‫مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور‬

‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫بابک عدولی‪ ،‬سمانه راهب‬

‫عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور‪ -‬رامسر‬

‫تابستان ‪3113‬‬
 ‫نام نشریه‪ :‬ازدیاد پیوندی مرکبات‬
‫نویسنده‪ :‬بابک عدولی‪ ،‬سمانه راهب‬
‫ویراستاران علمی‪ :‬مازیار فقیهنصیری‪ ،‬یحیی تاجور‬
‫ویراستاران ادبی‪:‬‬
‫ناشر‪ :‬شورای انتشارات مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور‬
‫طرح جلد‪ :‬شهرام بیآزار ‪ ،‬جواد فتاحیمقدم‬
‫چاپ اول‪1931 :‬‬
‫تیراژ‪ 1111 :‬نسخه‬
‫قیمت‪:‬‬
‫آدرس‪ :‬رامسر‪ ،‬خیابان استاد مطهری‪ ،‬مؤسسه تحقیقات مرکبات کشور‬
‫است‪.‬‬ ‫شماره ثبت نشریه در مرکز اطالعات و مدارک کشاورزی‬
‫‪2‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫مقدمه‪3 ...............................................................................................................................‬‬

‫بذرگیری‪4 ..........................................................................................................................‬‬

‫کشت بذر‪6 .........................................................................................................................‬‬

‫انتقال گیاهان بذری به خزانه انتظار ‪6 .....................................................................................‬‬

‫انتخاب گیاه مادری پیوندک‪8 ..............................................................................................‬‬

‫عملیات پیوندزنی‪9 ..............................................................................................................‬‬

‫تربیت و هرس نهال پیوندی‪51 ................................................................................................‬‬

‫منابع‪51 .................................................................................................................................‬‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫مقدمه‬
‫تکثیر گونههای مختلف مرکبات اگرچه با روشهای مختلفی شامل کاشت بذر‪ ،‬قلمه‬
‫زنی‪ ،‬خوابانیدن و پیوند (شاخه یا جوانه) امکانپذیر میباشد اما معمولترین شیوه در سطح‬
‫جهانی استفاده از پیوند جوانه و بطور خاص پیوند سپری (‪ T-budding‬یا ‪ )Shield‬است‪ .‬در‬
‫خانواده مرکبات میتوان افراد گونهها و حتی جنسهای مختلف را به سهولت و بدون ظهور‬
‫عالئم ناسازگاری به یکدیگر پیوند زده و ترکیبهای مختلفی از پایه و پیوندک را به‬
‫منظورهای مختلف ایجاد کرد‪.‬‬
‫ازدیاد بذری نیز اگرچه شیوهای ارزان قیمت و ساده در تکثیر گیاهان محسوب‬
‫میشود اما این روش تکثیر تنها برای تولید پایههای مرکبات اهمیت داشته و به دلیل تفرق‬
‫صفات ایجاد شده در نتاج نمیتواند کاربردی در تکثیر رقم داشته باشد‪ .‬بدیهی است در‬
‫صورتی هم که گیاهان بذری حاصل نمو جنین رویشی (نوسالر) بذور باشند اگرچه کلیه‬
‫اختصاصات درخت مادری در نتاج بروز خواهد کرد اما باز هم خصوصیات نامطلوبی مانند‬
‫خاردار بودن شاخهها‪ ،‬ارتفاع زیاد درخت و تأخیر در آغاز باردهی درخت را در پی خواهد‬
‫داشت‪.‬‬
 ‫‪4‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫بذرگیری‬
‫انتخاب بذر مناسب اولین شرط داشتن پایههایی قوی و سالم است و لذا باید در این‬
‫زمینه دقت کافی را مبذول داشته و بذر را از میوههای کامالً رسیدهای که روی شاخههای‬
‫سالم و قوی قرار دارند جدا کرد‪ .‬در فرآیند تولید پایه الزم است کلیه بذور نامرغوب را‬
‫حذف کرد و به این نکته توجه داشت که عموماً بذرهای درشت از جوانهزنی بهتر و‬
‫سریعتری نیز برخوردار هستند و رشد نهالهای بذری حاصله از چنین بذوری بسیار بهتر از‬
‫بذرهای ریز است‪.‬‬
‫برای بذرگیری از مرکبات بهتر است از درختانی که میوههایی پربذر با بذرهای‬
‫چندجنین دارند استفاده کرد‪ .‬به این ترتیب نهالهای تولیدی که به عنوان پایه مورد استفاده‬
‫قرار میگیرند همگی یک دست بوده و رفتار مشابهی را از نظر نحوه رشد و نمو و داشتن‬
‫مقاومتها و حساسیتها در خزانه و باغ بروز میدهند‪ .‬از طرف دیگر چون بذر میوههایی که‬
‫قبل از برداشت دچار ریزش شدهاند بیشتر در معرض آلودگی به پوسیدگی قهوهای قرار دارد‬
‫بهتر است که از این میوهها بذرگیری نشود‪ .‬نکته مهم دیگر این است که خود بذرهای‬
‫موجود در میوههای پوسیده نیز ممکن است به عوامل قارچی آلوده بوده و در نهایت آلودگی‬
‫را به نهال بذری منتقل کنند و به همین دلیل باید به منظور کاهش میزان آلودگیهای مزبور‬
‫همواره از میوههای سالم روی درخت برای بذرگیری استفاده کرد‪.‬‬
‫بدیهی است که بهترین زمان برداشت میوه برای بذرگیری بستگی به زمان رسیدن‬
‫میوهها خواهد داشت‪ .‬به عنوان مثال میوههای فالئینگدراگون و پونسیروس را باید به ترتیب‬
‫حدود اواخر شهریور و اواسط مهر‪ ،‬میوههای نارنج‪ ،‬سیترنج و سیتروملو را اواسط تا اواخر‬
‫آذر برداشت و بذرگیری کرد‪ .‬البته تاریخهای مذکور تقریبی بوده و در سالهای مختلف و‬
‫برحسب شرایط محیط میتواند نوسان اندکی داشته باشد‪.‬‬
‫برای انجام بذرگیری باید ابتدا پوست میوه را از قسمت استوایی آن توسط یک‬
‫چاقوی تیز به عمق تقریبی یک سانتیمتر برش داده و دو نیمه بریده شده را با چرخاندن آنها‬
‫در جهت عکس یکدیگر از هم جدا کرد تا بدین ترتیب صدمه ای به بذرها وارد نشود‪.‬‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫در مرحله بعد هر یک از دو نیمه میوه درون ظرفی فشرده میشوند تا بذرها به همراه‬
‫آب میوه از گوشت جدا شود‪ .‬با توجه به اینکه تماس طوالنی مدت بذر با عصاره میوه‬
‫موجب کاهش شدید قوه نامیه تا حدود‪ %05‬میشود‪ ،‬الزم است بذرها پس از خروج از میوه‬
‫به مدت ‪ 42‬ساعت درون آب سرد نگهداری شوند‪ .‬پس از این مدت باید آنها را درون‬
‫صافی ریخته و با استفاده از جریان آب و مالش بذور بین دو دست‪ ،‬لعاب اطراف بذر را‬
‫جدا کرد‪ .‬رطوبت اضافی بذرها با استفاده از آبکش گرفته شده و سپس جهت حذف عوامل‬
‫قارچی در محلول ‪ 3‬در هزار کاپتان به مدت حدود ‪ 05‬دقیقه غرقاب میشوند‪ .‬روش دیگر‬
‫ضدعفونی بذر مرکبات این است که بذور تمیز شده را به مدت ‪ 05‬دقیقه در آبی با دمای ‪04‬‬
‫درجه سانتیگراد قرار دهیم‪ .‬در این شیوه ضمن حذف کلیه عوامل قارچی‪ ،‬قوه نامیه بذرها‬
‫نیز به خوبی حفظ خواهدشد‪ .‬در مرحله بعد بذرها در شرایط دمای اتاق‪ ،‬تهویه مناسب و‬
‫دور از تابش مستقیم آفتاب روی صفحهای مشبک که با گونی کنفی یا پارچه نخی مفروش‬
‫شده است پهن میشوند تا به تدریج و در مدت پنج تا هفت روز خشک شده و آماده انبار‬
‫کردن شوند‪ .‬در این مرحله میتوان آنها را تا فرا رسیدن فصل کشت درون کیسه نایلونی‬
‫دربسته و در طبقه پایین یخچال (دمای تقریبی سه تا چهار درجه سانتیگراد) نگهداری کرد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که بذر مرکبات فاقد دوره کمون بوده و کاهش بیش از حد رطوبت بذر‬
‫موجب جدایی لپهها از یکدیگر و از دست رفتن قدرت جوانهزنی میشود‪ .‬بر این اساس‬
‫توصیه میشود که رطوبت این بذور در طول مدت انبارداری نباید به پایینتر از ‪ %50‬کاهش‬
‫یابد‪.‬‬

‫شکل ‪ -1‬میوه آماده برای بذرگیری و بذرهای تمیز شده‬

 ‫‪6‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫کشت بذر‬
‫عملیات کاشت بذر مرکبات در شمال ایران اواسط اسفند ولی در استانهای جنوبی‬
‫و نوار مرکزی کشور در بهمن ماه به منظور تولید پایه در بسترهای ماسهای و در عمق سه تا‬
‫چهار سانتیمتر با فاصله خطوط ‪ 45‬تا ‪ 40‬سانتیمتر انجام میشود‪ .‬جوانهزنی بذور کشت‬
‫شده برحسب درجه حرارت محیط پس از ‪ 35‬تا ‪ 20‬روز از زمان کاشت بذر آغاز میشود‪.‬‬

‫شکل ‪ -2‬خزانه بذری مرکبات‬

‫انتقال گیاهان بذری به خزانه انتظار‬

‫گیاهان بذری را پس از آنکه به ارتفاع تقریبی‪ 05‬تا ‪ 00‬سانتیمتر میرسند به خزانه‬
‫دوم (انتظار) منتقل میکنند‪ .‬خزانه انتظار میتواند زمینی یا گلدانی باشد که نوع گلدانی‬
‫بیشتر معمول بوده و برای تولیدکننده نهال نیز راحتتر است‪ .‬به هر حال مناسبترین زمان‬
‫انتقال گیاهان به خزانه انتظار در فضای آزاد اواخر تیر و در گلخانهها اواخر اسفند میباشد‪.‬‬
‫برای ایجاد خزانه گلدانی بهتر است که گلدانهایی با اندازه ‪ 45‬در ‪ 35‬سانتیمتر انتخاب‬
‫شود‪ .‬برای احداث خزانههای زمینی باید زمین را قبالً شخم عمیق زده و آن را به کرتهایی‬
‫که حداقل دو متر از یکدیگر فاصله داشته باشند تقسیم و نهالها را در ردیفهای شمالی‬
‫جنوبی با فاصله ‪ 35‬تا ‪ 25‬سانتیمتر از یکدیگر و با طرح لوزی کشت کرد تا فضای کافی‬
‫برای اجرای عملیات پیوند وجود داشته باشد‪ .‬انتقال گیاهچههای بذری به خزانه دوم موجب‬
‫میشود تا ریشهها توسعه خوبی یافته و درهم پیچیدگی ریشهها نیز به حداقل خود برسد‪.‬‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫برای افزایش اطمینان از یکنواختی رشد نهالهای بذری الزم است در زمان انتقال به خزانه‬
‫انتظار کلیه گیاهانی را که نسبت به سایرین خیلی کوتاهتر و یا بلندتر هستند را دور بیاندازیم‪.‬‬
‫همچنین به منظور به حداقل رساندن خسارت وارده به ریشهها باید ریشه نهالهای بذری را‬
‫با استفاده از ابزاری چنگال مانند و با دقت فراوان ازخزانه بذری خارج کرد‪ .‬همواره توصیه‬
‫میشود تا گیاهچههایی را که دچار پیچیدگی طوقه شده و تولیدکنندگان اصطالحاً به آنها‬
‫"گردنغازی" میگویند را از دور خارج کرده و حذف کرد‪.‬‬
‫مخلوط خاکی به کار برده شده در خزانه انتظار شامل حجمهای مساوی از ماسه‪،‬‬
‫کود دامی پوسیده و خاک مرغوب زراعی است‪ .‬برای کاشت گیاهچههای بذری بهتر است‬
‫ابتدا توسط میخ نشاء سوراخی را با عمق و پهنای مناسب در بستر خزانه انتظار ایجاد و‬
‫سپس ریشه گیاهچهها را به مالیمت و بدون پیچیدگی ریشه درون این حفره جای داد‪ .‬الزم‬
‫است در اولین نوبت آبیاری که بالفاصله پس از کشت نشاء انجام میشود به منظور‬
‫پیشگیری از بروز تنش ناشی از جابجایی‪ ،‬مقدار آب بیشتری به گیاهچهها داده شود‪.‬‬

‫شکل ‪ -3‬خزانه انتظار زمینی و گلدانی مرکبات‬

‫بدیهی است که رعایت اصول باغبانی بویژه انجام آبیاری منظم‪ ،‬تغذیه متعادل‪،‬‬
‫حذف پاجوشها و تنهجوشها و نیز مبارزه با علفهای هرز و استفاده از سایبان که در‬
‫نواحی گرمسیری موجب حفظ نهالهای جوان از خطر آفتابسوختگی خواهد شد‪ ،‬نقش‬
‫بسیار مهمی در تسریع رشد نهالها و آماده شدن آنها برای اجرای پیوند خواهد داشت‪.‬‬
 ‫‪8‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫شکل ‪ -4‬سایبان خزانه مرکبات در مناطق گرمسیری‬

‫انتخاب گیاه مادری پیوندک‬

‫این مرحله یکی از بحرانی ترین مراحل در تولید مواد گیاهی سالم است زیرا میززان‬
‫باردهی و طول عمر اقتصادی درخت‪ ،‬کیفیت میوه و از همه مهمتر‪ ،‬عاری بودن از بیماریها‬
‫همگی وابسته به گیاه مادری پیوندک خواهد بود‪ .‬بر این اساس الزم است که گیاه مادری از‬
‫منبعی معتبر با شجرهنامهای مشخص که از لحاظ سالمت و قدرت‪ ،‬داشزتن بزاردهی زیزاد و‬
‫منظم و کیفیت مطلوب میوه مورد تأیید قرار گرفته باشد تهیه گردد‪ .‬بر ایزن اسزاس گیاهزان‬
‫مادری پیوندک باید در برابر بیماریها محک خورده و فقط گیاهانی کزه عزاری از بیمزاری‬
‫باشند به عنوان منبع پیوندک مورد استفاده قرار بگیرند‪ .‬این گیاهان را بایزد عالمزتگزذاری‬
‫کرده و از شاخه های پیوندک به دقت مراقبت نمود تا آلوده نشوند‪ .‬برای نیل به این مقصزود‬
‫ضروری است که چاقوی استفاده شده با استفاده از الکل و یزا محلزول هیپوکلریزت سزدیم‬
‫ضدعفونی شده باشد‪ .‬جوانه پیوندک نیز همواره باید از چوب حاصل از رشد فصل جاری و‬
‫یا نزدیک به رشد سال قبل که بخوبی بالغ شدهاند گرفته شود‪ .‬بهتر اسزت شزاخههزایی کزه‬
‫دارای مقطع گرد هستند برای تهیه پیوندک مورد استفاده قرار بگیرند زیرا این شاخهها که بر‬
‫روی پوستشان خطوط طولی سفیدرنگی دارند دارای جوانه های متورم و آمزاده بزه رشزدی‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫هستند‪ .‬الزم است که در هر شاخه انتخاب شده جوانه اول و دوم از بخش قاعدهای شاخه را‬
‫که اغلب ناقص هستند حذف کرد‪ .‬بهتر است چوب جوانه پیونزدک درون خززه اسزفاگنوم‬
‫مرطوب یا روزنامه خیس پیچیده شود و در داخل کیسه نایلونی در شرایط یخچال نگهداری‬
‫شود‪.‬‬

‫عملیات پیوندزنی‬
‫برای آنکه بتوان پیوند را با موفقیت انجام داد عالوه بر تجربه کافی باید ابزار مناسب‬
‫پیوندزنی را نیز فراهم کرده باشیم که در این میان تیز بودن چاقوی پیوندزنی و نازک بودن‬
‫تیغه آن برای اطمینان از ایجاد برشهای مناسب روی تنه نهال پایه و موفقیت در جدا کردن‬
‫جوانه پیوندک از شاخه درخت مادری اهمیت بسیار زیادی دارد‪ .‬عالوه بر این الزم است که‬
‫نوار نایلونی مناسبی که از قابلیت کشیدگی خوبی برخوردار بوده و بتواند پیوندک را به‬
‫صورتی محکم روی پایه نگه دارد مورد استفاده قرار بگیرد‪ .‬بدیهی است که دقت در ایجاد‬
‫برش روی پوست پایه‪ ،‬جدا کردن جوانه پیوندک و جایگذاری آن در زیر پوست پایه نیز‬
‫نقشی مهم در گیرایی پیوندها خواهند داشت‪.‬‬

‫شکل ‪ -5‬چاقوی پیوندزنی و نوار نایلونی برای بستن پیوندک روی پایه‬

‫معموالً پس از گذشت ‪ 6‬تا ‪ 05‬ماه از کشت نهالها در خزانه دوم میتوان برای‬
‫اجرای عمل پیوند اقدام کرد‪ .‬پیوند جوانه در مرکبات که معموالً به روش‪( T‬ساده یا‬
 ‫‪51‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫معکوس) انجام می شود در هر زمانی که پایه آمادگی الزم را برای جدا شدن پوست از‬
‫چوب داشته و پیوندک مناسب نیز از رقم مورد نظر در اختیار باشد قابل اجرا خواهد بود‪.‬‬
‫معموالً پایههای مرکبات در شرایط شمال ایران در حدود اردیبهشت و شهریور ماه جریان‬
‫خوبی از شیره نباتی داشته و به همین دلیل به خوبی پوست داده و میتوان نسبت به استقرار‬
‫جوانه پیوندک در زیر پوست آنها اقدام کرد‪ .‬چنین شرایطی در جنوب و نواحی مرکزی‬
‫کشور حدوداً در اوایل فروردین تا اوایل خرداد و نیز اوایل مهر تا اوایل آذر محقق میشود‪.‬‬
‫برای افزایش اطمینان از گیرایی پیوند بهتر است پایههایی استفاده شوند که قطر تنه‬
‫آنها به اندازه یک مداد (قطر حدود یک سانتیمتر) رسیده باشد‪ .‬الزم است قبل از اجرای‬
‫پیوند‪ ،‬تنه نهال پایه تا ارتفاع محل پیوند بطور کامل از تیغ و یا شاخههای جانبی پاک شده‬
‫باشد‪.‬‬

‫شکل ‪ -6‬نهالهای بذری آماده پیوند‬

‫ارتفاع توصیه شده برای انجام پیوند و استقرار پیوندک بر روی پایه عبارت از ‪ 45‬تا‬
‫‪ 35‬سانتیمتری سطح زمین است‪ .‬محل استقرار پیوندک روی پایه باید سطحی صاف و یا‬
‫اندکی محدب داشته باشد تا پیوندک به خوبی روی سطح پایه چسبیده و ارتباط ارگانیکی را‬
‫با آن برقرار کند‪ .‬الزمه موفقیت در اجرای پیوند‪ ،‬انتخاب جوانه های سالم وقوی از رقم‬
‫مورد نظر است که همراه با بخشی از دمبرگ بوده و در زمان مناسب از درخت مادری‬
‫پیوندک جدا شده و در شرایط مناسب نگهداری شده باشد‪.‬‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫شکل ‪ -7‬سه شاخه پیوندک که به ترتیب از چپ به راست حالت مدور‪ ،‬نیمهمدور‬

‫و سهگوش دارند‪ .‬نمونه سمت چپ بهترین حالت برای جدا کردن پیوندک است‬

‫هر چند که بهتر است جوانه پیوندک بالفاصله بعد از جدا شدن از درخت مادری‬
‫مورد استفاده قرار بگیرد اما میتوان شاخههای حامل جوانه پیوندک را برای مدت ‪ 4‬تا ‪ 3‬ماه‬
‫درون کیسههای نایلونی دربسته و در دمای یخچال بدون کاهش قابل مالحظه کیفیت‬
‫نگهداری کرد‪ .‬بدیهی است که وجود رطوبت بیش از حد در این شرایط احتمال بروز‬
‫پوسیدگیهای قارچی جوانهها را در پی خواهد داشت و لذا توصیه میشود که هر ‪ 05‬تا ‪00‬‬
‫روز یک بار نسبت به بازدید شاخههای مذکور و کسب اطمینان از سالمت آنها اقدام شود تا‬
‫از گسترش هر گونه آلودگی جلوگیری شود‪ .‬با شستشوی شاخههایی که در مراحل ابتدایی‬
‫آلودگی به عوامل قارچی هستند در محلول رقیق آب و صابون‪ ،‬میتوان آلودگیهای ایجاد‬
‫شده را نیز کنترل کرد‪.‬‬
‫برای اجرای پیوند ابتدا با استفاده از چاقوی تیز‪ ،‬برشی به شکل حرف ‪( T‬در‬
‫قسمتهای مرکزی و جنوبی کشور) یا به شکل معکوس آن (برای مناطق شمالی کشور)‬
‫روی پوست تنه نهال پایه در محل مورد نظر برای استقرار پیوندک ایجاد میشود که تا زیر‬
‫پوست ادامه داشته و موجب جدایی پوست از چوب خواهد شد‪ .‬طول برش افقی و عمودی‬
‫به ترتیب حدود یک و ‪ 3/0-4/0‬سانتیمتر است‪.‬‬
 ‫‪52‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫شکل ‪ -8‬برش عمودی (چپ) و افقی (وسط) و پوست باز شده پایه (راست)‬

‫دراین نوع پیوند‪ ،‬هر پیوندک عبارت از جوانهای همراه با پوست و الیهای نازک از‬
‫چوب زیر جوانه است که برای تهیه آن برشی نسبتاً مایل و در امتداد شاخه حامل پیوندک‬
‫توسط چاقو از یک سانتیمتر ی باالی جوانه پیوندک شروع در فاصله کوتاهتری در زیر‬
‫جوانه به پائین زده می شود‪.‬‬

‫شکل ‪ -9‬مراحل جداکردن جوانه پیوندک‬

 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫پس از تهیه پیوندک الزم است که آن را در محلی که برش ‪ T‬ایجاد شده است بطور‬
‫کامل در زیر پوست جای داده و بخشی از آن را که بیرون از شکاف پایه قرار خواهد گرفت‬
‫قطع نماییم‪.‬‬

‫شکل ‪ -11‬مراحل استقرار جوانه پیوندک در زیر پوست پایه‬

‫بستن پیوندک توسط نوار نایلونی روی پایه به گونهای که جوانه پیوندک از جای‬
‫خود حرکت نکرده و رطوبت بافت پیوندک نیز از آن خارج نشود ضروری خواهد بود‪.‬‬
‫بستن نوار پیوند از پایین پیوندک شروع شده و پس از آنکه این نوار سه تا چهار دور به‬
‫اطراف ساقه پیچیده شد چند دور نیز در باالی پیوندک به دور ساقه پیچیده شده و در نهایت‬
‫گره زده میشود‪.‬‬

‫شکل ‪ -11‬نحوه بستن نوار پیوندی و پیوندک بسته شده روی پایه‬

‫در مواردی که پوست پایه به راحتی از چوب آن جدا نشود و یا قطر پایه بررای اجررای‬
‫پیوند سپری بیش از حد ضخیم شده باشد میتوان از پیوند قاشی (‪ )Chip‬استفاده کررد‪ .‬در ایرن‬
 ‫‪54‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫روش برای جدا کردن جوانه پیوندک باید شاخه حامل جوانه پیونردک را بره گونرهای در دسرت‬
‫گرفت که نوک شاخه به طرف خود فرد باشد‪ .‬در این حالت ورقهای نازک از چوب همراه با یک‬
‫جوانه با برشی مایل به طول تقریبی ‪ 4/0‬سانتیمتر برداشته شده و برش دوم عمود بزر بزرش‬
‫اول و از باالی جوانه زده میشود‪ .‬به این ترتیب الزم نیست که شاخه پیوندک و یزا چزوب‬
‫پایه به راحتی پوست بدهد زیرا نیازی به جدا کردن پوست پایه از چوب آن نبوده و پیوندک‬
‫نیز با قسمت بیشتری از چوب زیر جوانه برداشته میشود‬

‫شکل ‪ -12‬تهیه پایه (چپ)‪ ،‬پیوندک (وسط)‪ ،‬و اتصال آنها در پیوند قاشی‬

‫در هر دو شیوه پیوندزنی‪ ،‬الزم است تا نوار پیوندی پس از گذشت حدود‪ 45‬روز از‬
‫اجرای پیوند باز شود‪ .‬در این مرحله میتوان با یکی از سه روش خمکردن‪ ،‬زخمزنی و‬
‫نیمشکن کردن پایه اقدام به تحریک جوانه پیوندک به رشد بیشتر و تولید سریعتر شاخه‬
‫پیوندک کرد‪ .‬البته اعمال این روشهای تحریکی فقط برای پیوندهای بهاره امکان پذیر بوده‬
‫و در پیوندهای خواب (پاییزه) نباید اجرای شوند زیرا شاخههای نورسته پیوندک با سرمای‬
‫پاییزه مواجه و دچار خشکیدگی خواهند شد‪ .‬برای پیوندهای پاییزه عمل سربرداری پایه از‬
‫باالی پیوندک را باید در بهار سال بعد و پس از رفع خطر سرمازدگی انجام داد‪.‬‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫شکل ‪ -13‬خم کردن (راست)‪ ،‬زخمزنی (وسط) و نیمشکن کردن (چپ) پایه برای تحریک پیوندک‬

‫تربیت و هرس نهال پیوندی‬

‫پس از آنکه جوانه پیوندک با بستن به قیم به صورت تکشاخه رشزد کزرده و تنزه‬
‫نهال را تشکیل داد الزم است که به منظور تشکیل تاج‪ ،‬اقدام به سربرداری شاخه پیوندک از‬
‫ارتفاع ‪ 05‬تا ‪ 055‬سانتی متری سطح زمین شود تا به این ترتیب با حذف غلبه جوانه انتهایی‪،‬‬
‫جوانه های جانبی شروع به فعالیت کرده و تعداد نسبتاً زیادی شاخه فرعی تشکیل شود‪ .‬تمام‬
‫ارقام پرتقال‪ ،‬لیمو و گریپفروت معموالً به صورت یکسانی سرزنی میشزوند امزا نزارنگی‬
‫انشو (ساتسوما) در این مورد استثناء است زیرا میتوان آن را به خاطر رشد آهستهتر و تزاج‬
‫گستردهای که دارد از ارتفاع ‪ 65‬تا ‪ 05‬سانتیمتری زمین سربرداری کرد‪.‬‬
‫الزم به توضیح است که ارتفزاع سزربرداری بزرای ارقزام پیونزدی روی پایزههزای‬
‫پاکوتاه کننده باید کمتر از مقادیر توصیه شده برای پایه های استاندارد باشد‪ .‬به ایزن منظزور‬
‫بهتر است اغلب ارقام معمول مرکبات را که روی چنین پایه ای پیوند شده است حزداکثر از‬
‫‪ 65‬سانتی متری سطح زمین سربرداری کرده و برای ارقزامی ماننزد نزارنگی انشزو کزه تزاج‬
‫گستردهای دارند این ارتفاع حداکثر ‪ 05‬سانتیمتر در نظر گرفته شود‪.‬‬
 ‫‪56‬‬ ‫بابک عدولی‬

‫شکل ‪ -14‬رشد جوانه پیوندک (چپ) و هدایت آن توسط قیم پس از سرزنی پایه (راست)‬

‫در مرحله بعدی الزم است که از رویشهای فرعی حاصله از سربرداری تنزه تعزداد‬
‫چهار تا پنج شاخه اصلی را که در جهات مختلف پیرامزون تنزه بزوده و فاصزله خزوبی از‬
‫یکدیگر داشته باشند انتخاب کرد تا ساختاری قوی برای درخت پایهگذاری شود‪ .‬شاخههای‬
‫مذکور را نیز باید از ‪ 00‬تا ‪ 45‬سانتیمتری انتهای آنها سرزنی کرده و سایر شاخههای جانبی‬
‫منشعب شده از تنه را حذف کرد‪ .‬الزم به ذکر است که اگرچه انجام عمل سزربرداری نهزال‬
‫که به منظور تحریک تولید شاخه جانبی انجام میشود در خزانه انتظار نتایج بهتری را خواهد‬
‫داشت اما از آنجایی که غالباً کشت نهالها در خزانه با فاصله کمتری انجزام مزیشزود لزذا‬
‫اجرای آن را به زمین اصلی موکول میکنند‪.‬‬

‫شکل ‪ -15‬سربرداری تنه نهال پیوندی برای تحریک تولید رویشهای فرعی (راست) و باقی‬
‫گذاشتن تعداد مناسبی از این رویشها با انجام هرس (چپ)‬
 ‫ازدیاد پیوندی مرکبات‬

‫مرحله دوم هرس نهالهای پیوندی بدینترتیب است که در طول فصل رشزد کلیزه‬
‫پاجوش ها و تنهجوشهایی که از ارتفاع کمتر از‪ 35‬سانتیمتری سطح زمین بوجود آمدهانزد‬
‫به محض رؤیت حذف میشوند تا فرصت کافی برای رشد و نمزو نداشزته و حذفشزان بزه‬
‫آسانی ممکن باشد‪ .‬بدیهی است که اگر به این رویشها اجازه نمو بیشتری داده شود عزالوه‬
‫بر آنکه حذف آنها سخت تر خواهد شد همچنین موجب بدشکلی تاج شده و رقابت شدیدی‬
‫با شاخههای باردهنده خواهند داشت‪ .‬برای اجرای دقیق این عمل توصزیه مزیشزود کزه از‬
‫فروردین تا آبانماه نخستین سال احداث باغ‪ ،‬ماهیانه یک بار تمام درختان بزه ایزن منظزور‬
‫مورد بررسی دقیق قرار بگیرند‪ .‬بدیهی است که در سالهای بعد میتوان فاصله زمزانی ایزن‬
‫بازدیدها را افزایش داد به گونهای که در سال چهارم تعداد این بازدیدها میتواند به یک بار‬
‫در هر تابستان محدود شود‪ .‬در برخی از مناطق مرکباتخیز تنه نهالهای جزوان را از کمزی‬
‫باالتر از سطح زمین تا زیر اولین انشعاب تاج با الیهای محافظ پوشانده و بدینترتیب مانع از‬
‫ایجاد رویشهای ناخواسته در این بخش از درخت میشوند‪.‬‬

‫منابع‬
‫‪ -0‬ابراهیمی‪،‬ی‪ .‬انوری‪ ،‬ف‪ .0356.‬چگونگی تولید و تهیه بزذر و اهمیزت آن در یکنزواختی‬
‫باغات مرکبات ایران‪ .‬خالصه مقاالت اولین گنگره علوم باغبانی‬
‫‪2.Anonymous,2004.Citrus propagation by budding. Available by:‬‬
‫‪www.floridagardener.com‬‬
‫‪3.Mitra, S.K. & M.K. Sadhu.1986.Propagation of tropical and subtropical‬‬
‫‪horticultural crops. Naya Prokash Press.‬‬
‫‪4.Jackson, L.K.1992. Citrus propagation for homeowners. Florida Cooperative‬‬
‫‪Extension Service.‬‬
‫‪5.Sauls, J.W.2001.Home Fruit Production-T-Budding Citrus. Texas‬‬
‫‪Cooperative Extension.‬‬