Ekonomia dobrobytu

© Ryszard Rapacki 1
Ekonomia sektora publicznego
I PODSTAWOWE KONCEPCJE

1. Efektywność i równość (sprawiedliwość).

 Równość pozioma a równość pionowa

Równość pozioma oznacza identyczne traktowanie

jednakowych ludzi. Natomiast równość pionowa polega
na odmiennym traktowaniu różniących się od siebie osób
w celu ograniczenia skutków tych przyrodzonych różnic.
2. Ekonomia pozytywna a ekonomia normatywna (ekonomia
dobrobytu).

3. Konsekwencje – problemy związane z efektywnością można

rozwiązywać w sferze produkcji, natomiast problemy
związane z równością odnoszą się do sfery podziału.

© Ryszard Rapacki 2
Ekonomia sektora publicznego
1. Efektywność w sensie Pareta.

Alokacja dóbr jest efektywna w sensie Pareta, jeśli – dla

danych gustów i preferencji konsumentów, zasobów i
technologii – nie można znaleźć alternatywnej alokacji,
która poprawiłaby położenie (użyteczność) jakiejkolwiek
osoby, nie pogarszając jednocześnie sytuacji (użyteczności)
innych osób.

2. Konkurencja doskonała a efektywność w sensie Pareta.

© Ryszard Rapacki 3
Ekonomia sektora publicznego
 Rysunek 3.4. Popyt i podaż lodów

Cena loda

3.0 $

2.5 $ Korzyść krańcowa

2.0 $ (popyt)

1.5 $

1.0 $

0.5 $

0 Liczba lodów
1 2 3 4 5 6

© Ryszard Rapacki 4
Ekonomia sektora publicznego
 Rysunek 3.4. Popyt i podaż lodów (c.d.)

Cena loda

3.0 $

2.5 $
Koszt krańcowy
2.0 $ (podaż)
1.5 $

1.0 $

0.5 $

0 Liczba lodów
1 2 3 4 5 6

© Ryszard Rapacki 5
Ekonomia sektora publicznego
 Rysunek 3.4. Popyt i podaż lodów (c.d.)
Cena loda

3.0 $ Podaż rynkowa

2.5 $

2.0 $

1.5 $ E

1.0 $
Popyt rynkowy
0.5 $

0 Liczba lodów
1 2 3 4 5 6
Interpretacja:
1. Zrównanie korzyści krańcowej (użyteczności) i kosztu krańcowego
[MB=MC].
2. Zrównanie stóp substytucji pomiędzy rynkami (koszt alternatywny = MB).
© Ryszard Rapacki 6
Ekonomia sektora publicznego
Jeśli każdy rynek w gospodarce spełnia założenia konkurencji
doskonałej, to cała gospodarka będzie efektywna w sensie Pareta.

© Ryszard Rapacki 7
Ekonomia sektora publicznego
II RÓWNOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ
Rysunek 3.5. Wybór między równością i efektywnością

Równość

Wybór między
równością a
efektywnością

0 Efektywność

© Ryszard Rapacki 8
Ekonomia sektora publicznego
 Pierwsze uzasadnienie aktywności państwa w gospodarce

Partia będąca u władzy i rząd są wybierane, aby wyrażać sądy

wartościujące popierającej je większości społeczeństwa, w tym
zwłaszcza prowadzić pożądaną politykę redystrybucji dochodu
(równość pionowa). Innymi słowy, celem państwa jest bardziej
sprawiedliwy (równiejszy) podział wytworzonego dochodu nawet
za cenę zmniejszenia jego wielkości (mniejsza efektywność).

© Ryszard Rapacki 9
Ekonomia sektora publicznego
III PODATKI JAKO ŹRÓDŁO ZNIEKSZTAŁCEŃ
I ROZWIĄZANIE NASTĘPNE PO NAJLEPSZYM
1. Opodatkowanie pojedynczego rynku powoduje powstanie
zniekształceń i jest źródłem nieefektywności.
Rysunek 3.6. Podatek nałożony na filmy

Cena filmów
SS’

E SS
P1

P2
F
DD

0 Liczba filmów
Q
© Ryszard Rapacki 10
Ekonomia sektora publicznego
2. Rozwiązanie następne po najlepszym (Lipsey, Lancaster).

Jeśli opodatkowany został jeden rynek, to korzystniej jest

uzyskać tę samą kwotę dochodów z niższych podatków
nałożonych także na inne rynki (rozwiązanie następne po
najlepszym), niż skoncentrować ciężar podatkowy na
pojedynczym rynku (rozwiązanie trzecie po najlepszym).

© Ryszard Rapacki 11
Ekonomia sektora publicznego
IV ZAWODNOŚCI RYNKU JAKO ARGUMENT
UZASADNIAJĄCY INTERWENCJĘ PAŃSTWA

1. Zawodność rynku oznacza sytuację, w której mechanizm

rynkowy w systematyczny sposób prowadzi do zbyt dużej lub
zbyt małej produkcji dóbr lub usług, w stosunku do wielkości
optymalnej z punktu widzenia całego społeczeństwa. Mamy
wówczas do czynienia z nieefektywną (w sensie Pareta)
alokacją zasobów.

2. Konkurencja niedoskonała i straty dobrobytu (zbędna strata

społeczna).

© Ryszard Rapacki 12
Ekonomia sektora publicznego
 Rysunek 3.8. Polityka cenowa monopolu

Cena
Popyt

B Utarg
krańcowy
Koszt krańcowy
(= koszt przeciętny)
C
A

0 Wielkość produkcji
Q* Q1

© Ryszard Rapacki 13
Ekonomia sektora publicznego
3. Efekty zewnętrzne.

a. Efekty zewnętrzne pojawiają się wówczas, gdy część

kosztów lub korzyści wynikających z działalności jednego
podmiotu zostaje przeniesiona na podmioty trzecie
inaczej niż poprzez ceny rynkowe, tj. bez odpowiedniej
rekompensaty.

b. Rozbieżności pomiędzy prywatnymi i społecznymi

kosztami i korzyściami.

© Ryszard Rapacki 14
Ekonomia sektora publicznego
4. Ochrona środowiska i efekt gapowicza.
5. Niekompletne (brakujące) rynki: zjawisko to dotyczy głównie czasu i
ryzyka (nie funkcjonują odpowiednie rynki).
a. rynek ubezpieczeniowy
b. rynek kapitałowy
6. Zawodność rynku związana z dostępem do informacji (pokusa
nadużycia, negatywna selekcja, problem mocodawcy i pełnomocnika,
asymetria informacji).
Pokusa nadużycia występuje wówczas, gdy istnienie ubezpieczenia
(gwarancji odszkodowania) lub innej ochrony przed ryzykiem
powoduje – zamiast osłabienia - wzmocnienie bodźców do
podejmowania wysoce ryzykownych działań.
7. Jakość, zdrowie i bezpieczeństwo – dobra społecznie pożądane
(niepożądane).
Dobra społecznie pożądane (niepożądane) – to dobra lub usługi,
których konsumpcja powinna być – zdaniem społeczeństwa –
ułatwiona lub nakazana (utrudniona lub zakazana) niezależnie od
indywidualnych preferencji jednostek tworzących to
społeczeństwo.
© Ryszard Rapacki 15
Ekonomia sektora publicznego
8. Dobra publiczne

a. Definicja: dobro publiczne to taki rodzaj dobra, którego

konsumpcja przez jedną osobę nie ogranicza możliwości
jego konsumpcji przez innych.

b. Czyste dobra publiczne – właściwości:

• brak konkurencji w konsumpcji (charakter

nierywalizacyjny),
• brak możliwości wykluczenia kogokolwiek z
konsumpcji.

© Ryszard Rapacki 16
Ekonomia sektora publicznego
GŁÓWNE CELE EKONOMICZNE PAŃSTWA

1. Długookresowy, zrównoważony wzrost gospodarczy; pozwala

on na podniesienie poziomu życia (dobrobytu).
2. Wzrost konkurencyjności międzynarodowej.
3. Stabilność krótkookresowa (łagodzenie wahań cyklicznych
{koniunkturalnych}, ograniczanie bezrobocia, tłumienie
inflacji).

© Ryszard Rapacki 17
Ekonomia sektora publicznego
CELE POZAEKONOMICZNE

1. Równość (sprawiedliwość) – efekty w zakresie podziału

dochodu.
2. Bezpieczeństwo (wewnętrzne i zewnętrzne).
3. Stabilność całego systemu (wspieranie działalności
gospodarczej, tworzenie i dostosowywanie ram prawnych i
regulacyjnych).
4. „Naprawa i utrzymywanie w ruchu" gospodarki – ograniczanie
skali zawodności rynku.

© Ryszard Rapacki 18
Ekonomia sektora publicznego
GŁÓWNE OBSZARY DZIAŁAŃ PAŃSTWA

1. Polityka makroekonomiczna (stabilizacyjna) i polityka

wspierania rozwoju gospodarczego.
2. Redystrybucja dochodów.
3. Regulacja.
4. Dostarczanie dóbr publicznych.
5. Zamówienia publiczne.
6. Prywatyzacja.

© Ryszard Rapacki 19
Ekonomia sektora publicznego
WNIOSKI

1. Państwo nie powinno interweniować, gdy strata dobrobytu

jest niewielka, a koszty interwencji mogą przewyższyć
korzyści.
2. W wielu przypadkach rynek znajdzie skuteczny sposób
rozwiązywania problemów (np. efektów zewnętrznych) czy
asymetrii informacji.
3. Działania państwa (zawodność państwa) mogą spowodować
powstanie nowych efektów zewnętrznych.

© Ryszard Rapacki 20
Ekonomia sektora publicznego