SAINT LOUIS UNIVERSITY

BASIC EDUCATION SCHOOL

LABORATORY SENIOR HIGH SCHOOL DEPARTMENT
A.Y. 2023-2024

Mga Adaptation Strategy at Karanasan ng mga Magsasakang taga-

Benguet sa Pagbabago sa Klima

Abella, Helena Gicelle B.; Badival, Gwen Arvelle L.; Beroña, Jyohanna Elisse C.; Buada, Mia
Nepthally G.; Gragasin, Eziekel M.; Melu, Arickzeah Rolaine M.; at Vega, Kathlyn Grace B.

Panimula
Ang pagbabago sa klima ay isa sa mga
pangunahing problema na kinahaharap ng
mundo ngayon. Ang mga pangunahing
pangangailangan ng tao katulad ng pagkain
at malinis na tubig ay lubos na naaapektuhan
ng pagbabago sa klima. Ang pangyayaring ito
ay nagdulot ng malubhang tagtuyot sa
buong mundo. Halimbawa, sa United States,
ang Phoenix ay nakapagtala ng
temperaturang humigit sa 110 Fahrenheit o
43.33 Celsius sa isang buwan. Nakararanas
din ang bansang Canada ng 'di mapigil na
wildfires na nagdulot ng pagdami ng carbon
monoxide na mapanganib sa mga tao
(Navarro, 2023). Ang malubhang tagtuyot ay
nagreresulta rin ng pagbaba ng lebel ng tubig
na nakakaapekto sa daloy ng tubig na
kinakailangan ng mga pananim. Ito ang
naging rason ng pagbaba ng bilang ng mga
ani. Ito rin ay nagdulot ng malubhang
pagbaha sa mga palayan at pagguho ng lupa.
Pareho itong nagdulot ng kawalan sa sektor
ng agrikultura na nakakaapekto sa pang-
lokal, nasyonal, at global na ekonomiya
(Loren & Mabida, 2022). Ang mga pagsubok
na hinaharap ng sektor ng agrikultura
ngayon ay dahil sa mga epekto ng klima.
Kabilang dito ang pagbabago-bago ng ulan,
temperatura, pagbaha, at tagtuyot.
Naaapektuhan rin nito ang paglago ng mga
pananim at kahayupan, at nagdudulot din ng
paglabas ng mga bagong uri ng sakit,
problema sa damo, pagkasira ng mga
kondisyon ng pagtratrabaho ng mga
magsasaka, at kawalan ng makakain.
Sinisikap ng mga magsasaka na maintindihan
ang panganib na dulot ng pagbabago ng
klima sa agrikultura sa buong mundo. Ang
pag-aaral mula kina Schattman et al.(2016)
ay nakatutok sa mga panganib sa agrikultura
na hinarap ng labing-limang magsasakang
taga-Vermont sa gitna ng mga pangyayari sa
klima. Isinagawa ang pag-aaral na ito para
mas maintindihan ang mga pananaw ng mga
magsasaka patungkol sa mga panganib na
may kaugnayan sa klima at kung paano nito
inaapektuhan ang kanilang mga desisyon sa
pagsasaka. Natuklasan sa pag-aaral na ito na
ang mga magsasakang galing Vermont ay
nababahala tungkol sa mga panganib pang-
ekolohikal at pang-ekonomiya. Ang mga
tugon ng mga magsasaka ay nakatuon sa
mga adaptation measures, ngunit
kinakailangan pa rin ng masusing talakayan
sa climate mitigation measures. Mula sa
kanilang mga karanasan sa kasalukuyang

Page 1 of 10
kaganapan sa pagbabago sa klima, ang
pananaw ng mga magsasaka sa pa panganib
na dala ng pagbabago sa klima at ang
kanilang kakayahang saklawin ang
kinakailangang kasanayan sa pag-angkop ay
lubos na naimpluwensyahan. Ang mga
magsasaka sa rehiyong hilagang-silangan ay
maaaring makaranas ng pagtaas sa lakas ng
mga epektong maiuugnay sa klima; kaya
naman ang mga impormasyon tungkol sa
panganib na kaugnay sa klima mula sa
personal na kasanayan ng mga magsasaka ay
nararapat na pagsamahin kasama na ang
mga naitalang datos, nang sa gayon ay
matulungan ang mga magsasakang bumuo
ng mga mabisang paraan at mga plano
patungkol sa mga estratehiya sa pakikibagay
sa patuloy na pagbabago ng klima.
Ang Pilipinas ay bulnerable sa mga
pangyayaring dulot ng epekto ng pagbabago
sa klima. Ang mga pangyayaring ito ay
nagbibigay ng panganib sa kapaligiran at
kapakanan ng mga residente ng bansa. Sa
larangan ng agrikultura, limitado ang
kakayahan at kagamitan ng mga magsasaka
para sa adaptasyon, kaya naman, sila ay
nahihirapan sa pangangasiwa sa mga
negatibong epekto nito. Nasa panganib din
ang kanilang mga sakahan; gaya ng
pagkawala ng pananim, infestation, at
pagbaba ng ani ng palay. Sinusuri ng pag-
aaral ni Peñalba (2019) ang mga karanasan
ng mga lokal na magsasaka sa Bulacan ukol
sa kanilang pag-angkop sa mga epekto ng
pagbabago sa klima. Sa pag-aaral ni Peñalba
(2019), natuklasan din na anuman ang mga
panganib na ito, ang mga magsasaka ay
nakapagsasagawa ng iba’t-ibang mga
diskarte upang makabangon. Mga paraan
tulad ng pagtatanim ng mga bagong uri ng
pananim, paggamit ng mga kemikal na
pataba at pestisidyo, paggamit ng mga
teknolohikal na kagamitan sa pagtatanim, at
pagbuo ng alternatibong mapagkukunan ng
tubig. Gayunpaman, dahil sa kakulangan sa
pinansyal, hindi nila nagagamit ang mga
teknolohiya sa pag-aangkop sa mga sakuna.
Sa opinyon ng mga magsasaka, ang mga
teknolohiya ay nagbibigay ng malaking
tulong sa kanilang pag-aangkop. Sa pag-aaral
ni Pulhin et al. (2021), sinuri nila ang bisa at
balakid ng mga adaptasyon sa pagbabago sa
klima sa mga sambahayan ng mga
magsasaka sa probinsya ng Bukidnon. Ang
pag-aaral na ito ay naglahad din ng mga
karanasan ng mga magsasaka na
tumatalakay sa mga epekto ng pagbabago ng
klima sa ani ng pananim, kita ng
sambahayan, tubig sa tahanan at sakahan,
kalusugan at kabuhayan, gayundin ang mga
diskarte sa pagbagay na ginagamit sa mga
lugar na ito. Samakatuwid, upang
matugunan ang mga posibleng panganib na
dulot ng pagbabago ng klima, ang
pagpaplano ng pag-angkop sa pamamagitan
ng masusing pagtataya sa mga umiiral at
hinaharap na sakuna ay kinakailangan. Para
sa ating mga lokal na magsasaka na
umangkop sa mga epekto sa pagbabago ng
klima sa hinaharap; ang mga problema sa
pananalapi, teknolohiya, at institusyon ay
dapat na matugunan. Kung gayon, ang
pananaliksik na ito ay nararapat upang
matukoy ang mga paraan sa pag-aangkop na
kayang gawin ng ating mga lokal na
magsasaka dito sa Pilipinas upang mabisa
nilang matugunan ang paglitaw ng mga
natural na kalamidad.
Paglalahad ng Suliranin
Sa mga kasalukuyang pananaliksik
tungkol sa mga adaptation strategies, iilan
pa lamang ang mga tumuklas sa kung paano
pinipili ng mga magsasaka ang kanilang mga
estratehiya base sa pagbabago sa klima.
Samakatuwid, kinakailangang malaman ang
mga kadahilanan kung bakit ang mga
Page 2 of 10
magsasaka ay gumamit ng mga tiyak na
stratehiya upang mapagaan ang mga epekto
ng pagbabago sa klima (Uddin, Bokelmann,
at Entsminger, 2014). Ang pagbabago sa
klima ay labis na nakaaapekto sa sektor ng
agrikultura na naaayon sa mga bukid ng
Cordillera highland. Ang Benguet, isa sa mga
lalawigan nito, ay itinuturing ang pagsasaka
bilang pangunahing pinagkukunan ng
pangkabuhayan; gayunpaman,
kinakailangang suriin ang mga karanasan at
diskarte ng mga magsasaka sa paglaban sa
mga epekto ng pagbabago sa klima
(Malabayabas at Baconguis, 2020).
Alinsunod dito, layunin ng mga mananaliksik
na magsagawa ng pag-aaral na nakatuon sa
mga magsasaka ng La Trinidad, Benguet. Ang
pag-aaral na ito ay magdodokumento, mag-
aaral, at magsusuri sa mga karanasan ng mga
magsasaka hinggil sa kung paano
naaapektuhan ng pagbabago sa klima ang
kanilang pangunahing pinagkukunan ng
pangkabuhayan, at ang iba't ibang mga
paraan sa pag-angkop na binuo ng mga
magsasaka upang maibsan ang mga epekto
ng problemang ito.
Layunin ng mga mananaliksik na sagutan ang
mga tanong na ito:
1. Ano ang mga reaksyon at karanasan
ng mga magsasaka pagkatapos
maranasan ang mga epekto ng
pagbabago sa klima?
2. Ano-ano ang mga estratehiya na
ginagamit ng mga magsasaka upang
labanan ang epekto ng pagbabago sa
klima?
3. Paano naaapektuhan ng mga
adaptation strategies ang kabuhayan
ng mga magsasakang nakaranas ng
epekto ng pagbabago sa klima?
Sustainable Development Goal
Ang mga estratehiya ng mga
magsasaka ay nakatuon sa agrikultura na
may kaugnayan sa Sustainable Development
Goal 13, o kilala rin bilang Climate Action.
Ang pagbabago sa klima ay nakakaapekto sa
mga magsasaka dahil nililimitahan nito ang
mga mapagkukunan, teknolohiya, at
kaalaman ng mga magsasaka ukol dito. Ang
layunin ng pananaliksik na ito ay matuklasan
ang mga posibleng adaptation strategies ng
mga magsasaka laban sa pagbabago sa klima
(climate change). Sa pamamagitan ng
pagsusuri at pag-aaral sa mga estratehiyang
ginagamit ng mga magsasaka, makakakuha
ang mga mananaliksik ng mga
mahahalagang pananaw sa paggamit nila ng
mga ito upang mapabuti ang kanilang buhay
sa mga pangyayaring iminumungkahi ng
klima. Bukod dito, ang pag-aaral na ito ay
magbibigay-daan upang matagpuan ang mas
epektibong mga estratehiya upang maibsan
ang mga epekto sa kanilang mga sistema ng
agrikultura.
Teoretikal na Balangkas
Ang pag-aaral na ito ay nakatuon sa
kakayahan ng mga magsasaka ng Benguet na
umangkop sa mga epekto ng pagbabago sa
klima. Ito ay nakatuon sa dalawang teorya:
ang Technological Innovation theory na
nagbibigay-diin sa mga modernong
pangagrikultural na pamamaraaan at mga
makabagong teknolohiya, at ang Traditional
Knowledge Theory na nagbibigay-diin sa mga
indigenous practices na pinaunlad sa
maraming henerasyon. Inaasahan ng
interplay na ito ang magkakaibang hanay ng
mga adaptation strategies sa mga
magsasaka ng Benguet. Ang ilan dito ay
nakahilig sa pagsasama-sama ng mga
makabagong teknolohiya at ang iba ay
inuuna ang mga tradisyonal na pamamaran
na nasubok na ng panahon. Ang pagiging
epektibo ng mga istratrehiyang ito ay
Page 3 of 10
maiimpluwensyahan ng mga salik tulad ng
resource accessibility, socio-economic
dynamics, at mga pangyayaring
pangkapaligiran na umiiral pa rin sa
kasalukuyang panahon. Ang pag-aaral na ito
ay naglalayong ipaliwanag ang kaugnayang
merito at kontekstwal na kaangkupan ng
bawat pamamaraan sa dinamikong tanawin
ng adaptasyon sa pagbabago ng klima, sa
pamamagitan ng pagsusuri sa mga
karanasan at kinalabasan ng mga magsasaka
na nakahanay sa alinmang teorya. (Ruzzante
et al., 2021; Radcliffe at Parissi, 2022).
Ang mga kasalukuyang pag-aaral ay
nagpapakita ng mga kakaibang pananaw sa
resulta ng mga adaptation strategies.
Inobserbahan ni Ruzzante et al. (2021) na
ang mga magsasakang nakatuon sa
paggagamit ng Technological Innovation
Theory ay nakakita ng mas mataas na resulta
sa mga ani ng kanilang pananim sa mga
malulubhang kondisyon ng panahon.
Pinapatunayan nito na may posibleng
benepisyo ang paggagamit ng mga
modernong pamamaraan. Sa kabilang palad,
natuklasan nina Radcliffe at Parissi (2022) na
ang mga magsasakang sumusunod sa
Traditional Knowledge Theory ay nagpakita
ng tanyag na katatagan sa harap ng mga
malulubhang kaganapan sa klima, na siyang
nagbibigay-diin sa kahalagahan ng mga
indigenous practices. Iminumungkahi ng
mga resultang ito na ang isang balanseng
pamamaraan na ginagamitan ng mga
modernong teknolohiya at tradisyonal na
karunungan, ay maaaring maging susi sa
napapanatiling adaptasyon sa klima ng
Benguet. Gayunpaman, nararapat tandaan
na ang paggamit ng mga modernong
teknolohiya at pag-asa sa mga tradisyonal na
kaalaman ay parehong nagpapakita ng
mabuting resulta sa pagsisikap ng Benguet
na umangkop sa klima. Ang pagsasaalang-
alang sa mga pangsocio-economic na salik at
resource accessibility ay nananatiling
mahalaga para sa tagumpay ng alinmang
pamamaraan.
Pagsusuri ng mga Kaugnay na Literatura
Sa kasalukuyang mundo, walang
kapantay ang suliranin na kinahaharap ng
sektor ng agrikultura dahil sa pagbabago sa
klima, tulad ng pagtaas ng temperatura,
pabago-bagong panahon, at malalang mga
pangyayari na maaaring maging sanhi ng
panganib sa ani ng mga pananim.
1.1 Ang Pananaw ng Mundo sa Pagbabago
sa Klima
Ayon kay Nor et al. (2022), ang buhay
ng mga magsasaka ay walang alinlangan na
naaapektuhan sa iba’t ibang paraan dahil sa
pagbabago sa klima. Upang mabawasan ang
mga epekto, nilayon ng pag-aaral na
matukoy ang iba’t ibang adaptation strategy
sa pagbabago sa klima upang matulungan
ang mga magsasakang panatilihin ang
kanilang pangunahing pinagkukunan ng
pangkabuhayan. Kinakailangan na
maisagawa ang mga adaptation strategy at
mga kasanayang para sa mga magsasaka
upang mahasa ang kanilang katatagan mula
sa epekto ng pagbabago sa klima at
matulungan silang matutunan ang mga
mainam na pamamaraan upang harapin ang
pagbabago sa klima. Mula sa pag-aaral ni
Uddin et al. (2014), iba’t ibang adaptation
strategy ang ipinatupad dahil sa mga
mabibigat na pangyayaring kaugnay sa
klima. Para matulungan silang tukuyin ang
kanilang mga estratehiya, gumamit sila ng
adaptation strategy index kung saan ang
kahalagahan ng paghahanap ng irigasyon ay
Page 4 of 10
nanguna sa mga adaptation strategy sa
sakahan, habang ang crop insurance ay
natalang pinakahuli sa kahalagahan. Ang
pag-aaral ni Bizikova et al. (2014) ay
nagsasabi na sa halip na umasa sa
pangsakahan na antas ng risk-reduction,
nagawang patunayan ng kanilang pag-aaral
ang kahalagahan ng mas malawak na
patakaran na makatutulong upang
madagdagan ang iba’t ibang mga adaptation
strategies.
1.2 Pagbabago sa Klima sa Pilipinas
Ang Pilipinas ay isang bansang may
dalawang panahon; tag-init at tag-ulan.
Heograpikal din itong matatagpuan sa pacific
ring of fire. Dahil dito, nakararanas ang
bansa ng mga natural na sakuna tulad ng
bagyo, lindol, tagtuyot, at pagsabog ng
bulkan. Ang tag-ulan sa bansa ay karaniwang
nagsisimula sa Hunyo at nagtatapos sa
Disyembre. Sa panahong ito, 9 hanggang 20
na bagyo ang pumapasok sa PAR( Philippine
Area of Responsibility). Gayunpaman,
maaaring magbago ang numerong ito sa
hinaharap. Inaasahan na ng mga eksperto na
magkakaroon ng malalang pagtindi at
regularidad ng mga bagyo sa Pilipinas dahil
sa pagtaas ng lebel at temperatura ng dagat
na naobserbahan nitong mga nakaraang
siglo. Dahil sa tumaas na pagkatindi ng mga
natural na sakuna, ang Pilipinas ay naging
pangatlo sa pinaka-prone na bansa sa
mundo (Zalmeda, 2015). Ang Pilipinas, isa sa
mga umuunlad na bansa sa daigdig, ay
sinasabing napaka-bulnerable sa epekto ng
pagbabago sa klima, ayon sa United Nations
Framework Convention on Climate Change
(2023). Ito ay dahil ang mga naturang bansa
ay nangangailangan ng mas maraming
mapagkukunan ng adaptasyon. Kailangan pa
nila ng pinansiyal at teknolohikal na
mapagkukunan na nagiging problema dahil
ito ay humahadlang sa bansa sa pagkamit ng
nasusuportahang pag-unlad (Barreda, 2018).
Ang matinding pagbabago ng panahon tulad
ng matinding tagtuyot at pagbaha ay
nakakaapekto sa mga ani ng mga magsasaka
at, samakatuwid, nagbabanta sa seguridad
ng pagkain sa bansa. Ang mga epekto ng
pagbabago sa klima ay nagdudulot ng
pagdami ng mga sakit, pagdami ng peste, at
paglaki ng mga damo, na nakakaapekto sa
mga ani ng mga magsasaka. Ang hindi pa
naganap na mga anyo ng panahon ay
nakagambala sa mga panahon ng
pagtatanim ng mga pananim, na nagdulot ng
pagkalito sa mga magsasaka kung kailan at
kung ano ang itatanim. Ang patuloy na pag-
haba ng tagal ng tagtuyot at matinding
pagbaha ay nakakaapekto rin sa sektor ng
pangisdaan at mga naghahayupan. Ang
pangyayaring ito ay nagbanta sa kaligtasan
ng pagkonsumo ng mga pagkaing itinanim at
pinalaki ng mga magsasaka sa bansa. Ayon sa
mga pag-aaral, naapektuhan ng pagbabago
sa klima kung paano ginagawa ng mga
magsasaka ang kanilang kabuhayan, na
nakakaapekto sa kanilang kalusugan at
seguridad sa pagkain. Ang mga problemang
ito ay nagresulta sa paglipat ng mga
magsasaka sa mga pananim na may mataas
na halaga tulad ng mangga at niyog
(Caminero & Mabida, 2022).
1.3 Adaptation Strategies sa Pilipinas
Sa pag-aaral na isinagawa ni Ngilangil
et al. (2013), upang masuri ang mga diskarte
sa pag-aangkop ng Rehiyon 1, inihayag ng
pag-aaral na may lubos na kamalayan ang
rehiyon sa mga konseptong nakapalibot sa
pagbabago sa klima. Mayroon silang napaka-
epektibong mga adaptation strategy na
maliban sa pag-aani ng tubig-ulan, patubig sa
mga tulo, at pamamahala ng mga hayop
dahil ang mga ito ay magastos, matrabaho,
at kumplikado. Gayunpaman, ang mga
magsasaka ay madalas na gumagamit ng
Page 5 of 10
mga pamamaraan tulad ng pag-tiyempo ng
mga operasyon ng sakahan, pagpapabuti ng
mga diskarte sa pagtatanim ng palay, mga
reserba at imbakan ng pagkain,
reforestation, pagtatanim ng gubat, at sari-
saring pagsasaka. Sa Timog Pilipinas,
partikular sa Bukidnon, tinasa ng mga
mananaliksik ang mga adaptation strategy sa
lugar na ito. Napagpasyahan ng pananaliksik
na ang malakas na pag-ulan na dala ng
pagbabago sa klima ay may malaking epekto
sa lalawigan kahit na ang Bukidnon ay
kilalang may matabang lupa at isang maayos
na klima. Ang matinding panahon ay
nakaapekto sa ani ng mga magsasaka,
kalidad ng tubig, at kalusugan. Alinsunod sa
mga ito, karamihan sa mga magsasaka ay
gumamit ng mga katutubong pamamaraan
sa adaptasyon tulad ng pagdarasal, at iba
pang mga siyentipikong estratehiya tulad ng
maagang pagtatanim, pagtatayo ng mga
pansamantalang drainage canal, at trabaho
sa labas ng bukid upang tugunan ang mga
epekto ng Climate Change. Ang mga
magsasaka ay kumuha din ng mga komersyal
at halamang gamot upang matulungan sila
sa mga sakit na dulot ng hindi inaasahang
panahon. Gayunpaman, hindi lahat ng mga
adaptation strategy na pinagtibay ng mga
magsasaka ay epektibo. Hiniling ng mga
mananaliksik sa mga magsasaka na i-wasto
ang bisa ng mga countermeasure na ito, at
ang mga panalangin ay ang pinakamataas na
ranggo dahil sa tradisyon ng mga Pilipino na
may matatag na pananampalataya sa Diyos.
Ang pangalawang pinakamataas na antas ay
ang water resourcing dahil isa ito sa
pinakamahalagang bagay na ginagamit sa
pagtatanim at pag-aalaga ng hayop. Ang mga
magsasaka sa pangkalahatan ay
nagpapatupad ng mga adaptation strategy
batay sa gastos, kakayahang magamit, at
kahirapan (Pulhin et al., 2016).
Kahalagahan ng Pag-aaral
Ang pag-aaral na ito ay
nagsusumikap na suriin ang mga
kumplikadong paghihirap na kinahaharap ng
mga magsasaka sa konteksto ng pagbabago
sa klima at ipaliwanag ang mga adaptation
strategies na kanilang ginagamit. Ang mga
ito ay nagdadala ng mahalagang kahulugan
para sa iba't ibang stakeholder:
Ang mga magsasaka ay may
pagkakataong makakuha ng mahahalagang
kaalaman sa mga epektibong adaptation
strategies na nagbibigay-daan upang
matugunan ang mga hamon na ipinakita ng
pagbabago sa klima. Ang pananaliksik na ito
ay naglalahad ng mga mapagkukunan sa mga
magsasaka na kinakailangan nila upang
kumilos laban sa masamang epekto ng
pagbabago sa klima, pagprotekta sa kanilang
mga kabuhayan, at pagpapanatili ng
pangmatagalang kaunlaran ng sektor ng
agrikultura. Para sa mga Ahensya ng
Gobyerno, partikular ang Kagawaran ng
Agrikultura, ang mga natuklasan sa
pananaliksik na ay maaaring magsilbing
pundasyon para sa mahusay na kaalaman sa
paggawa ng desisyon. Sa pamamagitan ng
pagsusunod sa mga partikular na
pangangailangan ng mga magsasaka at
pagtataguyod ng napapanatiling mga gawi sa
agrikultura, ang mga ahensiyang ito ay nag-
aambag sa katatagan ng ekonomiya sa
kanayunan. Ang mga lokal na komunidad na
umaasa sa sektor ng agrikultura para sa
kanilang suplay ng pagkain ay makikinabang
din nang malaki. Ang mga natuklasang ito ay
maaaring humantong sa mas maaasahang
pag-access sa napapanatiling paggawa ng
pagkain na nakuha sa lokal, pagpapalaganap
Page 6 of 10
ng seguridad sa pagkain, at pagpapanatili ng
kapaligiran. Higit pa rito, ang mga mamimili
na bibili ng mga produktong pang-
agrikultura ay maaaring umasa sa pinabuting
kalidad at access sa isang maaasahang
suplay ng pagkain. Panghuli, ang pag-aaral
na ito ay magiging isang mahalagang
mapagkukunan para sa mga susunod na
mananaliksik habang pinalalawak nila ang
kanilang pag-unawa sa mga adaptive
approach sa agrikultura. Nag-aambag ito sa
paglago ng larangan ng siyentipikong
kaalaman, at sa huli, sa pagpapabuti ng
pagpapanatili ng agrikultura sa isang klima
na palaging nagbabago. Ang mga resultang
ito ay maaaring palawakin sa pamamagitan
ng karagdagang pag-aaral, na
magpapahusay at bubuo sa kasalukuyang
mga estratehiya upang mapataas ang
kanilang pagiging epektibo.

Page 7 of 10
Talasanggunian
Barreda, A. B. (2018, February). Assessing
the level of awareness on climate
change and sustainable development
among students of Partido State
University, Camarines Sur,
Philippines. Retrieved from
http://www.susted.com/wordpress/
wp-
content/uploads/2018/02/Barreda-
JSE-Feb-2018-Arts-Issue-PDF.pdf
Bizikova, L., Crawford, E., Nijnik, M., & Swart,
R. (2014). Climate change adaptation
planning in agriculture: processes,
experiences and lessons learned from
early adapters. Retrieved from
https://link.springer.com/article/10.
1007/s11027-012-9440-0#citeas
Caminero, V. J., & Mabida, G. M. (2022).
Effects of climate change: Stuggles of
small-scale farmers.
Diana, M. N., Zulkepli, N. A., Siwar, C., &
Zainol, M. R. (2022, March 19).
Farmers’ Adaptation Strategies to
Climate Change in Southeast Asia: A
Systematic Literature Review.
Retrieved from
https://www.mdpi.com/2071-
1050/14/6/3639#metrics
Idris, N. A., Zulkepli, N. A., Siwar, C., & Zainol,
M. R. (2022). Farmers’ Adaptation
Strategies to Climate Change in
Southeast Asia: A Systematic
Literature
review. Sustainability, 14(6), 3639.
Retrieved
from https://doi.org/10.3390/su140
63639
Jim Navvaro, T. G. (2023). Climate change's
effects are clear this blistering
summer: Climate change's effects
are. Greenville, South Carolina: The
Greenville News.
Karki, S., Burton, P., & Mackey, B. (2019). The
experiences and perceptions of
farmers about the impacts of climate
change and variability on crop
production: a review. Climate and
Development, 12(1), 80–
95. Retrieved from
https://doi.org/10.1080/17565529.2
019.1603096
Loren, V. J., & Mabida, G. M. (2022, March
18). Effects of Climate Change:
Struggles of small-scale farmers.
Retrieved from
https://www.academia.edu/downlo
ad/84223826/22184_ijrse_final.pdf
Masud, M. M., Azam, M., Mohiuddin, M.,
Banna, H., Akhtar, R., Alam, A. S. a. F.,
& Begum, H. (2017). Adaptation
barriers and strategies towards
climate change: Challenges in the
agricultural sector. Journal of Cleaner
Production, 156, 698–706. Retrieved
from
https://doi.org/10.1016/j.jclepro.20
17.04.060
Ngilangil, L. E., Olivar, S. O., Ballsi, & Ballesil,
M. A. (2013). Farmers' Awareness
and Knowledge on Climate Change
Adaptation Strategies in Northern
Luzon, Philippines. Retrieved from
https://citeseerx.ist.psu.edu/docum
ent?repid=rep1&type=pdf&doi=431
Page 8 of 10
 ce19e3fb801311dc74153f158a83d8
9d139fc
Peñalba, E. H. (2019). Adaptation to climate
change among farmers in Bulacan,
Philippines. The Journal of Rural and
Community Development, 14(2), 1–
23.
Pulhin, J. M., Peras, R. J., Pulhin, F. B., &
Gevaña, D. T. (2021, February 5).
Farmer's Adaptation to Climate
Variability: Assessment of
Effectiveness and Barriers Based on
Local Experience in Southern
Philippines. Retrieved from
https://ovcre.uplb.edu.ph/journals-
uplb/index.php/JESAM/article/view/
484
Radcliffe, C., & Parissi, C. (2022).
Understanding and preserving
Indigenous agricultural knowledge: a
suggested way forward for future
research. Global Knowledge,
Memory and Communication.
Retrieved from
https://doi.org/10.1108/gkmc-03-
2022-0058
Ruzzante, S., Labarta, R., & Bilton, A. M.
(2021). Adoption of agricultural
technology in the developing world:
A meta-analysis of the empirical
literature. World Development, 146,
105599. Retrieved from
https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2
021.105599
Schattman, R. E., Conner, D. S., & Méndez,
V. E. (2016). Farmer perceptions of
climate change risk and associated
on-farm management strategies in
Vermont, northeastern United
States. Elementa, 4. Retrieved from
https://doi.org/10.12952/journal.ele
menta.000131
United Nations Framework Convention for
Climate Change (2015). REPUBLIC OF
THE PHILIPPINES Intended Nationally
Determined Contributions. Retrieved
from
https://www4.unfccc.int/sites/submi
ssions/INDC/Published%20Documen
ts/Philippines/1/Philippines%20%20
Final%20INDC%20submission.pdf
Shaffril, H. a. M., Krauss, S. E., & Samsuddin,
S. F. (2018). A systematic review on
Asian’s farmers’ adaptation practices
towards climate change. Science of
the Total Environment, 644, 683–
695. Retrieved from
https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2
018.06.349
Uddin, M. N., Bokelmann, W., & Entsminger,
J. S. (2014, September 26). Factors
Affecting Farmers’ Adaptation
Strategies to Environmental
Degradation and Climate Change
Effects: A Farm Level Study in
Bangladesh. Retrieved from
https://www.mdpi.com/2225-
1154/2/4/223
Zalmeda, V. L. (2015). Climate Change
Adaptation Strategies in the
Philippines -a Case Study within the
Leyte Region. Retrieved from
https://www.diva-
portal.org/smash/record.jsf?pid=div
a2:820720
Page 9 of 10
Zhai, S. Y., Song, G. X., Qin, Y., Ye, X. Y., &
Leipnik, M. R. (2018). Climate change
and Chinese farmers: Perceptions
and determinants of adaptive
strategies. Journal of Integrative
Agriculture, 17(4), 949–
963. Retrieved from
https://doi.org/10.1016/s2095-
3119(17)61753-2

Page 10 of 10