• wymienia etapy replikacji
DNA
• wymienia nazwy enzymów
biorących udział
w replikacji
ocena
dostateczna
Uczeń:
nukleotydów w pojedynczym
łańcuchu DNA
• wymienia nazwy wiązań
występujących między
elementami budującymi
nukleotyd
• uzupełnia schemat
jednoniciowego DNA
o komplementarny łańcuch
polinukleotydowy
• opisuje budowę chemiczną
i przestrzenną RNA
• określa lokalizację RNA
w komórkach prokariotycznej
i eukariotycznej
Uczeń:
• definiuje pojęcia: widełki
replikacyjne, oczko
replikacyjne, replikon
• omawia przebieg replikacji
• uzasadnia konieczność
zachodzenia replikacji przed
podziałem komórki
• przedstawia, na czym polega
semikonserwatywny charakter
replikacji DNA
Poziom wymagań
ocena ocena ocena
dobra bardzo dobra celująca
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia regułę • wyjaśnia zasadę tworzenia • planuje doświadczenie,
komplementarności zasad nazw nukleotydów którego celem jest
• wyjaśnia, na czym polega • wyjaśnia, w jaki sposób wykazanie roli DNA
różna polarność łańcuchów jest utrzymywana jako nośnika informacji
polinukleotydowych DNA struktura podwójnej helisy genetycznej
• rozpoznaje poszczególne DNA • wyjaśnia, analizując
wiązania w cząsteczce DNA • wyjaśnia, dlaczego parę budowę chemiczną
• wyjaśnia, na czym polega zasad komplementarnych DNA, z czego wynika
reguła Chargaffa tworzy zasada purynowa polarność budujących go
• porównuje budowę z zasadą pirymidynową, łańcuchów
i funkcje DNA z budową i omawia, jaki to ma polinukleotydowych
i funkcjami RNA wpływ na strukturę
• oblicza zawartość cząsteczki
procentową jednej z zasad • omawia występowanie
na podstawie zawartości kwasu RNA jako
procentowej innych zasad materiału genetycznego
• odróżnia DNA od RNA za wiroidów i wirusów
pomocą reguły Chargaffa
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• charakteryzuje • wykazuje znaczenie • planuje doświadczenie
poszczególne etapy naprawczej roli mające na celu
replikacji polimerazy DNA podczas wykazanie
• wyjaśnia, skąd pochodzi replikacji semikonserwatywnego
energia potrzebna do • omawia mechanizmy charakteru replikacji
syntezy nowego łańcucha regulacji replikacji DNA DNA
DNA • wykazuje związek między • wyjaśnia przebieg
• wykazuje różnice replikacją DNA i znaczenie replikacji
w syntezie obu nowych a zdolnością komórki do końców cząsteczek DNA
łańcuchów DNA podziału dla zachowania
1

4. Geny i genomy Uczeń:
• definiuje pojęcia: gen,
genom, pozagenowy DNA,
chromosom, chromatyna,
nukleosom
• podaje funkcje genu
• przedstawia strukturę genu
• wskazuje różnicę między
eksonem a intronem
• określa lokalizację DNA
w komórkach
prokariotycznej
i eukariotycznej
• wymienia rodzaje
chromatyny
5–6. Ekspresja genów Uczeń:
• definiuje pojęcia: kod
genetyczny, ekspresja genu,
translacja, transkrypcja,
ramka odczytu
• wymienia i przedstawia
• określa rolę polimerazy DNA
podczas replikacji
• porównuje przebieg replikacji
w komórkach
prokariotycznych
i eukariotycznych
• określa funkcję enzymów
w replikacji DNA u bakterii
E. coli
Uczeń:
• omawia budowę genu
• rozróżnia geny ciągłe
i nieciągłe
• wymienia rodzaje sekwencji
wchodzących w skład genomu
• charakteryzuje genom
komórki prokariotycznej
i genom komórki
eukariotycznej
• definiuje pojęcia: sekwencje
powtarzalne, pseudogeny
• omawia skład chemiczny
chromatyny
• przedstawia budowę
chromosomu
Uczeń:
• omawia przebieg transkrypcji
i translacji
• analizuje tabelę kodu
genetycznego
• porównuje pre-mRNA
• wyjaśnia rolę sekwencji
telomerowych
• określa rolę poszczególnych
enzymów w replikacji DNA
Uczeń:
• podaje informacje zawarte
w genie
• charakteryzuje genom
wirusa
• porównuje strukturę
genomu prokariotycznego
i genomu eukariotycznego
• wymienia i charakteryzuje
etapy upakowania DNA
w jądrze komórkowym
• wskazuje różnice między
genomem haplontów
a genomem diplontów
Uczeń:
• omawia przebieg odwrotnej
transkrypcji wirusowego
RNA
• zapisuje sekwencję
aminokwasów łańcucha
• analizuje różnice między
replikacją DNA
w komórkach
prokariotycznych
a replikacją DNA
w komórkach
eukariotycznych
Uczeń:
• porównuje
heterochromatynę
z euchromatyną
• opisuje, w jaki sposób jest
upakowane DNA w jądrze
komórkowym
• omawia genom
mitochondrialny
człowieka
• omawia różnice między
genomem wirusa
a genomem bakterii
• oblicza, jaką część
pozagenowego DNA
zawiera cząsteczka DNA
o określonej długości
• oblicza długość cząsteczki
DNA w jednym
chromosomie człowieka,
wiedząc, ile par zasad ona
zawiera
Uczeń:
• wymienia przykłady
wirusów, u których
zachodzi odwrotna
transkrypcja
• wyjaśnia, w jaki sposób
informacji genetycznej
Uczeń:
• klasyfikuje genom
wirusowy ze względu
na wybrane kryteria:
rodzaj kwasu
nukleinowego, liczbę
nici, strukturę
• rozwiązuje zadania,
w których wykorzystuje
umiejętności
analizowania faktów /
informacji oraz
posługiwania się
narzędziami analizy
matematyczną (np. ile
razy zmniejszy się
długość cząsteczki DNA
w trakcie podziału przy
podanej długości
chromosomu)
Uczeń:
• wyjaśnia, w jaki sposób
w komórkach
eukariotycznych
dochodzi do zwiększenia
wydajności translacji
2
 cechy kodu genetycznego
• przedstawia budowę mRNA
• wymienia rodzaje
modyfikacji
potranskrypcyjnej pre-
mRNA
• wskazuje rolę tRNA
w procesie translacji
• nazywa etapy translacji
7. Regulacja ekspresji Uczeń:
genów • definiuje pojęcia: operon,
alternatywne składanie RNA
• wskazuje na schemacie
sekwencje regulatorowe
operonu oraz geny struktury
• wymienia czynniki
wpływające na ekspresję
genów operonu
laktozowego
• wymienia poziomy kontroli
ekspresji genów w komórce
eukariotycznej
8. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Genetyka molekularna”
Rozdział 2. Genetyka klasyczna
9–10. Dziedziczenie cech. Uczeń: Uczeń:
Prawa Mendla • definiuje pojęcia: allel, • omawia badania G. Mendla
genotyp, fenotyp,
z mRNA peptydowego na podstawie
• wyjaśnia zasadę kodowania sekwencji nukleotydów
informacji genetycznej przez mRNA
kolejne trójki nukleotydów • wyjaśnia modyfikacje
• omawia na podstawie potranskrypcyjne RNA
schematów etapy • porównuje ekspresję genów
odczytywania informacji w komórkach
genetycznej prokariotycznych
• określa rolę polimerazy RNA i komórkach
w procesie transkrypcji eukariotycznych
• określa rolę aminoacylo- • określa rolę i sposoby
tRNA i rybosomów w modyfikacji potranslacyjnej
translacji białek
Uczeń: Uczeń:
• przedstawia na podstawie • porównuje sposób regulacji
modelu operonu założenia ekspresji genów struktury
regulacji ekspresji genów operonu laktozowego
w komórce prokariotycznej i operonu tryptofanowego
• opisuje działanie czynników • porównuje regulację
wpływających na ekspresję ekspresji genów
genów operonu laktozowego w komórkach
• opisuje, na czym polega prokariotycznych
alternatywne składanie RNA i komórkach
• przedstawia, jakie znaczenie eukariotycznych
w regulacji ekspresji genów • wyjaśnia, dlaczego komórki
operonu laktozowego mają: człowieka są zróżnicowane
gen kodujący represor, pod względem budowy
operator i promotor i funkcji, chociaż mają tę
• omawia regulację inicjacji samą informacje genetyczną
transkrypcji w komórce
eukariotycznej
Uczeń:
• wyjaśnia, jakie znaczenie
w doświadczeniach
dochodzi do tworzenia się • wskazuje na podstawie
polirybosomów sekwencji peptydu nić
• wyjaśnia biologiczne kodującą i nić
znaczenie polirybosomów matrycową
• porównuje przebieg • wyjaśnia, w jaki sposób
ekspresji genów w jądrze dochodzi do fałdowania
i organellach komórki się białka
eukariotycznej
• wskazuje na podstawie
ramki odczytu oraz na
podstawie kierunku
transkrypcji nić kodującą
i nić matrycową
Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia, na czym polega • odróżnia regulację
regulacja dostępu do genu negatywną od
w komórce eukariotycznej pozytywnej w przypadku
• wyjaśnia, w jaki sposób działania operonu
powstają różne formy laktozowego
białek podczas ekspresji • przewiduje i wyjaśnia
jednego genu skutki braku możliwości
• omawia rolę sekwencji regulacji represora
niekodujących RNA operonu tryptofanowego,
w regulacji ekspresji który będzie wiązał się
genów w komórce z DNA niezależnie od
eukariotycznej tego, czy tryptofan
• wyjaśnia, w jaki sposób będzie w komórce
regulacja ekspresji genów
u organizmów
wielokomórkowych
umożliwia zróżnicowanie
komórek na poszczególne
typy
Uczeń: Uczeń:
• wykazuje celowość • interpretuje treść I prawa
i określa sposób Mendla na podstawie
3
 homozygota, heterozygota,
allel dominujący, allel
recesywny, czyste linie
• podaje treść I i II prawa
Mendla
• określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia poszczególnych
genotypów i fenotypów za
pomocą szachownicy
Punnetta
• określa cel przeprowadzenia
krzyżówki testowej
jednogenowej
• podaje zasługi G. Mendla
dla rozwoju genetyki
11. Dziedziczenie Uczeń:
jednogenowe. Różne • definiuje pojęcia: allele
stosunki dominacji wielokrotne, dominacja
niepełna, dominacja pełna,
kodominacja, geny letalne
• wykonuje krzyżówki
dotyczące dziedziczenia
grup krwi u człowieka na
podstawie genotypów
i fenotypów rodziców
• opisuje zjawisko plejotropii
12–13. Dziedziczenie Uczeń:
wielogenowe • definiuje pojęcia: geny
dopełniające się, geny
kumulatywne, geny
plejotropowe
• podaje przykład cechy
• definiuje pojęcie: linia czysta
• podaje przykłady cech
człowieka dziedziczonych
zgodnie z I prawem Mendla
• rozwiązuje zadania dotyczące
I prawa Mendla
• określa cel prowadzenia
krzyżówki testowej
dwugenowej
• oblicza prawdopodobieństwo
wystąpienia danego fenotypu
i genotypu u potomstwa
w przypadku niezależnego
dziedziczenia dwóch cech
Uczeń:
• charakteryzuje relacje między
allelami jednego genu oparte
na dominacji niepełnej
i dominacji pełnej
• określa prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w przypadku kodominacji
• określa prawdopodobieństwo
wystąpienia określonego
fenotypu u potomstwa
w przypadku dziedziczenia
alleli wielokrotnych,
dominacji pełnej i dominacji
niepełnej
Uczeń:
• definiuje pojęcia: gen
epistatyczny, gen
hipostatyczny
• określa prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
G. Mendla miało
wyhodowanie przez niego
osobników grochu
zwyczajnego należących do
linii czystych
• analizuje wyniki krzyżówek
jednogenowych na
przykładzie grochu
zwyczajnego
• wyjaśnia znacznie badań
G. Mendla w odkryciu
podstawowych praw
dziedziczenia cech i ich
wkład w rozwój genetyki
Uczeń:
• porównuje dziedziczenie
cech w przypadku
dominacji pełnej i dominacji
niepełnej
• porównuje dominację
niepełną z kodominacją
• określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia określonych
fenotypów w przypadku
alleli wielokrotnych
warunkujących daną cechę
• przewiduje wynik
krzyżówki, w której
występuje gen letalny
Uczeń:
• wyjaśnia, dlaczego geny
determinujące barwę
kwiatów groszku
pachnącego zostały
nazwane genami
wykonania krzyżówek przebiegu podziałów
testowych komórkowych
• określa fenotypy i liczbę • wykazuje różnicę
osobników należących do między dziedziczeniem
różnych klas pokolenia F2 jądrowym
• wyjaśnia, czym zajmuje a dziedziczeniem
się obecnie genetyka pozajądrowym
klasyczna
Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia działanie • wyjaśnia, dlaczego
plejotropowe genu na w pokoleniach F1 i F2
podstawie danej choroby mogą nie pojawić się
genetycznej określone fenotypy,
• przewiduje wynik których obecność można
krzyżówki, w której stwierdzić w pokoleniu
określa rodzicielskim
prawdopodobieństwo
wystąpienia fenotypów dla
cechy warunkowanej
allelami wielokrotnymi
Uczeń: Uczeń:
• określa • określa typy gamet
prawdopodobieństwo wytwarzanych przez
wystąpienia genotypów osobnika o danym
i fenotypów u potomstwa genotypie
w przypadku
4
 uwarunkowanej obecnością
genów kumulatywnych
• podaje przykłady cech
człowieka warunkowanych
wielogenowo
14–15. Chromosomowa Uczeń:
teoria dziedziczenia • definiuje pojęcia: locus,
geny sprzężone,
chromosomy homologiczne
crossing-over, mapa
genowa, centymorgan (cM)
• wymienia główne założenia
chromosomowej teorii
dziedziczenia T. Morgana
• podaje cechy muszki
owocowej, dzięki którym
stała się ona organizmem
modelowym w badaniach
genetycznych
• przedstawia, na czym
polega zjawisko sprzężenia
genów
16. Determinacja płci. Uczeń:
Cechy sprzężone z płcią • definiuje pojęcia: kariotyp,
chromosomy płci
• charakteryzuje kariotyp
człowieka
• wskazuje podobieństwa
i różnice między kariotypem
kobiety a kariotypem
i fenotypów u potomstwa
w przypadku dziedziczenia
genów dopełniających się
• odczytuje z wykresu liczbę
poszczególnych fenotypów u
potomstwa
w przypadku dziedziczenia
kumulatywnego
• na przykładzie barwy skóry
u człowieka określa stosunek
procentowy fenotypów
i genotypów u potomstwa
Uczeń:
• wyjaśnia zależność między
częstością zachodzenia
crossing-over a odległością
między dwoma genami
w chromosomie
• przedstawia przyczynę
występowania rekombinantów
w potomstwie
• opisuje, na czym polega
mapowanie genów
• wykonuje krzyżówki
dotyczące dziedziczenia
genów sprzężonych
• na podstawie odległości
między genami określa
kolejność ich ułożenia na
chromosomie
Uczeń:
• wykonuje krzyżówki
dotyczące dziedziczenia cech
sprzężonych z płcią
• określa prawdopodobieństwo
wystąpienia choroby
sprzężonej z płcią
• wyjaśnia przyczyny oraz
dopełniającymi się
(komplementarnymi)
• omawia, na czym polega
działanie genów
epistatycznych
i hipostatycznych
Uczeń:
• oblicza częstość crossing-
-over między dwoma
genami sprzężonymi
• określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
zgodnie z założeniem
dziedziczenia dwóch cech
sprzężonych
• analizuje wyniki krzyżówek
dotyczących dziedziczenia
genów sprzężonych
• oblicza odległość między
genami
Uczeń:
• wyjaśnia, jaką rolę
w determinacji płci odgrywa
gen SRY i hormony
wytwarzane przez
rozwijające się jądra
• omawia mechanizm
inaktywacji chromosomu X
dziedziczenia genów
epistatycznych
• rozwiązuje zadania
o różnym stopniu
trudności dotyczące
dziedziczenia
wielogenowego
Uczeń: Uczeń:
• wykazuje różnice między • określa proporcje
genami niesprzężonymi fenotypów w krzyżówce
i sprzężonymi testowej na podstawie
• wykazuje obecność odległości mapowej
rekombinantów
w potomstwie na
podstawie wyników
krzyżówek genetycznych
• przedstawia wszystkie
możliwe układy alleli
w gametach, gdy geny są
sprzężone i nie są
sprzężone
• uzasadnia różnice między
genami sprzężonymi
i genami niesprzężonymi
Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia znaczenie • porównuje i wskazuje
procesu inaktywacji różnice między
jednego z chromosomów dziedziczeniem genów
X u kobiet sprzężonych z płcią
• omawia przykłady a dziedziczeniem cech
środowiskowego związanych z płcią
mechanizmu • wykazuje znaczenie
5
 mężczyzny podaje ogólne objawy • charakteryzuje dwa determinowania płci regionów
• przedstawia sposób hemofilii i daltonizmu podstawowe typy u zwierząt pseudoautosomalnych
determinacji płci • wskazuje cechy związane genetycznej determinacji • planuje doświadczenie dla prawidłowego
u człowieka z płcią i podaje przyczyny ich płci i podaje przykłady mające na celu wykazanie rozdziału chromosomów
• określa płeć na podstawie występowania organizmów, u których one związku dziedziczenia np. do gamet
analizy kariotypu • opisuje wpływ warunków występują koloru oczu muszki
• podaje typy środowiska na determinację • wyjaśnia, dlaczego owocowej
chromosomowej płci u niektórych zwierząt daltonizm i hemofilia z dziedziczeniem płci
determinacji płci występują wyłącznie • uzasadnia
• wymienia choroby u mężczyzn prawdopodobieństwo
sprzężone z płcią • wyjaśnia i porównuje męską pojawienia się
i żeńską różnogametyczność określonych fenotypów
u zwierząt w potomstwie, gdy dana
cecha jest sprzężona
z płcią
17. Dziedziczenie Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
pozajądrowe • podaje organelle • podaje cechy mitochondriów • uzasadnia, że • wyjaśnia, dlaczego • na podstawie rodowodu
komórkowe zawierające i chloroplastów, które cytoplazmatyczna męska mitochondria genetycznego wykazuje
materiał genetyczny przemawiają za ich sterylność jest korzystna dla i chloroplasty są określane sposób dziedziczenia
• przedstawia istotę endosymbiotycznym roślin mianem organelli genu mitochondrialnego
dziedziczenia pochodzeniem • uzasadnia na podstawie półautonomicznych
pozajądrowego • omawia sposób przedstawionych wyników • wyjaśnia, dlaczego
• podaje przykłady przekazywania organelli doświadczenia Corrensa, że mutacje w genach
dziedziczenia półautonomicznych dziedziczenie barwy łodyg mitochondrialnych
mitochondrialnego w procesie zapłodnienia i liści u dziwaczka powodują głównie
• podaje, dlaczego niektóre peruwiańskiego jest choroby układów
fragmenty pędów dziwaczka dziedziczeniem nerwowego i mięśniowego
peruwiańskiego mogą mieć niemendlowskim
barwę zieloną, a inne – i jednorodzicielskim
żółtozieloną lub pstrą
18. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Genetyka klasyczna”
Rozdział 3. Zmienność organizmów
19. Rodzaje zmienności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• definiuje pojęcia: zmienność • definiuje pojęcia: zmienność • wyjaśnia, w jaki sposób • omawia rodzaje i źródła • wyjaśnia przyczyny
genetyczna ciągła, zmienność nieciągła niezależna segregacja zmienności genetycznej zmienności
(rekombinacyjna, • podaje przykłady zmienności chromosomów, crossing- u organizmów obserwowanej
mutacyjna), zmienność ciągłej i nieciągłej -over oraz losowe łączenie prokariotycznych u organizmów
środowiskowa • omawia przyczyny się gamet wpływają na • określa liczbę rodzajów o identycznych

6
 • wymienia rodzaje
zmienności i wskazuje
zależności między nimi
• podaje rodzaje i przyczyny
zmienności genetycznej
• podaje przykłady
zmienności środowiskowej
• określa, jakiego typu
zmienność obserwuje się
w przypadku bliźniąt
jednojajowych
20. Analiza statystyczna Uczeń:
w badaniu zmienności • definiuje pojęcia: minimum,
organizmów maksimum, średnia
arytmetyczna
• oblicza minimum,
maksimum, średnią
arytmetyczną
• na podstawie danych
uzyskanych
w doświadczeniu poprawnie
sporządza wykres liniowy
i słupkowy
21–22. Mutacje Uczeń:
• definiuje pojęcia: mutacja,
mutacja genowa, mutacja
chromosomowa
strukturalna, mutacja
chromosomowa liczbowa,
czynnik mutagenny
• wymienia przykłady
fizycznych, chemicznych
i biologicznych czynników
mutagennych
• wymienia rodzaje mutacji
genowych i mutacji
chromosomowych
zmienności genetycznej
• określa znaczenie zmienności
genetycznej i środowiskowej
• porównuje zmienność
genetyczną ze zmiennością
środowiskową
Uczeń:
• definiuje pojęcia: zakres
wartości, średnia
arytmetyczna, mediana,
dominanta, odchylenie
standardowe
• oblicza dominantę, medianę,
odchylenie standardowe
Uczeń:
• definiuje pojęcia: mutacja
somatyczna, mutacja
generatywna, mutacja
spontaniczna, mutacja
indukowana
• rozróżnia mutacje genowe ze
względu na efekt
w powstającym białku
• klasyfikuje mutacje według
różnych kryteriów
• określa ryzyko przekazania
mutacji potomstwu
genetyczną zmienność
osobniczą
• uzasadnia, że mutacje
stanowią jedno
z głównych źródeł
zmienności genetycznej
• porównuje zmienność
rekombinacyjną
ze zmiennością mutacyjną
• określa fenotypy zależne od
genotypu oraz od wpływu
środowiska
Uczeń:
• wykazuje różnice między
średnia arytmetyczną
a medianą
Uczeń:
• wyjaśnia pojęcia: mutacje
letalne, mutacje subletalne,
mutacje neutralne, mutacje
korzystne, protoonkogeny,
onkogeny, geny
supresorowe
• wyjaśnia charakter zmian
w DNA, które są typowe
dla różnych mutacji
• określa skutki mutacji
genowych dla kodowanego
przez dany gen łańcucha
polipeptydowego
gamet wytwarzanych genotypach
przez osobniki • wykazuje znaczenie
o określonym genotypie pojęcia norma reakcji
genotypu
Uczeń: Uczeń:
• wykorzystuje analizę • udowadnia lub odrzuca
statystyczną do opisu na podstawie
i interpretacji wyników wykonanych obliczeń
badań z użyciem mediany
i odchylenia
statystycznego hipotezę
do przedstawionego
doświadczenia lub
obserwacji
Uczeń: Uczeń:
• wykazuje zależności • wyjaśnia różnice
między występowaniem między kariotypem
mutacji a transformacją organizmu
nowotworową komórki aneuploidalnego
• przewiduje i ilustruje a kariotypem organizmu
zmiany kariotypu poliploidalnego
powstałe w wyniku • wykazuje, w jaki sposób
mutacji zostanie zmieniona
• wyjaśnia znaczenie cząsteczka białka
mutacji w przebiegu o określonej liczbie
ewolucji aminokwasów, jeżeli
• wymienia przykłady w ściśle określonym
protoonkogenów i genów miejscu kodującego ją
7
 • wymienia pozytywne
i negatywne skutki mutacji
• uzasadnia konieczność
ograniczenia w codziennym
życiu stosowania substancji
mutagennych
23. Choroby jednogenowe Uczeń:
• podaje przykłady chorób
genetycznych
uwarunkowanych
obecnością w autosomach
zmutowanych alleli
dominujących lub
recesywnych
• wyjaśnia pojęcie: choroby
bloku metabolicznego
• wymienia choroby bloku
metabolicznego
(galaktozemia, alkaptonuria,
fenyloketonuria, albinizm
oczno-skórny)
• wskazuje choroby bloku
metabolicznego, których
leczenie polega na
stosowaniu odpowiedniej
diety eliminacyjnej
• rozpoznaje na rycinie
prawidłowe oraz sierpowate
erytrocyty krwi
24. Zespoły aberracji Uczeń:
chromosomowych • podaje przykłady oraz
objawy chorób
genetycznych człowieka
uwarunkowanych
• wskazuje przyczyny mutacji
spontanicznych i mutacji
indukowanych
Uczeń:
• klasyfikuje choroby
genetyczne w zależności od
sposobu ich dziedziczenia
• podaje przyczyny oraz objawy
chorób bloku metabolicznego
• charakteryzuje choroby:
hemofilię, daltonizm,
pląsawicę Huntingtona,
dystrofię mięśniową
Duchenne’a, krzywicę oporną
na witaminę D,
mukowiscydozę
• analizuje rodowody pod
kątem diagnostyki chorób
jednogenowych
• przedstawia sposób
dziedziczenia chorób
mitochondrialnych na
przykładzie choroby Lebera
(dziedziczna neuropatia
nerwu wzrokowego)
Uczeń:
• definiuje pojęcie: gen fuzyjny
• określa rodzaj zmian
w kariotypie u chorych
z zespołem Downa, zespołem
• omawia przyczyny
powstawania mutacji
chromosomowych
liczbowych
• charakteryzuje przebieg
transformacji
nowotworowej
• rozpoznaje na schematach
różne rodzaje mutacji
chromosomowych
Uczeń:
• porównuje strukturę
i właściwości hemoglobiny
prawidłowej oraz
hemoglobiny sierpowatej
• podaje przykłady
stosowanych obecnie metod
leczenia wybranych chorób
genetycznych oraz ocenia
ich skuteczność
• ustala sposób dziedziczenia
chorób genetycznych na
podstawie analizy
rodowodów
• wyjaśnia, na czym polegają
choroby bloku
metabolicznego
Uczeń:
• omawia choroby
spowodowane mutacjami
strukturalnymi na
przykładzie przewlekłej
supresorowych
• charakteryzuje choroby
nowotworowe związane
z mutacjami w obrębie
genu
Uczeń:
• ustala typ dziedziczenia na
podstawie analizy
rodowodu
• ustala
prawdopodobieństwo
wystąpienia w kolejnych
pokoleniach choroby
genetycznej
z uwzględnieniem płci
dzieci
Uczeń:
• określa na podstawie
analizy rodowodu lub
kariotypu człowieka
podłoże genetyczne
genu wystąpi mutacja
Uczeń:
• uzasadnia znaczenie
analizy rodowodów jako
metody diagnozowania
chorób genetycznych
• na podstawie dostępnych
źródeł przedstawia
sposoby podejmowanych
działań medycznych
w przypadku
wystąpienia chorób
genetycznych
Uczeń:
• analizuje przyczyny
i objawy chorób
genetycznych, takich jak
zespół Patau, zespół
8
 nieprawidłową strukturą Klinefeltera i zespołem białaczki szpikowej chorób (przewlekła Edwardsa
chromosomów Turnera • przedstawia sytuacje, białaczka szpikowa, • wyjaśnia, w jaki sposób
• podaje przykłady chorób • wymienia i porównuje w których zasadne jest zespół Klinefeltera, zespół powstaje gen fuzyjny
genetycznych człowieka objawy zespołu Downa, korzystanie z poradnictwa cri-du-chat) odpowiedzialny za
wynikających ze zmiany zespołu Klinefeltera i zespołu genetycznego • wykazuje zależność przewlekłą białaczkę
liczby autosomów Turnera • wymienia możliwe między wiekiem matki szpikową
i chromosomów płci • zapisuje kariotypy mężczyzny przyczyny nondysjunkcji a ryzykiem urodzenia • na podstawie dostępnych
• przedstawia zadania i kobiety z zespołem Downa, zachodzącej podczas dziecka z zespołem źródeł przedstawia
poradnictwa genetycznego zespołem Klinefeltera oogenezy prowadzącej do Downa i opisuje zagadnienie
• porównuje całkowitą liczbę i zespołem Turnera trisomii, np. 21 dotyczące chromosomu
chromosomów w kariotypie chromosomu Philadelphia
osoby z zespołem Downa, (zespołu Downa)
zespołem Klinefeltera
i zespołem Turnera
25. Powtórzenie wiadomości z rozdziału „Zmienność organizmów”
26. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości oraz umiejętności z rozdziałów: „Genetyka molekularna”, „Genetyka klasyczna” i „Zmienność organizmów”
Rozdział 4. Biotechnologia molekularna
27. Biotechnologia Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• definiuje pojęcia: • przedstawia współczesne • wskazuje różnice między • omawia różnice między • wykazuje zasadność
biotechnologia klasyczna, zastosowania metod biotechnologią klasyczną biotechnologią klasyczną stosowania produktów
biotechnologia biotechnologii klasycznej a biotechnologią a biotechnologią wytwarzanych dzięki
molekularna, inżynieria w przemyśle molekularną molekularną biotechnologii
genetyczna farmaceutycznym, • omawia przykłady tradycyjnej
• podaje przykłady dziedzin spożywczym, rolnictwie, zastosowania fermentacji i biotechnologii
życia, w których znajdują biodegradacji i oczyszczaniu alkoholowej i fermentacji molekularnej w życiu
zastosowanie ścieków mleczanowej w przemyśle człowieka
biotechnologia tradycyjna • podaje zastosowania spożywczym • na podstawie dostępnych
i biotechnologia fermentacji alkoholowej źródeł wyjaśnia rolę
molekularna i fermentacji mleczanowej fermentacji w innej
• podaje przykłady w przemyśle spożywczym gałęzi przemysłu niż
produktów otrzymywanych przemysł spożywczy
metodami biotechnologii
tradycyjnej
• rozróżnia i klasyfikuje
produkty wytwarzane na
drodze fermentacji
alkoholowej oraz

9
 powstające na drodze
fermentacji mleczanowej
28–29. Podstawowe Uczeń:
narzędzia i techniki • definiuje pojęcia: wektor,
inżynierii genetycznej elektroforeza DNA, PCR,
mapy restrykcyjne,
biblioteki genomowe,
biblioteki cDNA,
transformacja genetyczna
• wymienia enzymy
stosowane w biotechnologii
molekularnej (enzymy
restrykcyjne, ligazy,
polimerazy DNA)
• wymienia techniki inżynierii
genetycznej
• podaje przykłady wektorów
30. Organizmy Uczeń:
zmodyfikowane genetycznie • definiuje pojęcia: organizm
zmodyfikowany genetycznie,
organizm transgeniczny
• wskazuje podobieństwa
i różnice między
organizmami
zmodyfikowanymi
genetycznie
Uczeń:
• definiuje pojęcia: sonda
molekularna, hybrydyzacja
DNA, sekwencjonowanie DNA
• charakteryzuje enzymy
wykorzystywane
w biotechnologii
molekularnej
• przedstawia istotę technik
stosowanych w inżynierii
genetycznej (hybrydyzacji
DNA, analizy restrykcyjnej,
elektroforezy DNA, metody
PCR, sekwencjonowania
DNA, klonowania DNA)
• uzasadnia potrzebę tworzenia
map restrykcyjnych
• klasyfikuje metody
transformacji genetycznej
Uczeń:
• podaje przykłady
zmodyfikowanych
genetycznie roślin i zwierząt
• przedstawia metody
otrzymywania
transgenicznych bakterii
• omawia perspektywy
praktycznego wykorzystania
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• wskazuje zalety i wady • sprawdza, jakie produkty • wyjaśnia budowę
reakcji łańcuchowej powstaną na skutek cięcia i funkcje wektorów:
polimerazy (PCR) DNA przez enzymy sztucznego
• omawia techniki restrykcyjne chromosomu, kosmidów,
hybrydyzacji DNA • określa zalety i wady plazmidów
z użyciem sondy reakcji łańcuchowej • na podstawie dostępnych
molekularnej w celu polimerazy źródeł wyjaśnia wybrane
badania, wyszukania • wyjaśnia proces warianty metody PCR
i izolowania genów transformacji genetycznej oraz technikę FISH
• omawia poszczególne etapy • charakteryzuje metody • porównuje bibliotekę
analizy restrykcyjnej DNA, przeprowadzania genomową z biblioteką
przebiegu PCR, transformacji genetycznej cDNA i określa, która
elektroforezy, (bezpośrednie i pośrednie) z nich będzie bardziej
sekwencjonowania DNA • oblicza, ile cykli PCR przydatna jako źródło
• określa cel i przebieg należy przeprowadzić, aby informacji genetycznej
tworzenia bibliotek z jednej cząsteczki DNA do syntezy ludzkiego
genomowych i bibliotek uzyskać milion kopii interferonu
cDNA wybranego fragmentu w komórkach bakterii
• omawia rolę startera genu • proponuje sposoby
w reakcji PCR zidentyfikowania
wybranego genu
w mieszaninie wielu
fragmentów powstałych
po cięciu DNA przez
wybrane enzymy
restrykcyjne
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• omawia wybrane • wyjaśnia, dlaczego do • proponuje metodę
modyfikacje genetyczne wytwarzania białek otrzymywania
mikroorganizmów człowieka nie zawsze transgenicznego
z uwzględnieniem można użyć bakterii organizmu, który
uzyskanych efektów transgenicznych wytwarzałby
• charakteryzuje sposoby • wyjaśnia, w jaki sposób erytropoetynę człowieka,
otrzymywania roślin można wykorzystać i uzasadnia swój wybór
i zwierząt transgenicznych mikroorganizmy • na podstawie dostępnych
10
 i transgenicznymi GMO w rolnictwie, nauce • omawia etapy modyfikacji zmodyfikowane źródeł wskazuje, jakie
• podaje sposoby przemyśle i medycynie komórek zarodkowych genetycznie w ochronie normy dotyczące upraw
otrzymywania organizmów • przedstawia korzyści zwierząt środowiska i hodowli GMO
zmodyfikowanych wynikające ze stosowania • charakteryzuje wybrane • charakteryzuje sposoby obowiązują w krajach
genetycznie GMO produkty GMO zapobiegania zagrożeniom UE oraz w dwóch
• podaje produkty GMO • podaje zagrożenia dla • przedstawia badania wynikającym państwach poza UE
i wskazuje efekty uzyskane środowiska i zdrowia przeprowadzane przed z wykorzystywania GMO
dzięki ich genetycznym wynikające z dopuszczeniem GMO do • analizuje argumenty
modyfikacjom wykorzystywania GMO uprawy lub hodowli przemawiające za
• wymienia przykłady • przedstawia sposoby • wyjaśnia potrzebę genetycznymi
praktycznego wykorzystania zapobiegania zagrożeniom prowadzenia kontroli modyfikacjami
mikroorganizmów, roślin wynikającym z genetycznie organizmów i przeciw nim
i zwierząt wykorzystywania GMO zmodyfikowanych
zmodyfikowanych mikroorganizmów
genetycznie wykorzystywanych przez
człowieka w środowisku
31. Klonowanie Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
organizmów i komórek • definiuje pojęcia: klon, • wyjaśnia, w jaki sposób • omawia rodzaje • analizuje kolejne etapy • planuje doświadczenie,
klonowanie, metoda otrzymuje się klony rozmnażania bezpłciowego klonowania zwierząt którego celem będzie
transferu jąder mikroorganizmów, komórek, jako przykłady naturalnego metodą transplantacji udowodnienie, że jądro
komórkowych, metoda roślin i zwierząt klonowania jąder i rozdzielania zróżnicowanej komórki
rozdziału komórek • wymienia sposoby • wyjaśnia sposoby komórek zarodka zawiera informację
zarodka wykorzystania klonów klonowania • wymienia przykłady genetyczną
• wymienia przykłady mikroorganizmów, komórek, mikroorganizmów, roślin osiągnięć naukowych odpowiedzialną za
klonów organizmów roślin i zwierząt w różnych i zwierząt w klonowaniu zwierząt rozwój organizmu
występujących naturalnie dziedzinach życia człowieka • formułuje argumenty • wyjaśnia różnice między • wyjaśnia, dlaczego
w przyrodzie • wskazuje na obawy etyczne przemawiające za klonowaniem komórek klonowanie człowieka
• wymienia sposoby dotyczące klonowania klonowaniem zwierząt oraz a klonowaniem budzi duży sprzeciw
otrzymywania zwierząt i ludzi przeciw niemu organizmów etyczny
i wykorzystywania klonów • opisuje klonowanie • porównuje klonowanie • wykazuje różnice między • wymienia argumenty
mikroorganizmów, organizmów otrzymywanych terapeutyczne rozmnażaniem płciowym przemawiające za
komórek, roślin i zwierząt metodą transferu jąder z klonowaniem a klonowaniem klonowaniem
• określa cele klonowania komórkowych i metodą reprodukcyjnym wymarłych gatunków
organizmów rozdziału komórek zarodka na zwierząt i przeciw niemu
• wskazuje obawy etyczne wczesnych etapach rozwoju
dotyczące klonowania
zwierząt i ludzi
• podaje rodzaje klonowania

11

32. Biotechnologia
molekularna w medycynie
33. Inne zastosowania
biotechnologii molekularnej
(terapeutyczne
i reprodukcyjne)
Uczeń:
• definiuje pojęcia:
diagnostyka molekularna,
biofarmaceutyki, terapia
genowa, komórki
macierzyste
• określa korzyści
i zagrożenia wynikające
z wiedzy dotyczącej
poznania genomu człowieka
oraz jego
zsekwnecjonowania
• wyjaśnia, czym zajmuje się
diagnostyka molekularna
• podaje przykłady technik
inżynierii genetycznej, które
są wykorzystywane
w diagnostyce chorób
genetycznych
• podaje przykłady
biofarmaceutyków
Uczeń:
• definiuje pojęcie: profil
genetyczny
• wymienia dziedziny nauki,
w których wykorzystuje się
profil genetyczny
Uczeń:
• definiuje pojęcie:
przeciwciała monoklonalne
• wymienia argumenty
przemawiające za
stosowaniem szczepionek
wytwarzanych metodami
inżynierii genetycznej
• omawia wykorzystanie
diagnostyki molekularnej
w wykrywaniu chorób
genetycznych, zakaźnych,
nowotworowych oraz
wieloczynnikowych
• omawia sposoby powstawania
i wykorzystania szczepionek
rekombinowanych,
szczepionek DNA,
szczepionek RNA oraz
szczepionek
przeciwnowotworowych
• wymienia przykłady leków
otrzymanych metodami
inżynierii genetycznej
• podaje, na czym polega
terapia genowa
• omawia zastosowanie
komórek macierzystych
w leczeniu chorób człowieka
Uczeń:
• przedstawia sposoby
zastosowania metod
genetycznych
w sądownictwie, badaniach
ewolucyjnych i systematyce
Uczeń:
• omawia korzyści
i zagrożenia wynikające
z ustalenia sekwencji
genomu człowieka
• omawia wykorzystanie
diagnostyki molekularnej
do obserwacji przebiegu
terapii i badania DNA pod
kątem predyspozycji danej
osoby do wystąpienia
niektórych chorób
• charakteryzuje techniki
wykorzystywane w
diagnostyce molekularnej
• wyjaśnia sposoby
pozyskiwania komórek
macierzystych
• porównuje szczepionki
rekombinowane ze
szczepionkami DNA
• wyjaśnia sposób leczenia
nowotworów
przeciwciałami
monoklonalnymi
• przedstawia przebieg
produkcji rekombinowanej
insuliny
Uczeń:
• definiuje pojęcie:
filogenetyka molekularna
• uzasadnia znaczenie analizy
sekwencji DNA
w badaniach ewolucyjnych
Uczeń: Uczeń:
• określa znaczenie • planuje doświadczenie
wykorzystania komórek mające na celu
macierzystych w leczeniu udowodnienie, że
chorób zróżnicowane komórki
• przedstawia terapię można przekształcić
genową jako metodę w komórki macierzyste
leczenia chorób • wyjaśnia sposób
• wykazuje korzyści wykorzystania
i zagrożenia wynikające ze mikromacierzy
stosowania terapii w diagnostyce
genowej molekularnej
• omawia sposoby • wyjaśnia znaczenie
wytwarzania i zastosowanie metod
biofarmaceutyków i ich immunologicznych
wykorzystania w leczeniu w badaniach
nowotworów i cukrzycy molekularnych
• wyjaśnia, w jaki sposób
biotechnologia może
przyczynić się do postępu
transplantologii
Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia znaczenie • na podstawie dostępnych
mitochondrialnego DNA źródeł wskazuje
w badaniach potencjalne korzyści
ewolucyjnych i zagrożenia dla
• dyskutuje o problemach organizmów wynikające
12
 • podaje przykłady organizmów i taksonomicznych społecznych i etycznych ze stosowania
praktycznego zastosowania • omawia wykorzystanie • dowodzi, że wykorzystując związanych z rozwojem biotechnologii
badań DNA w systematyce biotechnologii molekularnej metody biotechnologii inżynierii genetycznej molekularnej
organizmów i badaniach w sądownictwie molekularnej, można • wyjaśnia, dlaczego do • wykazuje różnice
ewolucyjnych • omawia zastosowanie profilu wykluczyć ojcostwo ze tworzenia profili między tradycyjną
• wymienia zadania genetycznego stuprocentową pewnością genetycznych używa się systematyką
filogenetyki molekularnej • omawia hipotezę pożegnania • formułuje własne opinii na sekwencji nukleotydów a systematyką opartą na
z Afryką temat rozwoju pochodzących z DNA filogenetyce
biotechnologii molekularnej pozagenowego molekularnej
• analizuje drzewo
filogenetyczne
skonstruowane na
podstawie analizy
sekwencji nukleotydów
pozagenowego jądrowego
DNA
34. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Biotechnologia molekularna”
35. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Biotechnologia molekularna”
Rozdział 5. Ewolucja organizmów
36. Rozwój myśli Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
ewolucyjnej • definiuje pojęcia: ewolucja • opisuje główne założenia • porównuje dobór naturalny • charakteryzuje teorie • analizuje i przedstawia
biologiczna, ewolucjonizm, teorii Lamarcka z doborem sztucznym dotyczące życia na Ziemi wnioski z eksperymentu
dobór naturalny, dobór i kreacjonistów • omawia założenia • omawia założenia teorii Lederbergów,
sztuczny, walka o byt, • wyjaśnia, dlaczego teoria syntetycznej teorii ewolucji Cuviera i wskazuje dotyczącego
syntetyczna teoria ewolucji Lamarcka odegrała ważną • ocenia wpływ podróży różnice między jego powstawania
• wymienia główne teorie rolę w rozwoju myśli Karola Darwina na rozwój poglądami a poglądami antybiotykooporności
dotyczące powstania życia ewolucyjnej jego teorii ewolucji kreacjonistów u bakterii
na Ziemi • wyjaśnia relacje między teorią • podaje argumenty
• przedstawia założenia teorii doboru naturalnego świadczące o tym, że
doboru naturalnego Karola Darwina a syntetyczną ewolucja w ujęciu
Karola Darwina teorią ewolucji biologicznym dotyczy
• przedstawia zarys teorii • przedstawia wyniki tylko organizmów
Lamarcka i teorii Cuviera obserwacji dotyczących
procesu ewolucji, powstałych
podczas podróży Darwina
dookoła świata

13
37. Dowody ewolucji Uczeń:
• definiuje pojęcia:
skamieniałości, formy
przejściowe, relikty
filogenetyczne
• klasyfikuje dowody
ewolucji
• wymienia bezpośrednie
i pośrednie dowody
ewolucji oraz podaje ich
przykłady
• podaje metody datowania
• wymienia cechy
anatomiczne organizmów
potwierdzające jedność ich
planu budowy
• podaje przykłady
atawizmów i narządów
szczątkowych
• określa, czym zajmuje się
paleontologia
• opisuje metodę pozwalającą
ustalić wiek bezwzględny
skał
38. Dobór naturalny – Uczeń:
główny mechanizm • definiuje pojęcia: dymorfizm
ewolucji płciowy, konkurencja,
polimorfizm genetyczny,
dobór płciowy, dobór
krewniaczy, dobór
stabilizujący, dobór
kierunkowy, dobór
rozrywający
• wymienia rodzaje doboru
naturalnego ze względu na
stabilność warunków
środowiska
Uczeń:
• definiuje pojęcia:
dywergencja, konwergencja
• wyjaśnia, jakie warunki
środowiska sprzyjały
przetrwaniu skamieniałości do
czasów współczesnych
• wyjaśnia przyczyny
podobieństw i różnic
w budowie narządów
homologicznych
i analogicznych
• wymienia przykłady
dowodów ewolucji
z zakresu embriologii,
biogeografii oraz biochemii
• charakteryzuje metody
pozwalającej na ocenę
względnego wieku skał
osadowych
• wyjaśnia różnice między
atawizmem a narządem
szczątkowym
• charakteryzuje formy
przejściowe zwierząt
Uczeń:
• przedstawia, na czym polega
zmienność genetyczna
organizmów, oraz wskazuje
jej znaczenie dla ewolucji
gatunków
• opisuje działania doboru
stabilizującego, kierunkowego
oraz rozrywającego
• wymienia przykłady działania
różnych form doboru
naturalnego w przyrodzie
• omawia rolę mutacji
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• podaje przykład metody • wyjaśnia zasady • wyjaśnia zasady
pozwalającej na ocenę radioizotopowych tworzenia systematyki
bezwzględnego wieku skał i biostratygraficznych filogenetycznej
osadowych metod datowania organizmów
• wymienia techniki • analizuje budowę • na podstawie
badawcze z zakresu przednich kończyn przedstawionych
biochemii i biologii przedstawicieli gatunków sekwencji aminokwasów
molekularnej, ssaków w białkach różnych
umożliwiające i wskazuje cechy gatunków ocenia
skonstruowanie drzewa świadczące o ich i uzasadnia, które
filogenetycznego wspólnym pochodzeniu gatunki są najbliżej
organizmów mimo różnych środowisk spokrewnione
• wyjaśnia powody, dla życia
których pewne grupy • wyjaśnia znaczenie
organizmów nazywa się budowy cytochromu c
żywymi skamieniałościami w ustalaniu stopnia
• rozpoznaje na podstawie pokrewieństwa między
schematu konwergencję gatunkami
i dywergencję • przedstawia
• analizuje podobieństwo pokrewieństwo
biochemiczne organizmów ewolucyjne organizmów
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• wskazuje różnice między • omawia dymorfizm • dowodzi, że dzięki
przystosowaniem płciowy jako wynik doborowi naturalnemu
a dostosowaniem organizmu istnienia preferencji organizmy zyskują nowe
• wyjaśnia znaczenie w krzyżowaniu osobników cechy adaptacyjne
zachowań altruistycznych danego gatunku
w przyrodzie • wykazuje związek między
• charakteryzuje i porównuje działaniem doboru
dobór płciowy z doborem naturalnego
krewniaczym a występowaniem chorób
• argumentuje, dlaczego genetycznych
mimo działania doboru
naturalnego w populacji
14
 • podaje przykłady
dymorfizmu płciowego
• podaje przykłady chorób
genetycznych
warunkowanych allelami,
które utrzymują się
w populacji człowieka
• podaje, na czym polega
przewaga heterozygot
w przypadku anemii
sierpowatej
39–40. Ewolucja na Uczeń:
poziomie gatunku • definiuje pojęcia: genetyka
i populacji populacyjna, pula genowa
populacji
• podaje założenia prawa
Hardy’ego–Weinberga
• podaje warunki istnienia
populacji w stanie
równowagi
• wymienia efekty zmian
częstości występowania
alleli
• wymienia przyczyny zmian
częstości występowania
alleli w populacji
41. Powstawanie gatunków Uczeń:
– specjacja • definiuje pojęcia: specjacja,
radiacja adaptacyjna
• przedstawia biologiczną
koncepcję gatunku
• klasyfikuje podane
mechanizmy do grupy
izolacji prezygotycznej oraz
do grupy izolacji
postzygotycznej
w kształtowaniu zmienności
genetycznej populacji
• podaje przykłady cech
dymorficznych wpływających
na wybór partnera do rozrodu
• wskazuje związek między
genem anemii sierpowatej
w populacji ludzkiej
a występowaniem malarii
Uczeń:
• przedstawia gatunek jako
izolowaną pulę genową
• stosuje równanie Hardy’ego–
Weinberga do obliczeń
częstości alleli, genotypów
i fenotypów w populacji
• charakteryzuje dryf
genetyczny i efekt wąskiego
gardła
• podaje przykłady działania
dryfu genetycznego i efektu
wąskiego gardła
Uczeń:
• przedstawia mechanizmy
izolacji rozrodczej
w przyrodzie i podaje jej
znaczenie
• charakteryzuje rodzaje
specjacji ze względu na
obecność bariery
geograficznej
• charakteryzuje rodzaje
specjacji ze względu na
człowieka utrzymują się
allele warunkujące choroby
genetyczne
Uczeń:
• określa czynniki, które
mogą doprowadzić w danej
populacji do wystąpienia
efektu założyciela i efektu
wąskiego gardła
• wyjaśnia regułę Hardy’ego–
Weinberga
• oblicza częstość
występowania alleli, a także
genotypów i fenotypów
w populacji na podstawie
zadań tekstowych
• wyjaśnia, dlaczego
populacja jest podstawową
jednostką w ewolucji
Uczeń:
• charakteryzuje mechanizmy
izolacji rozrodczej:
prezygotyczne
i postzygotyczne
• podaje przykłady
mechanizmów izolacji
rozrodczej
• wyjaśnia proces radiacji
adaptacyjnej i podaje jego
przykłady
Uczeń: Uczeń:
• sprawdza, czy populacja • przewiduje skutki
znajduje się w stanie wąskiego gardła i efektu
równowagi genetycznej założyciela dla puli
• uzasadnia przyczyny genowej danej populacji
zmian częstości alleli • na podstawie dostępnych
w populacji źródeł wykazuje
zachodzenie zmian
ewolucyjnych na
poziomie gatunku
i populacji
Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia, dlaczego • wyjaśnia powstawanie
biologicznej koncepcji gatunków na drodze
gatunku nie można poliploidyzacji
stosować wobec • określa rolę doboru
organizmów płciowego
rozmnażających się w powstawaniu
bezpłciowo gatunków
• wyjaśnia na przykładzie
kiełży żyjących w jednym
zbiorniku wodnym, w jaki
15

42. Prawidłowości ewolucji.
Koewolucja
43. Historia życia na Ziemi
• wymienia rodzaje specjacji
Uczeń:
• definiuje pojęcia:
mikroewolucja,
makroewolucja, koewolucja,
mimetyzm, mimikra
• wymienia czynniki
wpływające na tempo
ewolucji
• podaje przykład
kierunkowości ewolucji
• podaje przykłady mimikry
i mimetyzmu u organizmów
Uczeń:
• definiuje pojęcia:
makrocząsteczka,
prakomórka, koacerwat,
bulion pierwotny
• wymienia warunki
środowiska, które
umożliwiły samorzutną
syntezę pierwszych
związków organicznych
• podaje sens hipotezy
dotyczącej samorzutnej
syntezy związków
organicznych
• przedstawia środowisko
oraz tryb życia pierwszych
organizmów
jednokomórkowych
• podaje założenia teorii
endosymbiozy
• układa chronologicznie
wydarzenia z historii życia
szybkość jej zachodzenia
(skokowa, ciągła)
Uczeń:
• wymienia prawdopodobne
przyczyny nieodwracalności
ewolucji
• określa sposób działania
czynników: struktury
genetycznej populacji,
warunków środowiska,
wielkości populacji na tempo
ewolucji
Uczeń:
• charakteryzuje warunki
sprzyjające powstawaniu
pierwszych makrocząsteczek
na Ziemi
• wyjaśnia, jak się zmieniał
sposób odżywiania
pierwszych organizmów
jednokomórkowych
• omawia skutki pojawienia się
organizmów
fotosyntetyzujących
• wyjaśnia, w jaki sposób
wędrówka kontynentów
wpłynęła na rozmieszczenie
organizmów na Ziemi
• omawia hipotetyczną fazę
w dziejach Ziemi (świat
RNA)
• omawia koncepcję pojawienia
się organizmów
wielokomórkowych
Uczeń:
• charakteryzuje sposoby
określania tempa ewolucji
• wyjaśnia znaczenie terminu
koewolucja na podstawie
przykładów
• omawia skutki działania
doboru naturalnego,
prowadzącego do powstania
różnych strategii życiowych
organizmów
Uczeń:
• wyjaśnia, na czym polega
teoria samorzutnej syntezy
związków organicznych
• przedstawia przebieg
oraz wyniki doświadczenia
S. Millera i H. Ureya
dotyczącego samorzutnej
syntezy związków
organicznych
• wyjaśnia rolę kwasów
nukleinowych w powstaniu
życia na Ziemi
• wymienia argumenty
przemawiające za
słusznością teorii
endosymbiozy
• omawia przyczyny i skutki
masowego wymierania
organizmów
• wskazuje bezpośrednią
przyczynę stopniowych
sposób mogło dojść do
powstania kilku blisko
spokrewnionych ze sobą
gatunków
Uczeń: Uczeń:
• wykazuje wpływ doboru • charakteryzuje
naturalnego na kierunek prawidłowości ewolucji
ewolucji na poziomie
mikroewolucji
i makroewolucji na
podstawie przykładów
Uczeń: Uczeń:
• ocenia znaczenie • wykazuje, że zmiany
doświadczenia S. Millera warunków w środowisku
i H. Ureya w postępie miały wpływ na przebieg
badań nad powstaniem ewolucji
życia na Ziemi • przedstawia
• wyjaśnia, dlaczego prawdopodobne
odkrycie rybozymów przyczyny wielkich
miało duże znaczenie wymierań organizmów
w wyjaśnieniu powstania w historii Ziemi
oraz rozwoju życia na • na podstawie dostępnych
Ziemi źródeł charakteryzuje
• wyjaśnia, w jaki sposób przebieg historii życia na
pierwsze fotoautotrofy Ziemi
zmieniły warunki życia na
Ziemi
• wyjaśnia, jakie korzyści
adaptacyjne miało
powstanie form
wielokomórkowych
16

44. Antropogeneza
45. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Ewolucja organizmów”
Rozdział 6. Ekologia i różnorodność biologiczna
46–47. Podstawy ekologii.
Tolerancja ekologiczna
na Ziemi i nieodwracalnych zmian
• wymienia okresy, warunków panujących na
w których nastąpiły masowe Ziemi
wymierania organizmów
Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia pojęcie: • omawia korzyści związane • uzasadnia przynależność • analizuje cechy z zakresu • przedstawia tendencję
antropogeneza z pionizacją ciała systematyczną człowieka anatomii, immunologii, zmian ewolucyjnych
• określa przynależność • przedstawia cechy • określa pokrewieństwo genetyki i zachowania form człowiekowatych
systematyczną człowieka odróżniające człowieka od człowieka z innymi świadczące o powiązaniu • na podstawie dostępnych
• wymienia cechy wspólne małp człekokształtnych zwierzętami na podstawie człowieka z innymi źródeł przedstawia
• przedstawia warunki
człowieka i innych zwierząt drzewa rodowego człowieka człekokształtnymi antropogenezę
• wskazuje podobieństwa sprzyjające ewolucji • omawia drogi • przedstawia korzyści
między człowiekiem przodków człowieka rozprzestrzeniania się i straty związane
a innymi naczelnymi • omawia charakterystyczne człowieka z Afryki na inne z pionizacją ciała
• wymienia cechy cechy budowy bezpośrednich kontynenty • wyjaśnia, które cechy
specyficznie ludzkie przodków człowieka budowy szkieletu
• porządkuje chronologicznie• podaje zmiany w budowie człowieka są
formy kopalne szkieletu wynikające najprawdopodobniej
człowiekowatych z pionizacji ciała następstwem pionowej
• określa korzyści związane ze postawy ciała, a które
stopniowym zwiększaniem się wynikają ze wzrostu masy
masy i objętości mózgowia i objętości mózgowia
oraz wskazuje na wpływ tych
zmian na budowę szkieletu
Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• definiuje pojęcia: ekologia, • definiuje pojęcie: gatunek • wskazuje różnice między • wskazuje różnice między • planuje i przeprowadza
ochrona środowiska, kosmopolityczny zakresem badań ekologii niszą podstawową a niszą doświadczenie mające
ochrona przyrody, • wyjaśnia, czym się zajmują: a działaniami na rzecz realizowaną na celu zbadanie zakresu
środowisko, siedlisko, ekologia, ochrona środowiska ochrony przyrody i ochrony • ocenia stan czystości wód tolerancji ekologicznej
stenobionty, eurybionty, i ochrona przyrody środowiska na podstawie składu w odniesieniu do
gatunki wskaźnikowe • przedstawia prawo minimum • opisuje poziomy organizacji gatunkowego wybranego czynnika
(bioindykatory) Liebiga oraz prawo tolerancji biologicznej badane przez bioindykatorów środowiskowego
• opisuje niszę ekologiczną ekologicznej ekologię • wykazuje, że pojęcie niszy • wyjaśnia wpływ
• charakteryzuje tolerancję • opisuje niszę ekologiczną • wykazuje znaczenie ekologicznej dotyczy aklimatyzacji i adaptacji
ekologiczną wybranych gatunków organizmów o wąskim zarówno osobnika, jak na zakres tolerancji
17
 • określa zakres badań
ekologicznych
• wymienia przykłady
praktycznego zastosowania
gatunków wskaźnikowych
• rozróżnia czynniki
biotyczne i abiotyczne
oddziałujące na organizmy
48–49. Ekologia populacji Uczeń:
• definiuje pojęcie: populacja
• wymienia cechy populacji
• podaje parametry populacji
wpływające na jej
liczebność
• przedstawia typy
rozmieszczenia osobników
w populacji
• przedstawia trzy
podstawowe typy krzywych
przeżywania wraz
z przykładami gatunków,
dla których są one
charakterystyczne
• podaje modele wzrostu
liczebności populacji
• wymienia rodzaje migracji
• określa relacje między
siedliskiem a niszą
ekologiczną organizmu
• przedstawia prawo minimum
i prawo tolerancji
ekologicznej
• omawia zasadę
współdziałania czynników
środowiska
• wyjaśnia, dlaczego porosty
wykorzystuje się do oceny
stanu czystości powietrza
• interpretuje wykres ilustrujący
zakres tolerancji różnych
gatunków wobec wybranego
czynnika środowiskowego
Uczeń:
• charakteryzuje cechy
populacji: rozrodczość,
liczebność, śmiertelność,
migracje, zagęszczenie,
strukturę przestrzenną,
strukturę wiekową, strukturę
płciową
• podaje przyczyny
śmiertelności
• charakteryzuje podstawowe
typy rozmieszczenia
organizmów
• omawia strategie rozrodu
• porównuje rozrodczość ze
śmiertelnością w populacji
• charakteryzuje krzywe
przeżywania
zakresie tolerancji
ekologicznej w bioindykacji
• wyjaśnia różnicę między
zasobami środowiska
a warunkami środowiska
• określa stopnień
zanieczyszczenia tlenkiem
siarki(IV) powietrza na
podstawie skali porostowej
• wymienia podobieństwa
i różnice między prawem
minimum a prawem
tolerancji ekologicznej
• uzasadnia, że istnieje
związek między zakresem
tolerancji organizmów a ich
rozmieszczeniem na Ziemi
• wyjaśnia zasadę
współdziałania czynników
Uczeń:
• definiuje pojęcie: opór
środowiska
• omawia zagęszczenie
populacji oraz znaczenie dla
niej efektu Alleego
• dokonuje obserwacji cech
populacji wybranego
gatunku
• wymienia czynniki
wpływające na przebieg
krzywej przeżywania
organizmów
• analizuje piramidy wieku
populacji
• określa możliwości rozwoju
danej populacji
• opisuje modele wzrostu
i gatunku ekologicznej danego
• omawia zakres tolerancji organizmu
ekologicznej organizmów • na podstawie tekstu
wobec konkretnego uzasadnia i klasyfikuje,
czynnika środowiska które z podanych
• wskazuje różnice między stwierdzeń dotyczą:
gatunkami prawa minimum, prawa
wskaźnikowymi tolerancji, zasady
a gatunkami współdziałania
kosmopolitycznymi czynników środowiska
• charakteryzuje formy
ekologiczne roślin
zależnych od dostępności
wody
• przedstawia adaptacje
roślin różnych form
ekologicznych do
środowiska
Uczeń: Uczeń:
• odróżnia rozrodczość • wyjaśnia teorię
potencjalną (fizjologiczna) metapopulacji
od rozrodczości • wykazuje, w jaki sposób
realizowanej migracje pozwalają na
(ekologiczna) przetrwanie gatunku
• przewiduje zmiany w środowisku
liczebności populacji na
podstawie danych o jej
liczebności, rozrodczości,
śmiertelności i migracjach
osobników
• porównuje modele
wzrostu populacji
i określa, który z nich
najczęściej występuje
w środowisku naturalnym
18
 (emigracja, imigracja)
• przedstawia zalety i wady
życia w grupie
• omawia wybrane cechy
populacji
• podaje efekt Alleego
• przedstawia strukturę
wiekową populacji w formie
piramid
50. Zależności Uczeń:
nieantagonistyczne • definiuje pojęcia:
komensalizm, mutualizm
• klasyfikuje oddziaływania
międzygatunkowe na
antagonistyczne
i nieantagonistyczne
• wymienia
nieantagonistyczne
zależności
międzygatunkowe
(mutualizm, komensalizm)
• podaje rodzaje mutualizmu
• podaje przykłady
organizmów wykazujących
nieantagonistyczne
zależności
• wymienia przystosowania
organizmów wchodzących
w związki mutualistyczne
51. Zależności Uczeń:
antagonistyczne • wymienia antagonistyczne
zależności
międzygatunkowe:
drapieżnictwo,
pasożytnictwo,
roślinożerność, konkurencję
• charakteryzuje niezależne od
zagęszczenia czynniki
ograniczające liczebność
populacji
• przedstawia znaczenie
migracji osobników
w przepływie genów dla
przetrwania gatunku
w środowisku
Uczeń:
• charakteryzuje
nieantagonistyczne zależności
międzygatunkowe
• wymienia przykłady
zachowań mutualistycznych
i komensalistycznych
Uczeń:
• charakteryzuje mechanizmy
obronne u roślin
• opisuje, na czym polega
drapieżnictwo w relacjach
ofiara–drapieżnik
• charakteryzuje pasożytnictwo
liczebności populacji
• podaje przykłady gatunków,
które reprezentują każdy
z modeli wzrostu
• charakteryzuje czynniki
wpływające na liczebność
populacji
• podaje główne założenia
teorii metapopulacji
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• charakteryzuje mechanizmy • wyjaśnia, dlaczego • wykazuje na
adaptacyjne organizmów komensalizm zalicza się przykładach różnice
pozostających w związkach do związków między mutualizmem
mutualistycznych jednostronnie korzystnych obligatoryjnym
i komensalistycznych • wyjaśnia znaczenie a mutualizmem
• charakteryzuje na zależności fakultatywnym
wybranych przykładach nieantagonistycznych
rodzaje oddziaływań w ekosystemie
nieantagonistycznych
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia, na czym polega • wyjaśnia zmiany • planuje i przeprowadza
zasada konkurencyjnego liczebności populacji doświadczenie
wypierania w układzie zjadający– wykazujące
• charakteryzuje skutki zjadany oddziaływania
konkurencji • wyjaśnia zasadę ujemnego antagonistyczne między
wewnątrzgatunkowej sprzężenia zwrotnego, osobnikami wybranych
19
 • podaje przykłady
oddziaływań
antagonistycznych
• podaje znaczenie terminów:
hierarchia społeczna,
samoprzerzedzenie,
wyparcie konkurenta
• charakteryzuje
roślinożerność
• wymienia skutki
konkurencji
wewnątrzgatunkowej
• podaje główne przyczyny
i skutki konkurencji
międzygatunkowej
52. Struktura ekosystemu. Uczeń:
Sukcesja ekologiczna • definiuje pojęcia:
ekosystem, biocenoza,
biotop, reducenci, sukcesja
ekologiczna
• wyróżnia poziomy troficzne
• podaje rolę producentów,
konsumentów i reducentów
w ekosystemie
• klasyfikuje ekosystemy na
autotroficzne
i heterotroficzne
• klasyfikuje ekosystemy na
naturalne, półnaturalne
i sztuczne
• wyróżnia sukcesję
pierwotną i sukcesję wtórną
w relacjach żywiciel–pasożyt
• omawia przystosowania
anatomiczne i behawioralne
roślinożerców do
pozyskiwania pokarmu
• przedstawia przystosowania
pasożytów oraz mechanizmy
obronne żywicieli
• klasyfikuje pasożyty według
wskazanych kryteriów
• przedstawia znaczenie
wektorów
w rozprzestrzenianiu się
pasożytów
• omawia na podstawie
wykresu cykliczne zmiany
liczebności w układzie
roślinożerca–roślina
Uczeń:
• charakteryzuje strukturę
przestrzenną ekosystemu
• omawia wpływ czynników na
przebieg sukcesji
ekologicznej
• charakteryzuje znaczenie
biocenozy i biotopu
w sukcesji ekologicznej
• wyjaśnia, na czym polega
sukcesja ekologiczna
• odróżnia sukcesję pierwotną
od sukcesji wtórnej
• podaje kryteria podziału
sukcesji na sukcesję
pierwotną i sukcesję wtórną
i międzygatunkowej analizując cykliczne gatunków
• podaje konsekwencje zmiany w liczebności • określa skutki działania
w ograniczaniu niszy populacji zjadającego substancji
ekologicznej jednego i zjadanego na przykładzie allelopatycznych
z konkurentów roślinożerności
• porównuje drapieżnictwo, i drapieżnictwa
roślinożerność • wyjaśnia, jakie znaczenie
i pasożytnictwo dla funkcjonowania
• przedstawia adaptacje biocenozy mają pasożyty,
drapieżników, pasożytów drapieżniki i roślinożercy
i roślinożerców do
zdobywania pokarmu
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• określa kryteria podziału • omawia rolę organizmów • wyjaśnia przyczyny
ekosystemów w procesach i skutki antropogenicznej
• charakteryzuje rodzaje glebotwórczych eutrofizacji jezior
ekosystemów • omawia wpływ biocenozy • wykazuje, dlaczego
• charakteryzuje gatunki na mikroklimat ekosystem autotroficzny
pionierskie • przedstawia sukcesję jako jest samowystarczalny
• wyjaśnia oddziaływania proces przemiany
między biotopem ekosystemu w czasie
a biocenozą (wzbogacenie układu
• przedstawia etapy w węgiel i azot, zmiany
eutrofizacji jezior w składzie gatunkowym)
• wyjaśnia, od czego zależy
struktura przestrzenna
ekosystemu
• charakteryzuje przebieg
sukcesji pierwotnej
i wtórnej
20
53. Krążenie materii Uczeń:
i przepływ energii • definiuje pojęcia: łańcuch
w ekosystemie troficzny, poziom troficzny,
sieć pokarmowa (troficzna),
produktywność ekosystemu
• przedstawia zależności
pokarmowe w biocenozie
w postaci łańcuchów
pokarmowych
• podaje przykłady łańcucha
spasania i łańcucha
detrytusowego
• nazywa poziomy troficzne
w łańcuchu troficznym
i w sieci troficznej
• wyszukuje łańcuchy
pokarmowe
w przedstawionej sieci
troficznej i poprawnie je
zapisuje
• wymienia trzy typy
piramidy ekologicznej
(liczebności, biomasy,
energii)
54. Obieg azotu i węgla Uczeń:
w przyrodzie • definiuje pojęcia:
amonifikacja, nitryfikacja,
denitryfikacja
• opisuje obieg węgla i obieg
azotu w przyrodzie
• wymienia źródła węgla
w przyrodzie
55. Różnorodność Uczeń:
biologiczna • definiuje pojęcia: gatunek
Uczeń:
• przedstawia znaczenie
terminów: produkcja
pierwotna (brutto, netto),
produkcja wtórna (brutto,
netto)
• konstruuje łańcuchy troficzne
i sieci troficzne
• porównuje produkcję
pierwotną różnych
ekosystemów
• wyjaśnia, czym jest
równowaga w ekosystemie
• podaje rolę gatunków
kluczowych (zwornikowych)
w ekosystemie
• omawia zjawisko krążenia
materii i przepływu energii
w ekosystemie
Uczeń:
• wyjaśnia pojęcie: cykl
biogeochemiczny
• podaje rolę organizmów
w obiegu azotu i obiegu węgla
• wyjaśnia na podstawie
schematu obieg węgla i obieg
azotu w przyrodzie
• przedstawia, w jaki sposób
wylesianie terenów wpływa
na obieg węgla w przyrodzie
Uczeń:
• definiuje pojęcie: ogniska
Uczeń:
• wyróżnia i porównuje typy
łańcuchów troficznych
• omawia przyczyny
zaburzenia równowagi
w ekosystemach
• rysuje i porównuje trzy typy
piramid troficznych:
piramidę energii, piramidę
liczebności, piramidę
biomasy
• wymienia czynniki, które
mogą ograniczać
produktywność
ekosystemów
Uczeń:
• wyjaśnia znaczenie
nitryfikacji, amonifikacji
oraz denitryfikacji
w krążeniu azotu
w przyrodzie
• wyjaśnia, jaki wpływ na
obieg pierwiastków
chemicznych w przyrodzie
ma działalność gospodarcza
człowieka
Uczeń:
• omawia różnice
Uczeń: Uczeń:
• charakteryzuje produkcję • wyjaśnia, dlaczego
pierwotną i wtórną graficzna ilustracja ilości
wybranego ekosystemu energii akumulowanej na
• wyjaśnia, dlaczego kolejnych poziomach
w celach konsumpcyjnych łańcucha troficznego ma
człowiek hoduje zwierzęta postać piramidy
roślinożerne, a nie • wyjaśnia, dlaczego lasy
drapieżne równikowe i rafy
• omawia piramidy koralowe są
ekologiczne wybranych ekosystemami
ekosystemów o najwyższej
produktywności
• uzasadnia, że
w niektórych
ekosystemach morskich
występuje odwrócona
piramida biomasy
Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia rolę organizmów • wyjaśnia przyczyny
w obiegu pierwiastków zakłócenia obiegu węgla
• wyjaśnia sposób w przyrodzie
asymilacji azotu przez • wykazuje na podstawie
sinice dostępnych źródeł
gospodarcze
wykorzystanie bakterii
wiążących azot
Uczeń: Uczeń:
• charakteryzuje wybrane • wykazuje związek
21
 reliktowy, endemit, ostoja różnorodności biologicznej w rozmieszczeniu gatunków środowiska wodne między rozmieszczeniem
• wymienia typy • omawia kryteria, na na Ziemi • omawia wpływ biomów a warunkami
różnorodności biologicznej podstawie których wyróżnia • charakteryzuje typy zlodowaceń na klimatycznymi na kuli
• wymienia czynniki się biomy różnorodności biologicznej rozmieszczenie gatunków ziemskiej
geograficzne kształtujące • charakteryzuje biomy • przedstawia przykłady na Ziemi • dowodzi, że określanie
bioróżnorodność występujące na Ziemi ognisk różnorodności • porównuje różnorodność różnorodności
• wymienia przykłady • przedstawia gatunki reliktowe biologicznej na kuli gatunkową gatunkowej na Ziemi jest
biomów lądowych jako dowody ewolucji ziemskiej poszczególnych biomów trudne
i wodnych oraz podaje ich organizmów • wyjaśnia regułę Allena • wyjaśnia, jakie czynniki • wykazuje wpływ
rozmieszczenie na Ziemi • podaje przykłady endemitów i regułę Bergmanna środowiskowe sprzyjają zlodowaceń na
• wymienia czynniki jako gatunków unikatowych • charakteryzuje biomy występowaniu rozmieszczenie
geograficzne kształtujące dla danego biomu wodne, uwzględniając takie ekosystemów o dużej gatunków na Ziemi
różnorodność gatunkową • omawia strefowość biomów czynniki jak warunki różnorodności gatunkowej
i ekosystemową Ziemi wodnych na przykładzie tlenowe i świetlne,
• przedstawia regułę Allena jeziora i oceanu głębokość, przeważające
i regułę Bergmanna • podaje przykłady gatunków roślinność i zwierzęta
endemicznych i gatunków
reliktowych
56. Wpływ człowieka na Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
różnorodność biologiczną • definiuje pojęcia: • podaje przykłady • podaje przykłady gatunków, • wyjaśnia wpływ • wykazuje wpływ
introdukcja, erozja, introdukowanych gatunków których introdukcja działalności człowieka na działalności człowieka
degradacja gleby • przedstawia, w jaki sposób w niektórych regionach wzrost globalnego (intensyfikacji rolnictwa,
• podaje znaczenie terminów: powstają kwaśne opady Polski spowodowała ocieplenia urbanizacji,
dziura ozonowa, kwaśne • wymienia przykłady chorób, zmniejszenie różnorodności • porównuje smog kwaśny industrializacji, rozwój
opady, smog które mogą wystąpić gatunkowej ze smogiem komunikacji i turystyki)
• podaje możliwe skutki w wyniku długotrwałego • omawia wpływ fotochemicznym na różnorodność
intensyfikacji rolnictwa działania smogu na organizm introdukowanych gatunków • opisuje wpływ ocieplenia biologiczną
• omawia proces kumulacji człowieka na gatunki rodzime klimatu na • wyjaśnia skutki
związków toksycznych • określa wpływ gatunków • charakteryzuje zjawisko bioróżnorodność fragmentacji siedlisk
w ogniwach łańcucha inwazyjnych na gatunki smogu, kwaśnych opadów • wyjaśnia różnice między spowodowane
pokarmowego rodzime i dziury ozonowej introdukcją działalnością człowieka
• wymienia powody • określa znaczenie korytarzy • omawia skutki kwaśnych a zawleczeniem
nadmiernej eksploatacji ekologicznych opadów dla środowiska • wyjaśnia zależność
zasobów przyrody przez i zdrowia człowieka między dziurą
człowieka ozonową
a powstawaniem
nowotworów

22
57–58. Ochrona Uczeń:
różnorodności biologicznej • definiuje pojęcia: restytucja,
reintrodukcja, ochrona
czynna, ochrona bierna,
Agenda 21
• podaje zadania ochrony
środowiska i ochrony
przyrody
• wymienia formy ochrony
przyrody w zależności od
stopnia ingerencji człowieka
w ekosystem (ochrona
czynna i ochrona bierna)
• wyróżnia formy ochrony
przyrody ze względu na
obiekt obejmowany ochroną
(ochrona obszarowa
gatunkowa, ochrona
indywidualna)
• wymienia formy ochrony
obszarowej w Polsce
• wymienia formy ochrony
indywidualnej w Polsce
Uczeń:
• wskazuje różnice między
introdukcją a reintrodukcją
gatunków
• przedstawia kryteria podziału
różnych form ochrony
przyrody
• wyjaśnia celowość stosowania
form ochrony służących
zachowaniu różnorodności
gatunkowej w Polsce
• podaje przykłady działań
z zakresu ochrony czynnej
i ochrony biernej
• omawia międzynarodową
współpracę na rzecz ochrony
bioróżnorodności
Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• wyjaśnia różnice między • uzasadnia konieczność • proponuje działania
ochroną środowiska ochrony starych odmian ochronne na rzecz
a ochroną przyrody roślin i ras zwierząt określonego gatunku,
• charakteryzuje formy hodowlanych którego liczebność
ochrony indywidualnej • wyjaśnia założenia w ostatnich latach spadła
i obszarowej w Polsce koncepcji rozwoju • uzasadnia konieczność
• wymienia przyczyny zrównoważonego stosowania ochrony
stosowania ochrony • uzasadnia pozytywne czynnej dla zachowania
przyrody znaczenie wybranych gatunków
• wymienia przykłady działań międzynarodowej i ekosystemów
podejmowanych w celu współpracy na rzecz • na podstawie dostępnych
ochrony gatunków ochrony przyrody źródeł charakteryzuje
i ekosystemów i udowadnia celowość
prowadzenia
międzynarodowej lub
krajowej formy ochrony
przyrody

59. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Ekologia i różnorodność biologiczna”
60. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Ekologia i różnorodność biologiczna”
61–62. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości oraz umiejętności z treści zawartych w 4 części podręcznika
63–64. Podsumowanie stopnia opanowania wiadomości zawartych w podstawie programowej dla liceum w zakresie rozszerzonym

Autorka: Małgorzata Miękus

23