L1: PANIMULA SA PANITIKAN isang tao sa
pamamaraan”
“Sabihin mo sa akin ang panitikan ng isang bayan at
sasabihin ko sa iyo ang uri ng mga tao ng bayang
ito.” - Sebastian at Nicasio (sa pagbanggit ni
Nibalvos, 2019 p.1)
Lahat ng akda ay hango sa pakikipag-ugnayan ng
manunulat sa mundo na laging nakaugat sa
konteksto ng lipunang Pilipino. – Lumbera (sa
pagbanggit ni Nibalvos, 2019 p.102)
Sa likha ng manunulat ay laging nakamarka ang
kultura at kasaysayan ng partiKular na Lipunan at
panahon. - sa pagbanggit ni Nibalvos, 2019 p.101
KAHULUGAN NG PANITIKAN:
PANITIKAN
- nagmula sa salitang PANG – TITIK – AN
- salitang panumbas sa Filipino sa salitang literatura
o literature na kapwa nakabatay sa salitang Latin
na “litera” = letra o titik (Jose Villa Panganiban,
1954).
IBA’T IBANG KAHULUGAN NG PANITIKAN AYON
SA MGA ISKOLAR:
1. HONORIO AZARIAS
“Pagpapahayag ng damdamin ng tao ukol sa
lipunan, pamahalaan, kapaligiran, kapwa at
Dakilang Lumikha”
2. MARIA RAMOS
“kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan
sapagkat dito masasalamin ang mga layunin,
damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing at guniguni
ng mga tao na nasusulat o binabanggit sa Maganda
at masining na mga pahayag”
3. ATIENZA, RAMOS, SALAZAR at NAZAL
“walang kamatayan, nagpapahayag ng
damdamin ng tao bilang ganti niya sa reaksyon
sa kanilang pang-araw-araw na pagsusumikap
upang mabuhay at lumigaya sa kanilang kapaligiran,
gayundin sa kanilangpagsusumikap na makita ang
Maykapal”
4. J. ARROGANTE
“Isang talaan ng buhay kung saan nagsisiwalat
ang isang tao ng mga bagay na kaugnay ng
napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa
kanyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng
pamamagitan ng malikhaing
5. PANGANIBAN
“Nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay, lipunan,
pamahalaan, pananampalataya, at mga
karanasang kaugnay ng iba’t ibang uri ng
damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan,
kalungkutan, pag-asa pagkapoot,
paghihiganti,pagkasuklam, sindak at pangamba.”
6. SANTIAGO
“…lahat ng uri ng pahayag nakasulat man ito,
binibigkas o kahit ipinahihiwatig lang ng aksiyon
ngunit may takdang anyo o porma katulad ng tula,
maikling kuwento, dula, nobela, at sanaysay.”
KAHALAGAHAN:
- Mahalagang malaman ang likhang-sining ng mga
Pilipino (noon hanggang ngayon) dahil ito ang
magpapatunay sa ating mayamang nakalipas. Ito
ang makapag-uugat sa atin sa tunay nating
pinagmulan (Nibalvos, 2019, p.101).
ANG MUNDO AT PANITIKAN SA PANANAW NI SP
LOPEZ – readings 1/15/24
SALVADOR P LOPEZ
- former UN Commissioner
- former UP President (Panahon ng Batas Militar)
> Sa pagpapatatag ng Batas Militar/Martial Law,
nagrebelde ang mga mag-aaral ng UP kaya nag-
baricade sila sa loob
> Ayaw ni Lopez sa madugong rebolusyon
(pamahalaan VS estudyante) kaya siya ay
nagresign (bago pa magkaroon ng UP DND
Accord)
- Nagsulat ng “Literatura at Sociodad”
- miyembro ng Philippine Writers’ League
- Nabigyan ng Commonwealth Literary Awards
mula sa Quezon Administration
- nakabase sa 1940 manifesto – ang manunulat
ay dapat na itigil ang pagiging isolated, single at
masungit
> Itinangi ni Lopez - naniniwala na ang husay
ng akda ay nakasalalay sa artisikong
awtonomiya (individualism)
LITERATURA AT SOCIODAD (1941) - kalipunan ng
mga sanaysay na naglalaman ng mga teoryang
pampanitikan ng bansa
A. TATLONG TAGURI KAY SP LOPEZ:
1. AMA NG PROLETARYANG KILUSAN -
tagapagtanggol ng working class/
disenfranchised na Pilipino
2. LIBERAL IMPERIALIST & AMERICANIZED
BOOTLICKER - gumamit ng wikang Ingles;
hindi maiiwasan dahil lumaki siya sa sistema ng
paaralan na pinamumunuan ng US
3. DIKTADOR NA PAMPANITIKAN - salungat sa
kaniyang mga akda na tumalakay sa kalayaan,
liberal na humanismo, indibidwal at
pagmalikhain
B. MGA KRITIKO SA LITERATURA AT SOCIODAD
EDWARD W. SAID
- secular na kritisimo ay di lang pag-aaral ng
intelektwal na pormasyon ng kritiko
- Ito ay ang pagsaasalang-alang ng 3 puntos na ito:
background ng manunulat, makasaysayang
kapaligiran kung saan sila sumulat, at nilalaman ng
teksto
> kailangan upang maunawaan bakit maraming
kritiko o sumasalungat sa pananaw/gawa ni SP
Lopez
> Kontrapuntal – tayo ay nasa mundong binubuo
ng maraming POVs na maaaring
nagkakasalungat
1. JOSE GARCIA VILLA
- kulang ito sa kagandahan
> Sinagot ni Lopez na di nito kailangan ng
kagandahan; kalaunan, binanggit niya na
nagsasaad ito ng “ordered beauty” at “Grace as
well as power”
- naninindigan sa “Art for Art’s Sake” = wag dapat
ihalo ang politika at ekonomika sa likhang sining
> Tinutulan ni Lopez, naniniwala na dapat ang
mga panitikan ay nagtuturo ng malalim na
panlipunang pagnanasa, hindi lamang
emosyonal at intelektual (mga akda: “On Villa’s
Political Credo” at “So No: A Theory of Poetry”)
> Inirekomenda si Rafael Zulueta da Costa at
sulat niyang “Like the Molave”
2. FRANSISCO ARCELLANA
- nagsabing ang isang indibidwal ay dapat munang
mapagtanto kung paano dapat manindigan tungkol
sa lipunan
- nananawagan na gumawa ng kapaki-pakinabang
na kontribusyon sa buhay (di tulad ni Lopez na
nagsusulat ukol sa inaaping Pilipino pero walang
aksiyon)
3. EDGAR SNOW
- Malaya at mature ang pananaw ni Lopez
> dahil sa liberalismo / proletaryang panitikan
- Hindi Malaya
> dahil sa pagsuporta sa Ingles at paggamit ng
panitikan sa kabila ng problema sa mundo
4. ROMULO
- kaduda-duda ang argumento nito dahil karamihan
sa halimbawa sa likha ni Lopez ay kanluranin at
Philippine Literature sa Ingles (nugu h8r)
5. LEOPOLDO Y. YABES
- ikinumpara si Lopez kay Fernando Maramag at
Ignacio Manlapaz – paggamit ng scientific method
bilang suporta sa datos ng isang akda
6. VIDAL A TAN JR.
- “Literary and Philosopical” – pagpapahayag sa
malikhaing paraan
- nakapagbibigay interes at hikayat na mamulat sa
mga isyu ng lipunan
7. HOSILLOS
- mayroong negatibong dulot ang ilang
impluwensiya ng Amerikano na maaring
makapagpabago sa pananaw ni Lopez (ngunit
walang datos na sumusuporta sa kanyang pahayag)
8. PETRONILO BN. DAROY
- si Lopez ay isang kritiko na idinadaan sa akda ang
mga hinaing sa Lipunan
- ilan sa akda ni Lopez ay tila walang pag-aanalisa
9. DEANNA ONGPIN RECTO
- ginagamit ni Lopez ang literatura bilang instrument
tungo sa pagkakapantay-pantay at pagkakaisa
(tulad ni Matthew Arnold)
- ang proletaryang pantikan ni Lopez ay higit pa sa
“Criticism of life” ni Matthew Arnold at masyadong
abstract
- hindi palaging dogmatiko (laging sumusunod sa
prinsipyo) si Lopez sa mga pananaw sa decadents
at romantics
10. NICK JOAQUIN
- si Lopez ay may kaunting epekto sa manunulatat
at ang kanyang proletaryang panitikan ay hindi
sineseryoso
- mas gusto ni Joaquin ang pananaw ng panitikan na
mula sa mga Pilipino, kaysa sa mga kanluraning
pananaw.
11. RICAREDO DEMETILLO
- si Lopez ay nakatuon sa pag-unlad at pagbabago
sa pulitika, mataas na kaseryosohan at rebolusyo
- sumusunod si Lopez kay Karl Marx (Marxism) dahil
sa kagustuhan ng pagbabago sa lipunan ngunit tutol
siya sa rebolusyon (salungat sa Marxism)
12. SCHNEIDER
- si Lopez ay nakatuon sa nilalaman at paggana sa
halip na gawa; kabilang sa proletaryang paaralan
> Ginamit ni Lopez ang komunikasyon bilang
paraan ng produksyon, bilnng pampolitika at
bilang diskorsibo
- naimpluwensiyahan si Lopez ng tradisyon
pampanitikan ng Anglo-Amerikano
13. LEONARD CASPER
- hinihiling lang ni Lopez sa mga manunulat na
suportahan ang kanyang programang sosyolohikal
(Philippine Writer’s League)
14. E. SAN JUAN JR.
- nagbibigay ng manipesto sa “konkretong gawin ng
mga Pilipinong intelektuwal at malikhaing artista” na
“ang imahinasyon ng tunggalian ng uri at ang tapat
na paglalarawan nito”
- PH Writer’s League bilang bahagi ng muling
pagbangon ng rebolusyonaryong tradisyon at
aksyon ni Lopez bilang tugon laban sa pagusbong
ng Pasismo at Decadent Narcism ni Villa
- Si Lopez ay laban sa marahas na rebolusyon at
ilan sa sanaysay niya ay nagpapakita ng suporta sa
kapitalismo
15. DOMINGO CASTRO DE GUZMAN
- Si Lopez ay…
> “Prephilosophical” (paniniwalang
matitimbangan ng mabuti ang masama sa
future)
> isang hindi mahalagang manunulat
> may pananagutan sa di makatarungan/
tiwaling Lipunan (lahat ng ito ay kulang ng
scholarly insight at kaduda-duda)
- naninindigan na ang pagbabawas ni Lopez ng
progresibong panitikan (pormal na konserbatismo)
ay may 2 epekto:
(a) ang inaapi ang target ng pakikibaka pero
masyadong simple ang pagiisip nila para
maintindihan ito
(b) maaring isuko ng Kabataan ang paniniwala at
English language kapalit ang “Lopez Tradition”
16. ORDOÑEZ at CONTI
- PH Writer’s League ay nagtatag ng antipasistang
pananaw upang hamunin ang Japan at Falangist na
tagasuporta
- ang mga kritko nila Lopez ay gumamit ng “Bagong
Pagpuna” upang salakayin sina Lopez dahil sa
pagpapalabas ng “pedestrian literature”
1976 – nagsawa ng pagtatasa ni lopez sa kanyang
sariling koleksyon ng mga sanaysay at nagbunga ito
ng:
• Nakapagtatak ng ugnayan ng manunulat at
komunidad dahil sa kaugnayan nito sa suliraning
kinahaharap ng Pilipino
• Nakabuo siya ng 3 konklusyon: (a) ang manunulat
ay manlilikha (b) kailangan kilalanin ang Lipunan
upang maging tapat sa sining (c) manunulat ay
dapat nakatuon sa katotohanan
• Nagmungkahi na hindi siya falangista (fascist
sympathizer) o tagasuporta ng sosyalismo at
komunismo
> Ang mga kritik sa akda ni Lopez ay nakabatay
sa mga punto na ang mga teksto ni Lopez sa
panitikan ay masyadong abstract o dogmatiko
> Ang kritk ay tumatakbo sa simpleng cause-
effect relationship (salungat sa pagiging
komplikado) – Ex: tutol sa art for art’s sake = tutol
sa pagkamalikhain
ANG MUNDO NI SP LOPEZ (Panahon ng
Komonwealth)
- Ang nakaimpluwensiya kay Lopez ay:
• PANANAW - Kapaligiran ni Lopez ay binubuo ng
gawaing pang-akademiko sa UP (Ex:
pagsulat/pagaaral) na nagbunga ng konseptong
“Art for Art’s Sake” na kanyang tinutulan
• WIKA - Idiiniin ng Sistema ng pampublikong
edukasyon sa Pilipinas na kontrolado ng Amerika
ang pag-aaral ng Ingles
• PAGSASANAY – pinagsamang Anglo-American
Literary tradition at Westernoriented educational
background na nangingibabaw ng panahon na
iyon (Pag-aaral ng Ingles ang pokus ng estilong
ito)
- Nakita niya kung paano sinusuportahan ng
rehimeng komonwealth ang paggamit ng Ingles, sa
kabila ng patakaran ni Quezon na nagpapatibay sa
Tagalog (kaya patuloy siyang lumalaban sa
demokrasya)
- “MIDDLE CLASS CONSUMPTION” – paggamit ng
Ingles na bagay at salita ng mga Pilipino. Nagdulot
upang lumakas ang mga Amerikanong kultura at
businesses
- Interesado si Lopez sa Agham Panlipunan (social
science) at humanidades (humanities) kaya patuloy
ang ebolusyon ng kanyang pananaw sa panitikan
- Kasama ng ibang manunulat ay binuo ni Lopez ang
PH Writers League na suportado ng Pamahalaang
Komonwealth
> Layunin: Magtatag ng sentrong pangkultura
para sa mga manunulat na Pilipino upang
matugunan ang problema sa panitikan,
mapanatili ang relasyon sa manunulat sa ibang
bansa at ipagtanggol ang institusyong
pampolitika at maprotektahan ang kalayaang
sibil
> Hiniling din nila ang paggamit ng ingles at
isang pambansang wika (upang maintindihan ng
mas marami pang Pilipino ang kanilang likha)
- nagkaroon ng debate ang PH Writer’s League at
miyembrong naniniwala sa “Art for Art’s Sake” na
nagdulot ng malaking kaguluhan sa politika at
ekonomiya
> 1929 – nagkaroon ng market crash
> Nagtulak sa pagusbong ng grupo ng magsasaka,
secret societies at komunuista na lumalaban sa
rehimeng Amerikano
ISANG PAGSUSURI SA PANITIKAN AT LIPUNAN
NI SP LOPEZ
- Argumento ni Lopez ay “Ang panitikan ay
komunikasyon”
> Mula sa axiom/paniniwala na ito nabuo ang
ideya ni Lopez ang “panitikan at manunulat ay
bahagi ng mundo”, “panitikan bilang diskurso”
at “panitikang may layuning pampolitika”
- ang sining ay pagkakataon upang ilabas ng
manunulat ang nararamdaman at ipakita ag
kagandahan ng mundo
- Ayon kay Lopez, ang isang manunulat ay epektibo
kapag nakakabuo sila ng koneksiyon sa mga
mambabasa
- Hindi niya dinidiktahan ang mambabasa kung hindi
ay minumulat ang kanilang mata sa katotohanan
- “Bilang konklusyon, ang panitikan ay diskursibo at
may kakayahang gumawa ng kapangyarihan sa
pamamagitan ng paglalantad ng mga relasyon sa
lipunan at pagimpluwesiya sa mga manunulat na
humunin ang mga relasyon”
> Diskursibo (mula sa salitang diskurso; Michael
Foucault) – nahihikayat ang mga mambabasa na
magisip at mag-usap-usap ukol dito
LIPUNAN AT PANITIKAN: PAG-UUGAT NG
KAPILIPINOHAN SA PAGBUBUO NG
LITERATURANG PAMBANSA
POKUS
1. Panitikan ng sinaunang Pilipino bilang
Panitikang Pilipinong batayan ng ating pagka-
Pilipino o Kapilipinohan.
2. Ipinag-uugnay rin dito ang lipunan at panitikan
upang masuri ang mga pagbabagong idinulot ng
kolonyalismo sa lipunan na sanhi ng
pagbabagong bihis ng ating panitikan.
3. Mungkahing dapat gawin, upang
mapangalagaan ang mga likhang-sining na ito at
nang muling maiangat ang dakilang pamana ng
ating mga ninuno, ang Panitikang Pilipino, ang
ating Literaturang Pambansa.
PANITIKAN
- malinaw na salamin, larawan, repleksiyon o
representasiyon ng buhay, karanasan, lipunan at
kasaysayan
- “Ang panitikan at kasaysayan ng isang lipunan ay
kapuwa tagapag-ulat ng daloy ng buhay” (Perez-
Semoralan,et al).
- Tagapagtala sa kasaysayan ng isang Lipunan –
malalaman sa mga akda ang nagaganap sa isang
lugar
> Ex: Sa Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay
naisiwalat ang kalagayan ng mga Pilipino sa
papanakop ng mga kastila – pinagmalupitan ang
mga indio, Kabataan at kababaihan
LIPUNAN
- nagsisilbing tanghalan ng mga kaugalian,
halagahan, at mithiing binuhay ng mga taong
naharap sa mga sigalot na dulot ng mga pangyayari
at ng mga suliraning sa pana-panahon ay dinaranas
ng isang lipunan.
> Panitikan sumasalamin sa Lipunan; Lipunan
ang humuhubog sa Panitikan
> Ang panitikan at kasaysayan ng isang lipunan
ay kapuwa tagapag-ulat ng daloy ng buhay.
MANUNULAT
- hinuhubog ng kaniyang kultura at panahon at
kasama sa mga nagbibigay sa kaniya ng galing ay
ang pagpapahalaga, paniniwala, hilig at tradisyon ng
lipunang kinabibilangan
BAKIT MAHALAGANG PAG-ARALAN ANG
PANITIKANG PILIPINO?
- Ayon kay Perez-Semorlan, et al.:
a. Malaman ang sariling kultura ng mga Pilipino,
pati ang kanilang kasaysayan, at makilala rin ang
mga luwalhati ng kanilang lahi tulad ng mga bayani
– pinagmulan
b. Mapag-aralan at makilala ng mga mamamayan
ang kanilang sarili at maunawaan din nila ang
katangian ng pagkatao ng iba pang mga Pilipino;
C. Makilala ang kahusayan at kagalingang
pampanitikan upang lalo itong mapaganda,
mapaunlad, mapadalisay, at mapayabong;
d. Makita at mabatid ang malaking kahalagahan at
papel na ginagampanan ng wikang Filipino bilang
midyum at behikulo sa pagpapahayag at
pagsasalarawan ng saloobin, mga pangarap,
layunin, adhikain, paniniwala, pag-uugali, mga
karanasan, at mga gawain sa pang-araw-araw na
buhay.
PANITIKANG PILIPINO
- nagsisilbing pambansang pamana na umuukit sa
ating pagkakakilanlan/identidad
- Kailangang malaman ng mga Pilipino ang panitikan
ng bansa dahil dito makikilala at masusuri ang
kaniyang pagkatao at sariling pagkakakilanlan
SA SINAUNANG PAMAYANANG PILIPINO
- Sinasabi ng mga historyador na mayroon nang
sariling panitikan ang Pilipino bago pa dumating ang
Espanyol (ngunit hindi ito naitala ng sinaunang
Pilipino dahil sa klima na mayroon ang bansa at
dahil sa midyum na gamit noon na pagbigkas)
- Pagbigkas / Pagawit ang anyo ng panitikang
nagsisilbing libangan ng sinanunang Pilipino tuwing
may pagtitipon
BOXER CODEX
- dokumentong hindi tukoy kung sino ang sumulat
- Nakuha lamang ni Propesor Charles R. Boxer sa
isang subastahan sa Lord Ilchester’s Library,
Holland House noong 1947
- nakasaad na nagsusulat lamang ang Pilipino sa
tuwing magpapadala ng liham o mensahe
> Ex: literaturang Bisaya – Epiko, Mito at Awiting-
bayan
> Hindi ginagamit ng Pilipino ang kanilang
alpabeto para sa paglikha ng mga akdang
pampanitikan at hindi nirerecord ng ilang
prayleng manunulat/historyador ang panitikang
pagbigkas o binibigkas
- Nadiskubre ng misyonerong Espanyol ang anyo ng
panitikan sa bansa ay ang MITO NG BISAYAS
(nakasaaad sa mga dokumento, kabilang na ang
Boxer Codex)
> isang kuwento tungkol sa pinagmulan ng
daigdig at sangkatauhan
- Pinakita ang kalagayan ng Lipunan sa sinaunang
panahon tulad ng pagkakahati sa 3 uri ng lipunan ng
mga katutubo: Datu, Timawa at Oripon/Alipin
3 URI NG LIPUNAN NG KATUTUBO
1. DATU
- nabibilang sa mataas na antas ng uring panlipunan
- katungkulang namamana at kailangang
pakaingatan upang mapanatili ang dangal ng isang
angkan
- katungkulang pinanghahawakan upang
pamunuan ang isang hukbo ng mga mandirigmang
nagtatanggol sa kapakanan ng kanilang pinuno
- tinutulungan ang mga nasasakupan sa kanilang
suliranin at pangangailangan kaya nakakakuha sila
ng paggalang
2. TIMAWA
- mga naglilingkod sa datu; nasa gitnang bahagi ng
lipunan
- hindi lamang sila alalay o alabay kundi katuwang
din ng datu sa pakikipagdigma
- sila rin tumitikim muna ng alak upang malaman
kung may lason ito bago inumin ng datu.
- Katuwang ng datu sa gawaing pangangalakal at
pangangayaw, at kabahagi rin sila sa mga
nasamsam na ari-arian mula sa kanilang
pangangayaw
> ito ang nagbibigay sa kanila ng magandang
kabuhayahan na sukatan ng kanilang kalayaan.
> “Timawa” = “pagiging Malaya” sa ilang
Diksiyonaryo
> Pangangayaw (Head Hunting) – raiding on
unallied territory; 4 reasons: resources, revenge,
fulfill mourning requirements, and
reward/recognition (William Henry Scott)
- Ayon kay Scott, ang ikalawang antas ng
panlipunang estado ay nahahati sa:
Timawa Maharlika (Tagalog)
Nagsisilbi sa Namamahala sa mga
pamamagitan ng serbisyong military na
pagsasaka at pandagat at
pangingisda nagbabayad ng tributo
(pagbabayad ng buwis
 na nagpapakilala sa
kapangyarihan ng hari
ng Espanya)
3. ORIPON / ALIPIN
- pinakamababang uring panlipunan
- hindi maaring makapag-asawa ng datu at may
tungkuling pagsilbihan ang datu at timawa nito
- pagsasaka ang kadalasang serbisyo
- Uri ng Alipin:
a. Alipin Saguiguiles (Saguiguilid)
- aliping naglilingkod sa loob ng bahay / tahanan
- may iba na may sariling bahay at pumupunta na
lamang sa bahay sa pana-panahon upang tumulong
sa pagsasaka at pagsama sa paglalayag. (House-
call)
b. Aliping Namamahayes (Namamahay)
- aliping tumutulong sa paggawa ng tirahan ng datu
at naglilingkod bilang katulong tuwing may bisita at
tuwing kinakailangan ng serbisyo
- hindi alipin; karaniwang tao (maaring mag-asawa
at magmay-ari ng lupa/ari-arian)
- kabilang sa paglilingkod and pagbibigay ng
napagkasunduang hatian ng ani ng lupang sinasaka
> Maaring makawala ang alipin kapag natubos ang
pagkakautang o anumang dahilan ng pagkakaalipin
(kasong kriminal)
Ang MITO NG BISAYA ay nagbibigay rin ng
kaalaman ukol sa pananampalataya ng tao sa
Sinaunang Lipunan
PANINIWALA BATAY SA LUGAR:
1. CAGAYAN
“Bantay” - pagkanta sa kaliwang bahagi ng ilog ay
senyales na kailangan nilang bumalik/umatras sa
paglalakbay na pinaniwalaang mapanganib
“Tagak / Kanduro” – pagkanta sa kanang bahagi
ng ilog (o kapag humapon sa kaliwang bahagi ng
daan) ay senyales ng pagtatagumpay kaya
magpapatuloy sila sa paglalakbay
2. TAGALOG / MORO
– naniniwala sa mga diyos na itinuturing nilang likha
ng kanilang mga ninuno
“Lakanbaco” (Lakan-Bakod) – diyos ng prutas sa
daigdig
“Lakanpati” – pinag-aalayan ng sakripisyo para sa
pagkain at salita at hinihingan ng tubig para sa
palayan at pala-isdaan para sa Magandang huli
“Batata o Bathala” – isang ibong kulay asul at
naninirahan sa kabundukan
“Buwan” – panginoon na nagkakaloob ng buhay at
kayamanan; sa unang pagsulpot ng buwan,
sinasamba at humihiling sila ng kaloob (Ex: ginto,
masaganang ani, babae/lalaki, kalusugan)
“Buwaya” o “nono (mula sa Ninuno)” – mataas ang
pagpapahalaga at pagsamba sa mga ito; inaalayan
ng dasal upang hingin ang pagpanaog nito patungo
sa kailaliman nang hindi ito makapanakot at
makapanakit sa kanila, sa halip ay hamakin nito ang
kanilang mga kaaway o kalaban
> Maihahalintulad ang kaugalian ng sinaunang
tao sa mga taga-ehipto na sumasamba sa hayop
at ibon at taga-asyria na naniniwala sa araw at
buwan
ANITO
Larauan
- bilang pag-aalala sa nga kaanak na namatay o
nagtatago ay naglagay sila ng idolo sa kanilang
bahay
- dito nananalangin upang humingi ng
pangangailangan at mag-alay ng saripisyo
BABAYLAN
- Katuwang ng datu sa pagpapabuti ng ekonomiya
- ang tagapagtakda kung kailan dapat sinimulan ang
paghahawan sa kagubatan at pagsunog upang
mapagtaniman na ito
- Mahusay sa astronomiya
- Sinasangguni ang tamang panahon sa pagtatanim
sa pamamagitan ng pagbasa sa mga bituin sa
kalangitan.
AYOG / AYOGUIN (CATALONA sa Tagalog)
- lalaking babaylan
- maaring manahin sa pamamagitaan ng pag-aaral,
pagkakaroon ng malalim na ugnayan sa kniya at sa
pagpapamana
- namamahala sa kabuoang mityolohiya ng kanilang
bayan
> Malaki ang tungkulin na ginagampanan ng
mga babaylan sa pagpapanatili sa mayamang
panitikan ng pamayanan
> Siya ang namamahala sa kabuuang mitolohiya
ng kailang bayan na nag-uugnay-ugnay sa mga
pamayanan o barangay nuong sinanunang
panahon (Salazar)
> Napangangalagaan ang kanilang mga awiting
may kinnalaman sa kanilang pamumuhay na
kanilang isinaulo at pinag-aralan mula pa sa
kanilang pagkabata
> Inaawit nila ito habang nag-lalayag, nag-
aayuno, nagkakasiyahan, o maging sa
pagluluksa sa patay
DULOT NG KOLONYALISMO SA LIPUNAN AT ng mga personaheng elite sa lipunan dahil ang mga
PANITIKANG PILIPINO nagsusulat ay kabilang sa naghaharing uri.
“Kalunos-lunos ang naging kapalaran ng ating - Mas nangingibabaw ang likhang may
panitikan nang mapasailalim ito sa kolonyal na impluwensiyang kolonyal dahil na rin sa pagbabago
paghahari ng dalawang imperyo sa kanluran.” – sa pamantayan ng pagsulat
Lumbera, “Ang Kritiko at Historyador sa Lapit kay > Magandang likhang-sining kapag gawang
Balagtas” Kanluranin
1. ESPANYOL > Nakilala ang ilustradong manunulat na
- Itinuro na ang kanilang kultura ng Pilipino ay gumamit ng Ingles/Espanyol sa kanilang akda
primitibo at mas mababa sa kultura ng mananakop dahil nakapag-aral sa ibang bansa– Ex; Jose
> “katutubong Gawain ay Gawain ng Rizal, Graciano Lopez Jaena, at Marcelo Del
demonyo/bisyo” (upang hugutin ang tao mula sa Pilar
kanilang nakaraan at sirain ang sistemang - Ang likha nina Nick Joaquin, Jose Garcia Villa,
panlipunan) Nestor Vicente Madali (NVM) Gonzales, at
- Kristyanismo daw ang magliligtas sa kanila mula Fransico Arcellana ang bumubuo ngayon sa
sa mga demonyo (upang sirain ang kapangyarihan Panitikang Pilipino
ng datu at babaylan) > Ang ibang manunulat ay hindi nakilala dahil
> Datu – naglilingkod na lamang sa mga naging sukatan ng kahusayan ang
mananakop; ginawa silang kolektor ng buwis pagkakalathala sa kilalang palimbagan sa
> Babaylan – ang ilan ay sumapi sa naging Maynila (sentrong lungsod)
pananampalataya sa simbahan at naglingkod - Pagkakahati ng Kapilipinohan sa 2 bahagi:
doon; ang iba ay hindi nagpasakop at nanatili sa PANITIKANG ELITE PANITIKANG MASA
pangkat-etniko (“cultural communities”) “Kulturang Nasyonal” “Kalinangang-bayan”
> Maharlika at Timawa – tinanggalan ng - nagmula sa - kinalabasan ng
kalayaan at napabilang sa mga tagadahas sa Propaganda bilang proseso ng
sariling kababayan; ang iba ay ginawang alipin resulta ng pagkakabuo ng mga
- Nawala halos lahat ang epikong-bayan sa pagkakatatag ng pamayanang Pilipino
kristyanisadong rehiyon at napalitan ng Pasyon “nacion” o nation na sa isang bayang
pinamumunuan ng Pilipino
(Patulang Kasaysayan ni Kristo na nakagawiang
Elite
awitin tuwing Mahal na Araw) at ng Metriko
Akdang nakasulat sa Akdang naksaulat sa
Romanse (pinalalaganap ng misyonerong Ingles o Espanyol Tagalog / bernakular
Espanyol) Akdang Akdang Naiathala sa
nailimbag/mailathala sa popular na magasin at
2. AMERIKANO malalaking palimbagan dyaryo
- Paggamit ng Ingles bilang wikang panturo sa Panitikang Pasulat Panitikang Pagbigkas
sistema ng edukasyon kaya naisantabi ang Wikang Kilalang Awtor: Nick Manunulat ng rehiyonal
Takalog at iba pang wikang katutubo Joaquin, Jose Garcia na akda (hindi kilala)
- kulang ang dokumentasyon sa wikang katutubo; Villa, etc.
kung meron man, kaunti lang ang pagkakabanggit Panitikang dulot ng Panitikang Pagbigkas
- Nagbago na ang mga akdang Pilipino na alinsunod kononyal na kaisipan
na sa mga pamantayan ng taga-kanluran Pambansang Literatura Relihiyonal na
*Mga Pamantayan: Edgar Allan Poe, Henry David Panitikan
Thoreau, Emily Dickinson, at Ernest Hemingway Pinag-uukulang Pinag-uukulang
- Nagdulot ng Pagkakaroon ng kalsipikasyon ang mambabasa: ELITE Mambabasa: MASA
panitikan
PANITIKANG PAMBANSA
ANG DAMBUHALANG PAGKAKAHATING - Ang kulturang Pilipino ay pagkakaugnay-ugnay ng
PAMPANITIKAN mga kultura mula sa iba’t ibang rehiyon ng ating
- Dahil sa pananakop na ito, sa impluwensiyang bansa
kanluraning dulot nito, iginiit ni Renato Constantino - Ang pagkakahabi-habi ng mga kaisipan mula sa
na ang mga Pilipino ay nagkabukod-bukod ayon sa akda o panitikan sa iba’t ibang rehiyon ay bubuo sa
uri at ang kasaysayang naisulat ay pinangibabawa ating Pambansang Panitikan na siyang
paghuhugutan ng ating pagkakakilanlan.
PANTAYONG PANANAW
-pagsusulat ng manunulat bunga ng karanasan at
kaisipan tungkol sa kanilang bayan o tungkol sa
taong kasapi sa pamayanan
- diskursong “Tayo” “ganito tayo” “ito tayo” (Dr. Zeus
Salazar)
- pagpapasibol ng ating orihinalidad bilang mga
Pilipino
*Sa paglipas ng panahon, nagbago ang Sistema ng
edukasyon sa bansa – mas napalakas ang pagkilala
sa nasa akdang pangmasa
*Sa pagkababad ng mag-aaral sa gadget at social
media ay naging malaking sagabal sa pagsususlong
ng makamasang panitikan
> Mas inaaral ang ibang kultura/wika, kaysa sa
mayamang panitikan ng sariling rehiyon – kaya
tuluyang nakalimutan ang pagkatao at
pagkakakilanlan
> Patuloy pa ring napag-iwanan ang Pilipinong akda
sa bansa, lalawigan o lokalidad na may
sarili/kakaibang anyo na minana sa kaap-apuhan
PAGSUSULONG NG ISANG PANITIKANG
PAMBANSA
• Kailangan nating makabuo ng isang kurikulum na
magbibigay ng pagkakataong maipasundayag ang
mga akdang isinulat sa ating mga rehiyon nang sa
gayon ay malaman ng mga mag-aaral ang
panitikan ng kanilang bayan na lapat sa kanilang
kaisipan at karanasan.
• Gamitin natin sa ating pagtuturo ng panitikan o ng
kahit ano mang asignatura ang mga akdang
minana pa natin sa ating mga ninuno o isinusulat
ng mga manunulat sa ating mga rehiyon.
• Nararapat na mas paunlarin pa ang pananaliksik
at pagsusuri sa mga ito upang magkaroon ng
malawak na pag-unawa ang mga magaaral sa
kanilang sariling panitikan.
• Mahalaga rin ang pagsasalin sa mga ito sa wikang
nauunawaan ng lahat ng mga Pilipino upang
makita natin ang pagkakaugnayugnay ng mga
kaisipan at nang sa gayon at magkaroon tayo ng
buong pag-unawa sa Panitikang Pambansa
“Walang mawawala sa atin sa pagtuklas at pagbuo
ng pinakamararangal at inspiradong imahen ng
ating sarili.”
L2: DOMEYN NG PANITIKAN
- Ang mambabasang Pilipino ay may tungkulin sa
panitikan:
Unawain > Suriin > Asimilasyon (aplikasyon)
- Ang panitikan ay isang produktong kultural
> Ito ay duman sa proseso ng:
a. Produksiyon – nagpapakita ng paglikha
b. Resepsiyon – nagpapakita ng pagtanggap
nito sa Lipunan; iba’t iba ang pagtanggap dahil
magkakaiba ang pinanggalingan, interes at
paniniwala kaya nababawasan ang halaga nito –
may positibo at negatibong pagtanggap
Ex: Florante at Laura ni Balagtas & “Ang Huling
Paalam” at Noli Me Tangere ni Rizal
> Naguugnay sa panahon na nilikha
(produksiyon); ngayon hindi na ito
pinapahalagan (resepsiyon)
- Hindi lang panitikan ang halimbawa ng
produktong kultural, kasama rin ang tao at
lipunan (Ex: litrato)
- Produktong kultura ay nagpapahiwatig na ang
bawat isa ay may sinasabi kung paano ito nilikha at
paano susuriin. Ito ay usaping resepsiyon
(pakiramdamam at pag-iisip) at produksiyon (bakit
nilikha ang produkto)
DOMEYN NG PANITIKAN
- Para kay Tolentino, kailangang nating aralin ang
“Lipunan at Kultura” na mismong ginagalawan,
pinagmulan, pinatutungkulan ng panitikan.
A. KASAYSAYAN, HEOGRAPIYA AT
MODERNIDAD
- 3 puwersa na binigyang laman ng tao, panitikan at
lipunan:
1. KASAYSAYAN
- pangyayaring nakalipas na patuloy humuhubog sa
kasalukuyan at hinaharap
- 3 Kasaysayan na daluyan ng kasalukuyan:
(a) Panahon ng Katutubo
- pinagkukunan ng lubos na kaalaman at
kamalayan
- idea ng isang bansa kung hindi nasakop ng
kolonisador
(b) Panahon ng Koloniyalismo
- (Kastilang Koloniyalismo) naglagay ng
kamalayang pahalagahan ang kanluran at
manakop
- (Amerikanong Koloniyaismo) pagpapalaganap
ng Ingles sa sistemang edukasyon
 - (Hapong Koloniyalismo) emphasis sa wikang
Fiipino sa ilalim ng pang-Asyanong idea
(c) Panahon ng Independesiya
- pagkakaroon ng sariling kakayahang
makapagtaguyod ng bansa mula sa pamumuno
ng sariling mamamayan
- neokoloniyalismo – namamayani pa rin ang
kaayusang nagpapasakop sa bansa kahit nakamit
na nito ang kalayaan
2. HEOGRAPIYA
- ukol sa pagsanib ng espasyo sa isang lugar
- hindi pinahalagahan ng Kanluran (mas tinutukan
ang kasaysayan) kaya naalis sa kritikal na
kasangkapan
> Inalis nila ang aspekto ng pagkilos sa mga
Pilipino; “Kamulatang Espasyo” – kakatwang
pakiramdam sa pagpasok, pananatili at pagalis
sa lugar
- Idea ng bawat panahon sa sentro ng bansa:
Kastila - Siyudad ay dapat nagpapakita ng
kosmopolitanismo ng Europe at protektado mula sa
mayamang sinakop
> Intramuros – ideal na sentro ng isang
kolonisadong bansa at bastiyo ng seguridad ng
kastila
Amerikanong Koloniyalismo - Daniel Burnham –
nagdesenyo ng sentro kung saan magkakadikit ang
mga naglalakihang opisinang sibiko
- pastura ng umanong klasikal na gusali ay
nagpapakita ng kapangyarihan ng Amerika
> Kasalukuyan:
- First World na siyudad – kawalan ng krimen,
populasyon at basura
- first world efficiency at transnasyonalismo
- Mga Isyu na kabilang dito:
• Migrante (mga Pilipinong nangingibang-
bansa)
• Subcontracting (sa multinasyonal na
negosyo sa bansa)
• Turismo (nagpasok ng dayuhan at naglabas
ng mayayamang Pilipino)
• Kosmopolitanismo – pagkakaroon ng ng
marka ng “mabuting buhay”, kadalasan
galing sa Kanluraning pananaw
3. MODERNIDAD
- panahon ng “Enlightenment” – pagpasok ng
sekular na kilusang magtataguyod ng rasyonal na
tao at pagkatao sa mundo
> Enlightenment = paniniwala na tadhana ng tao
na tuklasin ang sarili nitong magpaunlad ng
sangkatauhan
- usapin ng development at demokrasyang liberal ay
simulain pa ring enlightenment
- pangunahing sinasambit ay ang pagkatao
> Ang tagumpay nito ay makikita sa
internalisasyon ng aspirasyong umunlad,
maging middle class
> “Dreams of Modernity” – pinapangarap at
makamit ang middle class
Hal: El Filibusterismo
> Usaping Kasaysayan – ipinakita ang buhay
ng Pilipino noong panahon ng Kastila
> Usaping Heograpiya – Bapo Tabo (mga tao
sa ibabaw ng kubyeta ay mayayaman/prayle;
habang nasa baba ng kubyerta ay mga Pilipino)
> Usaping Modernidad – Pagtataguyod ng
Wikang Kastila (Nais ni Rizal/ simoun na
umangat ang lebel ng Pilipino sa bansa sa
pamamagitan ng pagaaral ng wikang Kastila)
B. KASAPIAN NG PAGSASABANSA
- nilalayon ng namamayaning kaayusan na pag-
isahin ang 3 puwersa tungo sa organisadong
pagkakabuklod ng bansa para sa pambansang
pagunlad
- Ang bansa ay nabuo sa puwersang political,
ekonomikal at kultura: at ng indibiduwal
- kung paano kikilalanin ang bansa sa mundo
- Sa pagsusuri, hindi lubos ang isang pananaw,
Mayroong kaakibat na isyung heograpikal,
historical at modernidad
C. MGA KATEGORYANG KULTURAL AT
PAGKATAO
1. LAHI AT ETNISIDAD
- koloniyalismo ang nagbunsod ng kaantasan ng
mga lahi st etnisidad
- di-kanluraning lugar/tao/kaalaman ay inferior
(mababa)
- Ang pinagmulan ng kapwa at relasyon nito sa
paggalaw ng lipunan ang pangunahing layunin ng
salik na ito
- relasyong nagdulot ng pagiging prebilehiyado ng
sentro (Tagalog / Mapa-manila) at maisantabi ang
relihyonal
- makikita rito kung paano diktahan ng lahi ang
pagtingin ng lipunan.
2. URI
- batay sa kakayahang economical ng bansa
- pagbibigay prebilihiyo sa nag-aari ng lupain, kapital
at lakas-paggawa
- Sinusuri ang isyu tulad ng class background, class
interes, at kolektibong pagbabago
- Isyu: Uri + Lahi at Etnisidad + Ekonomikal + kultural
3. KASARIAN AT SEKSWALIDAD
- Sekswalidad – usaping repoduksiyon at biolohikal
- Kasarian – usaping kultural at panlipunan (pinipili)
- simula bata, tinataguyod na sa atin ang kaayusan
kung ano ang ideal na babae at lalaki
> Lalaki = hindi iyakin; babae = hindi
makislot/magalaw
> Takot mananakop na i-explore ang ibang
kasarian
- Pero nagkaroon ng subersiyon (pagkasira /
undermining) na nagbuo ng iba’t ibang diskurso
(a) Heteronormativity / Patriarchal system –
binibigyang pribilihiyo ang lalaki; ang babae ay
kailangang magpaubaya/sumunod sa lalaki
Ex: Mas marami ang cubicle ng CR ng lalaki
kaysa sa babae kaya madalas na mas mas
mahaba ang pili sa CR ng kababaihan
(b) Masculinidad – sosyalisasyong panlipunan na
nagtataguyod na ang lalaki ay dapat hindi iyakin o
hindi nagpapakita ng emosyon, hindi nagsusuot
ng pambabae, at hindi nakikihalubilo sa mga
babae
(c) Gay and Lesbian – binabasag ang
heterosekwal na paniniwala
Ex: Walang lulugaran ang mga lalaking
transexual (nagpaopera upang maging babae) o
transgendered (lalaki nagdadamit babae)
lesbang butch (tomboy/astang lalaki)
(d) Femenismo – kapantayan ng babae at lalaki
sa lipunan; pagpapalakas ng kapangyarihan ng
babae sa lipunan
(e) Queer – walang identity (neutral) ang lahat ng
tao sa Lipunan
D. HENERASYON, RELIHIYON AT MGA
SUBKULTURA
- henerasyon – pagbabalikwas ng kabataan sa
awtoridad ng nakatatandang hegemoniya
(destroying the norms)
- Sa kabataan din nagmumula ang pagbalikwas ang
awtoritaryanismo ng mga aparato ng estado. Sa
kanilang hanay nagmumula ang pormasyon ng mga
subkultura na aktibong nagtatransporma ng
hegemoniya.
- Relihiyon – naiiba dahil sa pagmamarka at
pagsusubtansiya ng karanasang ito sa nilalang sa
pamamagitan ng ritwal
Hal: Ayaw ng Kabataan na nakukulong o
nalilimitahan ang kilos kaya bumuo ng
subkulturang nagpapakita ng kanilang naiibang
interes at paniniwala (Ex: environmentalist at
goth)
L3: PANITIKA SA IBA’T IBANG PANAHON
I. PREKOLONYAL
- sinulat ng iba’t ibang grupo ng taong naninirahan
sa kapuluan bago pa sinakop ang Pilipinas
- Pasalindila ang paraan ng pagtuturo sa Kabataan
URI NG PANITIKAN
A. PATULA
- inisinusulat ng pasaknong, binibigkas nang may
indayog, matalinhaga, may sukat at tugma (maari
ring malaya)
1. EPIKO - tulang nagsasaad ng kabayanihan at
kakaibang kapangyarihan ng pangunahing tauhan
- Hal:
Hudhud ni Aliguyon – Ifugao
Labaw Donggon – Bisayas
Hinilawod – Panay
Bidasari – Mindanao
Biag ni Lam-ang – Ilokano
Kudaman – Palawan
Indarapata at Sulayman – Maguindanao
Ibalon – Bikol
2. AWIT - tulang may 12 pantig at binibigkas nang
mabagal
- mga kaganapan ay nagmula sa danas ng isang
indibidwal/karakter
- Hal: Florante at Laura ni Fransisco Balagtas
3. KORIDO - tula na may 8 pantig at binibigkas
nang mabilis
- pantasya at kababalaghan karaniwang
nilalaman
- Hal: Ibong Adarna
4. BALAD - may himig awit sa dahilang ito’y
inaawit habang nagsasayaw
5. BALITAO - isang debateng sayaw tungkol sa
pagmamahalan ng isang babae at lalaki
6. SONETO – 14 taludtod at naghahatid ng aral sa
nga mambabasa
7. KANTAHING BAYAN / AWITING BAYAN -
tulang liriko na karaniwang inaawit na may
kaalinsabay na gawain
- oral na pagpapahayag ng damdamin ng katutubo
- may iba’t ibang uri batay sa okasyong
paggagamitan:
a. TALINDAW – awitin sa pamamangka
b. DIONA – awitin sa kasal at panliligaw
 c. OYAYI – awit pampatulog sa musmos na
anak
d. DALIT – awit ng pagpupuri at
pagpaparangal sa Diyos o Maykapal
e. ELEHIYA – tumatalakay sa damdamin,
panaghoy o panangis para sa alaala ng
yumao
f. ODA – tumutukoy sa papuri o masiglang
damdamin at walang bilang ng pantig at
saknong
g. KUMINTANG – awit ng pakikidigma at
pakikibaka
h. KALUSAN – awitin matapos ang
maghapong pagtatrabaho sa bukid; o awit
sa pasasalamat sa masaganang ani
i. SAMBOTANI – awit ng tagumpay
j. KUNDIMAN – awit tungkol sa pag-ibig
8. BALAGTASAN - patulang pagpapalitan ng
katwiran
9. KARUNUNGANG BAYAN - maikling sinaunang
tula
a. SALAWIKAIN – butil ng karunungan na
hango sa karanasan ng matatanda,
nagbibigay mabuting payo sa kagandahang-
asal at mga paalala ng kaugalian at
karaniwang patalinhaga
b. KASABIHAN – pinupuna ang kilos ng isang
tao (hindi kasingtalinhaga ng salawikanin)
c. BUGTONG – paglalarawan ng bagay na
pinahuhulaan (kailangan mabilis mag-isip)
d. BULONG – ginagamit ng mga ninuno bilang
pagbibigay respeto sa mga nilalang na hindi
nakikita
e. KAWIKAAN – pahayag na nagmula sa
Banal na Kasulatan (Bibliya)
10. KARAGATAN - tagisan ng husay sa pagtula
upang makuha ang singsing ng prinsesang
nahulog sa dagat
- Pinangungunahan ang laro ng isang
nakatatanda at sinisimulan ang pagpapagalingan
sa pagtula sa pamamagitan ng isang lumbo
11. DUPLO - tulang patnigan na ginagamit sa mga
lamay
- tagisan ng talino at husay sa pagtula
- mga pangangatwiran ay hango sa kawikaan,
mga salawikain at kasabihan
12. TUGMANG PAMBATA – mga tula/awit na
ginagamit ng mga bata sa paglalaro
13. TANAGA – maikling tula na binubuo ng apat
na taludtod na may pipituhing pantig (7-7-7-7)
14. SINGKIAN – binubuo ng 5 saknong: 1st
pangalan, 2nd dalawang pang-uri, 3rd pandiwa, 4th
dalawang parirala at 5th tungkol sa pangalang
nasa unahan
B. TULUYAN
- isinusulat nang patalata, karaniwan ang mga salita
at tuloy-tuloy ang pagpapahayag.
1. MAIKLING KUWENTO - maikling sanaysay
tungkol sa isang mahalaganag pangyayari na
bunga ng guni-guni ng may-akda
- maaring batay sa imahinasyon o sariling
karanasan ng sumulat na nag-iiwan ng impresyon
sa mga bumabasa/nakikinig
- karamihan ay maaring mabasa at matapos sa
loob ng isang upuan
2. SANAYSAY (ESSAY) - nagpapahayag ng
pananaw ng manunulat
- maaring magkaroon ng elemento tulad ng
opinyon, kuro-kuro, pagpuna, impormasyon,
oberbasyon, alaala at pagmumuni-muni ng isang
tao
• PORMAL – tinatalakay ang seryosong
paksa at nangangailangan nang malalim na
pang-uunawa at masusing pag-aaral
• DI-PORMAL – tumatalakay sa mga
magaan, pangkaraniwan at pang-araw-araw
na paksa
3. NOBELA
(AKDANG-BUHAY/KATHAMBUHAY)
- mahabang kuwentong piksiyon na binubuo ng
mga kabanata
- may 60,000-200,000 salita o 300-1300 pahina
- 18th siglo – istilo ay lumang pag-ibig at naging
bahagi ng pangunahing henerong pampanitikan
- Ngayon – may istilong artistiko at isang tikay na
istilo o maraming tiyak na istilo
4. ANEKDOTA - maikling sanaysay ng kawili-wili
o katangi-tanging karanasang nagtatampok sa
ugali ng isang indibidwal na kapupulutan ng aral
ngg buhay
5. PABULA - Salaysaying hubad sa katotohanan
sapagkat mga hayop ang pangunahing tauhan
dito
- imulat ang kaisipan ng mga bata sa mga
pangyayaring huhubog sa kanilang asal at kilos.
6. PARABULA - salaysay na mula sa Banal na
Kasulatan na kapupulutan ng mga gintong aral
7. KWENTONG BAYAN - kwentong naglalarawan
ng tradisyon tulad ng kaugalian,
pananampalataya, karanasan at suliraning
panlipunan
- magaang pagpuna sa ugaling Pilipino sa
paraang kakatwa
C. PATANGHAL
- itinatanghal sa entablado
- pa-iskrip (script) ang pagkakasulat at binubuo ng
tagpo at yugto
- dating saklaw ng anyong patula sapagkat ang mga
dula noon ay itinatanghal nang patula
1. DULA - tunay na drama na nagsimula noong
mga unang taon ng pananakop ng Amerikano
(ayon kay Sebastian)
- binubuo ng tanghalan, kasuotan, iskripto,
karakterisasyon at internal conflict (ayon kay
Tionngson)
> pangunahing sangkap ng tunay na drama ayon
sa banyagang kahulugan, pero ang drama ay
drama kahit wala mga ito (Sebastian)
2. PANULUYAN - pagsasadula ng paghahanap
ng Banal na mag-asawa ng lugar na
pagsisilangan ni Kristo Hesus (Dec. 24)
3. SENAKULO - pagtatanghal ng buhay at
pagpapakasakit ni Hesukristo
4. TIBAG - pagsasadula ng paghahanap nina Sta.
Elena at Prinsipe Constantino sa krus na
pinagpakuan kay Hesus
- ginagawa tuwing Mayo
5. SALUBONG - dula ng paroko ng Katoliko at
Aglipay
- pagsasadula ng pagsasalubong ng muling
nabuhay na Kristo at Birheng Maria sa umaga ng
linggo ng Muling Pagkabuhay
6. KARILYO - pagtatanghal gamit karton bilang
tauhan
- mga anino lamang ang nakikita na pinapatingkad
ng mga gamit na ilaw
7. PANTOMINA - pagsasadula nang walang
anumang dayalogo at puro kilos at galaw lang
makikita
8. MORO-MORO - pagtatanghal na nagpapakita
ng labanan ng mga Kristiyano at Moro / Muslim
9. SARSUWELA - anyo ng dulang musikal na
binubuo ng mga pagsasalaysay ng nakasaliw sa
mga tugtugin na nilangkapan ng sayaw
10. MELODRAMA - sa umpisa ay malungkot na
nagiging masaya pagkatapos
11. KOMEDYA - layuning pasayahin ang mga
manonood
12. PARSA - layuning magpasaya sa
pamamagitan ng pagkukuwento ng mga
pangyayaring nakakatawa
13. TRAHEDYA - binubuo ng tunggalian na
nagwawakas sa pagkamatay ng pangunahing
tauhan
14. DESPOSORIO - pagsasadula ng pitong
sagradong sakramento ng mga Katoliko na
kadalasan ay nagaganap sa bayan ng Hagonoy
Bulacan
15. MANYANITA - ginaganap tuwing hatinggabi
bilang salubong sa may kaarawan na
hinahandugan
- (sa ibang bahagi ng Bulacan) para sa mga mga
yumao
> ginaganap sa huling gabi ng lamay ng
namayapa papupuno ng awitan at paggunita sa
yumao
16. HARANA DE PAMANHIK – tradisyunal na
panghaharana na isinasagawa tuwing ala-sais
nang gabi ng buong pamilya ng lalaking
namamanhikan sa pamilya ng kanyang
kasintahan upang hingin ang kamay nito upang
maging katipan ng puso
PASALINDILA/PASALITA
- patunay na may panitikan na ang bansa bago pa
dumating kastila
- panitikang isa sa nagpapatunay na may akdang
maipagmamalaki ang ating bansa
1. SALAWIKAIN - butil ng karunungan hango sa
karanasan ng matatanda na nagbibigay ng
mabubuting payo sa kagandahang asal at mga
paalala tungkol sa batas ng kaugalian
Halimbawa: Ang taong may hiya, ang salita ay
panunumpa
2. SAWIKAIN - salitang patalinhaga na
nagbibigay ng di-tuwirang kahulugan at hindi
gumagamit ng marahas na salita upang
maiwasang makasakit ng loob
- hindi nanunudyo, naglalahad ng masakit na
katotohanan/ngangaral, pinaka-iingatan ang
pagpili ng sinasabing salita (euphemism)
Halimbawa: parang natuka ng ahas, bantay-
salakay
3. KASABIHAN - paalalang nagbibigay-gabay o
payo sa tao tungkol sa buhay at karanasan
Halimbawa: Ang batang matapat,
pinagkakatiwalaan ng lahat
4. PALAISIPAN - nakakapukaw at nakakahasa ng
isipan ng tao (nangangailangan ng talas ng isip
tulad ng bugtong)
5. BULONG - ginagamit ng sinaunang ninuno; sa
pangkulam, pang-engkanto, paggalang sa
lamang lupa at paggagamot sa may sakit
- sa Katagalugan – ginagamit hanggang ngayon
- sa Kabisayaan – ginagamit kung napaparaan sa
mga daang may punso
Halimbawa: “Tabi, tabi po apo. Baka po kayo
mabunggo”
6. BUGTONG - isang palaisipan at pahulaan na
may layunin: pasiglahin ang isip, pukawin guni-
suni at pasayahin ang loob ng taong nagtitipon-
tipon
Hal: Ako ay may kaibigan, kasama ko kahit saan
(anino)
PANITIKANG PASULAT
1. ALAMAT - kwentong bayan na maaring
kathang-isip o hango sa tunay na kwentong
tungkol pinagmulan ng isang bagay, pook,
pangyayari na maaaring hindi kapani-paniwala
(Alamat ng Pinya)
2. PABULA - hayop o bagay na walang buhay ang
tauhang gumaganap sa kuwento
- kathang-isip ngunit naiiwan aral sa mambabasa
3. MITO - kuwento ng partikular na paniniwala o
may kinalaman sa pagsamba ng tao sa anito
- karaniwang tinatalakayan ang diyos-diyosan o
bathalan at pinapaliwanag ang likas na
kaganapan
II. KOLONYAL
- nasulat na panitikan noong panahon ng mga
mananakop.
A. PANAHON NG KASTILA
- sinunog mga sinaunang akda dahil daw gawa ng
“demonyo”
- 1521 – dumating sina Magellan sa Pilipinas
> sandata at relihiyon ang ginamit upang
sakupin bansa
- 1561 – tinatatag ni Legazpi na nasakop na ating
bansa
> Layunin ng Kastila: God, Gold at Glory
(Kristyanismo, kayamanan at kadakilaan)
- Ipinakalaat ang sulating tungkol sa relihiyon at
pagkakaroon ng kabutihang asal
> Alpabetong romano ang pansulat
> naisantabi ang Baybayin - sinaunang alpabeto
ng Pilipino
- Mga nalimbag na akda:
1. Doctrina Cristiana (1593)
- kauna-unahang aklat na panrelihiyon na
nalimbag sa Pilipinas
- isinulat ni Padre Juan De Plasencia at Padre
Domingo De Nieva
- Nakalimbag sa wikang Tagalog at Kastila
- naglalaman ng mga paksang Pater Noster, Ave
Maria, Credo, Regina Coeli, 10 Utos ng Diyos,
Mga Utos ng Santa Iglesia, 7 Kasalanang Mortal,
14 na Pagkakawanggawa, Pangungumpisal at
Katesismo.
2. Nuestra Senora Del Rosario
- Ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas
- typographic method ang ginamit sa
paglilimbag
> isang bagong paraan ng paglilimbag na ipinasok
sa ating bansa ng mga dayuhan; kauna-unahang
aklat na nilimbag sa ganitong paraan
- isinulat sa Filipino ng Dominican friar na si
Francisco Blancas de San Jose at ito ay
inilathala noong 1602.
3. Barlaan at Josaphat (1708) - isang salaysay
sa Biblia na isinalin sa Tagalog ni Padre Antonio
De Borja mula sa Griyego
4. Urbana at Feliza
- isinulat ni Padre Modesto De Castro –
tinaguriang “Ama ng Tuluyang Klasikal sa
Tagalog” dahil sa pagsulat nito
- binubuo ng palitan ng liham ng magkapatid na
Urbana at Feliza. Ang isa ay nasa lalawigan at isa
ay nag-aaral sa isang kolehiyo sa Maynila
- nagtatampok ng mga pagpapahalaga sa buhay.
5. Ang Dalit kay Maria
- isinulat ni Padre Mariano Sevilla, isang paring
Pilipino na nagsulat noong 1865
- paksa ay tungkol sa pagpaparangal sa Mahal na
Birhen at inaalayan din ito ng mga bulaklak.
PROPAGANDISTA SA PANAHON NG MGA
KASTILA
Layunin ng kilusan:
1. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa
mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
2. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas
3. Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang
Pilipino sa Kortes ng Espanya.
4. Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko.
5. Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa
pamamahayag, pananalita, pagtitipon o
pagpupulong, at pagpapahayag ng kanilang
mga karaingan.
> Malaki ang naging ambag ng mga Propagandista
sa pagmumulat sa bayan, subalit ang kilusan ay
hindi nagtagal – pagkaroon ng mga panloob na
problema, kaya ang kilusan ay nabuwag at ang mga
kasapi nito ay nagkaniya-kaniya.
Naglathala ng mga akdang nangingibabaw ang
Nasyonalismo
- Jose Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda
- Marcelo H. Del Pilar
- Graciano Lopez – Jaena
- Mariano Ponce
- Heneral Antonio Luna
- Pedro Paterno
PANAHON NG HIMAGSIKAN – Andres Bonifacio,
Apolinario Mabini at Emilio Jacinto
B. PANAHON NG AMERIKANO
- Treaty of Paris - ibinenta ng Kastila ang Pilipinas
sa Amerika noong 1899 sa halagang 20M dollars
- edukasyon ang pamana ng Amerikano sa ating
bansa (Kristiyanismo sa Kastila)
- Thomasites – gurong Amerikano na nagbigay ng
bagong sistema ng edukasyon sa Pilipinas
> pinayabong ang mga araling hindi binigyang-
pansin ng mga Kastila noon at nagbigay ng
libreng pag-aaral sa hayskul
> mayroong batas na walang sinumang guro ang
mag-iimpluwensya sa mag-aaral kung ano ang
dapat at hindi dapat na relihiyon
- nakawala ang mga manunulat na Pilipino sa
paksaing relihiyon
> Batas Sedisyon (Nob. 4, 1901) –
ipinagbabawal ang anumang gawain, mapayapa
man o hindi, na nag-uudyok sa paghihimagsik o
pag-aaklas laban sa Amerika
- kaluwagan sa pagsusulat ay nagbigay pribilehiyo
sa mga Pilipino na maisulat ang kanilang karanasan
noong panahon ng Kastila
> dumami ang mga babasahin at nagkaroon ng
kalayaan sa pagsulat
- naging romansa ang paksa ng mga manunulat sa
panahong ito (nagmula sa makabayan na paksain)
- ipinakilala ang fairytale stories sa mga Pilipino, pati
ang oda at pelikula
> Dula ang pangunahing panitikan
> dinala ang Vaudeville na nagbunga ng
Sarswela sa Pilipinas
> pelikula noon – puro kilos, walang diyalogo
(tulad ng pantomina)
> naisantabi ang teatro
- unang pormal na pelikula – tungkol kay Jose Rizal
at kanyang nobela
- unang pelikulang Hollywood – Zamboanga – may
underwater scene
- unang pelikulang produksyon ay mula sa Pilipino –
hango sa dulang panteatro, “Dalagang Bukid” ni
Hermogenes Illagan, Jose Nepumuceno
- Tanikalang Guinto ni Juan K. Abad – itinanghal
noong May 1903; unang dulang itinanghal na
umuusig sa Amerikano
> Inakyat ang Batangas habang tinatanghal ito
at dinakip ang may-akda, ngunit napawalang-
sala rin dahil sa isang magaling na Pilipinong
manananggol (lawyer)
- Kahapon, Ngayon, at Bukas ni Aurelio Tolentino –
tumutuligsa rin sa Amerikano
- Hindi Ako Patay – pinakamalalang pantuligsa sa
Amerikano (hindi nakilala ang tunay na may-akda)
C. PANAHON NG HAPON (1941 – 1945)
- Pearl Harbor noong Disyembre 7, 1941; Hiroshima
August 6,1945
> Magkaaway na bansa: Japan at America
- ipinagamit ang sariling wika at ipinagbawal ang
wikang Ingles na ikinatuwa ng mga manunulat na
Pilipino
- Sinunog mga aklat na nasusulat sa wikang Ingles
upang hindi mabahiran ng kaisipang kanluranin
- Karaniwang paksa ng mga panitikan ay ukol buhay
sa lalawigan, pag-ibig, kalikasan, pagmamahal sa
bayan at pagkakaroon ng dangal sa sarili.
- Nagsara ang mga palimbangan, Ingles man o
Tagalog.
- Kalaaunan, binuksan ang lingguhang magasin na
Liwayway sa pangangasiwa ni Kin-inchi Ishikawa at
sumunod na binuksan ang pahayagang Taliba.
- Nakilala ang malayang taludturan o free verse.
- naipakilala rin ang Haiku (5-7-5) at Tanaga (7-7-7-
7)
- May mga nagsasabing umunlad nang higit ang
panitikan sa bansa dahil ipinagbawal ang
pagsusulat ng mga akda sa Ingles at sa halip ay
hinikayat ang pagsusulat sa wikang Tagalog at iba
pang wika sa bansa.
> Paniniwala: “Ang asya ay para sa mga asyano,
ang Pilipinas ay para sa mga pilipino.”
III. POST-KOLONYAL (20TH CENTURY -
KASALUKUYAN)
- nalinang ang panitikang Pilipino at ang wika ay
nagkaroon ng mga pagbabago na nakapagpayaman
ng ating wika, panitikan at uri ng pamumuhay
- bagong kulturang Amerikano ay napasanib sa
dating kulturang katutubo at kulturang Kastila
- unti-unti nang nawala ang kulturang Kastila habang
lumalakas naman ang sa mga Amerikano.
- Lumitaw ang mga bagong manunulat na
nagtangkang sumulat ng mga akdang Tagalog,
maging sa ibang wika tulad ng Ilokano, Bisaya,
Hiligaynon at iba pa.
A. PANAHON NG REPUBLIKA (1946-1965)
- matagumpay ang kontrol ng Amerika sa
ekonomiya, politika, militar, at kultura ng bansa mula
1946 hanggang 1960.
- Amado V. Hernandez at Lazaro Francisco – mga
“higante” sa panitikan na umakda ng mahuhusay na B. LITERATURA PAGKATAPOS NG EDSA
ambag sa panitikang Pilipino. - Naging masigasig ang mga palihan o worksyap sa
> LAZARO FRANSISCO - nakilala sa mga pagsulat at natuto ng mga bagong kaalaman upang
nobela niyang “Maganda pa ang Daigdig” at mahasa ang kanilang kasanayan sa pagsulat
“Daluyong” na tumalakay sa tenancy system - Naging maunlad din ang publikasyon ng mga
(ang mga kasama ay nanatiling mahirap akdang pampanitikan
samantalang patuloy na yumayaman ang mga > May mga pambansang magasin na
panginoong maylupa) naglilimbag ng mga tula at fiction at maging sa
> AMADO HERNANDEZ - nakilala sa kanyang mga pamantasan dulot ng mga school paper
mga akdang: publication.
“Luha ng Buwaya” - tumatalakay sa - mga markadong pangyayari sa mundo ng
eksploytasyon ng mga panginoong maylupa sa panitikan:
mga kasama; at a. Ang ilang pamantasan tulad ng UP, Ateneo, at
“Mga Ibong Mandaragit” - protesta laban sa DLSU ay naglimbag ng tinatawag na Panitikan
dominasyon ng mga industriyalistang Series na mga akdang nakasulat sa mga wikang
Amerikano, mga mapagsamantalang lider- bernakular.
relihiyon at mga korap na politiko. b. Lumitaw ang mga antolohiya ng mga akda na
1960’s 1970’s isinulat ng mga babaeng manunulat.
- lumitaw ang mga - tumindi lalo mga c. Nakapasok sa mainstream ang mga
bagong grupo ng makabayang pagkilos. marhinalisadong manunulat, genre, at tema.
makata na bumalikwas - Ang mga bagong akda d. Ang mga paksang may kinalaman sa diaspora
sa tradisyonal na ay may hatid na ay mas naging mayabong.
pagtula. mensaheng e. Lumitaw rin ang tinatawag na gay and lesbian
- Nailimbag din ang makabayan. writing.
antolohiya ng maikling - idineklara ang Martial f. Naging masigasig din ang pagsulat ng mga
kuwento na “Mga Law upang supilin ang
akda hindi lamang sa Tagalog kundi maging sa
Agos sa Disyerto” na press freedom, at iba pang wika sa Pilipinas.
naglantad ng reyalidad usigin ang mga
sa lipunan. indibidwal at mga
samahan na itinuturing
na kalaban ng
L4: TEORYANG PAMPANITIKAN
pamahalaang Marcos.
PAGKILATIS
- naging aktibo ang
- normal sa pang-araw-araw na buhay ng Pilipino
MAKIBAKA (Malayang
- Torres-Yu (2006): “Sa kulturang Pilipino/Filipino,
Kilusan ng Bagong
inaalam muna kung ano isang bagay bago magsabi
Kababaihan) na
kung ano ang iniisip o di kaya ay niloloob ukol dito”
nagbigay daan sa
> maipapasok dito ang euphemism (sugar-
kilusang pampanitikan
coating words)
na lumikha ng mga
bagong manunulat na
KRITISISMO
babae na may
- mula sa salitang Griyego na “Krino” – manghusga
feministang kamalayan
- Torres-Yu (2006): “Ang pagbabasa na may
na nagsulong ng
layuning kilatisin ang isang akda ay pumapasok sa
tinatawag na
gawain ng kritisismo. Isa itong gawain o praktika na
“pagpapalaya ng
bahagi ng pampanitikang pag-aaral. Isa itong
kababaihan” sa
espesyalisadong larangan sa loob nito”
stereotipikal na
Kahalagahan ng Pagsusuri: upang malaman ang
pagtingin sa kanila ng
kredibilidad at authenticity, at upang maiwasan ang
lipunan.
mabiktima ng fake news
- 1965 – 1985 - naging maunlad ang dulaan sa
buong bansa upang gisingin ang nasyonalismo ng
bayan.
5 KATANUNGANNG DAPAT MABATID AT
MASAGOT NG SINUMANG NAIS MAGING
KRITIKO
- Ayon kay Propesor Nicanor Tiongson
1. Ano ang nilalaman o ipinaparating ng likang
sining?
- anong anyong pampanitikan ang binasang akda?
At magbigay ng malalim na pagkakaintindi sa
mensahe
- ano ang nais nitong ipadama sa sinumang
babasa? - Ano ang pinalulutang na paksa?
2. Paano ito ipinaparating?
- tumutukoy sa paraan o teknik na ginamit ng
manunulat upang maisulat ang akda.
3. Sino ang nagpaparating?
- Sino ang may-akda? Ano ang kanyang kasarian?
Ano ang estado ng kanyang buhay? Maaaring
manaliksik sa kanyang talambuhay. Sino-sino ang
kanyang impluwensya sa panulat?
4. Saan at kailan sumupling ang likhang sining?
- ano ang pangkasaysayang kahalagahan ng
akda. Anong kaisipan ang dominante nang
maisulat ito na sa tingin ninyo ay nakaapekto sa
pagkakasulat ng akda.
5. Para kanino ang likhang-sining na ito?
- ito ang pinakamahalagang katanungan
- sino ang target reader ng manunulat ngunit hindi
lamang ito literal na audience sapagkat kakambal
ng audience ay saang antas ng lipunan sila
kabilang o nagmula. Mula sa antas ng lipunan ng
mababasa ay mahihinuha na natin kung ano ang
gustong ipabatid ng manunulat
ANG KRITIKA SA PANAHON NG KRISIS (E. San
Juan Jr.)
KRITIKA
- bilang likhang-sining, ito ay isang sistematikong
pagtatalakay sa iba’t ibang uri ng sining at
pagpapahalaga sa mga pamamaraan nito at
produkto
> isang proyektong nakahiwalay sa akdang
sinusuri sapagkat ito’y isang likhang-sining na
nakaugat sa pagbibigay motibasyon na kumilos
ang tao
> Makikita rin ang identidad o perspektiba ng
manunulat sa kritika
- isang mapanuring kaisipan
> “anong uri ng kultura ang nililikha natin sa
ngayon, kulturang mapagpalaya o mapanupil?”
- ang kritika ay walang tigil na pagtatanong kung
makatwiran o makatarungan ba ang umiiral na
kaayusan ng lipunan
> nahahati sa dalawang konsepto:
a. Ideolohiya - ang kritika ay isang porma ng
ideolohiya na may pwersang pampulitika, may
pwersang moral at intelektwal
Halimbawa: pagtatalo ni SP Lopez at Villa sa
usaping panliteratura at pang-estetika
b. Kultura – kritika ay praktika ng mapanuring
pangkultura sa Pilipinas
> ang sining at kritika sa bansang dumaranas ng
rebolusyonaryong pagbabago ay hindi
mahihiwalay sa krisis ng pulitika at ekonomiya
> Ang pamantayan dapat ng kritiko ay mga 3rd
world countries/developing countries sapagkat
sila ang maraming pagbabagong kinakaharap
araw-araw
> Ngunit ang Pilipinas ay laging nakaangkla sa
ibang bansa; istandard natin ay ang ibang bansa
(Halimbawa: pagkuha ng mga sanggunian mula
sa mga artikulo na gawa sa ibang bansa)
“Ang Pilipinas Pagkaraan ng Isang Siglo”
- sanaysay ni Jose P. Rizal
- kauna-unahang kritika ng makapagong
pagbalikwas
- ipinakita na ang sensibilidad at kamalayang
historikal ay kailangan upang makasulong ang masa
tungo sa tunay na kasarinlan
- Nilalaman:
> Tsina ay aangkin ng isang matandang
sibilasyon (May 414)
> Ang lahat ng taga-Europa sa Tsina ay
tatawaging pangit/pulang demonyo
> Ang sumusunod sa estetika/ideya ng Tsina ay
bumibilang ng 100 milyon, higit pa sa naniniwala
sa ideya ng taga-Europa
Ernest Hemingway
- “Ang kritika ay hindi lamang basta-basta
panunuring pampanitikan.”
- “Ang kritiko ay isang parasite sa katawan ng awtor.
Kung anemic ang awtor, may mapapala ba ang
kritiko?”
> kayang sirain ng kritika ang isang manunulat
> Suliranin: kawalan ng awdiyens na may sapat
na driskriminasyon at kaalaman > Walang awtor
> Walang kritiko
KRITIKO
- ay isang porma ng ideolohiya na may pwersang
pampolitika, may pwersang moral, at intelektuwal.
Antonio Gramsci
- “ang organikong intelektuwal ng masa ay may
kabuluhan lamang kung siya ay tumutulong sa
paglikha ng kamalayan ng taumbayan o national
popular will”
> ang pagluwal at pagpapkilos ng kolektibong
actor ng pagbabagong bansa (pangkat na
magbubuklod sa pinakamaaming sektor at
grupo) ay siyang pinakaimportanteng tungkulin
ng mga manunuri sa kasalukuyang panahon
> Sila ang magbubuhay ng hegemonya ng
Pilipinas = paglikha ng awtentikong kulturang
Pilipino
James Baldwin (Apro-Amerikanong awtor)
- “Ang pagsusulat ay isang gawaing sumisira sa
kapayapaan.”
> Ito ang katungkulan ng isang alagad ng sining,
wika niya
> Kung walang kritikang radikal na maitataguyod
ang CCP at iba pang organisasyong progresibo,
kahit ilang milyong tula, kuwento, dula at nobela
ay hindi makapagbibigay ng direksiyon tungo sa
kullturang makamasa’t mapagpalaya.
Walter Benjamin
- “Lahat ng akdang sining ay dokumento hindi
lamang ng sibilasyon kundi ng barbarianismo”
> hindi dapat Tendezliteratura (propagandang
akda) ang literatura; kung hindi ang saloobing
nabubunyag ng nakukubling kabulukan ng
sistema, umaantig at bumubuwag ng ilusyon,
nagbubunga ng pagdududa at pagtatanong sa
katanghalan at nagaganap sa liderato ng bansa.
Michael Foucault
- “hindi na teoretikal ang pag-iisip. Sa sandaling
mailahad ito, ito’y humahati o naglalapit o tumutulak
o naghihikayat”
> Ang pag-asa ay nasa kritika sapagkat ito ang
artikulasyon ng mapanuring kaisipan; ito ay
diskurso laban sa kapangyarihan, totalidad at
herarkiya
> Manila Critic Center – may positibong
kontribusyon sa proyektong pagbubuo ng
pambansang kulturang mapagpalaya
MGA TEORYANG PAMPANITIKAN
1. PORMALISMO
- pormal na nasimulang gamitin noong ika-20 siglo
upang kumalaban sa Romantisismo.
- nakatuon sa pagsusuri sa mga bumubuo sa isang
akda at estruktura nito (paano ginawa ng manunulat
ang akda?)
- tinatawag ding makabagong panunuri o new
criticism.
- Ang pisikal na katangian ng akda ang sentro
(organisasyon ng akda, kaayusan, ang mga istilong
ginamit ng manunulat at paraang artistiko)
- VICTOR SHKLOVSKY, ROMAN JAKOBSON
2. REALISMO
- Nagsimula sa panahon ng Rebolusyong Industriyal
at Liberalismo noong ika-19 na siglo
- Itinatalakay and reyalidad na nangyayari sa lipunan
at maging ang pagtanggap ng tao sa realidad na ito.
- katotohanan kaysa kagandahan
- Karaniwang paksa ay korapsyon, katiwalian,
kahirapan, at diskriminasyon
- Hango sa totong buhay na siyang isinalaysay ng
manunulat o sariling karanasan ng may akda
- Layon nitong imulat ang mata ang mambabasa sa
problema ng bayan
- V.G. BALINSKY at N.G. CHERNYSHEVSKY
3. MARKSISMO
- pagsusuri ng panlipunang kalagayan ng mga
tauhan sa isang akda.
- paglagpas ng isang tao sa kapangyarihan ng mga
nasa itaas.
- Manggagawa vs. Kapitalista, Mayaman vs.
Mahirap, Malakas vs. Mahina, Makapangyarihan vs.
Naaapi
- KARL MARX
4. KLASISMO
- Ika-19 na siglo noong unti-unti itong ginamit
- paglalahad ng mga pangyayaring payak na
naglalaman ng pagkakaibasa estado ng buhay ng
dalawang nagmamahalan.
- palaging naglalaman ng mga matitipid at mga piling
salita lamang at laging nagtatapos sa kaayusan
- hindi nalalaos sapagkat ito ay nagaganap pa rin sa
kasalukuyan.
- THOMAS HOBBES, JOHN LOCKE at JEAN
JACQUES ROUSSEAU
5. FEMINISMO
- naniniwala sa lakas na taglay ng mga kababaihan
at sa kanilang karapatan na pantay dapat na ibigay
sa kanila gaya ng mga kalalakihan
- dapat alisin ang mga paniniwalang mas mahina
ang mga kababaihan kaysa mga kalalakihan
- nagpapakita ng pagsusulong ng karapatan ng mga
kababaihan at ang kanilang kakayahan na
magtagumpay sa iba't ibang aspeto ng buhay.
- Pangunahing Tagapagtatag: VIRGINIA WOOLF
- Nagpakalat ng gantitong konsepto sa bansa:
ASSOCIATION FEMENISTA FILIPINA
6. EKISTENSIYALISMO
- nananiniwalang ang tao ang siyang gumagawa ng
sarili niyang pagpapakahulugan sa buhay
- tao ay isang malayang nilalang at kaya niyang
gumawa ng sariling desisyon na siyang maghahatid
sa kaniya sa iba’t ibang kahihinatnan o direksyon ng
buhay
- SOREN AABYE KIERKEGAARD
7. ARKETAYPAL
- lumitaw noong 1930 at 1940, at patuloy na
umunlad noong 1950 at 1960
- Nakatuon sa paulit-ulit na simbolo, motibo, tauhan,
at tema
- Collective Unconscious
- NORTHROP FRYE at CARL GUSTAV JUNG
8. HUMANISMO
- Nagbibigay-diin sa kahalagahan ng tao na siyang
sentro ng pag-aaral at pag-unawa sa akda.
- Paggamit ng katalinuhan at rasyonalidad
- Pagtuklas sa damdamin at pag-iisip ng tauhan
- FRANCESCO PETRARCA (PETRARCH)
9. IMAHISMO
- lumilikha ng isang imahe na nagpapahayag sa
buong diwa o nais ipahayag ng may akda na siyang
mas madaling maunawaan kaysa gumamit lang ng
mga karaniwang mga salita.
- gumagamit ng malinaw at tumpak na pagsulat
upang ilarawan ang mga imahe
- THOMAS ERNEST HULME
10. ROMATISISMO
- Inilahad ang kapangyarihan ng intuwisyon,
imahinasyon, damdamin at pagkamalikhain.
- Paglayo sa order, harmony at rationality
- Akdang mga patula - kadalasan na lengguwahe ng
romantisismo sapagkat kalimitan sa mga iyon ay
tumutukoy sa emosyon ng tao sa malikhaing paraan
ng pagsulat
- Nagsimula sa Western Europe noong 1700s
- FRANÇOIS-AUGUSTE RENÉ, VICOMTE DE
CHATEAUBRIAND, AT MADAME DE STAË (mga
Pranses)
11. SOSYOLOHIKAL
- 1800s hanggang sa unang bahagi ng 1900s.
- May paksang hinggil sa suliraning panlipunan na
kinakaharap ng manunulat sa isang tiyak na
panahon at lipunang kaniyang kinabibilangan na
naipapakita sa pamamagitan ng kwento o akda.
- Akda - salamin ng lipunan: Manunulat - boses ng
Lipunan
- Nagsisilbing gabay sa nga mambabasa sa
pagtugon sa kamukhang suliranin.
- AUGUSTE COMTE
12. SIKOLOHIKAL
- Ipinalalagay sa pananaw ng sikolohikal na ang
akdang pampanitikan ay nagsisiwalat sa isip,
damdamin at personalidad ng may-akda.
- Inaanalisa ang pag-uugali ng mga tauhan, kilos at
kaisipan, at ang relasyon ng bawat isa.
- Walang tiyak na tao o panahon, ngunit maaaring
ituring na isa sa mga naunang nagtaguyod ng
kaisipang ito ay si SIGMUND FREUD, isang kilalang
psychoanalyst.
13. MORALISTIKO
- Nagsimula noong 360 B.C; Namayagpag sa
panahon ng Kastila at makabagong panahon
- ang akda ay may kapangyarihang maglahad o
magpahayag hindi lamang ng literal na katotohanan
kung hindi ay pati ng mga panghabambuhay at
unibersal na mga katotohanan at mga di mga
mapapawing pagpapahalaga (values).
- inilalahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat
sa moralidad ng isang tao–ang pamantayan ng tama
at mali (Castillo,2019).
- Itinatag ni PLATO ang halaga sa mga akdang
pampanitikan na naglalaman ng karunungan ng
pagkilala sa pagitan ng mabuti o masama.
14. QUEER
- napakilala noong 1991
- ang panitikan ay may layuning iangat at bigyan ng
pantay na pagtrato ang mga homosexual
- Queer - Pumapatungkol sa ibang pagpapakilala ng
kasarian bukod sa pagiging lalaki o babae
- TERESA DE LAURETIS
15. KULTURAL
- kinilala nong 19-siglo
- ipinakikilala ang kultura, tradisyon at kaugalian ng
may akda
- maaring namamana o ipinapasa ng salinlahi
- bawat lipi ay may natatanging kultura
- DOUGLAS, JEAN BAUDRILLARD at CLIFFORD
GEERTZ

L5: PANITIKAN HINGGIL SA KAHIRAPAN

PSA 2021
- 18.1% or 19.9M belongs in the poverty threshold
(5-member family na 12,030 kita per month ay
itinuturing na mahirap)

Social Weather Station (SWS) 2023

- post-pandemic, 14M Filipino ay itinuturing na sila
ay mahirap

Sosyologo
- Social class (Antas Panlipunan) -> pantay ang
hatian o karapatan
> dahil sa konsepto numero, nabuo ang social
class na alam natin ngayon:

Maximum kita kada buwan:

Poor 10,957 and below
Lower Income but Not Poor 10,957 - 21, 914
Lower Middle Class 21,914 - 43,828 (58.4%)

Middle Class 43,828 - 76,669 (40% ng

populasyon)
Upper Middle Class 76,669 - 131,484
Higher Income 131,484 - 219,140
Rich 219,140 and above
(1.4% ng populasyon,
kadalasan ay mga
kapitalista)
https://digido.ph/articles/social-classes-philippines