PAL 101: Introduksyon sa

Panitikan at Lipunan
A. Kahulugan ng Panitikan (Jose Villa Panganiban, 1954)
• Ang salitang “pantikan” ay nagmula sa salitang
TITIK na may unlaping PANG (na naging PAN
dahil sat tuntuning pangwika na pan ang gagamitin
kapag ang kasunod na salitang-ugat ay nagsisimula
sa d, l, r, s at t) at hunlaping AN.
• Ito ang salitang panumbas sa Filipino sa salitang
Literature o literature na kapwa nakabatay sa salitang
latin na “litera” na ang ibig sabihin ay “letra o titik”
B. Iba’t ibang kahulugan ng Panitikan ayon sa
mga Iskolar
1. Honorio Azaras
• “Pagpapahayag ng damdamin ng tao ukol sa
lipunan, pamahalaan, kapaligiran, kapwa, at
Dakilang Lumikha.”
2. Maria Ramos
• “Ito ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga
mamamayan sapagkat dito masasalamin ang mga
layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinang at
guniguni ng mga tao na nagsuulat o binabanggit sa
maganda, makahulugan, matalinghaga at maisining
na mga pahayag.”
C. Ang Mundo ng Panitikan sa Pananaw ni S.P.
Lopez
1. Panitikan
• Pag-uugat ng Kapilipinohan sa Pagbubuo ng
Literaturang Pambansa
• Ang panitikan ay isang malinaw na salamin, larawan,
repleksiyon o representasiyonng buhay, karanasan,
lipunan at kasaysayan.
• Ang panitikan ay diskursbo at may kakayahang
gumawa ng kapangyarihan sa pamamagitan ng
paglalantad ng ma relasyon sa lipunan at pag-
impluwensya sa mga manunulat na hamunin ang mga
relasyon.
2. Lipunan
• Ang lipunan ay nagsisilbing tanghalan ng mga
kaugalian, halagahan, at mithiing mabuhay ng mga
taong naharap sa mga sigalot na dulot ng mga
pangyayari at mga suliraning sap ana-panahin ay
dinaranas ng isang lipunan.

3. Atienza, Ramos, Salazar, at Nazal (1984) sinasalamin

• “Ito ay yaong walang kamatayan, yaong talaban
PANITIKAN LIPUNAN
nagpapahayag ng damdamin ng bilang ganti niya
sa reaksyon sa kanilang pang-araw-araw na hinuhubog
pagsusumikap upang mabuhay at lumigaya sa
kanilang kapaligiran, gayundin sa kanilang
pagsusumikap na makita ang Maykapal.”

4. J. Arrogante
1. Ang Mundo ni S.P. Lopez:
• “Isang talaan ng buhay ang panitikan kung saan
• S.P. Lopez ay isang kilalang Pilipinong kritiko at
nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na kaugnay
manunulat.
ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa
• Dahil sa pagsulat niya gamit ang wikang Ingles at
kaniyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng
lumaki sa pampublikong sistema ng pag-aaral na
isang tao sa pamamagitan ng malikhaing
pinapatakbo ng mga Amerikano, Americanized
pamamaraan.
Bootlicker ang isa sa naging bansag sa kanya.
• “Ama” ng “Proletaryang Kilusan”
5. Panganiban, 1954
• Philippine Writers' League: Isang organisayon
• “Nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay, lipunan,
kung saan miyembro din si Lopez.
pamahalaan, pananampalataya, at mga karanasang
• Tinaguriang: tagapagtanggol ng proletaryong
kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin ng pag-ibig,
adhikain, “liberal imperialist”, “Americanized
kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot,
bootlicker”, at “diktador ng pampanitikan”
panghihinayang, pagkasuklam, sindak, at
pangamba.” • Aktibidad ni Lopez noong panahon ng Komonwelt:
pagsusulat sa pahayagan, pagtuturo sa Unibersidad
ng Pilipinas, paglalakbay sa US at European cities, at
6. Santiago, 1993
pakikilahok sa mga organisasyon ng mga manunulat
• “Ang tawag natin sa lahat ng uri ng pahayag at intelektwal.
nakasulat man o binibigkas o kahit ipinahihiwatig
• Literary and Society / Literatura at Sociodad:
lang ng aksyon ngunit may takdang anyo or pora
Polemikal na sanaysay na isinulat at tinalakay ni
katulad ng tula, maiksing kuwento, dula, nobela, at
Salvador Ponce Lopez o S.P. Lopez na nanalo sa
sanaysay.”
Commonwealth Literary Awards;
• Isa itong mahalagang sanggunuan upang masukat
7. Nibalvos (2019, p.101)
ang pag-unalad ng lawak, katumpakan, at lalim ng
• “Napakaalagang mabuklat natin ang mga pahina ating kritikal na teorya;
ng mga naitalang likhang-sining ng mga Pilipino
• Mahalagang kontribusyon ito sa teoryang
mula noon hanggang ngayon sapagkat isa itp sa mga
pampanitkan ng Pilipinas
makapagpapatunay sa ating mayamang nakalipas.
• Si Lopez ay isang intelektuwal na ang mga sinusulat
Ito ang magkapag-uugat sa atin sa tunay nating
sa panitikan ay hindi madaing mamarkahan.
pinagmulan.”
 • Kapaligiran noong panahon ni Lopez: sistema ng
edukasyon na nagtataguyod ng paggamit ng Ingles,
Western-oriented educational background, at Anglo-
American literary tradition.
• "Ang panitikan ay komunikasyon.":Nagmula
sa axiom na ito ang iba pang ideya ni Lopez na ang
panitikan at mga manunulat ay bahagi ng mundo at
ang panitikan bilang diskursibo.
• S.P. Lopez ay isang kilalang kritiko na naging boses
ng proletaryong panitikan sa Pilipinas.
• Kanyang kontribusyon sa panitikan ay umusbong
mula sa kanyang karanasan sa lipunan at layunin na
makatulong sa pag-unlad ng Pilipinas.
• Bagamat may mga kritiko, ang kanyang ideya ng
panitikang may layuning makatulong sa lipunan ay
nagbigay inspirasyon sa mga manunulat at nagbukas
ng pinto sa mas malalim na pag-unawa ng
kahalagahan ng panitikan sa lipunan.
• Naniniwala rin si Lopez na binibigyang
kapangyarihan ng teksto ang mga manunulat sa
pamamagitan ng pagpapahintulot sa kanila hindi
lamang na ilarawan ang mundo, ngunit para
anyayahan ang mga mambabasa na tumugon.
2. Papel ng Ingles sa Panitikan ni Lopez:
• Wikang Ingles ang naging pangunahing midyum ng
pagsusulat at pagtuturo ni Lopez.
• Kontrol ng Amerika sa sistema ng edukasyon noong
panahon iyon, na nagpapalakas ng paggamit ng
Ingles.
• Ang Ingles ay naging opisyal na midyum sa
bureaucracy at isang rekwayrment para sa trabaho.
3. Konsepto ng Proletaryong Panitikan ni Lopez:
• Ang konsepto ng proletaryong panitikan ay
umusbong mula sa kalagayan ng lipunan at karanasan
ng mga Pilipino.
• Sinusuportahan ni Lopez ang ideya ng panitikang
may layuning makatulong sa pag-usbong,
pagbabago, at pag-unlad ng lipunan.
• Pagtutok ni Lopez sa kapakanan ng sining at pag-
unawa sa lipunang humuhubog sa manunulat ang
nagbigay inspirasyon sa kanyang mga ideya.
4. Kritika sa Panitikan ni Lopez:
• Mga kritiko ni Lopez: Jose Garcia Villa, Francisco
Arcellana, at iba pa.
• Pinuna ni Jose Garcia Villa ang mga teorya ni Lopez
na kulang ito sa kagandahan;
• At dahil sa paghalo niya ng pulitika at ekonomiya sa
kaniyang sining.
• Ibinabatay ng kritika sa kanyang mga sanaysay na
kulang sa kalinawan at naglalaman ng mga konsepto
na maaaring maging sagabal sa tunay na pag-unlad
ng panitikan.
• Pag-aaklasan sa kanyang pagtangkilik sa Ingles
bilang midyum ng panitikan at edukasyon.
5. Mahalagang Kontribusyon ni Lopez sa Panitikan:
• Pagpapahayag ni Lopez ng ideya ng sining para sa
kapakanan ng sining at pag-usbong nito sa lipunan.
• Paggamit ng kanyang panitikan upang makatulong sa
pagtataas ng kamalayan at pagkaunawa ng mga
Pilipino sa kanilang kalagayan at karanasan.
• Pagtataguyod ng konsepto ng proletaryong panitikan
bilang porma ng pagtutol at pagkilos para sa tunay na
pagbabago.
6. Reaksiyon ng Iba't Ibang Grupo sa Kanyang
Panitikan:
• Ang Philippine Writers' League ay nag-ambag ng
ideya ng proletaryong panitikan bilang sagot sa
lipunang Pilipino.
• Mga kritiko na nagbabala sa posibleng impluwensya
ng Amerika sa mga pananaw ni Lopez.
• Pagtutol ng iba sa kanyang pagtangkilik sa Ingles
bilang pangunahing midyum ng sining at edukasyon.
D. Bakit mahalagang pag-aralan ang Panitikang
Pilipino
1) Malaman ang sariling kultura ng mga Pilipino, pati ang
kanilang kasaysayan, at makilala rin ang mga luwalhati
ng kanilang lahi tulad ng mga bayani;
2) Mapag-aralan at makilala ng mga mamamayan ang
kanilang sarili at maunawaan din nila ang katangian ng
pagkatao ng iba pang mga Pilipino;
3) Makilala ang kahusayan at kagalingang pampanitikan
upang lalo itong mapaganda, mapaunlad, mapadalisay, at
mapayabong;
4) Makita at mabatid ang malaking kahalagahan at papel
na ginagampanan ng wikang Filipino bilang midyum at
behikulo sa pagpapahayag at pagsasalarawan ng saloobin,
mga pangarap, layunin, adhikain, paniniwala, pag-uugali,
mga karanasan, at mga gawain sa pang-araw-araw na
buhay.
(Perez-Semorlan, et al)
E. Ang Lipunan at Panitikan sa Sinaunang
Pamayanang Pilipino
• Mayroon ng sariling panitikan / Hindi ito naitala at
naisulat
• Isinasaad sa Boxer Code noong 1947, na ang mga
Pilipino ay nagsusulat lamang tuwing ito ay liliham
at hindi nito ginamit ang alpabetong mayroon siya.
• Nagsusulat lang ang mga Pilipino sa tuwing
magpapadala ng liham o mensahe
• Nangibabaw ang pagbigkas sa anyo ng panitikan
(libangan, inaawit, o binibigkas)
Pokus:
o Panitikan ng sinaunang Pilipino bilang
Panitikang Pilipinong batayan ng ating
pagka-Pilipino o Kapilipinohan.
o Ipinag-uugnay rin dito ang lipunan at
panitikan upang masuri ang mga
pagbabagong idinulot ng kolonyalismo sa
lipunan na sanhi ng pagbabagong bihis ng
ating panitikan.
o Mungkahing dapat gawin, upang
mapangalagaan ang mga likhang-sining na
ito at nang muling maiangat ang dakilang
pamana ng ating mga ninuno, ang Panitikang
Pilipino, ang ating Literaturang Pambansa.
Pamantayan
1) Edgar Allan Poe
2) Henry David Thoreau
3) Emily Dickinson
4) Ernest Hemingway
Sumulat Gamit ang Espanyol / “Pinakamahusay na
akdang Pilipino”
1) Jose Rizal
2) Garciano Lopez Jaena
3) Marcelo H. Del Pilar
Sumulat Damit ang Wikang Ingles
1) Nick Joaquin
2) Jose Garcia Villa
3) N.V.M. Gonzales
4) Francisco Arcellana
 PAL 101: Domeyn ng Panitikan
A. Ang Dambuhalang Pagkakahating
Pampanitikan
1. Panitikang Elite (Kulturang Nasyonal)
• Nagmula sa Propaganda bilang resulta ng
pagkakatatag ng “nacion” o “nation” sa pamumuno
ng elite.
• Mga akdang nasusulat sa Ingles o Espanyol
• Mga akdang nailathala o nailimbas sa malaking
palimbagan
• Panitikang Pasulat
• Mga kilalang awtor: Nick joaquin, Jose Garcia Villa,
N.V.M. Gonzales, atbp
• Panitikang dulot ng kolonyal na kaisipan
• Pambansang Literatura
• Pinag-uukulang mambabasa: ELITE
2. Panitikang Masa (Kalinangang-bayan)
• Kinalabasan ng proseso ng pagkakabuo ng mga
pamayanang Pilipino sa isang Bayang Pilipino
• Mga akdang nasusulat sa Tagalog o bernakular
• Ang akdang nailahala sa mga popular namagasin o
diyaryo
• Panitikang Pabigkas
• Mga manunulat ng mga rehiyonal na akda
• Panitikang minana sa mga sinaunang Pilipino
• Rehiyonal na Panitikan
• Pinag-uukulang mambabasa: MASA
Akdang Pangmasa
▪ Kinikilala ang mga akdang naisulat sa
wikang Tagalog o mga akda na likha tulad
nila Amado V. Hernandez, Jose Corazon
De Jesus, Lope K. Santos, Liwayway
Arceo, Inigo Ed Regaldo, Fanny Garcia,
Edgar Samar, Bob Ong, Ferdinand Jarin,
▪
Ricky Lee, at Jerry Gracio
Patuloy naman sa pagtulog ang mga akda
sa rehiyon
▪ Siday (Samarnon, Leytehon) Sugilanon
(Sebwano) mga tula at kuweno
▪ (Bisaya, iloko, kapampangan, Meranao at
iba pa)
B. Kulturang Pilipino
• Ang kulturang Pilipino ay pagkakaugnay-ugnay ng
mga kultura mula sa iba’t ibang rehiyon ng ating
bansa. Ang pagkakahabi-habi ng mga kaisipan
mula sa akda o panitikan sa iba’t ibang rehiyon ay
bubuo sa ating Pambansang Panitikan na siyang
paghuhugutan ng ating pagkakakilanlan.
C. Pantayong Pananaw
• Pagpapasibol ng ating orihinalidad bilang mga
Pilipino
• “Tayo”
• “Ganito tayo”
• “Ito tayo”
• Dr. Zeus Salazar
• Closed circuit concept
• Tayo ang magkukuwento ng sariling kasaysayan
• Pagsibol ng ating orihinalidad bilang Pilipino
D. DAPAT GAWIN
1) Nararapat na mas paunlarin pa ang pananaliksik at
pagsusuri sa mga ito upang magkaroon ng malawak nap
ag-unawa ang mga mag-aaral sa kanilang sariling
panitikan.
2) Mahalaga rin ang pagsasalin sa mga ito sa wikang
nauunawaan ng lahat ng mga Pilipino upang makita
natin ang pagkakaugnayan ng mga kaisipan at nang sa
gayon ay magkaroon tayo ng buong pag-unawa sa
Panitikang Pambansa.
3) Kailangan nating makabuo ng isang kurikulun na
magbibigay ng pagkakataong maipasundayag ang mga
akdang isinulat sa ating mga rehiyon nang sa gayon ay
malaman ng mga mag-aaral ang panitikan ng kanilang
bayan na lapat sa kanilang kaisipan at karanasa.
4) Gamitin natin sa ating pagtuturo ng panitikan o ng
kahit ano mang asignatura ang mga akdang minana pa
natin sa ating mga rehiyon.
Panitikan bilang Isang Produktong Kultural
• Surrin ang akda
• Panitikan: Produktong Kultural; Dumadaan sa
proseso ng produksyon (paglikha) at sesepsiyon
(pagtanggap)
• Positibo at negatibong pagtanggap (Pagyaman ng
panitikan at pagbawas ng halaga)
• Ibig sabihin ay dumaan ito sa proseso ng
produksiyon na nagpapakita ng paglikha nito sa
lipunan, at resepsiyon na nagpapakita ng pagtanggap
nito sa lipunan.
• Pagyaman
• Nababawasan ng Halaga
• Kaya kapag sinabing pagbasa at pagsusuri hindi
lamang resepsiyon ang ating pinagtutuunan, pati na
rin ang usapin ng produksyon
Domeyn ng Panitikan
A. Kasaysayan, Heograpiya, at Modernidad
▪ Para kay Tolentino, kailangan nating aralin ang “Lipunan
at Kultura” na mismong ginagalawan, pinagmulan,
pinatutungulan ng panitikan. Mahahalagang mabatid ang
kasaysayan, heograpiya, at modernidad.
▪ Relasyon ng tao at lipunan sa panitikan
▪ Kasaysayan – nakalipas pero patuloy na humuhubog sa
kasalukuyan.
▪ Heograpiya – Kanluraning isipan, bisyon ng kanluranin,
Maynila, Intramuros
▪ Modernidad – englightenment, espesipiko sa kanluran
▪ Paggamit ng konteksto ng kasaysayan, heograpiya, at
modernidad sa pag-aaral ng panitikan.
▪ Nagsasalaysay ng mga pagbabago sa panitikan batay sa
kasaysayan ng isang lugar o kultura.
Kolonyalismo
• Kanluraning pag-iisip, pananampalataya
• Nakalimutang kultura
• Elite: Ingles/Kastila, magbabasa nang marami
• Masa: Rehiyonal na wika
• Ano ang Dulot ng Kolonyalismo sa Panitikang
Pilipino?
b) “Kalunos-lunos ang naging kapalaran ng ating
panitikan nang mapasailalim ito sa kolonyal na
paghahari ng dalawang impyerno sa kanluran” –
Lumbera
 1. Kasaysayan • Hegenomiya: namamayani ang kaayusan ng
• Katutubo: pinasunog ng mga kastila ang mga akda kapanyarihan
dahil “likha ng demonyo” • Subkultura: aktibista / goth
• Kastila: Kristoyanismo • Ang henerasyon ay tumutukoy sa pagbalikwas ng
• Amerika: Ingles kabataan sa awtoridad ng nakatatandang
• Hapon: Golden Age hegenomiya.
• Sa kabataan din nagmumula ang pagbalikwas ang
2. Heograpiya awtoritaryanismo ng mga aparato ng estado. Sa
• El Fili: Heograpiya sa Bapor Tabo (Taas; Mayaman, kanilang hanay nagmumula ang pormayson ng mga
Baba; Mahirap o Indio) subkultura na aktibong nagtratransporma ng
hegenomiya.
3. Dreams of Modernity • Ang kaibahan naman ng kultural na kategorya ng
• Nakaugat sa kasaysayan at Heograpiya relihiyon ay ang pagmamarka at pagsusubstansiya ng
karanasang ito sa nilalang sa pamamagitan ng prior
• Middles class wants to be upper class
ritwal, tulad ng binyag at ng ritwalisasyon ng
relihiyon.
B. Kasapian ng Pagsasabansa
▪ Pagsasalaysay ng pagmamahal at pag-aalaga sa bansa o D. Tungo sa Transpormatibong Pagbabasa
pambansang kultura sa mga akda. ▪ Layunin ang paggamit ng panitikan upang magdulot ng
▪ Pagpapakita ng kahalagahan ng pambansang identidad malalim na pang-unawa at pagbabago sa mga
at kultural na pagkakakilanlan. mambabasa.
▪ Hinahamon ang mga mambabasa na mag-isip, mag-
C. Mga Kategoryang Kultural at Pagkatao reflect, at kumilos batay sa mga aral na natutunan mula sa
▪ Paggamit ng panitikan upang tukuyin at ipahayag ang panitikan.
mga aspeto ng kultura at pagkatao ng mga tao.
▪
Mito sa Bisayas
Pagsusuri ng mga pagkakaiba at pagkakapareho ng mga
kultural na katangian sa mga akda.
▪ Nagbubukas ang mitong ito sa kalagayan ng lipunan sa
1. Lahi at Etnisidad sinaunang panahon tulad ng pagkakahati sa tatlong uring
• Nagmula sa kolonyalismo: Kastila, Amerikano, panlipunan ng mga katutubo: ang datu, timawa, at oripon o
Hapon alipin.
• Pasok ang konsepto ng inferior at superior ▪ Headhunting - Pangangayaw or raiding into unallied territory.
• Pribilehiyo ng sentro
• Kolonyalismo ang nagbunsod ng kaantasan ng mga 1. Datu
lahi. Nakakabit din dito ang pagkakaroon ng • Katawagang ginamit para sa uring panlipunan at sa
kaantasan sa etnisidad. political na katungkulan ng isang tao. Ito ay
• Naging diwa ng kolonyalismo ang pagturing sa di- katungkulang namamana at kailangang
kanluraning lugar, tao, at kaalaman bilang inferior o pagkaingatan upang mapanatili ang dangal ng isang
mababa. angkan. Isa itong katungkulang pinanghahawakan
• Ang pinagmulan ng kapwa ang pangunahing layunin upang pamunuan ang isang hukbo ng mga
ng salik na ito at relasyon nito sa paggalaw ng mandirigmang nagtatanggol sa kapakanan ng
lipunan. kanilang pinuno.
• Makikita rito kung paano diktahan ng lahi ang
pagtingin ng lipunan. 2. Timawa
• Hindi lamang sila alalay o alabay kundi katuwang din
2. Uri ng datu sa pakikipagdigma. Sila rin ang tumitikim
• Kakayahang ekonomikal muna ng alak upang malaman kung may lason ito
• Tsinong Filipino: Kidnapping; yaman; may galit daw bago inumin ng datu.
dahil magnanakaw; racism • Sila ay nagsisilbi sa pamamagitan ng pagsasaka at
• Ang kategoryang ito ay batay sa may kakayahang pangingisda
ekonomikal sa bansa. • Katuwang sila ng datu sa gawaing pangangalakal
• Nagsasanib sa isyung ito ang mga kategorya ng lahi at pangangayaw, at kabahagi rin sila sa mga
at etnisidad, at uri sa ekonomikal at kultural na antas. nasamsam na ari-arian mula sa kanilang
pangangayaw. Ito ang nagbibigay sa kaniya o sa
3. Kasarian at Sekswalidad kanila ng magandang kabuhayan na sukatan ng
kanilang Kalayaan. Kaya naman, binibigyang-
• Sekswalidad: Biolohikal
kahlugan ang salitang timawa sa ilang diksiyonaryo
• Kasarian: Lipunan/Pinipili, usaping kultural at
bilang tumutukoy sa “pagiging malaya”
panlipunan
• Ang pagtrespas sa ibang kasarian o esksualidad ay
isang subersiyon sa lipunang naglalayon at nagtitiyak
3. Maharlika
ng angkop na posisyon ng mga tao • Ang Maharlika naman ang namamahala sa mga
serbisyong military na pandagat. Ang kaibahan
• Heteronormativity: Pribilehiyo ng Lalaki at
nila sa mga timawa ay ang kanilang tungkuling
Heterosekswal
magbayad ng tribute.
• Babae: Double burden
• Masculine Discourse / Maskulinidad
4. Oripon
• Gay & Lesbian Discourse
• Ang pinakamababang uring panlipunan ng mga
• Queer Discourse taong nabibilang sa estadong ito ay hindi maaring
• Feminista makapag-asawa ng mga datu at may tungkuling
pagsilbihan ang kanilang panginoon (datu) at ang
4. Henerasyon, Relihiyon at mga Subkultural katuwang nito (timawa)
• Pagbabalikwas ng kabataan sa awtoridad / gahum
(hegonomiya)
5. Saguiguiles (Sagigilid)
• Alipin saguiguilid
• Sila ang mga aliping naglilingkod sa loob ng bahay
o tahanan. May iba namang may sariling bahay at
pumupunta na lamang sa bahay sa pana-panahon
upang tumulong sa pagsasaka at pagsama sa
paglalayag.

6. Namamahayes (Namamahay)
• Aliping namamahay
• Ang mga aliping tumutulong sa paggawa ng
tirahan ng kaniyang datu at naglilikongkod
bilang katulong tuwing mayroon itong bisita at sa
tuwing kinakailangan ang kaniyang serbisyo.
• Ang aliping namamahay ay hindi alipin kunding
isang karaniwang tao, may asawa o pamilya, may
sariling lupa at tirahan, ari-arian, at pati nag into.
Kabilang sa kaniyang paglilingkod sa datu ang
pagbibigay ng pinagkasunduang hatian ng ani ng
lupaing sinasaka.

7. Batata (Ibon na kulay asul)

• Buwan – sa unang pagsulpot ng bagong buwan,
sinasanmbila nito ito at humihingi sila ng mga kaloob
gaya ng ginto at masagang ani ng palay.
• Ang iba naman ay humihiling ng isang magandang
babaeng mapapangasawa o kaya naman matipunong
lalaki para sa babae.
• Kalusugan at mahabang buhay.
• Mataas din ang kanilang pagpapahalaga at pagsamba
sa mga ito at sa tuwing makakakita sila nito na
lumulutang sa tubig tinatawag na “nono” na
nangangahulugang kanilang ninuno. Nag-aalay rin
sila ng dasal upang hingin ang pagpanaog nito
patungo sa kailaliman nang hindi ito makapanakot at
makapanakit sa kanila, sa halip ay hamakin nito ang
kanilang mga kaaway o kalaban.

8. Babaylan
• Katuwang ng datu sa pagpapabuti ng ekonomiya
• Siya ang tagapagtakda kung kalian dapat
sinimulan ang paghahawan sa kagubatan at pagsunog
upang mapagtaniman na ito
• Mahusay sa astronomiya
• Sinasangguni ang tamang panahon sa pagtatanim sa
pamamagitan ng pagbasa sa mga bituin sa
kalangitan
• Hindi basta-basta puwedeng patayin

9. Ayog (Ayoguin)
• Lalaking bersyon ng babaylan
• Katuwang ng datu sa pagpapabuti ng ekonomiya
• Siya ang tagapagtakda kung kalian dapat sinimulan
ang paghahawan sa kagubatan at pagsunog upang
mapagtaniman ito
• Mahusay sa astronomiya
• Sinasangguni ang tamang panahon sa pagtatanim sa
pamamagitan ng pagbasa sa mga bituin sa kalangitan

10. Lakanbaco (Lakan-Bacod)

• Diyos ng mga prutas sa daigdig.

11. Lakanpati (Lakan-pati)

• Ito ang kanilang pinag-aalayan ng sakripisyo para sa
pagkain at mga salita. Hinihilingan ng tubig para sa
kanilang mga palayan, at pangingisda para sa
masagang huli.
 PAL 101: Kasaysayan ng Panitikan
A. PRE- KOLONYAL 7. KANTAHING BAYAN O AWITING BAYAN
• Binubuo ito na mga sinulat ng iba't ibang grupo ng mga • Isang uri ng tulang liriko na karaniwang inaawit
taong nanahanan sa ating kapuluan bago pa sinakop ang na may kaalinsabay na gawain. Oral na
Pilipinas. pagpapahayag ng damdamin ng mga katutubo. May
• Kabilang dito ang maraming kuwentong bayan, awiting iba't ibang uri ang mga ito batay sa okasyong
bayan, epiko, mito, alamat, pabula, bugtong, bulong, paggagamitan.
salawikain, at kasabihan. Pasalin-dila ang paraan ng a) Talindaw - awitin sa pamamangka
pagtuturo ng mga ito sa kabataan. b) Diona - awitin sa mga kasal at panliligaw
c) Oyayi - awit pampatulog sa mga musmos na
B. Uri ng Panitikan anak.
d) Dalit - awit ng pagpupuri at pagpaparangal sa
Divos o Maykapal
1. PATULA
e) Elehiya - tumatalakay sa damdamin, panaghoy
• Isinusulat nang pasaknong, binibigkas nang may o panangis para sa alaala ng yumao.
indayog, matalinhaga, may sukat at tugma. f) Oda - tumutukoy sa papuri o masiglang
Maaari din itong malaya na wala ang sukat o ano damdamin. Ito'y walang bilang ng pantig at
mang tugmaan. saknong.
g) Kumintang - awit ng pakikidigma at
2. TULUYAN pakikibaka
• Isinusulat nang patalata, karaniwan ang mga salita h) Kalusan - awitin matapos ang maghapong
at tuloy-tuloy ang pagpapahayag. pagtatrabaho sa bukid, o dili kaya'y awit sa
pasasalamat sa masaganang ani.
3. PATANGHAL i) Sambotani - awit ng tagumpay
• Kung ang panitikan ay itinatanghal sa entablado. j) Kundiman - awit tungkol sa pag-ibig
Pa-iskrip ang pagkakasulat nito at binubuo ng mga
tagpo at yugto. Dati itong nasasaklaw ng anyong 8. BALAGTASAN
patula noon sapagkat ang mga dula noon ay • Pagpapalitan ng katwiran sa anyong patula.
itinatanghal nang patula.
9. KARUNUNGANG BAYAN
C. Mga Akdang Patula • Mga sinaunang tula na maikli lamang.
a) Salawikain - Mga butil ng karunungan na
1. EPIKO hango sa Karanasan ng mga matatanda,
• Isang tulang nagsasaad ng kabayanihan at nagbibigay ng mabuting payo tungkol sa
kakaibang kapangyarihan ng pangunahing tauhan. kagandahang-asal at mga paalala ng mga
• Halimbawa: kaugalian at karaniwang patalinghaga.
o Hudhud ni Aliguyon - Ifugao b) Kasabihan - Gumagamit ng pamumuna ng
o Biag ni Lam-ang - Ilokano kilos o gawing isang tao. Hindi ito gaanong
o Ibalon - Bikol matalinghaga tulad ng salawikain.
o Kudaman - Palawan c) Bugtong - Paglalarawan ng bagay na
o Hinilawod - Panay pinahuhulaan. Ito'y nangangailangan ng
o Labaw Donggon - Bisayas mabilisang pag-isip.
o Indarapatra at Sulayman - Maguindanao d) Bulong - Ginagamit ng ating mga ninuno bilang
o Bidasari - Mindanao pagbibigay respeto sa mga nilalang na hindi
nakikita.
2. AWIT e) Kawikaan - Pahayag na nagmula sa Banal na
• Isang uri ng tulang lalabindalawahing pantig at Kasulatan.
binibigkas nang mabagal. Ang mga kaganapan ay
nagmula sa danas ng isang indibidwal. 10. KARAGATAN
• Halimbawa: Florante at Laura ni Francisco Balatas • Tagisan ng husay sa pagtula upang makuha ang
singing ng prinsesang nahulog sa dagat.
3. KORIDO Pinangungunahan ang larong ito ng isang
• Isang uri ng tula na wawaluhing pantig at nakatatanda at sinisimulan an pagpapagalingan sa
binibigkas nang mabilis. pagtula sa pamamagitan ng isang lumbo.
• Pantasya at kababalaghan ang karaniwang
nilalaman nito. 11. DUPLO
• Halimbawa: Ibong Adarna • Uri ng tulang patnigan na ginagamit sa mga lamay.
Tagisan ng talino at husay sa pagtula. Ang mga
4. BALAD pangangatwiran ay hango sa Banal na Kasulatan,
• Ito' may himig awit sa dahilang ito'y inaawit mga salawikain at kasabihan.
habang may nagsasayaw.
12. TUGMAANG PAMBATA
5. BALITAO • Mga tula/awit na ginagamit ng mga bata sa
• Isang debateng sayaw tungkol sa pagmamahalan kanilang paglalaro
ng isang babe at lalake
13. TANAGA
6. SONETO • Maikling tula na binubuo ng apat na taludtod na
• Binubuo ng labing-apat na taludtod at naghahatid may pipituhing Pantig (7-7-7-7)
ng aral sa mga mambabasa.
 14. SINGKIAN
• Binubuo ng limang saknong. Ang una ay isang
pangalan. kalawa ay dalawang pang-uri, ikatlo
naman ay pandiwa, ikaapat ay dalawang parirala at
panghuli naman ay tungkol muli sa pangalang nasa
unahan.
D. Mga akdang Tuluyan
1. MAIKLING KWENTO
• isang anyo ng panitikan na nagtataglay ng maikling
sanaysay tungkol sa isang mahalagang pangyayari na
bunga ng isang maikling guni-guni o kathang-isip
ng may-akda. Ito ay maaaring batay sa
imahinasyon o sa sariling karanasan ng sumulat na
nag-iwan ng impresyon sa mga bumabasa o nakikinig
sa kwento. Karamihan sa mga maiikling kwento ay
maaaring mabasa at matapos sa loob ng isang upuan
lamang.
2. SANAYSAY
• Ang sanaysay o essay ay isang akdang
nagpapahayag ng pananaw ng manunulat. Ito ay
maaaring magkaroon ng mga elemento tulad ng
opinyon, kuru-kuro, pagpuna, impormason,
obserbason, alaala at pagmumuni-muni ng isang tao.
• May dalawang uri ang Sanaysay
o Pormal - ito ay ang uri ng sanaysay kung
saan tinatalakay nito ang mga seryosong
paksa at nangangailangan ng malalim a
pang-unawa at masusing pag-aaral.
o Di-pormal - ito naman ang uri ng sanaysay
na tumatalakay sa mga magaan,
pangkaraniwan, at pang-araw-araw a
paksa.
3. NOBELA
• Ang nobela, akdang-buhay o kathambuhay ay isang
mahabang kuwentong piksiyon na binubuo ng
iba't ibang kabanata. Maroon itong 60,000-200,000
salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-18 siglo,
naging istilo nito ang lumang pag-ibig at naging
bahaging mga pangunahing henerong pampanitikan.
Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at
isang tiyak na istilo o maraming tiyak na istilo.
4. ANEKDOTA
• Mailing salaysay ng mga kawili-wili o katangi-
tanging karanasang nagtatampok sa ugali o
pagkatao ng isang indibidwal na kapupulutan ng
aral sa buhay.
5. PABULA
• Salaysaying hubad sa katotohanan sapagkat mga
hayop ang pangunahing tauhan dito. Layunin
nitong imulat ang kaisipan ng mga bata sa mga
pangyayaring huhubog sa kanilang asal at kilos.
6. PARABULA
• Salaysay na mula sa Banal na Kasulatan na
kapupulutan ng mga gintong aral.
7. KWENTONG BAYAN
• Kwentong naglalarawan ng mga tradisyong tulad
ng kaugalian, pananampalatya, karanasan at
suliraning panlipunan. Isa itong magaang pagpuna
sa ugaling Pilipino sa parang kakatwa.
E. Mga Akdang Patanghal
1. DULA
• Ang tula na drama ayon kay Sebastian ay nagsimula
noong mga unang taon ng pananakop ng mga
Amerikano. Idinagdag pa ni Tiongson na ang drama
ay binubuo ng tanghalan, iba't ibang kasuotan,
iskripto, karaterisason at Internal conflict. Ito ang
pangunahing sangkap ng tula na drama ayon sa
banyagang kahulugan. Sa kabilang dako, ayon sa
mga librong nabasa ko, ang drama ay drama kahit
wala ang mga sangkap na nabanggit. -Sebastian
2. PANULUYAN
• Pagsasadula ng paghahanap ng Banal na mag-
asawa ng lugar na pagsisilangan ni Kristo Hesus.
3. SENAKULO
• Pagtatanghal ng buhay at pagpapakasakit ni
Hesukristo.
4. TIBAG
• Pagsasadula ng paghahanap nina Sta. Elena at
Prinsipe Constantino sa krus na pinagpakuan kay
Hesus. Ginagawa ito tuwing panahon ng Mayo.
5. SALUBONG
• Dula ng mga paroko ng Katoliko at Aglipay. Ito ang
pagsasadula ng pagsasalubong ng muling nabuhay
na Kristo at Birheng Maria sa umaga ng Linggo ng
Muling Pagkabuhay.
6. KARILYO
• Pagtatanghal gamit ang mga karton bilang tauhan.
Mga anino lamang ang nakikita na pinapatingkad
ng mga gamit na ilaw.
7. PANTOMINA
• Pagsasadula ng walang anumang dayalogo at puro
kilos at galaw lamang ng tauhan ang makikita.
8. MORO-MORO
• Pagtatanghal na nagpapakita ng labanan ng mga
Kristiyano at mga Moro o Muslim.
9. SARSUWELA
• Isang anyo ng dulang musikal. Binubuo ito ng mga
pagsasalaysay ng nakasaliw sa mga tugtugin na
nilangkapan ng sayaw.
10. MELODRAMA
• Sa umpisa ay malungkot ngunit sa katapusan ay
nagging masaya.
11. KOMEDYA
• May layuning pasayahin ang mga manonood.
12. PARSA
• Layuning magpasaya sa pamamagitan ng
pagkukuwento ng mga pangyayaring nakakatawa.
13. TRAHEDYA
• Binubuo ito ng tunggalian na nagwawakas sa
pagkamatay ng pangunahing tauhan.
14. DESPOSORIO
• Ito ay pagsasadula ng pitong sagradong
sakramento ng mga Katoliko na kadalasan ay
nagaganap sa bayan ng Hagonoy sa Bulacan.
 15. MANYANITA
• Ito ay ginaganap tuwing hatinggabi bilang
salubong sa may kaarawan na hinahandugan.
Ngunit sa ibang bahagi ng lalawigan ng Bulacan, ang
manyanita ay para sa isang yumao. Ginaganap ito
sa huling gabing lamay ng namayapa na napupuno
ng awitan at paggunita sa yumao.
16. HARANA DE PAMANHIK
• Ito ang tradisyunal na panghaharana subalit ito ay
hindi simpleng harana sapagkat ito ay isinasagawa
tuwing alas-sais ng gabingbuong pamilya ng 5.
lalaking na mamanhikan sa pamilya ng kanyang
kasintahan upang hingin ang kamay nito upang
maging katipan ng puso.
F. Pasalindila/Pasalita
• Ang panitikan ay naglalarawan ng buhay, kultura,
tradison, kaugalian at karanasan na siyang nagging daan at
lakas na nagpapakilos sa anumang uri ng lipunan.
Malaking impluwesiya ang naiaambag ng panitikan sa
kultura at kabihasnan ng alinmang bansa. Bago pa man
dumating ang Kastila ay maroon nang sining at panitikan
Ang mga Pilipino. Ang panitikang pasalindila o pasalita ay
isa sa nagpapatunay na may mga akdang
maipagmamalaki ang ating bansa.
1. Salawikain
• ito ay butil ng karunungan hango sa karanasan ng
6.
matatanda na nagbibigay ng mabubuting payo sa
kagandahang-asal at mga paalala tungkol sa batas
ng mga kaugalian.
• Halimbawa:
o Ang taong may hiya, ang salita ay
panunumpa
o Ang naghangad ng kagitna, Isang salop ang
nawala
2. Sawikain
• ito ay salita o pangkat ng mga salitang patalinghaga
na nagbibigay ng di-tuwirang kahulugan. Hindi
gumagamit ng marahas na salita upang maiwasang
makasakit ng loob. Kaya kahit nanunudyo, G. PANITIKANG PASULAT
naglalahad ng masakit na katotohanan o nangangaral,
pinakalingatan ang pagpili ng sasabihing salita. 1.
• Halimbawa:
o Parang natuka ng ahas
o Bantay- salakay
o Itaga mo sa bato.
3. Kasabihan
• ito ay mga palalang nagbibigay-gabay o payo sa
tao tungkol sa buhay at karanasan. 2.
• Halimbawa:
o Ang batang matapat, pinagkakatiwalaan ng
lahat.
o Walang tunay na kalayaan, kung
nabubuhay sa kahirapan.
o Ang anak na magalang, kayamanan ng
magulang 3.
4. Palaisipan
• ito'y nakapupukaw at nakakahasa ng isipan ng
tao, katulad ng bugtong ay nangangailangan ng talas
ng isip.
• Halimbawa:
o 1. May isang prinsesang sa tore ay nakatira H. KOLONYAL
balita sa kanyang pambihirang ganda
bawal tumingala upang siya ay Makita
ano ang gagawin ng binatang sumisinta?
▪ Sagot: linom ng tubig upang
kunwari' y mapapatingala at
makita ang prinsesa.
o 2. Sa duklay ng isang sanga,
Limang ibon ang kumakanta
Lumipad ang isa, ilan ang natira?
▪ Sagot: Lima pa rin sapagkat
hindi naman umalis ang isang
ibon, lumipad lamang ngunit
hindi lumayo.
Bulong
• ito'y ginagamit sa iba't ibang pagkakataon ng ating
mga sinaunang ninuno. Gamit din ito bilang
pangkulam, pang-engkanto, paggalang sa lamang
lupa at paggagamot sa mga may sakit. Ginagamit pa
rin ito magpahanggang ngayon sa Katagalugan, sa
Kabisayaan, Kabikulan kung napaparaan sa mga
daang may punso.
• Halimbawa;
o "Tabi, tabi po apo
Baka po kayo mabunggo".
o “Huwag magagalit kaibigan
Aming pinuputol lamang
Ay sa amin napag-utusan".
o "Dagang malaki, dagang malit,
Ayto ang ngipin kong sira na't pangit.
Sana ay bigyan mo ng kapalit".
Bugtong
• Ito ay isang palaisipan at pahulaan. Ang layunin
nito ay pasiglahin ang isip, pukawin ang guniguni
at pasayahin ang loob ng mga taong nagkakatipon-
tipon.
• Halimbawa:
o Kung kalian mo pinatay
saka pa humaba ang buhay
o Nang sumipot sa maliwanag
kulubot na ang balat
o Ako ay may kaibigan
kasama ko kahit saan
Alamat
• Ito ay mga kuwentong-bayan a maaaring kathang-
isip lamang o hango sa isang tunay na pangyayari.
Ito ay kuwento ng pinagmulan. Maaaring
pinagmulan ng isang bagay, pook o pangyayari.
Maaaring mga pangyayaringhindi kapani-paniwala
tulad ng iyong babasahin.
Pabula
• Ito ay isang uri ng panitikan kung saan ang mga
hayop o mga bagay na walang buhay ang siyang
tauhang gumaganap sa kuwento. Ito ay kathang-
isip lamang subalit nag-iwan ng aral sa mga
mambabasa.
Mito
• Ito ay kuwento ng isang partikular na paniniwala o
may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang
mga anito. Karaniwang tinatalakay nito ang mga
diyos-dyosan o bathala at nagbibigay ng paliwanag
tungkol sa likas na kaganapan.
• Kinapapalooban ito ng mga nasulat na panitikan noong
panahon ng mga mananakop.
I. KILALANIN: Panitikan na nakatuon sa Sino-sino ang mga propagandistang ito at anong
Relihiyon at Kagandahang Asal ambag nila?
• Mga nalimbag na akda: • Naglathala ng mga akdang nanginngibabaw ang
Nasyonalismo:
1. Doctrina Cristiana (1593) a) Jose Protacio Rizal Mercado y Alonzo
• Ang kauna-unahang aklat na panrelihiyon na Realonda
nalimbag sa Pilipinas. Ito ay isinulat nina Padre b) Marcelo H. Del Pilar
Juan De Plasencia at Padre Domingo De Nieva. c) Graciano Lopez - Jaena Mariano Ponce
Nakalimbag sa wikang Tagalog at Kastila na d) Heneral Antonio Luna
naglalaman ng mga paksang Pater Noster, Ave e) Pedro Paterno
Maria, Credo, Regina Coeli, Sampung Utos ng
Diyos, Mga Utos ng Santa Iglesia, Pitong Kasalanang PANAHON NG HIMAGSIKAN
Mortal, Labing-àpat na Pagkakawanggawa, a) ANDRES BONIFACIO
Pangungumpisal at Katesismo. b) APOLINARIO MABINI
c) EMILIO JACINTO
2. Nuestra Senora Del Rosario
• Ang Ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Sa • Lumaya nga ba talaga tayo o mas lumawak lang ang
panahong ion, ang typographic method ang ginamit bilangguan natin?
sa paglilimbag, ito ay isang bagong paraan ng
paglilimbag na ipinasok sa ating bansa ng mga
dayuhan.
• Ang kauna-unahang aklat na inilimbag sa
pamamagitan ng typographic method ay ang Libro
de Nuestra Senora del Rosario na isinulat sa Filipino
no Dominican friar na si Francisco Blancas de San
Jose at ito av inilathala noong 1602.

3. Barlaan at Josaphat (1708)

• Ito ay isang salaysay sa Biblia na isinalin sa
Tagalog ni Padre Antonio De Borja mula sa
Griyego.

4. Urbana at Feliza
• Ito ay isinulat ni Padre Modesto De Castro ay
tinaguriang "Ama ng Tuluyang Klasikal sa
Tagalog" dahil sa pagsulat nito. Ang akdang ito ay
binubuong palitan ng liham ng magkapatid na
Urbana at Feliza. Ang isa ay nasa lalawigan at isa
ay nag-aaral sa isang kolehiyo sa Maynila. Maraming
bahagi ng akdang ito ang nagtatampok ng mga
pagpapahalaga sa buhay.

5. Ang Dalit Kay Maria

• Ito ay isinulat ni Padre Mariano Sevilla, isang paring
Pilipino na nagsulat noong 1865. Ang paksa ay
tungkol sa pagpaparangal sa Mahal na Birhen at
inaalavan din ito no mga bulaklak.

J. Ang Propagandista sa Panahon ng mga Kastila

• Malaki ang naging ambag ng mga Propagandista sa
pagmumulat sa bayan, subalit ang kilusan ay hindi
nagtagal.
• Gaya ng mga samahan, hindi maiwasan na pagkaroon ng
mga panloob na problema, kaya ang kilusan ay nabuwag
at ang mga kasapi nito ay nagkanya-kanya.

Ano ba talaga ang layunin ng Kilusang ito?

1) Magkaroon ng pantay-pantay na pagingin sa
mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
2) Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas
3) Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang
Pilipino sa Kortes ng Espanya.
4) Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko.
5) Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa
pamamahayag, pananalita, pagtitipon o
pagpupulong, at pagpapahayag ng kanilang
mga karaingan.
 PAL 101: Pagsusuri ng Panitikan
• "Huwag kang magbasa gaya ng mga bata upang libangin
ang sarili, o gaya ang mga matatayog ang pangarap upang
matuto. Magbasa ka upang mabuhay,”
• "Ang pagbabasa na may layuning kilatisin ang isang akda
ay pumapasok sa gawain ng kritisismo. Isa itong gawain o
praktika na bahaging pampanitikang pag-aaral. Isa itong
espesyalisadong larangan sa lob nito," (Torres-Yu, 2006).
• Kritisismo: Mula sa salitang Griyego na "krino" na
nangangahulugang manghusga.

Limang Katanungan:
• Ayon kay Propesor Nicanor Tiongson ng Unibersidad
ngPilipinas ay may limang katanungang dapat mabatid at
masagot ng sinumang nais maging kritiko.

1. Ano ang nilalaman o ipinararating sa atin ng

likhang-sining?
o Sa katanungang ito ay nais malaman kung anong
anyong pampanitikan ang binasang akda, matapos
nito ay nais palalimin ang kaalaman ng
mambabasa kung ano sa tingin niya ang mensahe
nito. Ano ang nais nitong ipadama sa sinumang
babasa? Ano ang pinalulutang na paksa?

2. Paano ito ipinararating?

o Ang katanungang ito ay sumasagot o tumutukoy sa
paraan o teknik na ginamit ng manunulat upang
maisulat ang akda.

3. Sino ang nagpaparating?

o GABAY: Sino ang may-akda? Ano ang kanyang
kasarian? Ano ang estadong kanyang buhay?
Maaaring manaliksik sa kanyang talambuhay.
Sino-sino ang kanyang impluwensya sa panulat?

4. Saan at kailan sumupling ang likhang-sining

na ito?
o Nais malaman sa bahaging ito kung ano ang
pangkasaysayang kahalagahan ng akda. Anong
kaisipan ang dominante nang maisulat ito na sa
tingin ninyo ay nakaapekto sa pagkakasulat ng
akda.

5. Para kanino ang likhang-sining na ito?

o Ito raw ang pinakamahalagang katanungan, dito ay
nais tukuyin kung sino ang target readerng
manunulat ngunit hindi lamang ito literal na
audience sapagkat kakambal ng audience ay saang
antas ng lipunan sila kabilang o nagmula.Mula sa
antas no lipunan ng mababasa ay mahihinuha na
natin kung ano ang gustong ipabatid ng manunulat.
 PAL 101: Teoryang Pampanitikan
A. FORMALISTIKO / POMALISTIKO
• Binibigyang atensyon ng teoryang ito ang kaayusan, at
estilo o paraang artistiko ng teksto dahil saklaw ng
teoryang ito ang pisikal na katangian ng akda tulad ng
nilalaman, kaanyuan o kayarian, at paraan ng
pagkakasulat.
• Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang
nais niyang ipaabot gamit ang kanyang panitikan.
• Uri ng kritisismong pampanitikan na nagbibigay-diin sa
porma ng isang teksto at hindi sa nilalaman.
• Binibigyan ng markadong atensyon ang istruktura, istilo
at paraang artistiko ng isang akda.
• Halimbawa:
o "Sa Ilalim ng Unan" ni Jose Corazon de Jesus at
"Sa Aking Mga Kabata" ni Jose Rizal.
B. REALISMO
• Ipinaglalaban ng teoryang ito ang katotohanan kaysa
kagandahan. Karaniwang nakapokus ito sa paksang
sosyo-politikal, kalayaan, at katarungan para sa mga
naapi.
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan
at nasaksihan ng may-akda sa kanyang lipunan.
Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay
ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng
may-akda ang kasiningan at pagkaefektibo ng kanyang
sinulat.
• tumatalakay sa katotohanan sa lipunan. Karaniwan
nitong pinapaksa ang kalagayan na nangyayari sa
lipunan tulad ng korapsyon, katiwalian, kahirapan at
diskriminasyon.
• Madalas din itong nakapokus sa lipunan at gobyerno.
• sukdulan ng katotohanan
• Halimbawa:
o "Ang Panday" ni Armado V. Hernandez at
"Sandaang Hakbang Papuntang Malakanyang"
ni Frank Cimatu.
C. MARXISMO
• Ang Marxismo ay ideolohiyang naninindigan sa
pagkakaroon ng dalawang pangkalahatang uring
nagtutunggalian sa isang lipunan: ang mga umaapi at
inaapi. Kung gayon, ang panunuring ginagabayan ng
Marxismo ay tumutukoy sa teoryang nagbibigay-diin sa
pag-iral ng tunggalian ng mga uri sa panitikan.
• Ang layunin ng teoryang Marxismo ay ipakita na ang tao
o sumasagisag sa tao ay may sariling kakayahan na
umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang-
ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at
pampulitika
• Halimbawa:
o "Noli Me Tangere" at "El Filibusterismo" ni
Jose Rizal,
o "Walang Sugat" ni Severino Reyes,
o "Ang Ibong Adarna", at "Titser" ni Liwayway
A. Arceo.
D. MORALISTIKO
• Kinikilatis sa teoryang ito ang pagpapahalagang
pangkatauhan ng mga karakter na maaaring magpakita
at magdala sa mambabasa sa mabuti o masamang landas.
• Ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa
moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at
mali. Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o
proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng
isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng
lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay
naagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.
• Ang dulog moralistiko ay nagpapalagay na ang akda ay
may kapangyarihang maglahad o magpahayag hindi
lamang ng literal na katotohanan kundi ng mga
panghabambuhay at unibersal na mga katotohanan at
mga di mga mapapawing pagpapahalaga (Reyes, 1992).
• Halimbawa:
o "Ang Kapid" (Ang Kambal) at "Donato Bugtot"
(Donato Ruba) ni Peter Solis Nery.
E. KLASISISMO
• Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga
pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba ng estado sa
buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan ang daloy ng
mga pangyayari, matipid at piling-pili sa paggamit ng mga
salita at laging nagtatapos nang may kaayusan
• Ang pananaw na klasisismo ay nagmumula sa
pinakamataas na uri patungo sa mababa, samakatwid may
pagkaaristokratiko ang sining na ito alalaon bay
nangingibabaw ang may kapang- yarihan laban sa
mahihina at sunud-sunuran (Villafuerte, 2000).
• Ang klasiko ay hindi emosyonal, matipid sa pananalita at
maingat sa pagpapahayag ng anumang damdamin. Ang
katangian ng mga akdang klasiko ay: (1) malinaw, (2)
marangal, (3) payak, (4) matimpi, (5) obhektibo, (6) may
wastong pagkakasunod-sunod at (7) may hangganan
(Villafuerte, 2000).
F. EKSISTENSIYALISMO
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang
tao na pumili o magdesisyon para sa kanyang sarili na
siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo
(human existence).
• Sa Teoryang Eksistensiyalismo, may kalayaan ang isang
tao na pumili o magdesisyon para sa kaniyang sarili na
siyang pinaka-sentro ng kaniyang pananatili sa mundo
(human existence).
• Malaya at responsable ang tao sa kanyang sarili at
mga desisyon. Nauuna ang “eksistens” bago ang
“esensya”. Binibigyang pansin din dito ang kilos at ang
katwiran kaysa sa iba pang kaisipan.
• Soren Kierkegaard: Ang pinagmulan ng teoryang
eksistensiyalismo
G. FEMINISMO
• Ang tinatalakay dito ay ang pagsalungat sa ideya na
mahihina, marupok, pantahanan, emosyonal, at tanga ang
mga baba tinatalakay rin ang mga karapatan ng mga
kababaihan sa pulitika ekonomiya at lipunan.
• Madaling matukoy kung ang panitikan ay feminismo dahil
ang mga pangunahing tauhan dito ay baba at ipinapakita
dito ang mga magagandang asal ng pangunahing tauhan.
• Ang Teoryang Feminismo ay unang lumitaw noong 1974,
na nagsusulong sa pantay na pagtingin sa babae at
lalake.
• Pinalulutang din dito ang kakayahan at kalakasan ng
babae.
H. QUEER
• Ang lahat ng mga sekswal na aktibidad ay mga
panlipunang konstruksyon. (Harris, 2005)
• Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa
paningin ng lipunan sa mga homosexual. Kung ang mga
 babae ay may feminismo ang mga homosexual naman ay
queer.
• Sa pananaw ng klasisismo sa Queer Discourse, inihahayag
ang hindi pagkakaroon ng pantay-pantay na katayuan ng
pagkalalaki at pagkababae sa lipunan (Rolando
Tolentino).
• Masasalamin din sa Teoryang Queer ang mga
katotohanan tungkol sa diskriminasyong
natatanggap ng may ibang kasarian o miyembro ng
LGBTQA+
• Ang layunin ng isang panitikan ay iangat at pagpantayin
sa paningin ng lipunan ang mga homoseksuwal.
• Halimbawa:
o Bago ang Bading by Ralph Semino Galang
I. ARKETAYPAL / ARKETIPAL
• Sa teoryang ito, nangangailangan ng masusing pag-aaral
sa kabuuan ng akda sapagkat binibigyang diin dito ang ang
simbolong ginamit upang maipabatid ang mensahe ng
akda.
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga
mahahalagang bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga
simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga
simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang
kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga
simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t
isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at
konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mga
mambabasa.
• Mga taong kasangkot sa pagtaguyod o pagpapalaganap ng
arketipal na pananaw:
• James Fraizer - Isang antropolohista at may akda ng The
Golden Bough
• Carl Jung - Naniniwala siya sa pananaw ni Freud na may
di-malay na bahagi ang tao, subalit hindi ito personal na
unconscious, bagkus ay kolektibong unconscious.
J. HUMANISMO
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro
ng mundo; ay binibigyang-tuon ang kalakasan at
mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento, atbp.
• Nakasentro sa mga tao.
• Ayon sa pahayag ni Protagoras na "Ang tao ay sentro ng
daigdig, sukatan ng lahat ng bagay at panginoon ng
kaniyang sariling kapalaran." - Ang titser ni Liwayway
Arceo
K. IMAHISMO
• Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na
higit na maghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya,
saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-akda na higit
na madaling maunawaan kaysa gumamit lamang ng
karaniwang salita. Sa halip na paglalarawan at tuwirang
maglalahad ng mga imahen na layong ilantad ang totoong
kaisipan ng pahayag sa loob ng panitikan.
• Filipino: Imahe + ismo = Imahismo
• English: Image + ism = Imagism
• Teoryang namamalagay na kinakailangang gumamit ng
konkreto, matipid, maingat, at tiyak na mga salita upang
makabuo ng konkretong imahen.
• Kinikilala ng teoryang ito na sub-genre ng Modermismo
ang kabuluhang pangkaisipan at pandamdamin ng mga
imaheng nakapaloob sa akda.
• May kalayaan sa pagpili ng mga paksa at porma.
• Pinapahalagahan dito ang tuwirang paggamit ng imahe
na naglalantad ng tunay na kaisipang inihahayag sa
akda at ang paggamit ng mga salitang karaniwang
ginagamit sa araw-araw.
• Lumaganap ang Imahismo sa unang dalawang dekada ng
ika-20 siglo, bilang isang kilusang panulaan sa Estados
Unidos at Inglatera.
o Ilan sa mga kilalang imahismong manunulat
▪ Hilda Doolittle,
▪ John Gould Fletcher,
▪ Amy Lowell,
▪ Carl Sandburg, at
▪ William Carlos Williams.
• Thomas Ernest Hulme o mas kilalang "T.E. Hulme" ay
"Ama ng Imahismo"
• Ezra Pound: "Tagapagtatag ng Imahismo"
L. KULTURAL
• Ang teoryang ito ay naglalayong magbahagi ng mga
akdang patungkol sa mga kaugalian, paniniwala at
tradisyon ng isang lugar. Ipinakikita rin dito na ang bawat
lipi ay natatangi.
• ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindi
nakakaalam.
• Ang kultura ay tumutukoy sa sining, kaugalian,
institusyong panlipunan, at mga nagawa ng isang
partikular na bansa, o iba pang pangkat ng lipunan.
• Ano nga ba ang Teoryang Kultural?
o Nagpapakilala ng kultura.
o Nagbabahaging kaalaman.
o Nagbibigay koneksyon sa nakaraan tungo sa
kasalukuyan.
o Nagpapahalaga sa bawat lipi.
o Nagtatangi at nagtataguyod sa mga sinaunang
gawi at paniniwala.
• Hal. Ibong Adarna ni José de la Cruz at Noli Me Tangere
ni Jose Rizal
• Modernong halimbawa: Pagpag ni Frasco Mortiz
M. SIKOLOHIKAL
• Sa teoryang ito makikita ang takbo o galaw ng isipan ng
manunulat. Mahihinuha sa kanyang akda ang antas ng
kanyang pamumuhay, ang kanyang paninindigan,
paniniwala, at pagpapahalaga, gayundin ang mga ideya o
kaisipang naglalaro sa kanyang isipan at kamalayan
• Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan
ng pagpapakita ng mga salig (factor) sa pagbuo ng
naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw,
pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa
akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng
panibagong behavior dahil may nag-udyok na mabago o
mabuo ito.
N. ROMANTISISMO
• Katangian ng teoryang ito ang pagiging
makapangyarihan ng emosyon. Bukod dito,
nagpapakilala rin ito ng katwiran sa mailusyon o
optimistikong pananaw ukol sa buhay.
• Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t ibang
paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa pag-aalay ng
kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong
kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin
ng isang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang
kanyang pag-ibig sa tao o bayang napupusuan
O. SOSYOLOHIKAL
• Ang teoryang ito ay may paksang nagbibigay ng
kaapihang dinanas ng tauhan sa kwento. Ang akda rin
ay nagiging salamin sa mga tunay na nangyayari sa
lipunan.
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at
suliraning panlipunan ng lipunang kinabibilangan ng
may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan
sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan na
nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa
mga katulad na suliranin
 Kahirapan at Panitikan
• Ayon sa mga sosyologo, ang social class o antas panlipunan ay
pangkat ng mga tao na may pantay o magkatulad na katayuan
pagdating sa antas ng kita, hanapbuhay, at edukasyon.
• Isa sa pinalutang sa artikulong isinulat ni Atom Araullo na
pinamagatang "The Hunger Pandemic" ang isyu ukol sa
pagkain ng "pagpag" ng ilang pamilyang Pilipino na
nagpapakilala sa matinding kahirapang nararanasan sa bansa.

Noong 2021 mula sa datos na inilabas ng Philippine

Statistics Agency (PSA), 18.1 na porsyento o halos
katumbas ng 19.99 na milyong Pilipino ang
itinuturing na mahirap o nabubuhay sa ilalaim ng
poverty threshold na humigit-kumulang Php 12, 030
sa bawat buwan na may limang miyembro ng
pamilya.

Less than P10,957 Poor;

P10,957 to P21,914 Low income but not poor;
P21,914 to P43,828 Lower middle class;
P43,828 to P76,669 Middle class;
P76,669 to P131,484 Upper middle;
P131,484 to P219,140 Upper but not rich;
P219,140 and above Rich