Chương I: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA NHÀ NƯỚC

I. Nguồn gốc nhà nước:

1. Các học thuyết phi Marxist về nguồn gốc nhà nước:
❖ Nhà nước là 1 hiện tượng xã hội đa dạng và phức tạp, liên quan
chặt chẽ đến lợi ích của các giai cấp, tầng lớp, dân tộc.
❖ Nguồn gốc ra đời của nhà nước:

• Do Thượng đế sáng tạo ra để bảo vệ trật tự chung

Thuyết
Thần • →Lực lượng siêu nhiên, quyền lực vĩnh cửu, sự phục tùng cần thiết, tất yếu
quyền

• Kết quả phát triển của gia đình, hình thức tổ chức tự nhiên của cuộc sống con người
Thuyết
Gia • → Có trong mọi xã hội
trưởng
• Sự ra đời của nhà nước là sản phẩm của 1 Khế ước (hợp đồng), được ký kết giữa con
Thuyết người trên cơ sở tự nguyện
Khế ước • → Quyền của nhà nước do nhân dân ủy thác
xã hội

• Nhà nước xuất hiện từ việc sử dụng bạo lực giữa thị tộc này với thị tộc khác
Thuyết
Bạo lực • → Công cụ của kẻ mạnh thống trị kẻ yếu.
lý

•Do nhu cầu của người nguyên thủy muốn phụ thuộc vào thủ lĩnh, giáo sĩ,…
Thuyết •→ Tổ chức siêu nhiên lãnh đạo xã hội
Tâm lý

➔Nhà nước là 1 thiết chế phải có trong mọi xã hội, đứng trên xã hội để giải quyết tranh
chấp, điều hòa mâu thuẫn nhằm ổn định và phát triển xã hội.

2. Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về nguồn gốc nhà nước:

Nhà nước nảy sinh từ

xã hội, chỉ xuất hiện khi
xã hội đã phát triển đến
1 trình độ nhất định
Sáng tỏ 2 vấn đề:
Là 1 phạm trù lịch sử,
xuất hiện 1 cách khách
quan, không tồn tại vĩnh
cửu và không bất biến

a) Đặc điểm của chế độ cộng sản nguyên thủy và tổ chức thị tộc,bộ lạc:
Chế độ sở hữu chung về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động
Cơ sở xã hội: bình đẳng
Tự quản:
▪ Quy phạm đạo đức
▪ Quy phạm tôn giáo
▪ Tập quán
*Quá trình phát triển:

Cộng sản
Tư bản chủ nghĩa
chủ nghĩa
Phong kiến
chủ nghĩa
Chiếm hữu
nô lệ
Cộng sản
nguyên thủy

b) Nguyên nhân dẫn đến sự tan rã của tổ chức Thị tộc, bộ lạc và sự ra
đời của Nhà nước:
• Nguyên nhân kinh tế:

Hình thành
Lực lượng
Sản phẩm thành chế
lao động
lao động dư độ tư hữu
sản xuất
thừa về tư liệu
phát triển
sản xuất

• Nguyên nhân xã hội: Xã hội phân chia giai cấp, mâu thuẫn giai
cấp và đấu tranh giai cấp (1 mất 1 còn)

➔Cần có nhà nước, có 1 lực lượng đứng ra tổ chức, hướng dẫn, điều hành trật tự chung.

II. Khái niệm, đặc trưng của Nhà nước:

1. Khái niệm:
 Hình thức tổ chức xã hội có
giai cấp, tổ chức đặc biệt
của quyền lực chính trị
công cộng

Bộ máy chuyên tâm nhiệm

vụ cưỡng chế và thực hiện
Nhà nước
chức năng quản lý đặc biệt
nhằm duy trì trật tự xã hội

Mục đích bảo vệ địa vị của

giai cấp thống trị trong xã
hội

2. Đặc trưng:
a. Thiết lập 1 quyền lực công cộng đặc biệt, không hòa nhập với dân cư:

Nhằm thực hiện sự cưỡng chế và quản lý trật tự xã hội.

Có bộ máy quyền lực quản lý xã hội để thực hiện các quyền lập pháp,
hành pháp và tư pháp, bên cạnh đó còn có các cơ quan không tồn tại
trong các tổ chức phi nhà nước như nhà tù, quân đội,…

Quyền lực công đặc biệt của nhà nước được phân chia cho các cơ quan
trong bộ máy nhà nước:

• Quốc hội: lập pháp

• Chính phủ: hành pháp
• Tòa án: tư pháp

b. Phân chia dân cư theo lãnh thổ thành các đơn vị hành chính, không phụ
thuộc vào chính kiến, huyết thống, nghề nghiệp hoặc giới tính:
Chi phối quan hệ xã hội của cộng đồng dân cư sinh sống trên toàn bộ
lãnh thổ quốc gia.

Đảm bảo cho việc quản lý tập trung, thống nhất của nhà nước trên
toàn bộ lãnh thổ quốc gia.

Công dân có mối quan hệ với nhà nước bằng chế định quốc tịch.

Trong giới hạn lãnh thổ, quyền lực nhà nước còn có hiệu lực với các cá
nhân, tổ chức nước ngoài cư trú và hoạt động trên lãnh thổ quốc gia.

c. Có chủ quyền quốc gia:

Chủ quyền quốc gia là thuộc tính chính trị pháp lý của 1 nhà
nước, thể hiện quyền tối cao của nhà nước về đối nội và đối
ngoại

Nhà nước là đại diện chính thức cho toàn xã hội trên 1
lãnh thổ dân cư nhất định, có quyền tự quyết và thực hiện
các hoạt động vì lợi ích của cộng đồng dân cư.

Độc lập và không phụ thuộc vào bất kỳ quốc gia nào trong
đối nội và đối ngoại

d. Ban hành pháp luật và đảm bảo cho nó được thực hiện trên thực tế:
▪ Pháp luật của nhà nước có tính bắt buộc chung, được đảm bảo thực
hiện bằng quyền lực nhà nước
▪ Nhà nước có các biện pháp tuyên truyền, giáo dục, tổ chức thực hiện,
cưỡng chế pháp luật tùy theo bản chất nhà nước và những điều kiện
khách quan khác.
e. Quy định và thực hiện việc thu các loại thuế dưới các hình thức bắt buộc:
 Thuế là khoản thu cần
thiết về ngân sách nhà
nước để duy trì các hoạt
động chung của nhà
nước và thực hiện các
công trình công cộng xã
hội.
Tùy vào bản chất và điều
kiện xã hội, mỗi nhà
nước sẽ quy định các loại
thuế, mức thuế và hình
thức thu thuế khác nhau.
Nhà nước phải có nghĩa
vụ xây dựng chính sách
thuế phù hợp để điều hòa
lợi ích của nhà nước, xã
hội và công dân góp
phần thúc đẩy sự phát
triển của xã hội.

III. Bản chất, chức năng của nhà nước:

1. Bản chất của nhà nước:
a. Tính giai cấp: (gắn liền với giai cấp thống trị)
Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai
cấp không thể điều hòa được
➔Chỉ sinh ra và tồn tại trong 1 xã hội có giai cấp và bao giờ
cũng thể hiện bản chất sâu sắc
Thể hiện: nhà nước là 1 bộ máy cưỡng chế đặc biệt do giai cấp
thống trị tổ chức ra và sử dụng để thực hiện sự thống trị với xã
hội trên 3 lĩnh vực: kinh tế, chính trị, tư tưởng
b. Tính xã hội: (gắn liền với cộng đồng, xã hội)
Biểu hiện:
▪ Điều hòa ý chí của các giai cấp, tầng lớp khác nhau
trong xã hội
▪ Đại diện chính thức cho toàn xã hội, gánh vác công việc
vì lợi ích cộng đồng

➔Nhà nước là bộ máy để bảo vệ sự thống trị giai cấp đồng thời duy trì trật tự xã hội ổn định,
phù hợp với lợi ích giai cấp.

2. Chức năng của nhà nước: (phương diện hoạt động chủ yếu của nhà nước nhằm thực
hiện những nhiệm vụ đặt ra trước nhà nước, xuất phát từ bản chất nhà nước, do cơ
sở kinh tế và cơ cấu giai cấp của xã hội quyết định)

Tổ chức và quản lý kinh tế

Đối nội

Đảm bảo ổn định chính trị, giữ

Tổ chức và quản lý văn vững an ninh, trật tự an toàn
hóa- xã hội xã hội trong phạm vi lãnh thổ
quốc gia

Quản lý và phát triển khoa

học, công nghệ
 Hoạt động bảo vệ tổ
quốc

Đối ngoại
Thực hiện các mối
quan hệ hợp tác
quốc tế nhằm tìm
kiếm lợi ích quốc gia
IV. Kiểu, hình thức nhà nước:
1. Kiểu nhà nước:
▪ Là những dấu hiệu cơ bản, đặc thù của nhà nước, thể hiện bản chất
giai cấp và những điều kiện tồn tại, phát triển của nhà nước trong 1
hình thái kinh tế xã hội nhất định
2. Hình thức nhà nước: (cách thức tổ chức quyền lực nhà nước và
phương pháp để thực hiện quyền lực nhà nước)
a. Hình thức chính thể:
Cách thức tổ chức và trình tự để lập ra các cơ quan tối cao của
nhà nước và xác lập những mối quan hệ cơ bản
Phân loại:

Hình thức
chính thể

Quân chủ Cộng hòa

Chuyên
Hạn chế Quý tộc Dân chủ
chế

Nhị Tổng Xã hội chủ

Đại nghị Đại nghị Hỗn hợp
nguyên thống nghĩa

b. Hình thức cấu trúc nhà nước:

o Sự cấu tạo nhà nước thành các đơn vị hành chính lãnh
thổ và xác lập những mối quan hệ qua lại giữa các cơ
quan nhà nước, giữa trung ương và địa phương.
 Cấu trúc đơn nhất Cấu trúc liên bang

1 chủ quyền chung 2 hệ thống chủ quyền

Bộ máy nhà nước thống nhất từ trung ương 2 hệ thống cơ quan nhà nước
đến địa phương
1 hệ thống pháp luật thống nhất 2 hệ thống pháp luật

Công dân có 1 quốc tịch Công dân có 2 quốc tịch

c. Chế độ chính trị:

➢ Tổng thể các phương pháp, thủ đoạn mà các cơ quan nhà
nước sử dụng để thực hiện quyền lực nhà nước

Trực tiếp, gián

tiếp

Rộng rãi, hạn chế

Dân chủ
Thực sự, giả hiệu
Phân loại

Phản dân chủ

Quân phiệt, phát

xít, tàn bạo

V. Bộ máy nhà nước:

1. Khái niệm:
 Chủ thể thực hiện
các chức năng,
nhiệm vụ của nhà
Bộ máy nhà nước
nước Hệ thống cơ quan nhà nước từ trung
ương đến địa phương, tổ chức và
hành động trên những nguyên tắc
chung thống nhất, tạo nên 1 cơ chế
đồng bộ để thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của nhà nước

2. Các cơ quan trong bộ máy nhà nước:

NGUYÊN THỦ QUỐC GIA

Cơ quan Cơ quan
tư pháp lập pháp

Cơ quan hành
pháp

- Nguyên thủ quốc gia: người đứng đầu nhà nước, thay mặt nhà nước về mặt đối nội và
đối ngoại
- Cơ quan lập pháp: chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng pháp luật (quốc hội,
nghị viện)
- Cơ quan hành pháp: chức năng tổ chức thực hiện pháp luật (chính phủ, hệ thống các
cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương)
- Cơ quan tư pháp: bảo vệ pháp luật (tòa án, viện kiểm sát)