SOSYEDAD AT LITERATURA
LITR
PANITIKAN AT ANG KAHALAGAHAN NITO
Sosyedad at Literatura/ Panitikang Panlipunan
Panunuring Pampanitikan
• ay isang malalim na pag-aaral, pagtalakay,
pagpapaliwanag at paghimay ng mga akdang
pampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng
ibat‘ ibang dulog ng kritisismo para sa mabisang
pag-unawa sa mga malikhaing manunulat at mga
katha
• Sa pagsusuri, kinakailangan ang lubos na
kaalaman sa kathang sinusuri tulad ng buong
nilalaman ng akda, paraan ng pagkakabuo nito at
ang ginamit ng awtor na pamamaraan o istilo.
Kinakailangan ding ang manunuri ay may
opinyong bunga ng obhektibong pananaw laban
man o katig sa katha, kaya mahalagang siya ay
maging matapat.
Ano ang panitikan?
“pang|titik|an”
• Kinabit ang unlaping “pang” at hulaping “an” sa
salita ng titik
Ang may-bahid kanluraning salitang literatura ang isa
pang katawagan para sa larangan ng panitikan.
LITERATURA
• Latin-littera- O “titik”.
PANITIKAN
• Nagpapahayag ito ng damdamin at karanasan ng
isang bansa na nasusulat na makahulugan,
maganda at masining na paglalahad.
• Masasalamin ito ayon sa ideya,damdamin at
isipan ng tao tulad ng pag-ibig, kaligayahan,
kalungkutan, galit, pagka-awa, paghihiganti at
iba pa.
1st YEAR
1ST SEM
• Nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay, lipunan,
pamahalaan, pananampalataya at mga
karanasang kaugnay ng iba't ibang uri ng
damdaming tulad ng pag-ibig, kaligayahan,
kalungkutan, pag-asa, pagkapoot,
paghihiganti,pagkasuklam, sindak at pangamba.
JOEY ARROGANTE (1983)
“ang panitikan ay isang talaan ng buhay ang panitikan
kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na
kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa
kanyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang
tao sa pamamagitan ng malikhaing pamamaraan”.
ZEUS SALAZAR (1995)
“isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa
niyang isa itong kasangkapang makapangyarihan na
maaaring magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas
upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang
karanasang pantaong natatangi sa sangkatauhan”.
May dalawang pangunahing layunin ang panitikan.
• maipakita ang relidad at katotohanan
• makalikha ng isa pang daigdig na taliwas sa
katotohanan.
Uri ng Panitikan
• kathang-isip (Ingles: fiction)
• hindi kathang-isip (Ingles:non-fiction)
Patula o panulaan (Ingles: poetry) - pagbubuo ng
pangungusap sa pamamagitan ng salitang binibilang na
pantig sa taludtod na pinagtugma-tugma, at
nagpapahayag din ng mga salitang binibilang ang mga
pantig at pagtutugmatugma ng mga dulo ng mga
taludtod sa isang saknong.
Hal: tulang pasalaysay, awit, korido at kantahin, epiko,
balad, salawikain, at tanaga.
SOSYEDAD AT LITERATURA
LITR
Kahalagahan ng Panitikan:
• Nagbibigay ang panitikan ng isang magandang
pagtakas sa realidad at ibinabahagi nito ang
isang uri ng libangan para sa mga tao
• Nagkakaroon ng malaking tulong ang panitikan
sa paghulma ng lipunan dahil tintulungan nito
ang mga mamamayan na bumuo ng opinyon sa
mundo at kwestiyonin ang kasalukuyang sistema
• Ang panitikan ay nagsasalamin sa kulturang
pinagmulan nito. Dahil dito, nagiging isang
magandang kasangkapan ang panitikan upang
masalamin ang kultura at pamumuhay ng
pangkasalukuyang lipunan upang mas
maitindihan ito ng mga susunod na henerasyon.
PAGDULOG
• Pormalistiko o pang-anyo
• Moralistiko
• Sikolohikal
• Sosyolohikal-panlipunan
PORMALISTIKO O PANG-ANYO
• Isinilang noong 1910, yumabong noong dekada
50 at 60
• May pananaw na ang akda o teksto ay dapat
suriin at pahalagahan
• Pagbibigay pansin sa anyo ng panitikan at pisikal
na katangian ng akda ang pinakaubod
• Sa pagtatalakay ng akda dapat mailantadlahat
ng mahahalagang bagay
• Dapat makita kung may ironi o paradoks
TUNGUHIN
• Nilalaman
• Kaanyuan O Kayarian
• Paraan Ng Pagkasulat Ng Akda
MORALISTIKO
• Layuning Magbigay Aral Sa Mambabasa
• Sinusuri ang pagpapahalagang gamit
1st YEAR
1ST SEM
• Ekstensiyon ng pagdulog humanismo
• Sa panahon ng katutubo maituturing na akdang
moralistiko ang salawikain kasabihan at ilang
alamat
HORACE – impluwensyal na kritiko
Ayon sa kanya may 2 bagay na naibibigay ang tula o
akda
Dulce o ang aliw – kaligayahang napadarama ng akda
Utile o ARAL -kaalaman
SIKOLOHIKAL
• Nagpapakita ng isang ekspresibong pananaw
• Ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ng
salik sa pagbuo ng naturang paguugali,
paniniwala, pananaw, pagkatao
• Nagsisiwalat ng isip, damdamin, at personalidad
ng may akda
• Ugnayan ng may akda at kanyang akda
SOSYOLOHIKAL-PANLIPUNAN
• produkto ng kamalayang panlipunan ng may
akda
• tao ay bahagi ng institusyong panlipunan
• ugnayang ng lipunan at tauhan
PANANALIG
• Klasismo
• Romantisismo
• Realismo
• Impresyonalismo
KLASISMO
• Pangyayaring payak ukol sa pagkakaiba ng
estado ng buhay ng dalawang nagiibigan
Tanyag na dula : Trahedya at Komedya
Gintong Panahon ; epiko santiriko, tulang liriko at
pastoral
Panahon ng Pilak: prosa at bagong komedya
SOSYEDAD AT LITERATURA
LITR
Talambuhay, liham gramatika, pamumuna at
panunuring pampanitikan
Katangian:
Malinaw, marangal, payak, matimpi, obhetibo, sunod
sunod at merong hangganan
ROMANTISISMO
• Ipamalas ang ibat ibang paraan ng tao o
sumasagisap sa tao sa pagaalay ng kantang
pagibig sa kapwa bansa at mundo
• Gagawin ng nilalang ang lahat upang ipaalam
ang pagibig
URI
• Romantisismong Tradisyunal
• Romantisismong Rebolusyonaryo
REALISMO
• Katotohanan sa lipunan
• Kurapsyon, katiwalaan, kahirapan,
diskriminasyon, gobyerno
• Ipakita ang karanasan at nasaksihan
IMPRESYUNALISMO
• Kilusang sining ng ika 19 na siglo
• Mula sa pangkat ng artist ana nakabase sa paris
• Bukas na komposiyon, ddin sa tumapk na
paglalaarwan at nagpapakita ng epekto paglipas
ng panahon
• Musika at pagpinta
• Ang impresyonismo ay pangunahing punto ng
modernong sining
• Ikumpara ang opinyon ng may akda
• Magkaroon ng obserbasyon
1st YEAR
1ST SEM
FEMINISMO
• Teorya ng sining na naglalayong iwasto ang
maling pananaw tungkol sa kababaihan
• Pantay ang babae at lalaki
IMAHISMO
• Gamit sa wika at simbolismo upang epektibong
maihatid ang wastong imahe
• Imaheng Biswal
• Malayang pagsulat
• Konkreto, matipid, maingat na paggamit ng
salita
• 20 siglo lumaganap, salita at simbolismo
HISTORIKAL
• Ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao
• Kumikilala sa gmapanin ng isang institusyon
• May malaking papel na gagampanan sa
pagbubukas ng daan sa uri ng panitikan na
dapat sulatin
ARKITAYPAL
• Mitolohikal o ritwalismo
• Ayon kay Scott (922) kailangan ng masusing
pagbabasa
• Ayon kay Reyes (1992) mga banghay tema at
imahe sa mga akda ay interpretasyon ng mga
magkakatulad na element
• Ayon kay Griffith (1982) nahahati it sa tatlo:
Arketipikong tauha, arketipikong pangyayari at
arketipikong simbolo at kaugnayan
• Simbolo at konsepto
PANUNURING PAMPANITIKAN
• isang malalim na paghihimay sa mga akdang
pampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng
iba’t ibang dulog ng kritisismo
Panitikan
• Ang kalipunan ng mga pinagyamang sinulat o
nilimbag sa isang tanging wika ng tao
SOSYEDAD AT LITERATURA
LITR
Mga Katangiang Dapat Taglayin ng isang Kritiko
• Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang
panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang
isang sining.
• Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang
manunuri ng akdang pampanitikan at hindi
manunuri ng lipunan, manunulat, mambabasa o
ideolohiya.
• Ang kritiko ay laging bukas ang pananaw sa mga
pagbabagong nagaganap sa panitikan.
• Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng ibang
mga kritiko na patuloy na sumasandig sa ibang
disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan,
sikolohiya, atbp.
• Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda
bilang isang akdang sumasailalim sa paraan ng
pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na
alituntunin at batas.
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang kritiko
ang tigas ng damdaming naninindigan upang maging
tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang kanyang
pagmamalasakit, ay ipinakilala ng mga pangyayari nang
mga unang taon ng kanyang pamimili.
BISANG PAMPANITIKAN
Bisang Pangkaisipan - Nagbubunsod sa mga mambabasa
na mag-isip upang umunlad ang diwa at kaisipan. Ito ang
panunahing tatak ng isang akdang pampanitikan. (ANO
ANG NASA ISIPAN PAGKATAPOS MABASA, ANO ANG
TUMATAK)
Bisang Pangkaasalan - Ang mga mambabasa ay
natututong kumilala sa kung ano ang mabuti o masama
at kung ano ang labag sa moral. Kaya masasabing malaki
ang nagiging bahagi sa paghubog ng katauhan ng isang
tao. (ANO ANG MABUTI AT MASAMA, ARAL)
Bisang Pandamdamin - Tumutukoy sa naging epekto o
pagbabagong naganap sa damdamin ng mambabasa. Ito
ang pinakamahalagang dapat taglayin ng isang akdang
pampanitikan. (ANO ANG NARAMDAMAN)
1st YEAR
1ST SEM
MGA KRITIKONG PILIPINO AT BANYAGA
ALEJANDRO G ABADILLA
• Makata, sanaysayista at kwentista
• Ama ng makabagong tulang tagalog
TEODORO AGONCILLO
• Bantog na manunulat, makata, manunuri,
mananalaysay
• Ang maikling kwentong tagalog
Clodualdo Del Mundo
• isang bantog na manunulat, kritikong
pampanitikan at nobelista ng komiks.
• Naging co-founder at naging unang Presidente
ng Panitikan noong 1935.
Virgilio S. Almario
• kilala sa kanyang sagisag-panulat na Rio Alma.
• Isa siyang makata, kritiko, tagapagsalin, editor,
guro at tagapamahalang pangkultura ng
Pilipinas.
Lamberto E. Antonio
• Isang Pilipinong manunulat at kabilang sa tatlong
tungkong batong panulaang Filipino kasama sina
Virgilio S. Almario at Rogelio G. Mangahas.
LOPE K SANTOS
• isang tanyag na manunulat, abogado, kritiko,
lider, obrero, mananalaysay, nobelista
• “Ama ng Pambansang Wika at Balarila ng
Pilipinas”. Naging director ng Surian ng Wikang
Pambansa. Isa sa kanyang nobela ay ang Banaag
at Sikat
Rogelio G. Mangahas
• isang kritiko na kabilang sa tungkong batong
panulaang Filipino. Siya ang namuhunan at
namatnugot ng antolohiyang Manlilikha (1967)
na unang nagpakilala sa tatlong modernistang
makata sa Filipino.
SOSYEDAD AT LITERATURA
LITR
Fernando B. Monleo
• isang alureadong makatang nagsulat ng
nobelang “Tres Muskiteras”. Kilala siya bilang
Prinsipe ng Balagtasan
Ponciano B. Pineda
• isang manunulat, guro, linggwista, abogado, at
―Ama ng Komisyon ng Wikang Filipino.
MGA ISYUNG PANLIPUNAN
LIPUNAN
• tumutukoy sa mga taong sama-samang
naninirahan sa isang organisadong komunidad
na may iisang batas, tradisyon, at
pagpapahalaga.
ISYUNG PANLIPUNAN
• isang pampublikong usapin, nakakaapekto ito
hindi lamang sa isang tao sa lipunan kundi sa
isang malaking bahagi mismo ng nasabing
lipunan. Karaniwan sa mga isyu ng lipunan ay
sumasalamin sa mga suliraning kinakaharap ng
lipunan.
Isyung Ekonomiko
• Ito ay nagbubunga ng mga pagkawala ng trabaho
ng mga tao na depende sa lugar, kasarian,
edukasyon, at kadalasan sa mga grupong etniko.
Problemang Pangkapitbahayan
• Ang mga ganitong komunidad ay kadalasang
may mataas na drop out rate sa hayskul, at ang
mga bata na lumalaki sa mga ganitong
komunidad ay kadalasang may mababa sa
walang pagkakataon na mag-aral sa kolehiyo.
Diskriminasyon sa Edad
• Nang minsan, may mga problema sa lipunan na
ang sanhi ay ang pagtangi sa edad ng isang tao.
1st YEAR
1ST SEM
Problemang Pantrabaho
• Kabilang dito ang stress, pagnanakaw, paggugulo
sa kapwa tao, hindi pantay ang sahod papoot ng
ibang lahi, at iba pa.
Hindi Pagkapantay-pantay Sa Lipunan
• Ito naman ang bunga ng maraming problemang
panlipunan na kung saan pinagbabasehan ang
kasarian, kapansanan, lahi, at edad na nag
aapekto sa pagtatrato ng isang tao.
PANITIKAN HINGGIL SA KAHIRAPAN
PANITIKAN
• Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng
mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan,
hangarin at diwa ng mga tao. At ito rin ang
pinakapayak na paglalarawan lalo na sa agsulat
ng tuwiran o tuluyan at patula.
KAHIRAPAN
• Ang kahirapan ay tumutukoy sa kalagayan o
katayuan ng isang tao na walang isang halaga ng
mga pag-aaring materyal o salapi.
Mga Sangkap, Dahilan at Kasaysayan:
Ang salitang "sangkap" at ang "dahilan" ay hindi
magkapareho.
"dahilan" ay ang bagay na nakakaragdag sa pinagmulan
ng isang suliranin tulad ng kahirapan.
"sangkap" ay maaaring bagay na nakakaragdag sa
patuloy na pagkakaroon ng suliranin matapos na ito ay
lumitaw
Kawalang-Kaalaman:
• Ang kawalan ng kaalaman ay nangangahulugan
ng kakapusan sa impormasyon o kahibalo. Iba ito
sa pagiging bobo na ang ibig sabihin ay
kakapusan ng talino. Iba rin ito sa pagiging tanga
o hangal na kakapusan naman sa karanasan.
"Ang kaalaman ay kapangyarihan," ayon sa kasabihan.
Ang malungkot lamang, alam ito ng ibang mga tao ngunit
mas ninanais nila na sarilin ang kanilang kaalaman (bilang
SOSYEDAD AT LITERATURA 1st YEAR
LITR 1ST SEM

isang kasangkapan sa pagkuha ng lamang sa ibang tao), Pagiging Palaasa:

at kanila pa itong itinatago mula sa ibang tao. Huwag
Ang pagiging palaasa ay nagiging bunga ng pagtanggap
mong asahan na kapag ikaw ay nagturo sa isang tao ng
ng limos o awa. Kung minsan, ang pagtanggap ng limos
kasanayan o nagbigay ka kaya ng impormasyon sa kanya
ay hindi masama, kung ito ay nagaganap para sa
ay kusang kakalat ang impormasyon o kasanayan na iyon
panandaliang pagsagip ng buhay.
sa buong pamayanan.

Sakit
Isang ugali, o paniniwala na ang kung ang isang tao ay
Kapag ang isang pamayanan ay may mataas na antas ng
napakahirap at walang kakayanan at hindi niya kayang
pagkakasakit, mas madalas ang pagliban sa trabaho, mas
tulungan ang kanyang sarili ay kailangang umasa na
mababa ang producksiyon, at mas maliit na kita ang
lamang siya sa tulong mula sa ibang tao.
nagagawa. Maliban sa mga bagay na hatid ng mga sakit,
tulad ng paghihirap, kawalan ng saya, at kamatayan, ito
rin ay isang malaking sangkap sa paghihirap na nadarama
ng isang pamayanan. Ang pagging malusog ay hindi
lamang nakatutulong sa isang tao upang mamuhay ng
maayos. Ito rin ay nakakaragdag sa pag-alis ng kahirapan
sa isang pamayanan.

Kawalang-Pagpapahalaga:

Ang kawalang-pagpapahalaga ay nangyayari sa tao kapag

nawalan na sila ng pakialam, o kung pakiramdam nila ay
wala silang kapangyarihan upang mabago ang mga bagay
sa paligid nila, na itama ang isang kamalian o
pagkakamali, o kaya ay gawing mas mainam ang ayos
ngkanilang pamumuhay.

Minsan, ang mga tao ay nakararamdam na hindi nila

makakamit ang isang bagay. Pagkatapos ay pinipilit
nilang ibagsak ang taong nagsisikap upang maging
katulad nilang naghihirap rin. Ang pagiging walang
pakialam ay nagbubunga ng kawalan ng pagpapahalaga.

Hindi Mapagkakatiwalaan:

Higit pa sa usaping moral ang naganap kapag ang mga

dapat magamit na mga bagay para sa serbisyo o pasilidad
ng isang pamayanan ay napunta lamang sa bulsa ng mga
taong nasa kapangyarihan. Sa mga serye ng pagsasanay
na ito, hindi natin binibigyan ng husga kung ito ba ay
tama o mali. Atin lamang ipinupunto na ito ay isa sa mga
malaking dahilan ng kahirapan. Kawalan ng tiwala sa mga
taong dapat ay binibigyan ng tiwala, mga taong nasa
poder at kapangyarihan. Ang halaga na ninakaw sa masa,
na siyang nakuha at tinatamasa ng taong kumuha, ay
malayo kaysa sa pagliit ng kayamanan na siyang dapat na
nakalaan para sa masa.